Systemy wsparcia certyfikatami odnawialnych źródeł energii w Polsce

Transkrypt

1 Systemy wsparcia certyfikatami odnawialnych źródeł energii w Polsce Prawo w energetyce Prawo w energetyce Prawo w energetyce Prawo w energetyce Prawo w energetyce Wprowadzenie W polskim systemie prawnym istnieje kilka rodzajów świadectw pochodzenia, określanych potocznie jako certyfikaty dla wspierania rozwoju sektora energetycznego: zielone certyfikaty przyznawane za energię elektryczną fizycznie wytworzoną w odnawialnym źródle energii, brązowe certyfikaty za ekwiwalentną ilość energii elektrycznej obliczonej, odpowiednio, na podstawie ilości biogazu rolniczego wprowadzonego do dystrybucyjnej sieci gazowej, żółte, czerwone lub fioletowe certyfikaty przyznawane za wyliczoną ilość energii elektrycznej z kogeneracji w jednostce kogeneracji wysokosprawnej, białe certyfikaty dla przedsięwzięć z zakresu efektywności energetycznej. Niniejszy artykuł zawiera charakterystykę systemu wsparcia zielonymi certyfikatami. Analiza i dyskusja będą oparte na uwarunkowaniach rynkowych określonych ustawą Prawo energetyczne z 10 kwietnia 1997 r. (ze zm.), zwaną dalej ustawą oraz aktem wykonawczym w postaci rozporządzenia Ministra Gospodarki z 14 sierpnia 2008 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii, zwanym dalej rozporządzeniem. 1. Systemy wsparcia w postaci certyfikatów Michał Ćwil P o l s k a I z b a G o s p o d a r c z a Energii Odnawialnej 1.1. Charakterystyka ogólna zielonych certyfikatów System wsparcia dla wytwórców energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych został wprowadzony w Polsce w następstwie akcesji naszego kraju do Unii Europejskiej. Na wsparcie to składa się świadectwo pochodzenia (tzw. zielony certyfikat) oraz 92

2 obowiązek zakupu energii elektrycznej przez przedsiębiorstwo energetyczne, na którego terenie działania nastąpiło przyłączenie takiego źródła. Przy czym zakup energii ze źródeł odnawialnych odbywa się w danym roku po średniorocznej cenie energii na rynku konkurencyjnym z roku poprzedniego. System wsparcia zielonymi certyfikatami dotyczy jedynie sektora elektroenergetyki. Oparty jest na obrocie prawami majątkowymi do świadectw pochodzenia. Zgodnie z ustawą zielone certyfikaty potwierdzają ilość energii elektrycznej fizycznie wytworzoną w odnawialnym źródle energii. Po zarejestrowaniu, certyfikat charakteryzuje się wartością materialną zbywalną na rynku. Świadectwo zawiera informacje nt. podmiotu, który wytwarza energię elektryczną, ilość energii, okres, w którym została wytworzona i rodzaju użytej technologii, a także wskazanie podmiotu, który będzie organizował obrót prawami majątkowymi wynikającymi ze świadectw pochodzenia. Świadectwa pochodzenia wydaje Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (URE) na wniosek wytwórcy energii elektrycznej z OZE, złożony za pośrednictwem operatora systemu elektroenergetycznego, na którego obszarze działania znajduje się jednostka wytwórcza OZE. Zielone certyfikaty wydawane są za fizycznie wytworzoną i zmierzoną ilość energii elektrycznej Obowiązki związane z systemem wsparcia Zgodnie z ustawą przedsiębiorstwa energetyczne, które zajmują się wytwarzaniem energii elektrycznej lub jej obrotem i sprzedają tę energię odbiorcom końcowym podłączonym do krajowej sieci elektroenergetycznej, są obowiązane do uzyskania i przekazania do umorzenia odpowiedniej ilości zielonych certyfikatów Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki albo alternatywnie do wniesienia opłaty zastępczej o wartości określonej w danym roku. Ilość świadectw pochodzenia dla wypełnienia obowiązku odpowiada określonemu udziałowi energii elektrycznej dostarczonej przez to przedsiębiorstwo do odbiorców końcowych w danym roku. Zgodnie z rozporządzeniem udział ten wynosi: 0,4% za rok ,4% za rok ,4% za rok ,9% za rok ,4% za rok ,9% za rok ,4% za rok ,9% za rok Wielkość obowiązków jest określona jedynie do 2017 r. Z punktu widzenia trwałości wsparcia oznacza to, że obecnie inwestycja w odnawialne źródła energii jest bardzo ryzykowna przy typowym okresie kredytowania inwestycji trwającym 15 lat oraz długim i żmudnym przygotowaniu inwestycji sięgającym 4 lat. Dla spełnienia obowiązków w 2011 roku została ustalona wysokość opłaty zastępczej, która wynosi 274,92 zł za każdą MWh energii elektrycznej. Stanowi ona maksymalną wartość, jaką w danym roku może uzyskać cena zielonego certyfikatu opiewającego na 1 MWh energii elektrycznej. Opłata zastępcza (za każdą MWh energii elektrycznej) na dany rok jest publikowana przez Prezesa URE i podlega corocznej waloryzacji średniorocznym wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych. Wnoszona jest przez przedsiębiorstwa energetyczne na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej do 31 marca każdego roku za poprzedni rok kalendarzowy. Przykładowo, jeśli w 2011 r. przedsiębiorstwo energetyczne dostarczyło do odbiorców końcowych 1 TWh energii elektrycznej, to do 31 marca 2012 r. jest zobowiązane przedstawić Prezesowi URE świadectwa pochodzenia do umorzenia, które przedstawiają łącznie 104 GWh energii elektrycznej wytworzonej w OZE. Gdy przedsiębiorstwo energetyczne nie przedstawi żądanej ilości świadectw pochodzenia (przedstawi np. tylko część), wówczas wnosi opłatę zastępczą w wysokości 274,92 zł pomnożoną przez pozostałą brakującą ilość energii elektrycznej (wyrażonej w MWh), nie poświadczonej zielonymi certyfikatami. Maksymalna wartość opłaty zastępczej do wniesienia ELEKTRO NERGETYKA nr 4 (10) /

3 przez przedsiębiorstwo wynosi ,68 tys. zł (przedsiębiorstwo nie przedstawia żadnych świadectw do umorzenia). Zatem, dla wypełnienia obowiązku wystarczy, aby zobligowane przedsiębiorstwo samo wytworzyło odpowiednią ilość energii elektrycznej w OZE i pozyskało certyfikaty do umorzenia lub nabyło certyfikaty na rynku od innych wytwórców, którzy obowiązkom nie podlegają lub w ostateczności wpłaciło opłatę zastępczą. W przypadku nie wypełnienia obowiązku przez przedsiębiorstwo energetyczne (brak umorzenia świadectw pochodzenia i/lub brak wniesienia opłaty zastępczej), są na nie nakładane kary, które stanowią 130% wartości opłaty zastępczej za każdą MWh energii elektrycznej nie poświadczonej certyfikatem i/lub wniesioną opłatą zastępczą Ceny certyfikatów i energii Zgodnie z przedstawionymi regulacjami na przychód z produkcji energii elektrycznej w odnawialnych źródłach energii składa się z przychód uzyskany ze sprzedaży energii elektrycznej oraz ze sprzedaży zielonych certyfikatów. Rys. 1 przedstawia, jak w ostatnich latach kształtowała się cena energii elektrycznej i cena certyfikatów. Z przedstawionych danych wynika, że gwarantowana cena energii elektrycznej produkowana w źródłach odnawianych w 2011 r. spadła w porównaniu do cen z roku poprzedniego o 1,89 zł za 1 MWh. Nie możemy jednak mówić o załamaniu cen energii i o złej koniunkturze dla rozwoju odnawialnych źródeł w Polsce. Jak wiemy, cena energii elektrycznej OZE w 2011 r. stanowi średnią cenę sprzedaży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym w 2010 r. Sytuacja gospodarcza kraju oraz kontraktacja energii elektrycznej zawierana w umowach dwustronnych w 2010 r. spowodowała mniej korzystne ceny dla źródeł odnawialnych uzyskiwane od sprzedawców z urzędu. Nie bez znaczenia dla obserwowanych dziś cen energii były czynniki makroekonomiczne: spadek zapotrzebowania na energię elektryczną w dobie kryzysu gospodarczego i kontraktacja w tym okresie (2009 r.) energii przez niektóre spółki obrotu po wyższych cenach. W efekcie znacząco wzrosła cena energii Prawo w energetyce Prawo w energetyce Prawo w energetyce Prawo w energetyce Prawo w energetyce dla OZE obowiązująca w 2010 r. Ważne było także wprowadzenie obowiązku publicznego obrotu energią elektryczną dzięki nowelizacji ustawy Prawo energetyczne z 8 stycznia 2010 r. Nie dotyczy on wytwórców energii w OZE, jednak wpływa na cenę energii na rynku konkurencyjnym. Spadek cen energii z OZE to pierwszy taki przypadek w ostatnich latach. Dla wytwórców energii z OZE oznacza to, że sprzedają energię po niższych cenach, wiedząc że kolejne lata powinny przynieść wzrost cen energii. Natomiast cena certyfikatów jest determinowana wartością ustalonej opłaty zastępczej. Ta z kolei warunkowana jest coroczną wysokością inflacji Warunki dla pozyskania certyfikatów Należy podkreślić, że istnieją nadrzędne warunki do spełnienia, aby było możliwe otrzymanie świadectwa pochodzenia. Są to: ważna koncesja (wydawana przez Prezesa URE) lub wpis do rejestru (dokonywany przez Prezesa Agencji Rynku Rolnego) na wytwarzanie energii elektrycznej w odnawialnym źródle energii nie będącym biogazem rolniczym lub z biogazu rolniczego (odpowiednio), źródło OZE musi być przyłączone do krajowej sieci elektroenergetycznej. Te warunki muszą być także spełnione, aby żądać od sprzedawcy z urzędu zakupu wytworzonej energii elektrycznej w OZE po cenie gwarantowanej. Podobnie wygląda sytuacja w zakresie priorytetowego przesyłu/dystrybucji energii po uzyskaniu przyłączenia. Warto podkreślić, że warunki te są także obligatoryjne dla żądania wydania zielonych certyfikatów przez podmioty, które całą lub część energii elektrycznej wyprodukowanej w OZE konsumują na własne potrzeby Wpływ zielonych certyfikatów na cenę energii elektrycznej dla odbiorców końcowych System wsparcia zielonymi certyfikatami pochodzi z krajowych środków, gdyż zgodnie z rozporządzeniem koszty związane 94

4 PLN / MWh ,4 248,46 258,89 267,95 274, ,49 119,7 128,8 155,4 197,21 195, cena energii elektrycznej wartość opłaty zastępczej Rys. 1. Ceny energii elektrycznej dla wytwórców w odnawialnych źródłach oraz wartość ustalonej opłaty zastępczej dla wypełnienia obowiązków wyrażone w zł/mwh. Wartość rynkowa certyfikatów stanowi ok % wartości ustalonej opłaty zastępczej. 3,5 gr / kwh gr. / kwh 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0!0,07&')"**(&!"#$%&'2010(& +0,51 (2009) +0,50 (2008) +0,37 (2007) +0,12 (2006) +0,74 (2005) Rys. 2. Maksymalny średni wzrost cen energii elektrycznej dla odbiorców końcowych wywołany systemem wsparcia w postaci zielonych certyfikatów. W rzeczywistości wzrost cen jest nawet o rząd wielkości większy.

5 Rys. 3. Struktura udziału poszczególnych rodzajów OZE w produkcji energii elektrycznej w 2010 r. wspieranej zielonymi certyfikatami: 1 - współspalanie, 2 - elektrownie wodne, 3 - elektrownie wiatrowe, 4 - elektrownie na biomasę, 5 - elektrownie na biogaz TWh współspalanie pozostałe OZE Rys. 4. Dynamika wzrostu produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych ze szczególnym wskazaniem technologii współspalania biomasy z paliwami kopalnymi.

6 z obowiązkiem zakupu energii elektrycznej uwzględnia się w kalkulacji cen w taryfach sprzedawców ustalanych z urzędu dla odbiorców końcowych. Wiele spółek wykorzystuje ten fakt, aby usprawiedliwić wewnętrzną politykę cenową kierowaną do swoich klientów. Odbiorcy końcowi nader często otrzymują informację od swoich sprzedawców o wzroście cen energii elektrycznej, która jest wywołana przyjętymi obowiązkami na rzecz wspierania rozwoju odnawialnych źródeł energii. Dla większej części społeczeństwa, mniej zorientowanej w uwarunkowaniach rozwoju rynku energii w Polsce, podana w sposób lakoniczny przyczyna wzrostu cen energii niesłusznie utwierdzają w przekonaniu, że to właśnie odnawialne źródła są jedyną przyczyną wzrostu cen za energię. W 2011 r. po raz pierwszy nie zwiększa się zakres obowiązku zakupu zielonych certyfikatów dla zobligowanych podmiotów. Dlatego w Polsce w 2011r. system wsparcia energii ze źródeł odnawialnych nie powinien przynieść znaczącego wzrostu cen energii dla odbiorców końcowych. Pomijając spadek cen energii dla źródeł odnawialnych, wzrost cen energii dla odbiorców końcowych wywołany systemami wsparcia powinien być mniejszy niż wzrost wartości opłaty zastępczej wynikający z inflacji. Ma to oczywiście zastosowania przy założeniu, że ilość energii elektrycznej dostarczonej do odbiorców końcowych przez dane przedsiębiorstwo nie zmieni się w porównaniu z 2010 r. Wiedząc, że znaczna część certyfikatów jest zbywana/nabywana w oparciu o umowy długoterminowe, ceny energii dla odbiorców końcowych nie powinny ulec zmianie w efekcie systemów wsparcia OZE. Podobna sytuacja zajdzie także w 2012 r. z uwagi na pozostawienie w rozporządzeniu przez trzeci rok obowiązku na poziomie wynoszącym 10,4%. Z drugiej strony, ustalenie jednakowych obowiązków przez trzy lata z rzędu przy jednoczesnym wzroście produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych i stałej (w przybliżeniu) finalnej konsumpcji energii elektrycznej netto, może stanowić podstawę dla załamania cen zielonych certyfikatów. Do takiej sytuacji może dojść, gdy dostępna na rynku pula certyfikatów przed umorzeniem przekroczy ilość wystarczającą do wypełnienia obowiązków. Wtedy popyt na certyfikaty może ulec znaczącej redukcji i w konsekwencji spaść. Dlatego Polska, pozostając z zielonymi certyfikatami dla osiągania celów wspólnotowych nakreślonych do 2020 r., powinna wprowadzić minimalną cenę certyfikatów i jednocześnie projektować obowiązki w zgodzie z przyjętymi dokumentami strategicznymi. Krajowy Plan Działania wynikający z Dyrektywy 2009/28/WE wskazuje, że udział zużycia energii elektrycznej z OZE w bilansie finalnej energii brutto powinien przekroczyć poziom 19% w 2020 r. Przeliczając go na obowiązki rozporządzenia określane do całkowitego zużycia netto, ta wartość wzrosnąć powinna do 25% w roku Takich wartości powinniśmy się spodziewać w projektowanych przepisach zapowiedzianej ustawy o odnawialnych źródłach energii. Na rys. 2 zaprezentowano, jak zielone certyfikaty mogły maksymalnie wpłynąć na wzrost cen energii elektrycznej do odbiorców końcowych. Średnioroczny wzrost cen energii do odbiorców końcowych bywa w niektórych latach nawet o rząd wielkości większy. Przykładowo: w 2008 roku cena energii dla odbiorców końcowych wg ARE wzrosła o ok. 4 gr/kwh, a w 2009 roku wg URE o ok. 6 gr/kwh. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska wpływy z opłat zastępczych i kar stanowią przychód Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. NFOŚiGW przeznacza je na wspieranie inwestycji w ochronę środowiska i gospodarkę wodną, w tym także inwestycji w odnawialne źródła energii, wysokosprawną kogenerację i efektywne wykorzystanie energii. Środki zgromadzone na koncie NFOŚiGW stanowią pulę krajowych środków możliwą do wykorzystania na wsparcie w postaci dotacji inwestycyjnych nie poddawanych analizie w niniejszym opracowaniu Trendy rozwoju odnawialnych źródeł energii w Polsce Przychód ze sprzedaży 1 MWh energii elektrycznej wytworzonej w OZE jest jednakowy dla wszystkich rodzajów OZE. Także rodzaj OZE czy technologia pozostaje bez znaczenia dla przedsiębiorstwa energetycznego zainteresowanego zakupem ELEKTRO NERGETYKA nr 4 (10) /

7 świadectw pochodzenia. W efekcie rozwijają się dynamicznie jedne technologie (duże instalacje opalane biomasą w technologii współspalania z węglem oraz elektrownie wiatrowe), natomiast rozwój innych nadal jest niemożliwy (elektrownie fotowoltaiczne, małe elektrownie wodne czy elektrownie na biogaz rolniczy). Strukturę udziału poszczególnych technologii OZE w puli całkowitej ilości energii elektrycznej wspieranej zielonymi certyfikatami przedstawia rys. 3. W ostatnim czasie rozwój odnawialnych źródeł energii został zdynamizowany przez współspalanie biomasy, które w ostatnich dwóch latach zainkasowało praktycznie połowę wsparcia przewidzianego zielonymi certyfikatami, nie prowadząc jednocześnie do wzrostu liczby nowych mocy wytwórczych. Dynamika wzrostu udziału energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych ze szczególnym uwzględnieniem technologii współspalania biomasy przedstawia rys. 4. Możliwość wsparcia nowych, a także starych i używanych instalacji (np. z demontażu) prowadzi do szybszego rozwoju jednostek nie wymagających względnie dużych nakładów inwestycyjnych. 3. Podsumowanie Rząd w przesłanym Komisji Europejskiej Krajowym Planie Działania zapowiedział uchwalenie ustawy o odnawialnych źródłach energii, w której zostanie wprowadzony nowy system wsparcia dla wytwórców energii w źródłach odnawialnych. Rząd jest spóźniony z przyjęciem tej ustawy o ponad rok. Biorąc pod uwagę, że zmiany w ustawodawstwie będą obejmować nie tylko systemy wsparcia, ale wszelkie procedury przygotowania inwestycji, w tym planowanie przestrzenne, środowiskowe uwarunkowania, pozwolenie na budowę, przyłączenie do sieci, sukcesem będzie pełne wdrożenie Dyrektywy 2009/28/WE w końcówce 2013 r. Pozostaje wierzyć, że projektowane przepisy będą jednoznaczne i zdynamizują rozwój wydajnych jed- ELEKTRO nostek wytwórczych, spełniających warunki zrównoważonego rozwoju, ze szczególnym uwzględnieniem rozproszonych źródeł wykorzystujących technologie prosumenckie. Prawo w energetyce Prawo w energetyce Prawo w energetyce Prawo w energetyce Prawo w energetyce Michał Ćwil, absolwent Wydziału Fizyki Technicznej i Matematyki Stosowanej Politechniki Warszawskiej. Od 2001 r. w Instytucie Technologii Próżniowej w Warszawie zajmował się technologiami wykorzystującymi ultrawysoką próżnię do badania struktur dla elektroniki i przemysłu, prowadził analizy składu chemicznego pyłów atmosferycznych do oceny wpływu zanieczyszczeń powietrza na zdrowie ludzi. W latach w ramach studiów doktoranckich na Politechnice Warszawskiej badał ogniwa fotowoltaiczne II generacji. Od 2008 r. współpracuje z Polską Izbą Gospodarczą Energii Odnawialnej (PIGEO), najpierw jako ekspert ds. rynku energetyki odnawialnej, obecnie jako dyrektor generalny Izby. Współrealizuje projekty o zasięgu europejskim, związane z ustawodawstwem i rynkiem OZE, współfinansowane ze środków Inteligentnej Energii dla Europy. Wśród nich jest projekt REPAP którego celem jest wdrożenie na poziomie krajowym nowej dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE dla OZE. Kierownik Studiów Podyplomowych Inwestycje i Zarządzanie Projektami Wykorzystującymi Odnawialne Źródła Energii w Uczelni Łazarskiego. Autor ponad 100 publikacji naukowych i branżowych oraz ponad 50 prezentacji konferencyjnych z zakresu rozwoju OZE w Polsce. NE 98