Indywidualne preferencje podczas nauki i pracy [5] Daniela Boneva i Elena Mihova

Transkrypt

1 podczas nauki i pracy [5] Daniela Boneva i Elena Mihova Daniela Boneva & Elena Mihova

2 SPIS TREŚCI Cele i zadania modułu 3 Definicje stylów uczenia się 5 Cechy stylów uczenia się 6 Rodzaje stylów uczenia się 10 Cele szkolenia Celem tego modułu jest wyposażenie nauczycieli i menedżerów w praktyczną wiedzę jak określać czyjś styl uczenia się oraz dostosowywać do niego styl nauczania i przekazywania informacji. Styl uczenia się a styl nauczania 22 Podejście multisensoryczne 23 Po skończeniu szkoły 25 Krótki poradnik dla pracodawcy 26 Szukanie pracy formularz DysVet 28 Ubieganie się o pracę formularz DysVet 29 Bibliografia i literatura polecana 30 Prawa autorskie Materiały projektu DysVET są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa- Użycie niekomercyjne 3.0 Unported 2 2

3 Cele i zadania modułu W tym module skupiono się na stylach pracy i uczenia się wśród uczniów i pracowników z dysleksją. Po zapoznaniu się z nim, czytelnik będzie: 1. Wiedział, że osoby z dysleksją mają indywidualne style pracy i nauki. 2. Wiedział w jaki sposób dostosować sposób pracy i nauczania do potrzeb osób z dysleksją. 3 3

4 Definicje stylów uczenia się Inne definicje Pojęcie stylu uczenia się odnosi się do sposobu, w jaki dana osoba się uczy. Jako że badacze skupiają się na różnych aspektach stylów uczenia się, istnieje bardzo szeroki zakres definiowania i interpretowania tego zjawiska. Przykładowo, Della-Dora i Blanchard (1979, s.22) kładą nacisk na proces przetwarzania informacji: styl uczenia się to osobiście preferowany sposób radzenia sobie z informacjami i doświadczeniami podczas uczenia się treści z różnych obszarów. Dla odmiany, Claxton i Rolston definiują styl uczenia się koncentrując się bardziej na sensorycznej percepcji materiału: stały sposób odpowiadania na bodźce i ich używania w kontekście uczenia się (Claxton and Rolston (1978:1)). David Kolb definiuje styl uczenia się jako rezultat wrodzonych predyspozycji, posiadanych doświadczeń oraz wymogów środowiska, których kombinacja daje indywidualne orientacje, które z kolei można pogrupować w cztery podstawowe modele w empirycznej teorii uczenia się (Kolb, 1984). Wielu badaczy zwraca uwagę, że indywidualny styl uczenia się zależy od osobowości, funkcjonowania poznawczego, temperamentu, sensorycznego przetwarzania informacji oraz wieku (Kolb, 1984; Kiersey, 2000: Fleming, 2001; Honey, 2002; ie/~mfarren/denice.pdf). wpływają na sposób uczenia się każdego przedmiotu. Niektórzy lubią słuchać i dyskutować, inni wolą analizować tekst lub uczyć się przy pomocy materiałów wizualnych. Jednakże większość osób ma mieszany styl uczenia się. Osoby z dysleksją korzystają najwięcej na nauczaniu multisensorycznym, kiedy informacje są jednocześnie przekazywane kilkoma kanałami. To podejście pozwala silniejszym funkcjom na wspieranie słabszych, dzięki czemu uczenie się jest bardziej efektywne. Styl uczenia się składa się z obserwowalnych, charakterystycznych zachowań, które dostarczają wskazówek dotyczących funkcjonowania ludzkiego umysłu i sposobu odnoszenia się do świata. Anthony F. Gregorc (1979) Styl uczenia się określa warunki edukacyjne najlepsze dla danej osoby oraz ilość indywidualnych wymagań. David E. Hunt (1981) Styl uczenia się jest rezultatem organizacji informacji oraz poddania ich procesowi przetwarzania, który dana osoba preferuje realizując zadania związane z uczeniem się. Ronald R. Schmeck (1988) 5

5 Cechy stylów uczenia się Styl uczenia się nie jest pojedynczym pojęciem, ale składa się z powiązanych elementów, które nazywamy cechami stylu uczenia się. Wg modelu Rita i Kenneth Dunn cechy te można opisać poprzez pięć poniższych kategorii: Środowiskowe Emocjonalne Socjologiczne Fizyczne Psychologiczne Cechy środowiskowe Należą do nich światło, dźwięk, temperatura i wystrój. Trudno jest opisać takie zaprojektowanie środowiska do nauki i pracy, które odpowiadałyby każdemu. Dunn i Dunn proponują stosowanie podziału na oddzielne obszary o różnie zaaranżowanym środowisku. W przypadku osób z dysleksją należy wziąć pod uwagę oświetlenie, np. świetlówki mogą stwarzać bardzo trudne warunki do czytania, słuchania i koncentracji. Dla uczniów i pracowników z dysleksją trudne może być także wyławianie informacji z hałasu pomieszczenia, dlatego potrzebują oni bardzo cichych warunków, szczególnie podczas zadań wymagających koncentracji. Ciekawe fakty Pizzo (1981) prowadził badania nad relacją pomiędzy stylem uczenia się a cichymi (40 dba) oraz głośnymi (75 dba) warunkami. Okazało się, że niezależnie od preferowanego stylu uczenia się, nauka w cichym środowisku przynosiła lepsze rezultaty. Zostało udowodnione, że muzyka klasyczna stymuluje komórki mózgowe i neurony, które odpowiadają za pamięć oraz logiczne i analityczne myślenie. Odpowiednio dobrana muzyka redukuje stres i poprawia koncentrację. Studium przypadku Sara ma 11 lat, jest dwujęzyczna (hebrajski i bułgarski), zdiagnozowano u niej dysleksję. Na początku terapii dziewczynka była zdenerwowana, nie mogła się skoncentrować. Po pewnym czasie zapytała, czy może zdjąć sweter i buty. Od tej chwili Sara stała się znacznie spokojniejsza i zaczęła pracować efektywniej. Ponadto było jej znacznie wygodniej, kiedy siedziała na krześle z podwiniętymi nogami. Dla niektórych ludzi zachowanie Sary byłoby niewłaściwe w klasie szkolnej, ale zapewnienie warunków odpowiadających jej preferencjom umożliwiło dziewczynce osiąganie lepszych rezultatów. 6 6

6 Cechy emocjonalne Określają motywację, wytrwałość, odpowiedzialność i zdolności organizacyjne. Dla osób z dysleksją bycie wytrwałym w nauce jest trudne i często nie są w stanie zrealizować zadania podczas jednego podejścia. W rzeczywistości pracują we własnym rytmie. Mają trudności z organizacją czasu i kończeniem zadań w określonym terminie. Zwykle potrzebują więcej czasu niż inni, ponieważ muszą ogarnąć całą koncepcję, zanim są gotowi, by skupić się na szczegółach. Bardzo często uczniowie z dysleksją wiedzą, czego potrzebują, ale mają trudności z określeniem poszczególnych kroków prowadzących do zrealizowania zadania. Kolejnym problemem uczniów z dysleksją jest brak motywacji. Rolą nauczyciela jest znalezienie sposobu przedstawiania materiałów edukacyjnych w interesujący i przystępny sposób. Motywacja jest powszechnie rozumiana jako aktywność kierowana przez daną osobę. Jest rodzajem wielopoziomowego, hierarchicznego systemu, w którym różne motywy łączą się i współdziałają. Kiedy osoba jest ich świadoma, stają się motywującymi celami i siłą pobudzającą do działania. Warto podejmować starania motywujące osoby uczące się/pracowników do nauki i rozwoju. Motywacja nie pojawia się sama z siebie, musi zostać czymś wywołana i następnie podtrzymywana. Kiedy motywację wspierają wytrwałość i poczucie celowości działania, każdy może uwolnić swój potencjał i osiągnąć znaczący sukces. Thomas Edison znajduje się na każdej liście sławnych osób X z dysleksją. Zasłynął między innymi tym, że przeprowadził 2000 nieudanych prób, zanim wynalazł żarówkę. Z właściwym sobie optymizmem tłumaczył później, że niezależnie od samej żarówki odkrył coś innego: 2000 sposobów, w jakich żarówki stworzyć się nie da. Być może inni naukowcy posiadających wiedzę i zdolności analogiczne do kompetencji Edisona nigdy wcześniej nie wynaleźli żarówki, ponieważ poddawali się po 100 lub 500 nieudanych próbach. 7 7

7 Studium przypadku N. Była w drugiej klasie szkoły średniej. Była bardzo inteligentną dziewczyną, ale jej umiejętność czytania plasowała się zdecydowanie poniżej oczekiwanej dla jej wieku czytała dosyć powoli i z wieloma błędami. N. pracowała bardzo ciężko i dzięki temu zwykle otrzymywała dobre oceny w szkole. Jej matka spędzała wiele godzin na pomaganiu córce w przygotowaniu się do lekcji i odrabianiu zadań domowych. Matka czytała materiał na głos, co pozwalało N. znacznie zyskać na czasie. Ta metoda działała dzięki bardzo dobrej pamięci słuchowej N. oraz jej stylowi uczenia się (słuchowemu). N. była bardzo wdzięczna swojej matce za pomoc, ale jednocześnie czuła dyskomfort, ponieważ była zależna od czyjejś pomocy podczas nauki (nawet, jeśli była to pomoc ze strony mamy). Samoocena i pewność siebie N. były bardzo niskie. Kiedy N. dowiedziała się, że przyczyną jej trudności jest dysleksja, poczuła ogromną ulgę. Bardzo aktywnie poszukiwała pomocy i przeszła specjalistyczne szkolenie w ramach programu Bułgarskiego Towarzystwa Dysleksji. Nauczyła się kontrolowania swojej dysleksji, stosowania różnych technik czytania, wzmacniania umiejętności uczenia się i lepszej organizacji. Po szkoleniu rezultaty edukacyjne N. zaczęły się systematycznie poprawiać, wzrosła także jej pewność siebie. N. skończyła szkołę i jest obecnie na pierwszym roku studiów, wybrała pedagogikę. W e- mailu, który do nas wysłała, napisała Chcę pomagać dzieciom z trudnościami w uczeniu się, tak jak wy pomogliście mnie! Otrzymałam tak ogromne wsparcie, które pokazało mi, że pomimo moich problemów mogę osiągać sukcesy i żyć pełnią życia. Sprawiliście, że dziś uważam, że owszem, jestem inna, ale to czyni mnie wyjątkową, a bycie innym nie oznacza, że jest się gorszym od pozostałych lub będzie się osiągać mniej sukcesów. N. Jest przykładem na to, jak poprawa umiejętności organizacji procesu uczenia się podnosi poziom motywacji, samooceny, co z kolei prowadzi do zmiany postrzegania siebie, która jest bardzo ważna w dalszym rozwoju młodej osoby. 8

8 Cechy socjologiczne Niektóre osoby wolą uczyć się same, podczas gdy inne osiągają lepsze rezultaty, jeśli uczą się z kolegami. Ponadto niektórzy uczniowie wymagają więcej zewnętrznego doradztwa i ukierunkowania, niż inni. Większość osób z dysleksją uważa naukę za łatwiejszą, kiedy uczą się w towarzystwie kogoś jeszcze. To dodaje im pewności siebie i wzbudza wiarę, że są w stanie poradzić sobie z nowym materiałem. W przypadku takiego ucznia omówienie zagadnień z nauczycielem lub członkiem rodziny wspomaga rozumienie, postrzeganie i pamiętanie informacji. Cechy fizyczne Dotyczą takich aspektów jak pora dnia, w której osoba ucząca się jest najbardziej efektywna. Niektóre osoby wolą podczas nauki pozostawać w ruchu i korzystać z częstych przerw, podczas gdy inne potrafią siedzieć i pracować przez długi czas bez przerwy. Osoby z dysleksją uczą się bardziej efektywnie, jeśli materiał jest w małych częściach, które łatwo ogarnąć, a pomiędzy nimi mogą mieć regularne przerwy. Cechy psychologiczne Obejmują cechy danej osoby jak na przykład zdolności, motywację, temperament, sposób myślenia. Ciekawe fakty Tylko 28% uczniów szkół podstawowych jest aktywnych wcześnie rano. Dla większości najlepszy czas na naukę i pracę przypada między godz a 14. Wraz z wiekiem procent uczniów, których można określić jako skowronki wzrasta do ok. 40, ale większość wciąż jest bardziej efektywna po południu/wieczorem. 13% można określić jako sowy. Dunn i Dunn wykazali także, że poziom energii uczniów jest najwyższy po lunchu (Dunn,Dunn, 1992). Niektórzy ludzie, w tym wiele osób z dysleksją, myślą holistycznie. Zaczynają od skupienia się na całości, następnie przechodzą do szczegółów. Inni ludzie myślą analitycznie i potrzebują znać detale, by złożyć sobie z nich obraz całości. Żeby nauka była efektywna, kluczowy jest klimat wsparcia i tolerancji oraz pozytywne i pełne szacunku relacje pomiędzy osobami uczącymi się. 9 9

9 Rodzaje stylów uczenia się 1/ Style uczenia się ze względu na preferowany kanał percepcyjny Wielu autorów prowadzących badania nad stylami uczenia się skupia się na preferowanym przez daną osobę sposobie odbioru informacji. Większość ludzi woli jeden kanał percepcyjny od innych. Znakomita większość osób preferuje kanał wzrokowy. Kolejna pod względem wielkości grupa woli kanał słuchowy. Kanał dotykowy (czuciowy) i kinestetyczny (ruchowy) są preferowane przez niewielki procent populacji. Preferencja kanału percepcyjnego nie oznacza jego świadomego wyboru. Z jakiegoś powodu każda osoba jest zaprogramowana w taki sposób, że jeden z kanałów jest preferowany przez jej mózg. Otrzymując informacje przez ten kanał, osoba uczy się najłatwiej. Oczywiście ludzie mogą używać różnych kanałów w zależności od sytuacji, czasu oraz rodzaju zadania. Możliwe jest podzielenie ludzi na trzy grupy w zależności od preferowanego kanału percepcyjnego: Wzrokowcy Słuchowcy Kinestetycy czuciowi/ruchowi Dla każdej z tych grup korzystne jest stosowanie innych metod edukacyjnych. Przykłady: Podręczniki i ilustracje są przydatne i efektywne w przypadku wzrokowców. Wykłady i piosenki są przydatne i efektywne w przypadku słuchowców. Rysowanie diagramów lub używanie materiałów o różnej teksturze (np. model dotykowych) jest przydatne i efektywne w przypadku kinestetyków czuciowych. Chodzenie lub tańczenie podczas nauki nowego materiału jest przydatne i efektywne w przypadku kinestetyków ruchowych. 10

10 Styl wzrokowy Osoby preferujące kanał wzrokowy myślą obrazami. Podczas czytania zwykle tworzą mentalną wizję tego, co jest opisane w tekście. Nie zwracają zbyt dużo uwagi na dialogi i mogą pomijać znaczenie niektórych opisów, jeśli zawierają słowa trudne do przedstawienia w formie obrazu. Dlatego dla wzrokowców jest bardzo ważne, by materiał był prezentowany przy użyciu map, wykresów, diagramów, ilustracji itp. Ciekawe fakty Około 65% wszystkich uczniów to wzrokowcy. Charakterystyka wzrokowca Najchętniej opiera się na pisemnych informacjach, notatkach, diagramach, mapach, grafach, fiszkach, zaznaczeniach, zdjęciach Lubi uczyć się z materiałów atrakcyjnych wizualnie Raczej obserwuje niż dyskutuje czy działa Może pamiętać lokalizację informacji na stronie B Potrzebuje cichego miejsca do nauki Uwielbia książki, czasopisma i inne materiały do czytania Czerpie korzyści z przepisywania lub robienia własnych notatek nawet jeśli robi je z materiałów w formie drukowanej Zwykle dobrze sobie radzi z pisownią Dużo korzysta z wyjazdów w teren, gdzie przydatna jest umiejętność obserwacji Zapamiętuje poprzez oglądanie wykresów i obrazów Zwraca uwagę na szczegóły Nie rozprasza się łatwo Ustnie przekazywane instrukcje są dla niego trudne, często prosi o ich powtórzenie Potrzebuje widzieć mimikę twarzy i język ciała nauczyciela/trenera Pamięta twarze; pamięta jak ludzie wyglądali i w co byli ubrani w przeszłości Robi zaawansowane plany Jest zwykle dobrze zorganizowany i uporządkowany Jest z natury cichą osobą Dba o schludny, przyjemny wygląd 11

11 Wizualne/pisemne testy Prace naukowe Pisemne raporty Ilustracje i formy graficzne Testy i ocenianie Uczą się najlepiej przez -- Notowanie, robienie list Czytanie materiału do opanowania Korzystanie z książek, wydruków, filmów Oglądanie demonstracji Cechy uczenia się/czytania Czytają dla przyjemności Mogą spędzić długi czas na nauce Potrzebują ciszy podczas nauki Czytają szybko Uczą się pisowni słów łatwiej niż ich wymowy Trudności w szkole może sprawiać Konieczność podjęcia działania przed zobaczeniem, co ma być zrobione Praca w warunkach hałasu i ruchu Regulacja dźwięków Słuchanie wykładów nie popartych obrazami lub ilustracjami Radzenie sobie z nieatrakcyjnym wyglądem nauczyciela Praca w monotonnej klasie bez dekoracji i w szarych kolorach Praca przy świetlówkach utrudnia koncentrację Trudności w pracy może sprawiać Konieczność podjęcia działania przed zobaczeniem, co ma być zrobione Praca w warunkach hałasu i ruchu Regulacja dźwięków Słuchanie instrukcji nie popartych obrazami, ilustracjami lub demonstracją Rozróżnianie pewnych kształtów i/lub kolorów Słuchanie osoby mówiącej bez możliwości patrzenia na nią B 12

12 Styl słuchowy Słuchowcy uczą się najlepiej poprzez słuchanie informacji. Mogą mieć trudności ze zrozumieniem tekstu, kiedy go czytają, ale kiedy go słuchają, są w stanie szczegółowo go powtórzyć. Dlatego ich wyniki w testach rozumienia ze słuchu są zwykle znacznie wyższe niż te, które osiągają w testach rozumienia napisanego tekstu. Słuchowcy są bardzo wrażliwi na jakość mowy, ton i tembr głosu, intonację itp. Często są rozmowni, potrzebują głośno myśleć; zwykle też lubią muzykę, pamiętają teksty piosenek i treść rozmów. Ciekawe fakty Słuchowcy stanowią ok 30% wśród wszystkich osób uczących się. Charakterystyka słuchowca Mówi do siebie na głos Lubi rozmawiać z ludźmi Nie obawia się wypowiadać przed klasą B Potrafi dobrze wyjaśniać Miewa trudności z podążaniem za pisemnymi wskazówkami Dobrze podąża za wskazówkami przekazywanymi ustnie Lubi, gdy mu się czyta Zapamiętuje kolejność poszczególnych kroków w sekwencji Lubi muzykę Szepcze do siebie podczas czytania; czyta powoli Pamięta twarze i imiona Łatwo się rozprasza, szczególnie z powodu hałasu Zauważa efekty dźwiękowe w filmach Nuci lub śpiewa Jest towarzyski z natury Lubi występować na scenie Chętnie uczestniczy w działaniach związanych ze słuchaniem Nie potrafi być cicho przez dłuższy czas Dobrze radzi sobie z gramatyką i obcymi językami 13

13 Ustne odpowiedzi i egzaminy Przedstawianie wyników ustnie Śpiewanie lub recytacja poezji Potrzeba odpytania z opanowanego materiału Mówienie na głos Słuchanie wykładu Dyskutowanie w małej lub dużej grupie Słuchanie muzyki bez tekstu podczas nauki Testy i ocenianie Uczą się najlepiej przez -- Cechy uczenia się/czytania Czytają dialogi i sztuki Odczytują tekst szeptem lub na głos Przerywają czytanie, by powiedzieć komuś lub sobie, o czym czytają Dobrze radzą sobie z fonetyką nowych słów B Trudności w szkole może sprawiać Szybkie czytanie (czytają znacznie wolniej niż wzrokowcy) Czytanie po cichu przez dłuższy czas Czytanie instrukcji, korzystanie z ilustracji Zdawanie ograniczonych w czasie testów, w których trzeba czytać i pisać Narzucona cisza (nie mogą się doczekać rozmowy) Zauważanie znaczących szczegółów Trudności w pracy może sprawiać Potrzeba szybkiego przeczytania dużej ilości tekstu w ograniczonym czasie Wyłowienie istoty sprawy z pisemnych informacji Rozumienie pisemnych instrukcji Przygotowanie pisemnych raportów Radzenie sobie z grafikami, wykresami, diagramami itp. Wypełnianie formularzy 14

14 Styl kinestetyczny Kinestetycy uczą się najlepiej poprzez ruch, dotyk, udział w scenkach i innych aktywnościach fizycznych. Najlepiej zapamiętują, kiedy piszą lub fizycznie manipulują informacjami. Zwykle nie lubią czytać instrukcji oraz spokojnie siedzieć przez dłuższy czas. Z tego powodu mogą szybciej niż inni uczniowie nudzić się podczas lekcji prowadzonych metodą wykładową. Lubią uczyć się przez doświadczenie, czyli praktyczne robienie poszczególnych rzeczy i branie udziału w wydarzeniach. Ciekawe fakty Większość dzieci w wieku przedszkolnym należy do tej grupy. Później liczba ta znacznie spada i wśród dorosłych jest już tylko 5% kinestetyków. Wiele osób z dysleksją lubi kinestetyczne, praktyczne podejście w edukacji. Charakterystyka kinestetyka Lubi fizyczne nagrody Przez większość czasu pozostaje w ruchu; jest dobry w sporcie Lubi dotykać ludzi podczas rozmowy Stuka ołówkiem lub stopą podczas nauki Uczy się przy głośnej muzyce Robi przerwy podczas nauki Cieszy go podejmowanie aktywności Czytanie nie jest dla niego najważniejsze Lubi przygodowe książki, filmy i gry RPG Jego pisownia nie jest najlepsza Nie ma ładnego pisma ręcznego Lubi rozwiązywać problemy poprzez fizyczną pracę nad nimi Chętnie próbuje nowych rzeczy Lubi pracę w laboratorium naukowym, tworzenie modeli Angażuje się w sztuki walki i taniec Jest z natury otwartą osobą Wyraża emocje przez fizyczną ekspresję Gestykuluje podczas mówienia Ubiera się wygodnie Chętnie obsługuje urządzenia B 15

15 Testy i ocenianie Bazujące na przedstawieniu czegoś Zorientowane na przedsięwzięcia Pokaz lub demonstracja czego uczeń się nauczył Odnoszące się do zastosowania (wolą pokazać, jak coś zrobić) Uczą się najlepiej przez -- Działanie, praktyczne podejście, manipulowanie przedmiotami, symulacje, udział w wydarzeniach Fizyczne zaangażowanie w naukę Wyjazdy terenowe Dyskusje w małych grupach Cechy uczenia się/czytania Czytają, by poznać znaczenie lub funkcje czegoś, a nie dla przyjemności Czytają praktyczne poradniki Czytają książki i sztuki z akcją Czytają krótkie i zwięzłe książki Uczą się przez krótkie okresy przeplatane poruszaniem się B Leżą na podłodze lub łóżku podczas nauki Trudności w szkole może sprawiać Konieczność wykazywania wysokich kompetencji interpersonalnych Czytelne pismo odręczne Spokojne siedzenie Słuchanie wykładu dłużej niż przez cztery minuty Pisownia Opowiedzenie co się widziało lub słyszało (ale pamiętają wszystko, co zrobili) Wyrażanie emocji bez poruszania się Pozostawanie przez dłuższy czas bez aktywności fizycznej Trudności w pracy może sprawiać Konieczność wykazywania wysokich kompetencji interpersonalnych Czytelne pismo odręczne Prezentowanie informacji w formie pisemnej Organizacja czasu; planowanie 16

16 Studium przypadku Т. trafił do poradni psychologiczno pedagogicznej w wieku 21 lat. Był absolwentem szkoły średniej, miał też kilka lat doświadczenia zawodowego. Po szkole odbył praktyki zawodowe i znalazł pracę, którą lubił i w której był dobry. Chciał jednak dostać się na uniwersytet i zdobyć wykształcenie w zakresie kinezyterapii. T. Miał poważne trudności w szkole, ale nie otrzymywał żadnego formalnego wsparcia. Zwierzył się, że w szkole podstawowej nauczyciel regularnie wyśmiewał go przy klasie z powodu braku umiejętności płynnego czytania i zdolności do spokojnego siedzenia podczas lekcji (zwykle wstawał i chodził po sali). T. zdołał ukończyć szkołę tylko dzięki rodzinie, która włożyła sporo wysiłku w pomaganie mu. Dzięki ich wsparciu utrzymał dobrą samoocenę i pewność siebie. Po szkole T. próbował się dostać na uniwersytet, ale nie mógł zdać egzaminów. Dwa lata później jego szef skierował go do nas i zachęcił do szukania fachowej pomocy. T. oczekiwał wsparcia w przygotowaniu się do egzaminów na uczelnię (na biologię). Przyznał, że mimo ogromnego wysiłku i wielu godzin spędzanych nad książkami, nie jest w stanie zapamiętać zbyt dużo. Głównymi problemami T. były: niezdolność do uchwycenia istoty tekstu; słaba organizacja i zarządzanie czasem; szybkie męczenie się; trudności w spokojnym siedzeniu przed dłuższy czas (co kilka minut czuł potrzebę, by wstać i poruszać się). Jego największą zaletą była motywacja i dążenie do sukcesu. Jednocześnie bardzo obawiał się doświadczenia kolejnej porażki. Co zostało zrobione: Nauczenie T. korzystania z map myśli i samodzielnego ich tworzenia (to znacznie pomogło przy organizacji materiału; stało się prostym sposobem na szybkie przejrzenie i powtórzenie wiadomości; pomogło w przelewaniu myśli na papier). Doradzenie korzystania z siłowni raz lub dwa razy w tygodniu lub zaangażowanie się w uprawianie jakiegoś sportu. Pomoc w przygotowaniu schematu dla dziennych i tygodniowych planów. Udostępnienie artykułów o sukcesach odnoszonych przez osoby z dysleksją. Rozmowa z uniwersytetem i przekonanie władz, by w przypadku T. zgodziły się na przedłużenie czasu trwania egzaminu o godzinę (25%). W praktyce z dodatkowego czasu T. wykorzystał tylko 20 minut, ale sama świadomość tej możliwości sprawiła, że czuł się bardziej pewny, że zdoła przedstawić swoją wiedzę bez presji czasu. Dodatkowo uczelnia zorganizowała dla T. osobne pomieszczenie, by zapewnić mu na czas całego egzaminu ciche otoczenie. Т. Zdał egzaminy bardzo dobrze i został przyjęty na uniwersytet. Obecnie, po czterech latach, T. ma stopień licencjata z zakresu kinesyterapii, a jego praca polega na pomaganiu osobom z mózgowym porażeniem dziecięcym i z trudnościami motorycznymi. 17

17 2/ Style uczenia się ze względu na aktywność mózgu Zgodnie z tym kryterium ludzi można podzielić na dwie grupy: osoby skupiające się na szczegółach i osoby, które wolą koncentrować się na większym obrazie. Niektórzy ludzie z łatwością przerzucają się pomiędzy tymi dwoma typami, jednak większość skłania się ku jednemu z nich. Dla zrozumienia stylów uczenia się ważne jest rozumienie, jak pracuje ludzki mózg. Jest on zbudowany z dwóch półkul, które są połączone ze sobą przez zestaw neuronów, których rola polega na przekazywaniu informacji z jednej części do drugiej oraz synchronizacja funkcjonowania. Chociaż obie półkule są równie ważne, zwykle jedna z nich dominuje. Thomas G. West twierdzi, że przyczyną wzrastającej liczby dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się jest fakt, że od urodzenia ich mózgi są poddawane stymulacji wizualnej, która poprzedza naukę poprzez tekst. Obecnie dzieci w bardzo młodym wieku korzystają z urządzeń elektronicznych. W rezultacie ich połączenia neuronalne rozwijają się w zupełnie inny sposób, niż miało to miejsce w pokoleniu rodziców i dziadków (Thomas G. West, In the Mind s Eye, 1997). liniowe holistyczne dywergencyjne konwergencyjne szczegółowe myślenie Ludzki mózg myślenie kontekstowe racjonalność emocje mowę odpowiada za odpowiada za uczucia czytanie/ pisanie analizowanie intuicję kreatywność 18

18 Styl całościowy Osoby o holistycznym stylu uczenia się dostrzegaj szeroki kontekst. Lubią wiedzieć, w jaki sposób poszczególne kwestie łączą się ze sobą i wpływają na siebie. Gdy słuchają nowych informacji, skupiają się na istocie tego, co jest przekazywane, szybko wyłapują główną ideę lub temat, natomiast zapamiętanie szczegółów może być dla nich trudne. Otrzymując instrukcję zwracają uwagę na to, co ma być zrobione, niekoniecznie jak to zrobić. Osoby o stylu globalnym rzadko zadają pytania pod koniec lekcji, ponieważ nie myślą o pytaniach, zanim nie przyswoją całego materiału na pewien czas. Potrafią w nietypowy sposób połączyć przypadkowo zdobyte informacje i użyć ich do tworzenia ciekawych rozwiązań (o ile nie oczekuje się od nich wytyczenia drogi do rozwiązania problemu). Podejście całościowe można określić jako intuicyjne. Ciekawe fakty Z badań Dunn i Dunn wynika, że 70% nauczycieli naucza w stylu analitycznym, a 70% studentów uczy się w stylu całościowym. Charakterystyka osoby o stylu całościowym Potrzebuje wszystkich informacji, zanim zacznie pracę Chce znać wszystkie istotne kroki Lubi wiedzieć jaki ma być końcowy efekt jego pracy Potrzebuje wiedzieć, jak nowe informacje odnoszą się do jego życia Uczy się przez dyskusję i współpracę w grupie Robi kilka rzeczy na raz i może pomijać szczegóły Widzi szeroki kontekst i połączenia pomiędzy koncepcjami Nie przyswaja informacji w sposób sekwencyjny Czyta pomiędzy wierszami i dostrzega wiele możliwości Ciężko pracuje, by zadowolić innych i stara się unikać konfliktów Działa płynnie, podąża za pomysłami, jest elastyczny Ma tendencje do unikania indywidualnego współzawodnictwa Wyjaśnia szerszą perspektywę poprzez parafrazowanie Jest dobry w rozwiązywaniu problemów, jeśli nie prosi się go o wskazanie poszczególnych kroków do rozwiązania 19

19 Styl analityczny W przeciwieństwie do osób o całościowym stylu uczenia się, osoby o stylu analitycznym, słuchając nowych informacji mają tendencję do skupiania się na charakterystycznych szczegółach. Ogarnięcie całościowej koncepcji, która obejmuje wszystkie detale może czasami być dla nich trudne. Potrzebują, by przedstawiać im temat krok po kroku. Wymagają uporządkowanego sposobu podawania informacji, w przeciwnym razie gubią wątek. Preferują koncentrację na pojedynczych działaniach, mogą realizować wiele zadań, o ile są ułożone w logicznej kolejności. Osoby o stylu analitycznym rozwiązując problemy kierują się przede wszystkim logiką, nie emocjami. Ta grupa uczniów ma szczęście, ponieważ większość preferowanych przez nich metod mieści się w tradycyjnym modelu nauczania. Nauczyciele często korzystają także z testów lubianych przez uczniów analitycznych, polegających na wyborze właściwej odpowiedzi z listy opcji lub określeniu twierdzeń jako prawdziwych lub fałszywych. Charakterystyka osoby o stylu analitycznym Ciekawe fakty Wyniki badań Dunn i Dunn wskazują, że tylko 30% nauczycieli naucza w stylu całościowym, podczas gdy tylko 30% studentów uczy się w stylu analitycznym. Potrzebuje struktury i logicznego posuwania się naprzód Lubi działać krok po kroku, w określonym porządku Zazwyczaj zmotywowany, racjonalny i skoncentrowany Zorientowany głównie na materiały werbalne Musi być przygotowany i chce wiedzieć, czego się spodziewać Zwraca dużą uwagę na szczegóły i specyficzne cechy Potrafi dostrzegać poszczególne fakty, ale może zagubić główną ideę Porównuje ze sobą koncepcje, by je zrozumieć Często wyżej ceni konkrety niż intuicję i uczucia Przygotowuje pisemne materiały w oparciu o tradycyjne schematy Woli robić jedną rzecz na raz Ma poczucie sprawiedliwości; może preferować proste odpowiedzi Nie lubi niespodzianek, np. nagłych dźwięków 20

20 Ważne! Poniższa tabela przedstawia możliwe powody frustracji osób o całościowym i analitycznym stylu uczenia się. Ważne jest, by nauczyciele byli świadomi poniższych potencjalnych trudności i w miarę możliwości starali się ich unikać. Pozwoli to na wzrost jakości nauczania oraz bardziej efektywne uczenie się. Co może sprawiać trudności osobom o stylu całościowym Słuchanie przedstawienia poszczególnych kroków zmierzających do konkluzji Przyjmowanie krytyki innych bez brania jej do siebie Brak wiedzy o celu poszczególnych zadań Otrzymywanie niewystarczającego uznania dla podejmowanego wysiłku Otrzymywanie wyjaśnienia czegoś w sposób szczegółowy i z dużą liczbą detali Konieczność realizowania zadania krok po kroku bez znajomości oczekiwanego wyniku Kontakt z ludźmi o słabej wrażliwości na uczucia innych Brak uczciwej szansy wytłumaczenia się Co może sprawiać trudności osobom o stylu analitycznym Słuchanie długich tłumaczeń, gdzie jedyną oczekiwaną odpowiedzią jest proste tak lub nie Słuchanie o całym kontekście sprawy bez znajomości składających się na nią części Brak zrozumienia zasad oceniania przez nauczyciela/ pracodawcę Brak możliwości skończenia jednego zadania przed rozpoczęciem następnego Otrzymanie opinii przedstawionych w postaci faktów, ale bez dowodów Brak zrozumienia celu zadania Konieczność radzenia sobie z szerokimi uogólnieniami bez konkretów 21

21 Styl uczenia się a styl nauczania Pojęcie stylu nauczania nie ma jednoznacznie określonej definicji, ale do stosunkowo szeroko uznawanych należą definicje opisujące go jako zestaw metod nauczania (Galton i in., 1980) lub formę prowadzonego treningu (Siedentop, 1991). Istnieje wiele sposobów nauki materiału i ten, który wybieramy wiąże się ze specyfiką myślenia i uczenia się. Dlatego wielu nauczycieli/trenerów stosuje styl nauczania, który najlepiej pasuje do ich własnego stylu uczenia się, niekoniecznie biorąc pod uwagę preferencje swoich uczniów/studentów. Jednak efektywność zależy od dopasowania sposobów nauczania i uczenia się do preferencji uczniów/studentów. Dzięki zastosowaniu różnorodnych metod takich tak słuchowe/wizualne oraz dotykowe/kinestetyczne studenci uczą się lepiej, niż przy użyciu tylko jednej techniki. Potencjalne powody, dla których niektóre osoby stale mają trudności z uczeniem się mogą być różne: brak motywacji, deficyt kognitywny (np. problemy z pamięcią krótkotrwałą) lub zbyt duża rozbieżność pomiędzy stylem uczenia się a metodami nauczania. Wiele osób z dysleksją znajduje się w niekorzystnej sytuacji, ponieważ tradycyjny system edukacji nie zaspokaja potrzeb wynikających z ich preferencji. Rolą nauczyciela jest pomóc uczniom poznać różne sposoby uczenia się i odkryć własną drogę do sukcesu. Nauczyciele powinni także dostosowywać swój styl nauczania w taki sposób, by był dostępny dla wszystkich, nawet jeśli wiąże się to z opuszczeniem strefy komfortu. Ciekawe fakty Według badań Riefa (1993, s.53) osoby uczące się zachowują w pamięci: 10% tego, co czytają 20% tego, co słyszą 30% tego, co widzą 50% tego, co widzą i słyszą 70% tego co mówią 90% tego co mówią i robią Style nauczania można podzielić na dwie grupy: Nauczanie skoncentrowane na instruktorze/nauczycielu Celem szkolenia jest zwykle przekazanie wiedzy, informacji lub umiejętności od instruktora do osób uczących się Instruktor/trener decyduje o zawartości treściowej kursu i tempie uczenia się Celem nauczania jest przyswojenie i zapamiętanie nowej wiedzy lub opanowanie umiejętności przez uczestników Nauczanie skoncentrowane na odbiorcach U jego podstaw leży przekonanie, że osoby uczą się najlepiej nie tylko dzięki otrzymywaniu wiedzy, ale także przez interpretowanie jej Uczenie się poprzez odkrywanie Dobór tempa uczenia się zależy od szybkości procesu nauczania. Trener, coach i mentor ułatwiają uczenie się poprzez przeprowadzanie ćwiczeń i zapewnianie doświadczeń, dzięki którym uczestnicy przyswajają wiedzę i rozwijają nowe umiejętności 22

22 Podejście multisensoryczne Podejście multisensoryczne zakłada, że każda aktywność związana z uczeniem się powinna odbywać się jednocześnie przy użyciu dwóch lub więcej kanałów sensorycznych. Nauka polegająca na doświadczaniu co najmniej dwoma zmysłami jest znacznie bardziej efektywna. To podejście jest szczególnie istotne w przypadku osób ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się. Mimo tego, że świadomość dotycząca roli podejścia multisensorycznego wzrasta, wciąż jeszcze często nauczanie opiera się na jednym, wybranym przez nauczyciela/trenera kanale. Multisensoryczne techniki i strategie nauczania stymulują proces uczenia się poprzez angażowanie uczniów/studentów na wielu poziomach. Zachęca się ich do korzystania ze wszystkich zmysłów podczas: Gromadzenia informacji o zadaniu Łączenia nowych informacji z już znanymi i rozumianymi Dostrzegania logicznych związków podczas rozwiązywania problemów Uczenia się rozwiązywania zadań Rozwijania umiejętności niewerbalnego rozumowania Rozumienia powiązań pomiędzy koncepcjami Przechowywania informacji i ich późniejszego przypominania Ciekawe fakty Ludzki mózg znacznie lepiej i szybciej postrzega i pamięta obrazy niż słowa. U osoby z dysleksją trudności ze śledzeniem i przetwarzaniem treści wizualnych mogą sprawić, że nie będzie ona w stanie korzystać z informacji prezentowanych wyłącznie przez kanał wzrokowy. Na podobnej zasadzie osoba ze słabą pamięcią słuchową lub trudnościami w przetwarzaniu treści słuchowych może nie być w stanie korzystać z informacji przekazywanych wyłącznie kanałem słuchowym. ilustracje prezentacje wizualne Podejście multisensoryczne prezentacje dotykowe manipulowanie przedmiotami doświadczenia diagramy wykresy prezentacje słuchowe ćwiczenia praktyczne czytanie na głos dyskusje prezentacje ustne 23

23 Studia przypadków * * * Wiktor ma 18 lat, jest w szkole zawodowej. Ma problemy z czytaniem i pisaniem, także jego pisownia jest daleka od doskonałości. Ma trudności z wymową długich słów, szczególnie jeśli nie zna ich znaczenia. Zawsze miał problemy w komunikacji z kolegami i nauczycielami. Samoocena Wiktora jest bardzo niska, brakuje mu pewności siebie i motywacji, łatwo się rozprasza. Najtrudniejsze przedmioty dla Wiktora to matematyka i fizyka. Nie może zapamiętać reguł i wzorów, bez których rozwiązywanie zadań jest prawie niemożliwe. Co można zrobić? 1. Powiązać naukę z codziennymi sytuacjami życiowymi, które dotyczą poszczególnych przedmiotów (np. co robić, gdy wydarzy się trzęsienie ziemi /fale sejsmiczne/; jak dużo farby trzeba zużyć do pomalowania pokoju /obliczanie rozmiaru i zapotrzebowania/). 2. Testy zaadaptowane do jego poziomu wiedzy drukować w powiększonej czcionce i na kolorowym tle. 3. Podczas lekcji stosować obrazki, ilustracje i proste schematy. 4. Włączać ucznia do pracy grupowej poprzez lekcje praktyczne i eksperymenty laboratoryjne. * * * Aleks ma 24 lata, jest osobą z dysleksją. Czyta powoli, ponieważ obawia się, że popełni błąd. Czasami potrzebuje przeczytać coś kilkukrotnie, by zrozumieć znaczenie. Wyniósł negatywne doświadczenia ze szkoły, źle wspomina cały jej okres. Wiele go kosztowało ukończenie szkoły i miał nadzieję, że trudności się skończą wraz z jej ostatnim dniem. Dzięki wsparciu rodziny i własnemu uporowi złożył dokumenty na uniwersytet i został przyjęty. Ale po pierwszym roku na uczelni poddał się (chociaż zdał wszystkie egzaminy). Bez żadnego profesjonalnego wsparcia czuł się wyczerpany, zdemotywowany i niezdolny do kontynuowania studiów. Obecnie pracuje w małej rodzinnej firmie, gdzie czuje się pewny siebie i wspierany. Wciąż wierzy, że pewnego dnia powróci do przerwanej edukacji. Co można zrobić? 1. Dbać o atmosferę pełną tolerancji, w której Aleks mógłby bez obaw przyznawać się do swoich problemów. 2. Doradzić korzystanie z technologii wspierających i, jeśli zajdzie taka potrzeba, zapewnić odpowiednie szkolenie. 3. Nauczyć Aleksa używania i tworzenia map myśli. 3. Zapewnić dodatkowy czas podczas egzaminów pisemnych/testów oraz przedłużyć terminy oddawania prac. 4. Zachęcić go do wypróbowania różnych strategii uczenia się i znalezienia najlepszych sposobów efektywnej nauki. 24

24 Po skończeniu szkoły Dysleksja nie jest problemem doświadczanym wyłącznie przez dzieci i nastolatki. Może być i często jest trwającą całe życie barierą w rozwijaniu własnego potencjału w miejscu pracy i życiu osobistym. Dorosłe osoby doświadczające długotrwałych problemów z czytaniem, pisaniem i/lub matematyką mogą być mocno sfrustrowane, mogą też przeżywać okresy intensywnej złości i/lub depresji, ponieważ postrzegają własne niepowodzenia jako przyczynę uniemożliwiającą im osiągnięcie celów. Niektóre problemy w miejscu pracy dotyczą tylko osób z dysleksją i nie zdarzają się innym pracownikom. Bardzo ważna jest ich świadomość i współpraca pomiędzy pracodawcą i pracownikiem, która często pozwala je rozwiązać. Natomiast ich ignorowanie lub niewłaściwe potraktowanie może doprowadzić do jeszcze większych problemów. Konsekwencją doświadczania szkolnych niepowodzeń i walki o sukces jest uświadomienie sobie własnych mocnych i słabych stron. W dalszej kolejności prowadzi to do świadomego tworzenia indywidualnego sposobu efektywnej pracy, wypracowywania własnych strategii uczenia się i rozwiązywania problemów. W rezultacie osoby z dysleksją w dorosłości stają się bardziej efektywnymi pracownikami. Efektywność będąca rezultatem świadomości własnych preferencji oraz mocnych i słabych stron stanowi jedną z zalet osób z dysleksją, które może zauważyć i docenić pracodawca. Według Adult Dyslexia Organization osoby z dysleksją zwykle: Są bardziej pracowite i zdeterminowane by utrzymać pracę. Charakteryzują się pomysłowością i zdolnością do tworzenia indywidualnych strategii pozwalających pokonać trudności w nauce i w pracy. Wyróżniają się dobrymi umiejętnościami społecznymi, które są niezbędne podczas współpracy i tworzenia dobrej atmosfery w zespole. 25

25 Krótki poradnik dla pracodawcy Pozycja pracodawcy daje duże możliwości w zakresie wspierania osób z dysleksją. Pracodawca ma wpływ na to, czy pracownicy zmierzają w stronę efektywności i satysfakcji, czy też stają się sfrustrowanymi i nerwowymi członkami zespołu. Poniżej znajduje się kilka podstawowych, zdroworozsądkowych zasad, które szefowie i menedżerowie powinni mieć na uwadze pracując z osobami z dysleksją. Porozmawiaj z osobą z dysleksją i zapytaj ją, czego potrzebuje, żeby efektywnie wykonywać swoją pracę. Dbaj o atmosferę otwartości, w której pracownicy będą czuć się na tyle bezpiecznie, by mówić o doświadczanych problemach i poszukiwać rozwiązań. Zorganizuj szkolenia dla pracowników działu HR, menedżerów oraz kolegów podnoszące świadomość i wiedzę na temat wpływu trudności dyslektycznych na realizację obowiązków zawodowych. /Jest bardzo prawdopodobne, że więcej niż jedna osoba w firmie ma dysleksję./ Poszerzaj własną wiedzę o dysleksji. Bez dostatecznej świadomości możesz np. nie zatrudnić bardzo kompetentnej osoby z powodu jej trudności dyslektycznych (które można stosunkowo łatwo zrekompensować). Zapewnij indywidualny trening, który pozwoli osobie z dysleksją dokładnie zrozumieć, jak realizować obowiązki na swoim stanowisku. Ciekawe fakty Od 6% do 8% pracowników ma trudności dyslektyczne o różnym stopniu nasilenia. Dysleksja może tłumaczyć, dlaczego niektórzy pracownicy niechętnie angażują się w prowadzenie dokumentacji, pisanie raportów, a nawet nie chcą awansować. Z powodu trudności dyslektycznych praca pisemna niektórych pracowników jest znacznie poniżej standardów, których oczekuje się od nich przez wzgląd na wysokie kompetencje w innych obszarach. Dawaj jasne instrukcje. Słowne polecenia powinny dbyć podawane powoli i pojedynczo. Watro także upewnić się, że zostały dobrze zrozumiane /dysleksja wiąże się także z trudnościami w przetwarzaniu informacji, nie tylko z problemami w czytaniu/. Pisemne instrukcje powinny być łatwe do przeczytania. Stosuj dużą, bezszeryfową czcionkę, używaj prostego języka oraz ilustracji i diagramów, gdzie to możliwe. Pomocne może być także drukowanie na kolorowym papierze. /Więcej informacji znajduje się w Module 6./ 26

26 Krótki poradnik dla pracodawcy Miej cierpliwość do pytań. Lepiej kilka razy udzielić tej samej odpowiedzi, niż narazić przedsiębiorstwo na kosztowne w skutkach błędy. Osoby z dysleksją nie są najlepsze w dotrzymywaniu terminów, zatem informuj z wyprzedzeniem, jakie zadania mają być zrealizowane. Presja czasowa ma wpływ na wydajność, a pracownicy z dysleksją mogą odczuwać ją jeszcze dotkliwiej niż pozostali. Obniżaj poziom napięcia, kiedy tylko jest to możliwe. Stres jest często wywołany przez stałe poganianie pracowników lub nieustanną kontrolę i zaglądanie przez ramię. Osoby z dysleksją mogą pracować lepiej w środowisku cichym, bez dodatkowych czynników rozpraszających. Jeśli to możliwe, zapewnij im takie warunki. Wspieraj stosowanie dobrych praktyk, takich jak: wcześniejsze planowanie prac projektowych, trzymanie się harmonogramów, podział pracy na możliwe do wykonania części, regularne rewizje celów i postępów, wzajemne wpieranie się członków zespołu. Nie proś pracownika z dysleksją o publiczne czytanie bez wcześniejszego upewnienia się, że chce to zrobić. Pamiętaj, że robienie notatek podczas spotkania może być trudne dla wielu osób z dysleksją, które mają problemy z jednoczesnym słuchaniem i pisaniem. Uważaj, by błędnie nie potraktować trudności w czytaniu, pisaniu i zapamiętywaniu jako głupoty czy lenistwa pracownika. Radzenie sobie z dysleksją w miejscu pracy może być trudne dla ciebie jako przełożonego, spróbuj sobie jednak wyobrazić, jak trudne jest dla pracownika borykającego się z trudnościami dyslektycznymi. Nie skupiaj się na samych trudnościach. Podczas gdy czytanie może być czyjąś słabą stroną, sporo innych umiejętności może pozostawać nieodkrytych lub niewykorzystanych. Osoby z dysleksją mają wiele mocnych stron, które powinny być nagradzane i rozwijane. Poszczególne zadania należy dopasowywać do pracowników w taki sposób, by wykorzystywać ich talenty. Dzięki temu jako pracodawca otrzymasz najlepsze wyniki od każdego z podwładnych. 27

27 Szukanie pracy Formularz DysVet Tak Nie Czy jestem dobry w komunikacji z ludźmi? Czy umiem kreatywnie rozwiązywać problemy? Czy łatwo zapominam instrukcje i mylę numery? Czy mam trudności z rozmową w grupie, gdzie wszyscy mówią szybko? Czy gubię się w nieznanych budynkach lub miejscach? Czy sprawia mi trudność wypełnianie różnych formularzy? Czy sprawia mi trudność zapisywanie i organizacja własnych myśli i pomysłów? Czy radzę sobie łatwo z ukończeniem zadań na czas? Czy dotrzymywanie terminów jest dla mnie stresujące? Czy jestem dobry w pracy zespołowej? Czy potrafię realizować zadania samodzielnie? Czy jestem świadomy trudności, które mogę napotkać z powodu dysleksji? Czy znam języki obce? Czy umiem sprawnie obsługiwać komputer? Czy używam technologii wspierających do radzenia sobie z moimi trudnościami? 28

28 Ubieganie się o pracę Formularz DysVet Tak Nie Czy dobrze rozumiem kryteria ubiegania się o pracę? Czy spełniam te kryteria? Czy mam kwalifikacje potrzebne do tej pracy? Czy mam doświadczenie w podobnej pracy? Czy mogę przedstawić przykłady sukcesów z mojej poprzedniej pracy? Czy ta praca jest lepsza niż poprzednia? Czy dam radę przygotować wszystkie potrzebne dokumenty bez pomocy? Jeśli nie, czy wiem do kogo mogę się zwrócić o pomoc? Czy potrzebuję dodatkowych szkoleń do wykonywania tej pracy? Czy będę mieć jakieś trudności w tej pracy z powodu dysleksji? Czy będę potrzebować wsparcia w radzeniu sobie z tymi trudnościami? Czy powinienem ujawnić dysleksję potencjalnemu pracodawcy? Czy będę mieć trudności w zrozumieniu i zapamiętaniu harmonogramu zadań? Czy wiem, gdzie w razie potrzeby szukać pomocy? 29

29 Bibliografia i literatura polecana: Birkey, Richard C., and Joseph J. Rodman Adult Learning Styles and Preference for Technology Programs. New York: 1995 Coffield, F., Moseley, D., Hall, E., Ecclestone, K. (2004). Learning styles and pedagogy in post-16 learning. A systematic and critical review. London: Learning and Skills Research Centre.Dunn, R, & Dunn, K (1978). Teaching students through their individual learning styles: A practical approach. Reston, VA: Reston Publishing Company. Gardner, Howard, Frames Of Mind: The Theory Of Multiple Intelligences, New York, 1983 Hartman, Virginia F. Teaching and learning style preferences: Transitions through technology // VCCA Journal 9, no. 2, 1995 Kolb, David, Experiential Learning: Experience as the source of learning and development (1984) Pashler, H.; McDaniel, M.; Rohrer, D.; Bjork, R. (2008). "Learning styles: Concepts and evidence". Psychological Science in the Public Interest 9: doi: /j x. West, T. In the Mind s Eye. Prometheus Books, 1997 Bezpłatne testy on-line: B 30