RAPORT KOŃCOWY DOT. KONSUMPCJI SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH, W SZCZEGÓLNOŚCI ALKOHOLU I NARKOTYKÓW PRZEZ MIESZKAŃCÓW SZCZECINA

Transkrypt

1 RAPORT KOŃCOWY DOT. KONSUMPCJI SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH, W SZCZEGÓLNOŚCI ALKOHOLU I NARKOTYKÓW PRZEZ MIESZKAŃCÓW SZCZECINA PROJEKT ZREALIZOWANY NA ZLECENIE URZĘDU MIASTA SZCZECIN OPRACOWANIE: DR N. ZDR. MARIA JASIŃSKA NA PODSTAWIE BADAŃ PRZEPROWADZONYCH PRZEZ IPC INSTYTUT BADAWCZY WE WROCŁAWIU SZCZECIN 2012

2 SPIS TREŚCI Wprowadzenie. 3 I. Nota metodologiczna Struktura demograficzna Charakterystyka badanych grup.. 8 II. Palenie tytoniu Skala rozpowszechnienia palenia papierosów Palenie papierosów wśród młodzieŝy szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych Palenie papierosów wśród studentów Palenie papierosów wśród dorosłych mieszkańców Szczecina. 34 III. SpoŜywanie alkoholu Skala rozpowszechnienia spoŝywania alkoholu SpoŜycie alkoholu wśród młodzieŝy SpoŜycie alkoholu wśród studentów SpoŜycie alkoholu wśród dorosłych mieszkańców Szczecina. 92 IV. ZaŜywanie narkotyków Skala rozpowszechnienia narkotyków Stosowanie narkotyków wśród uczniów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych Rozpowszechnienie stosowania narkotyków wśród studentów Stosowanie substancji psychoaktywnych wśród dorosłych mieszkańców Szczecina V. Podsumowanie badania. Wnioski Wnioski z badania skali zjawiska palenia tytoniu Wnioski z badania skali rozpowszechnienia spoŝywania alkoholu Wnioski z badania skali rozpowszechnienia stosowania narkotyków Propozycje interwencji zdrowotnych Spis tabel Spis wykresów

3 Wprowadzenie Na przełomie października i listopada 2011 roku na zlecenie Urzędu Miasta Szczecin zrealizowane zostało badanie dotyczące skali zagroŝeń związanych ze stosowaniem uŝywek i środków psychoaktywnych wśród mieszkańców Miasta Szczecin. Zastosowano standaryzowane narzędzie badawcze kwestionariusz ankiety audytoryjnej, które pozwoliło na uzyskanie trafnych i rzetelnych danych, mogących być podstawą dla powtórnej diagnozy w kolejnych latach. UmoŜliwi teŝ bieŝące monitorowanie trendów oraz efektywności aktualnie stosowanych programów profilaktycznych. Istotą zrealizowanego projektu badawczego było z jednej strony scharakteryzowanie nasilenia zachowań antyzdrowotnych wśród mieszkańców Szczecina w obszarze wykorzystania uŝywek i środków psychoaktywnych (papierosy, alkohol, narkotyki, leki). Głównym celem badania było scharakteryzowanie rozmiaru stosowania przez mieszkańców Szczecina tytoniu, alkoholu i substancji psychoaktywnych i wypływających z tych zachowań zagroŝeń zdrowotnych. Realizacja celu głównego umoŝliwia aktualizację załoŝeń polityki zdrowotnej Miasta oraz efektywne wdraŝanie innowacyjnych programów profilaktycznych i promocji zdrowia adresowanych do mieszkańców Szczecina. Wśród celów szczegółowych wymienić moŝna: 1. Oszacowanie skali rozpowszechnienia stosowania uŝywek. 2. Ocenę dostępności do poszczególnych uŝywek. 3. Wskazanie grup szczególnie zagroŝonych ryzykiem nałogów. 4. Określenie wieku inicjacji tytoniowej, alkoholowej i narkotykowej. I. Nota metodologiczna Badanie zrealizowane zostało techniką ankiety audytoryjnej. Czas trwania ankiety dla grupy wynosił 45 minut. Kwestionariusz badawczy zawierał 51 pytań zamkniętych. W pięciu pytaniach zastosowano kafeterię półotwartą, pozwalającą respondentowi na uzupełnienie listy proponowanych odpowiedzi o najbardziej adekwatną dla jego sytuacji. 3

4 Pytania kwestionariusza pogrupowane zostały w kilka bloków tematycznych, oscylujących wokół najwaŝniejszych zagadnień: palenia papierosów, spoŝycia alkoholu i upijania się, zaŝywania narkotyków pochodzenia roślinnego (w badaniu pytano o marihuanę i haszysz), oraz zaŝywania narkotyków syntetycznych. Dla zapewnienia poprawności wprowadzonych danych zastosowano procedury kontroli nieterenowej poprzez weryfikację liczby braków danych oraz spójności logicznej zebranych informacji w pojedynczych rekordach. Aby uniknąć błędów systematycznych podczas wprowadzania danych do systemu komputerowego, osoby odpowiedzialne za kodowanie wywiadów przekazywały do systemu konkretne dane dotyczące poszczególnych zmiennych ze wszystkich wywiadów, nie zaś pojedyncze rekordy w całości. Badanie w grupie wiekowej młodzieŝy gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej objęło łącznie 497 osób i zostało zrealizowane w następujących szkołach: Zespół Szkół nr 2, Zespół Szkół nr 8, Gimnazjum nr 29. Badanie w starszej grupie wiekowej studenckiej objęło 198 osób, i zostało zrealizowane na następujących uczelniach: Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny (transport, energetyka) oraz Uniwersytet Szczeciński (filologia rosyjska, politologia, biologia, matematyka, historia, teologia, ekonomia). Grupa wiekowa dorosłych została dobrana według wieku 50% stanowili dorośli respondenci w wieku produkcyjnym (dla męŝczyzn od 18 do 65 roku Ŝycia, dla kobiet od 18 do 60 roku Ŝycia). Pozostali byli w wieku poprodukcyjnym męŝczyźni, którzy ukończyli 65 rok Ŝycia oraz kobiety, które ukończyły 60 rok Ŝycia. Badanie dorosłych zostało zrealizowane techniką PAPI bezpośredniego wywiadu kwestionariuszowego - na terenie Szczecina. Aby zapewnić reprezentatywność próby badawczej zastosowano technikę doboru respondentów losowo-kwotową. Ta technika doboru zapewnia bardzo wysoki poziom reprezentatywności, zwłaszcza przy prowadzeniu badania w terenach wielkomiejskich. Wszystkie zapisy wywiadów zostały ocenione w toku realizacji pod względem kompletności oraz spójności. Po odrzuceniu zapisów, które nie wypełniały kryteriów kompletności oraz spójności, została przeprowadzona realizacja dodatkowa, do uzyskania N=410 wywiadów. Dobór próby do badania daje moŝliwość porównań pomiędzy poszczególnymi grupami wieku i płci z zachowaniem trafności ekstrapolacji wyników badania na populację 4

5 z błędem nie przekraczającym pięciu punktów procentowych dla standardowego poziomu frakcji przy załoŝonej ufności standardowej dla badań społecznych (0.95). Zastosowane narzędzie badawcze, standaryzowany kwestionariusz wywiadu, pozwoliło na zebranie danych trafnych i rzetelnych. Kwestionariusz wywiadu składał się z 73 pytań badawczych (głównie zamkniętych z predefiniowaną kafeterią odpowiedzi, zapewniającą porównywalność wyników dla wszystkich badanych) oraz 7 pytań metryczkowych, słuŝących zebraniu zmiennych niezaleŝnych charakteryzujących grupę badaną. Kwestionariusz wywiadu przygotowany został w oparciu o strukturę blokową. Jego celem była diagnoza skali spoŝycia substancji psychoaktywnych oraz postaw wobec tych środków wśród dorosłych mieszkańców Szczecina. Dotyczyła teŝ zagadnień spoŝywania alkoholu, palenia papierosów, zaŝywania narkotyków i tzw. dopalaczy. W bloku pytań dotyczących zachowań ryzykownych uwzględniono takŝe zagadnienie występowania w mieście aktów przemocy powiązanych ze stosowaniem substancji psychoaktywnych. Wielkości prób badawczych zapewniły moŝliwość ekstrapolacji uzyskanych wyników na populację z błędem statystycznym nie większym niŝ 7%, przy zachowaniu standardowego w badaniach społecznych poziomu ufności wyników α = 0,05 dla szacowanej wielkości frakcji 0, Struktura demograficzna Na przestrzeni trzech lat - od 2006 roku do 2009 roku liczba mieszkańców Szczecina zmniejszyła się o 2761 osób. Saldo migracji osiągnęło najwyŝszy wskaźnik w 2009 roku i wyniosło 365. PowyŜej 50% populacji miasta Szczecin stanowią kobiety. NajniŜszy przyrost naturalny odnotowano w 2006 roku (- 638). W latach odnotowano ujemny wskaźnik przyrostu naturalnego dla miasta Szczecin (na granicy od 1,7 do -1,3). Największy spadek przyrostu naturalnego odnotowano w Szczecinie w 2006 r. 1,7. 1 W Raporcie o stanie miasta na rok 2010, na dzień r. ludność Szczecina liczyła mieszkańców, co stanowiło około 24% mieszkańców województwa 1 Informator statystyczny ochrony zdrowia województwa zachodniopomorskiego za 2006 rok. 5

6 zachodniopomorskiego i około 1% mieszkańców kraju. Tendencja spadkowa ludności Szczecina utrzymuje się od 1995 r., w którym nastąpiło nieznaczne, lecz stałe obniŝanie się poziomu przyrostu naturalnego, mimo zwiększenia liczb urodzin w 2008 r. Wg stanu na koniec 2008 r. Szczecin znalazł się na 7. miejscu pod względem liczby ludności wśród miast na prawach powiatu w Polsce (za Warszawą, Krakowem, Łodzią, Wrocławiem, Poznaniem i Gdańskiem). Województwo zachodniopomorskie znajduje się na 11. miejscu pod względem liczby ludności w kraju. Od 1995 r. do 2009 r. liczba ludności Szczecina obniŝyła się o osób, czego główną przyczyną był ujemny przyrost naturalny liczba zgonów przewyŝszyła liczbę urodzeń oraz ujemne saldo migracji. 2 Wraz z obniŝaniem się liczby ludności Szczecina następują niekorzystne zmiany w strukturze ludności wg wieku. Spadła liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym i na koniec 2009 r. wyniosła osób, spadła równieŝ liczba ludności w wieku produkcyjnym do osób, wzrosła jedynie liczba ludności w wieku poprodukcyjnym do osób. Wg stanu na koniec 2009 r. struktura ludności wg grup ekonomicznych w Szczecinie przedstawiała się następująco: ludność w wieku przedprodukcyjnym 15,7% (Polska 18,9%), ludność w wieku produkcyjnym 65,9% (Polska - 69,7%), ludność w wieku poprodukcyjnym 18,2% (Polska - 16,5%). 3 2 Szczecin - Raport o stanie miasta. Szczecin 2010 rok 3 Szczecin - Raport o stanie miasta. Szczecin 2010 rok 6

7 Tabela 1. Struktura demograficzna mieszkańców województwa zachodniopomorskiego ( ) Kategoria/rok 2006 rok 2007 rok 2008 rok 2009 rok Liczba ludności w województwie zachodniopomorskim osób (100%) osób (100%) osób (100%) osób (100%) Ogólna liczba męŝczyzn 48,6% 48,6% 48,5% 48,5% Ogólna liczba kobiet 51,4% 51,4% 51,5% 51,5%. Procent mieszkańców wsi 31,0% 31,1%. 31,2% 31,3% Procent mieszkańców miasta 69,0% 68,9% 68,8% 68,7% Liczba mieszkańców miasta Szczecin osób osób osób osób Źródła: informatory statystyczne ochrony zdrowia województwa zachodniopomorskiego na lata Tabela 2. Struktura demograficzna mieszkańców Szczecina ( ) Kategoria/rok 2006 ROK 2007 ROK 2008 ROK 2009 ROK Liczba ludności miasta Szczecin Liczba męŝczyzn Liczba kobiet Przyrost naturalny Saldo migracji Źródła: Szczecin - Raport o stanie miasta. Szczecin 2008 rok; Szczecin - Raport o stanie miasta. Szczecin 2010 rok 7

8 Tabela 3. Prognoza liczby ludności na terenie Szczecina do 2030 roku w tys. Wyszczególnienia Ogółem ludności 405,8 393,9 377,8 358,2 335,6 W wieku przedprodukcyjnym 59,8 54,4 50,3 45,5 39,7 W wieku produkcyjnym W wieku poprodukcyjnym 2790,1 250,1 227,5 209,6 194,4 75,9 89,3 100,0 103,1 101,5 Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym 50,2 57,5 66,1 70,9 72,7 Źródło: Rocznik statystyczny Szczecin 1.2 Charakterystyka badanych grup W badaniu wzięło udział 1105 osób, mieszkańców Szczecina. Rozkłady liczebności poszczególnych grup wiekowych ilustruje tabela 1. Tabela 4. Liczebność próby badawczej Badani Liczebność n % Gimnazjum ,7 Szkoła ponadgimnazjalna ,2 Studenci ,9 Dorośli ,1 Razem

9 W badaniu udział wzięli uczniowie, dziewczęta i chłopcy, szczecińskich szkół ponadpodstawowych. Charakterystyka socjometryczna młodzieŝy z grupy gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej przedstawiona jest za pomocą wykresów 1-8. Struktura wieku i płci grupy badanej odpowiadała strukturze populacji odpowiednio dla klas objętych diagnozą. Płeć a typ szkoły Szkoła ponadgimnazjalna 27,2% 72,8% Chłopak Gimnazjum 48% 52% Dziewczyna 0% 20% 40% 60% 80% 100% Wykres 1. Płeć respondentów a typ szkoły Stosunek płci respondentów w gimnazjach był wyrównany nieznaczną większość (52%) stanowiły dziewczęta. RóŜnica ta pogłębiła się wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych, gdzie chłopcy stanowili niespełna jedną trzecią ą (27%) wszystkich respondentów. Ogólnie stosunek badanych uczennic (66,4%) do uczniów (33,6%) rozłoŝył się jak dwa do jednego. Typ szkoły 31% 69% Gimnazjum Szkoła ponadgimnazjalna Wykres 2. Typ szkoły respondentów 9

10 Uczniowie gimnazjów stanowili niespełna jedną trzecią (31%) próby badawczej. Pozostali respondenci (69%) to uczniowie róŝnych typów szkół ponadgimnazjalnych. Wiek respondentów 19 lat 2,1% 18 lat 17 lat 19,8% 22,2% 16 lat 27,4% 15 lat 14 lat 12,9% 15% 12 lat 0,5% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% Wykres 3. Wiek respondentów Rozkład wieku badanych uczniów wynika z przyjętego operatu losowania. Najliczniej reprezentowani w badaniu byli uczniowie szesnastoletni oraz ich o rok starsi koledzy i koleŝanki (odpowiednio 27% i 22% respondentów). Co pięćdziesiąty badany ukończył juŝ dziewiętnasty rok Ŝycia, a jeden na dwustu respondentów miał mniej niŝ Ŝ czternaście lat. Wykształcenie rodziców (opiekunów) Wykształcenie matki (macochy) 6% 53% 32% 10% Wykształcenie ojca (ojczyma) 6% 59% 19% 16% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Gimnazjalne lub niższe Średnie Wyższe Nie wie Wykres 4. Wykształcenie rodziców lub opiekunów respondentów 10

11 Rozkład wykształcenia rodziców uczniów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych w badanej próbie nie wykazał istotnych róŝnic pomiędzy typami szkół. Rodzice większości uczniów 59% ojców i 53% matek mieli wykształcenie średnie. WyŜsze wykształcenie częściej ciej uczniowie deklarowali w stosunku do matek (32%), niŝ Ŝ do ojców (19%). Interesującym wnioskiem było to, Ŝe zadane pytanie o wykształcenie rodziców sprawiało uczniom trudność; 16% badanych nie posiadało wiedzy co do wykształcenia ojca i 10% o wykształceniu matki. Wynik ten zdaje się ę wskazywać na rozluźnienie więzi rodzinnych; młodzi ludzie często nie znają swoich rodziców, nie wiedzą podstawowych informacji na ich temat. Sytuacja ta dotyczy szczególnie relacji dzieci z ojcami, sugerująca, Ŝe poświęcają oni znacznie mniej czasu niŝ matki, na rozmowy i spędzanie czasu z potomstwem. Jednocześnie nastolatki, w tym okresie Ŝycia, przenoszą swoją uwagę na grupę rówieśniczą; mniej chętnie przebywają w towarzystwie rodziców, co równieŝ w konsekwencji powoduje ograniczoną wiedzę i wpływ dorosłych na ich zachowania. 80,0% Status materialny rodziny 67,7% 60,0% 40,0% 20,0% 0,0% 3,1% Znacznie biedniejsza 13,1% Raczej biedniejsza Żyje na tym samym poziomie 16,2% Raczej bogatsza Wykres 5. Subiektywna ocena statusu materialnego rodziny Zdecydowana większość 67,7% - badanych uczniów zaliczało siebie samych do osób o statusie materialnym zbliŝonym do przeciętnego. Określało swój poziom Ŝycia, jako 11

12 podobny do poziomu kolegów i koleŝanek. Wynika to z jednej strony ze znacznego spłaszczenia struktury społecznej, z drugiej zaś jest efektem tendencji do utrzymywania relacji z osobami wywodzącym się z tej samej grupy społecznej. W związku z tym róŝnice w poszczególnych grupach respondentów nie były znaczne kaŝdy z uczniów miał największe szanse obserwowania statusu materialnego osób o pozycji zbliŝonej do jego własnej. Wynikł z tego wynik o minimalnym odsetku odpowiedzi skrajnych Ŝaden badany nie zadeklarował, Ŝe pochodzi z rodziny znacznie bogatszej niŝ inne, a tylko 3,1% - Ŝe ze znacznie biedniejszej. Porównywalny odsetek uczniów (zarówno odstępstwo pozytywnie, jak i negatywnie) ocenia swoją sytuację materialną, jako odbiegającą od przeciętnej (16,2% raczej bogatsza i 13,1 raczej biedniejsza). Subiektywna ocena statusu materialnego rodziny szczecińskich uczniów zestawiona z ogólnopolskimi statystykami zagroŝenia ubóstwem nasuwa wniosek, iŝ młodzi ludzie mają coraz bardziej zaniŝony poziom oczekiwań dotyczących poziomu Ŝycia. Konsekwencją z jednej strony moŝe być wyuczona bezradność i alienacja, z drugiej zaś zmniejszenie aspiracji Ŝyciowych. 12

13 100% Osoby, z którymi mieszka respondent 93% 80% 68% 60% 44% 40% 36% 20% 15% 16% 0% 1,4% 0,9% 6% 1,6% Mieszkam sam Ojciec Ojczym Matka Macocha Brat/bracia Siostra/siostry Dziadkowie Inny krewny Inne niespokrewnione osoby Wykres 6. Osoby, z którymi mieszka respondent 4 Niemal wszyscy badani uczniowie (93,9%) mieszkali z matką lub macochą. Z ojcem lub ojczymem mieszkało 83% respondentów, przy czym odsetek dzieci wychowywanych przez ojczyma był piętnastokrotnie wyŝszy od tych, którzy mieszkają z macochą. Potwierdza to dominujący wzorzec kulturowy i społeczny, w myśl którego jeŝeli eli dojdzie do rozstania rodziców, opieka nad dziećmi przyznawana jest zazwyczaj matce. 16% respondentów to osoby zamieszkujące z dziadkami w grupie tej znalazły się ę zarówno rodziny wielopokoleniowe, jak i uczniowie, których rodzice (zazwyczaj w celach zarobkowych) ograniczyli swój udział w wychowaniu dzieci. Co setny szczeciński ski nastolatek jest natomiast pozbawiony opieki krewnych lub innych osób mieszka sam. 4 Wykres słupkowy przedstawia wskazane osoby, z którymi mieszka respondent. Z uwagi na moŝliwość wskazanie więcej, niŝ jednej odpowiedzi badani wskazywali wszystkie osoby, z którymi zamieszkują. 13

14 100% Osoby, z którymi mieszka respondent 94% 92% 80% 60% 61% 70% 40% 45% 43% 36% 37% 20% 18% 15% 22% 14% Chłopcy Dziewczęta 0% 1% 1% 1% 1% 4% 6% 3% 1% Mieszkam sam Ojciec Ojczym Matka Macocha Brat/bracia Siostra/siostry Dziadkowie Inny krewny Inne niespokrewnione osoby Wykres 7. Osoby, z którymi mieszka respondent a płeć badanych Rozkład odpowiedzi dotyczących osób, z którymi mieszkalii respondenci, był porównywalny dla obu płci; niewielkie róŝnice częstości wskazań nie przekraczały przyjętego błędu z próby badawczej. Istotnym jednak wydaje się fakt, iŝ dziewczęta częściej niŝ chłopcy (9% róŝnicy częstości ci wskazań) pozostawały tylko pod opieką ojca, natomiast róŝnice te we wskazaniach opieki - matka - były mniejsze tylko o dwa punkty procentowe. RóŜnica deklaracji w tym zakresie mogła być jednak efektem sytuacji wywiadu (ankiety); duŝa grupa badanych dziewcząt mogła nie przyznać się w kwestionariuszu, Ŝe pochodzą z rodziny rozbitej. 14

15 Typ rodziny 1% 26% 8% 7% 58% Pełna jednopokoleniowa Pełna wielopokoleniowa Niepełna jednopokoleniowa Niepełna wielopokoleniowa Pozostałe Wykres 8. Uczniowie według typu rodziny Zdecydowana większość uczniów szczecińskich skich szkół ponadpodstawowych mieszkało w rodzinach pełnych; jednopokoleniowe stanowiły 58% wszystkich rodzin, zaś wielopokoleniowe kolejne 8%. Co trzeci uczeń Ŝył w rodzinie niepełnej (niepełnej jedno- lub wielopokoleniowej): 26% respondentów tylko z jednym rodzicem (lub z rodzicem i jego małŝonkiem czy konkubentem), zaś kolejnych 7% mieszkało z dziadkami lub jednym z dziadków. Co setny uczeń mieszkał sam lub tylko z dalszymi krewnymi czy niespokrewnionymi osobami. Wysoki odsetek jednopokoleniowych rodzin niepełnych to składowa dwóch czynników; z jednej strony jest to zwiększająca się w Polsce z roku na rok liczba rozwodów, z drugiej zaś coraz częstsza emigracja zarobkowa jednego z rodziców. Ocena socjometryczna badanej grupy studentów zilustrowana jest wykresami 9-11 : Płeć respondentów 53% 47% Kobieta Mężczyzna Wykres 9. Płeć respondentów 15

16 25% Wiek respondentów 20% 19,7% 19,7% 18% 15% 14,6% 14,6% 10% 5% 0% 5,1% 5,6% 0,6% 0,6% 18 lat 19 lat 20 lat 21 lat 22 lata 23 lata 24 lata 25 lat 26 lat 1,1% 0,6% 27 lat 28 lat Wykres 10. Rozkład wieku respondentów Wiek respondentów 38% 8% 20% 34% Do 20 lat lata lata 25 lat i więcej Wykres 11. Wiek respondentów W badaniu dorosłych wzięli udział respondenci dobrani według grup wiekowych 50% stanowili dorośli respondenci w wieku produkcyjnym (dla męŝczyzn od 18 do 65 roku Ŝycia, dla kobiet od 18 do 60 roku Ŝycia). Pozostali byli w wieku poprodukcyjnym męŝczyźni, którzy ukończyli 65 rok Ŝycia oraz kobiety, które ukończyły 60 rok Ŝycia. 16

17 Rozkład wieku w próbie uzyskany podczas realizacji badania był zgodny z załoŝeniami metodologicznymi. Charakterystykę socjometryczną tej grupy ilustrują ą wykresy : 35% Wiek respondentów 32% 30% 28% 25% 20% 15% 10% 8% 9% 13% 11% 5% 0% lat lat lat lat lat Powyżej 65 lat Wykres 12. Wiek respondentów Osoby w wieku od 18 do 25 roku Ŝycia stanowiły 8% próby, osoby od 26 do 35 roku Ŝycia 9% próby, osoby od 36 do 45 roku Ŝycia stanowiły 13% próby, w wieku od 46 do 55 lat 11% próby. Kolejna grupa wiekowa objęła zarówno respondentów w wieku produkcyjnym, jak tych w wieku poprodukcyjnym od 56 do 65 roku Ŝycia, natomiast osoby powyŝej 65 roku Ŝycia stanowiły 32% próby. Kilkuprocentowa niedoreprezentacja najniŝszych grup wiekowych w próbie badawczej wynikała z faktu wyłączenia studentów z tej grupy badanych. 17

18 Płeć respondentów 47% 53% Kobieta Mężczyzna Wykres 13. Płeć respondentów Rozkład płci respondentów w badanej próbie przedstawia się następująco: 53% respondentów to kobiety a 47% - męŝczyźni. Jest to dokładne odwzorowanie struktury populacji Szczecina ze względu na płeć 5. Wykształcenie 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 4% 11% 2% 22% 33% 45% 46% 27% 10% Podstawowe Gimnazjalne Zawodowe Średnie lub pomaturalne Wyższe Produkcyjny Poprodukcyjny Wykres 14. Wykształcenie respondentów a grupa wiekowa 5 Dane Głównego Urzędu Statystycznego za rok

19 Rozkład wykształcenia w grupach wiekowych był zbliŝony do rozkładów ogólnopolskich w duŝych miastach, zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego. Jak widać, wśród osób w wieku produkcyjnym rzadkie jest wykształcenie podstawowe i gimnazjalne. PrzewaŜa wykształcenie średnie lub pomaturalne zawodowe i wyŝsze. Wynik ten ilustruje tendencję zwiększanie się poziomu wykształcenia grupy wiekowej produkcyjnej w stosunku do grupy starszych - w wieku poprodukcyjnym. Wykształcenie wyŝsze (obejmujące zarówno osoby z wykształceniem wyŝszym zawodowym czyli inŝynierów oraz osoby z wykształceniem licencjackim, magisterskim i wyŝszym) miało w grupie osób w wieku produkcyjnym przewagę aŝ 17 punktów procentowych w stosunku do grupy w wieku poprodukcyjnym. 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Dochód w gospodarstwach domowych 76% 54% 42% 12% 11% 3% Powyżej 700 do 1400 zł Powyżej 1400 zł do 3000 zł Powyżej zł Produkcyjny Poprodukcyjny Wykres 15. Dochód w gospodarstwach domowych a wiek Zdecydowana większość respondentów w wieku produkcyjnym ponad trzy czwarte Ŝyła w gospodarstwach domowych o dochodzie w zakresie od 1400 do 3000 złotych. W tej grupie wiekowej 11% osiągało dochód w gospodarstwie domowym powyŝej 3000 złotych, a 12% od 700 złotych do 1400 tysiąca. W grupie osób w wieku poprodukcyjnym przewagę miał zakres dochodów złotych, w tym przedziale mieściły się dochody gospodarstw domowych 54% respondentów. Nieco mniej, bo 42% osiągnęło dochód w przedziale od 1400 do 3000 złotych, natomiast tylko 3% respondentów w wieku poprodukcyjnym osiągało dochody powyŝej 3000 złotych na gospodarstwo domowe. 19

20 W obydwu grupach wiekowych zanotowano po jednym respondencie deklarującym dochód gospodarstwa domowego poniŝej 700 złotych. 70% 60% 50% Rozkład grup zawodowych według płci 61% 48% 40% 30% 28% 20% 10% 0% 1% 1% Uczeń, student Robotnik, pracownik fizyczny 11% 12% 9% Urzędnik, pracownik administracji Menadżer, specjalista, nauczyciel 1% 3% Emeryt, rencista 9% 9% Wolny zawód, przedsiębiorca, kupiec, rzemieślnik 2% 2% 4% Rolnik Gospodyni domowa kobieta mężczyzna Wykres 16. Rozkład grup zawodowych według płci wśród mieszkańców Szczecina wśród osób w wieku produkcyjnym Rozkład płci uczestników badania jest zbliŝony do rozkładu ogólnopolskiego. Widoczna jest nadreprezentacja męŝczyzn w stosunku do kobiet wykonujących proste prace fizyczne, jednak mieści się to poniŝej załoŝonego błędu. W grupie zawodowej: urzędnik, pracownik administracji przewaŝają kobiety o 17 punktów procentowych. W pozostałych grupach łącznie z grupą gospodyni domowa przewaŝają męŝczyźni. 20

21 II. Palenie tytoniu 2.1 Skala rozpowszechnienia palenia papierosów Palenie tytoniu uwaŝane jest za jedno z najpowaŝniejszych zagroŝeń zdrowotnych ludności współczesnego świata. Organizacja Narodów Zjednoczonych szacuje, Ŝe z powodów związanych z paleniem papierosów rocznie umiera na świecie 100 milionów ludzi. W związku z tym rynek wyrobów tytoniowych jest coraz dokładniej kontrolowany tak poprzez stosowanie kampanii informacyjnych zniechęcających do palenia tytoniu, jak i przez politykę fiskalną w stosunku do wyrobów tytoniowych (zwiększanie cen papierosów poprzez rosnący podatek akcyzowy). TakŜe poprzez wprowadzenie prawnych zakazów sprzedaŝy wyrobów tytoniowych osobom, które nie ukończyły 18 roku Ŝycia oraz zakaz reklamy wyrobów tytoniowych. Na arenie międzynarodowej kwestie obrotu artykułami tytoniowymi kontroluje Ramowa Konwencja Światowej Organizacji Zdrowia na temat Kontroli Rynku Wyrobów Tytoniowych, zaś w Polsce Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami uŝywania tytoniu i wyrobów tytoniowych. W Polsce więcej niŝ jednego papierosa dziennie pali 34% męŝczyzn i 19% kobiet w sumie 26% populacji powyŝej 15 roku Ŝycia. Od 1995 roku odsetek ten systematycznie zmniejsza się (zwłaszcza wśród męŝczyzn), jednak nie jest to zmiana radykalna. 6 Mimo wszystko, papierosy i tytoń są jedyną znaną substancją rakotwórczą, dopuszczoną do obrotu w krajach Unii Europejskiej. 6 Za: United Nations Economic Commission for Europe Database 21

22 2.2 Palenie papierosów wśród młodzieŝy szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych Inicjacja papierosowa 21% 24% 16% 19% 20% do 11 lat lat 14 lat 15 lat 16 lat lub więcej Wykres 17. Wiek inicjacji papierosowej 24% badanej młodzieŝy zapaliła pierwszego papierosa przed ukończeniem 11 roku Ŝycia. W wieku dwunastu i trzynastu lat palić zaczęło juŝ 20% młodzieŝy a 19% z nich w wieku 14 lat. Po ukończeniu 16 roku Ŝycia rozpoczynało palić 21% uczniów. Inicjacja papierosowa Dziewczyna 21% 18% 20% 19% 22% Chłopak 28% 21% 18% 11% 21% 0% do 11 lat 20% 40% 60% 80% lat 14 lat 15 lat 16 lat lub więcej 100% Wykres 18. Wiek inicjacji papierosowej w podziale a płeć 22

23 Wiek inicjacji palenia papierosów był niŝszy w przypadku chłopców. Do ukończenia 11 roku Ŝycia paliło 28% z nich. W przypadku dziewcząt odsetek ten wynosił 21%. W wieku 16 lat i więcej rozpoczynało palenie 22% dziewcząt i 21% chłopców. Ilość papierosów wypalonych w życiu 41% 19% 16% 13% 11% Nigdy nie paliłem i więcej Wykres 19. Ilość wypalonych papierosów w Ŝyciu respondentów 41% badanych nastolatków przyznaje się do wypalenia w Ŝyciu ponad 40 papierosów. 10 do 39 papierosów wypaliło w Ŝyciu 13% respondentów. Do wypalenia od 3 do 9 papierosów przyznało się 11% badanych. 19% nastolatków deklaruje, Ŝe w Ŝyciu nie paliło papierosów. 23

24 Ilość papierosów wypalonych w życiu Dziewczyna 18% 16% 11% 13% 42% Nigdy nie paliłem Chłopak 21% 14% 12% 12% 42% i więcej 0% 20% 40% 60% 80% 100% Wykres 20. Ilość wypalonych papierosów przez respondentów w Ŝyciu Ilości wypalonych papierosów wśród dziewcząt i chłopców są ą porównywalne. Ponad 40 papierosów w Ŝyciu wypalała dokładnie taka sama liczna respondentów i respondentek (42%). Inicjacja nałogu nikotynowego 4% 8% 57% 21% 10% do 11 lat lat 14 lat 15 lat 16 lat lub więcej Wykres 21. Wiek inicjacji nałogu nikotynowego Regularne (codzienne) palenie papierosów, najczęściej ciej przypadało na wiek 16 lat i więcej. Rozpoczęcie cie codziennego palnia papierosów w tym wieku deklarowała aŝ połowa 24

25 badanych. Tylko 4% uczestników ankiety rozpoczynało palenie przed ukończeniem 11 roku Ŝycia. Inicjacja nałogu nikotynowego Dziewczyna 1% 7% 25% 11% 57% Chłopak 9% 9% 15% 9% 58% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% do 11 lat lat 14 lat 15 lat 16 lat lub więcej Wykres 22. Wiek inicjacji nałogu nikotynowego w podziale na płeć ChociaŜ to chłopcy wcześniej zaczynają palić (18% z nich robi to przed ukończeniem 14 roku Ŝycia), to najczęstszym wiekiem inicjacji palenia papierosów wśród dziewcząt jest właśnie 14 rok Ŝycia. W tym wieku nałogowe palenie rozpoczyna co czwarta dziewczyna. Największy odsetek badanych rozpoczyna palenie w wieku 16 lat (58% chłopców i 57% dziewcząt). 25

26 Ilość wypalanych papierosów -ostatnie 30 dni Dziewczyna 55% 14% 20% 11% Nie palę Mniej niż 1 na tydzień 1-5 dziennie Chłopak 58% 8% 16% 14% 5% 6-10 dziennie dziennie 0% 20% 40% 60% 80% 100% Wykres 23. Ilość wypalonych papierosów przez respondentów w okresie 30 dni przed badaniem W ostatnich 30 dniach przed badaniem większość badanych wypalała od jednego do pięciu papierosów dziennie. Deklarowało tak 20 procent palących dziewcząt i 16 procent palących chłopców. Chłopcy palili dziennie więcej papierosów. Do wypalania ich w ilości od 11 do 20 dziennie, przyznaje się 5% chłopców i Ŝadna z badanych dziewcząt. Trudność zdobycia papierosów 3% 12% 13% 72% Dość trudne lub bardzo trudne Dość łatwe Bardzo łatwe Nie wiem Wykres 24. Postrzegana trudność zdobycia papierosów przez badaną młodzieŝ 26

27 Dla 3% badanych nastolatków zdobycie papierosów było dość trudne lub bardzo trudne. 85% badanej młodzieŝy postrzegało moŝliwość zdobycia papierosów jako dość łatwą lub bardzo łatwą. Wiedzy na temat moŝliwości zdobycia tytoniu nie posiadało 12% badanych osób. Trudność zdobycia papierosów Dziewczyna 3% 17% 68% 12% Chłopak 4% 6% 78% 13% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Dość trudne lub bardzo trudne Dość łatwe Bardzo łatwe Nie wiem Wykres 25. Postrzegana trudność w zdobyciu papierosów przez młodzieŝ. Chłopcy częściej niŝ Ŝ dziewczęta (10% róŝnicy częstości ci wskazań) deklarowali, Ŝe zdobycie papierosów jest bardzo łatwe. 17% dziewcząt i 6% chłopców uwaŝało, Ŝe zdobycie papierosów jest dość łatwe. Prawie równa liczba respondentek i respondentów deklarowało, Ŝe e zdobycie papierosów jest dość trudne lub bardzo trudne. Porównywalna liczebność dziewcząt i chłopców przyznała się, Ŝe e nie ma wiedzy na temat moŝliwości zdobycia papierosów. 27

28 2.3 Palenie papierosów wśród studentów Palenie papierosów 7% 60% 33% Tak Nigdy nie palił Rzucił palenie Wykres 26. Palenie papierosów Co trzeci student szczecińskich uczelni wyŝszych (33%) przyznaje, Ŝe pali lub popala papierosy. 7% respondentów deklaruje, Ŝe zerwało z nałogiem, zaś większość badanych 60% - nigdy nie paliła papierosów. Wśród studentek szczecińskich skich uczelni odsetek regularnie palących jest zdecydowanie wyŝszy, niŝ wśród Polek w ogóle do nałogu przyznaje się 30% badanych dziewcząt i 33% męŝczyzn. Potwierdzenie znajdują równieŝ teorie dotyczące łatwiejszego zrywania z nałogiem wśród męŝczyzn; palenie według deklaracji rzuciło 9% studentów i niemal o połowę mniej (5%) studentek. Kobiety jednak nieco częściej niŝ męŝczyźni (65% do 58%) twierdzą, Ŝe nigdy nie sięgnęły po papierosy. Grupy wiekowe w nieznacznym stopniu róŝnicują palenie papierosów wśród studentów najczęściej ciej palą najmłodsi badani, poniŝej 21 roku Ŝycia (34%), zazwyczaj jeszcze eksperymentujący z uŝywkami, oraz najstarsi, którzy ukończyli 25 lat lub więcej (36%) w większości nałogowi palacze. Odsetek osób, które nigdy nie paliły, jest porównywalny we wszystkich grupach (60-63% wskazań), natomiast istotnym wydaje się fakt, iŝ wśród najstarszych studentów nie ma osób, które zerwały z nałogiem (w pozostałych kategoriach średnio 8%). 28

29 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% Palenie papierosów 93% 9% 54% 20% 10% 0% 7% Abstynent 37% Pija alkohol Tak Nigdy nie palił Rzucił palenie Wykres 27. Palenie papierosów a picie alkoholu Interesujące wnioski nasuwa analiza częstości ci palenia papierosów ze względu na deklarowany przez respondentów stosunek do spoŝywania alkoholu. Wśród abstynentów niemal wszyscy (93% wskazań) nigdy nie palili tytoniu; dla pijących studentów odsetek ten jest aŝ o 39 punktów procentowych niŝszy. Pięciokrotnie więcej jest wśród sięgających po napoje alkoholowe studentów regularnych palaczy. 29

30 Częstotliwość palenia papierosów 11% 15% Często - nałogowy palacz 23% Pali regularnie 51% Pali rzadko, czasami Pali sporadycznie, incydentalnie Wykres 28. Częstotliwość palenia papierosów Zaledwie 15% spośród studentów przyznających, Ŝe zdarza im się ę sięgać po papierosy twierdzi równieŝ, Ŝe e jest nałogowymi palaczami. Do puli tej naleŝy jednak dodać kolejne 51% badanych, którzy, nie przyznając się do uzaleŝnienia, uwaŝają, Ŝe palą ą regularnie, jednak nie nałogowo. Co czwarty sięgający po papierosy student pali od czasu do czasu, a jeden na dziesięciu robi to tylko incydentalnie. Częstotliwość palenia papierosów Mężczyzna 13% 59% 18% 10% Kobieta 13% 45% 32% 10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Często - nałogowy palacz Pali rzadko, czasami Pali regularnie Pali sporadycznie, incydentalnie Wykres 29. Częstotliwość palenia papierosów a płeć badanych 30

31 Do nałogowego palenia papierosów przyznaje się podobny odsetek kobiet i męŝczyzn około 13%. MęŜczyźni jednak zdecydowanie częściej (14% róŝnicy częstości wskazań) uwaŝają, Ŝe palą regularnie, ale nie nałogowo. Wśród kobiet częściej natomiast padają deklaracje dotyczące ce palenia rzadko, w wyjątkowych okolicznościach. Częstotliwość palenia papierosów 25 lat i więcej 67% 22% 11% lata 10% 50% 35% 5% lata 30% 45% 10% 15% Do 20 lat 7% 50% 29% 14% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Często - nałogowy palacz Pali rzadko, czasami Pali regularnie Pali sporadycznie, incydentalnie Wykres 30. Częstotliwość palenia papierosów a wiek badanych Nałóg tytoniowy w największym stopniu dotyczy studentów młodszych roczników. W grupie wiekowej lata do nałogu przyznaje się co trzeci student; wśród badanych starszych wiekiem, odsetek ten spadł trzykrotnie, zaś powyŝej 24 roku Ŝycia Ŝaden respondent nie zadeklarował uzaleŝnienia od papierosów. Warto jednak zwrócić ć uwagę na fakt, Ŝe w grupie wiekowej 25 lat i więcej najwyŝszy jest odsetek osób palących regularnie de facto nie uświadomionych o uzaleŝnieniu. Analizując zatem łącznie kategorie palenia nałogowego oraz regularnego zauwaŝyć moŝna, Ŝe uzaleŝnienie od tytoniu w podobnym stopniu dotyczy wszystkich grup wiekowych. 31

32 51% Opinie nt. palenia papierosów 2% Powinno się trzymać od tego z daleka 8% 19% Powinno się zawsze zachować umiar 20% Wszystko jest dla ludzi Człowiek ma prawo od czasu do czasu zapalić Człowiek ma prawo palić, ile mu się podoba Wykres 31. Opinie nt. palenia papierosów Ponad połowa badanych studentów 51% - jest zdania, Ŝe e wszystko jest dla ludzi, takŝe palenie papierosów. Przeciwną opinię powinno się wystrzegać ć od palenia wyraŝał średnio, co piąty badany. Podobna grupa uwaŝa, Ŝe naleŝy zawsze zachować umiar, a tylko co pięćdziesiąty student sądzi, Ŝe kaŝdy człowiek ma prawo palić tak często, jak ma ochotę. Opinie męŝczyzn i kobiet dotyczące palenia papierosów róŝniły się w granicach błędu statystycznego (do 3 punktów procentowych). Jedyną istotną róŝnicą była częstość wypowiedzi wszystko jest dla ludzi uwaŝa a tak ponad połowa (54%) męŝczyzn i tylko o 8% mniej kobiet. 32

33 100% 90% 6% Opinie nt. palenia papierosów 3% 2% 8% 10% 14% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 36% 31% 51% 12% 54% 24% 29% 43% Człowiek ma prawo palić, ile mu się podoba Człowiek ma prawo od czasu do czasu zapalić Wszystko jest dla ludzi Powinno się zawsze zachować umiar Powinno się trzymać od tego z daleka 10% 0% 28% 26% 14% 10% Do 20 lat lata lata 25 lat i więcej Wykres 32. Opinie nt. palenia papierosów a wiek badanych Zgodnie z popularyzowaną od kilku lat modą na niepalenie nastawieni są na nią młodsi badani, do 22 roku Ŝycia; ponad dwukrotnie częściej niŝ starsi studenci są oni zdania, Ŝe od papierosów naleŝy trzymać się z daleka. Wraz z wiekiem badanych rośnie równieŝ (6% wśród najmłodszych i juŝ Ŝ 14% wśród najstarszych) odsetek respondentów uwaŝających, Ŝe człowiek ma prawo od czasu do czasu zapalić papierosa. Pojawiają się ę teŝ opinie, w grupie wiekowej lata, Ŝe e człowiek ma prawo palić ile mu się podoba. 33

34 2.4 Palenie papierosów wśród dorosłych mieszkańców Szczecina Palenie papierosów 9% 18% 73% Tak Nie, nigdy nie paliłem/am Nie, rzuciłem/am ten nałóg Wykres 33. Palenie papierosów wśród mieszkańców Szczecina Nałóg palenia tytoniu w Polsce jest wciąŝ silny, jednakŝe liczba osób palących wykazuje tendencję spadkowa, przede wszystkim wśród osób starszych bardziej świadomych negatywnych konsekwencji zdrowotnych. Wśród badanych 73% respondentów, mieszkańców Szczecina podało, Ŝe nigdy nie paliła tytoniu, 9% - Ŝe paliła, a, ale rzuciła palenie, natomiast nadal paliło 18%. Palenie tytoniu 100% 80% 60% 80% 65% 73% 79% 40% 20% 0% 13% 7% 25% 18% 11% 10% 13% 9% kobieta mężczyzna kobieta mężczyzna Tak Produkcyjny Nie, nigdy nie paliłem/am Poprodukcyjny Nie, rzuciłem/am ten nałóg Wykres 34. Palenie papierosów a wiek i płeć badanych 34

35 Zgodnie z zebranymi danymi, papierosów nie pali i nigdy nie paliło 80% kobiet oraz 65% męŝczyzn w wieku produkcyjnym oraz 73% kobiet i 79% męŝczyzn w wieku poprodukcyjnym. Kolejne 7% kobiet i 11% męŝczyzn w wieku produkcyjnym oraz 10% kobiet i 9% męŝczyzn w wieku poprodukcyjnym deklarowało, Ŝe e paliło, ale porzuciło ten nałóg. Widać wyraźnie, przede wszystkim w grupie osób w wieku produkcyjnym, Ŝe e w badanej grupie odsetek palaczy był mniejszy niŝ przeciętna krajowa (palacze nałogowi łącznie z okazjonalnymi stanowią zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego 27% populacji kraju), jednakŝe ta róŝnica moŝe wynikać z innego sposobu obu zliczania osób palących do grupy paliłem, ale rzuciłem wliczono na podstawie deklaracji część okazjonalnych palaczy, a takŝe osoby w trakcie rzucania palenia. Częstotliwość palenia papierosów - kobiety 3% 3% Często -jestem nałogowym palaczem 26% Palę regularnie 68% Czasami Palę bardzo rzadko Wykres 35. Częstotliwość palenia papierosów wśród kobiet Wśród palących kobiet, odsetek osób przyznających się do nałogowego palenia papierosów wynosił 26%. 68% respondentek pali regularnie, mimo to, nie przyznaje się do nałogu nikotynowego. Kategorie czasami oraz bardzo rzadko wybrało po 3% respondentek. 35

36 Częstotliwość palenia papierosów - mężczyźni 82% 18% Często -jestem nałogowym palaczem Palę regularnie Wykres 36. Częstotliwość palenia papierosów przez męŝczyzn Wskazanie na palenie okazjonalne (rzadko/czasami) wśród męŝczyzn biorących udział w badaniu nie występowało wśród palaczy 18%, czyli o 8 punktów procentowych więcej niŝ kobiet przyznało, Ŝe e pali nałogowo, natomiast 82% - Ŝe e pali regularnie, ale nie nałogowo. Opinia nt. palenia papierosów Powinno się trzymać od tego z 2% 2% daleka Powinno się zawsze zachować 22% umiar 9% Wszystko jest dla ludzi 66% Człowiek ma prawo od czasu do czasu się zapalić Człowiek ma prawo palić, ile mu się podoba Wykres 37. Opinie na temat palenia papierosów 36

37 Tylko 22% spośród badanych osób było zdecydowanymi przeciwnikami palenia papierosów pozostali ostali dopuszczają tę uŝywkę. Kolejne 9% uwaŝa, Ŝe naleŝy zawsze zachować umiar, a 66% wypowiedziało się w kwestii papierosów Ŝe wszystko jest dla ludzi. Po 2% badanych wyraziło opinię, Ŝe e człowiek ma prawo od czasu do czasu zapalić i Ŝe człowiek moŝe palić ile mu się podoba. Opinia nt. palenia papierosów 100% 3% 3% 90% 80% Człowiek może palić kiedy zechce 70% 60% 50% 62% 72% Wszystko jest dla ludzi Powinno się zawsze zachować umiar 40% 30% 11% Powinno się trzymać od tego z daleka 20% 6% 10% 24% 19% 0% kobieta mężczyzna Wykres 38. Opinie na temat palenia papierosów a płeć badanych Przy odniesieniu pytania o opinie na temat palenia papierosów w stosunku do płci respondentów widać wyraźne zarysowane róŝnice kobiety częściej ciej uwaŝały, Ŝe ludzie powinni się wystrzegać palenia papierosów (24% kobiet i 19% męŝczyzn), oraz Ŝe powinno się zawsze zachować umiar (11% kobiet i 6% męŝczyzn). Zgadza się to z wcześniejszą obserwacją palące kobiety częściej od męŝczyzn były palaczami okazjonalnymi, męŝczyźni palą raczej albo juŝ nałogowo, bądź wcale. 37

38 Opinia nt. palenia papierosów 100% 2% 1% 1% 2% 90% 80% Człowiek ma prawo palić, ile mu się podoba 70% 60% 67% 66% Człowiek ma prawo od czasu do czasu się zapalić Wszystko jest dla ludzi 50% 40% Powinno się zawsze zachować umiar 30% 20% 6% 12% Powinno się trzymać od tego z daleka 10% 25% 19% 0% Produkcyjny Poprodukcyjny Wykres 39. Opinie na temat palenia papierosów a wiek badanych Osoby w wieku produkcyjnym częściej wyraŝały ały zdecydowanie negatywną opinię na temat palenia papierosów róŝnica w porównaniu z osobami starszymi sięgała 6 punktów procentowych. Opinia ta wyraŝana była kosztem opinii, Ŝe naleŝy zawsze zachować umiar (6 i 12%). Największą popularnością, w obu grupach, cieszyła się opinia, Ŝe wszystko jest dla ludzi (67 i 66%). 38

39 III. SpoŜywanie alkoholu 3.1 Skala rozpowszechnienia spoŝywania alkoholu Alkohol jest uŝywką najbardziej zakorzenioną w kulturze europejskiej towarzyszy człowiekowi od początków historii. Obecność alkoholu w kulturze sprawia, Ŝe większość spotkań, niezaleŝnie czy rodzinnych, towarzyskich, a nawet biznesowych nie moŝe się bez niego obejść. Jednocześnie, jest on pod względem wymiaru społecznego, jak i indywidualnego potencjału uzaleŝniającego oraz skutków zdrowotnych - jedną z najbardziej szkodliwych substancji znanych człowiekowi. W opublikowanej w brytyjskim czasopiśmie The Lancet skali potencjału uzaleŝniającego oraz skutków społecznych opracowanych przez zespół pod kierownictwem prof. D. Nutta znajduje się na trzecim miejscu z siłą uzaleŝnienia psychicznego 1,9 i uzaleŝniania fizycznego 1,6 w 3-punktowej skali, ustępując jedynie heroinie i kokainie. UzaleŜnienie i współuzaleznienie od alkoholu współcześnie stało się jednym z głównych problemów polityków w zakresie zdrowia publicznego świata i Unii Europejskiej. Oceniany jest on nie tylko jako problem zdrowotny ale i socjalny związany ze stale narastającą skalą występowania patologii społecznych oraz przestępczości. W opinii UE picie alkoholu jest czynnikiem najsilniej wpływającym na stan zdrowia a straty wywołane alkoholem zwiększane są poprzez eskalację zjawiska przemocy, chuligaństwa, zbrodni, konfliktów, problemów rodzinnych, wykluczenia społecznego, problemów w miejscu pracy, wypadków drogowych. Dotychczasowe polityki ograniczające picie alkoholu polegały na tworzeniu barier w dostępie do alkoholu. Utrudnienia te cena, czas i miejsce gdzie alkohol jest dostępny znoszone są jednak w ramach ułatwień wymiany handlowej. Według danych unijnych z 2005 r. z powodu naduŝywania alkoholu 7 : tys. osób rocznie ponosi śmierć w wypadkach drogowych. 2. Stwierdza się 195 tys. zgonów o przyczynie związanej z nadmiernym spoŝywaniem alkoholu % Europejczyków pije nadmiernie (przekroczenie dziennej porcji na poziomie 40g przez męŝczyzn i 20g przez kobiety)

40 4. 23 miliony Europejczyków jest uzaleŝniona od alkoholu. 5. 7,4% niesprawności spowodowanych jest alkoholem (trzeci powód). 6. Wpływy z podatku akcyzowego to 25 mld euro, ale straty związane z nielegalnym obrotem alkoholem to 1,5 mld i dodatkowo ok mld kosztów ponoszonych związanych z jego konsumpcją. W Polsce jest około 2% osób uzaleŝnionych jest od alkoholu. W około 400 tysięcznym Szczecinie szacuje się, Ŝe jest odpowiednio: około 8 tys. osób uzaleŝnionych od alkoholu oraz 32 tys. dorosłych i dzieci Ŝyjących w otoczeniu alkoholika. Do tego dodatkowo, od 20 do 28 tys. osób pijących szkodliwie - a tym samym dalsze 80 do 112 tys. osób Ŝyjących w ich otoczeniu. Łącznie, wliczając osoby z najbliŝszego otoczenia osób uzaleŝnionych oraz pijących szkodliwie, moŝna załoŝyć, Ŝe w skali Szczecina jest ok tys. osób w róŝnym stopniu i charakterze uwikłanych w problem alkoholowy. 3.2 SpoŜywanie alkoholu wśród młodzieŝy Druga część zrealizowanego badania związana była z postrzeganiem przez młodzieŝ szczecińskich szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych alkoholu jako uŝywki. Zebrano informacje zarówno na temat postaw wobec spoŝywania napojów alkoholowych, dostępności do niego jak i dostrzeganych konsekwencji stosowania tej substancji. 40

41 Wiek pierwszego spożycia alkoholu 16 lat i więcej 13% 22% 31% 30% 15 lat 15% 21% 23% 17% 14 lat 14% 10% 16% 21% 13 lat 19% 10% 8% 10% 12 lat 15% 5% 5% 6% 11 lat 4% 6% 1% 10 lat 7% 3% 1% 1% 9 lat 7% 3% 2% 2% Nigdy nie piłem 6% 18% 13% 14% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Piwo Wino Wódka Napoje alkoholowe Wykres 40. Wiek pierwszego spoŝycia poszczególnych alkoholi Tylko 6% młodzieŝy w tej grupie wiekowej deklarowało, Ŝe e nigdy nie spoŝywało piwa. Wiek inicjacji spoŝywania piwa najczęściej przypadał na rok Ŝycia. Wina i wódki nie spoŝywało 31% ale pozostali rówieśnicy przyznają się do spoŝywania wina i wódki w wieku lat. 41

42 Wiek pierwszej intoksykacji alkoholem 24% 32% 16% 13% 8% 1% 2% 3% 2% Nigdy 9 lat 10 lat 11 lat 12 lat 13 lat 14 lat 15 lat 16 lat i więcej Wykres 41. Wiek pierwszego upicia się alkoholem Tylko 1/3 (32%) uczniów przyznaje, Ŝe e nigdy nie była pijana. Około ¼ (24%) respondentów deklaruje, Ŝe pierwszy raz upiło się w wieku lat szesnastu lub więcej. 7% młodzieŝy przyznaje, Ŝe e upiło się zanim ukończyło 12 rok Ŝycia. Wiek pierwszej intoksykacji alkoholem Dziewczyna 4% 2% 2% 1% 8% 11% 16% 26% 29% Chłopak 1% 1% 3% 2% 7% 15% 15% 22% 35% 0% 5% 16 lat i więcej 15 lat 10% 15% 20% 25% 30% 14 lat 13 lat 12 lat 11 lat 10 lat 35% 40% 9 lat Nigdy Wykres 42 Wiek pierwszego upicia się alkoholem 42

43 Wiek upicia się, po raz pierwszy, był nieznacznie niŝszy wśród chłopców niŝ wśród dziewcząt. Chłopcy teŝ częściej deklarowali, Ŝe nigdy się nie upili. Dziewczynki deklarowały fakt pierwszego upicia się w nieco późniejszym wieku. Ostatnie spożycie alkoholu 3% 13% 6% 4% 11% 63% Nigdy Mniej niż miesiąc temu Mniej niż tydzień temu Mniej niż rok temu Mniej niż dwa tygodnie temu Więcej niż rok temu Wykres 43. Czas od ostatniego spoŝycia alkoholu przez młodzieŝ Wśród badanej młodzieŝy 63% deklarowało, Ŝe e od ostatniego spoŝycia alkoholu minęło mniej niŝ tydzień. 11% respondentów piło w okresie ostatnich dwu tygodni. Mniej niŝ rok temu spoŝywało alkohol 13% badanych. Ostatnie spożycie alkoholu Dziewczyna 3% 54% 14% 11% 15% 4% Chłopak 6% 63% 11% 4% 13% 3% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Nigdy Mniej niż miesiąc temu Mniej niż tydzień temu Mniej niż rok temu Mniej niż dwa tygodnie temu Więcej niż rok temu Wykres 44. Czas od ostatniego spoŝycia alkoholu przez dziewczęta i chłopców 43

44 63% chłopców i 54% dziewczynek zadeklarowało, Ŝe spoŝywało alkohol w okresie ostatniego tygodnia. Więcej dziewcząt spoŝywało w okresie ostatnich dwu tygodni przed badaniem (deklarowało tak 14% z nich), niŝ chłopców (11%). Nie pijących nigdy chłopców było o połowę więcej - 6% niŝ dziewcząt 3%. Pozostawanie pod wpływem alkoholu 5% 2% 20% 20% 22% 32% Nie piję alkoholu 1 raz 2 razy 3-5 razy 6-9 razy 10 razy więcej Wykres 45. Pozostawanie pod wpływem alkoholu w okresie 30 dni przed badaniem W okresie 30 dni przed badaniem 32% badanych była pod wpływem alkoholu raz, 22% dwa razy, 20% trzy do pięciu razy. 10 i więcej razy pod wpływem alkoholu było tylko 2% uczestników ankiety. Bycie pod wpływem alkoholu Dziewczyna 20% 32% 22% 21% 5% 1% Chłopak 17% 30% 22% 21% 4% 4% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Nie piję alkoholu 1 raz 2 razy 3-5 razy 6-9 razy 10 razy więcej Wykres 9. SpoŜywanie alkoholu w okresie 30 dni przed badaniem 44

45 W okresie 30 dni przed badaniem raz lub dwa razy pod wpływem alkoholu było 30% chłopców i 32% dziewcząt. 10 razy i więcej pod wpływem alkoholu byli chłopcy niŝ dziewczęta (róŝnica ta wynosiła 3%). 20% respondentek i 17% respondentów deklaruje, Ŝe nie było ani razu pod wpływem alkoholu. Bycie pod wpływem alkoholu 5% 2% 20% 20% 22% 32% Nie piję alkoholu 1 raz 2 razy 3-5 razy 6-9 razy 10 razy więcej Wykres 47. SpoŜywanie alkoholu w okresie roku przed badaniem W okresie roku przed badaniem raz czy dwa razy była prawie jedna trzecia respondentów. Dwa razy doświadczyło tego 22% młodzieŝy. 10 i więcej razy bycie pod wpływem alkoholu deklaruje 2% nastolatków. Pozostawanie pod wpływem alkoholu Dziewczyna 6% 17% 5% 19% 12% 41% Chłopak 9% 16% 9% 9% 14% 42% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Nie piję alkoholu 1 raz 2 razy 3-5 razy 6-9 razy 10 razy więcej Wykres 48. SpoŜywanie alkoholu w okresie roku przed badaniem 45

46 W okresie roku przed badaniem 41% dziewcząt i 42% chłopców pozostawało pod wpływem alkoholu 10 i więcej razy. Raz lub dwa razy pozostawało pod wpływem alkoholu 17% dziewcząt i 9% chłopców. Najczęściej pity alkohol 3% 12% 11% 74% Piwo Wino Wódka Napój alkoholowy (drinki) Wykres 49. Rodzaj najczęściej spoŝywanego alkoholu Piwo było najczęściej spoŝywanym alkoholem przez młodzieŝ. Wybierało je 74% respondentów. 12% z nich wybierało wódkę, 11% napoje alkoholowe (drinki). Tylko 3% badanych deklarowało, Ŝe e najczęściej spoŝywali wino. Najczęściej pity alkohol Dziewczyna 75% 3% 10% 11% Chłopak 72% 2% 16% 10% 0% Piwo 20% 40% 60% 80% Wino Wódka Napój alkoholowy (drinki) 100% Wykres 50. Rodzaj najczęściej spoŝywanego alkoholu przez chłopców i dziewczęta 46

47 Piwo było teŝ najczęściej deklarowanym alkoholem spoŝywanym przez dziewczynki i chłopców. Właśnie na nie wskazywało 75% dziewcząt i 72% chłopców. Najmniej popularnym alkoholem było wino. Jego popularność wśród dziewcząt i chłopców nie przekraczała 3%. Przeciętne spożycie piwa 22% 36% 22% 20% Do 0,5 litra Od 0,5 do 1 litra Od 1 do 2 litrów Powyżej 2 litrów Wykres 51. Przeciętna ilość spoŝytego piwa w okresie 30 dni przed badaniem 36% badanych uczniów, przeciętnie spoŝyło do 0,5 litra piwa w okresie 30 dni przed badaniem. Do spoŝycia powyŝej dwóch litrów piwa przyznało się 36% badanych. Przeciętne spożycie wina 23% 77% Do 0,2 litra Od 0,3 do 0,4 litra Wykres 52. Przeciętna ilość spoŝytego wina w okresie 30 dni przed badaniem 47

48 23% badanych w ciągu 30 dni przed badaniem spoŝyło do 0,2 litra wina. 77% badanych deklaruje, Ŝe spoŝyło przeciętnie od 0,3 do 0,4 litra wina w ostatnich 30 dniach. Przeciętne spożycie wódki 29% 15% 7% 49% Do 0,05 litra Od 0,16 do 0,25 litra Od 0,06 litra do 0,15 litra 0,26 litra i więcej Wykres 53. Przeciętna ilość spoŝytej wódki w okresie 30 dni przed badaniem W ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem 49% respondentów deklarowało, Ŝe spoŝyło od 0,16 litra do 0,25 litra wódki. PowyŜej 0,26 litra wódki spoŝył co trzeci badany. Przeciętne spożycie drinków 43% 57% Do 0,5 litra Od 0,5 do 1 litra Wykres 54. Przeciętna ilość spoŝytych drinków w okresie 30 dni przed badaniem 48

49 W okresie 30 dni przed badaniem 57% młodzieŝy spoŝyło przeciętnie do 0,5 litra. 43% z badanych spoŝyło od 0,5 do 1 litra drinków. Przeciętne spożycie piwa Nie piłem Do 0,5 litra Od 0,5 do 1 litra Od 1 do 2 litrów Powyżej 2 litrów Dziewczyna 12% 33% 18% 19% 17% Chłopak 7% 29% 17% 20% 27% Wykres 55. Przeciętna ilość spoŝytego piwa przez chłopców i dziewczęta w okresie 30 dni przed badaniem Chłopcy spoŝywają znacznie częściej, i to duŝe ilości piwa. 27% z nich spoŝyło powyŝej dwu litrów piwa w okresie 30 dni przed badaniem. Taką samą ą ilość piwa spoŝyło tylko 17% uczestniczek badania. Więcej dziewcząt niŝ chłopców nigdy nie spoŝywało piwa (róŝnica ta wynosi 5%). Opinie nt. dostępności piwa 7% 0%0% 2% 18% 73% Niemożliwe Bardzo trudno Dość trudno Dość łatwo Bardzo łatwo Nie wiem Wykres 56. Postrzegana dostępność piwa 49