Wstęp. Wstęp do ćwiczeń z botaniki

Transkrypt

1 Wstęp do ćwiczeń z botaniki Celem opracowanego przez pracowników Katedry Botaniki i Ekologii zeszytu do ćwiczeń jest zainteresowanie Studentów Wydziału Rolniczego i Wydziału Hodowli i Biologii Zwierząt botaniką oraz przyswojenie charakterystycznych dla tego przedmiotu pojęć i zagadnień. Zeszyt zawiera najważniejsze treści jakie są zawarte w programie nauczania przedmiotu w formie ćwiczeń laboratoryjnych i terenowych. Na ćwiczeniach laboratoryjnych Studenci w oparciu o przygotowany materiał roślinny mają możliwość zapoznania się z cechami budowy anatomicznej i morfologicznej roślin oraz poznać przedstawicieli ważniejszych grup systematycznych. Stąd każde z ćwiczeń cząstkowych obejmuje trzy treści, takie jak: wstępne, przed zajęciami, przygotowanie się Studenta do ćwiczeń laboratoryjnych. (pomocne w przygotowaniu będą dołączone do każdego ćwiczenia pytania zawarte w punkcie zagadnienia do zaliczenia ćwiczeń w oparciu o zalecaną literaturę i problematykę omawiana na wykładach z botaniki) bezpośrednio na ćwiczeniach Student zapoznaje się z tematem zadania i jego opisem wykonania (zadania wykonywane są tylko na materiale roślinnym dostarczonym przez prowadzących ćwiczenia) dokonanie na ćwiczeniach przez Studenta obserwacji zaproponowanego materiału roślinnego, a następnie wykonanie (pod tematem i opisem zadania) starannego rysunku wraz z niezbędnym, estetycznym opisem lub uzupełnienie tabel w oparciu o dostępne materiały Rysunek jak i jego opis lub uzupełnienie tabel, wykonuje się tylko i wyłącznie w czasie trwania ćwiczeń, odręcznie ołówkiem (HB) bez użycia środków pomocniczych (ekierka, cyrkiel itp.). Rysunek ma uwzględniać najistotniejsze i charakterystyczne cechy badanego obiektu z zachowaniem właściwych proporcji, tj. ustalenie długości i szerokości badanego obiektu oraz właściwego kształtu. Student zobowiązany jest również do zaopatrzenia się w przybory niezbędne do przeprowadzenia ćwiczeń laboratoryjnych, takich jak: ołówek czarny twardość HB, gumka, temperówka, ostra żyletka, igła preparacyjna (może być gruba igła do szycia z oprawką z drewna), czysta ściereczka flanelowa o wymiarach cm. 1

2 Podsumowanie Przed ćwiczeniami Student zobowiązany jest zapoznać się z tematyką ćwiczeń i przygotować się do nich teoretycznie. Na zajęcia należy przynieść wydrukowane karty z opisem zadań do wykonania. Wszystkie niezbędne informacje i materiały do wykonania ćwiczeń dostępne są na stronie I Zasady otrzymania zaliczenia z przedmiotu BOTANIKA. Końcowa ocena zaliczeniowa jest składową ocen cząstkowych, takich jak: 1. ocena z cytologii i anatomii roślin obejmująca ćwiczenia 1-4 (kolokwium na ćw. 5) 2. ocena z charakterystyki porostów, mszaków, paprotników i roślin nagozalążkowych 3. ocena z rozpoznawania części morfologicznych roślin 4. ocena z rozpoznawania roślin i wykonania zielnika morfologiczno - systematycznego (zaliczenie ustne na ćwiczeniu nr 15). Do zaliczenia ćwiczeń z systematyki roślin Student powinien wykonać starannie zielnik z przedstawicielami ważniejszych rodzin i siedlisk oraz umieć rozpoznawać na materiale świeżym lub zasuszonym wszystkie gatunki, które są wyszczególnione w opisie do ćwiczenia nr 10 (drzewa, krzewy i rośliny zielne). Charakteryzując rodzinę i jej przedstawicieli należy znać takie jej cechy jak: budowa kwiatu, typ kwiatostanu, rodzaj owocu, zmiany morfologiczne liści i łodyg oraz przykłady roślin uprawnych, dzikorosnących i chronionych. Należy również zaznaczyć, że zeszyt do ćwiczeń jest dokumentem pracy Studenta, a zawarte w nim treści w formie rysunków i ich opisów oraz wypełnione tabele są sprawdzane przez prowadzących. Usprawiedliwienie nieobecności, jak i odrabianie ćwiczeń powinno być dokonane w ciągu 7 dni (do następnych ćwiczeń). II Tematy wykładów i ćwiczeń laboratoryjnych z botaniki 2010/11 Ćwiczenia 1. Budowa i funkcje komórki roślinnej. 2. Budowa anatomiczna liścia i wytwory skórki. 3. Budowa anatomiczna roślin jednoliściennych. 4. Budowa anatomiczna roślin dwuliściennych. 5. Charakterystyka i przegląd systematyczny porostów, mszaków, paprotników 6. Charakterystyka i przegląd systematyczny roślin nagozalążkowych. 2

3 7. Morfologia roślin okrytozalążkowych korzeń, pęd, liście. 8. Morfologia roślin okrytozalążkowych kwiat, kwiatostany i owoce. 9. Zajęcia terenowe. 10. Charakterystyka roślin z wybranych rodzin. 11. Charakterystyka roślin z wybranych rodzin. 12. Charakterystyka roślin z wybranych rodzin. 13. Charakterystyka roślin z wybranych siedlisk. 14. Charakterystyka roślin z wybranych siedlisk. 15. Zaliczenie końcowe ćwiczeń. III Zasady obsługi przyrządów optycznych i przygotowanie preparatów. Znaczna część obserwacji prowadzonych na ćwiczeniach z botaniki wymaga stosowania przyrządów optycznych, takich jak mikroskop i lupa binokularowa. Obserwowany przedmiot, który umieszczany jest na stoliku przedmiotowym (krzyżowym) mikroskopu, oświetlany jest za pomocą układu oświetlającego i przekształcony przez soczewki obiektywu i okularu. W efekcie otrzymujemy obraz obiektu pozorny, odwrócony i powiększony. Powiększenie całkowite mikroskopu jest iloczynem powiększeń obiektywu (najczęściej używamy powiększeń 10 lub 40 ), okularu (powiększenie 10 ) oraz nasadki tubusu. Na obiektywach, okularach i nasadkach okularowych z pryzmatem są wygrawerowane odpowiednie powiększenia. Na przykład stosując obiektyw 40, okular 10 i nasadkę okularową o powiększeniu 1,5, uzyskujemy powiększenie równe 600 razy (G = ,5 = 600 ). Wykonanie obserwacji mikroskopowych wymaga stosowania następujących zasad: 1. Przystępując do pracy z mikroskopem, należy wyczyścić czystą ściereczką flanelową zewnętrzne części optyczne mikroskopu (lusterko, obiektyw, okular) oraz szkiełka podstawowe i nakrywkowe. 2. Ustawić uchwyt statywu mikroskopu ku obserwatorowi i nastawić obiektyw o najmniejszym powiększeniu (10 ) naprzeciwko otworu na stoliku. 3. Włączyć lampkę oświetleniową u podstawy mikroskopu i za pomocą lusterka wklęsłego oraz pokrętła kondensora doprowadzić do jasnego i równomiernego oświetlenia pola widzenia. 4. Umieścić preparat na stoliku przedmiotowym tak by obserwowany obiekt znajdował się nad środkową częścią otworu stolika. 5. Patrząc z boku należy zbliżyć tubus z obiektywem na odległość kilku milimetrów od preparatu a następnie patrząc już przez okular, delikatnie go podnosić śrubą 3

4 makrometryczną do czasu aż w polu widzenia ukaże się obraz preparatu. Właściwą ostrość obrazu nastawia się śrubą mikrometryczną, którą powinno się wykonywać jedynie 1-2 obroty. 6. Po uzyskaniu właściwej ostrości obrazu przesuwamy za pomocą śrub z boku stolika, przedmiot (preparat) w celu znalezienia najlepszego miejsca do obserwacji w oglądanym obiekcie. 7. Obracając tarczę rewolwerową zmieniamy obiektyw z powiększenia mniejszego (10 ) na większe (40 ). Po zmianie obiektywu obraz preparatu nie ginie a właściwą jego ostrość uzyskujemy poprzez pokrętło śruby mikrometrycznej (ostrożnie!!!). Używając większego powiększenia należy preparat silniej oświetlić. 8. Po zakończeniu obserwacji, należy zmienić powiększenie na mniejsze, unieść tubus mikroskopu do góry śrubą makrometryczną i zdjąć preparat ze stolika. Materiał obserwowany na zajęciach laboratoryjnych można podzielić na trzy grupy; preparaty mikroskopowe gotowe z materiału zakonserwowanego, wykonane przez pracowników Katedry Botaniki preparaty mikroskopowe z materiału świeżego (liście, owoce, fragmenty roślin, zarodniki, itp.) przygotowywane przez Studentów w czasie ćwiczeń materiały roślinne w formie okazów świeżych lub zakonserwowanych w celu zapoznania się z morfologią i systematyką roślin (świeże okazy roślin, karty zielnikowe, fragmenty pędów, korzeni, itp.) Preparaty mikroskopowe gotowe wykonane są z zakonserwowanego materiału roślinnego, który został ucięty na mikrotomie (przyrząd do cięcia cienkich skrawków roślinnych) najczęściej o grubości μ. Cienkie skrawki roślinne zabarwiane są safraniną i umieszczone na szkiełku podstawowym w roztworze gliceryny z alkoholem oraz przykryte starannie szkiełkiem nakrywkowym. Preparaty wykonane przez Studentów samodzielnie wymagają użycia ostrej żyletki lub igły preparacyjnej, stąd są to tzw. preparaty cięte lub szarpane. Skrawki tkanek roślinnych lub fragmenty roślin umieszczane są w kropli wody a zatem są to tzw. preparaty wodne: w tym celu na środku szkiełka przedmiotowego umieszcza się bagietką szklaną kroplę wody, w której należy umieścić badany obiekt roślinny (komórki lub fragmenty tkanek). Całość przykrywamy czystym szkiełkiem nakrywkowym, tak by w wodzie nie wytworzyły się 4

5 pęcherzyki powietrza (szkiełko nakrywkowe należy umieścić ukośnie na szkiełku podstawowym opierając jedną jego krawędź o nie a następnie powolnym ruchem opuszczamy szkiełko). Techniczne wykonanie preparatów ciętych lub szarpanych zostanie szczegółowo omówione przez prowadzących ćwiczenia. IV. Zagadnienia do zaliczenia ćwiczeń Anatomia roślin 1. Budowa plastydów i ich funkcja. 2. Budowa i modyfikacje ściany komórkowej. 3. Rodzaje, miejsce gromadzenia w komórce i właściwości materiałów zapasowych. 4. Wykorzystanie roślinnych materiałów zapasowych w gospodarce człowieka. 5. Definicja tkanki. 6. Podział tkanek roślinnych wg pochodzenia, budowy, funkcji (pierwotne-wtórne, twórcze-stałe, jednorodne-niejednorodne). 7. Charakterystyka tkanki miękiszowej i ich rodzaje. 8. Charakterystyka tkanki wzmacniającej i rodzaje tkanki wzmacniającej 9. Charakterystyka i rodzaje tkanki okrywającej. 10. Scharakteryzuj budowę liścia roślin jedno- i dwuliściennych. 11. Budowa i zasada działania aparatów szparkowych. 12. Scharakteryzuj anatomiczne przystosowania liścia do różnych siedlisk. 13. Budowa i funkcje włosków jako wytworów skórki. 14. Lokalizacja poszczególnych miękiszów w organach roślin, przykłady gatunków. 15. Lokalizacja tkanki wzmacniającej w organach roślin i ich rola. 16. Wymień tkanki występujące w łodydze roślin jednoliściennych i określ ich zadania. 17. Które tkanki wzmacniają strukturę łodygi roślin jednoliściennych? 18. Wymień żywe elementy wiązki przewodzącej. 19. Wymień martwe elementy wiązki przewodzącej. 20. Podaj typy wiązek przewodzących wynikające z ułożenia względem siebie elementów łyka i drewna. 21. Budowa anatomiczna jednorocznej i wieloletniej łodygi roślin dwuliściennych 22. Rola tkanek twórczych wtórnych w budowie anatomicznej łodygi roślin wieloletnich 23. Różnice w budowie anatomicznej łodyg roślin drzewiastych lipa i sosna 24. Budowa pierwotna korzenia. 25. Budowa wtórna korzenia. 26. Różnice między wiązką przewodzącą w budowie pierwotnej i wtórnej korzenia. 27. Rola tkanek twórczych wtórnych w budowie anatomicznej korzenia. Morfologia roślin 1. Typy systemów korzeniowych i ich modyfikacje. 2. Sposoby wzrostu pędu. 3. Sposoby rozgałęzienia pędu. 4. Podziemne i nadziemne modyfikacje pędu przykłady. 5. Zasady klasyfikacji liści i sposoby ich ułożenia na łodydze. 5

6 6. Zasady nazewnictwa liści w zależności od kształtu blaszki liściowej, nasady i jego wierzchołka oraz brzegu i głębokości wcięcia blaszki liściowej. 7. Rodzaje modyfikacji liści przykłady 8. Jakie są rodzaje kwiatostanów i zasady ich klasyfikacji. 9. Jakie są rodzaje owoców i zasady ich klasyfikacji. 10. W jaki sposób ułożenie słupka w kwiecie wpływa na budowę owocu owoce właściwe i rzekome. Systematyka roślin 1. Występowanie porostów. 2. Typy plech porostów. 3. Porosty jako rośliny pionierskie oraz bioindykatory. 4. Sposoby rozmnażania mszaków- rola gametofitu w przemianie pokoleń 5. Powstawanie i rola torfowisk w przyrodzie. 6. Cechy anatomiczne torfowców umożliwiające magazynowanie wody. 7. Przystosowanie mszaków do życia na lądzie i ich rola w runi lasu. 5. Główne cechy morfologiczne mszaków, paprotników i roślin nagozalążkowych 8. Budowa organów rozmnażania generatywnego roślin nagozalążkowych 9. Przedstawiciele roślin nagozalążkowych 10. Gatunki chronione mszaków, paprotników, roślin nagozalążkowych 11. Charakterystyka roślin z wybranych rodzin i siedlisk; oznaczanie gatunków 6