Transport bliski na placach budów

Transkrypt

1 Transport bliski na placach budów Wśród urządzeń eksploatowanych na placach budów znaczny odsetek stanowią urządzenia techniczne podlegające dozorowi technicznemu, a w szczególności urządzenia transportu bliskiego, podnoszące i przenoszące ładunki oraz pracowników w ograniczonym zasięgu. tekst: Robert Chudzik, ekspert w Departamencie Koordynacji Inspekcji Urzędu Dozoru Technicznego W grupie tej dominują urządzenia czasowo instalowane w miejscach pracy, takie jak żurawie wieżowe, dźwigi budowlane towarowe i towarowo-osobowe, podesty ruchome masztowe i wiszące oraz wyciągi i wciągarki budowlane. Ich pracę wspomagają urządzenia mobilne żurawie samojezdne i przeładunkowe oraz podesty ruchome przejezdne. Europejskie regulacje prawne Produkowane obecnie urządzenia transportu bliskiego eksploatowane na placach budów objęte są postanowieniami dyrektyw europejskich, a w szczególności dyrektywy maszynowej 2006/42/WE. Obecnie w Polsce nie produkuje się ww. urządzeń technicznych na większą skalę. Eksploatowane urządzenia są przeważnie wyrobami polskimi z lat wcześniejszych lub zagranicznymi, przeważnie od producentów zlokalizowanych w państwach członkowskich UE. Pokaźny koszt nowych urządzeń zwiększa atrakcyjność używanych, które stanowią znaczny odsetek urządzeń oferowanych na rynku. Niektóre z tych urządzeń, takie jak podesty ruchome i dźwigi budowlane towarowo-osobowe, uznane zostały w dyrektywie za maszyny mogące stwarzać szczególne zagrożenie. Dla producenta oznacza to konieczność zaangażowania w proces oceny zgodności tzw. jednostki notyfikowanej (kompetentnej jednostki strony trzeciej notyfikowanej przez Komisję Europejską), o ile producent nie zapewnia pełnej zgodności z wymaganiami norm foto: Fotolia 22 INSPEKTOR

2 głos eksperta zharmonizowanych zapewniających spełnienie wszystkich zasadniczych wymagań zawartych w dyrektywie. Należy zauważyć, że wyroby europejskie z drugiej połowy lat 90. i późniejsze, produkowane z przeznaczeniem na rynek unijny, również spełniają wymagania dyrektyw UE. Pozostałe urządzenia to wyroby krajowe oraz zagraniczne wykonane według różnych specyfikacji technicznych, zależnie od kraju pochodzenia. Do urządzeń tych zastosowanie mają tzw. minimalne wymagania określone w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/104/WE z dnia 16 września 2009 r. dotyczącej minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny użytkowania sprzętu roboczego przez pracowników podczas pracy (Dz.U. L 260 z , str druga dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG). Dyrektywa 2009/104/ WE zastąpiła dyrektywę 655/89/EWG, zwaną również dyrektywą narzędziową, która została wdrożona rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz.U. nr 191, poz z późn. zm.). W dyrektywie 2009/104/WE nie ma nowych przepisów w stosunku do dyrektywy 655/89/EWG, dlatego nie było potrzeby podjęcia prac legislacyjnych zmieniających ww. rozporządzenie. Do urządzeń transportu bliskiego przenoszących ładunki stosowany jest dodatkowy osprzęt, taki jak: zawiesia pozwalające na sprzęgnięcie ładunku z podnoszącą go maszyną, również objęte postanowieniami dyrektywy maszynowej, oraz pomosty (kosze) podwieszane do zblocza hakowego, służące do podnoszenia pracowników, których wykorzystywanie w sytuacjach wyjątkowych dopuszcza dyrektywa narzędziowa. Załącznik C normy PN-ISO : 2002 Dźwignice. Bezpieczna eksploatacja. Część 1: Postanowienia ogólne określa wymagania w zakresie wyposażenia dźwignicy, procedur eksploatacyjnych oraz projektowania i konstruowania pomostów. W tym miejscu należy zauważyć, że zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej z grudnia 2009 r. rozróżnia się dwie kategorie wyposażenia (osprzętu) do podnoszenia osób: wymienne wyposażenie zespolone z maszyną w celu podnoszenia osób; zespolone z maszyną wyposażenie stanowi integralny zespół przeznaczony do podnoszenia osób, podlegający postanowieniom dyrektywy 2006/42/WE, oraz osprzęt służący do podnoszenia osób za pomocą maszyn przeznaczonych do podnoszenia ładunków; osprzęt nie jest zespolony z maszyną, lecz podnoszony przez maszynę jako zawieszony na haku lub umocowany na widłach; taki osprzęt nie podlega postanowieniom dyrektywy 2006/42/WE, lecz jest objęty dyrektywą narzędziową 2009/104/WE. Do drugiej z ww. kategorii należy zaliczyć pomosty (kosze) podwieszone na hakach urządzeń transportu bliskiego. Należy zauważyć, że CEN 1, działając zgodnie z mandatem Komisji Europejskiej, przygotował normę EN : 2005 Cranes Equipment for the lifting of persons Part 1: Suspended baskets 2, wspierającą zasadnicze wymagania dyrektywy maszynowej. Na skutek kształtowania się stanowiska zawartego w przywołanych powyżej wytycznych Komisji Europejskiej, domniemanie zgodności z dyrektywą dla tej normy zostało wycofane, niemniej norma jest odzwierciedleniem aktualnego stanu wiedzy w zakresie bezpieczeństwa i dlatego powinna być stosowana jako uzupełnienie wymagań normy PN-ISO : Wykonywanie dozoru technicznego Dozór techniczny nad urządzeniami transportu bliskiego wykonywany jest na podstawie ustawy z dnia 21 grudnia 2001 r. o dozorze technicznym (Dz.U. z 2013 r., poz. 963 z późn. zm.) oraz następujących aktów wykonawczych: 1. Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 grudnia 2012 r. w sprawie rodzajów urządzeń technicznych podlegających dozorowi technicznemu (Dz.U. 2012, nr 0, poz. 1468), wydanego na podstawie art. 5 ust. 2 ustawy. 2. Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 października 2003 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie eksploatacji niektórych urządzeń transportu bliskiego (Dz.U. nr 193, poz. 1890), wydanego na podstawie art. 8 ust. 4 ustawy. 3. Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 18 lipca 2001 r. w sprawie trybu sprawdzania kwalifikacji wymaganych przy obsłudze i konserwacji urządzeń technicznych (Dz.U. nr 79, poz. 849), zmienionego rozporządzeniem z dnia 20 lutego 2003 r. (Dz.U. nr 50, poz. 426), wydanego na podstawie art. 23 ust. 5 ustawy. 4. Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 26 listopada 2010 r. w sprawie wysokości opłat za czynności jednostek dozoru technicznego (Dz.U. nr 229, poz z późn. zm.) wydanego na podstawie art. 34 ust. 3 ustawy. 1 European Committee for Standardization (tłum.: Europejski Komitet Normalizacyjny) 2 PN-EN :2005 (U) Dźwignice Wyposażenie dotyczące podnoszenia osób Część 1: Kosze podwieszane INSPEKTOR 23

3 Inspektorzy Urzędu Dozoru Technicznego wykonują badania techniczne urządzeń po pierwszym montażu w danym obiekcie, a następnie badania okresowe i doraźne kontrolne oraz eksploatacyjne, stosownie do pojawiających się potrzeb eksploatacyjnych. Istotnym elementem badań technicznych jest ocena poprawności montażu i zastosowania urządzenia w miejscu pracy. Ocenie podlegają również opracowane przez eksploatującego procedury organizacyjno-techniczne odnoszące się do specyficznych warunków eksploatacji oraz poprawność zastosowania tych procedur. W trakcie badań technicznych dokonywana jest bieżąca ocena stanu technicznego, w tym ocena stopnia zużycia poszczególnych elementów. Właściwie wykonana ocena stanu technicznego pozwala na zidentyfikowanie ewentualnych zmian mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo eksploatacji w przyszłości oraz zaplanowanie odpowiednich działań zapobiegawczych lub naprawczych. Wykonując ocenę stanu technicznego, inspektorzy sprawdzają, czy eksploatujący zrealizował zalecenia będące wynikiem poprzednich badań. Ostatnim elementem badań technicznych są próby funkcjonalne potwierdzające właściwe działanie mechanizmów i elementów bezpieczeństwa, w tym próby przeciążeniowe. Odrębną grupę stanowią badania doraźne powypadkowe i poawaryjne, których celem jest określenie przyczyn zaistniałego zdarzenia, ocena stanu technicznego urządzenia po zdarzeniu oraz zaproponowanie i podjęcie działań mających na celu zminimalizowanie prawdopodobieństwa wystąpienia podobnego zdarzenia w przyszłości. Badania te często uzupełnione są badaniami laboratoryjnymi uszkodzonych elementów i podzespołów. W uzupełnieniu opisanych powyżej działań komisje egzaminacyjne UDT sprawdzają kwalifikacje osób obsługujących (operatorów) i konserwujących urządzenia. Prowadzone w Polsce oraz w innych krajach analizy nieszczęśliwych wypadków potwierdzają kluczowe dla bezpiecznej eksploatacji urządzeń znaczenie właściwych kompetencji tej grupy pracowników. Specyficzne warunki pracy urządzeń transportu bliskiego na placach budów Eksploatacja urządzeń transportu bliskiego na placu budowy powinna zostać uwzględniona w informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia sporządzanej przez projektanta oraz planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia ( planie BiOZ ) sporządzanym przez kierownika budowy. Bardzo ważna jest identyfikacja zagrożeń wynikających z wykonywania robót budowlanych oraz ocena ryzyka ich wystąpienia, skutkująca wskazaniem środków technicznych i organizacyjnych niezbędnych dla zapewnienia właściwego poziomu bezpieczeństwa podczas wykonywania robót budowlanych. Poniżej opisano trzy najczęściej występujące przypadki specyficznych warunków pracy, charakterystyczne dla eksploatacji żurawi wieżowych. Przypadek 1 Praca żurawi wieżowych w warunkach kolizyjnych Najczęściej spotykane sytuacje kolizyjne na placach budów to: praca kilku żurawi, których obszary pracy się pokrywają, istnieje możliwość kolizji pomiędzy elementami poszczególnych żurawi, praca żurawia, gdy w jej obszarze znajduje się budynek, możliwość kolizji wysięgnika żurawia z budynkiem, praca żurawia, gdy w jej obszarze znajduje się jeden lub kilka pracujących dźwigów budowlanych, praca żurawia w przypadku montażu budynku (tzw. plomby), istnieje możliwość kolizji wysięgnika żurawia lub ładunku zawieszonego na haku żurawia ze ścianą istniejącego budynku. Żaden z producentów żurawi ani żaden przepis nie jest w stanie do końca przewidzieć, w jakich warunkach będzie pracowało urządzenie i jakie zagrożenia może stwarzać. W związku z tym konieczne jest opracowywanie instrukcji pracy w warunkach kolizyjnych. Należy opisać możliwe do wystąpienia sytuacje niebezpieczne (kolizyjne), zidentyfikować wynikające z nich zagrożenia oraz wykonać analizę ryzyka ich wystąpienia. Całkowita eliminacja lub minimalizacja ryzyka do poziomu akceptowalnego powinna być osiągnięta poprzez zastosowanie odpowiednich środków technicznych i organizacyjnych. Działania te powinny zostać udokumentowane w formie instrukcji określającej również zakres odpowiedzialności kierownika budowy, operatorów, sygnalistów i hakowych. Istotnym elementem instrukcji jest szkic sytuacyjny zawierający wszystkie występujące elementy kolizji, lokalizację żurawia i dźwigu (jeśli występuje) oraz usytuowanie i opis środków technicznych niezbędnych dla zapewnienia bezpiecznej pracy. Pracownicy powinni zapoznać się z instrukcją i bezwzględnie jej przestrzegać w trakcie wykonywania robót budowlanych. W ostatnich latach nie stwierdzono nieszczęśliwych wypadków, których przyczyny wynikałyby z nieprzestrzegania postanowień instrukcji pracy w warunkach kolizyjnych. 24 INSPEKTOR

4 głos eksperta Wnikliwa identyfikacja zagrożeń wynikających z wykonywania robót budowlanych oraz ocena ryzyka ich wystąpienia, skutkująca wskazaniem środków technicznych i organizacyjnych niezbędnych dla zapewnienia właściwego poziomu bezpieczeństwa podczas wykonywania robót budowlanych, jest istotnym czynnikiem ograniczającym liczbę wypadków. Przypadek 2 Podnoszenie pracowników za pomocą pomostów zawieszonych na haku żurawia wieżowego Zgodnie z postanowieniami ww. rozporządzenia Ministra Gospodarki implementującego do prawa polskiego dyrektywę narzędziową, pracownicy mogą być podnoszeni tylko za pomocą przeznaczonych do tego celu maszyn i ich wyposażenia. Niemniej dopuszczalne jest, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, wykorzystanie do podnoszenia pracowników maszyn przeznaczonych do transportu ładunków, przy czym pracodawca powinien ustalić szczegółowe warunki obsługi i nadzoru nad pracą tych maszyn, aby zapewnić bezpieczeństwo pracowników. Z przepisów o dozorze technicznym dla eksploatującego wynika obowiązek uzyskania zgody do wykorzystania urządzenia technicznego niezgodnie z przeznaczeniem przewidzianym przez wytwórcę i uzgodnienia z organem właściwej jednostki dozoru technicznego warunków technicznych takiego wykorzystania urządzenia technicznego. Przepis ten stosuje się do urządzeń transportu bliskiego wyprodukowanych z przeznaczeniem do podnoszenia ładunków w przypadku, gdy mają one podnosić pracowników. Opracowane przez eksploatującego warunki techniczne powinny mieć formę instrukcji, w której określone zostaną w szczególności środki techniczne i organizacyjne zapewniające właściwy poziom bezpieczeństwa podczas wykonywania określonych prac oraz ustalony zostanie zakres odpowiedzialności poszczególnych pracowników. Pracownicy powinni zapoznać się z instrukcją i stosować się do jej zapisów w trakcie wykonywania robót budowlanych. Przypadek 3 Praca żurawia wieżowego z pojemnikiem do betonu wyposażonym w podest dla operatora pojemnika Taki sposób wykorzystania żurawia jest często spotykany na placach budów. Jest to jednocześnie szczególny przypadek podnoszenia pracowników przy użyciu żurawi. W tym przypadku pracownik jest podnoszony wraz z ładunkiem. Opracowując warunki pracy dla takiego przypadku, należy uwzględnić poniżej wymienione zagrożenia, które nie występują w przypadku 2: całkowita masa podnoszonego ładunku (z uwzględnieniem osób) nie powinna przekraczać ²/3 udźwigu żurawia przy planowanych warunkach pracy (niezależnie od prawidłowego działania elementów bezpieczeństwa żuraw nie może utracić stateczności), należy zminimalizować drogę, którą będzie przebywał operator pojemnika na podeście. foto: Fotolia INSPEKTOR 25

5 Nieszczęśliwe wypadki w latach * wypadki i ich skutki w latach LICZBA WYPADKÓW Ofiary śmiertelne Obrażenia Zestawienie przyczyn i skutków nieszczęśliwych wypadków w latach OFIARY 4 ŚMIERTELNE OSOBA OFIARY Z OBRAŻENIAMI ŚMIERTELNE Błąd wytwarzania (wada materiałowa) zastosowanie stali niezgodnej ze specyfikacją wytwórcy spowodowało ukręcenie wałka i uderzenie ofiary spadającym ładunkiem uderzenie ofiary przenoszonym ładunkiem rolka papy spadła z palety i uderzyła ofiarę ładunek niewłaściwie sprzęgnięty z zawiesiem widłowym uderzył hakowego przygniecenie poszkodowanego pojemnikiem z betonem 2 zerwanie liny nośnej na skutek kolizji z budynkiem spadające zblocze uderzyło ofiarę przygniecenie ofiary podporą szalunkową 26 INSPEKTOR

6 głos eksperta Liczba żurawi wieżowych użytkowanych w latach ŻURAWIE WIEŻOWE RAZEM szybkomontujące OSOBY Z OBRAŻENIAMI OSOBY Z OBRAŻENIAMI brak możliwości obserwowania w pełnym zakresie drogi przenoszonego ładunku doprowadził do upadku operatora z wysokości obowiązki hakowego (sygnalisty) powierzone zostały pracownikowi nieprzeszkolonemu w tym zakresie (ofiara wypadku) 3 (błąd operatora) operator zignorował objawy zaistniałej w układzie sterowania usterki, co doprowadziło do gwałtownego (niekontrolowanego) opadnięcia pojemnika z betonem (dwóch pracowników znajdowało się w tym czasie na pomoście pojemnika) (błąd hakowego) hakowy, chcąc poprawić sprzęgnięcie zawiesia z ładunkiem, podszedł do uniesionej płyty szalunkowej i został przez nią przygnieciony * Dane UDT INSPEKTOR 27

7 Przyczyny wypadków w latach * 65% NIEWŁAŚCIWA ORGANIZACJA PRACY 10% NIEWŁAŚCIWA KONSERWACJA 5% NIEWŁAŚCIWY MONTAŻ 90% PRZYCZYN WYPADKÓW STANOWIĄ BŁĘDY EKSPLOATACYJNE 5% BŁĄD OPERATORA 5% BŁĄD HAKOWEGO * Dane UDT Taki rozkład przyczyn wskazuje, jak istotne jest uwzględnienie pracy żurawi wieżowych w informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia sporządzanej przez projektanta oraz planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia ( planie BiOZ ) sporządzanym przez kierownika budowy. Wnikliwa identyfikacja zagrożeń wynikających z wykonywania robót budowlanych oraz ocena ryzyka ich wystąpienia, skutkująca wskazaniem środków technicznych i organizacyjnych niezbędnych dla zapewnienia właściwego poziomu bezpieczeństwa podczas wykonywania robót budowlanych, jest istotnym czynnikiem ograniczającym liczbę wypadków. 1. Realizując ww. działania, należy ze szczególną starannością uwzględniać specyficzne warunki pracy żurawi wieżowych, jak np. wszelkiego rodzaju kolizje, w których przypadku środki organizacyjne (procedury, instrukcje) są w danej chwili jedynym skutecznym rozwiązaniem. 2. Działania podejmowane w procesie budowlanym na rzecz bezpieczeństwa znajdują się na styku kompetencji kilku organów kontrolnych, dlatego też zasadne jest współdziałanie organów w tym obszarze. Działania takie podejmowane dotychczas, a w szczególności wspólne kontrole PIP-UDT przeprowadzone w 2010 r., okazały się skuteczne w odniesieniu do ryzyka występującego podczas podnoszenia pracowników na pomostach zawieszonych na haku żurawi. Po dwóch wypadkach w 2009 r. (Stadion Narodowy, stadion w Poznaniu) podobne zdarzenia nie miały później miejsca. 3. Zasadne jest zapewnienie właściwych kompetencji pracowników współpracujących z operatorami żurawi hakowych i sygnalistów. Z ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy wynika dla pracodawcy obowiązek zapewnienia kompetencji tej grupy pracowników. Przepisy te powinny zostać uzupełnione o wymagania kwalifikacyjne, na podstawie których możliwe byłoby stworzenie skutecznego systemu szkolenia i potwierdzania kompetencji tych pracowników. Dokumentami pomocnymi przy opracowywaniu wymagań kwalifikacyjnych mogą być normy ISO oraz ISO 23853, dotyczące wymagań kwalifikacyjnych i szkolenia hakowych i sygnalistów. Właściwe kompetencje tej grupy pracowników są równie istotne dla zapewnienia bezpiecznej eksploatacji urządzeń technicznych, jak kompetencje operatorów i konserwatorów. 28 INSPEKTOR