Możliwości stworzenia w Polsce centralnej instytucji pieniądza elektronicznego, analiza rynku, koszty, korzyści

Transkrypt

1 Możliwości stworzenia w Polsce centralnej instytucji pieniądza elektronicznego, analiza rynku, koszty, korzyści Dr Remigiusz W. Kaszubski Paweł Widawski

2 SPIS TREŚCI 1. Cel stworzenia centralnej instytucji pieniądza elektronicznego Rynek elektronicznych instrumentów płatniczych w Polsce Strategia rynkowa Organizacja sytemu Korzyści Koszty Analiza SWOT Załącznik1 Zalety płatności przez interenet pieniądzem elektronicznym bazującym na karcie

3 1. Cel stworzenia centralnej instytucji pieniądza elektronicznego Głównym celem stworzenia w Polsce centralnej instytucji pieniądza elektronicznego jest chęć zagospodarowania dużego i szybko rozwijającego się rynku mikropłatności dokonywanych zarówno w punktach usługowo-handlowych jak i handlu elektronicznym. Celem pośrednim jest dążenie do zmniejszania masy pieniądza gotówkowego na rynku, tak aby trafił do systemu bankowego w formie pieniądza bezgotówkowego. W dłuższej perspektywie centralna instytucja PE powinna stać się dostawcą całej gamy instrumentów płatniczych zaprojektowanych do dokonywania transakcji o małej wartości, zarówno w środowisku fizycznym, internetowym oraz mobilnym. 2. Rynek elektronicznych instrumentów płatniczych w Polsce Potencjalny rynek instrumentów pieniądza elektronicznego w Polsce można oszacować na podstawie analizy kilku kluczowych wskaźników: liczby i struktury wydanych kart płatniczych wolumenu transakcji zawartych przy użyciu kart płatniczych dostępności bankomatów postawionych do dyspozycji posiadaczy kart sieci punktów honorujących płatności kartami stopnia konkurencyjności rynku elektronicznych instrumentów płatniczych uwarunkowań kulturowych Na koniec 2002 r. w proces wydawania kart zaangażowanych było 38 banków, które wydały do tego momentu ponad 16,9 mln kart. Kartami zrealizowano w 2002 r. 465,9 mln transakcji o wartości 109 mld złotych. Powyższe dane oznaczają wzrost w stosunku do 2001 r. odpowiednio o: 17,6% (w odniesieniu do liczby kart), 17,9% (w odniesieniu do liczby transakcji kartami) i 23,6% (w odniesieniu do wartości transakcji kartami) 1. Uwzględniając podział kart ze względu na sposób realizowania nimi płatności, na koniec 2002 r. struktura kart kształtowała się następująco: karty debetowe stanowiły 89,1%, kart obciążeniowe 6,1%, a karty kredytowe 4,7% wszystkich 1 Dane:NBP 3

4 wydanych kart. Udział kart przedpłaconych w rynku stanowił jedynie 0,01%. W posiadaniu użytkowników znalazło się 15 mln kart debetowych, ponad milion kart obciążeniowych i 827 tys. kart kredytowych. Dominacja kart debetowych jest aktualnie cechą charakterystyczną polskiego rynku. Cechą znamienną jest także śladowa ilość instrumentów przedpłaconych, co świadczy o bardzo słabym rozwoju tego segmentu rynku. Produktem, który to zmieni może być pieniądz elektroniczny bazujący na karcie. Docelowo wszystkie karty debetowe powinny mieć zainstalowaną aplikację pieniądza elektronicznego i to one powinny być podstawą funkcjonowania systemu w dłuższej perspektywie. Ilość kart z aplikacją elektronicznej portmonetki powinna być sumą wszystkich kart debetowych oraz kart wydawanych przez dystrybutorów niebankowych w formie produktów niepołączonych z rachunkiem bankowym. źródło:nbp Penetracja rynku kart płatniczych w Polsce jest na relatywnie niskim poziomie, co jest pochodną także niskiego stopnia ubankowienia. Na 1000 mieszkańców przypadają tylko 292 karty, dlatego należy równolegle rozwijać dystrybucję pieniądza elektronicznego na innych nośnikach niż klasyczna karta płatnicza. 4

5 W 2002 r. kartami zrealizowano ogółem 465,9 mln transakcji. Na wielkość tą składają się zarówno bezgotówkowe płatności w punktach handlowousługowych, jak również operacje wypłaty gotówki za pośrednictwem bankomatów i kas banków. W omawianym okresie posiadacze kart zrealizowali 347,8 mln transakcji w bankomatach i kasach banków, co stanowi ok. 74,7% wszystkich transakcji kartami, oraz 118,1 mln transakcji w punktach handlowousługowych (25,3% wszystkich transakcji). Sytuację tą obrazuje wykres. 2 Wypłaty gotówki w bankomatach i kasach banków Płatności w punktach usługowo-handlowych Cechą wspólną rozwijających się rynków kart płatniczych jest dominacja transakcji polegających na wypłacie gotówki z bankomatów. Wynika to między innymi z pewnych barier psychologicznych. Konsumenci muszą przywyknąć do nowego instrumentu płatniczego i na początku traktują go głównie jako instrument ułatwiający im dostęp do gotówki z rachunku bankowego. Pieniądz elektroniczny może odegrać bardzo ważna funkcję w rozwijaniu określonych przyzwyczajeń płatniczych przez konsumentów. W wielu krajach systemy pieniądza elektronicznego powiązane z komunikacją zbiorową lub systemami płatnego parkowania odegrały rolę aktywatora podstawowych funkcji karty czyli dokonywania nią płatności i to nie tylko przy pomocy aplikacji PE ale także aplikacji karty debetowej lub kredytowej. 2 NBP 5

6 Na koniec 2002 r. posiadacze kart mogli wypłacać gotówkę w 7145 bankomatach rozmieszczonych na terenie całego kraju, stanowią one podstawę przyszłej infrastruktury do zasilania instrumentów pieniądza elektronicznego. Żródło:NBP 6

7 Na koniec 2002 r. klienci mogli płacić kartami w ponad 112 tys. punktów handlowo-usługowych, w których w okresie całego roku zrealizowano ponad 118,1 mln transakcji o wartości 17 mld złotych. Punkty handlowo-usługowe były obsługiwane przez pięć centrów autoryzacyjno-rozliczeniowych. Liczba placówek honorujących płatności kartami wzrasta w Polsce systematycznie od kilku lat. Wszystkie obecnie działające terminale POS będą podstawą infrastruktury akceptującej transakcje pieniądzem elektronicznym. Rozwój systemu PE daje szanse na rozbudowę tej infrastruktury o punkty usługowo-handlowe nie akceptujące dotąd płatności kartami z uwagi na zbyt duże koszty. Ponieważ transakcje PE odbywają się off-line znacząco zmniejszają się koszty obsługi takich operacji i dzięki temu na akceptantów nałożone są niższe opłaty. Pomimo tego, że rynek kart płatniczych w Polsce w porównaniu z rynkami krajów Unii Europejskiej jest słabiej rozwinięty, należy podkreślić fakt, iż jest to rynek najszybciej rozwijający się w Europie o niezwykle dużych możliwościach wzrostowych. Z roku na rok w obiegu jest coraz więcej kart będących potencjalnymi nośnikami aplikacji pieniądza elektronicznego. Także infrastruktura płatnicza jest coraz lepiej rozwinięta. 7

8 Kluczowym faktem jest jednak brak na polskim rynku jakichkolwiek instrumentów pozwalających na masowe dokonywanie mikropłatności. Potencjalny rynek transakcji o niskich wartościach jest duży, składają się nań wszelkie płatności codzienne, które są zwykle regulowane gotówką z uwagi na niemożliwość realizowania ich za pomocą kart. W warunkach polskich chodzi głownie o transakcje o wartości do +/- 10 PLN. W systemach europejskich średnia wartość transakcji waha się od 1,5 EURO do 8 EURO. Drugi segment rynku mikropłatności to handel elektroniczny, który cierpi na brak instrumentów płatniczych do dokonywania tego rodzaju transakcji i zdaniem wielu specjalistów powstrzymuje to rozwój handlu w sieci. Pieniądz elektroniczny pozwala na dokonywanie transakcji o wartości poniżej jednego grosza (milipłatności), na co nie pozwala tradycyjna gotówka ani karty płatnicze. Zwykle w europejskich systemach pieniądza elektronicznego minimalna wartość transakcji to 1 eurocent. DOBRA MATERIALNE DOBRA NIEMATERIALNE Np. BILETY KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ WSZELKIE PRODUKTY O MAŁEJ WARTOŚĆ (MAKSYMALNA WARTOŚĆ DOBRA TO 150 EURO) W PUNKTACH USŁUGOWO-HANDLOWYCH, ŻYWNOŚĆ I NAPOJE W AUTOMATACH SAMOINKASUJĄCYCH, KWITY PARKINGOWE, ETC. PLIKI MUZYCZNE, BILETY NA KONCERTY, ARTYKUŁY W PRASIE INTERNETOWEJ, INNE TREŚCI ELEKTRONICZNE, APLIKACJE DO TELEFONÓW (LOGA), LOTERIE, ZDJĘCIA PŁYTY, KASETY, KSIĄŻKI (O MAŁEJ WARTOŚCI) W MIEJSCU SPRZEDAŻY NA ODLEGŁOŚĆ 8

9 Powyższa tabela ilustruje segmenty rynku mikropłatności zarówno w środowisku fizycznym jak i wirtualnym. Często podnosi się argument o możliwej konkurencji elektronicznej portmonetki z kartami debetowymi, jednak specyfika polskiego rynku wskazuje, że pieniądz elektroniczny nie powinien stanowić konkurencji dla kart debetowych. Będzie raczej aktywatorem częstszego korzystania z nich w punktach handlowousługowych, bowiem obecnie karta debetowa jest najczęściej używana do wypłaty gotówki z bankomatu. Analizując polski rynek instrumentów płatniczych pod kontem przyzwyczajeń konsumentów i uwarunkowań o charakterze kulturowym, należy podkreśli fakt, iż Polacy posiadają bardzo silne przyzwyczajenie do posiadania gotówki. To w pewnym stopniu ogranicza szybszy rozwój rynku kart płatniczych. Pieniądz elektroniczny bazujący na karcie, podobnie jak pieniądz gotówkowy, daje poczucie fizycznego posiadania wartości zapisanej na tym nośniku. Dzięki temu konsument może łatwiej zaakceptować pieniądz elektroniczny jako środek płatniczy, niż inne elektroniczne instrumenty obecne już na rynku. Posiadanie instrumentu pieniądza elektronicznego nie będzie także uzależnione od posiadania rachunku bankowego, bowiem jednym z produktów będzie instrument na okaziciela nie połączony z rachunkiem bankowym. 3. Strategia rynkowa System PE w Polsce powinien być skierowany do jak najszerszej grupy konsumentów, jako alternatywa dla płatności gotówką w fizycznych punktach handlowo-usługowych. W późniejszej fazie projektu także w transakcjach przez internet poprzez odpowiedni czytnik kart. Podstawowym nośnikiem PE powinny być karty płatnicze wydawane przez banki oraz karty niebankowe oferowane przez partnerów zewnętrznych. Akceptantami systemu w pierwszej kolejności powinny być punkty obecnie wyposażone w terminale POS, strategicznymi akceptantami mają być punkty gdzie dotąd nie były akceptowane płatności kartami, są to małe sklepy i punkty usługowe, także automaty samoinkasujące, ewentualnie telefony publiczne. 9

10 Celem jest zwiększenie transakcji kartami w środowisku, gdzie nie były dotąd akceptowane. Kluczową grupą docelową produktu powinni być młodzi ludzie. Są oni bardziej otwarci na nowości technologiczne i łatwiej ukształtować w nich określone przyzwyczajenia płatnicze. Poza tym dokonują zwykle transakcji o niższej wartości, a osoby poniżej 18 roku życia nie posiadają zwykle własnego konta bankowego a także kart płatniczych. 4. Organizacja systemu Istnieje kilka możliwych rozwiązań w zakresie architektury scentralizowanego systemu pieniądza elektronicznego. Główne różnice wyrażają się w zakresie funkcji pełnionych przez instytucję centralną. W zależności od tego czy wykonuje funkcję wydawcy PE czy tylko operatora systemu, a także czy zajmuje się zarządzaniem środkami uzyskanymi w zamian za pieniądz elektroniczny. Istnieją trzy podstawowe modele stosowane w systemach europejskich: Model 1 Wydawcą PE jest centralna instytucja pieniądza elektronicznego, także środki uzyskane w zamian za PE należą do tej instytucji i są przez nią zarządzane. Pozostali uczestnicy systemu, głównie banki, pełnią role dystrybutorów PE. Taki model występuje we Francji. Model 2 Środki należą do banków wydawców PE, lecz są zarządzane przez instytucję centralną w imieniu banków. Takie rozwiązanie przyjęto belgijskim systemie Proton. 10

11 Model 3 Wydawcami PE są banki, do nich także należą środki będące zobowiązaniem z tytułu wydanego pieniądza elektronicznego i są przez nie zarządzane. Wyjątkiem są środki uzyskane przez instytucję centralną w zamian za PE dystrybuowany na produktach wykreowanych przez tą właśnie instytucję. W takim przypadku środkami zarządza centralna instytucja. Rozwiązanie rekomendowane to model pierwszy, bazujący na centralnej instytucji pieniądza elektronicznego, będącej zarówno wydawcą PE jak i podmiotem zarządzającym środkami uzyskanymi w zamian za elektroniczną wartość. Wykreowanie scentralizowanego systemu PE ukształtuje cały rynek sytuując IPE w centrum, tworząc z niej rdzeń otwartej platformy do której będą mogli wejść nowi uczestnicy. Podstawą filozofii systemu jest kooperacja banków z innymi instytucjami uczestniczącymi w projekcie tak aby stworzyć warunki maksymalnego wykorzystania istniejącej infrastruktury i wyeliminowania konkurencji na poziomie kilku konkurencyjnych systemów PE i przeniesienia jej na poziom dystrybutorów oferujących na bazie PE własne, bardzo różne produkty. 11

12 CENTRALNA INSYTYTUCJA PE: KREOWANIE PE SPRZEDAWANIE PE DYSTRYBUTOROM ROZLICZANIE TRANSAKCJI WYKREOWANIE WSPÓLNEJ MARKI POD KTORĄ BĘDĄ SPRZEDAWANE PRODUKTY BAZUJĄCE NA PE I JEJ PROMOWANIE BANK (DYSTRYBU- TOR) NIEZALEZNY DYSTRYBU- TOR 1 NIEZALEZNY DYSTRYBU- TOR 2 KOMUNIKACJ A MIEJSKIA (DYSTRYBU- TOR) OPERATORZY TELEFONII KOMÓRKOWEJ (DYSTRYBU- TOR) CZYTNIK KART STYKOWYCH AKCEPTANT CZYTNIK KART BEZSTYKOWYCH - AKCEPTANT 12

13 Schemat ten obrazuje rolę instytucji centralnej polegającej na emitowaniu pieniądza elektronicznego, odsprzedaży wartości dystrybutorom, rozliczaniu transakcji (wraz z izbą rozliczeniową) oraz kreacji i promocji marki pod którą będą sprzedawane produkty wytworzone na bazie pieniadza elektronicznego przez dystrybutorów. Centralne instytucja pieniadza elektronicznego będzie także operatorem systemu określającym standardy technologiczne i zasady bezpieczeństwa. Do rozważenia jest również koncepcja, w której dystrybutorami wtórnymi będą wyłącznie banki. Centralna instytucja pieniądza elektronicznego będzie prowadziła działalność polegającą na kreowaniu PE i jego odsprzedaży na rzecz dystrybutorów (głównie banków). Z drugiej strony będzie pełnić funkcje rozliczeniowe z akceptantami. Zadaniem IPE będzie również prowadzenie działań ukierunkowane na rozszerzenie liczby punktów akceptujących dokonywanie zapłaty przy użyciu PE. Ważną częścią działalności będzie wykreowanie produktu i silne jego promowanie. Strategiczną aktywnością instytucji będzie inwestowanie środków uzyskanych w zamian za wyemitowany pieniądz elektroniczny w określone przez prawo instrumenty finansowe. Takie instrumenty mogą być kreowane przez banki i zakup ich przez instytucję wpływałby na zyski generowane przez instytucje kredytowe. Nie można wykluczyć możliwości inwestowania środków tylko w instrumenty wykreowane przez uczestniczące w systemie banki. Instytucja co do zasady może być przedsięwzięciem typu non-profit ukierunkowanym na możliwość osiągania jak największych zysków przez instytucje uczestniczące, czyli dystrybutorów (bankowych i niebankowych) oraz centra autoryzacyjno-rozliczeniowe dostarczające infrastrukturę akceptującą transakcje. Instytucja pieniądza elektronicznego musi mieć jednak środki umożliwiające dalszy jej rozwój. 13

14 Centralna struktura systemu pozwoli na dystrybucję i akceptację PE bez względu na rodzaj podmiotu wchodzącego w skład systemu (banki, inne podmioty). Ważne by podmioty te posiadały systemy informatyczne przystosowane do wdrożenia aplikacji pozwalającej na zmagazynowanie zakupionego PE (w przypadku podmiotów dystrybuujących) albo urządzenia pozwalające na odpisywanie PE z kart posiadaczy oraz na komunikowanie się z instytucją pieniądza elektronicznego. Tak więc, PE będzie kreowany przez instytucję pieniądza elektronicznego, a następnie odsprzedawany bankom i ewentualnie innym podmiotom dystrybuującym (np. sieci stacji paliwowych). Podmioty te następnie będą odsprzedawałyby PE na rzecz posiadaczy, kreując jednocześnie ofertę instrumentów pieniądza elektronicznego nośników, które mogłyby mieć charakter jedno lub wielo funkcyjny. Uczestnicy systemu bazując na pieniądzu elektronicznym dla którego funkcjonowałaby jedna infrastruktura konkurowaliby produktami związanymi z PE. Rozdystrybuowany PE gromadzony będzie przez akceptantów (punkty handlowo- usługowe, parkometry, kasowniki komunikacji miejskiej itp.). Następnie będzie przesyłany do instytucji pieniądza elektronicznego, która będzie dokonywać odpowiedniego uznania rachunków akceptantów (wykupienie PE). Przesyłanie PE mogłoby następować w formie zbiorczej (np. zebranie PE zgromadzonego w autobusach komunikacji miejskiej, zagregowanie go w jednym terminalu i przesłanie do instytucji pieniądza elektronicznego), bądź raz na pewien okres przez pojedynczego akceptanta (np. raz dziennie za pośrednictwem łączy telekomunikacyjnych przez terminal POS zainstalowany np. w kiosku z prasą). Kwestia rozliczania wzajemnych należności pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w systemie PE występowałaby w następujących przypadkach: rozliczeń należności wynikających z transakcji dokonywanych pomiędzy instytucją pieniądza elektronicznego i instytucjami dystrybuującymi pieniądz elektroniczny oraz pomiędzy instytucją pieniądza elektronicznego, a akceptantami. Do przeprowadzania powyższych rozliczeń należałoby włączyć instytucję pieniądza elektronicznego do systemu rozliczeniowego prowadzonego przez KIR S.A. W skład systemu pieniądza elektronicznego powinny wchodzić następujące elementy: 14

15 a. instytucja pieniądza elektronicznego- spółka akcyjna, powołana przez podmioty- założycieli systemu. Przedsięwzięcie byłoby tym bardziej opłacalne im więcej byłoby akcjonariuszy tworzących jednocześnie system obrotu PE. IPE zajmowałaby się emisją PE, odsprzedażą PE na rzecz uczestników systemu, skupem i rozliczaniem PE od akceptantów, pozyskiwaniem nowych punktów akceptanckich jak również inwestowaniem pieniędzy pozyskanych z tytułu wyemitowanego PE. b. izba rozliczeniowa za pośrednictwem której możliwe byłoby dokonywanie wskazanych powyżej rozliczeń pomiędzy uczestnikami systemu- KIR S.A. c. podmioty dystrybuujące pieniądz elektroniczny- banki oraz inne podmioty prowadzące w ramach swojej działalności np. programy lojalnościowe; wydaje się iż w sytuacji tworzenia systemu pieniądza elektronicznego koniecznym byłoby pozyskanie do projektu banków o dobrze rozwiniętej sieci oddziałów i bankomatów oraz banki zrzeszające banki spółdzielcze, jak również innych podmiotów np. Orlen S.A., prowadzący program lojalnościowy VITAY, w ramach którego wydawane są karty mikroprocesorowe przygotowane do zapisywania na nich PE. Do systemu powinien zostać włączony system Warszawskiej Karty Miejskiej. d. akceptanci- podmioty u których możliwe byłoby dokonywanie transakcji przy wykorzystaniu PE- zarówno punkty w których znajdują się w chwili obecnej terminale POS z zainstalowanymi czytnikami kart mikroprocesorowych, jak również wszelkie podmioty, w działalności których można byłoby zastosować PE- np. pojazdy komunikacji miejskiej oraz komunikacja publicznej PKP, PKS (opłaty za przejazdy), korporacje taksówkarskie, kioski z prasą, małe sklepy spożywcze, itp.; kryterium dla tych podmiotów powinna być wartość jednostkowej transakcji dokonywanej w tego rodzaju punkcie - wydaje się, iż potencjalnymi akceptantami mogłyby być wszelkie punkty, w których wartość dokonywanych transakcji jest na tyle niska, iż przeprowadzanie transakcji przy wykorzystaniu innych elektronicznych instrumentów płatniczych, np. kart płatniczych jest nieopłacalne ze względu na koszty z tym związane, co nie wyklucza innych akceptantów z obrotu, ponieważ wartość PE na nośniku może wynosić równowartość 150 euro. Drugą grupą akceptantów byliby akceptanci internetowi. W ich wchodziłyby sklepy internetowe sprzedające dobra materialne oraz różnego rodzaju 15

16 dostawcy treści elektronicznych np. serwisy informacyjne, portale, internetowe wydania gazet, etc. W tym segmencie rynku PE może liczyć na szczególny sukces, warunkiem jest dostarczenie użytkownikom odpowiednich czytników kart. e. posiadacze- osoby fizyczne dla których wydawane byłyby nośniki PE w postaci kart mikroprocesorowych. W dalszym etapie rozwoju systemu można zaoferować konsumentom alternatywne instrumenty dokonywania płatności pieniądzem elektronicznym. Takim instrumentem jest telefon komórkowy, jednak z uwagi na brak powszechnego standardu i wygodnej technologii obecnie wykorzystanie tego instrumentu jako nośnika PE może być zbyt ryzykowne. Można również przyjąć, iż PE mógłby być przekazywany posiadaczom i magazynowany na twardych dyskach ich komputerów, jednak wydaje się, iż w pierwszym etapie projektowania systemu PE w Polsce należałoby skupić się na stworzeniu systemu PE wykorzystującego karty mikroprocesorowe Nie można także wykluczyć, że dostęp do PE następowałby poprzez łączenie się z serwerem centralnym na którym magazynowany byłby PE i dystrybuowany byłby w sieci. f. agenci rozliczeniowi, którzy już w tej chwili posiadają infrastrukturę umożliwiającą realizowanie obiegu pieniądza elektronicznego (terminale POS wyposażone w czytniki kart mikroprocesorowych) Wykreowanie systemu pieniądza elektronicznego oprócz wypracowania koncepcji jego funkcjonowania, wymaga podjęcia bardzo wielu uzgodnień dotyczących: charakterystyki systemu - zasięg terytorialny - etapy rozwoju - planowana ilość wydanych kart - planowana ilość aktywowanych kart - rodzaje dostępnych kart - ilość i rodzaje terminali - ładujących (bankomaty, terminale miejskie) - akceptujących (POS, telefon, automaty etc) - możliwość płatności na odległość (internet) 16

17 - zastosowanie technologii płatności bezstykowych - zgodność z EMV - zgodność z CEPS - dodatkowe usługi (transport miejski, elektroniczna identyfikacja etc.) - zapewnienie anonimowości kupującego - możliwość przesyłania wartości między użytkownikami - monitorowanie wszystkich transakcji przez system uczestniczących w nim podmiotów - administrator systemu - wydawca pieniądza elektronicznego - operator transakcji zasilania karty - akceptanci - operator techniczny transakcji akceptowania płatności - dystrybutorzy - agenci rozliczeniowi - izba rozliczeniowa oferowanych produktów - rodzaje kart (jednorazowe, wielokrotnie zasilane) zakresu usług oferowanych konsumentom usług świadczonych przez akceptanta użytych technologii (charakterystyki technicznej), bezpieczeństwa i zarządzania ryzykiem, strategii biznesowej (strategii marketingowej, polityki cenowej) Wybór odpowiednich rozwiązań technologicznych jest kluczowy dla sukcesu przedsięwzięcia. Każde rozwiązanie techniczne ma większy lub mniejszy wpływ na efekty ekonomiczne systemu, dlatego doświadczenia systemów w innych krajach Europy powinny być podstawą odpowiednich decyzji i implementacji określonych technologii. Polski system powinien stanowić optymalną kombinację dostępnych opcji zarówno o charakterze technicznym jak i biznesowym. 17

18 5. Korzyści a. stworzenie ogólnokrajowego, unikalnego systemu dokonywana mikropłatności, przy wykorzystaniu istniejącej infrastruktury technicznej i technologicznej (zarówno w odniesieniu do podmiotów dystrybuujących, akceptantów, jak również wykorzystanie KIR S.A.) b. stworzenie systemu pieniądza elektronicznego spowodowałoby zagospodarowanie niszy mikropłatności - w zakresie której nie są wykorzystywane innego rodzaju elektroniczne instrumenty płatnicze (np. karty płatnicze): wydaje się, iż stworzenie systemu pieniądza elektronicznego nie spowodowałoby jednocześnie konkurencji dla innych bezgotówkowych form płatności, z uwagi, iż PE wchodziłby na miejsce gotówki używanej do regulowania płatności niskokwotowych - obszaru rynku w zakresie którego niewykorzystywane są w chwili obecnej inne elektroniczne instrumenty płatnicze (np. karty płatnicze), paradoksalnie stworzenie systemu PE mogłoby spowodować wzrost transakcji przeprowadzanych przy wykorzystaniu kart płatniczych z uwagi na możliwość przeprowadzania procedury doładowania nośników PE przy wykorzystaniu kart płatniczych (np. w bankomatach) c. wydaje się, iż stworzenie systemu PE spowodowałoby rozwój sieci mikropłatności w punktach handlowo - usługowych w których dotychczas nie były instalowane terminale elektroniczne w związku z wysokimi kosztami transakcji (np. kioski z prasą, korporacje taksówkarskie), należy wskazać, iż koszty korzystania z systemu powinny być znacznie niższe niż wykorzystania kart płatniczych - ze względu na brak konieczności przeprowadzania autoryzacji transakcji, oraz możliwość przesyłania PE do instytucji pieniądza elektronicznego w okresach dłuższych niż raz dziennie; d. akcjonariusze instytucji pieniądza elektronicznego odnosiliby korzyści finansowe z działalności tego podmiotu w postaci dywidendy e. pozostałe podmioty uzyskałyby dostęp do taniego, bezpiecznego i nowoczesnego instrumentu dokonywania płatności f. banki uczestnicy systemu mogłyby zwiększyć płynność finansową poprzez pozyskanie od klientów środków z tytułu sprzedaży PE, jak również 18

19 obniżenie poziomu rezerw obowiązkowych (na podstawie brzmienia 59 ust. 1 środki przyjęte od posiadaczy z tytułu pieniądza elektronicznego nie są traktowane jako wkład pieniężny płatny na żądanie), pozyskanie środków z tytułu wydawania PE byłoby również możliwe od osób nie będących klientami banków, które zgłaszałyby się do banków ad hoc w celu doładowania instrumentów pieniądza elektronicznego g. stworzenie systemu PE nie spowodowałoby naruszenia zasady konkurencji produktowej, ponieważ każdy z uczestników systemu mógłby wykreować na bazie pieniądza elektronicznego własny produkt h. możliwość stworzenia przez banki na podstawie odpowiednich umów z instytucją pieniądza elektronicznego oraz innymi podmiotami (np. gminami) instrumentów finansowych, które zapewniałyby możliwość inwestowania przez instytucję pieniądza elektronicznego, i. możliwość pozyskania przez banki środków pieniężnych i zaoferowania klientom określonych produktów (np. obsługi obligacji komunalnych, nabywanych przez instytucję pieniądza elektronicznego, albo wystawianie na rzecz instytucji PE przez bank certyfikatów depozytowych) j. stworzenie instytucji pieniądza elektronicznego w proponowanej formie zapewniłoby również wyłączność funkcjonowania tej instytucji na rynku polskim oraz mogłoby spowodować, iż powstające w późniejszym terminie w regionie systemy pieniądza elektronicznego tworzone byłyby na podstawie założeń i aplikacji funkcjonujących w polskim systemie, natomiast rozliczenia dokonywane byłyby również za pośrednictwem polskiego systemu - jest to szczególnie uzasadnione z punktu widzenia wejścia Polski do strefy Euro k. dla posiadaczy korzyścią jest uzyskanie bezpiecznego instrumentu płatniczego o szerokim zastosowaniu, który w przyszłości może wyeliminować wiele dotychczas funkcjonujących narzędzi dokonywania zapłaty (np. karty telefoniczne, parkingowe, bilety komunikacji miejskiej) instytucja pieniądza elektronicznego będzie mogła generować dochody poprzez pobieranie opłat za wydawany PE, za skupowanie PE od akceptantów, jak również będzie mogła inwestować środki pozyskane z tytułu wydanego PE na zasadach które określone zostaną w rozporządzeniu Ministra Finansów (delegację ustawową do podjęcia tego 19

20 rodzaju działań zawiera art. 48 pkt 2 ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych), instytucja pieniądza elektronicznego będzie również mogła pozyskiwać dochody z tytułu udziału w innych podmiotach (przy założeniu, iż podmioty te będą wykonywać funkcje operacyjne lub pomocnicze związane z pieniądzem elektronicznym wydawanym przez instytucję pieniądza elektronicznego - na podstawie brzmienia art. 45 ust. 2 ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych). Przy założeniu, że centralna IPE będzie funkcjonować na zasadach non-profit największe zyski przypadną dystrybutorom (głównie bankom) oraz podmiotom dostarczającym infrastrukturę potrzebną do akceptacji płatności instrumentami pieniądza elektronicznego. Istniejąca infrastruktura jest wystarczającą podstawą do rozpoczęcia przedsięwzięcia jednak należy ją bardzo szybko rozwijać z naciskiem na sieć punktów akceptujących PE w miejscach gdzie dotąd nie akceptowano płatności elektronicznych. Wydaje się także konieczne zbudowanie sieci uniwersalnych terminali miejskich (takie jakie funkcjonują w ramach systemu Warszawskiej Karty Miejskiej) potrzebnych do zasilania instrumentów PE, uzupełniając sieci bankomatów, będących podstawą infrastruktury zasilającej karty. 6. Koszty Koszty budowy platformy pieniądza elektronicznego jak i przyszłe zyski powinny być podzielone na wszystkich uczestników. Wbrew pozorom koszty jakie będą musiały ponieść banki nie będą wysokie. Będą one głownie związane z wymianą kart na posiadające mikroprocesor, jednak zważywszy na konieczność migracji na standard EMV od 2005 roku koszt ten będzie konieczny do poniesienia bez względu na to czy banki zdecydują się na oferowanie klientom elektronicznej portmonetki. Oczywiście istnieje wiele rodzajów mikroprocesora w zależności od jego funkcji i dostępnej pojemności. Możliwość dołączenia dodatkowych aplikacji, jak np. elektronicznej portmonetki, wymagać będzie bardziej zaawansowanego technicznie mikroprocesora. 20

21 Możliwość zmniejszenia początkowych inwestycji w nowe przedsięwzięcie może wynikać ze współpracy z sektorem telekomunikacyjnym lub przedsiębiorstwami transportu publicznego. Szczególnie sektor transportu miejskiego wydaje się niezwykle pożądany w takiej inwestycji. Jest on niejako aktywatorem instrumentów pieniądza elektronicznego, gdyż użytkownicy środków transportu miejskiego są zmuszeni do korzystania z tych instrumentów dość często. Konsumenci w ten sposób nabywają przyzwyczajenia częstego używania karty co przekłada się na częstsze dokonywanie płatności nie tylko pieniądzem elektronicznym ale również instrumentami karty płatniczej. Innym aktywatorem całego systemu jest udział w nim systemów miejskiego parkowania. W Holandii, Belgii i Francji płatności za parkowania w wielu miastach możliwe są tylko za pomocą pieniądza elektronicznego. Zaopatrzenie parkomatów w odpowiednie czytniki i oprogramowanie także będzie się wiązać z pewnymi nakładami. Końcowy koszt ekonomiczny systemu pieniądza elektronicznego zależy od 3 faktorów: 1. kosztów technologii 2. kosztów sieci telekomunikacyjnej 3. liczby dokonywanych transakcji 1. Koszt podstawowych technologii i komponentów wykorzystywanych w systemie nie jest wysoki i stopniowo się mniejsza. Do kosztów technologii należy zaliczyć: Zakup licencji na wybraną technologię lub opracowanie własnej Wyposażenie konsumentów w odpowiednie karty posiadające mikroprocesor i określoną specyfikacje techniczną wynikającą z zastosowanej technologii. Jest to koszt, który będą musiały pokryć banki (i ewentualnie inni dystrybutorzy PE). Wydatek ten będzie musiał zostać podjęty bez względu na to czy zostanie wdrożony system pieniądza elektronicznego czy nie, z uwagi na konieczność migracji na standard EMV od 2005 roku. Tak więc koszt wymiany kart będzie mieścił się w kosztach migracji na EMV, a zainstalowanie na karcie aplikacji 21