Nowy model. funkcjonowania służb nadzoru eksploatacji sieci przesyłowej. Grzegorz Ciężki Centrum Nadzoru Departament Eksploatacji

Transkrypt

1 Nowy model funkcjonowania służb nadzoru eksploatacji sieci przesyłowej Tomasz Kopka Grzegorz Ciężki Centrum Nadzoru Departament Eksploatacji PSE Operator S.A. Technologia Technologia Technologia Technologia Technologia Technologia Technologia Technologia Ciągły rozwój sieci przesyłowej Krajowego Systemu Elektroenergetycznego i systematycznie zwiększające się wymagania stawiane służbom Operatora Systemu Przesyłowego rzuciły nowe światło na eksploatację sieci Najwyższych Napięć. Zaczęto dostrzegać nowe potrzeby, ale też możliwości poprawy efektywności i sprawności nadzoru nad eksploatacją sieci. Opracowanie odpowiedniego modelu funkcjonowania służb nadzoru eksploatacji sieci przesyłowej zajęło wiele lat, co wynikało bezpośrednio z ogromnej odpowiedzialności, jaka spoczywała na wprowadzających zmiany. Jednym z podstawowych zadań służb nadzoru eksploatacji jest zapewnienie dyspozycyjności i należytego stanu technicznego sieci przesyłowej, gwarantujących wymaganą jakość usług przesyłowych przy optymalnym poziomie kosztów i spełnieniu wymogów Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Przesyłowej. Nowe idee i ich fundamentalne założenia wymagały stworzenia nowych narzędzi dla sprostania stawianym zadaniom, a co najistotniejsze powoływały do życia nowe struktury zasobów ludzkich w organizacji OSP. Służby nadzoru eksploatacji majątku sieciowego powstały na podstawie uchwały nr 318/93/2006 Zarządu PSE Operator z 20 listopada 2006 r. Uchwała zatwierdzała dokument Zasady funkcjonowania Centrum Nadzoru oraz dawała zgodę na rozpoczęcie wdrożenia zasad wynikających z tego dokumentu w organizacji i umowach ze Spółkami Obszarowymi. W Centrum Nadzoru (CN) jednoosobowy, ośmiogodzinny dyżur pełnił pracownik Wydziału Operatorstwa Sieci w ówczesnym Departamencie Infrastruktury Sieciowej. Jednocześnie w Spółkach Obszarowych zaczęły powstawać Regionalne Centra Nadzoru (RCN) oraz zalążki Zespołów Eksploatacyjnych (ZES). Od 1 stycznia 2007 r. działalność rozpoczęły: RCN Warszawa, RCN Radom, RCN Katowice, RCN Poznań i RCN Bydgoszcz. Systematycznie rosnąca obsada kadrowa RCN, poziom wiedzy i umiejętności ich pracowników spowodowały, że od 1 stycznia 2008 r. RCN-y mogły rozpocząć pracę w systemie całodobowym. Podstawy nowego modelu funkcjonowania służb nadzoru eksploatacji obrazuje rys. 1. Centrum Nadzoru i Regionalne Centra Nadzoru są jednostkami organizacyjnymi, których podstawowym zadaniem jest sprawowanie bieżącego nadzoru nad pracą i stanem technicznym elementów majątku sieciowego. System sterowania i nadzoru funkcjonuje jako zespół środków przeznaczonych do 104

2 Rys. 1. Fundamentalne założenia nowego modelu funkcjonowania służb nadzoru eksploatacji sieci przesyłowej Rys. 2. Hierarchia w służbach nadzoru eksploatacji według nowego modelu ich funkcjonowania

3 Rys. 3. Podstawowy i dodatkowy obieg informacji pomiędzy służbami dyspozytorskimi KDM/ODM a służbami nadzoru eksploatacji CN/RCN Rys. 4. Koordynacja podział kompetencji

4 sterowania aparaturą łączeniową i automatykami oraz służący do nadzoru i monitorowania urządzeń i układów stacyjnych. Zespoły Eksploatacyjne, Inżynierowie Specjaliści (I-SPEC) i Kierownicy Zespołów Stacji i Linii (KZSiL) to zasoby ludzkie, dzięki którym CN i RCN mogą wypełniać misję nadzoru eksploatacji sieci przesyłowej. Hierarchię w służbach nadzoru eksploatacji wprowadzaną z nowym modelem ich funkcjonowania obrazuje rys.2. Wprowadzenie nowych elementów do mechanizmu, jaki tworzyły dotychczas służby OSP, obligowało do innego podziału kompetencji pomiędzy służbami dyspozytorskimi KDM/ODM a służbami nadzoru eksploatacji CN/RCN. Zgodnie z Instrukcją Ruchu i Eksploatacji Sieci Przesyłowej oraz regulaminami wewnętrznymi służby dyspozytorskie OSP odpowiadają za prowadzenie ruchu sieci i kierowanie pracą jednostek wytwórczych. Natomiast według Regulaminu Centrum Nadzoru i Regionalnego Centrum Nadzoru służby nadzoru eksploatacji odpowiadają za bieżący, ciągły nadzór nad funkcjonowaniem poszczególnych elementów sieci przesyłowej będących własnością PSE Operator oraz pracami wykonywanymi na tych elementach. Każde urządzenie elektroenergetyczne w danej chwili znajduje się w kompetencji jednej z dwóch służb, a szczegółowy podział jurysdykcji w zakresie wydawania poleceń i realizacji czynności sterowniczych na obiektach elektroenergetycznych pozostających w ruchu lub w rezerwie ruchowej jest regulowany przez Instrukcję współpracy służb dyspozytorskich KDM/ODM ze służbami nadzoru eksploatacji CN/RCN. Zarówno służby dyspozytorskie, jak i służby nadzoru eksploatacji zobowiązane są do operatywnej i ciągłej współpracy polegającej na wzajemnej wymianie informacji, wypracowywaniu decyzji i wydawaniu poleceń ruchowych, zgodnie z operatywnym podziałem kompetencji w zakresie czynności łączeniowych. Podstawowy obieg informacji (rys. 3) nie dopuszcza jednak wymiany informacji między ODM-ami a RCN-ami z różnych obszarów działania. W niektórych szczególnych sytuacjach możliwy jest dodatkowy obieg informacji pomiędzy Centrum Nadzoru a Krajową Dyspozycją Mocy. Występuje on między innymi w przypadkach, gdy: 1. Nastąpi konieczność koordynowania likwidacji rozległych awarii na obszarze wykraczającym poza zasięg poszczególnych RCN/ODM. 2. Nastąpi konieczność weryfikacji informacji pozyskanych z RCN/ODM. 3. Na skutek awarii systemów łączności lub informatycznych nie ma możliwości wymiany informacji w trybie podstawowym. 4. Służby dyspozytorskie KDM ogłoszą stan awarii w systemie. 5. W innych przypadkach uzasadnionych przez KDM lub CN. Do podstawowych zadań CN/RCN należą między innymi: 1. Nadzór oraz monitorowanie pracy obiektów, urządzeń i funkcjonowania systemów. 2. Zapewnienie ciągłej sterowalności i obserwowalności obiektów, urządzeń i systemów. 3. Sprawowanie nadzoru nad pracami na urządzeniach i obiektach, w tym realizacja funkcji koordynującego w rozumieniu Instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach elektroenergetycznych. 4. Organizowanie usuwania awarii i usterek urządzeń i obiektów będących własnością PSE Operator S.A. 5. Współpraca ze służbami dyspozytorskimi KDM/ODM. Jednym z najistotniejszych obowiązków dyżurnego RCN jest pełnienie funkcji koordynującego, czyli wyznaczonego przez poleceniodawcę pracownika komórki organizacyjnej sprawującej dozór nad eksploatacją urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, przy których będzie wykonywana praca, posiadającego ważne świadectwo kwalifikacyjne na stanowisku dozoru. Ilość prac podlegających koordynacji przez RCN osiągnie poziom około 2300 w skali roku (ilość prac jest rozciągnięta w czasie, co oznacza kilkukrotne czynności dopuszczenia na jedno polecenie). Główne uprawnienia CN: 1. Wydawanie poleceń ruchowych i eksploatacyjnych w zakresie posiadanych kompetencji. 2. Dysponowanie dostępnymi zasobami Departamentu Eksploatacji oraz za pośrednictwem RCN dostępnymi zasobami Spółek Obszarowych w sprawach związanych z usuwaniem awarii lub stanów zagrożenia w pracy urządzeń PSE Operator S.A. 3. Otrzymywanie wszelkich informacji: ruchowych, eksploatacyjnych i innych dotyczących nadzorowanych obiektów. 4. Kierowanie wniosków, zleceń i wytycznych dotyczących eksploatacji majątku sieciowego do komórek w Departamencie nr 3 (9)

5 Eksploatacji i do pozostałych komórek zaangażowanych w proces eksploatacji. 5. Korzystanie, w uzasadnionych przypadkach, z wszelkich dostępnych zasobów eksploatacji własnej, Spółek Obszarowych, firm zewnętrznych. Dla Dyżurnego Centrum Nadzoru (DCN) podstawowym źródłem informacji o stanie technicznym elementów majątku sieciowego oraz pracach wykonywanych na tych elementach są Regionalne Centra Nadzoru. Dodatkowe dane czerpane są między innymi z systemów teleinformatycznych, do których należy System Sterowania i Nadzoru (SSiN). System ten wykorzystuje dedykowane urządzenia telekomunikacyjne i informatyczne, umożliwia zdalne sprawowanie nadzoru nad stanem pracy urządzeń i instalacji z ośrodków nadrzędnych w czasie rzeczywistym oraz zdalne sterowanie pracą urządzeń przez właściwą służbę ruchową. Głównymi celami wdrożenia SSiN były: 1. Istotna poprawa obserwowalności elementów KSE. 2. Umożliwienie zdalnej reakcji na zdarzenia w sieci, zdalna interpretacja i analiza, zdalne sterowanie elementami KSE. 3. Optymalizacja kosztów obsługi stacji, ograniczenie stałej obsługi ruchowej. 4. Umożliwienie zmiany trybu i organizacji procesu eksploatacji stacji z pełnym wykorzystaniem narzędzi zdalnego nadzoru i zdalnego sterowania elementami KSE. Zdalne sterowania można wykonywać jedynie na stacjach z pełną funkcjonalnością realizacji zadań zdalnego nadzoru (monitoringu) obiektu oraz pełną funkcjonalnością realizacji czynności sterowniczych (zdalnego sterowania) potwierdzonych pozytywnymi wynikami testów współpracujących systemów. CN i RCN otrzymały do pracy narzędzie informatyczne w postaci rozbudowanego systemu WindEx, służącego do akwizycji części danych ze stacyjnych Systemów Sterowania i Nadzoru oraz koncentratorów telemechanik (stacje bez SSiN), a także możliwość podglądu stacyjnych SSiN przez serwery intranetowe. Przez łącza sieci WAN-BB można także uzyskiwać dostęp do układów zabezpieczeń pracujących w stacjach elektroenergetycznych, co znacznie przyśpiesza analizowanie zdarzeń awaryjnych. Ilość i dokładność danych pozyskiwanych z urządzeń stacyjnych w dużym stopniu pomagają w szybkiej identyfikacji zagrożenia, przez co zapobiega się powstawaniu stanów awaryjnych. Technologia Technologia Technologia Technologia Technologia Technologia Technologia Technologia W obiektach bez zdalnego nadzoru i zdalnego sterowania (bez SSiN) wymagana jest stała obsługa ruchowa stacji. W obiektach, które utraciły możliwość zdalnego nadzoru lub zdalnego sterowania z przyczyn awaryjnych, stałą obsługę ruchową stacji będą zapewniały Zespoły Eksploatacyjne (ZES). Idea powołania ZES powstała z potrzeby wykorzystania posiadanych przez organizację zasobów, kompetencji i wiedzy specjalistycznej wobec braku ofert rynkowych lub uniknięcia dyktowania cen przez jednego dostawcę. Według założeń, ZES składa się z pracowników uprawnionych i upoważnionych na określonym obszarze działania do wykonywania poleceń ruchowych służb dyspozytorskich oraz poleceń służb nadzoru eksploatacji, i pozostających w określonej gotowości do ich realizacji. Dzięki nowej organizacji służb nadzoru eksploatacji i ich współpracy ze służbami dyspozytorskimi, wykorzystaniu technologii oraz informacji z systemów stacyjnych (w tym SSiN), stała obsługa ruchowa stacji naturalnie będzie ewoluowała w mobilne Zespoły Eksploatacyjne. Wprowadzenie ZES-ów wnosić będzie poprawę jakości i terminowości prac eksploatacyjnych na urządzeniach OSP (realizacja własna lub nadzór nad wykonawcami zewnętrznymi): 1. Eksploatacja: EAZ, obwodów wtórnych, obwodów pierwotnych, potrzeb własnych i innych. 2. Obchody linii planowe i interwencyjne. 3. Specjalizacja szczególnie w wysokopłatnych usługach na rynku eksploatacji (dziś rynku dostawcy). Zespoły eksploatacyjne według wprowadzonej hierarchii będą podlegać operatywnie Dyżurnemu RCN i mogą być przez niego dysponowane do nadzoru eksploatacji z zachowaniem następujących priorytetów: 1. Współpraca za służbami dyspozytorskimi KDM/ODM (najwyższy priorytet). 2. Realizacji zadań interwencyjnych na polecenie Dyżurnego RCN. 3. Realizacja pozostałych zadań eksploatacyjnych. Dyżurny RCN w ramach organizowania usuwania awarii i usterek urządzeń, wykonuje czynności oraz sprawuje nadzór nad podejmowanymi działaniami organizacyjnymi w związku z wystąpieniem stanów awaryjnych na elementach majątku sieciowego PSE Operator. Po otrzymaniu sygnału alarmowego z obiektu o przekroczeniu parametrów technologicznych urządzeń, Dyżurny RCN zobowiązany jest zweryfikować prawidłowość pozyskanych informacji. 108

6 Rys. 5. Centrum Nadzoru PSE Operator (Konstancin-Jeziorna) Rys. 6. Regionalne Centrum Nadzoru PSE-Centrum (Warszawa)

7 Rys. 7. Regionalne Centrum Nadzoru PSE-Wschód (Radom) Rys. 8. Regionalne Centrum Nadzoru PSE-Zachód (Poznań) Rys. 9. Regionalne Centrum Nadzoru PSE-Północ (Bydgoszcz)

8 W przypadku konieczności interpretacji informacji uzyskanych z systemów stacyjnych Dyżurny RCN decyduje o podjęciu działań przez I-SPEC. Kontaktuje się z właściwym Inżynierem Specjalistą (I-SPEC), informuje o zaistniałej sytuacji, prosi o udzielenie wsparcia technicznego i ustalenie dalszego trybu postępowania. I-SPEC odpowiada, w zakresie posiadanych kompetencji, za diagnozę i usuwanie usterek urządzeń i systemów. I-SPEC przekazuje na bieżąco do CN/RCN pełną informację o usterkach urządzeń i systemów oraz o stanie prac. I-SPEC udziela stałego wsparcia technicznego i merytorycznego Dyżurnemu CN/RCN w zakresie: 1. Konsultacji merytorycznych. 2. Analizy i interpretacji zdarzeń występujących na obiekcie lub urządzeniach. 3. Przygotowania wniosków oraz propozycji lub decyzji dotyczących podjęcia działań zaradczych i naprawczych. 4. Organizacji usunięcia skutków zdarzeń występujących na obiekcie lub urządzeniu (likwidacji awarii urządzeń). 5. Przygotowania raportów i informacji w zakresie zdarzeń oraz podjętych działań. W przypadku stwierdzenia przez I-SPEC, iż pozyskane informacje są niewystarczające lub budzą wątpliwości, może on zażądać od Dyżurnego RCN wysłania Zespołu Eksploatacyjnego na obiekt nieposiadający stałej obsługi ruchowej w celu przeprowadzenia szczegółowych oględzin i sprawdzeń. Zgodnie z zatwierdzonym przez Dyrektora Departamentu Eksploatacji PSE Operator Harmonogramem realizacji zadań związanych z wdrożeniem nowego modelu funkcjonowania służb nadzoru eksploatacji, prowadzenie ruchu i eksploatacji w nowym modelu weszło w życie od 1 lipca 2011 roku. Dla pełnej realizacji wszystkich punktów, harmonogram obligował swymi zapisami do wzięcia odpowiedzialności za określone zadania zarówno Prezesów Spółek Obszarowych, Dyrektora Departamentu Usług Operatorskich, jak i Dyrektora Departamentu Eksploatacji PSE Operator S.A. Jednym z najistotniejszych wyzwań było przejęcie od 1 lipca 2011 r. przez Regionalne Centra Nadzoru koordynacji prac na majątku PSE Operator od Obszarowych Dyspozycji Mocy. Było to możliwe dzięki szkoleniom przeprowadzanym dla dyżurnych RCN przez służby dyspozytorskie ODM, a także dzięki dużemu zaangażowaniu Dyżurnych RCN i CN. Przytaczane w tekście instrukcje i regulaminy (za wyjątkiem IRiESP) zostały opracowane przez zespół specjalistów z udziałem przedstawicieli Departamentu Usług Operatorskich oraz Spółek Obszarowych GK PSE Operator, powołany w Departamencie Eksploatacji w dniu 2 grudnia 2009 roku. Nad przebiegiem przeprowadzanej reformy czuwał Komitet Sterujący wdrożeniem zmian w Organizacji wynikających z Instrukcji współpracy służb dyspozytorskich KDM/ ODM ze służbami nadzoru eksploatacji CN/RCN. Tomasz Kopka i Grzegorz Ciężki są pracownikami Centrum Nadzoru, Departament Eksploatacji PSE Operator S.A. nr 3 (9)