Gospodarka i funkcjonowanie UE. Wykład X Wspólna polityka rolna

Transkrypt

1 Gospodarka i funkcjonowanie UE Wykład X Wspólna polityka rolna

2 Wspólna polityka rolna wyznacza cele i określa sposoby ich realizacji w dziedzinie produkcji obrotu artykułami rolnymi, hodowlanymi, rybołówstwa, w zakresie kształtowania struktur agrarnych, ochrony środowiska, dochodowości i spraw socjalnych ludności wiejskiej 2

3 Kilka waŝnych pytań Dlaczego rolnictwo, które wytwarza od 0,3% PKB (Szwecja, Wielka Brytania) do 4,5% PKB (Grecja) absorbuje tyle uwagi i środków publicznych (55 mld EUR w 2008 r.)? Co wytwarza współczesne rolnictwo? Czy polityka rolna UE ma racjonalne podstawy i rację bytu? Jakie są interesy Polski w ramach WPR? Jak zmieniają się globalne i europejskie uwarunkowania polityki rolnej? 3

4 Udział rolnictwa w wytwarzaniu PKB w krajach UE-25 Wspólna polityka rolna Komisja Europejska Wskaźniki PSE (szacunkowa wartość wsparcia producentów) Obszary wiejskie to ponad 91% terytorium UE, które zamieszkuje ponad 56 % obywateli UE ogółu Zatrudnienie w rolnictwie 5,6% w UE, a 14,7% w Polsce Wydatki na WPR w budŝecie UE na 2008 r. wyniosły 55 mld Euro Wydatki na WPR stanowią ok. 0,43% PKB UE OECD 4

5 Motywy integracji polityki rolnej Motywy teoretyczne Powiązania sektora rolniczego z resztą gospodarki ZróŜnicowanie cen produktów rolnych moŝe być źródłem zróŝnicowania kosztów w innych sektorach i prowadzić do zniekształcenia warunków konkurencji Motywy polityczne RównowaŜenie wpływów niemieckich i francuskich w UE Zapewnienie samowystarczalności w zakresie produkcji Ŝywności 5

6 Cele WPR w Traktacie Rzymskim Zwiększanie produktywności rolnictwa poprzez wspieranie postępu technicznego i optymalne wykorzystanie czynników produkcji; Zapewnienie zadowalającego standardu Ŝycia ludności wsi poprzez wzrost jej dochodu per capita; Stabilizowanie rynków; Zapewnienie dostępności towarów zaopatrzeniowych; Zapewnienie godziwych cen konsumpcyjnych. 6

7 Etapy ewolucji WPR UKiE, Przyszłość polityki rolnej a przegląd budŝetu Unii Europejskiej w latach

8 Źródła ewolucji WPR Źródła dotychczasowych zmian WPR? wzrost produkcyjności negatywny wpływ rolnictwa na środowisko naturalne uwarunkowania w handlu międzynarodowym zmieniające się preferencje konsumentów Źródła zmian WPR po 2013 r.? niestabilna sytuacja na światowych rynkach rolnych liberalizacja światowego handlu w ramach WTO presja na zmniejszenie budŝetu kolejne rozszerzenia UE oczekiwania społeczne 8

9 Niestabilność cen surowców rolnych Uszczuplona podaŝ: spadek produkcji w krajach - głównych eksporterach netto na skutek zmian klimatycznych zwiększony protekcjonizm w krajach - eksporterach netto Rosnący popyt: rosnąca liczba ludności (ok.1% rocznie) zmiana nawyków Ŝywieniowych w krajach azjatyckich (rośnie spoŝycie produktów wysoko przetworzonych) wzrost wykorzystania biomasy do celów energetycznych Konsekwencje dla WPR: rywalizacja o obszary uprawne między rolnictwem a przemysłem (Ŝywność czy biopaliwa?) konieczność przeciwdziałania zmianom klimatycznym czy dalsze ograniczanie podaŝy ma sens? 9

10 Liberalizacja handlu Taryfy celne obecny średni poziom ceł importowych na produkty rolne wynosi 20% Liberalizacja handlu doprowadzi do a taryf do obniŝenia średniego poziomu taryf celnych do 7,7 11,2% w 2013 r. największy wpływ redukcji ceł na: rynek mleka, zbóŝ, mięsa wołowego oraz owoców i warzyw. Subwencje eksportowe UE zobowiązała się wycofać ze wszystkich subwencji eksportowych do roku 2013 Konsekwencje dla WPR: głęboka redukcja moŝe zmniejszyć popyt na unijne artykuły rolne, a w konsekwencji równieŝ unijną produkcję Konsekwencje dla WPR: moŝliwe pogorszenie konkurencyjności europejskiego rolnictwa na rynkach zagranicznych i spadek sprzedaŝy unijnych produktów rolnych 10

11 Presja na zmniejszenie budŝetu WPR to jedyna polityka unijna w całości finansowana z budŝetu UE Zmiana priorytetów w budŝecie UE (więcej środków na polityki bardziej rozwojowe, tzw. lizbońskie ) Usunięcie z budŝetu ogólnego UE pozycji wydatki na rolnictwo Konsekwencje dla WPR: coraz mniej środków z budŝetu UE przeznaczane będzie na politykę rolną 11

12 Kolejne rozszerzenia zmniejszyć budŝet rolny UE, gdyŝ jest kosztowny i mało przydatny wprowadzić renacjonalizację w finansowaniu wydatków na rolnictwo ograniczyć środki finansowe na interwencję ograniczyć wsparcie bezpośrednio związane z produkcją rolną na rzecz wsparcia obszarów wiejskich (a nawet likwidacja I filara WPR) dodatkowe środki przeznaczyć na badania i rozwój zachować budŝet w obecnym kształcie wspierać rolnictwo, gdyŝ wymaga ono większego wsparcia niŝ inne sektory gospodarki renacjonalizacja jest sprzeczna z zasadą europejskiej solidarności finansowej naleŝy zmienić charakter bezpośredniego wsparcia produkcji (nagroda za spełnianie wymogów środowiskowych) rolnictwo wymaga odpowiednich regulacji by produkować w sposób ciągły i wydajny 12

13 Kolejne rozszerzenia zróŝnicowane potrzeby krajów członkowskich (UE-15, UE-12) rozszerzenie o nowych członków (Chorwacja, Macedonia, Turcja kraje kandydujące oraz Albania, Bośnia, Hercegowina, Czarnogóra, Serbia potencjalne kraje kandydujące) powoduje realny spadek budŝetu na WPR dla dotychczasowych członków UE Konsekwencje dla WPR: brak dopasowania obecnych instrumentów WPR dla potrzeb całej UE-27 dalsze proporcjonalne ograniczenie środków z WPR dla poszczególnych krajów członkowskich 13

14 Oczekiwania społeczne Zdrowa Ŝywność wytworzona w zgodzie ze środowiskiem śywność wysokiej jakości, o wysokim stopniu przetworzenia śywność róŝnorodna Sprzeciw wobec GMO Konsekwencje dla WPR: rosną oczekiwania konsumentów co do jakości Ŝywności rośnie świadomość społeczna co do oddziaływania rolnictwa na środowisko Zapewnienie dobrostanu zwierząt 14

15 Wspólna polityka rolna po 2003 r. 15

16 Obecne cele WPR uzyskiwanie przez rolników dochodów na racjonalnym poziomie, ale poprzez działalność rynkową, a nie produkcję nastawioną na otrzymywanie subsydiów unijnych, koncentracja na spełnieniu wysokich standardów ochrony środowiska, dobrostanu zwierząt i bezpieczeństwa Ŝywności, zgodnie z oczekiwaniami społeczeństwa, funkcjonowanie w ramach ograniczeń narzuconych międzynarodowymi ustaleniami dotyczącymi reguł prowadzenia handlu międzynarodowego. 16

17 Rodzaje WPR Polityka rynkowa (I Filar) Wspólna organizacja rynków rolnych podtrzymywanie cen rynkowych, ograniczenia nadprodukcji (kwoty produkcyjne, powierzchnie bazowe, plony referencyjne, limity premii zwierzęcych), podtrzymywanie dochodów płatnościami Polityka strukturalna (II Filar) Polityka strukturalna środki na rozwój obszarów wiejskich renty strukturalne, zalesienia, programy rolno-środowiskowe, pomoc dla gospodarstw połoŝonych na terenach o niekorzystnych warunkach gospodarowania, dywersyfikacja działalności gospodarstw i wielofunkcyjny rozwój wsi 17

18 Europejska polityka kontroli rynków Zasady funkcjonowania Jednolity rynek dla towarów rolnych Swoboda przepływu towarów rolnych Jednolity system interwencji na rynku Harmonizacja norm i przepisów Ochrona granic zewnętrznych Priorytet wspólnotowy uprzywilejowanie produktów wytworzonych w krajach Wspólnoty Solidarność finansowa wspólne finansowanie WPR 18

19 Cztery podstawowe typy interwencji na rynku rolnym Wewnętrzna interwencja i zewnętrzna ochrona (rynek zbóŝ; ochrona przed konkurencją z jednoczesną pełną gwarancją cen i zbytu w drodze obowiązkowego skupu po ustalonej cenie) Zewnętrzna ochrona bez interwencji wewnętrznej (rynek mięsa drobiowego; w imporcie cła, brak skupów interwencyjnych lub subwencji do prywatnego magazynowania) Dopłaty do cen produktów przetworzonych (brak ochrony zewnętrznej i interwencji przy zachowaniu subwencji bezpośrednich; rynek roślin oleistych i białkowych) Inne formy pomocy (zwane flat-rate aids) 19

20 Instrumenty WPR Podtrzymywanie cen rynkowych (market price support) Ograniczenia ilościowe kwoty i parakwoty produkcyjne Bezpośrednie podtrzymywanie dochodów rolniczych Wsparcie działań z zakresu rozwoju wsi 20

21 Podtrzymywanie cen rynkowych Instrumenty stosowanie instrumentów polityki handlowej (cła, kontyngenty itd.), zakupy interwencyjne, prywatne przechowalnictwo, subsydiowanie eksportu rolnego (jeden ze sposobów pozbywania się nadwyŝek produktów rolnych), zagospodarowywanie nadwyŝek (dotowanie konsumpcji - mleko i masło, niszczenie - owoce i warzywa). Skutek: prowadzi do kształtowania się cen unijnych na poziomie wyŝszym od cen światowych. 21

22 System kontroli cen Produkty rolnictwa krajowego ceny interwencyjne (cena, jaką producent otrzyma przy sprzedaŝy produktów instytucjom interwencyjnym) minimalne ceny gwarantowane (dolna granica spadku cen rynkowych, przy której uruchamiany jest skup interwencyjny) ceny docelowe (oczekiwany przez rolników poziom cen; rola informacyjna w planowaniu produkcji) ceny referencyjne (średnia cena rynkowa waŝona udziałem danego państwa w produkcji UE; jeśli cena referencyjna ukształtuje się nieco powyŝej poziomu cen docelowych, uruchamia się procedurę skupu interwencyjnego) Produkty importowane ceny progu (cena, po której produkt importowany moŝe być sprzedawany na rynku UE) ceny śluzy (odpowiednik ceny progu w sektorze wieprzowiny, drobiu i jaj; na ogół odpowiada cenie światowej; jeśli cena wspólnotowa jest niŝsza niŝ światowa, wprowadza się opłaty wyrównawcze) 22

23 Instrumenty ograniczania nadprodukcji Stosowane są w połączeniu z podtrzymywaniem cen i/lub płatnościami bezpośrednimi. Obejmują rynki: cukru, mleka, skrobi ziemniaczanej, uprawę zboŝa i roślin oleistych i wysokobiałkowych oraz lnu i konopi uprawianych na włókno Polegają one na ograniczaniu produkcji (przy danym poziomie wsparcia cenowego) na poziomie niŝszym od tego, jaki miałby miejsce bez stosowania ograniczeń. Pozwala to na zmniejszanie "zakłóceń" w handlu (trade distortions) oraz ogranicza wydatki budŝetowe państwa na subsydiowanie eksportu. Instrumenty: kwoty produkcyjne (ograniczenia ilościowe produkcji cukru, mleka, skrobi ziemniaczanej, tytoniu) określanie powierzchni bazowych (średnia powierzchnia upraw) i plonów referencyjnych (przeciętnie uzyskiwany plon) wyznaczających globalną wielkość dopłat bezpośrednich (stosowane w uprawie zbóŝ, roślin oleistych i strączkowych) limity premii, których przekroczenie uniemoŝliwia uzyskanie dopłat bezpośrednich (w hodowli bydła i owiec - limit ilości zwierząt w gospodarstwie) 23

24 Podtrzymywanie dochodów rolniczych Polega na przekazywaniu producentom rolnym w UE pewnej sumy pieniędzy ponad to, co uzyskują ze sprzedaŝy swych produktów na rynku (płatności na ha zbóŝ, mleka, roślin oleistych i wysokobiałkowych lub na szt. zwierząt - bydło i owce). Zwiększa ono dochody rolnicze, nie wpływając jednocześnie na ceny konsumenta czy producenta. Płatności bezpośrednie uzupełniają dochody ze sprzedaŝy produktów rolnych 24

25 Nowe zasady funkcjonowania WPR Zasada współodpowiedzialności producentów - mechanizm dyscypliny finansowej polegający na redukcji płatności bezpośrednich w sytuacji przekroczenia ustalonego limitu wydatków na CAP Zasada decouplingu - oddzielenia płatności bezpośrednich od produkcji rolnej (zastąpienie większości występujących dotychczas płatności bezpośrednich w róŝnych dziedzinach produkcji rolnej jedną wspólną płatnością przypisaną do powierzchni gospodarstwa) Zasada wzajemnej zgodności, czyli cross-compliance - uzaleŝnienie otrzymywania płatności bezpośrednich od spełnienia przez gospodarstwo określonych wymagań w zakresie ochrony środowiska, bezpieczeństwa Ŝywności oraz dobrostanu zwierząt. 25

26 Ujemny wpływ polityki cen na dobrobyt Konsumenci Podatnicy Kraje trzecie 26

27 Główne problemy wsi Niski poziom dochodów większości polskich rolników Jawne oraz ukryte bezrobocie Ubóstwo wsi i gorszy pozom wykształcenia mieszkańców Brak pozarolniczych miejsc pracy na obszarach wiejskich 27

28 Cele polityki strukturalnej wyrównanie róŝnic w poziomie rozwoju regionów wiejskich, podniesienie produktywności rolnictwa, poprawa struktury agrarnej, zmiany w strukturze produkcji, przekształcanie gospodarstw nierentownych w nowoczesne i wydajne, podwyŝszenie jakości produktów rolnych, optymalizacja zatrudnienia w sektorze rolnym, wdraŝanie postępu technicznego, poprawa stanu środowiska naturalnego, wspieranie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich (rozwój leśnictwa, agroturystyki oraz róŝnego rodzaju usług) 28

29 Instrumenty polityki strukturalnej Dotacje przeznaczone na finansowanie przemian strukturalnych w rolnictwie i jego otoczeniu, np. dotacje na inwestycyjne w gospodarstwach rolnych, poprawa przetwórstwa i marketingu produktów rolnych, zróŝnicowanie działalności rolniczej na wsi, szkolenia zawodowe itd. Tzw. instrumenty towarzyszące: renty strukturalne, programy agro-środowiskowe, pomoc dla obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania, zalesianie. 29

30 Wspólna polityka rolna pozycja Polski 30

31 Oczekiwane przez polskich rolników efekty akcesji do UE Znaczący wzrost wsparcia dla rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich WyŜsze ceny na produkty rolne i wzrost dochodów Łatwiejszy dostęp do rynku UE i jednakowe traktowanie rolników z UE-15 i UE-10 Stabilizacja polityki rolnej i jasne perspektywy rozwoju rolnictwa 31

32 Wsparcie dla Polski Ogólna wartość wsparcia dla rolnictwa w latach , mld PLN 32

33 Zmiany cen i dochodów Zmiany poziomu cen na produkty rolne (rok 2000=100) Przychody przedsiębiorstw rolnych w latach

34 Skutki WPR dla Polski po pięciu latach członkostwa Zwiększenie średniej powierzchni uŝytków rolnych w gospodarstwach (z 8,4 do 9,91 ha) Dywersyfikacja źródeł dochodów rolników (co trzeci rolnik podejmuje dodatkową pracę, 4% prowadzi własną działalność gospodarczą) Dochody osób zatrudnionych w rolnictwie wzrosły o 13,7 % (średnia UE-27 wyniosła 5,4%) Wzrost inwestycji w rolnictwie Poprawa salda wymiany handlowej produktami rolnymi Na lata przewidziano udzielenie wsparcia dla rolnictwa w wysokości 14 mld Euro, z czego 4 mld pochodzą ze źródeł krajowych 34

35 Nastawienie do członkostwa w UE 35

36 Dylematy rozwoju WPR 36

37 Wydatki na rolnictwo a konkurencyjność europejskiej gospodarki? Problem: subwencjonowanie rolnictwa uniemoŝliwia negocjacje z WTO i pełne wykorzystanie przewag komparatywnych; im większy interwencjonizm, tym gorsza pozycja konkurencyjna UE MoŜliwe rozwiązania reformy regulacyjne (eliminacja zbędnych przepisów, upraszczanie prawa, zwiększanie konkurencji) 37

38 Wspólnotowa polityka rolna czy działania na poziomie krajowym? Problem: deregulacja mogłaby prowadzić do zniesienia wspólnego rynku Skutki: Brak zakłóceń w krótkim okresie W długim okresie: pokusa nadmiernego subwencjonowania rolnictwa 38

39 Ochrona własnych rynków czy liberalizacja handlu Ŝywnością? Problem: róŝne skutki dla państw członkowskich Ogólna poprawa dobrobytu UE w długim okresie Krótkookresoe negatywne skutki dla państw: nieposiadających przewag komparatywnych w sektorach nowoczesnych o nieelastycznym rynku czynników produkcji posiadających rezerwy wzrostu eksportu produktów rolnych 39

40 Zastosowanie nowych technologii czy produkcja tradycyjna? Problem: produkcja GMO, pakiet klimatyczny (udział biopaliw w transporcie do 2010 r. Powinien wynosić 5,75%, udział energii wytwarzanej ze źródeł odnawialnych 12% do 2020 r.). Aby spełnić wymagania dotyczące produkcji biopaliw i biomasy bez potrzeby importu, naleŝałoby wykorzystać do tych celów pomiędzy 11 a 38% powierzchni rolnej w UE, zwiększając wydajność produkcji o 60%. 40

41 Dziękuję za uwagę 41