Logistyczne przygotowanie transportu drogowego materiałów niebezpiecznych

Transkrypt

1 Paulina Sawicka 1, Sylwia Piekarska 2 Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Logistyka - nauka Logistyczne przygotowanie transportu drogowego materiałów niebezpiecznych Charakterystyka materiałów niebezpiecznych Materiałami niebezpiecznymi są substancje, których właściwości fizyczne, chemiczne lub biologiczne mogą spowodować zagrożenie dla zdrowia, bezpieczeństwa, mienia lub środowiska. Materiały niebezpieczne występują obecnie powszechnie, a są to między innymi farby, nawozy, środki czystości oraz baterie i akumulatory. Ze względu na duże ryzyko wystąpienia zagrożenia życia i zdrowia ludzi i zwierząt, degradację i skażenie środowiska, a także zniszczenie dóbr materialnych, transport materiałów niebezpiecznych podlega szczególnym rygorom. Wszystkie osoby uczestniczące w przewozie materiałów niebezpiecznych zobowiązane są do przestrzegania przepisów i zasad, które obowiązują podczas ich przewozu. Odpowiednie przygotowanie logistyczne niezbędnych prac ma zatem istotne znaczenie w procesie transportu materiałów niebezpiecznych i może zapobiec ewentualnym zagrożeniom i awariom [2, 11]. Klasyfikacja materiałów niebezpiecznych Materiały niebezpieczne klasyfikuje się według właściwości takich jak temperatura zapłonu i wrzenia, łatwopalność, właściwości żrące, właściwości trując, czy szkodliwość dla środowiska. Zgodnie z europejską umową dotyczącą międzynarodowego przewozu drogowego materiałów niebezpiecznych (ADR) wyróżnić można 13 klas materiałów niebezpiecznych. Charakterystykę materiałów niebezpiecznych wraz z oznakowaniem przedstawia Tabela 1. Każdy z materiałów, który można podejrzewać o właściwości niebezpieczne musi zostać poddany klasyfikacji metodami, które zawiera Podręcznik badań i kryteriów ONZ. Jeśli ładunek zostanie uznany za niebezpieczny, otrzymuje klasę zagrożeń i czteroliterowy numer UN, który odpowiada jego właściwościom. Tabela 1. Charakterystyka klas materiałów niebezpiecznych Charakterystyka klas materiałów niebezpiecznych Numer klasy Nazwa klasy Opis zagrożeń Oznakowanie 1. Materiały i przedmioty wybuchowe wybuch, pożar, huk, wydzielanie dymu, wydzielanie ciepła 2. Gazy gazy palne - wybuch, pożar, działanie duszące gazy niepalne, nietrujące - wybuch, działanie duszące 1 mgr inż. P. Sawicka, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, Studenckie Koło Naukowe Transportu i Spedycji. 2 S. Piekarska, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, Studenckie Koło Naukowe Transportu i Spedycji. Logistyka 5/

2 gazy trujące: działania żrące, trujące, wybuch 3. Materiały ciekłe zapalne wybuch, pożar 4.1 Materiały stałe zapalne, materiały samoreaktywne i materiały wybuchowe stałe odczulone wybuch, pożar, rozkład z wydzieleniem ciepła, gazów palnych lub szkodliwych 4.2 Materiały samozapalne reakcja z wodą, pożar 4.3 Materiały wytwarzające wybuch, pożar w zetknięciu z wodą gazy palne 5.1 Materiały utleniające wybuch pożar 5.2 Nadtlenki organiczne wybuch, rozkład z wydzieleniem ciepła oraz gazów palnych lub szkodliwych 6.1 Materiały trujące działanie trujące 6.2 Materiały zakaźne zakażenie chorobami 7. Materiały promieniotwórcze promieniowanie 8. Materiały i przedmioty żrące poparzenie 9. Różne materiały i przedmioty niebezpieczne Źródło: opracowanie własne na podstawie [7] pożar Odpowiednie sklasyfikowanie materiału niebezpiecznego jest podstawą doboru właściwego opakowania, sposobu przewozu, a także procedur gwarantujących bezpieczeństwo transportu materiałów niebezpiecznych. Od dnia 1 stycznia 2015 r. wprowadzono kolejną serię zmian do przepisów technicznych Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR). Nowelizacja przepisów poprzedzona jest sześciomiesięcznym okresem przejściowym, a tym samym do dnia 30 czerwca 2015 r. dozwolone jest dalsze stosowanie dotychczasowej wersji umowy ADR 2013 [1, 12]. Opakowania i oznakowanie materiałów niebezpiecznych Wymagania dotyczące konstrukcji opakowań, rodzajów opakowań, badania opakowań oraz ich oznakowania zawarte są w umowie ADR. Materiały niebezpieczne przewozi się w sztukach przesyłki, luzem lub w cysternach. Opakowania stosowane do transportu materiałów niebezpiecznych muszą być wykonane z 536 Logistyka 5/2015

3 materiałów dobrej jakości, odznaczających się wysoką wytrzymałością podczas czynności magazynowania, ładunku, przemieszczania, ewentualnego przeładunku i rozładunku. Powinny być wykonane w taki sposób, aby uniemożliwiły ubytek ich zawartości, wynikających np. ze zmian temperatury, wilgotności, ciśnienia, a także chroniło zawartość np. przed zanieczyszczeniem [3, 5, 6]. W zależności od specyfiki materiałów podzielone zostały one na trzy grupy pakowania: I grupa pakowania - materiały stwarzające duże zagrożenie, II grupa pakowania - materiały stwarzające średnie zagrożenie, III grupa pakowania - materiały stwarzające małe zagrożenie. Każde opakowanie powinno posiadać trwałe i czytelne oznakowanie. Sposób oznakowania i wzory naklejek ostrzegawczych szczegółowo opisuje umowa ADR. Oznakowanie i wyposażenie pojazdów Odpowiednie oznakowanie pojazdów jest czynnością logistyczną, która zwiększa bezpieczeństwo przewozów materiałów niebezpiecznych. W przypadku zagrożenia, prawidłowo oznakowany pojazd znacznie przyspiesza i ułatwia interwencję jednostek ratowniczych. Zgodnie z wymaganiami przepisów ADR do oznakowania pojazdów stosuje się tablice barwy pomarańczowej o wymiarach 400x300 mm otoczonych ramką o szerokości 15 mm (Rys.1.), a jeśli jednostka transportowa charakteryzuje się małymi wymiarami, dopuszcza się stosowanie tablic o wymiarach: 300x120 mm, otoczonych 10 mm ramką (Rys.2). Tablice umieszczane są pionowo, prostopadle do osi z przodu i tyłu pojazdu, bądź zestawu pojazdów (Rys 3). Rys.1 Odblaskowa tablica ostrzegawcza Rys.2 Tablica ostrzegawcza dla jednostek o małych wymiarach Rys.3 Przykład oznakowania pojazdu tablicami pomarańczowymi Logistyka 5/

4 W przypadku transportu towarów przewożonych luzem, tablice ostrzegawcze powinny zawierać w górnej części numer rozpoznawczy zagrożenia przypisany do poszczególnych numerów UN, w dolnej części numer UN. Numery powinny być wytłoczone i naniesione czarnymi cyframi o wysokości 100 mm, grubości linii 15 mm i oddzielone poziomą czarną linią o grubości 15 mm (Rys.4). Rys. 4. Odblaskowa tablica ostrzegawcza z numerami rozpoznawczymi Pojazdy oznakowane pomarańczowymi tablicami, powinny dodatkowo być oznakowane naklejkami ostrzegawczymi: przewożące ładunek luzem w skrzyni ładunkowej na obu bokach i z tyłu pojazdu, przewożące ładunek luzem w kontenerze na obu bokach z przodu i z tyłu kontenera, przewożące ładunek w cysternie jednokomorowej na obu bokach i z tyłu cysterny, przewożące ładunek w cysternie wielokomorowej na bokach każdej z komór nalepkami, odpowiednio do zawartości komory i z tyłu cysterny odpowiednio po jednej z nalepek, różnych wzorów występującej na oznakowaniu komór, przewożące ładunek w kontenerze-cysternie na obu bokach, z przodu i tyłu kontenera- cysterny, przewożące towary wybuchowe klasy 1. na obu bokach i z tyłu pojazdu, przewożące towary wybuchowe klasy 7. na obu bokach i z tyłu pojazdu. Wszystkie pojazdy wykorzystywane do transportu materiałów niebezpiecznych powinny być zaopatrzone w [4, 13]: 1. sprzęt awaryjny podstawowy - co najmniej jeden klin do podkładania pod koła, dwa stojące znaki ostrzegawcze do oznaczenia miejsca awarii, kamizelkę ostrzegawczą (dla każdego członka załogi), latarkę nieposiadającą powierzchni metalowych (dla każdego członka załogi; 2. sprzęt awaryjny dodatkowy, zależny od właściwości ładunku - sprzęt do ochrony dróg oddechowych, środki ochrony indywidualnej i wyposażenie, które jest niezbędne do wykonywania czynności dodatkowych lub specjalnych, które są określone w instrukcjach pisemnych (jeśli są takie czynności, środki ochrony i wyposażenie są wpisane przez nadawcę do instrukcji dla kierowcy); 3. gaśnice - każda jednostka transportowa przewożąca towary niebezpieczne powinna być wyposażona w co najmniej jedną gaśnicę o zawartości nie mniejszej niż 2 kg proszku gaśniczego (do gaszenia pożaru silnika lub kabiny pojazdu), każda jednostka transportowa o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 t włącznie powinna być wyposażona w jedną lub więcej gaśnic o łącznej zawartości 4 kg proszku gaśniczego, każda jednostka transportowa o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 t lecz nie większej niż 7,5 t, powinna być wyposażona w jedną lub więcej gaśnic o łącznej zawartości 8 kg proszku gaśniczego (przy czym zawartość jednej gaśnicy nie powinna być mniejsza niż 6 kg), każda jednostka transportowa o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 7,5 t powinna być wyposażona w jedną lub więcej gaśnic o łącznej zawartości 12 kg proszku gaśniczego (przy czym zawartość jednej gaśnicy nie powinna być mniejsza niż 6 kg). Obowiązki uczestników procesu transportu materiałów niebezpiecznych Umowa ADR w jednym z rozdziałów określa obowiązki uczestników przewozu materiałów niebezpiecznych. Według niej ich głównym zadaniem jest podejmowanie odpowiednich środków bezpieczeństwa, do zakresu zagrożeń w celu zapobiegania szkodom i urazom, a także (jeśli jest to możliwe) zminimalizowanie ich skutków. Uczestnicy przewozu to nadawca, przewoźnik, odbiorca i rozładowca. Nadawca jest przedsiębiorstwem, które wysyła materiały niebezpieczne we własnym imieniu lub w imieniu osoby trzeciej. Obowiązkiem nadawcy jest przekazanie do przewozu tylko takich przesyłek, cystern lub kontenerów, 538 Logistyka 5/2015

5 które spełniają wymagania umowy ADR. Powinien upewnić się, że materiały zostały prawidłowo sklasyfikowane (czy posiadają certyfikat klasyfikacyjny ADR wydany przez odpowiednią jednostkę klasyfikacyjną) oraz stosować opakowania zgodne z przepisami ADR. Kolejnym obowiązkiem nadawcy jest zaopatrzenie kierowcy w informacje i dane oraz wymagane dokumenty przewozowe (zezwolenia, dopuszczenia, powiadomienia, świadectwa). W sytuacjach zlecenia transportu obowiązkiem nadawcy jest także weryfikacja tożsamości przewoźnika. Do głównych obowiązków przewoźnika należy między innymi sprawdzenie [9, 10]: - czy materiały niebezpieczne zostały dopuszczone do przewozu zgodnie z umową ADR, - upewnienie się, że wszystkie informacje wymagane w umowie ADR zostały dostarczone przez nadawcę przed rozpoczęciem przewozu, - czy wymagana dokumentacja znajduje się w pojeździe, - zorientowanie się, czy pojazdy i ładunek nie mają widocznych wad, a także czy nie występują wycieki, nieszczelności lub braki w wyposażeniu, - upewnienie się czy pojazd nie jest przeładowany, czy jest odpowiednio oznakowany oraz czy pojazd jest wyposażony zgodnie z pisemną instrukcją. Odbiorca zobowiązany jest do podjęcia czynności służących zapewnieniu najwyższego stopnia ochrony i bezpieczeństwa osób, mienia i środowiska. Podstawowym obowiązkiem odbiorcy jest zachowanie norm czasowych tak, aby nie opóźnić przyjęcie towaru. Do innych obowiązków odbiorcy należy sprawdzenie czy spełnione zostały wymagania ADR oraz oczyszczenie, odkażenie i usunięcie wszystkich oznaczeń z pojazdu i kontenerów. Rozładowca to przedsiębiorstwo (lub podmiot), którego głównym zadaniem jest dokonanie rozładunku materiałów niebezpiecznych. Do głównych obowiązków rozładowcy należy sprawdzenie, czy nie ma uszkodzeń zagrażających bezpieczeństwu czynności rozładunkowych oraz upewnienie się, że rozładowane zostały właściwe towary, usunięcie wszystkich pozostałości towarów, zamknięcie wszystkich otworów i zaworów, a także upewnienie się, czy zostało wykonane czyszczenie, odkażanie i usunięcie oznakowania z pojazdów i towarów [4, 8, 9]. Podsumowanie Logistyka odgrywa bardzo ważną rolę w procesie przemieszczania ładunków niebezpiecznych na każdym jego etapie. Poprawna klasyfikacja, dobranie odpowiedniego opakowania, oznakowanie go i przygotowanie odpowiedniego środka transportu, to działania logistyczne mające na celu przygotowanie materiałów niebezpiecznych do bezpiecznego transportu. Poprawność działań poszczególnych osób zaangażowanych w proces transportowy ma również w ogromnej mierze wpływ na to, czy ładunek zawierający materiały niebezpieczne zostanie przetransportowany w sposób niezagrażający życiu lub zdrowiu ludzi i zwierząt, degradacji i skażeniu środowiska, a także zniszczeniu dóbr materialnych. Podstawowym zadaniem tych osób jest przestrzeganie zasad i obowiązków zawartych w dokumentach transportowych. Osoby te powinny wykazać się odpowiedzialnością i niezbędnym zakresem wiedzy na temat właściwości przewożonych materiałów. Streszczenie W artykule scharakteryzowano podstawowe zagadnienia związane z logistycznym przygotowaniem transportu drogowego materiałów niebezpiecznych. Poddano analizie zagrożenia związane z ich transportem. Przedstawiono klasyfikację materiałów niebezpiecznych i jej znaczenie. Zaprezentowano rodzaje i znaczenie opakowań przy przewozie materiałów niebezpiecznych. Opisano oznakowanie i wyposażenie pojazdów służących do transportu tego typu materiałów. Scharakteryzowano obowiązki poszczególnych osób biorących udział w procesie transportu materiałów niebezpiecznych. LOGISTICAL PREPARATION ROAD TRANSPORT OF HAZARDOUS MATERIALS Abstract The article describes the fundamental issues of the logistical preparation road transport of hazardous materials. An analysis of the risks associated with their transport. The article presents the classification of hazardous materials and its importance. Presented types and importance of packaging for the transportation Logistyka 5/

6 of hazardous materials. Described signage and vehicle equipment for the transport of these types of materials. Characterized responsibilities of the different of people involved in the transport of hazardous materials. Literatura: [1] ADR , Umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych, Wyd. Net Polska, [2] Bęczkowska S., Transport materiałów niebezpiecznych Promotor 5/2013. [3] Łukasik Z., Bril J., Bril D., Zagrożenia związane z transportem drogowym, Autobusy: technika, eksploatacja, systemy transportowe nr 3/2013. [4] Mindur L. (red.): Technologie transportowe, Wyd. Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji, Warszawa-Radom [5] Mindur L.: Współczesne technologie transportowe, Wyd. Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom [6] Nierzwicki W., Richert M., Rutkowska M., Wiśniewska M., Opakowania. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo WSM w Gdyni, Gdynia, [7] Oświadczenie Rządowe z dnia 26 marca 2015 r. w sprawie wejścia w życie zmian do załączników A i B Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), DZIENNIK USTAW 2015 R. POZ [8] Prochowski L., Żuchowski A.: Technika transportu ładunków, Wyd. Komunikacji i Łączności, Warszawa [9] Pusty T.: Przewóz towarów niebezpiecznych, Poradnik kierowcy, Wyd. Komunikacji i Łączności, Warszawa [10] Różycki M., Plan Ochrony ADR Uwagi praktyczne, Towary Niebezpieczne nr 1/2006. [11] Starkowski D., Bieńczak K., Zwierzycki W., Samochodowy transport krajowy i międzynarodowy, SYSTHERM, Poznań, [12] Umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), [13] Zielińska S. M.: ADR Transport samochodowy towarów niebezpiecznych, Gdańsk [14] Logistyka 5/2015