Łukasz Goczek Makroekonomia I Ćwiczenia 6

Transkrypt

1 Polityka państwa Teraz, kiedy wiemy, jak kształtowana jest krótkookresowa równowaga gospodarki możemy przeanalizować, jak zmiany makroekonomicznej polityki rządowej wpływają na produkcję. Nasze zainteresowanie dotyczące efektów polityki makroekonomicznej wynika z użyteczności tej wiedzy dla przeciwdziałania zaburzeniom gospodarczym, które powodują wahania produkcji, zatrudnienia i inflacji. W tym podrozdziale dowiemy się jaką politykę może stosować rząd w celu podtrzymania pełnego zatrudnienia. We wszystkich przypadkach zakładamy, że analizowane tutaj wydarzenia gospodarcze nie wpływają na poziom cen krajowych - P - jest stałe w krótkim okresie. Jak zwykle w analizie keyenesowskiej zakładamy, że część czynników wytwórczych jest niewykorzystana i zmiany dochodu pociągną za sobą wzrost produkcji. Skoncentrujemy się na dwóch typach polityki rządowej- polityce pieniężnej, która działa poprzez zmiany podaży pieniężnej i polityce fiskalnej, która działa poprzez zmiany wydatków rządowych lub zmiany podatków. Ponieważ zarówno przejściowy ekspansja pieniężna jak i przejściowa ekspansja fiskalna powodują wzrost produkcji i zatrudnienia, mogą być, przynajmniej w teorii, zastosowane do przeciwdziałania rezultatom przejściowych zaburzeń, które doprowadziły do recesji. Analogicznie zaburzenia, które doprowadziły do nadmiernego zatrudnienia mogą zostać zneutralizowane poprzez restrykcyjną politykę makroekonomiczną. Dwusektorowy model krzyża keyenesowskiego nie uwzględnia istnienia pieniądza, w związku z tym na razie skupimy się wyłącznie na polityce fiskalnej. Polityka fiskalna W naszej analizie nie uwzględniamy zagranicy, ani, jak już wspomniano, istnienia pieniądza. Państwo realizuje politykę fiskalną za pomocą zmian wydatków i podatków. Deficyt budżetowy jest różnicą pomiędzy dochodami (podatkami) a wydatkami państwa, czyli jest pożyczaniem państwa, natomiast dług publiczny jest sumą pozostałych do spłacenia pożyczek państwa. Ponieważ deficyt powtarza się każdego roku, prowadzi to do astronomicznych wielkości długu publicznego, który kiedyś w końcu trzeba będzie spłacić (przez obywateli państwa stąd nazwa). Rozszerzymy teraz przedstawiony wcześniej dwusektorowy model krzyża keynesowskiego o trzeci sektor państwo. Po pierwsze rząd zgłasza popyt rządowy w postaci wydatków rządowych. Dla uproszczenia funkcje wydatków rządowych określimy jako =. W celu sfinansowania wydatków rządowych rząd ściąga podatki od obywateli T (na razie zakładamy podatek kwotowy od dochodu niezależny od dochodu). Rząd realizuje także politykę redystrybucyjną, zabierając jednym a oddając innym obywatelom: części gospodarstw domowych wypłacane są transfery B. W związku z tym, ludzie rozważając swoją konsumpcję mają do dyspozycji tak naprawdę mniejszy dochód pomniejszony o podatki zabrane przez państwo, a zwiększony przez transfery dla ludności dochód do dyspozycji: Yd=Y-T -ty+b, (9) 1

2 gdzie B to transfery, T podatki kwotowe, ty podatki proporcjonalne do dochodu, a t to stawka podatku proporcjonalnego. Dlatego też funkcja konsumpcji przyjmie postać: C= C +CYd=C +c (Y-T - ty +B) (10) Wpływ wydatków państwa na dochód w równowadze Na razie nie uwzględniamy podatków i transferów. Przekształcając równanie (1): AD=C+I+==C+I= C +cy+ I + = A+ cy, (11) gdzie A to wydatki autonomiczne (C, I oraz ). Popyt, AD AD=C+I+ C+I C A =C + I + : I C Produkcja Rysunek 6-1, Dodawanie kolejnych składników popytu autonomicznego. 2

3 Popyt, AD AD 1 E AD 0 E Produkcja Rysunek 6-2, Zwiększenie wydatków rządowych podnosi krzywą AD poprzez zwiększenie popytu rządowego, tym samym zwiększając dochód i produkcję w równowadze. Łatwo wyprowadzić wzór na wielkość dochodu w równowadze (AD=Y), który wygląda następująco: AD=Y AD= A+ cy, Y= A+ cy, Y*=α[ A], gdzie α to znany nam mnożnik 1 1 MPC >1, (12) Zwiększenie wydatków rządowych przesuwa krzywą do AD poprzez zwiększenie popytu rządowego. Jak pamiętamy, wydatki rządowe wchodzą w skład popytu autonomicznego, zwiększając go. Ponieważ α jest większy od 1, to zwiększenie wydatków rządowych o dowolną wartość wywołuje większy niż to zwiększenie wzrost dochodu w równowadze. Wpływ podatków i transferów na równowagę Uwzględniając podatki kwotowe (niezależne od dochodu) i transfery, AD będzie miała postać: AD=C+I+==C+I= C +cyd+ I + = A+ c(y-t +B) (13) gdzie A to wydatki autonomiczne (C + I + ). Tym samym widzimy, że T działa w przeciwnym kierunku niż, lecz ponieważ działa poprzez mnożnik, natomiast podatki i transfery wchodzą bezpośrednio w funkcję konsumpcji to skutki ich zmian będą różne, jeśli chodzi o wartość dla dochodu w równowadze. Dodatkowo, i B będą przesuwały krzywą AD w górę, natomiast T będą ją obniżały. 3

4 Aby przedstawić to na przykładzie przyjrzyjmy się, jaki wpływ na dochód w równowadze miałaby jednakowa podwyżka podatków i wydatków rządowych ( T = ): AD= C +cyd+ I + = A+ c(y-t +B) (13) Y=AD Y*=α ( -c T ), (14) ponieważ c<1 to jednakowy wzrost wydatków rządowych i podatków kwotowych spowoduje wzrost dochodu w równowadze (Rysunek 6-3). Popyt, AD AD=C+I+ C+I Podatki AD=C+I+-cT Podatki A =C + I + A =C + I + -ct C + I Produkcja Rysunek 6-3, Podatki i wydatki niezależne od dochodu działają w przeciwnych kierunkach. Z powodu istnienia mnożnika ich efekty będą jednakże różne, co do wielkości. Wzrost będzie miał większy wpływ na dochód w równowadze niż równa mu podwyżka podatków. Polityka automatyczna a polityka dyskrecjonalna Dotychczas omówiliśmy stabilizacyjne działanie polityki fiskalnej. Polega ono mniej więcej na tym, że rząd obserwując cykle recesji podejmuje decyzje dotyczące wielkości wydatków i podatków. Taka dyskrecjonalna polityka fiskalna polegająca na wybieraniu odpowiednich momentów do podejmowania decyzji, jest tylko częścią polityki stabilizacyjnej. W system fiskalny jest również wbudowany szereg automatycznych stabilizatorów. Przeciwdziałają one recesji niezależnie od decyzji władz. Są to: Automatyczne zmiany w podatkach proporcjonalnych. Recesja wywołuje spadek dochodu, co powoduje spadek podatków proporcjonalnych do dochodu, bez zmiany ich stawek. W związku z tym rząd zabiera więcej podatków w momentach ożywienia gospodarczego a mniej w momencie recesji, co wygładza cykl koniunkturalny. Automatyczne działanie transferów i zasiłków. W przypadku recesji system opieki społecznej łagodzi skutki spadku dochodu i bezrobocia, ponieważ wraz z jej rozpoczęciem 4

5 zwiększają się transfery socjalne dla gospodarstw domowych, co zwiększa popyt konsumpcyjny. Stabilizacyjne działanie podatków proporcjonalnych Przypomnijmy równanie (9), z uwzględnionymi podatkami proporcjonalnymi: Yd= (Y-T - ty +B) (9) Funkcja konsumpcji przyjmuje postać taką jak w równaniu ( 10): C= C +CYd=C +c (Y-T - ty +B) (10) Funkcja popytu jest dana wzorem: AD= C +cyd+ I + = A+ c(y-t ty +B) (15) Łatwo pokazać, że mnożnik α (Y*=α[ A]), jest teraz równy: 1 1 α= < 1 MPC(1 t) 1 MPC (16) Mnożnik dany równaniem (16) jest mniejszy od prostego mnożnika pokazanego wcześniej. Tym samym zaburzenia popytowe będą miały mniejszy skutek dla dochodu w równowadze przy wyższych podatkach proporcjonalnych (AD będzie bardziej płaska). Prowadzenie polityki fiskalnej w praktyce Proste analityczne ujęcie polityki fiskalnej w modelu Keynesa mogłoby wzbudzić przekonanie, że oto odnaleziono lek na całe zło w gospodarce interwencje państwowe. Jeśli grozi nam bezrobocie po prostu niech rząd wydaje więcej, a jeśli inflacja to niech ściąga więcej podatków. Jeszcze w latach 70. ubiegłego wieku wiele osób tak naprawdę myślało. Dziś już nikt nie wyznaje (poza parlamentami) tak naiwnych poglądów na gospodarkę. Dzieje się tak z kilku, bardzo poważnych powodów: Po pierwsze następują bardzo istotne spowolnienia związane z wprowadzaniem polityki fiskalnej w życie. Wyobraźmy sobie, że w Pałacu Kultury i Nauki wysadza się mieszkaniec Bliskiego Wschodu. Cały naród głęboko opłakuje stratę i w związku z tym decyduje się więcej przebywać w domu z rodziną, czyli mniej konsumować (nie jest to absurdalny przypadek, taka sytuacja wywołała ogólnoświatową recesje po zamachach z 11 września). Przypuśćmy, że cała sytuacja ma miejsce w styczniu. W związku z tym rząd decyduje się na zwiększenie wydatków rządowych i obniżenie podatków, w celu rozruszania popytu, ale ustawa budżetowa jest już w sejmie i nic się nie da zrobić. Upływa rok i dopiero wówczas rząd wprowadza po długotrwałych awanturach sejmowych, wetach prezydenta, poprawkach senatu wprowadza projekt w życie. Nawet przy założeniu, że z pierwotnego planu cokolwiek pozostało po tych awanturach, zajmie kilka miesięcy zanim administracja rządowa upora się z wprowadzeniem obniżek/zwiększeń w życie. W przypadku wydatków, zostaną rozpisane przetargi do rozstrzygnięcia w ciągu 3 miesięcy. W praktyce minęło już półtora roku od zaburzenia. Po 5

6 rozstrzygnięciu, mija jeszcze do roku na odwołaniach sądowych od nieudolnych przetargów firm niezadowolonych z ich rezultatów. Wreszcie wygrana firma zabiera się do pracy w około 2 lat po przedsięwzięciu przez rząd planów polityki fiskalnej. Wówczas może być bardzo dawno po recesji. Po drugie, nigdy nie wiadomo, jakie są źródła recesji, jaka jest wielkość danego zaburzenia i w związku z tym, jak wielkie mają być zmiany polityki fiskalnej. Po trzecie, w analizie keynesowskiej tkwi założenie, że rząd jest w stanie wydać lepiej pieniądze niż obywatele. Może to być uzasadnione istnieniem efektów zewnętrznych, niedoskonałości rynków i istnienia dóbr publicznych. Z drugiej strony nic nie wskazuje na to, że rząd wydaje pieniądze lepiej niż sektor prywatny. Ustawianie przetargów, korupcja, księżycowe inwestycje i marnotrawstwo są chlebem powszednim wszystkich państw na świecie. 6