GODZENIE ŻYCIA ZAWODOWEGO I RODZINNEGO W POLSCE

Transkrypt

1 GODZENIE ŻYCIA ZAWODOWEGO I RODZINNEGO W POLSCE pd redakcją Cecylii Sadwskiej-Snarskiej Wydawnictw Wyższej Szkły Eknmicznej w Białymstku Białystk 2011

2 Rada Prgramwa Aleksander Busłwski, Rbert Cibrwski, Wjciech Flrkwski, Kazimierz Górka, Ryszard Cz. Hrdeński, Grażyna Klamecka-Rszkwska, Li Tchn Ku, Edward Ozrwski, Tadeusz Markwski, Włdzimierz Pawluczuk, Bazyli Pskrbk, Andrzej Sadwski, Ryszard Skarzyński, Zbigniew Strzelecki, Henryk Wnrwski, Jan Zarzecki Recenzent Prf. dr hab. Andrzej F. Bcian Cpyright by Wyższa Szkła Eknmiczna w Białymstku, Białystk 2011 ISBN Publikacja zstała przygtwana w ramach prjektu badawcz-wdrżeniweg Elastyczne Przedszkle przy WSE w Białymstku" współfinanswaneg z Eurpejskieg Funduszu Spłeczneg w ramach Prgramu Operacyjneg Kapitał Ludzki, Pddziałanie Prjekty na rzecz prmcji równych szans kbiet i mężczyzn raz gdzenia życia zawdweg i rdzinneg. Redaktr wydawnictwa Beata Kalinwska Krekta Zespół Druk i prawa Pdlaska Spółdzielnia Prdukcyjn-Handlw-Usługwa Białystk, ul. 27 Lipca 40/3 Wydawnictw Wyższej Szkły Eknmicznej w Białymstku Białystk, ul. Chrszczańska wydawnictw@wse.edu.pl

3 Arkadiusz Durasiewicz ROZDZIAŁ8 GODZENIE ŻYCIA ZAWODOWEGO I RODZINNEGO W OPINII KOBIET SUBREGIONU RADOMSKIEGO Prces funkcjnwania plityki rdzinnej pwinien być przejawem craz pwszechniejszeg przeknania kniecznści traktwania dziecka i trwałeg związku w kategriach dbra publiczneg, tj. dbra, któreg prdukcja związana jest z kniecznścią pnszenia zdecydwanej większści ksztów materialnych przez jednstki i rdziny, a z któreg krzyści materialne czerpane są przede wszystkim przez spłeczeństw. Tym, c zasługuje na szczególną uwagę z punktu widzenia mżliwści prwadzenia plityki rdzinnej mającej na celu ułatwienie gdzenia kariery rdzicielskiej i zawdwej, jest rzbudwana i dstswana d indywidualnych ptrzeb pmc w piece nad małym dzieckiem. W związku z pwyższym istnieje silna ptrzeba realizacji nwczesnej plityki rdzinnej, t znaczy takiej, która stwarza przyjazny klimat dla rdzicielstwa, minimalizuje uciążliwści życiwe związane z psiadaniem dziecka, feruje szerki dstęp d usług publicznych" wspierających prces wychwywania dzieci, takich jak: żłbki, przedszkla czy ferta pzalekcyjna szkół pdstawwych. Nie da się także uciec, myśląc plityce rdzinnej, d prblemów materialnych (łatwść znalezienia pracy i mżliwść gdzenia jej z życiem rdzinnym, wyskść zarbków) czy dstępnści usług zdrwtnych. Dlateg też na plitykę rdzinną trzeba patrzeć w spsób kmplekswy. W tej części mngrafii przedstawine zstaną wyniki badań, których celem był ustalenie czynników determinujących skłnnść kbiet d psiadania dzieci raz ich czekiwań dnśnie realizwanej plityki rdzinnej w Plsce.

4 148 Gdzenie życia zawdweg i rdzinneg w pinii kbiet REGULACJE PRAWNE UMOŻLIWIAJĄCE GODZENIE OBOWIĄZKÓW ZAWODOWYCH I RODZINNYCH W wielu przypadkach płeć stanwi barierę w zatrudnieniu i awansie pracwnika. Pracdawca bawia się, że kresy ciąży kbiety i wychwywania małych dzieci, chrnine prawem pracy, będą dla nieg znaczały trudnści rganizacyjne. Obawia się mniejszej dyspzycyjnści matek, np. częste krzystanie ze zwlnień lekarskich z pwdu chrby dziecka. Dla aktywnści zawdwej kbiet isttne jest ułatwienie startu zawdweg, b t właśnie młde kbiety, przed urdzeniem dziecka, mają największe trudnści na rynku pracy. Tak więc, prawdpdbieństw pdjęcia decyzji urdzeniu dziecka rśnie, gdy kbieta ma pracę, dświadczenie zawdwe i pczucie stabilizacji na rynku pracy. Plityka pracdawców Ochrna stsunku pracy i warunków pracy, ddatek wyrównawczy Przerwa na karmienie dziecka Zwlnienie d pracy z zachwaniem prawa d wynagrdzenia..., Urlp wychwawczy Opieka zdrwtna w kresie ciąży, prdu i płgu Źródł: Opracwanie własne na pdstawie Kdeksu pracy (stan prawny na dzień 26 lipca 2010 r.). RYSUNEK 8.1. POLITYKA PRACODAWCÓW ODNOŚNIE PRACUJĄCYCH MATEK

5 Arkadiusz Durasiewicz 149 Przepisy prawa pracy przewidują rzwiązania chrniące w spsób szczególny stsunek pracy kbiet w kresie ciąży i w przypadającym p nim kresie sprawwania pieki nad małym dzieckiem. Kdeks pracy zabrania wypwiadania i rzwiązywania umwy pracę w kresie ciąży i w kresie urlpu macierzyńskieg, z nielicznymi wyjątkami przewidzianymi przepisami (z przyczyn leżących p strnie pracwnicy, w razie likwidacji lub upadłści pracdawcy) 1. Kdeks przewiduje bwiązek przedłużenia d dnia prdu umwy pracę zawartej na czas kreślny lub na czas wyknania kreślnej pracy alb na kres próbny przekraczający jeden miesiąc, jeżeli umwa uległaby rzwiązaniu p upływie trzecieg miesiąca ciąży. Istnieje pnadt kdekswy zakaz zatrudniania kbiet w ciąży w gdzinach nadliczbwych raz w prze ncnej. Dtyczy t także delegwania pracwnicy bez jej zgdy pza stałe miejsce pracy. Pracdawca zatrudniający pracwnicę w ciąży lub karmiącą dzieck piersią przy pracy wzbrninej jest bwiązany - bez względu na stpień narażenia na czynniki szkdliwe dla zdrwia lub niebezpieczne - przenieść pracwnicę d innej pracy, a jeżeli jest t niemżliwe, zwlnić ją na czas n ezbędny z bwiązku świadczenia pracy2. Pracdawca zatrudniający pracwnicę w ciąży lub karmiącą dzieck piersią przy pzstałych pracach jest bwiązany dstswać warunki pracy d wymagań kreślnych w tych przepisach lub tak graniczyć czas pracy, aby wyeliminwać zagrżenia da zdrwia lub bezpieczeństwa pracwnicy. Jeżeli dstswanie warunków pracy na dtychczaswym stanwisku pracy lub skrócenie czasu pracy jest niemżliwe lub niecelwe, pracdawca jest bwiązany przenieść pracwnicę d innej pracy, a w razie braku takiej mżliwści zwlnić pracwnicę na czas niezbędny z bwiązku świadczenia pracy. Dtyczy t także pracdawcy w przypadku, gdy przeciwwskazania zdrwtne d wyknywania dtychczaswej pracy przez pracwnicę w ciąży lub karmiącą dzieck piersią wynikają z rzeczenia lekarskieg. Gdy zmiana warunków pracy na dtychczas zajmwanym stanwisku pracy, skrócenie czasu pracy lub przeniesienie pracwnicy d innej pracy pwduje bniżenie wynagrdzenia, pracwnicy przysługuje ddatek wyrównawccy3. W przypadku, gdy ustaną przyczyny uzasadniające przeniesienie pracwnicy d innej pracy, skrócenie jej czasu pracy lub zwlnienie z bwiązku świadcze- 1 Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. (DzU z 1998 r. nr 21, pz. 94, nr 106, pz. 668, nr 113, pz. 717 z późn. zm.) - Kdeks pracy (stan na dzień 26 lipca 201 O) art. 177 I. 2 Tamże, art Tamże, art

6 150 Gdzenie życia zawdweg i rdzinneg w pinii kbiet... nia pracy, pracdawca jest bwiązany zatrudnić pracwnicę w wymiarze czasu pracy i na warunkach kreślnych w umwie pracę. Zgdnie z kdeksem pracy, pracdawca jest zbwiązany zwlnić pracwnicę na zalecane przez lekarza badania lekarskie związane z ciążą, jeśli nie mgą być ne przeprwadzne pza gdzinami pracy - z zachwaniem przez nią prawa d wynagrdzenia 4. Pracwnica karm ąca dzieck piersią ma praw d dwóch półgdzinnych przerw w pracy wliczanych d czasu pracy. W przypadku pracwnicy karmiącej więcej niż jedn dzieck przysługują dwie przerwy w pracy, p 45 minut każda. Przerwy na karmienie mgą być na wnisek pracwnicy udzielane łącznie. Jeżeli czas pracy pracwnicy nie przekracza 6 gdzin dziennie, przysługuje jej jedna przerwa na karmienie. Pracwnikwi wychwującemu przynajmniej jedn dzieck w wieku d 14 lat przysługuje w ciągu rku kalendarzweg zwlnienie d pracy na 2 dni, z zachwaniem prawa d wynagrdzenia. Przepisy prawa pracy przewidują także praw d urlpu wychwawczeg 5. Pracwnik zatrudniny c najmniej 6 miesięcy ma praw d urlpu wychwawczeg w wymiarze d 3 lat w celu sprawwania sbistej pieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż d ukńczenia przez nie 4. rku życia. Praw d urlpu wychwawczeg w wymiarze d 3 lat, nie dłużej jednak niż d ukńczenia przez dzieck 18. rku życia, przysługuje pracwnikwi bez względu na t, czy krzystał z urlpu wychwawczeg d ukńczenia przez dzieck 4 lat życia, jeżeli z pwdu stanu zdrwia ptwierdzneg rzeczeniem i niepełnsprawnści lub stpnia niepełnsprawnści dzieck wymaga sbistej pieki pracwnika. W kresie urlpu wychwawczeg chrniny jest stsunek pracy. Pracdawca nie mże wypwiedzieć ani rzwiązać umwy pracę d dnia złżenia przez pracwnika wnisku udzielenie urlpu wychwawczeg d dnia zakńczenia teg urlpu. Rzwiązanie przez pracdawcę umwy w tym czasie jest dpuszczalne tylk w razie głszenia upadłści lub likwidacji pracdawcy, a także gdy zachdzą przyczyny uzasadniające rzwiązanie umwy pracę bez wypwiedzenia z winy pracwnika. P zakńczeniu urlpu wychwawczeg pracdawca dpuszcza pracwnika d pracy na dtychczaswym stanwisku, ale jeżeli nie jest t mżliwe, na stanwisku równrzędnym z zajmwanym przed rzpczęciem urlpu lub na innym stanwisku dpwiadającym jeg kwalifikacjm zawdwym, za wynagrdzeniem nie niższym d wynagrdzenia za pracę przysługująceg pracwnikwi w dniu pdjęcia pracy na stanwisku zajmwa- 4 Tamże, art Tamże, art

7 Arkadiusz Durasiewicz 151 nym przed tym urlpem. Z urlpu teg mże krzystać także pracwnik- jciec dziecka. Za kres urlpu wychwawczeg, p spełnieniu kryterium dchdweg przewidzianeg dla zasiłku rdzinneg, przysługuje ddatek pieniężny d zasiłku rdzinneg. Jak wynika z infrmacji uzyskanych z Zakładu Ubezpieczeń Spłecznych, brak jest becnie w plskich urzędach (GUS, ZUS) infrmacji pełnej liczbie sób przebywających na urlpie wychwawczym w latach Jedyne dane w tym zakresie dtyczą liczby sób, które z tytułu przebywania na urlpie wychwawczym pdlegają ubezpieczeniu zdrwtnemu. Brak jest natmiast - infrmacji sbach, które przebywają na urlpie wychwawczym i pdlegają temu ubezpieczeniu z inneg tytułu. Jest t tyle ważne, że pełna infrmacja w tym zakresie pzwliłaby w pełni cenić sytuację na rynku pracy pd względem niebecnści sób wychwujących dzieci, a tym samym nieaktywnych zawdw z teg pwdu..d O (!) ctl a_ il.g - :i E ;; 140 c:: (.) tj ::: -. _g c::.d... (!) _Q?' a. CL ',_,.., Źródł: Opracwanie własne na pdstawie danych Departamentu Statystyki ZUS w Warszawie. WYKRES 8.1. LICZBA OSÓB PRZEBYWAJĄCYCH NA URLOPIE WYCHOWAWCZYM NIEPODLEGAJĄCYCH UBEZPIECZENIU ZDROWOTNEMU Z INNEGO TYTIJŁU W LATACH Z punktu widzenia pracdawcy zmniejszenie bwiązków w zakresie ubezpieczeń spłecznych dtyczące bwiązku ustalania uprawnień i wypłaty zasiłków w razie chrby i macierzyństwa jest krzystne. Z tym bwiązkiem wiąże się bwiem utrzymywanie służb zajmujących się wypłatą świadczeń, ich dkształca-

8 152 Gdzenie życia zawdweg i rdzinneg w pinii kbiet... nie w związku z częstymi zmianami przepisów, dntwywanie wypłacnych świadczeń w dkumentach ubezpieczeniwych (raprtach miesięcznych i deklaracjach ubezpieczeniwych), wszelkie krekty i bciążenia finanswe w razie ppełnienia błędów, itd. Wprwadzenie takieg rzwiązania, jak prawie każdeg rzwiązania zmniejszająceg bciążenia pracdawców, mgłby mieć pewien pzytywny wpływ także na rynek pracy ŚWIADCZENIA W ZAKRESIE GODZENIA OBOWIĄZKÓW ZAWODOWYCH I RODZINNYCH W plskim ustawdawstwie pracy istnieją rzwiązania mające na celu respektwanie funkcji macierzyńskich kbiety raz ułatwiające pracującym rdzicm gdzenie bwiązków zawdwych z rdzinnymi (Balcerzak-Paradwska 2004b, s. 228). Jak trzy główne elementy zaliczane d świadczeń ułatwiających gdzenie życia rdzinneg z zawdwym wymieniane są: 1) urlp i zasiłek macierzyński 6 - zgdnie z aktualnym brzmieniem kdeksu pracy pracwnicy przysługuje urlp macierzyński i wypłacany za jeg kres zasiłek macierzyński w wymiarze 7: 20 tygdni w przypadku urdzenia jedneg dziecka przy jednym prdzie; 31 tygdni w przypadku urdzenia dwjga dzieci przy jednym prdzie; 33 tygdni w przypadku urdzenia trjga dzieci przy jednym prdzie; 35 tygdni w przypadku urdzenia czwrga dzieci przy jednym prdzie; 37 tygdni w przypadku urdzenia pięcirga i więcej dzieci przy jednym prdzie. Zasiłek macierzyński przysługujący pracwnicy wypłacany jest w wyskści 100% wynagrdzenia stanwiąceg pdstawę wymiaru zasiłku. 2) urlp i zasiłek wychwawczy 8 - urlp wychwawczy przysługuje na dzieck d lat 4 w pdstawwym wymiarze 36 miesięcy. Mże być prze- 6 Traktwane są jak świadczenia rdzinne, chciaż ich geneza związana jest ze świadczeniami ubezpieczeniwymi z tytułu chrby. 7 Kdeks pracy (DzU z 1998 r. nr 21, pz pracwników związane z rdzicielstwem, art. 180 par. 1. tekst jednlity), dział ósmy - uprawnienia 8 Urlp wychwawczy zstał wprwadzny w 1968 rku, pczątkw jak bezpłatny; w 1981 rku zstały wprwadzne zasiłki wychwawcze.

9 Arkadiusz Durasiewicz 153 dłużny następne 36 miesięcy, jeżeli pracwnik wychwuje dzieck kalekie, przewlekle chre lub późnine w rzwju umysłwym i wymagające pieki; urlp nie mże trwać dłużej niż d ukńczenia przez dzieck 18 lat. Obecnie zasiłek wypłacany jest w pstaci ddatku d zasiłku rdzinneg z tytułu pieki nad dzieckiem w kresie krzystania z urlpu wychwawczeg i wynsi 400 zł miesięcznie; 3) zasiłek piekuńczy 9 - zasiłek piekuńczy przysługuje pracwnikwi krzystającemu ze zwlnienia d wyknywania pracy w związku z pieką nad dzieckiem chrym d lat 14 raz nad dzieckiem zdrwym d lat 8 w przypadkach: a) nieprzewidzianeg zamknięcia placówki (żłbka, przedszkla, szkły), d której uczęszcza dzieck; b) z pwdu chrby, prdu, pbytu w stacjnarnym zakładzie pieki zdrwtnej małżnka stale piekująceg się dzieckiem. Zasiłek przysługuje w wyskści 80% wynagrdzenia pracwnika. Okres wypłaty zasiłku w przypadku pieki nad dzieckiem wynsił d 60 dni w rku, niezależnie d liczby dzieci (Balcerzak-Paradwska 2004a, s. 262). W latach 90. XX w. zmniejszała się liczba sób krzystających ze świadczeń związanych z gdzeniem bwiązków zawdwych z rdzinnymi: macierzyńskich, piekuńczych i wychwawczych. Wynikał t przede wszystkim z bniżenia gólnej liczby urdzeń. Craz mniej dzieci rdziły kbiety aktywne zawdw, c siłą rzeczy graniczył liczbę krzystających ze świadczeń przysługujących pracwnicm mającym małe dzieci. Obserwwan także graniczenie krzystania z takich uprawnień, jak zwlnienia piekuńcze, a zwłaszcza urlp wychwawczy. Wiązał się t z bawami kbiet pracujących utratę pzycji zawdwej na skutek częstych absencji, a nawet utratę pracy. Przyczyn graniczeń lub rezygnacji z krzystania z niektórych uprawnień należy także upatrywać w pgarszającej się sytuacji materialnej wielu rdzin. Kbiety rzadziej pdejmwały decyzję skrzystaniu z urlpu wychwawczeg, nawet wówczas gdy miały praw d zasiłku wychwawczeg, jeg wyskść bwiem w niewielkim stpniu rekmpensuje utracne zarbki. Pdbnie stał się z zasiłkiem piekuńczym - zmniejszenie jeg wyskści ze 100% d 80% wynagrdzenia wpłynęł na mniejsze zaintereswanie tym świadczeniem. Z klei p 2000 rku zwiększył się zakres krzystania z zasiłków macierzyńskich. Związane t był ze zwiększeniem wymiaru urlpu macierzyńskieg, a tym samym z dłuższym kresem trzymywania zasiłku macierzyńskieg. 9 Zasiłek piekuńczy przysługuje za kresy niezdlnści d pracy spwdwanej kniecznścią sprawwania pieki nad chrym dzieckiem d 14 lat raz w niektórych przypadkach nad zdrwym dzieckiem d lat 8, a także nad innym chrym człnkiem rdziny. Uprawnine d tych zasiłków są wyłącznie sby pdlegające ubezpieczeniu chrbwemu bwiązkw.

10 154 Gdzenie życia zawdweg i rdzinneg w pinii kbiet... TABELA 8.1. LICZBA WYPŁACONYCH ZASIŁKÓW, KWOTA WYPŁAT I WYSOKOŚĆ ŚWIADCZEŃ SPOŁECZNYCH MAJĄCYCH NA CELU UŁATWIENIE GODZENIA OBOWIĄZKÓW ZAWODOWYCH Z RODZINNYMI ( ) Liczba zasiłków (w tys.) Kwta wypłat (w mln) Wyskść świadczeń w zł Lata Zasiłek macierzyńsk.i Zasiłek piekuńczy** Zasiłek wy chwa w czy Zasiłek Zasiłek Zasiłek Zasiłek Zasiłek Zasiłek maciepiekuńczpiekuńczy wych- macie- wychrzyński wawczy rzyński wawczy , ,0 181,5 555,0 207,0 487,4 18,59 20,18 223, , ,2 173,0 633,7 249,8 512,1 23,39 24,34 246, , ,8 172,0 690,6 228,6 536,7 27,89 27,70 260, ,0 6583,1 163,8 899,3 196,5 619,1 31,54 29,85 314, , ,5 154,5 1239,9 182,1 644,2 35,24 33,32 347, , ,5 151,0 1298,6 156,9 684,2 37,83 35,48 377, , ,8 163,5 987,3 161,0 740,8 39,69 36,22 377, , ,2 154,6 915,4 164,3 741,8* 41,12 38,13 399, , ,1 140,0 1004,5 194,5 677,5 42,49 39,64 403, , ,7 130,7 1097,6 222,6 614,5 44,20 41,72 391, , ,3 126,2 1401,4 278,2 589,1 46,72 44,0 400,00 * d rku 2004 jak ddatek d zasiłku rdzinneg z tytułu pieki nad dzieckiem w kresie krzystania z urlpu wychwawczeg **liczba dni zasiłkwych w tys. Źródł: Opracwanie własne na pdstawie danych (Rczniki statystyczne ubezpieczeń spłecznych ; Rczniki Statystyczne RP ) GODZENIE ŻYCIA ZAWODOWEGO I RODZINNEGO W OPINII KOBIET SUBREGIONU RADOMSKIEGO Celem badań własnych był uzyskanie dpwiedzi na pytanie, jaka jest skłnnść kbiet d psiadania dzieci raz jakie mają czekiwania kbiety w wieku rzrdczym (15-49 lat) dnśnie realizwanej przez państw plskie plityki rdzinnej. Dla sfrmułwaneg celu główneg zstały kreślne następujące cele szczegółwe: 1) jaka jest sytuacja eknmiczna rdziny plskiej; 2) jaka jest skłnnść Plek d psiadania dzieci; 3) jaka jest efektywnść plityki rdzinnej;

11 Arkadiusz Durasiewicz 155 4) jakie czynniki wpływają na decyzje prkreacyjne kbiet; 5) jakie są czekiwania młdych matek dnśnie realizwanej plityki rdzinnej przez państw plskie; 6) jak respndentki ceniają plitykę rdzinną państwa plskieg. Obszary badawcze dtyczyły kwestii planwania ciąży przez respndentki, sytuacji materialnej i mieszkaniwej, pieki nad dzieckiem, czekiwań ze strny państwa dla matki i dziecka raz regulacji dtyczących plityki rdzinnej państwa. Harmngram realizacji i rganizacji badań przebiegał d luteg 2009 d listpada 201 O rku. Badaniem zstał bjętych gółem 900 respndentek, które w latach O urdziły dzieck w jednym ze szpitali w subreginie radmskim raz w Warszawie CHARAKTERYSTYKA RESPONDENTEK Z przeprwadznych badań ankietwych wynika, że największą grupę wiekwą, 44% gółu ankietwanych (396 ankietwanych kbiet) stanwiły respndentki w przedziale wiekwym lat. Klejna liczna grupa stanwiąca 30,8% gółu ankietwanych (278 respndentek) t kbiety w wieku lata. 140 dpwiedzi (tj. 15,6% gółu ankietwanych) udzieliły kbiety w przedziale wiekwym lat. Kbiety w wieku lata stanwiły 3,8% ankietwanych (34 dpwiedzi), zaś w wieku lat - 2% (18 dpwiedzi). Najmniejszą grupę respndentek stanwiły kbiety p 40. rku życia, tj. w sumie 3,8% gółu ankietwanych (34 dpwiedzi)- wykres 8.2. Z analizy danych przedstawinych na wykresie 8.3 wynika, że największą grupę badanych sób stanwiły kbiety z wykształceniem średnim - 35% gółu ankietwanych (309 respndentek) raz zasadniczym zawdwym - 22,4% gółu ankietwanych (198 respndentek). Wśród gółu przebadanych 20,4% stanwiły kbiety z wykształceniem wyższym - zawdwym dpwiedzi raz wyższym 119 respndentek (13,5% gółu ankietwanych). Kbiety z wykształceniem gimnazjalnym stanwiły 4,6% gółu ankietwanych (58 dpwiedzi). Najmniejszą grupą były respndentki psiadające wykształcenie pdstawwe -w sumie 4,1 % (36 dpwiedzi).

12 156 Gdzenie życia zawdweg i rdzinneg w pinii kbiet lat lat 2,0% lata 15,6% Źródł: Opracwanie własne na pdstawie badania ankietweg. WYKRES 8.2. WIEK ANKIETOWANYCH Gimnazjalne Wyższe 20,4% Zasadnicze Wyższe zawdwe 13,5% Źródł: Opracwanie własne na pdstawie badania ankietweg. WYKRES 8.3. WYKSZTAŁCENIE ANKIETOWANYCH Ankietwane kbiety w 73,4% pzstawały w związku małżeńskim. Kbiety żyjące w knkubinacie stanwiły 14,3%. Dwie pzstałe grupy dpwiedzi t panny (7%) i rzwiedzine (5%). Najmniejszą grupą były wdwy- 0,3%.

13 Arkadiusz Durasiewicz 157 TABELA 8.2. STAN CYWILNY ANKIETOWANYCH Stan cywilny Liczba % Panna 62 7,0 Mężatka ,4 Rzwiedzina 45 5,0 Wdwa 3 0,3 Knkubinat ,3 Ogółem ,0 Źródł: Opracwanie własne na pdstawie badania ankietweg CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA DECYZJE PROKREACYJNE W celu kreślenia najkrzystniejszych bdźców plityki prrdzinnej branych pd uwagę przy decyzji psiadaniu dziecka - badane respndentki zstały zapytane, c birą pd uwagę decydując się na dzieck (tabela 8.3). Z przeprwadznych badań ankietwych wynika, że decydując się na dzieck, pnad płwa ankietwanych (56,5%) nie bierze niczeg pd uwagę. Oznacza t, że kbiety decydując się na dzieck, szczególnie pierwsze, nie zastanawiają się nad krzyściami płynącymi ze strny państwa. Wśród badanych kbiet 19,2% respndentek decydując się na dzieck brał pd uwagę zasiłek wychwawczy i urlp wychwawczy - jest t głównie spwdwane plityką pracdawców i strachem przed utratą pracy p zajściu w ciążę i urdzeniu dziecka. 11,9% gółu ankietwanych przywiązuje wagę decydując się na dzieck d wynagrdzenia za pracę. Szczególnie w sytuacji, kiedy wynagrdzenie jest niskie, pracuje jedn z rdziców, bądź rdzic samtnie wychwuje dzieck. Jest t czywiście spwdwane ksztami związanymi z wychwaniem małeg dziecka. 6% respndentek brał pd uwagę decydując się na dzieck (szczególnie klejne) ulgi pdatkwe dla rdzin z dziećmi. 5,1 % gółu ankietwanych decydując się na dzieck zwracał uwagę na zasiłek piekuńczy, c wiąże się z gdzeniem bwiązków zawdwych z rdzinnymi i mżliwścią rekmpensaty części wydatków pnsznych z tytułu pieki nad małym dzieckiem. 1,3% gółu dpwiedzi stanwiła wyskść zasiłku rdzinneg i ddatków d nieg.

14 158 Gdzenie życia zawdweg i rdzinneg w pinii kbiet... TABELA 8.3. CZYNNIKI BRANE POD UWAGĘ PRZEZ RESPONDENTKI DOTYCZĄCE DECYZJI O URODZENIU DZIECKA Czy decydując się na dzieck brała Pani pd uwagę? Zasiłek wychwawczy i urlp wychwawczy Liczba % ,2 Zasiłek piekuńczy 46 5,1 Wyskść zasiłku rdzinneg i ddatków d zasiłku 12 1,3 Wynagrdzenie za pracę ,9 Ulgi pdatkwe dla rdzin z dziećmi 54 6,0 Inne (nie brałam niczeg pd uwagę) ,5 Ogółem ,0 Źródł: Opracwanie własne na pdstawie badania ankietweg. TABELA 8.4. MOTYWY BRANE POD UW AGĘ PRZEZ RESPONDENTKI DOTYCZĄCE DECYZJI O URODZENIU DZIECKA (CIĄŻA PLANOWANA) Jeżeli Pani ciąża była planwana, t czym się Pani kierwała? Chęć psiadania dziecka/instynkt macierzyński Liczba % ,3 Kwestia mieszkaniwa 62 6,8 Plityka fiskalna państwa 20 2,2 Mżliwść uzyskania pmcy materialnej ze strny państwa 25 2,8 Dfinanswania z pmcy spłecznej 25 2,8 Inne ,1 Ogółem ,00 Źródł: Opracwanie własne na pdstawie badania ankietweg. Zgdnie z uzyskanymi wynikami dnśnie czynników i mtywów branych pd uwagę dtyczących decyzji urdzeniu dziecka (tabela 8.4), najwięcej respndentek (48,1 % gółu ankietwanych) udzielił innej dpwiedzi niż zaprpnwana w ankiecie. Pnad 66% kbiet dpwiedział, że kierwał się stabilizacją zawdwą i materialną, natmiast 33,5% respndentek wskazał na zegar bilgiczny. Klejnym pwdem, dla któreg kbiety decydwały się na dzieck, była chęć jeg psiadania (instynkt macierzyński) - 37,3% kbiet. 6,8%

15 Arkadiusz Durasiewicz 159 decydwał się na urdzenie dziecka ze względu na kwestię mieszkaniwą jak czynnika stanwiąceg pzytywny bdziec d decyzji dziecku. Okł 2% dpwiedzi dtyczył plityki fiskalnej państwa, 2,8% dpwiedzi mżliwści uzyskania pmcy materialnej ze strny państwa i 2,8% gółu dpwiedzi dfinanswania z pmcy spłecznej. Analizując dpwiedzi udzielne na pdstawie przeprwadznych badań ankietwych należy stwierdzić, że prawie 113 respndentek decydując się na dzieck brała pd uwagę mżliwść gdzenia pracy zawdwej i wychwywania dziecka (28% ankietwanych) - tabela 8.5. W następnej klejnści kbiety decydując się na dzieck brały pd uwagę stabilną sytuację finanswą (23% ankietwanych). Prawie taki sam dsetek respndentek (22% ankietwanych) decydując się na dzieck wybiegał w przyszłść i myślał piece nad małym dzieckiem, czyli łatwym dstępie d żłbka i przedszkla. 16% ankietwanych kbiet decydując się na dzieck rzważał istnienie krzystnych warunków mieszkaniwych. 8% ankietwanych kbiet decydwał się na dzieck z pwdu nacisków śrdwiskwych i rdzinnych. Natmiast 3% ankietwanych udzielił innych dpwiedzi, wśród których znalazły się: dpwiedni wiek - 1,5% i kwestie zdrwtne - 1,5%. TABELA 8.5. NARZĘDZIA POLITYKI RODZINNEJ MAJĄCE WPŁYW NA PODJĘCIE DECYZTI O POSIADANIU POTOMSTWA Czy wpływ na decyzję psiadaniu ptmstwa miały Mżliwść gdzenia pracy zawdwej i wychwywania dziecka Liczba % ,0 Łatwy dstęp d żłbka i przedszkla ,0 Stabilna sytuacja finanswa ,0 N ac iski śrdwiskwe i rdzinne 72 8,0 Krzystne warunki mieszkaniwe ,0 Inne 27 3,0 Ogółem ,00 Źródł: Opracwanie własne na pdstawie badania ankietweg. Birąc pd uwagę rzkład dpwiedzi pd względem pzimu dchdu dnśnie wpływu na decyzję psiadaniu ptmstwa, należy jednznacznie stwierdzić, że respndentki, u których dchód na jedną sbę w rdzinie wynsił kł 500 zł, decydując się na dzieck brały przede wszystkim pd uwagę łatwy dstęp d żłbka i przedszkla (25,6% ankietwanych), a następnie mżliwść

16 Gdzenie życia zawdweg i rdzinneg w pinii kbiet... gdzenia pracy zawdwej i wychwywania dziecka (24,2% ankietwanych) - tabela 8.6. TABELA 8.6. SYTUACJA MATERIALNA A NARZĘDZIA POLITYKI RODZINNEJ MAJĄCE WPŁYW NA DECYZJĘ O POSIADANIU POTOMSTWA Dchód na 1 sbę w rdzinie C-zy wpływ na decyzję psiadaniu ptmstwa miały - N - N t';j ' O\ ' O\ "'1" V) O\ ' - I Q V) - t';j N I V) t';j N "ii)' N P-. Mżliwść gdzenia Liczba pracy zawdwej i wychwywania % 24,2 29,5 30,6 dziecka ,8 47,7 Łatwy dstęp d żłbka i przedszkla Liczba % 25,6 9,8 23, ,7 39,8 Stabilna sytuacja Liczba finanswa % 8,2 27,1 27,2 Naciski śrdwiskwe Liczba i rdzinne % 22,l 10,7 5,0 Krzystne warunki Liczba mieszkaniwe % 9,3 13,1 10,0 Inne (dpwiedni Liczba wiek i kwestie zdrwtne) % 10,7 9,8 3, ,7 7,9 3 3,0 0, ,9 4,6 9 8,9 0,0 Ogółem Liczba % 100,0 100,0 100, ,0 100,0 * respndentki mgły zaznaczyć więcej niż jedną dpwiedź Źródł: Opracwanie własne na pdstawie badania ankietweg. Klejnym czynnikiem, który decydwał psiadaniu ptmstwa w tej grupie dchdwej, były naciski śrdwiskwe i rdzinne (22, 1 % ankietwanych). W tej grupie dchdwej ważny wpływ na decyzję psiadaniu ptmstwa miały również - stabilna sytuacja finanswa (8,2% ankietwanych), krzystne warunki mieszkaniwe (9,3% ankietwanych) raz dpwiedni wiek i kwestie zdrwtne - takich dpwiedzi udzielił 1O,7% ankietwanych kbiet. Jeżeli chdzi sytuację finanswą respndentek, t sby, których dchód na jedną sbę mieścił się w przedziale zł, kreśliły, że wpływ na decyzję

17 Arkadiusz Durasiewicz 161 psiadaniu ptmstwa miały głównie narzędzia dtyczące mżliwści gdzenia pracy zawdwej i wychwywania dziecka (29,5% ankietwanych kbiet) raz stabilna sytuacja finanswa (27, 1 % dpwiedzi). Respndentki znajdujące się w przedziale zł na sbę w rdzinie wskazały trzy główne narzędzia mające wpływ na decyzję psiadaniu ptmstwa - 30,6% dtyczył mżliwści gdzenia pracy zawdwej i wychwywania dziecka, 27,2% ankietwanych kbiet dnisł się d stabilnej sytuacji finanswej, a 23,9% dtyczył łatweg dstępu d żłbka i przedszkla. Ankietwane kbiety znajdujące się w przedziale dchdwym d d 2 OOO zł na sbę w rdzinie decydując się na dzieck przede wszystkim brały pd uwagę: łatwy dstęp d żłbka i przedszkla (29,7% ankietwanych), stabilną sytuację finanswą (29, 7% dpwiedzi) raz mżliwść gdzenia pracy zawdwej i wychwywania dziecka (19,8% ankietwanych). Wart zauważyć, że w przypadku respndentek z dchdem na sbę w rdzinie d d 2 OOO zł, prócz narzędzi dtyczących gdzenia bwiązków zawdwych z rdzinnymi, dchdził również czynnik dtyczący stabilnej sytuacji finanswej. Respndentki w przedziale dchdwym pwyżej 2 OOO zł stwierdziły, że decydując się na dzieck brały pd uwagę mżliwść gdzenia pracy zawdwej i wychwywania dziecka (47,7% dpwiedzi) raz łatwy dstęp d żłbka i przedszkla - 39,8% ankietwanych kbiet. Według gółu udzielnych dpwiedzi pd względem pzimu dchdu dnśnie wpływu na decyzję psiadaniu ptmstwa należy jednznacznie stwierdzić, że w każdej grupie dchdwej dminwała mżliwść gdzenia pracy zawdwej i wychwywania dziecka - 31, 1 % gółu ankietwanych kbiet. Klejny największy dsetek stanwił łatwy dstęp d żłbka i przedszkla - 27,1 % gółu ankietwanych kbiet. Te narzędzia (tj. gdzenie pracy zawdwej z wychwywaniem dziecka raz łatwy dstęp d żłbków i przedszkli) wskazywały głównie respndentki z dchdem pwyżej 2 OOO zł i OOO zł na sbę w rdzinie. Osby te psiadają stabilną sytuację finanswą i dlateg na pierwszy plan wysuwa się u nich kniecznść zapewnienia pieki nad dzieckiem i gdzenia jej z życiem zawdwym. Pdbnie sytuacja przedstawiała się w grupach dchdwych zł i zł. Jednak trzeba zwrócić uwagę, że w tych przypadkach dchdził trzecie narzędzie mające wpływ na decyzję psiadaniu ptmstwa, a mianwicie - stabilna sytuacja finanswa - 17% gółu ankietwanych kbiet. W kategriach dchdwych ( zł i zł) ankietwane kbiety decydując się na dzieck brały również pd uwagę krzystne warunki mieszkaniwe. Z przeprwadznej analizy w tych przedziałach dchdwych wynika, że rdzice decydując się na dzieck brali pd uwagę gdzenie życia zawdweg

18 162 Gdzenie życia zawdweg i rdzinneg w pinii kbiet... z rdzinnym raz łatwy dstęp d placówek typu żłbki i przedszkla, ale głównie decyzja parta była na pdstawie sytuacji finanswej rdziny i warunkach mieszkaniwych. Ankietwane kbiety, które kreśliły dchód na sbę w rdzinie d 500 zł, brały pd uwagę również gdzenie studiwania i wychwywania dziecka (20 respndentek) - 2,1 % gółu ankietwanych kbiet. Jest t niezwykle ważne, gdyż birąc pd uwagę fakt, że studia stają się isttnym etapem edukacji w życiu zawdwym, decyzja psiadaniu dziecka zstaje dłżna na późniejszy etap. W związku z pwyższym zmienia się przeciętny wiek psiadania pierwszeg dziecka (zstaje n przeniesiny z grupy wiekwej lata d lat) OCZEKIWANIA RESPONDENTEK WOBEC PAŃSTWOWEJ POLITYKI RODZINNEJ W kwestii czekiwań respndentek ze strny państwa, jeżeli chdzi wsparcie dla matki i dziecka, przedstawine zstały bszary, które zdaniem ankietwanych pwinny być wzmcnine przez państw. Inne Nie mam czekiwań Lepszy system wynagrdzeń Elastyczne frmy zatrudnienia Bardziej elastyczna frma ulg pdatkwych Bardziej krzystna plityka mieszkaniwa Więcej żłbków i przedszkli Wyższe kwty zasiłków Płatny urlp wychwawczy Dłuższy urlp macierzyński 20,73% 22,51% 0% 5% 10% 15% 20% 25% Źródł: Opracwanie własne na pdstawie badania ankietweg. WYKRES 8.4. OCZEKIWANIA RESPO DENTEK ZE STRONY PAŃSTWA, JEŻELI CHODZI O WSPARCIE DLA MATKI I DZIECKA

19 ..... s Arkadiusz Durasiewicz 163 TABELA CZEKIW ANIA RESPONDENTEK ZE STRONY PAŃSTWA, JEŻELI CHODZI O WSP ARCIE DLA MATKI I DZIECKA A MIEJSCE ZAMIESZKANIA chdzi wsparcie dla matki i dziecka - vi N "O s "O v:i Miejsce v:i zamieszkania u '0.g J:i - O O s u -en Oczekiwania Q),g t;l en,...,..., N' <':! en O en Q) -. -< -.i.: ze strny.::.1 s "O en państwa, jeżeli vi Q) N - - H '. -s u en... -.g. v:i O "tj en - N - S s.. V) ' s ' - V) Dłuższy urlp macierzyński Płatny urlp wychwawczy Wyższe kwty zasiłków Więcej żłbków i przedszkli Liczba % 21,7 28,6 13,2 11,8 Liczba % 13,9 16,3 13,2 26,5 Liczba % 32,3 28,6 13,2 11,8 Liczba % 5,0 0,0 10,5 11, ,7 26, ,2 23, ,8 1,0 22 1O,1 0,0 Bardziej Liczba krzystna plityka mieszkaniwa % 5,0 8,2 10,5 11,8 Bardziej Liczba elastyczna frma ulg pdatkwych % 2,8 0,0 13,2 0, ,3 16, ,5 16,0 Elastyczniejsze frmy zatrudnienia Lepszy system wynagrdzeń Nie mam czekiwań Liczba % 6,4 10,2 7,9 8,8 Liczba % 10,9 8,2 18,4 8,8 Liczba 9 3 % 2,1 0,0 0,0 8, ,9 10, ,6 8,0 2 0,9 0,0 Inne (mżliwść pwrtu Liczba d pracy p urlpie macierzyńskim) % 0,0 0,0 0,0 0,0 2 0,9 0,0 Ogółem Liczba % 100,0 100,0 100,0 100, ,0 100,0 * respndentki mgły zaznaczyć więcej niż jedną dpwiedź Źródł: Opracwanie własne na pdstawie badania ankietweg.

20 164 Gdzenie życia zawdweg i rdzinneg w pinii kbiet... Największy dsetek dpwiedzi 22,5 1 % gółu ankietwanych kbiet dtyczył płatneg urlpu wychwawczeg raz dłuższeg urlpu macierzyńskieg - 20,73% gółu udzielnych dpwiedzi (wykres 8.4). Kbiety stawiają więc na narzędzia, które przyczyniają się d ułatwienia im gdzenia pracy zawdwej z bwiązkami matki i żny. Na klejnym miejscu 19,1% ankietwanych kbiet czekuje ze strny państwa wyższych kwt zasiłków. Kwty na becnym pzimie nie zaspkaj aj ą w wielu przypadkach nawet pdstawwych ptrzeb. Dla przykładu, w Niemczech za miesięczną kwtę zasiłku rdzinneg (164 eur na pierwsze i drugie dzieck) mżna kupić 16 paczek pampersów, w Anglii 12 (zasiłek rdzinny na pierwsze dzieck w wyskści 17,45 funta), a w Plsce zaledwie jedną (zasiłek rdzinny w kwcie 68 zł na dzieck d 5. rku życia). Klejnym ważnym czynnikiem branym pd uwagę, jeżeli chdzi pmc ze strny państwa przy wspieraniu matki i dziecka, była większa liczba żłbków i przedszkli - 13,9% gółu ankietwanych. Jest t czywiście związane z jednej strny z niewystarczającą liczbą tych instytucji, a z drugiej - z łączeniem bwiązków zawdwych z rdzinnymi. Respndentki w badaniu ankietwym czekuj ą również d państwa bardziej krzystnej plityki mieszkaniwej (10,8% gółu ankietwanych kbiet). Jest t tyle ważne, że pmcy takiej czekują głównie samtni rdzice. Pzstałe dpwiedzi stanwiły w sumie 13,2% i dtyczyły: bardziej elastycznych frm ulg pdatkwych (3,4% ankietwanych kbiet), elastyczniej szych frm zatrudnienia (3,9% ankietwanych kbiet), lepszeg systemu wynagrdzeń ( 4,9% ankietwanych kbiet), braku czekiwań (0,7% ankietwanych kbiet) i mżliwści pwrtu d pracy p urlpie macierzyńskim (O, 1 % ankietwanych kbiet). Badania pkazały, że wśród czekiwań ze strny państwa dnśnie wsparcia matki i dziecka kbiety zamieszkuj ące na wsi wymieniały przede wszystkim wyższe kwty zasiłków - (32,3% ankietwanych) raz dłuższy urlp macierzyński (2 1,7% dpwiedzi) - tabela 8.7. Następnie respndentki wymieniały płatny urlp wychwawczy (13,9% dpwiedzi) raz lepszy system wynagrdzeń (10,9% dpwiedzi). Pza tymi czynnikami respndentki z bszarów wiejskich wymieniały elastyczniejsze frmy zatrudnienia (6,4% ankietwanych) raz większą liczbę żłbków i przedszkli (5% dpwiedzi). Ankietwane kbiety zamieszkujące w miejscwściach wielkści d 20 tys. mieszkańców czekują d plityki prwadznej przez państw na rzecz rdzin przede wszystkim dłuższeg urlpu macierzyńskieg (28,6% respndentek) raz wyższych kwt zasiłków (28,6% ankietwanych). Oprócz tych dwóch narzędzi plityki rdzinnej państwa respndentki wymieniały również - jak isttne dla nich - elastyczniej sze frmy zatrudnienia (10,2% ankietwanych), a także płatny urlp wychwawczy (16,3% dpwiedzi).

21 Arkadiusz Durasiewicz 165 W miejscwściach liczących d 20 d I OO tys. mieszkańców czekiwania respndentek dnśnie wsparcia dla matki i dziecka dtyczyły przede wszystkim lepszeg systemu wynagrdzeń (18,4% ankietwanych kbiet). Pnadt badane kbiety wskazały 4 narzędzia plityki rdzinnej (dłuższy urlp macierzyński, płatny urlp wychwawczy, wyższe kwty zasiłków i bardziej elastyczne frmy ulg pdatkwych), których czekują dnśnie państwweg wsparcia dla matki i dziecka - p 13,2% dpwiedzi. Badania pkazują, że respndentki zamieszkuj ące miejscwści ppulacji d OO d 200 tys. mieszkańców czekują d państwa plskieg przede wszystkim płatneg urlpu wychwawczeg (26,5% ankietwanych kbiet). W ramach państwweg wsparcia dla matki i dziecka ankietwane kbiety wymieniały również: dłuższy urlp macierzyński, więcej żłbków i przedszkli, wyższe kwty zasiłków raz bardziej krzystną plitykę mieszkaniwą (p 11,8% dpwiedzi). W miastach liczących d 200 d 500 tys. mieszkańców respndentki w ramach czekiwań ze strny państwa wymieniały przede wszystkim dłuższy urlp macierzyński (26,7% dpwiedzi) raz płatny urlp wychwawczy (2 1,2% ankietwanych kbiet). W ramach państwweg wsparcia dla matki i dziecka wymienian także lepszy system wynagrdzeń (10,6% dpwiedzi) raz więcej żłbków i przedszkli (1O,1% ankietwanych kbiet). Respndentki zamieszkuj ące miasta pwyżej 500 tys. mieszkańców czekują głównie d państwa plskieg wsparcia w pstaci dłuższeg urlpu macierzyńskieg (26% ankietwanych kbiet) raz płatneg urlpu wychwawczeg (23% dpwiedzi). Ddatkw ankietwane kbiety wymieniały również bardziej krzystną plitykę mieszkaniwą raz bardziej elastyczne frmy ulg pdatkwych (16% dpwiedzi). Ogólnie należy stwierdzić, że wśród gółu ankietwanych kbiet w miastach pwyżej 500 tys. i w miastach liczących tys. mieszkańców dminwał dłuższy urlp macierzyński. W pzstałych miastach i na wsi również ta frma wsparcia dminwała. Na klejnym miejscu znalazły się wyższe kwty zasiłków raz bardziej elastyczne frmy dliczeń pdatkwych, a także elastyczniejsze frmy zatrudnienia. W mniejszych miastach pniżej 100 tys. mieszkańców raz na wsi respndentki zwracały przede wszystkim uwagę na wyższe kwty zasiłków. Pnadt na wsi ankietwane kbiety czekiwałyby d państwa, jeżeli chdzi wsparcie matki i dziecka, dłuższeg urlpu macierzyńskieg raz płatneg urlpu wychwawczeg. Mieszkanki wsi zwracały również uwagę na lepszy system wynagrdzeń.

22 166 Gdzenie życia zawdweg i rdzinneg w pinii kbiet OCENA POLITYKI RODZINNEJ W POLSCE Jednym z czynników pracwanych przez państw w ramach plityki prrdzinnej jest jednrazwa zapmga z tytułu urdzenia dziecka (tzw. becikwe). Dlateg też jedn z pytań miał na celu sprawdzenie, czy frma finansweg wsparcia na rzecz rdzin w pstaci tej zapmgi wpływa na decyzję rdziców urdzeniu dziecka i stanwi dla nich zachętę w kierunku decyzji prkreacyjnych. 92,6% gółu ankietwanych kbiet (833 dpwiedzi) stwierdził, że jednrazwa zapmga z tytułu urdzenia dziecka nie stanwi czynnika zachęcająceg d pdjęcia decyzji psiadaniu dziecka. Tylk 7,4% ankietwanych kbiet (67 respndentek) udzielił pzytywnej dpwiedzi. Jest t przede wszystkim spwdwane: niską kwtą - jeżeli chdzi świadczenie jednrazwe; dużą administracyjną biurkracją dnśnie przyznania świadczenia; utrudnieniami związanymi z dużą ilścią dkumentacji związanej z przyznaniem świadczenia; długim kresem czekiwania na wypłatę jednrazwej zapmgi z tytułu urdzenia dziecka (becikwe). W zakresie stsunku d plityki rdzinnej państwa" przedstawine zstały czekiwania respndentek według ich sytuacj i zawdwej, dnśnie wychwywania dzieci w przypadku wypłaty dla matek kwty, jaką dpłaca państw na dzieck w żłbkach i przedszklach. Szukając dpwiedzi na pytanie, czy państw mże w jakiś spsób wpłynąć na matki w sbistym wychwywaniu dziecka, przedstawina zstała zależnść pmiędzy miejscem zamieszkania respndentek a pdjęciem sbistej pieki nad dzieckiem w przypadku, gdyby państw płacił matkm za sbistą piekę nad dzieckiem kwtę, jaką dpłaca się na każde dzieck w żłbkach i przedszklach (wykres 8.5). Jak wynika z przeprwadznych badań - w miastach pwyżej 500 tys. mieszkańców respndentki stwierdziły, że dla nich państwwa dpłata d sbistej pieki nad dzieckiem kwty, jaką dpłaca się na każde dzieck w żłbkach i przedszklach, nie ma żadneg znaczenia, pnieważ wlą wrócić d pracy (72,8% ankietwanych) lub też nie ma t dla nich żadneg znaczenia, pnieważ wlą same wychwywać dzieck (44,2% ankietwanych). 3,9% respndentek z miast pwyżej 500 tys. mieszkańców nie jest wcale zaintereswanych taką frmą państwweg wsparcia. W miastach liczących d 200 d 500 tys. mieszkańców 25,6% ankietwanych nie był zaintereswanych sbistą pieką nad dzieckiem w przypadku, gdyby państw płacił im za t kwtę, jaką dpłaca się na każde dzieck w żłbku bądź przedszklu.

23 Arkadiusz Durasiewicz % Ta k 55,6% Nie 48,9% 6, % 4,7% Nie ma t żadneg znaczenia - sama będę wychwywać dzieck 44,2% Nie ma t żadneg znaczenia - wlę wrócić d pracy 72,8% Inne 28,6% 71,4% DWieś (tys.) 20 i mniej (tys.) (tys.) (tys.) ł 500 i więcej (tys.) J Źródł: Opracwanie własne na pdstawie badania ankietweg. WYKRES 8.5. PODJĘCIE OSOBISTEJ OPIE DZIECKA A MIEJSCE ZAMIESZKANIA AD DZIECKIEM I WYCHOWYWANIA Taką frmą państwweg wsparcia były natmiast bardziej zaintereswane kbiety zamieszkuj ące mniejsze miejscwści. W przypadku respndentek z miejscwści liczbie tys. mieszkańców 4,3% ankietwanych pdjęłby się pieki nad dzieckiem w przypadku państwwej dpłaty. Pdbnie sytuacj a przedstawiała się w przypadku kbiet zamieszkujących miejscwści d 20 d 100 tys. mieszkańców. 6,7% respndentek w tej grupie stwierdził, że pdjęłby się sbistej pieki nad dzieckiem w przypadku państwwej dpłaty. W miejscwściach liczących pniżej 20 tys. mieszkańców, respndentki w 6,5% tej grupy ankietwanych wyraziły zaintereswanie dtyczące dpłaty państwa w przypadku sbistej pieki nad dzieckiem za kwtę, jaką dpłaca się na każde dzieck w żłbku bądź przedszklu. Kbiety na wsi aż w 55,6% (ankietwanych kbiet w tej grupie) również były zaintereswane pmcą finanswą państwa w pstaci dpłat d pieki nad dzieckiem. Jak wynika z przeprwadznych badań -w miastach pwyżej 500 tys. mieszkańców respndentki stwierdziły, że dla nich państwwa dpłata d sbistej pieki nad dzieckiem kwty, jaką dpłaca się na każde dzieck w żłbkach i przedszklach, nie ma żadneg znaczenia, pnieważ wlą wrócić d pracy. Natmiast w miastach pniżej 500 tys. raz na wsi, respndentk" pdjęłyby się

24 168 Gdzenie życia zawdweg i rdzinneg w pinii kbiet... sbistej pieki nad dzieckiem w przypadku, gdyby państw płacił im za t kwtę, jaką dpłaca się na każde dzieck w żłbku bądź przedszklu. W ramach przeprwadznych badań respndentki były pytane, czy pdjęłyby się sbistej pieki nad dzieckiem i wychwywania dziecka według sytuacji zawdwej ankietwanych (wykres 8.6). Ta k 46,4% Nie 67,6% Nie ma t żadneg znaczenia - sama będę wychwywać dzieck 25,5% Nie ma t żadneg znaczenia -wlę wrócić d pracy 80,9% Inne 33,3% D Pracująca D Bezrbtna Inna Źródł: Opracwanie własne na pdstawie badania ankietweg. WYKRES 8.6. PODJĘCIE OSOBISTEJ OPIEKI NAD DZIECKIEM I WYCHOWYWANIA DZIECKA WEDŁUG SYTUACll ZAWODOWEJ ANKIETOWANYCH Kbiety pracujące wlały wrócić d pracy i nie były zaintereswane takim rdzajem rdzinnej plityki państwwej. Spśród ankietwanych kbiet 66, 7% gółu respndentek mających inną sytuację zawdwą - jak np. przebywające na urlpie macierzyńskim bądź wychwawczym - stwierdził, że nie ma w tej kwestii (dpłaty państwwe d pieki i wychwania dziecka kwty, jaką płaci się na każde dzieck w żłbku i przedszklu) zdania. Kbiety bezrbtne skrzystałyby natmiast z państwwych dpłat dnśnie wychwywania dziecka - 46, 4% ankietwanych. Z przeprwadznych badań ankietwych wynika, że kbiety bezrbtne ( 18, 6% gółu dpwiedzi) pdjęłyby się sbistej pieki nad dzieckiem, gdyby państw płacił im za tę piekę kwtę, jaką dpłaca się na każde dzieck w żłbku i przedszklu. Kbiety pracujące natmiast stwierdziły, że nie pdjęłyby się takiej pieki ( 18, 56% gółu dpwiedzi), zaś 16, 4% gółu ankietwa-

25 Arkadiusz Durasiewicz 169 nych stwierdził, że dpłaty państwwe na piekę nad dzieckiem nie mają dla nich żadneg znaczenia, pnieważ wlą wrócić d pracy. Ogólnie mżna stwierdzić, że kbiety, które nie pracują, byłyby zaintereswane taką frmą finansweg wsparcia ze strny państwa PODSUMOWANIE Kbiety stawiają na gdzenie bwiązków zawdwych z rdzinnymi, wybieraj ąc czynniki, które przyczyniają się d ułatwienia im gdzenia pracy zawdwej z życiem rdzinnym (tj. pieka instytucjnalna dla dzieci). Dla respndentek decyduj ących się na dzieck niezwykle ważna jest mżliwść gdzenia kariery zawdwej z życiem rdzinnym (16,9%) raz stabilizacja finanswa (9,8% ). Generalnie, decyduj ąc się na dzieck respndentki wymieniają czynniki indywidualne i sbiste, a nie plitykę państwa. Interwencja państwa pprzez liczne narzędzia, które psiada, ma duży wpływ na eknmiczny aspekt decyzji psiadaniu dziecka. Ma na również wpływ na jakść jeg dalszeg rzwju dzięki ułatwieniu dstępu d edukacji. Przeprwadzne badanie pzwlił na ustalenie isttnych rekmendacj i w bszarze gdzenia życia zawdweg z rdzinnym, a mianwicie: jak najszybsze zwiększenie dstępnści żłbków i przedszkli (d żłbków uczęszcza zaledwie k. 3% dzieci, d przedszkli kł 50% dzieci, z teg jednak zdecydwana większść tylk d zerówki, cały kres 3-6 lat w przedszklu spędza jedynie k. 1/3 plskich dzieci). Dstępnść pieki przedszklnej szczególnie na terenach wiejskich jest bardz niewielka; zapewnienie równeg dstępu d edukacj i, również dla dzieci z biedniejszych rdzin, zgdnie z plityką równych szans; przyjazne dla rdziców praw pracy łagdzące knflikty w wybrze pmiędzy wychwywaniem dzieci a pracą zawdwą, m.in. pprzez wprwadzenie zindywidualizwaneg prawa d urlpów rdzicielskich, które umżliwia przekazywanie sbie prawa d urlpu pmiędzy rdzicami i zapewnia elastycznść pieki rdzicielskiej nad dzieckiem. Pnadt matka pwinna mieć mżliwść wcześniejszeg pwrtu d pracy, jeśli chce i móc wykrzystać pzstałą część urlpu macierzyńskieg w później szym kresie; nie mżna jednak w tym punkcie przesadzić z chrną przyszłych matek, gdyż efektem mże być bawa pracdawców przed zatrudnianiem na stałe młdych kbiet i bniżenie ich pzycj i na rynku pracy; wydłużenie urlpu j cwskieg.

26 170 Gdzenie życia zawdweg i rdzinneg w pinii kbiet... W drżenie pwyższych zaleceń mże przyczynić się d zwiększenia aktywizacj i kbiet na rynku pracy, większych mżliwści w gdzeniu życia zawdweg z rdzinnym. Jest t też szansa na plitykę rdzinną państwa bardziej przyj azną dla rdzin i pracdawców.