Projekt nr: P Wykonanie prac przygotowawczych dla projektu Modernizacja Kanału Gliwickiego prace przygotowawcze, nr POIŚ 7.

Transkrypt

1 Katowice, ul. Dulęby 5 tel.: (32) , fax: (32) te.pl@gdfsuez.com Projekt nr: P Tytuł projektu: Nazwa opracowania: Sprawdzający: Kierownik projektu: mgr inż. Anna Kulczak mgr inż. Jerzy Zieliński Katowice, październik 2015

2 Str. 2 Zespół wykonawców: dr inż. Joanna Łaydanowicz dr Michał Śliwiński mgr Jacek Kurzawa mgr Joanna Pomorska-Grochowska dr Jan Kotusz dr hab. Marcin Popiołek mgr Paweł Kisiel mgr inż. Szymon Beuch mgr Paweł Grochowski dr Magdalena Moska mgr Marcin Rusiński mgr Michał Jaśkiewicz mgr inż. Robert Szmigiel mgr Łukasz Wróblewski

3 Str. 3 SPIS TREŚCI STRESZCZENIE SPORZĄDZONE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM WPROWADZENIE PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA CEL OPRACOWANIA PROGNOZY ZAKRES PROGNOZY METODY ZASTOSOWANE PRZY SPORZĄDZANIU PROGNOZY OCENA ISTNIEJĄCEGO STANU ŚRODOWISKA GEOGRAFICZNEGO POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE, UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI I WARUNKI GEOLOGICZNE KLIMAT I JAKOŚĆ POWIETRZA GLEBY BIOTYCZNE ELEMENTY ŚRODOWISKA Flora i pomniki przyrody Bezkręgowce Ryby Płazy i gady Ptaki Ssaki (bez nietoperzy) Nietoperze WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE LUDZIE I DZIEDZICTWO KULTUROWE SYSTEMY OCHRONY PRZYRODY CHARAKTERYSTYKA KONCEPCJI CELE KONCEPCJI OGÓLNY OPIS INWESTYCJI DOTYCHCZASOWE DZIAŁANIA W ZAKRESIE MODERNIZACJI KANAŁU GLIWICKIEGO POWIĄZANIA KONCEPCJI Z INNYMI DOKUMENTAMI Powiązania koncepcji z dokumentami ustanowionymi na szczeblu międzynarodowym Powiązania koncepcji z dokumentami ustanowionymi na szczeblu krajowym Powiązania koncepcji z dokumentami ustanowionymi na szczeblu regionalnym OCENA ZGODNOŚCI KONCEPCJI Z CELAMI OCHRONY ŚRODOWISKA USTANOWIONYMI NA SZCZEBLU MIĘDZYNARODOWYM I KRAJOWYM WARIANTY REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘCIA WARIANT I CAŁKOWITA LIKWIDACJA KANAŁU GLIWICKIEGO WARIANT II BUDOWA KANAŁU GLIWICKIEGO JAKO NOWEGO OBIEKTU HYDROTECHNICZNEGO STANOWIĄCEGO POCZĄTEK PLANOWANEJ DROGI WODNEJ ODRA-DUNAJ WARIANT III OPIS POTENCJALNYCH ZNACZĄCYCH ODDZIAŁYWAŃ WARIANT I WARIANT II WARIANT III Oddziaływania na ukształtowanie powierzchni oraz krajobraz Oddziaływania na klimat i jakość powietrza

4 Str Oddziaływania na gleby Oddziaływania na biotyczne elementy środowiska Oddziaływania na wody powierzchniowe i podziemne Oddziaływania na ludzi i dziedzictwo kulturowe Oddziaływania na systemy ochrony przyrody Oddziaływania na rzekę Kłodnice wraz z doliną Oddziaływania transgraniczne WARIANT NIEPODEJMOWANIA PRZEDSIĘWZIĘCIA PODSUMOWANIE ROZWIĄZANIA I REKOMENDACJE OGRANICZAJĄCE, ZAPOBIEGAJĄCE I KOMPENSUJĄCE NEGATYWNE ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO GEOGRAFICZNE UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI KLIMAT I JAKOŚĆ POWIETRZA GLEBY BIOTYCZNE ELEMENTY ŚRODOWISKA Flora i pomniki przyrody Bezkręgowce Ryby Płazy i gady Ptaki Ssaki (bez nietoperzy) Nietoperze WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE LUDZIE I DZIEDZICTWO KULTUROWE DZIAŁANIA OBJĘTE PROGRAM, KTÓRE NALEŻY W PRZYSZŁOŚCI PODDAĆ OCENIE SZCZEGÓŁOWEJ OBSZARY, DLA KTÓRYCH PRZEPROWADZENIE W PRZYSZŁOŚCI OCENY MOŻE ZOSTAĆ POMINIĘTE ROZWIĄZANIA ALTERNATYWNE METODY ANALIZY SKUTKÓW REALIZACJI POSTANOWIEŃ KONCEPCJI MODERNIZACJI KANAŁU GLIWICKIEGO PODSUMOWANIE I WNIOSKI LITERATURA ZAŁĄCZNIKI Załącznik mapowy nr 1 Wyniki inwentaryzacji przyrodniczej

5 Str. 5 SPIS RYSUNKÓW RYSUNEK 1. POŁOŻENIE KANAŁU GLIWICKIEGO NA TLE WOJEWÓDZTW RYSUNEK 2. POŁOŻENIE KANAŁU GLIWICKIEGO NA TLE JEDNOSTEK PODZIAŁU ADMINISTRACYJNEGO RYSUNEK 3. POŁOŻENIE KANAŁU GLIWICKIEGO NA TLE PODZIAŁU FIZYCZNOGEOGRAFICZNEGO POLSKI RYSUNEK 4. POŁOŻENIE KANAŁU GLIWICKIEGO NA TLE STRUKTUR GEOLOGICZNYCH RYSUNEK 5. UTWORY POWIERZCHNIOWE RYSUNEK 6. PODZIAŁ WOJEWÓDZTW OPOLSKIEGO I ŚLĄSKIEGO NA STREFY OCENY JAKOŚCI POWIETRZA RYSUNEK 7. TYPY GLEB RYSUNEK 8. LOKALIZACJA PUNKTÓW POMIAROWO-KONTROLNYCH NA JCWP W OBSZARZE OPRACOWANIA RYSUNEK 9. OCENA STANU/POTENCJAŁU EKOLOGICZNEGO NA JCWP RYSUNEK 10. JEDNOLITE CZĘŚCI WÓD PODZIEMNYCH WG NOWEGO I STAREGO PODZIAŁU RYSUNEK 11. LOKALIZACJA GZWP RYSUNEK 12. LOKALIZACJA FORM OCHRONY PRZYRODY RYSUNEK 13. PORÓWNANIE EMISJI DWUTLENKU WĘGLA Z RÓŻNYCH ŹRÓDEŁ TRANSPORTU SPIS TABEL TABELA 1. POŁOŻENIE KANAŁU GLIWICKIEGO NA TLE PODZIAŁU FIZYCZNOGEOGRAFICZNEGO TABELA 2. KLASY STREF DLA POSZCZEGÓLNYCH ZANIECZYSZCZEŃ Z UWZGLĘDNIENIEM KRYTERIÓW UDZIAŁ POSZCZEGÓLNYCH KLAS BONITACYJNYCH W OGÓLE GRUNTÓW ORNYCH POWIATU KĘDZIERZYŃSKO-KOZIELSKIEGO TABELA 4. OPIS PRZYRODY W OKOLICY OBIEKTÓW HYDROTECHNICZNYCH OBJĘTYCH OPRACOWANIEM TABELA 3. TABELA 5. TABELA 6. CHRONIONE I ZAGROŻONE GATUNKI ROŚLIN, KTÓRE MOGĄ POTENCJALNIE WYSTĘPOWAĆ NA TERENACH SĄSIADUJĄCYCH Z KANAŁEM GLIWICKIM WYKAZ ZINWENTARYZOWANYCH STANOWISK FLORY (SIEDLISK PRZYRODNICZYCH, CHRONIONYCH GATUNKÓW ROŚLIN) I POMNIKÓW PRZYRODY TABELA 7. OBSZARY O WYSOKICH WALORACH FLORYSTYCZNYCH, NIEPOSIADAJĄCE STATUSU SIEDLISK PRZYRODNICZYCH.. 48 TABELA 8. OBSZARY O UMIARKOWANYCH WALORACH FLORYSTYCZNYCH TABELA 9. WYKAZ ZINWENTARYZOWANYCH STANOWISK I SIEDLISK CHRONIONYCH GATUNKÓW BEZKRĘGOWCÓW TABELA 10. SKŁAD GATUNKOWY ICHTIOFAUNY OBWODU RYBACKIEGO KŁODNICA NR TABELA 11. WYKAZ ZINWENTARYZOWANYCH SIEDLISK CHRONIONYCH GATUNKÓW RYB TABELA 12. WYKAZ ZINWENTARYZOWANYCH STANOWISK I SIEDLISK PŁAZÓW I GADÓW TABELA 13. WYKAZ ZINWENTARYZOWANYCH STANOWISK I SIEDLISK PTAKÓW WYKAZ GATUNKÓW LĘGOWYCH NA BUDOWLACH HYDROTECHNICZNYCH I MOSTACH NA CAŁEJ DŁUGOŚCI KANAŁU GLIWICKIEGO TABELA 15. WYKAZ ZINWENTARYZOWANYCH STANOWISK I SIEDLISK CHRONIONYCH GATUNKÓW SSAKÓW (BEZ NIETOPERZY). 94 TABELA 14. WYKAZ CHRONIONYCH GATUNKÓW CHIROPTEROFAUNY POTENCJALNIE WYSTĘPUJĄCYCH WZDŁUŻ KANAŁU GLIWICKIEGO TABELA 17. WYKAZ ZINWENTARYZOWANYCH STANOWISK I SIEDLISK NIETOPERZY TABELA 16. WYNIKI KLASYFIKACJI I OCENY JEDNOLITYCH CZĘŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH W 2012 ROKU Z UWZGLĘDNIENIEM WYNIKÓW Z LAT 2010 I TABELA 19. WYNIKI BADAŃ JAKOŚCI WÓD PODZIEMNYCH W ROKU TABELA 20. WYKAZ NAJWAŻNIEJSZYCH ZABYTKÓW TABELA 21. FORMY OCHRONY PRZYRODY WYSTĘPUJĄCE W POBLIŻU KANAŁU GLIWICKIEGO TABELA 22. OBIEKTY GOSPODARKI WODNEJ I PRZEWIDYWANE DZIAŁANIA TABELA 23. WPŁYW WYNIKAJĄCY Z REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘCIA NA ZMIANY KLIMATU TABELA 18. TABELA 24. TABELA 25. PRZEWIDYWANE ODDZIAŁYWANIA KONCEPCJI NA WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE W CZASIE REALIZACJI POSTANOWIEŃ PRZEWIDYWANE ODDZIAŁYWANIA KONCEPCJI NA WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE W CZASIE FUNKCJONOWANIA

6 Str. 6 Streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym Zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. nr 199, poz z późn. zm.), realizacja dokumentu takiego jak koncepcja powinna być poprzedzona opracowaniem prognozy oddziaływania na środowisko oraz przeprowadzaniem postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko. Niniejsza prognoza obejmuje: opis istniejącego stanu środowiska, opis analizowanego dokumentu, ocenę zgodności i spójności głównych celów koncepcji z celami innych strategii, programów planistycznych na szczeblu międzynarodowym, krajowym i regionalnym oraz z dokumentami określającymi cele ochrony środowiska; opis rozpatrywanych wariantów przedsięwzięcia wraz z uzasadnieniem wyboru scenariusza optymalnego, ocenę wpływu postanowień koncepcji na środowisko, analizę zaniechania realizacji postanowień koncepcji, propozycje działań zapobiegających, zmniejszających i kompensujących negatywne oddziaływania na środowisko; propozycje metod analizy skutków realizacji postanowień koncepcji. Oceniany w niniejszej prognozie dokument ma na celu opracowanie koncepcji modernizacji Kanału Gliwickiego dla: uzyskania parametrów eksploatacyjnych minimum jak dla III klasy drogi wodnej zgodnie z obowiązującymi przepisami, poprawy stanu technicznego urządzeń wodnych i obiektów bezpośrednio położonych i funkcjonalnie związanych z kanałem, uzyskania dobrego stanu kanału, odbudowy łączności telekomunikacyjnej, zapewnienia możliwości dobrego utrzymania kanału oraz zwiększenia bezpieczeństwa żeglugi i efektywności przewozów transportem wodnym. Przedmiotowa Prognoza została opracowana na potrzeby procedury strategicznej oceny oddziaływania na środowisko i ma na celu analizę i ocenę wpływu na środowisko skutków realizacji koncepcji. W czasie prac nad nią skupiono się na tych elementach środowiska geograficznego, na które koncepcja może mieć istotny wpływ. Analizę oddziaływań oparto o model, w którym ocenie na najwyższym stopniu szczegółowości poddano wszystkie działania zdefiniowane przez wariant III przedsięwzięcia. W przypadku pozostałych wariantów skupiono się na zdefiniowanych możliwych szerszych skutków dla środowiska, gdyż działania przedstawione w ramach wariantu I i II są nie dość precyzyjne by możliwym było bardziej szczegółowe zdefiniowanie potencjalnych oddziaływań. Efektem przeprowadzonych analiz jest szereg rekomendacji ogólnych odnoszących się do wszystkich zamierzeń wariantu III umożliwiających zmniejszenie lub ograniczenie ryzyka wystąpienia oddziaływań na środowisko geograficzne, jak również wyszczególnienie rekomendacji specyficznych dla działań w konkretnych lokalizacjach. Zasięg oddziaływania koncepcji ograniczony jest do najbliższego sąsiedztwa koryta Kanału Gliwickiego, które ma długość ok. 39,4 km, z czego ok. 20 km znajduje się w województwie śląskim, a pozostała część w województwie opolskim. Przewidywany zasięg, charakter i skala planowanych w koncepcji działań wyklucza możliwość wystąpienia odziaływań na terenie rzeki Kłodnicy i jej doliny. Prognozowane oddziaływania będą miały charakter lokalny, zarówno pozytywny jak i negatywny, przy czym oddziaływania na człowieka będą w znacznej większości pozytywne i dotyczyć będą poprawy bezpieczeństwa powodziowego. Czas trwania zdecydowanej większości oddziaływań będzie

7 Str. 7 krótkoterminowy o przeważnie chwilowym lub okresowym charakterze i będzie dotyczyć etapu budowy. Etap eksploatacji będzie dotyczył przede wszystkim oddziaływań długoterminowych i średnioterminowych, a ich beneficjentami będą głównie biotyczne elementy środowiska. W przypadku elementów biotycznych oddziaływania pozytywne ograniczą się do polepszenia stanu siedlisk ryb oraz płazów oraz możliwości powstawania nowych siedlisk tych organizmów. Natomiast w przypadku elementów abiotycznych oraz człowieka pozytywny wpływ koncepcji objawi się głównie poprzez zmniejszenie ryzyka powodziowego, możliwość kontroli skutków wzmożonych opadów i roztopów, rozwój turystyki wodnej i rozwój gospodarczy obszarów położonych w pobliżu portów. Jak wykazano w dokumencie spośród wszystkich elementów, na które wdrożenie Programu może oddziaływać negatywnie, najbardziej istotne będą oddziaływania na elementy przyrodnicze. Jednak charakter działań objętych koncepcją sprawia, że większość negatywnych oddziaływań można zminimalizować lub skompensować poprzez zastosowanie odpowiednich środków i metod. Przewidywane możliwe negatywne długoterminowe oddziaływania na elementy przyrodnicze to przede wszystkim zniszczenie lub przekształcenie fragmentów siedlisk występowania niektórych gatunków roślin i zwierząt, zmniejszenie walorów biocenotycznych brzegów kanału lub też niepokojenie i płoszenie ptaków i ssaków. Z kolei zagrożenia bezpośrednie na etapie budowy wynikające z uciążliwości prowadzonych prac będą głównie krótkotrwałe i mało istotne przy zastosowaniu się do działań minimalizujących obejmujących m.in. zalecenia co do terminu prowadzenia prac. Nie przewiduje się wystąpienia istotnych oddziaływań skumulowanych, ani ryzyka wystąpienia oddziaływań o charakterze transgranicznym. Przeprowadzono analizę wariantową, w ramach której przeprowadzono skutki środowiskowe będące efektem zaniechania realizacji postanowień koncepcji oraz możliwych wariantów alternatywnych rozpatrywanych w koncepcji. Brak realizacji koncepcji wiązałby się przede wszystkim z dalszą degradacją urządzeń hydrotechnicznych oraz niedostosowaniem się do założeń dokumentów strategicznych. W aspekcie środowiskowym można spodziewać się postępowania procesów odbywających się w obrębie kanału tj. sukcesji roślinności wysokiej i niskiej, zmian geometrii kanału, zwiększania powierzchni obszarów podmokłych i zabagnionych, zwiększenia bioróżnorodności zarówno w kanale jak i jego otoczeniu. W toku prac nad koncepcją przeanalizowane zostały różne warianty rozwiązań przestrzennych, które różniły się w znaczący sposób pod względem oddziaływania na środowisko. Ostatecznie zdecydowano się na rozwiązanie, które w największym stopniu zgodne jest z zasadą zrównoważonego rozwoju zawartą w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Z tego względu w dokumencie nie wskazywano na rozwiązania alternatywne w stosunku do tych zaproponowanych w koncepcji. Oczywiście brak alternatywy w stosunku do założeń dokumentu nie oznacza, że postanowienia koncepcji są jedynym rozwiązaniem zapewaniającym m.in. doprowadzenie kanału do wymagań obecnie obowiązujących przepisów. Jest jednak obecnie wariantem najbardziej optymalnym, biorąc pod uwagę zarówno stan techniczny kanału i budowli z nim związanych, jak i wszelkie działania z nim związane w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat. W celu ograniczenia do minimum wpływu inwestycji na środowisko zaproponowano szereg rekomendacji wynikających z przeprowadzonych ocen i analiz. Są to m.in.: minimalizacja zajętości terenu, właściwe prowadzenie prac budowlanych i kontrola materiału ziemnego pod kątem występowania gatunków inwazyjnych, stosowanie sprzętu w dobrym stanie technicznym i wykonywanie prac tylko w porze dziennej, ochrona siedlisk przed bezpośrednim zniszczeniem, prowadzenie prac poza sezonem lęgowym ptaków,

8 Str. 8 nadzór chiropterologiczny, oznakowanie i zabezpieczenie miejsc prowadzenia prac. Ostatnim etapem sporządzania prognozy było zaproponowanie metod analizy skutków realizacji postanowień koncepcji. W związku z tym, iż większość negatywnych oddziaływań skupia się wokół etapu budowy nie wykazano potrzeby prowadzenia innych działań monitoringowych ponad te prowadzone przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska w ramach państwowego monitoringu środowiska. Na etapie budowy proponuje się, by na bieżąco analizować realizację postanowień pod kątem prawidłowego zagospodarowania odpadów, odpowiednich zabezpieczeń flory i fauny, a także warunków wodno-gruntowych.

9 Str Wprowadzenie Niniejsza prognoza oddziaływania na środowisko (zwana dalej prognozą) dla Projektu koncepcji naprawy i została opracowana, w celu przedstawienia jej wraz z projektem koncepcji do konsultacji społecznych oraz procedury opiniowania przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska, w ramach strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. Sporządzenie niniejszej prognozy stanowi jeden z etapów postępowania w sprawie tzw. strategicznej oceny oddziaływania, mającej na celu przyjęcie projektowanego dokumentu Podstawa prawna opracowania Bezpośrednią delegację dla postępowania administracyjnego w sprawie przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko w prawodawstwie polskim stanowi art. 46 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. nr 199, poz z późn. zm.), dokonującej w zakresie swojej regulacji wdrożenia następujących dyrektyw Unii Europejskiej: dyrektywy Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne (Dz. Urz. WE L 175 z , str. 40, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 1, str. 248); dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. Urz. WE L 206 z , str. 7, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 2, str. 102); dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko (Dz. Urz. WE L 197 z , str. 30; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 6, str. 157); dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/4/WE z dnia 28 stycznia 2003 r. w sprawie publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska i uchylającej dyrektywę Rady 90/313/EWG (Dz. Urz. WE L 41 z , str. 26; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 7, str. 375); dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/35/WE z dnia 26 maja 2003 r. przewidującej udział społeczeństwa w odniesieniu do sporządzania niektórych planów i programów w zakresie środowiska oraz zmieniającej w odniesieniu do udziału społeczeństwa i dostępu do wymiaru sprawiedliwości dyrektywy Rady 85/337/EWG i 96/61/WE (Dz. Urz. UE L 156 z , str. 17; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 7, str. 466); dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/1/WE z dnia 15 stycznia 2008 r. dotyczącej zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli (Dz. Urz. UE L 24 z , str. 8). Zgodnie z art. 46 ust. 2 ww. ustawy z dnia 3 października 2008 r. postępowania w sprawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, której elementem jest prognoza oddziaływania na środowisko wymagają projekty: polityk, strategii, planów lub programów w dziedzinie przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu, opracowywanych lub przyjmowanych przez organy

10 Str. 10 administracji, wyznaczających ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Poza ww. aktami prawnymi, postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko regulują dodatkowo: ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. nr 25, poz. 150 z późn. zm.); ustawa z dn. 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. nr 151 poz z późn. zm.); ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U nr 647); ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U nr 145); ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowalne (Dz. U nr 243, poz z późn. zm.); ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U nr 98, poz z późn. zm.); a także ustanowione na szczeblu międzynarodowym: dyrektywa 2001/43/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów dla środowiska (Dz. Urz. WE L 197 z dnia 21 lipca 2001 r.), tzw. Dyrektywa SEA; dyrektywa 2003/4/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2003 r. w sprawie publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska (Dz. Urz. WE L 156 z dnia 25 czerwca 2003 r.); dyrektywa 2003/35/WE parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 maja 2003r. przewidującej udział społeczeństwa w odniesieniu do sporządzania niektórych planów i programów w zakresie środowiska oraz zmieniającej w odniesieniu do udziału społeczeństwa i dostępu do wymiaru sprawiedliwości dyrektywy Rady 85/337/EWG i 96/61/WE. Na potrzeby przeprowadzenia postępowania administracyjnego w sprawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko organ, opracowujący projekt ocenianego dokumentu, sporządza prognozę oddziaływania na środowisko, o której mowa w art. 51 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. nr 199, poz z późn. zm.). Punktem wyjścia do opracowania prognozy oddziaływania na środowisko jest umowa nr 20/EZ/IP- IR/2015 zawarta w dniu w Gliwicach między Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej w Gliwicach, a Tractebel Engineering S.A. w Katowicach w sprawie wykonania prac przygotowawczych dla projektu Cel opracowania prognozy Celem prognozy sporządzonej na potrzeby przeprowadzenia postępowania administracyjnego w sprawie strategicznej oceny oddziaływania jest analiza potencjalnych znaczących oddziaływań realizacji założeń Projektu koncepcji naprawy i na środowisko co skutkować ma zminimalizowaniem jej negatywnego wpływu na środowisko.

11 Str Zakres prognozy Zgodnie z wymogami art. 51 ust. 2 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. nr 199, poz z późn. zm.), niniejsza prognoza zawiera następujące elementy: informację o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami; informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy; propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania; informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko; streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym; analizę istniejącego stanu środowiska oraz ocenę potencjalnych zmian tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu; analizę stanu środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem; określenie istniejących problemów ochrony środowiska w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie; określenie celów ochrony środowiska ustanowionych na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym istotnych z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz określenie sposobów, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu; analizę przewidywanych znaczących oddziaływań, w tym oddziaływań bezpośrednich, pośrednich, wtórnych, skumulowanych, krótkoterminowych, średnioterminowych i długoterminowych, stałych i chwilowych oraz pozytywnych i negatywnych, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko, a w szczególności na: różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne; przedstawienie rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu. Zgodnie z ww. ustawą z dnia 3 października 2008 r. zakres sporządzenia prognozy został uzgodniony z: Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Katowicach pismo z dnia 13 sierpnia 2015 r. nr WOOŚ MG.1, Państwowym Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym w Katowicach pismo z dnia r. nr NS-NZ , W opinii Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Katowicach prognoza powinna: 1) identyfikować jakie korzyści dla środowiska i społeczeństwa płyną z tego dokumentu i czy mogą być osiągnięte innymi środkami korzystniejszymi z punktu widzenia ochrony przyrody; 2) analizować wpływ na stan ekologiczny Regionu Górnej Odry oraz wyjaśniać, czy plan może zagrozić nieosiągnięciu celów środowiskowych zawartych w planach gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry; 3) zawierać informacje o powiązaniach z innymi dokumentami: planami gospodarowania wodami na obszarze dorzecza odry, warunkami korzystania z wód z Regionu Wodnego Górnej Odry, planami zarządzania ryzykiem powodzi;

12 Str. 12 4) określać, analizować i oceniać cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu; 5) określać, analizować i oceniać przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na przyrodę ze szczególnym uwzględnieniem ochrony obszarów Natura Z prognozy powinno wynikać czy plan powstał na podstawie zgłaszanych potrzeb lokalnych, czy też jest wynikiem konkretnych potrzeb. Wynikiem tej prognozy (oraz przeprowadzonej oceny) powinno być: 1) wytypowanie działań objętych programem, które należy w przyszłości poddać ocenie szczegółowej (np. ze względu na charakter inwestycji, wartości przyrodniczo-krajobrazowe, istniejące formy ochrony przyrody, wartości kulturowe, istniejące plany ekorozwoju, lokalne preferencje etc.); 2) wytypowanie obszarów, dla których przeprowadzenie w przyszłości oceny może zostać pominięte (np. ze względu na całkowita i nieodwracalną degradacje środowiska lub ze względu na brak wpływu przewidywanej inwestycji na środowisko cieku). Zakres prognozy dla przedmiotowego dokumentu, w części województwa opolskiego, za pismem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Opolu z 11 sierpnia 2015 r. winien być zgodny z wymogami określonymi w art. 51 ust. 2 oraz art. 52 ust. 1 i 2 ww. ustawy z dnia 3 października 2008 r., ze szczególnym uwzględnieniem następujących wskazań: 1) przy wypełnieniu zapisów art. 51 ust. 2 pkt 2 lit. A i b należy uwzględnić przede wszystkim stan jakości wód powierzchniowych, gospodarkę odpadami i wodnościekową, różnorodność biologiczna, zwierzęta, krajobraz; 2) należy scharakteryzować i ocenić istniejący sposób zagospodarowania obszaru objętego postanowieniami projektowanego dokumentu oraz przedstawić te informacje na załączniku kartograficznym; 3) przy opisie stanu środowiska oraz ocenie przewidywanych oddziaływań należy szczególnie uwzględnić formy ochrony przyrody, o których mowa w art..6 ustawy o ochronie przyrody oraz formy projektowane istotne z punktu widzenia opracowywanego dokumentu (śliz pospolity Barbatula barbatula, bóbr euopejski Castor fiber, pachnica dębowa Osmoderma eremita, zimowit jesienny Colchicum autumnale oraz aleja pomników przyrody i użytek ekologiczny Kaczy Dół). Informacje te należy przedstawić również na załączniku mapowym; 4) należy dokonać oceny stopnia zgodności postanowień projektu dokumentu z aktami prawnymi dotyczącymi form ochrony przyrody, w szczególności w odniesieniu do obowiązujących zakazów; 5) należy uwzględnić zagadnienia dotyczące łagodzenia zmian klimatu i adaptacji do jego zmian biorąc pod uwagę m.in. takie elementy jak: bezpośrednie i pośrednie emisje gazów cieplarnianych oraz działania skutkujące ich pochłanianiem i zmniejszeniem ich emisji oraz klęski żywiołowe. W opinii Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Katowicach prognoza powinna obejmować wymagania określone w art. 51 ust. 2 ustawy z dnia r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2013 r. poz. 1235, z późn. zm) elementy te powinny być przeanalizowane oraz ocenione w stopniu i zakresie adekwatnym do charakterystyki obszaru objętego opracowaniem. Ponadto, prognoza powinna zawierać analizę wpływu zaplanowanych działań związanych ze zdrowiem mieszkańców, ze wskazaniem działań, które należy zrealizować w pierwszej kolejności.

13 Str. 13 Zakres przestrzenny prognozy nie jest jednolity. Wynika to z faktu, iż w przypadku analizowanego dokumentu potencjalne oddziaływania na środowisko będące wynikiem realizacji koncepcji oddziaływać będą miały różny zasięg zależący od komponentu środowiska, którego dotyczą. Ewentualne negatywne oddziaływania skutków realizacji projektowanego dokumentu w sferze jednolitych części wód podziemnych będą obejmowały swym zasięgiem większy obszar niż w sferze fauny. Dlatego też najtrafniej będzie sformułować zakres przestrzenny prognozy jako: obszar inwestycji oraz obszary, które mogą być narażone na oddziaływanie skutków realizacji koncepcji. Kanał Gliwicki został wybudowany na obszarze województw opolskiego i śląskiego na terenie gmin Kędzierzyn-Koźle, Ujazd, Rudziniec, Pyskowice oraz Gliwice Metody zastosowane przy sporządzaniu prognozy Prezentowany dokument jest wynikiem procesu mającego na celu identyfikację i ocenę potencjalnych oddziaływań koncepcji na środowisko geograficzne (tj. komponenty przyrodnicze i społeczno-gospodarcze) oraz opracowanie środków zapobiegających, ograniczających i kompensujących. Obecnie metodyka sporządzania prognoz strategicznych ocen oddziaływania w Polsce nie jest ściśle zdeterminowana określonymi przepisami prawnymi. Prognoza powstała w wyniku dokładnej analizy i oceny treści zawartej w projekcie koncepcji. Sporządzenie prognozy przebiegało wieloetapowo i obejmowało kolejno: ocenę aktualnego stanu środowiska na obszarze objętym dokumentem zawierającą analizę zasobów i walorów środowiska, wywieranej na nie presji antropogenicznej oraz jakości środowiska; ocenę potencjalnego wpływu ustaleń dokumentu strategicznego na środowisko geograficzne; opracowanie propozycji łagodzenia skutków realizacji ustaleń projektowanego dokumentu w obszarach, w których zidentyfikowano znaczące negatywne oddziaływania; opracowanie systemu monitorowania środowiskowych skutków wdrażania dokumentu strategicznego. Charakterystykę stanu środowiska przyrodniczego oraz analizę jakości jego poszczególnych elementów sporządzono metodą opisową przy wykorzystaniu dostępnych danych na temat obszaru opracowania tj. studium literatury, informacji pozostających w zasobach administracji samorządowej, danych statystyki publicznej oraz państwowego monitoringu środowiska, a także wykonanej inwentaryzacji przyrodniczej. Spis wykorzystanych materiałów zawarto na końcu opracowania. Drugi etap obejmował analizę wpływu ustaleń projektu planu na poszczególne komponenty środowiska, zarówno w aspekcie przyrodniczym jak i społeczno-ekonomicznym. Określono, które czynniki moją wpływać degradująco na poszczególne komponenty środowiska oraz potencjalny zasięg ich oddziaływania. Przy ocenie oddziaływania przedsięwzięcia polegającego na Modernizacji Kanału Gliwickiego na środowisko uwzględniono następującą klasyfikację oddziaływań: bezpośrednie/pośrednie/wtórne, skumulowane, krótkoterminowe/średnioterminowe/długoterminowe, stałe/chwilowe, pozytywne/negatywne.

14 Str. 14 Zgodnie z art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. nr 199, poz z późn. zm.), informacja zawarte w prognozie zostały opracowanie stosownie do stanu współczesnej wiedzy i metod oceny oraz dostosowane do zawartości i stopnia szczegółowości projektowanego dokumentu.

15 Str Ocena istniejącego stanu środowiska geograficznego 2.1. Położenie geograficzne, ukształtowanie powierzchni i warunki geologiczne Kanał Gliwicki znajduje się w zachodniej części województwa śląskiego oraz we wschodniej części województwa opolskiego (rys. 1). Górny odcinek kanału o długości 20,02 km znajduje się w województwie śląskim w obrębie gmin Gliwice, Pyskowice, Rudziniec. Natomiast dolny odcinek o długości 19,38 km znajduje się w obrębie województwa opolskiego na terenie gmin Ujazd oraz Kędzierzyn-Koźle (rys. 2). Kanał ma swój początek w basenie portowym Kędzierzyna-Koźla, a koniec w porcie rzecznym w Gliwicach. Rysunek 1. Położenie Kanału Gliwickiego na tle województw Źródło: opracowanie własne

16 Str. 16 Rysunek 2. Położenie Kanału Gliwickiego na tle jednostek podziału administracyjnego Źródło: opracowanie własne Pod względem fizycznogeograficznym, w przeważającej części kanał jest położony w obszarze mezoregionu Kotlina Raciborska, tylko odcinek w rejonie portu w Gliwicach znajduje się w mezoregionie Wyżyna Katowicka (rys. 3). Szczegółowy podział fizycznogeograficzny prezentuje tabela 1. Tabela 1. Położenie Kanału Gliwickiego na tle podziału fizycznogeograficznego MEGAREGION 3. Pozaalpejska Europa Środkowa 3. Pozaalpejska Europa Środkowa PROWINCJA 31. Nizina Środkowoeuropejska 34. Wyżyny Polskie PODPROWINCJA 318. Niziny Środkowopolskie 341. Wyżyna Śląsko-Krakowska MAKROREGION Nizina Śląska Wyżyna Śląska MEZOREGION Kotlina Raciborska Wyżyna Katowicka Źródło: opracowanie własne na podstawie: Kondracki J., Geografia regionalna Polski Przyczyn usytuowania kanału między Kędzierzynem-Koźlem, a Gliwicami należy doszukiwać się w przeszłości historycznej tych ziem. Do najważniejszych czynników, które zadecydowały o lokalizacji inwestycji należały: bliskość kopalni węgla kamiennego, potrzeba konkurowania z okręgami przemysłowymi na zachodzie Niemiec, opłacalność transportu węgla drogą wodną oraz zwiększenie potencjału militarnego. Obszar objęty projektem koncepcji pod względem geologicznym położony jest w obrębie dwóch jednostek tektonicznych wchodzących w skład bloku górnośląskiego: zapadliska górnośląskiego (na wschodzie) oraz morawsko-śląskiego pasma fałdowo-nasuwczego (za zachodzie), które rozdziela nasunięcie orłowsko-boguszowickie (rys. 4). Podłoże geologiczne terenu budują utwory czwartorzędowe i trzeciorzędowe spoczywające na utworach kredy i karbonu. Utwory trzeciorzędowe stanowiące głębsze

17 Str. 17 podłoże wykształcone są jako iły przewarstwione piaskami pylastymi, średnioziarnistymi i lokalnie żwirami. Utwory czwartorzędowe występują ciągłą pokrywą praktycznie na całej powierzchni obszaru opracowania i są to głównie utwory akumulacji rzecznej i lodowcowej zlodowacenia środkowopolskiego tj. piaski, żwiry, mułki rzeczne, piaski eoliczne, gliny zwałowe, piaski i żwiry lodowcowe, lessy (rys. 5). Rysunek 3. Położenie Kanału Gliwickiego na tle podziału fizycznogeograficznego Polski Źródło: opracowanie własne

18 Str. 18 Rysunek 4. Położenie Kanału Gliwickiego na tle struktur geologicznych Źródło: Żelaźniewicz A. i inni, 2011, Regionalizacja tektoniczna Polski Rysunek 5. Utwory powierzchniowe Źródło: Mapa Geologiczna Polski, 1: Rzeźba terenu opracowania posiada charakter wypłaszczonej doliny rzecznej o szerokości 1 1,5 km z lokalnie zarysowanymi poziomami terasowymi. Dno doliny jest płaskie i podmokłe. Krajobraz obszaru stanowi przeciwwagę dla antropogenicznego krajobrazu okolic Gliwic. Można tam spotkać odcięte zakola i meandry rzek, ich brzegi bywają porośnięte szuwarem, a nad wodą zwieszają się gałęzie drzew.

19 Str Klimat i jakość powietrza Obszar opracowania cechuje się klimatem typowym dla strefy umiarkowanej o charakterze przejściowym między oceanicznym, a kontynentalnym. Klimat jest zjawiskiem zmieniającym się dynamicznie zarówno przestrzennie jak i czasowo. Aby oddać jego charakter w niniejszym opracowaniu wykorzystano regionalizacje termiczno-opadową obszaru Polski wykonaną metodą A. Schmucka przez A. Ziernicką-Wojtaszek oraz T. Zaworę dla okresu W świetle badań ww. osób obszar opracowania został zakwalifikowany do regionu ciepłego (w kontekście termicznym) i umiarkowanie wilgotnego (w kontekście opadowym). Na uwagę zasługuje fakt, iż region ten w latach był dominującym na tle Polski i pokrywał jej powierzchnię w 34%. Podobne warunki termiczne panowały na 57% powierzchni kraju, a zbliżone warunki opadowe na obszarze 54% powierzchni kraju. Cechami klimatu obszaru opracowania są: stosunkowo wysoka średnia temperatura roczna, krótkotrwała zima, wczesna i wilgotna wiosna, ciepłe lato, rzadkość silnych wiatrów oraz wysoka częstotliwość pojawiania się mgieł. Klimat obszaru charakteryzują następujące parametry: najcieplejszy miesiąc: lipiec, najchłodniejszy miesiąc: styczeń, średnia roczna temperatura: +7-8 c, czas trwania zimy: 70 dni, czas trwania lata: 90 dni, średnie opady roczne: mm, średnia ilość dni z pokrywą śnieżną: 65, dominujące kierunki wiatrów: zachodni, południowo-zachodni, południowy; długość okresu wegetacyjnego: 220 dni. Poza naturalnymi czynnikami klimatotwórczymi tj. odległość od morza, rzeźba terenu, szerokość geograficzna czy pokrycie terenu wpływ na kształtowanie lokalnego klimatu ma także działalność człowieka. Koncentracja w pobliżu obszaru opracowania dużych ośrodków miejskich i przemysłowych w znaczący sposób powoduje występowanie większej emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych. Należy zaznaczyć, że w ostatnich latach obserwuje się sukcesywny spadek emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych na obszarze województw: opolskiego i śląskiego. Przedstawiona powyżej charakterystyka klimatyczna obszaru opracowania nie oddaje w pełni oddziaływania klimatu na człowieka. By podkreślić to oddziaływanie posłużono się podziałem bioklimatów ze względu na intensywność bodźców opracowanym przez T. Kozłowską-Szczęsną. W oparciu o ten podział można stwierdzić, że dolina Kłodnicy znajduje się w obrębie bioklimatu łagodnie bodźcowego (typ III) charakterystycznego dla wypukłych i wklęsłych form terenu. Na szczególną uwagę zasługuj fakt występowania na tym obszarze dwóch podtypów bioklimatu: A bioklimat terenów leśnych o cechach oszczędzających - dotyczy on szczególnie zachodniej i centralnej części opracowywanego obszaru. Oddziaływanie na człowieka tego bioklimatu polega przede wszystkim na łagodzącym wpływie szaty roślinnej na bodźce radiacyjne, termiczne i mechaniczne (np. zmniejszenie prędkości wiatru). Jednak największe znaczenie lasu polega na polepszaniu warunków higienicznych powietrza. Las pochłania bowiem zanieczyszczenia pyłowe i gazowe, wytłumia hałas, wzbogaca powietrze substancjami aromatycznymi. Warto zwrócić także uwagę na korzystne oddziaływanie zieleni na psychikę człowieka. B bioklimat terenów zurbanizowanych o cechach obciążających dotyczy on szczególnie wschodniej części opracowywanego obszaru. Oddziaływanie na człowieka tego bioklimatu polega

20 Str. 20 przede wszystkim na szkodliwym wpływie przemysłu i komunikacji na organizm człowieka. Powodują one niekorzystną dla ludzi zmianę bodźców zewnętrznych. Głównymi formami oddziaływania są emisja zanieczyszczeń, powstawanie miejskich wysp ciepła oraz emisja hałasu. Oceny jakości powietrza dokonywane są w oparciu o wyniki badań uzyskane w systemie pomiarowym państwowego monitoringu środowiska przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach oraz Opolu. Głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza na badanym obszarze jest emisja antropogeniczna związana ze źródłami punktowymi (obejmującymi głównie przemysł i produkcję energii), a także powierzchniowymi (obejmującymi głównie emisję z mieszkalnictwa, usług i sektora rolnego) oraz liniowymi (sieć transportu drogowego, kolejowego). Bliskość dużych ośrodków miejskich o dużej gęstości zaludnienia, gęstej sieci dróg i licznych ośrodkach przemysłowych podnosi udział emisji antropogenicznej w kształtowaniu jakości powietrza w dolinie Kłodnicy. Ostatnie wyniki badań powietrza badania czystości powietrza w województwach opolskim oraz śląskim zostały przedstawione w Ocenie jakości powietrza za rok 2014 dla woj. opolskiego oraz w Trzynastej rocznej ocenie jakości powietrza w województwie śląskim obejmującej 2014 rok. Obszar doliny Kłodnicy zawiera się w trzech strefach (rys. 6), które są wynikiem art. 87 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2013, poz z późn. zm.) oraz rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 10 sierpnia 2012 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz. U. 2012, poz. 914). W wyniku podziału województw obszar opracowania zawiera się w strefach: strefa opolska kod strefy PL1602, strefa śląska kod strefy PL2405, Aglomeracja Górnośląska kod strefy PL2401. Rysunek 6. Podział województw opolskiego i śląskiego na strefy oceny jakości powietrza Źródło: opracowanie własne Oceną są objęte wszystkie substancje, dla których w prawie krajowym określono poziomy dopuszczalne/docelowe/celu długoterminowego w powietrzu, ustanowione ze względu na ochronę

21 OCHRONA ROŚLIN OCHRONA ZDROWIA TRACTEBEL Str. 21 zdrowia ludzkiego i ochronę roślin. Wśród nich znajdują się: dwutlenek siarki (SO 2 ), dwutlenek azotu (NO 2 ), pył zawieszony poniżej 10 µm (PM10), pył zawieszony poniżej 2,5 µm (PM2,5) tlenek węgla (CO), benzen (C 6 H 6 ), ozon (O 3 ), bezo(a)piren (B(a)P), zawartość metali w pyle zawieszonym (ołów Pb, kadm Cd, nikiel Ni, arsen Ar), suma tlenków azotu (NO x ). W oparciu o ww. dokumenty utworzono tabelę 2 prezentującą klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia oraz w celu ochrony roślin. Klasyfikacja stref wykonana została w oparciu o następujące założenia: klasa A poziom stężeń nie przekracza wartości: dopuszczalnej oraz docelowej; klasa B poziom stężeń przekracza wartość dopuszczalną, lecz nie przekracza wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji; klasa C poziom stężeń przekracza wartość dopuszczalną i docelową lub wartość dopuszczalną lub wartość dopuszczalną powiększoną o margines tolerancji; klasa C2 poziom stężeń przekracza wartość docelową ustanowioną na pyłu PM2,5; klasa D1 poziom stężeń ozonu nie przekracza poziomi celu długoterminowego; klasa D2 poziom stężeń ozonu przekracza poziom celu długoterminowego. Tabela 2. CEL Klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń z uwzględnieniem kryteriów WSKAŹNIK NAZWA STREFY OPOLSKA ŚLĄSKA GÓRNOŚLĄSKA SO 2 A A A NO 2 A A C CO A A A C 6 H 6 A A A (1) O 3 C C A (2) O 3 D2 D2 D2 PM10 C C C Pb A A A As A A A Cd A A A Ni A A A B(a)P C C C PM2,5 (1) C C C PM2,5 (3) C2 - - SO 2 A A - NO x A A - (1) O 3 A A A (2) O 3 D2 D2 D2 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Trzynasta roczna ocena jakości powietrza w województwie śląskim, obejmująca 2014 rok oraz Ocena jakości powietrza za rok 2014 Ocena jakości powietrza za rok 2014 uwzględniająca kryteria ustanowione w celu ochrony zdrowia i ochrony roślin i dotycząca trzech stref będących częściami województw opolskiego i śląskiego wykazała, że w klasyfikacji dla kryterium zdrowia: wymaga się wdrażania naprawczych programów ochrony powietrza na terenie strefy opolskiej oraz strefy śląskiej ze względu na występowanie na obszarze tej strefy obszarów, na których odnotowano

22 Str. 22 przekroczenia średniodobowej wartości dopuszczalnej z ponadnormatywną częstotliwością lub przekroczenia rocznej wartości docelowej dla: pyłu zawieszonego PM10, pyłu zawieszonego PM2,5, benzo(a)pirenu oraz ozonu. Wymaga się wdrażania naprawczych programów ochrony powietrza na terenie Aglomeracji Górnośląskiej ze względu na występowanie na obszarze tej strefy obszarów, na których odnotowano przekroczenia średniodobowej wartości dopuszczalnej z ponadnormatywną częstotliwością lub przekroczenia rocznej wartości docelowej dla: dwutlenku azotu, ozonu, pyłu zawieszonego PM10, benzo(a)pirenu oraz pyłu zawieszonego PM2,5. W klasyfikacji dla kryterium ochrony roślin nie wykazano by konieczne było wdrażanie naprawczych programów ochrony powietrza, w którejkolwiek ze stref. Wykazano jedynie konieczność dążenia do osiągnięcia poziomu celu długoterminowego dla zawartości ozonu Gleby Gleby w otoczeniu kanału oraz jego dorzecza to głównie mady rzeczne, czyli gleby powstałe w wyniku nagromadzenia się materiału niesionego przez wody. Tworzą się wzdłuż dolin rzecznych w obszarze zalewowym, kiedy wody występując z brzegów osadzają niesiony organiczny i mineralny materiał glebowy. Należy pamiętać, że w wyniku intensywnych prac regulacyjnych liczba zalewów została ograniczona, co w dłuższej perspektywie czasowe spowalnia proces nadbudowywania dolin rzecznych. Gleby te postrzegane są jako dobre w kontekście przydatności rolniczej. Tereny położone poza obszarem zalewowym cieków wodnych charakteryzują się przede wszystkim glebami płowymi, czyli powstałymi głównie z glin oraz piasków gliniastych w środowiskach czynnych biologicznie. Gleby te podobnie jak mady rzeczne, postrzegane są jako dobre w kontekście przydatności dla rolnictwa. Znaczący udział na badanym obszarze podobnie jak w skali całego kraju, mają także gleby bielicowe, których obecność zanotowano przede wszystkim w części wschodniej Kotliny Raciborskiej. Ze względu na niską miąższość poziomu próchniczego oraz słabą wilgotność tych gleb nie są one uznawane za przydatne rolniczo (rys. 7). Rysunek 7. Typy gleb Źródło: Gleby Klasyfikacja genetyczna, mapa, 1: Pomocnym w określeniu przydatności rolniczej gleb jest podział na kompleksy przydatności rolniczej. Badany obszar położony jest niemal w całości w obrębie dwóch powiatów: kędzierzyńsko-kozielskiego oraz gliwickiego. Powiat gliwicki ma charakter rolniczo-przemysłowy. Niemal ogólnej powierzchni zajmują tereny typowo rolnicze. Tereny te jednak cechują się dużym zróżnicowaniem żyzności gleb. Na

23 Str. 23 obszarach szczególnie interesujących z punktu widzenia tego opracowania (tereny rolnicze gminy Pyskowice oraz Rudziniec) dominują cztery kompleksy glebowo-rolnicze: 2 pszenny dobry na tych glebach udają się wszystkie rośliny uprawne, ale w części jest to zależne od pogody i poziomu agrotechniki, 5 żytni dobry gleby dość wrażliwe na suszę, przeważne zakwaszone. Przeznacza się je głównie pod uprawy żytnio-ziemniaczane, 6 żytni słaby gleby ubogie w składniki pokarmowe, są nadmiernie przepuszczalne i słabo zatrzymują wodę, 8 zbożowy pastewny gleby zasobne w składniki pokarmowe i potencjalnie żyzne, ale wadliwe na skutek nadmiernego uwilgotnienia. Brak jest opracowań dotyczących występowania poszczególnych kompleksów glebowo-rolniczych na terenie powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego. Jednak dane zgromadzone przez Starostwo Powiatowe pozwala zobrazować jakość gruntów ornych przy pomocy klasyfikacji bonitacyjnej. Należy jednak pamiętać, że klasyfikacja bonitacyjna w odróżnieniu od podziału na kompleksy glebowo-rolnicze nie odnosi się do wskazywania najbardziej odpowiednich upraw tylko do wartości użytkowej gleby w odniesieniu do jej cech morfologicznych i fizycznych. Dane przedstawia tabela 3. Tabela 3. Udział poszczególnych klas bonitacyjnych w ogóle gruntów ornych powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego KLASA GRUNTÓW I POWIERZCHNIA [%] I II IIIa IIIb IVa IVb V VI 1,2 21,1 31,9 17,4 14,3 5,8 5,2 3,1 Źródło: Stan środowiska w województwie opolskim w latach Osobnym zagadnieniem związanym z glebami są badania jakości gleb wykonywane m.in. przez Okręgowe Stacje Chemiczno-Rolnicze. Szersze badania na terenie powiatu gliwickiego prowadzone były w roku Wykazały one, że większość użytków rolnych charakteryzuje się odczynem kwaśnym, co wskazuje na nieprawidłowe warunki dla wzrostu i rozwoju większości roślin uprawnych. Oszacowano także, że na terenie powiatu wapnowania wymaga 51-60% powierzchni gleb. Badania na zawartość metali ciężkich w glebach, które przeprowadzono m.in. na terenie gminy Rudziniec wykazały pełną przydatność gleb do produkcji rolniczej. Podsumowanie badań przeprowadzonych prze Okręgowa Stację Chemiczno-Rolniczą w Opolu przedstawia Raport o stanie środowiska w woj. opolskim w latach Wykazuje on, że około ponad 65% gleb użytkowanych rolniczo posiada odczyn kwaśny (poniżej 6,5 ph), a także blisko 60% wymaga wapnowania. Badania na zawartość metali ciężkich pozwoliły stwierdzić, że żaden zawartość żadnego z pierwiastków nie przekracza wartości dopuszczalnych Biotyczne elementy środowiska Obszar opracowania w skali kraju nie należy do najbardziej atrakcyjnych i różnorodnych przyrodniczo, co potwierdza niski udział form ochrony przyrody w ogólnej powierzchni województw opolskiego i śląskiego (odpowiednio 29,6% oraz 22,2% powierzchni przy 39,9% w skali kraju). Nie jest to jednak teren pozbawiony przyrody. Powierzchnia terenów zalesionych w gminach, w których znajduje się Kanał Gliwicki jest nieznacznie niższa od wartości tego wskaźnika dla całego kraju i w roku 2013 wyniosła 28,45% przy 29,52% dla całej Polski. Według podziału przyrodniczo-leśnego Tramplera kanał w całej swojej długości należy do mezoregionu Lasów Raciborskich i podlega pod trzy nadleśnictwa: Brynek, Kędzierzyn i Rudziniec. Większość powierzchni stanowią monokultury sosnowe, miejscami również brzeziny i lasy z nasadzeniami dębu czerwonego. Wzdłuż całej długości kanału występują luźne zadrzewienia i zakrzewienia gatunków liściastych, głównie klonów i wierzb, lokalnie występują niewielkie powierzchnie grądów i olsów.

24 Str. 24 W dolinie Kłodnicy od Ujazdu do Łanów występują znaczne powierzchnie mozaiki pastwisk i pól uprawnych, dalej w kierunku Gliwic na brzegach kanału dominują pola uprawne. W badanym obszarze Kanału można wyróżnić trzy główne elementy: środowisko wodne, skarpa oraz pozostały teren w pasie 100 m od osi kanału. Dla owadów istotnym siedliskiem jest pas skarpy z dużą ilością mikrośrodowisk, gatunków roślin, rozmaitym stopniem nasłonecznienia itd. Skarpa kanału jest sztucznym tworem człowieka, ale przez to, że jest zróżnicowana i leży na styku wielu różnych środowisk, które przecina Kanał może być miejscem licznego występowania wielu gatunków owadów, które jednak będą występowały zarówno na skarpie, jak i w przylegających środowiskach. Skarpa Kanału porośnięta jest przez wiele gatunków roślin cennych dla owadów np. drzewa liściaste (klony (Acer), kasztanowce (Aesculus), dęby (Quercus), głogi (Crataegus), jarząby (Sorbus), derenie (Cornus) oraz rozmaite rośliny zielne. Kanał Gliwicki jest specyficznym akwenem o całkowicie sztucznym, antropogenicznym pochodzeniu. Z punktu widzenia siedliska dla ryb nie sposób kwalifikować go jako wodę płynącą, w rozumieniu koncepcji ekologicznej River Continuum gradientu czynników abiotycznych i biotycznych rzeki determinującego strefowe rozmieszczenie zespołów ichtiofauny (Vannote i in. 1980). Pomimo występowania spadku podłużnego wzdłuż Kanału Gliwickiego (różnica wysokości portu Gliwice i portu Koźle wynosi 43,6m) nie wykazuje on podstawowych cech geomorfologicznych, hydrologicznych i fizykochemicznych rzeki, jak stały i wzrastający przepływ wody, transport rumoszu dennego, działalność erozyjna w korycie, malejąca średnica cząsteczek materiału dennego przy wzrastającej średniej temperaturze wody wzdłuż podłużnego profilu cieku. Należy traktować go raczej jako sekwencję sztucznych zbiorników wody stojącej (zwane dalej sekcje ), oddzielonych sześcioma progami zaopatrzonymi w śluzy dwukomorowe o identycznej konstrukcji technicznej. Zbiorniki te tylko okresowo kontaktują się ze sobą (podczas śluzowania jednostek pływających), przy czym łączność ta dotyczy jednocześnie zawsze tylko dwóch sąsiadujących zbiorników w danym czasie. Ilość wody podlegająca wymianie podczas śluzowania jest niewielka w skali całego kanału i wynosi 5800 m 3 (Rudziniec, Sławięcice, Nowa Wieś), lub 9500 m 3 (Dzierżono, Kłodnica) (Soczek i Tawkin 2006). Woda przedostaje się między zbiornikami w sposób bardzo ograniczony (niekorzystny) dla ewentualnej migracji ryb, ponieważ nie wytwarza ona stałego prądu wabiącego, który mógłby stanowić sygnał dla ryb o możliwości migracji. Transfer osobników gatunków reofilnych (rzecznych) - reagujących na prąd wody między zbiornikami może odbywać się tu tylko jednostkowo i przypadkowo. Pod względem herpetofauny obszar wzdłuż Kanału Gliwickiego wykazuje przeciętną wartość. Liczba zbiorników wodnych nie jest duża, zasiedlają je pospolitsze gatunki płazów, siedliska są mocno przesuszone. Gady nie występują licznie. W najcenniejszym obszarze pomiędzy Ujazdem a Pławniowicami - który potencjalnie mógłby być optymalnym miejscem dla płazów, większość starorzeczy rzeki Kłodnica jest zupełnie wyschnięta, łąki stanowiące potencjalne żerowisko płazów są suche lub świeże, a część z nich w ostatnich latach została zamieniona na grunty orne. Spośród gatunków wodnych z grupy ptaków niewróblowych wykazano tylko obecność krzyżówki Anas platyrhynchos (53 samce, 17 par i 4 samice wodzące pisklęta, 7 gniazd), 3-4 pary krakwy Anas strepeta, 1 stanowisko lęgowe łabędzia niemego Cygnus olor oraz około 12 stanowisk kokoszki Gallinula chloropus. Zarówno liczba gatunków, jak i ich liczebność na tak długim odcinku cieku wodnego jest zdecydowanie niska w porównaniu do rzek naturalnych. Należy zwrócić uwagę iż ostatnie z wymienionych gatunków, a więc tym samym te najrzadsze, zostały stwierdzone głównie na wysokości zbiorników Dzierżno Duże i Dzierżno Małe, czyli miejsc charakteryzujących się liczną populacją tych gatunków (S. Beuch inf. niepubl.). Inwentaryzacja wykazała też 6 stanowisk zimorodka Alcedo atthis, gatunku z I Załącznika Dyrektywy Ptasiej. Zlokalizowane dwa gniazda znajdowały się jednak poza korytem Kanału najczęściej w naturalnych skarpach rzeki Kłodnicy meandrującej w buforze inwentaryzacji w okolicach miejscowości Pławniowice oraz Niezdrowice. Na całej długości Kanału Gliwickiego brak jest odpowiednich miejsc do budowy gniazda przez ten gatunek i prawdopodobnie jest on przez niego wykorzystywany wyłącznie jako żerowisko. Wartym wymienienia jest fakt obecności

25 Str. 25 mieszanej kolonii lęgowej kormorana Phalacrocorax carbo i czapli siwej Ardea cinerea zlokalizowanej w okolicach 32 km długości Kanału w pobliżu śluzy Dzierżno. Jej liczebność w roku 2015 została określona na 237 gniazd kormorana i 120 gniazd czapli siwej. Jest to najważniejsze miejsce lęgowe tych gatunków w woj. śląskim. Inwentaryzacja ptaków wodnych z rzędu wróblowych Passeriformes wykazała również stosunkowo niewiele gatunków. Najliczniejszy i najbardziej charakterystyczny był trzciniak Acrocephalus arundinaceus wykazywany w prawie każdej kępie trzcin zlokalizowanej na całej długości Kanału. Stwierdzono łącznie 62 śpiewające samce tego gatunku. Z innych gatunków związanych z korytem i środowiskiem wodnym Kanału Gliwickiego należy wymienić trzcinniczka Acrocephalus scirpaceus (kilkanaście samców) oraz potrzosa Emberiza schoeniclus i remiza Remiz pendulinus (5-10 stanowisk). Są to liczebności niewielkie, a więc Kanał Gliwicki nie stanowi dla nich ważnego miejsca lęgowego. Sam wał Kanału Gliwickiego charakteryzował się podobnym siedliskiem na całej jego długości. Występowała tu wysoka trawa, koszona tylko miejscami, najczęściej w okolicach siedzib ludzkich i śluz, bujnie poprzerastana krzewami lub młodymi drzewami (często robinią akacjową). Dzięki temu skład gatunkowy ptaków występujących na samym wale był bardzo podobny. Gatunkiem dominującym była tu cierniówka Sylvia communis, której liczbę stanowisk oszacowano na , znajdywano również liczne gniazda tego gatunku podczas przemarszu. Drugim najliczniejszym gatunkiem, stwierdzanym w nadwodnych zakrzaczeniach wałów był słowik rdzawy Luscinia megarhynchos, którego naliczono aż 132 śpiewające samce. Najcenniejsze gatunki stwierdzone w mozaikowym krajobrazie otwartym zarówno na wałach jak i poza nimi to gąsiorek Lanius collurio (59 par na całej długości Kanału) i jarzębatka Sylvia nisoria (11 par), obydwa gatunki wymienione w I Załączniku Dyrektywy Ptasiej. W miejscach zalesionych okolic Kanału stwierdzono nieliczne występowanie innych gatunków z I Załącznika Dyrektywy Ptasiej. Były to dzięcioł zielonosiwy Picus canus (6 par), dzięcioł średni Dendrocopos medius (1 para) i muchołówka białoszyja Ficedula albicollis (12 samców). Najcenniejszym obszarem gdzie wykazano obecność wszystkich tych gatunków był starodrzew w okolicy miejscowości Łany (ok. 23 km). Kanał Gliwicki stanowi ważne miejsce dla zimowania ptaków wodnych. Liczenia zimowe ptaków z tej grupy prowadzone były głównie na odcinku pomiędzy Gliwicami a Pławniowicami i towarzyszyły liczeniom na sąsiednich zbiornikach zaporowych. Wody Kanału mają obecnie mniejsze znaczenie dla ptaków zimujących, ale w latach 1990 stwierdzano tu rekordowe w regionie stada bielaczka liczące nawet do 100 ptaków oraz perkozka do 50 ptaków (dane Banku Informacji Awifaunistycznej Muzeum Górnośląskiego). Tego typu liczebności stwierdza się w szczególnie mroźne zimy, kiedy okoliczne zbiorniki skuwa lód i ptaki traktują Kanał Gliwicki jako najbliższe, niezamarzające miejsce odpoczynku i żerowania, a więc jest on wówczas gwarantem przeżycia zimy. W ostatnich latach nie stwierdzano tu tak dużych stad ptaków ze względu na stosunkowo łagodne zimy. W wyniku badań przeprowadzonych w terenie stwierdzono bezpośrednio obecność trzech gatunków objętych ochroną częściową tj.: kreta, bobra i wydry. Dodatkowo, na podstawie analizy siedlisk, można wnioskować pośrednio o potencjalnym występowaniu następujących, chronionych częściowo, ssaków: ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, jeża wschodniego, jeża zachodniego, karczownika ziemnowodnego, badylarki, myszy zaroślowej, wiewiórki pospolitej, gronostaja i łasicy łaski. Mozaika siedlisk występujących wzdłuż Kanału Gliwickiego (tereny zalesione, zakrzaczenia, koszone łąki, pola uprawne, nieużytki) gwarantuje bioróżnorodność teriofauny badanego obszaru. Przegląd dostępnych danych literaturowych nie wykazał by bezpośrednio w analizowanym pasie wzdłuż przedmiotowego odcinka Kanału Gliwickiego były zlokalizowane znane trasy przelotów czy też miejsca występowania schronień nietoperzy w postaci kolonii rozrodczych oraz miejsc ich zimowania. Należy jednak zaznaczyć, iż omawiany rejon nigdy nie był przedmiotem szczegółowych badań terenowych w tym zakresie. W ramach inwentaryzacji wykonano opis otoczenia obiektów hydrotechnicznych przewidzianych do remontu wskazanych w opisie przedmiotu zamówienia (tab. 4). Zasadniczo występują wokół nich zadrzewienia o wartości biocenotycznej w postaci szpalerów drzew i krzewów, rzadziej trafiają się płaty

26 Str. 26 siedliska przyrodniczego 6430 niżowe ziołorośla nadrzeczne Convolvuletalia sepium oraz stanowiska chronionego arcydzięgla litwora nadbrzeżnego Angelica archangelica subsp. litoralis. W trakcie badań wykazano obecność pospolitych gatunków lęgowych ptaków związanych z obiektami hydrotechnicznymi. Najcenniejszy z nich to pliszka górska Motacilla cinerea, gatunek lokalnie rzadki, choć zwiększający liczebność. Na terenie inwentaryzacji wykazano 8 par lęgowych tego gatunku, głównie na mostach, ale również na obiektach hydrotechnicznych: Rudziniec, Kłodnica. Prace remontowe obiektów hydrotechnicznych zasiedlonych przez ten gatunek powinny być prowadzone w okresie wrzesień-luty, a poza tym okresem wyłącznie pod nadzorem ornitologa. Tabela 4. Opis przyrody w okolicy obiektów hydrotechnicznych objętych opracowaniem. NAZWA BUDOWLI KILOMETRAŻ OPIS PRZYRODNICZY Budowla nr 1 Przelew stały Występują tu pasy roślinności nadrzecznej z udziałem mozgi trzcinowatej Phalaris arundinacea i chronionego arcydzięgla litwora nadbrzeżnego Angelica archangelica subsp. litoralis, dalej od brzegu rozciągają się pola uprawne. Możliwe występowanie: kreta, ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, jeża wschodniego, jeża zachodniego, karczownika ziemnowodnego, gronostaja i łasicy Budowla nr 2 Syfon pod kanałem km Na brzegach występują wąskie pasy szuwaru mozgowego, pojedyncze drzewa, po obu stronach pola uprawne. Brak stanowisk chronionych gatunków roślin. Możliwe występowanie: kreta, ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, jeża wschodniego, jeża zachodniego, karczownika ziemnowodnego, gronostaja i łasicy Budowla nr 3 Przelew km Jest to płytki ciek otoczony roślinnością szuwarową, od strony wschodniej znajdują się zadrzewienia o walorach biocenotycznych, od północy łąka zalewowa Alopecuretum pratensis (siedlisko przyrodnicze 6510). Na brzegach Kanału Gliwickiego niewielkie płaty siedliska przyrodniczego 6430 niżowe ziołorośla nadrzeczne Convolvuletalia sepium z udziałem chronionego arcydzięgla litwora nadbrzeżnego Angelica archangelica subsp. litoralis. Budowla nr 4 Jaz Nowa Wieś km Na brzegach znajdują się szpalery drzew liściastych, za nimi występują zwarte drzewostany sosnowe. Brak stanowisk chronionych gatunków roślin. Stwierdzono tu obecność szpaka, mazurka i wróbla. Budowla nr 5 Kanał Kędzierzyński km Wokół początku Kanału Kędzierzyńskiego na brzegach szpalery drzew liściastych, podrostu i krzewów: klony Acer, brzoza brodawkowata Betula pendula, dąb szpułkowy Quercus robur, głóg jednoszyjkowy Crataegus monogyna, żarnowiec miotlasty Sarothamnus scoparius, czeremcha amerykańska Padus serotina. Występują także wąskie pasy szuwaru trzcinowego, całość prezentuje wysokie walory biocenotyczne. Brak stanowisk chronionych gatunków roślin. Budowla nr 6 Jaz Blachownia km Sąsiaduje z fragmentem 9170 grądu środkowoeuropejskiego Galio-Carpinetum z runem

27 Str. 27 NAZWA BUDOWLI KILOMETRAŻ OPIS PRZYRODNICZY zaburzonym występowaniem niecierpka drobnokwiatowego Impatiens parviflora i turzycy drżączkowatej Carex brizoides. Przy jazie znajduje się stanowisko chronionego arcydzięgla litwora nadbrzeżnego Angelica archangelica subsp. litoralis. Na N od obiektu znajduje się siedlisko muchołówki białoszyjej w lesie w Blachowni oraz możliwe występowanie: kreta, ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, jeża wschodniego, jeża zachodniego, badylarki, myszy zaroślowej, wiewiórki pospolitej, gronostaja i łasicy. Budowla nr 7 Jaz Sławięcice km Dwie duże powierzchnie zadrzewień o walorach biocenotycznych, od strony zachodniej z większym udziałem dębu czerwonego Quercus rubra, poza tym występują tu różne gatunki drzew i krzewów: dąb szpułkowy Quercus robur, czereśnia Cerasus avium, brzoza brodawkowata Betula pendula, klony Acer, wiąz szypułkowy Ulmus minor, głóg jednoszyjkowy Crataegus monogyna, żarnowiec miotlasty Sarothamnus scoparius, rozbudowany podszyt, w runie podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria, jeżyny Rubus, pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, glistnik jaskółcze ziele Chelidonium majus. Przy samym jazie stanowisko chronionego arcydzięgla litwora nadbrzeżnego Angelica archangelica subsp. litoralis. Stwierdzono tu obecność pliszki siwej, szpaka i bogatki. Budowla nr 8 Jaz Ujazd km Na NE od obiektu stwierdzono siedlisko kreta oraz wskazano możliwość występowania: ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, jeża wschodniego, jeża zachodniego, karczownika ziemnowodnego, badylarki, bobra europejskiego, wydry, gronostaja i łasicy. Budowla nr 9 Syfon Bojszowicki km Na brzegach rosną pojedyncze szpalery drzew, po obu stronach kanału znajdują się duże powierzchnie pastwisk, także pola uprawne. Brak stanowisk chronionych gatunków roślin. Na NE od obiektu stwierdzono siedlisko kreta oraz wskazano możliwość występowania: ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, jeża wschodniego, jeża zachodniego, karczownika ziemnowodnego, badylarki, bobra europejskiego, wydry, gronostaja i łasicy. Budowla nr 10 Przelew stały km Na brzegach występują pojedyncze szpalery drzew, po obu stronach kanału znajdują się pastwiska i pola uprawne. Brak stanowisk chronionych gatunków roślin. Na N od obiektu wskazano możliwe występowanie ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, jeża wschodniego, jeża zachodniego, karczownika ziemnowodnego, myszy zaroślowej, bobra europejskiego, wydry, gronostaja i łasicy. Na S od obiektu znajduje się cenne siedlisko bezkręgowców (łąka ze szczawiem), gdzie stwierdzono obecność

28 Str. 28 NAZWA BUDOWLI KILOMETRAŻ OPIS PRZYRODNICZY Budowla nr 11 Jaz Pławniowice Budowla nr 12 Przelew Kłodnicki km trzmieli oraz wskazano możliwe występowanie czerwończyka nieparka. Ponadto w tym miejscu, równolegle do kanału biegnie rów odwadniający, stanowiący miejsce rozrodu żaby wodnej. W okolicy obiektu stwierdzono obecność łąk stanowiących siedlisko trzmieli i potencjalne siedlisko czerwończyka nieparka. Ponadto Kłodnica w tym miejscu stanowi siedlisko zimorodka i pliszki górskiej. km Na brzegu kanału rosną szpalery o szerokości 1-2 drzew, wokół znajdują się pola uprawne bez wartości biocenotycznych. Na S od obiektu znajdują się łąki stanowiące siedlisko derkacza. W zadrzewieniach możliwe jest tu także występowanie: ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, jeża wschodniego, jeża zachodniego, karczownika ziemnowodnego, wydry, gronostaja i łasicy. Budowla nr 13 Jaz nr V km Otoczenie jazu porastają drzewostany mieszane z dominacją gatunków liściastych: dąb szypułkowy Quercus robur, topola Populus, jesion wyniosły Fraxinus excelsior, klony Acer, sosna zwyczajna Pinus sylvestris, głóg jednoszyjkowy Crataegus monogyna, wiąz szypułkowy Ulmus minor, brzoza brodawkowata Betula pendula. Na brzegach kanału rośnie dużo krzewów, całość prezentuje duże walory biocenotyczne. Budowla nr 14 Jaz wpustowy rz. Dramy do Dzierzna Małego wraz z kanałem do śluzy (Budowli nr 18) Budowla nr 15 Jaz (kaskada) wpustowa rzeki Pniówki Budowla nr 16 Przewał rz. Dramy Budowla nr 17 Upust lewarowy rz. Dramy Budowla nr 18 Śluza wałowa Budowla nr 19 Kaskada wpustowa rz. Kłodnicy do jeziora Dzierżno km na rz. Dramie (łącznie z budowlami nr 16, 17, 18) - całość jest obiektem suchym, na jego dnie znajduje się użytek zielony o strukturze nawiązującej do łąki świeżej, regularnie koszony, ze sporadycznym nalotem czeremchy amerykańskiej Padus serotina. Ponieważ jest to element struktury hydrotechnicznej, nie należy go traktować jako siedlisko przyrodnicze. Wokół znajdują się zadrzewienia o umiarkowanej wartości biocenotycznej, od strony zbiornika także wąskie pasy szuwarów, fragmenty o charakterze łąkowym oraz nalot drzew i krzewów. (łącznie z budowlą nr 14) - całość jest obiektem suchym, na jego dnie znajduje się użytek zielony o strukturze nawiązującej do łąki świeżej, regularnie koszony, ze sporadycznym nalotem czeremchy amerykańskiej Padus serotina. Ponieważ jest to element struktury hydrotechnicznej, nie należy go traktować jako siedlisko przyrodnicze. Zadrzewienia w okolicy kaskady wpustowej stanowią możliwe siedlisko: kreta, ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, jeża wschodniego, jeża zachodniego, karczownika ziemnowodnego, badylarki, bobra europejskiego, wydry, gronostaja i łasicy). Budowla nr 20 Jaz wpustowy km Nie stwierdzono występowania chronionych gatunków Budowla nr 21 Jaz na km i siedlisk. Kłodnicy

29 Str Flora i pomniki przyrody Potencjalnie występujące chronione i zagrożone gatunki roślin i bioty Z opublikowanych danych wynika, że w rejonie Kanału Gliwickiego może potencjalnie występować około 30 cennych taksonów roślin naczyniowych (tab. 5). Szczegółowe badania nad florą kanału i portów w Koźlu i Gliwicach były prowadzone w 1988 roku przez Szotkowskiego. Dane te, choć wiarygodne, przez okres niemal 30 lat mogły ulec dezaktualizacji, ponadto ich lokalizacja była jedynie podana w przybliżeniu i obejmowała cały obszar portu. Jeszcze mniej dokładne dane na temat potencjalnych cennych gatunków flory pochodzą z programów ochrony przyrody nadleśnictw, opracowań ekofizjograficznych oraz programów ochrony środowiska gmin, gdyż zostały w nich tylko wymienione z nazwy. Również dane z Atlasu rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce posiadają lokalizację stanowisk ograniczoną do kwadratu km i są niezbyt precyzyjne. Z tego względu, wszystkie opublikowane dotychczas stanowiska chronionych i zagrożonych gatunków roślin należy uznać za potencjalne dla inwentaryzowanego pasa terenu. Tabela 5. Chronione i zagrożone gatunki roślin, które mogą potencjalnie występować na terenach sąsiadujących z Kanałem Gliwickim L.p. Nazwa polska Nazwa łacińska Bodziszek leśny Centuria pospolita Czerniec gronkowy Czosnek kątowaty Czosnek niedźwiedzi Fiołek pagórkowy Goździk kartuzek Jarzmianka większa 9 Jaskier polny Kąkol pospolity Kocanki piaskowe Geranium sylvaticum Centaurium erythrea Actaea spicata Allium angulosum Allium ursinum Viola collina Dianthus carthusianorum Astrantia major Ranunculus arvensis Agrostemma githago Helichrysum arenarium Status ochronny nieobjęty ochroną ochrona częściowa nieobjęty ochroną ochrona częściowa ochrona częściowa nieobjęty ochroną nieobjęty ochroną nieobjęty ochroną nieobjęty ochroną nieobjęty ochroną ochrona częściowa Kategoria zagrożenia w opolskim/ śląskim/ Polsce VU/-/- NT/-/- LC/VU/- VU/EN/- -/VU/[V] VU/-/- NT/-/- NT/-/- EN/-/- LC/-/- CR/LR/- Lokalizacja Port Gliwice CF29, DF30, port Koźle, port Gliwice CF39, DF30 Port Gliwice Nieokreślona Port Gliwice CF37, CF38, CF39, DF30 CF29 Port Gliwice CF29, CF37, CF38, CF39, DF30, port Koźle CF37 Źródło Szotkowski P Zając A., Zając M Szotkowski P Zając A., Zając M Szotkowski P Program ochrony przyrody dla nadleśnictwa Kędzierzyn Szotkowski P Zając A., Zając M Zając A., Zając M Szotkowski P Zając A., Zając M Szotkowski P Zając A., Zając M

30 Str. 30 L.p. Nazwa polska Nazwa łacińska 12 Lepiężnik różowy Petasites hybridus Status ochronny nieobjęty ochroną Kategoria zagrożenia w opolskim/ śląskim/ Polsce LC/-/- Lokalizacja CF39, DF30 Źródło Zając A., Zając M Zając A., Zając M Lilia złotogłów 14 Lulek czarny Lilium martagon Hyoscyamus niger ochrona ścisła nieobjęty ochroną LC/VU/- VU/-/- CF29, CF37, CF38, DF30 Kanał Gliwicki, port Gliwice Program ochrony przyrody dla nadleśnictwa Kędzierzyn Szotkowski P Zając A., Zając M Orlik pospolity Aquilegia vulgaris ochrona częściowa EN/VU/- CF29, DF30 Program ochrony przyrody dla nadleśnictwa Rudziniec Pierwiosnek wyniosły Pierwiosnek lekarski Pięciornik wyprostowany Przylaszczka pospolita Smagliczka kielichowata Stokłosa żytnia Primula elatior Primula veris Potentilla recta Hepatica nobilis Alyssum alyssoides Bromus secalinus ochrona częściowa nieobjęty ochroną nieobjęty ochroną nieobjęty ochroną nieobjęty ochroną nieobjęty ochroną NT/LR/- NT/LR/- EN/VU/- LC/-/- NT/LR/- EN/-/- CF29, CF39, DF30 CF29 Port Koźle CF29, CF38 Port Koźle Port Koźle, port Gliwice Program ochrony środowiska gminy Rudziniec Zając A., Zając M Zając A., Zając M Szotkowski P Zając A., Zając M Szotkowski P Szotkowski P Zając A., Zając M Śnieżyczka przebiśnieg Szałwia łąkowa Traganek pęcherzykowat y Galanthus nivalis Salvia pratensis Astragalus cicer ochrona częściowa nieobjęty ochroną nieobjęty ochroną -/VU/- NT/-/- -/LR/- DF30 Port Koźle, port Gliwice Port Gliwice Program ochrony przyrody dla nadleśnictwa Rudziniec Szotkowski P Szotkowski P

31 Str. 31 L.p. Nazwa polska Nazwa łacińska Status ochronny Kategoria zagrożenia w opolskim/ śląskim/ Polsce Lokalizacja Źródło Zając A., Zając M Wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum ochrona częściowa LC/-/- CF29, CF37, CF38, CF39, DF30 Program ochrony przyrody dla nadleśnictwa Kędzierzyn Program ochrony środowiska gminy Rudziniec Zając A., Zając M Widłak goździsty Lycopodium clavatum ochrona częściowa NT/VU/- CF37, CF38, CF39, DF30 Program ochrony przyrody dla nadleśnictwa Rudziniec Zając A., Zając M Widłak jałowcowaty Zdrojówka rutewkowata Zimowit jesienny 30 Złocień polny Lycopodium annotinum Isopyrum thalictroides Colchicum autumnale Chrysanthemum segetum ochrona częściowa nieobjęty ochroną ochrona częściowa nieobjęty ochroną NT/EN/- LC/-/- LC/VU/- VU/-/- CF37 Nieokreślona Port Koźle Port Koźle Program ochrony przyrody dla nadleśnictwa Rudziniec Program ochrony przyrody dla nadleśnictwa Kędzierzyn Szotkowski P Szotkowski P Na gruntach w zarządzie nadleśnictwa Rudziniec znane są stanowiska chronionego gatunku grzyba smardza stożkowatego Morchella conica (ochrona częściowa), jednak brakuje danych na temat liczebności jego stanowisk, jak również ich szczegółowej lokalizacji. Wyniki przeprowadzonych badań botanicznych W aspekcie walorów botanicznych, na zinwentaryzowanym terenie najcenniejsze są trzy typy siedlisk przyrodniczych chronionych w ramach programu Natura 2000: 9170 grąd środkowoeuropejski Galio- Carpinetum, 6510 łąki wyczyńcowe Alopecuretum pratensis oraz 6430 niżowe ziołorośla nadrzeczne Convolvuletalia sepium. Nad Kanałem Gliwickim, żadne z wymienionych siedlisk nie zajmuje znacznego areału, lecz stan ich zachowania jest zadowalający. Łąki zalewowe, jako siedlisko o charakterze półnaturalnym, wymagają okresowej ingerencji człowieka w postaci koszenia, które na inwentaryzowanym terenie jest realizowane. Grądy i ziołorośla nadrzeczne nie posiadają szczególnych wymagań siedliskowych, lecz każde naruszenie struktury zbiorowiska będzie skutkować zmniejszeniem ich powierzchni i zaburzeniami w postaci wkroczenia i ekspansji niepożądanych gatunków roślin. Cenne

32 Str. 32 pod względem przyrodniczym są również 91XX olsy Ribeso nigri-alnetum, które choć podsuszone, nie utraciły swoich walorów biocenotycznych. Siedliska te wymagają obecności stagnującej wody, dlatego każde długotrwałe obniżenie poziomu wód gruntowych w sąsiedztwie ich powierzchni będzie niekorzystne dla właściwej im flory i całego ekosystemu leśnego. Olsy nie są w Polsce siedliskiem przyrodniczym w rozumieniu programu Natura 2000, jednak ich walory przyrodnicze zostały podkreślone przez włączenie ich do monitoringu siedlisk w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Ponadto, w Sławięcicach zinwentaryzowano jeden płat wilgotnej łąki Calthion z udziałem gatunków z klasy Scheuchzerio-Caricetea, których nie stwierdzono w innych miejscach nad Kanałem Gliwickim. Łąka nie jest siedliskiem przyrodniczym, jednak stanowi miejsce występowania licznych wilgociolubnych gatunków roślin, w tym chronionych i zagrożonych wymarciem na Opolszczyźnie. Lokalizacja siedlisk została przedstawiona na załączniku mapowym nr 1. Niewątpliwie cenne pod względem biocenotycznym są także spontanicznie powstałe zadrzewienia i zagajniki z udziałem gatunków liściastych porastające brzegi Kanału Gliwickiego, które podwyższają walory obszaru jako lokalnego korytarza ekologicznego. Największe powierzchnie zadrzewień zinwentaryzowano w Kędzierzynie-Koźlu, Sławięcicach (w tej roli parki przypałacowe), Bycinie i Gliwicach. Z gatunków drzew występują: klon zwyczajny Acer platanoides i jawor Acer pseudoplatanus, dąb szypułkowy Quercus robur, jesion wyniosły Fraxinus excelsior, lipa drobnolistna Tilia cordata, sosna zwyczajna Pinus sylvestris, wierzby Salix, robinia akacjowa Robinia pseudoacacia, olsza czarna Alnus glutinosa, topola Populus, grab pospolity Carpinus betulus, świerk pospolity Picea abies, dąb czerwony Quercus rubra, czereśnia Cerasus avium, brzoza brodawkowata Betula pendula, wiąz szypułkowy Ulmus minor. Krzewy to m.in.: bez dziki czarny Sambucus nigra, czeremcha zwyczajna Padus avium, czeremcha amerykańska Padus serotina, głóg jednoszyjkowy Crataegus monogyna i żarnowiec miotlasty Sarothamnus scoparius. W runie występują: arcydzięgiel litwor nadbrzeżny Angelica archangelica subsp. litoralis, turzyce Carex, pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, trzcina pospolita Phragmites australis, czosnaczek pospolity Alliaria petiolata, przytulia czepna Galium aparine, ziarnopłon wiosenny Ficaria verna, jasnota plamista Lamium maculatum, podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria, gwiazdnica pospolita Stellaria media i jeżyny Rubus. Duże walory biocenotyczne prezentują nieliczne zbiorniki wodne z roślinnością szuwarową, które są zlokalizowane w Kędzierzynie-Koźlu (50, N, 18, E) i Niezdrowicach (50, N, 18, E). Liczne stanowiska arcydzięgla litwora nadbrzeżnego Angelica archangelica subsp. litoralis wzdłuż Kanału Gliwickiego mają podłoże antropogeniczne. Gatunek ten pierwotnie występował wyłącznie wzdłuż wybrzeży Bałtyku i z tego względu został objęty ścisłą ochroną gatunkową. W miarę wzrostu intensywności żeglugi śródlądowej, diaspory tego gatunku przenosiły wraz z wodami balastowymi barek w górę Odry przyczyniając się do dużego wzrostu liczby jego stanowisk, przez co ochrona tego gatunku w dużej mierze straciła na zasadności. W 2014 roku obniżono jego status ochronny do częściowego, nie jest także gatunkiem zagrożonym wymarciem w żadnym z województw południowo-zachodniej Polski. Jest jednak gatunkiem diagnostycznym i przewodnim dla siedliska przyrodniczego 6430 niżowe ziołorośla nadrzeczne Convolvuletalia sepium. Na brzegach Kanału Gliwickiego arcydzięgiel litwor nadbrzeżny jest dość liczny i występuje w rozproszeniu na całej jego długości w formie pojedynczych roślin lub ich niewielkich skupień. W Sławięcicach, na wilgotnej łące ze związku Calthion występują dwa gatunki roślin objęte częściową ochroną prawną i zagrożone w województwie opolskim kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis (kategoria zagrożenia: NT) i bobrek trójlistkowy Menyanthes trifoliata (kategoria zagrożenia EN). Aktualnie, populacje tych roślin są dość liczne, jednak narażone są na zagłuszenie przez ekspansję trzciny pospolitej i nawłoci późnej z sąsiadującego nieużytku. Na łące widoczne były miejsca wypalania gałęzi. Odnotowano również, że właściciel łąki pogłębił zasypany niegdyś rów melioracyjny przechodzący przez północną część łąki, co w przyszłości może negatywnie odbić się na liczebności obu chronionych gatunków roślin.

33 Str. 33 Na terenach nadrzecznych zaobserwowano występowanie jeszcze jednego chronionego gatunku. Jest nim ciemiężyca zielona Veratrum lobelianum (ochrona częściowa, gatunek narażony na wymarcie), jednego osobnika stwierdzono poniżej mostu z autostradą A4, przy wale kanału. W warunkach naturalnych ciemiężyca zielona rośnie w piętrze regla górnego w stale wilgotnych miejscach na górskich halach (gatunek diagnostyczny zespołu Poo-Veratretum lobeliani) w ziołoroślach ruderalnych (Rumicion alpini) i nadrzecznych (Betulo-Adenostyletea). Biorąc pod uwagę popularność tego gatunku jako rośliny ozdobnej, nietypowe siedlisko i występowanie tylko jednego osobnika należy uznać, że jej występowanie nad kanałem jest efektem ucieczki z przydomowej uprawy. Z innych stwierdzonych gatunków zagrożonych wymarciem w województwie opolskim należy wymienić barwinka pospolitego Vinca minor (uciekinier z cmentarza w Pławniowicach) i porzeczkę czarną Ribes nigrum (rosnącą w sąsiednim olsie). Wymienione wyżej gatunki występują nielicznie i tylko w nieznacznym stopniu podwyższają walory flory Kanału Gliwickiego. O walorach przyrodniczych i krajobrazowych brzegów Kanału Gliwickiego stanowią liczne pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej, występujące w liczbie łącznie 29 drzew i 1 głazu narzutowego. Ich wartość przyrodnicza jest niezaprzeczalna i utrzymanie ich aktualnej kondycji jest zadaniem koniecznym, jednak przy zastosowaniu odpowiednich zabezpieczeń nie przewiduje się znaczącego, negatywnego oddziaływania na stan ich zachowania. W tabeli 6 zebrano wykaz zinwentaryzowanych stanowisk flory (siedlisk przyrodniczych, chronionych gatunków roślin) i pomników przyrody. Ich rozmieszczenie przedstawia załącznik mapowy nr 1.

34 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 34 Tabela 6. L.p. Wykaz zinwentaryzowanych stanowisk flory (siedlisk przyrodniczych, chronionych gatunków roślin) i pomników przyrody Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr 1 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Pomnik przyrody Botanika (rośliny, grzyby, siedliska przyrodnicze, pomniki przyrody) 1. Chronione gatunki roślin i pomniki przyrody stanowisko nr Chronione gatunki roślin i pomniki przyrody stanowisko nr Chronione gatunki roślin i pomniki przyrody stanowisko nr Chronione gatunki roślin i pomniki przyrody Dąb szypułkowy Quercus robur Głaz narzutowy Dąb szypułkowy Quercus robur Dąb szypułkowy Quercus robur Status ochronny Pomnik przyrody, Uchwała nr XVI/180/99 Rady Miejskiej w Kędzierzynie-Koźlu z dnia 30 września 1999r w sprawie uznania za pomniki przyrody drzew rosnących na terenie miasta Kędzierzyn-Koźle. Nie publikowana w Dzienniku Urzędowym. Pomnik przyrody, Rozporządzenie Wojewody Śląskiego Nr 40/2005 z dnia 26 sierpnia 2005 r. Pomnik przyrody, Rozp. Nr 50/04 Dz. U. z 2004 r. Nr 76 poz 2248 Pomnik przyrody, Rozp. Nr 33/2004 Dz. U. z r. Nr 56 poz Lokalizacja km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle, os. Sławięcice, ul. W. Wróblewskiego 25c ok. 100 m na NW od Kanału km ok (L) m. Gliwice, na terenie parku przy ul. Staromiejskiej u wylotu ul. Portowej ok. 35 m na SE od Kanału km ok (P) m. Rudziniec, ul. Kanałowa 9 ok. 48 km na N od Kanału km ok (L) m. Rudziniec, ul. Dębowa ok. 80 m na S od Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowania 1 drzewo FV. Wiek 360 lat, obwód 586 cm, wysokość 24,5 m. 1 głaz U1. Obwód 340 cm, wysokość 150 cm. Grupa 3 drzew FV. Obwody ok. 350 cm, wysokość ok. 19 m. 1 drzewo FV. Obwód ok. 600 cm, wysokość ok. 18 m. Brak Uwagi Ślady dewastacji, zerwana tabliczka Brak Poza pasem inwentaryzacji kolejny pomnik przyrody przy ul.

35 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 35 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr 1 stanowisko nr Chronione gatunki roślin i pomniki przyrody stanowisko nr Chronione gatunki roślin i pomniki przyrody stanowisko nr Chronione gatunki roślin i pomniki przyrody stanowisko nr Chronione gatunki roślin i pomniki Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Pomnik przyrody Sosna zwyczajna Pinus sylvestris Dąb szypułkowy Quercus robur Dąb szypułkowy Dąb szypułkowy Quercus robur Status ochronny Pomnik przyrody, Uchwała Rady Miasta Kędzierzyn-Koźle Nr XXXVI/424/13 z dnia 25 kwietnia 2013 r. (Dz. Urz. Woj. Op. z dnia 3 czerwca 2013 r., poz. 1281) Pomnik przyrody, Uchwała nr XVI/180/99 Rady Miejskiej w Kędzierzynie-Koźlu z dnia 30 września 1999r w sprawie uznania za pomniki przyrody drzew rosnących na terenie miasta Kędzierzyn-Koźle. Nie publikowana w Dzienniku Urzędowym. Pomnik przyrody, Uchwała Rady Miasta Kędzierzyn-Koźle Nr XXXVI/424/13 z dnia 25 kwietnia 2013 r. (Dz. Urz. Woj. Op. z dnia 3 czerwca 2013 r., poz. 1281) Pomnik przyrody, Uchwała Nr LII/392/10 Rady Miejskiej w Kanału Lokalizacja km ok (L) m. Kędzierzyn-Koźle, os. Sławięcice, ul. Daszyńskiego 1 ok. 30 m SE od Kanału km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle, os. Sławięcice, ul. W. Wróblewskiego 31, na podwórku przy fermie drobiu ok. 47 m na N od Kanału km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle, ul. Zwycięstwa ok. 60 m na N od Kanału km ok (P) m. Pyskowice, ul. Żużlowa Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowania Uwagi Gliwickiej 1 drzewo FV. Poza pasem inwentaryzacji kolejne 3 pomniki przyrody przy ul. Sławięcickiej 3 i 75 1 drzewo FV. Wiek 350 lat, obwód 534 cm, wysokość 19 m. Brak Aleja 21 drzew FV. Brak 1 drzewo FV. Poza pasem inwentaryzacji kolejne 3 pomniki

36 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 36 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr 1 przyrody stanowisko nr Chronione gatunki roślin i pomniki przyrody stanowisko nr 16-23, Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Pomnik przyrody Arcydzięgiel litwor nadbrzeżny Angelica archangelica subsp. litoralis Status ochronny Pyskowicach z dnia 20 października 2010 r. Lokalizacja ok. 69 m na NE od Kanału Ochrona częściowa Stanowisko nr 16 km ok (L) m. Kędzierzyn-Koźle ok. 70 m SW od Kanału Stanowisko nr 17 km ok (L) m. Kędzierzyn-Koźle na brzegu Kanału Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja 21 znanych stanowisk gatunku, przeważnie występują pojedyncze osobniki Stan zachowania FV. Występuje w rozproszeniu wzdłuż całego Kanału Gliwickiego i wokół obiektów hydrotechnicznyc h Uwagi przyrody przy ul. Żużlowej i Polnej Ustalenie dokładnej lokalizacji wszystkich osobników tego gatunku wykracza poza ramy tej inwentaryzacji Stanowisko nr 18 km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle na brzegu Kanału Stanowisko nr 19 km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle na brzegu Kanału Stanowisko nr 20 km ok (L) m. Kędzierzyn-Koźle na brzegu Kanału Stanowisko nr 21 km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle na brzegu Kanału

37 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 37 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr 1 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Pomnik przyrody Status ochronny Lokalizacja Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowania Uwagi Stanowisko nr 22 km ok (P) m. Ujazd na brzegu Kanału Stanowisko nr 23 km ok (L) m. Ujazd na brzegu Kanału Stanowisko nr 26 km ok (L) m. Taciszów na brzegu Kanału Stanowisko nr 27 km ok (P) m. Dzierżno na brzegu Kanału Stanowisko nr 28 km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle na brzegu Kanału Stanowisko nr 29 km ok (L) m. Kędzierzyn-Koźle na brzegu Kanału Stanowisko nr 30 km ok (P)

38 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 38 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr 1 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Pomnik przyrody Status ochronny Lokalizacja m. Kędzierzyn-Koźle na brzegu Kanału Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowania Uwagi Stanowisko nr 31 km ok (L) m. Kędzierzyn-Koźle na brzegu Kanału Stanowisko nr 32 km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle ok. 28 m na N od Kanału Stanowisko nr 33 km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle ok. 48 m na NW od Kanału Stanowisko nr 34 km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle na brzegu Kanału Stanowisko nr 35 km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle na brzegu Kanału Stanowisko nr 36 km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle na brzegu Kanału

39 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 39 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr 1 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Pomnik przyrody Status ochronny Lokalizacja Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowania Uwagi Stanowisko nr 37 km ok (L) m. Kędzierzyn-Koźle na brzegu Kanału 10. Chronione gatunki roślin i pomniki przyrody stanowisko nr Chronione gatunki roślin i pomniki przyrody stanowisko nr Chronione gatunki roślin i pomniki przyrody stanowisko nr 39 Porzeczka czarna Ribes nigrum Barwinek pospolity Vinca minor Ciemiężyca zielona Veratrum lobelianum Nieobjęta ochroną, zagrożona wymarciem w woj. opolskim w kat. NT (gatunek bliski zagrożenia) Nieobjęty ochroną, zagrożony wymarciem w woj. opolskim w kat. LC (gatunek niskiej troski) Ochrona częściowa, zagrożona wymarciem w woj. opolskim w kat. VU (narażona) Stanowisko nr 38 km ok (P) m. Łany ok. 275 m na N od Kanału (na brzegu rz. Kłodnicy) km ok (L) m. Pławniowice ok. 173 m na S od Kanału km ok (L) m. Pławniowice ok. 266 m na S od Kanału km ok (P) m. Pławniowice (poniżej mostu z autostradą A4) ok. 15 m na N od Kanału 1 stanowisko, pojedyncze krzewy 1 stanowisko, pojedyncze, zwarty płat 1 stanowisko, pojedynczy osobnik FV. Występuje w rozproszeniu na obrzeżach kompleksu olszyn na zachód od wsi FV. Występuje w postaci zwartego kobierca w lesie grądowym przy zachodnim murze cmentarza FV. Występowanie pojedynczego osobnika przy wale kanału w nietypowym dla tego gatunku siedlisku świadczy, iż jest Brak Stanowisko antropogeniczne Stanowisko antropogeniczne

40 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 40 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr Siedliska przyrodnicze stanowisko nr Siedliska przyrodnicze stanowisko nr 02 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Pomnik przyrody 9170 Grąd środkowoeuropejski Galio- Carpinetum, Tilio- Carpinetum 9170 Grąd środkowoeuropejski Galio- Carpinetum, Tilio- Carpinetum Status ochronny Siedlisko przyrodnicze Siedlisko przyrodnicze Lokalizacja km ok (P) m. Dzierżno km ok (L) m. Kędzierzyn-Koźle Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowania to uciekinier z przydomowej uprawy. 0,9 ha U1. Drzewa: dąb szypułkowy Quercus robur, brzoza brodawkowata Betula pendula. Krzewy: bez dziki czarny Sambucus nigra, czeremcha amerykańska Padus serotina, jarząb pospolity Sorbus aucuparia. Runo: podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria, niecierpek drobnokwiatowy Impatiens parviflora, gwiazdnica pospolita Stellaria media, jeżyny Rubus FV. Drzewa: dąb szypułkowy 4 ha Quercus robur, grab pospolity Uwagi Zadrzewienie o strukturze grądu nad niewielkim ciekiem. Niewielki areał i fragmentacja siedliska. Las mieszany z niewielkim udzialem sosny

41 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 41 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr Siedliska przyrodnicze stanowisko nr Siedliska przyrodnicze stanowisko nr 04 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Pomnik przyrody 9170 Grąd środkowoeuropejski Galio- Carpinetum, Tilio- Carpinetum 9170 Grąd środkowoeuropejski Galio- Carpinetum, Tilio- Carpinetum Status ochronny Siedlisko przyrodnicze Siedlisko przyrodnicze Lokalizacja km ok (L) m. Pławniowice ok. 200 m na S od Kanału km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle ok. 30 m na N od Kanału Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowania Carpinus betulus, lipa drobnolistna Tilia cordata, sosna zwyczajna Pinus sylvestris. Krzewy: czeremcha zwyczajna Padus avium 1,7 ha FV. Drzewa: klon pospolity Acer platanoides, brzoza brodawkowata Betula pendula, dąb szypułkowy Quercus robur. Runo: jeżyny Rubus, szczawik zajęczy Oxalis acetosella, barwinek pospolity Vinca minor 5,5 ha U1, Drzewa: dąb szypułkowy Quercus robur, klony Acer. Krzewy: bez dziki czarny Sambucus nigra, czeremcha zwyczajna Padus avium. Runo: Uwagi Las mieszany na stoku, niedaleko cmentarza Inwazja niecierpka pospolitego Impatiens parviflora, ekspansja turzycy drżączkowatej Carex brizoides

42 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 42 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr Siedliska przyrodnicze stanowisko nr 05 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Pomnik przyrody 6510 Łąka wyczyńcowa Alopecuretum pratensis Status ochronny Lokalizacja Siedlisko przyrodnicze km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowania podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria, niecierpek drobnowiatowy Impatiens parviflora, turzyca drżączkowata Carex brizoides, jeżyny Rubus 1,5 ha FV. Dominuje wyczyniec łąkowy Alopecurus pratensis, jako towarzyszące: mniszek Taraxacum, rogownica pospolita Cerastium holosteoides, pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, jaskier ostry Ranunculus acris, bluszczyk kurdybanek Glechoma hederacea, stokłosa miękka Bromus hordeaceus, Brak Uwagi

43 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 43 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr Siedliska przyrodnicze stanowisko nr 06, 07 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Pomnik przyrody 6430 Niżowe ziołorośla nadrzeczne Convolvuletalia sepium Status ochronny Lokalizacja Siedlisko przyrodnicze km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle km ok (L) Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Łącznie ok. 0,18 ha Stan zachowania jaskier rozłogowy Ranunculus repens, firletka poszarpana Lychnis floscuculi, przetacznik wiosenny Veronica verna, szczaw zwyczajny Rumex acetosa, wrotycz pospolity Tanacetum vulgare, tasznik pospolity Capsella bursa-pastoris, koniczyna łąkowa Trifolium pratense, ostrożeń polny Cirsium arvense, przetacznik ożankowy Veronica chamaedrys,mozg a trzcinowata Phalaris arundinacea U1. Zubożony skład florystyczny i niewielki areał siedliska. Pokrzywa zwyczajna Urtica Uwagi Podczas prac terenowych nie stwierdzono dużych płatów siedliska przyrodniczego

44 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 44 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr Siedliska przyrodnicze stanowisko nr 08 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Pomnik przyrody 91XX Ols Ribeso nigri- Alnetum Status ochronny Lokalizacja Brak km ok (L) m. Niezdrowice ok. 85 m na S od Kanału Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowania m. Kędzierzyn-Koźle dioica, arcydzięgiel litwor Angelica archangelica, kozłek lekarski Valeriana officinalis, chmiel zwyczajny Humulus lupulus, jeżyny Rubus 1,7 ha FV. Drzewa: olsza czarna Alnus glutinosa, brzoza brodawkowata Betula pendula. Runo: rzeżucha gorzka Cardamine amara, jaskier różnolistny Ranunculus auricomus, knieć błotna Caltha palustris, wietlica samicza Athyrium Uwagi 6430, mimo iż nad kanałem powszechnie występuje arcydzięgiel litwor Angelica archangelica - gatunek charakterystyczny dla związku Senecion fluviatilis. Uregulowane i kamieniste brzegi kanału utrudniają wytworzenie się dużych płatów ziołorośli nadrzecznych Zbiorowisko dobrze wykształcone, lecz na niewielkim areale

45 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 45 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr Siedliska przyrodnicze stanowisko nr Siedliska przyrodnicze stanowisko nr 10 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Pomnik przyrody 91XX Ols Ribeso nigri- Alnetum 91XX Ols Ribeso nigri- Alnetum Status ochronny Lokalizacja Brak km ok (L) m. Pławniowice ok. 78 m na S od Kanału Brak km ok (L) m. Pławniowice ok. 75 m na S od Kanału Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowania filix-femina 1,8 ha FV. Drzewa: olsza czarna Alnus glutinosa, świerk pospolity Picea abies, brzoza brodawkowata Betula pendula. Krzewy: jarząb pospolity Sorbus aucuparia, bez dziki czarny Sambucus nigra, czeremcha zwyczajna Padus avium. Runo: trzcina pospolita Phragmites australis, nerecznica samcza Dryopteris filixmas, jeżyny Rubus 3,2 ha FV. Drzewa: olsza czarna Alnus glutinosa. Krzewy: czeremcha zwyczajna Padus avium, porzeczka czarna Ribes nigrum, jarząb pospolity Sorbus aucuparia Uwagi Podłoże lekko przesuszone, ale jeszcze są wysięki Ols porasta znaczny areał w zagłębieniu terenu, stagnująca woda.

46 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 46 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr Siedliska przyrodnicze stanowisko nr Siedliska przyrodnicze stanowisko nr 29 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Pomnik przyrody 91XX Ols Ribeso nigri- Alnetum Łąka wilgotna Calthion z udziałem gatunków z klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae Status ochronny Lokalizacja Brak km ok (L) m. Kędzierzyn-Koźle Brak km ok (L) m. Sławięcice ok. 50 m na S od Kanału Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowania 1,5 ha U1. Drzewa: olsza czarna Alnus glutinosa. Krzewy: bez dziki czarny Sambucus nigra. Runo: wiązówka błotna Filipendula ulmaria, pokrzywa pospolita Urtica dioica, turzyca drżączkowata Carex brizoides, jaskier różnolistny Ranunculus auricomus 2,7 ha FV. Runo: knieć błotna Caltha palustris, sitowie leśne Scirpus sylvaticus, kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis, bobrek trójlistkowy Menyanthes trifoliata, ostrożeń błotny Cirsium palustre, wełnianka wąskolistna Uwagi Zbiorowisko przesuszone i przeswietlone (brak odpowiedniej struktury), ale z oczkami wodnymi i płatami turzyc i trzciny Liczna populacja storczyków i bobrka trójlistkowego, istniejącym zagrożeniem jest melioracja (pogłębienie dawnego rowu melioracyjnego biegnącego przez środek łąki), miejscami łąka już podsuszona, tam brak cennych gatunków roślin.

47 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 47 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr Chronione gatunki roślin i pomniki przyrody stanowisko nr Chronione gatunki roślin i pomniki przyrody stanowisko nr 41 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Pomnik przyrody Kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis Bobrek trójlistkowy Menyanthes trifoliata Status ochronny Ochrona częściowa, zagrożona wymarciem w woj. opolskim w kat. NT (gatunek bliski zagrożenia) Ochrona częściowa, zagrożona wymarciem w woj. opolskim w kat. EN (wymierający) Lokalizacja km ok (L) m. Sławięcice ok. 187 m na SE od Kanału km ok (L) m. Sławięcice ok. 193 m na SE od Kanału Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowania Eriophorum angustifolium, turzyca gwiazdkowata Carex echinata, drżączka średnia Briza media, kłosówka miękka Holcus lanatus, krwiściąg lekarski Sanguisorba officinalis, wiązówka błotna Filipendula ulmaria FV, osobniki w rozproszeniu na łące lub w niewielkich skupieniach FV, zwarty płat około 100 m 2, zagęszczenie osobników 40 roślin/m 2. Uwagi Siedlisko cenne dla motyli i pszczołowatych. Po skoszeniu łąki, na jej obrzeżach obserwowano 40 osobników. Zagrożeniem dla gatunku jest ekspansja trzciny i inwazja nawłoci późnej Zagrożeniem dla gatunku jest ekspansja trzciny i inwazja nawłoci późnej

48 Str. 48 Waloryzacja terenu pod kątem wartości przyrodniczych Podczas opisywania obszarów cennych pod względem przyrodniczym wzdłuż Kanału Gliwickiego, należy zwrócić uwagę na fakt, że jego wybudowanie przyczyniło się do powstania korytarza ekologicznego o znaczeniu lokalnym. Inne źródła podają, że sam kanał nie jest korytarzem, lecz tworzy go sąsiednia rzeka Kłodnica. Niezależnie od tego, połączenie środowiska wodnego kanału i otaczających go biotopów leśnych stanowi korytarz migracyjny dla flory i fauny. Podczas wstępnej wizji terenowej wyznaczono 20 obszarów o wysokich i umiarkowanych walorach florystycznych, w tym 13 nieposiadających statusu siedlisk przyrodniczych (tab. 7 i 8). Ich rozmieszczenie przedstawia załącznik mapowy nr 1. Tabela 7. Obszary o wysokich walorach florystycznych, nieposiadające statusu siedlisk przyrodniczych L.p. Numer obszaru Lokalizacja Charakterystyka Obszary o wysokich walorach florystycznych obszar nr 24 Obszary o wysokich walorach florystycznych obszar nr 19 Obszary o wysokich walorach florystycznych obszar nr 27 Obszary o wysokich walorach florystycznych obszar nr 13 Obszary o wysokich walorach florystycznych obszar nr 12 Obszary o wysokich walorach florystycznych obszar nr 28 km ok (L) m. Kędzierzyn-Koźle na SW od Kanału km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle na NE od Kanału km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle ok. 145 m na NW od Kanału km ok (L) m. Kędzierzyn-Koźle na S od Kanału km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle na NE od Kanału km ok (L) m. Niezdrowice ok. 80 m na SE od Kanału Zadrzewienia o walorach biocenotycznych, dawna odnoga rzeki. Drzewa: jesion wyniosły Fraxinus excelsior, wierzby Salix. Krzewy: bez dziki czarny Sambucus nigra. Runo: arcydzięgiel litwor Angelica archangelica (chr.), turzyce Carex, pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, trzcina pospolita Phragmites australis Zagajnik o walorach biocenotycznych. Drzewa: robinia akacjowa Robinia pseudoacacia, olsza czarna Alnus glutinosa, wierzby Salix. Krzewy: czeremcha zwyczajna Padus avium, czeremcha amerykańska Padus serotina. Runo: glistnik jaskółcze ziele Chelidonium majus, czosnaczek pospolity Alliaria petiolata, przytulia czepna Galium aparine, ziarnopłon wiosenny Ficaria verna Zbiornik wodny o walorach biocenotycznych. Roślinność szuwarowa, stare zgryzy bobrowe Park przypalacowy o walorach biocenotycznych. Drzewa: klon zwyczajny Acer platanoides, dąb szypułkowy Quercus robur (w tym 2 pomniki przyrody), lipa drobnolistna Tilia cordata Park przypalacowy o walorach biocenotycznych. Stare drzewa: dąb szypułkowy Quercus robur, grab pospolity Carpinus betulus, świerk pospolity Picea abies. Runo: jasnota plamista Lamium maculatum, podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria, gwiazdnica pospolita Stellaria media, ziarnopłon wiosenny Ficaria verna Zbiornik wodny o walorach biocenotycznych z roślinnością szuwarową

49 Str. 49 Tabela 8. Obszary o umiarkowanych walorach florystycznych L.p. Numer obszaru Lokalizacja Charakterystyka Obszary o umiarkowanych walorach florystycznych obszar nr 26 Obszary o umiarkowanych walorach florystycznych obszar nr 25 Obszary o umiarkowanych walorach florystycznych obszar nr 23 Obszary o umiarkowanych walorach florystycznych obszar nr 21 Obszary o umiarkowanych walorach florystycznych obszar nr 17 Obszary o umiarkowanych walorach florystycznych obszar nr 14 Obszary o umiarkowanych walorach florystycznych obszar nr 15 Obszary o umiarkowanych walorach florystycznych km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle na N od Kanału km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle na N od Kanału km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle ok. 45 m na N od Kanału km ok (P) m. Ujazd na N od Kanału km ok (P) m. Dzierżno na N od Kanału km ok (P) m. Dzierżno na NW od Kanału km ok (L) m. Gliwice na W od Kanału (od m od Kanału) km ok (P) okolice m. Niezdrowice na N od Kanału Zagajnik o walorach biocenotycznych. Drzewa: klon zwyczajny Acer platanoides, grab pospolity Carpinus betulus, brzoza brodawkowata Betula pendula. Krzewy: bez dziki czarny Sambucus nigra, bluszcz pospolity Hedera helix. Runo: podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria, przytulia czepna Galium aparine, glistnik jaskółcze ziele Chelidonium majus, gwiazdnica pospolita Stellaria media Zagajnik o walorach biocenotycznych. Drzewa: klon pospolity Acer platanoides, brzoza brodawkowata Betula pendula Zadrzewienia o walorach biocenotycznych. Drzewa: sosna zwyczajna Pinus sylvestris, klon zwyczajny Acer platanoides, lipa drobnolistna Tilia cordata, brzoza brodawkowata Betula pendula. Krzewy: czeremcha zwyczajna Padus avium, bez dziki czarny Sambucus nigra. Runo: podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria, gwiazdnica pospolita Stellaria media, pokrzywa zwyczajna Urtica dioica Zadrzewienia o walorach biocenotycznych. Drzewa: dąb szypułkowy Quercus robur, klon zwyczajny Acer platanoides, brzoza brodawkowata Betula pendula, czereśnia Cerasus avium. Krzewy: dereń świdwa Cornus sanguinea. Runo: pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, glistnik jaskółcze ziele Chelidonium majus, przytulia czepna Galium aparine, gwiazdnica pospolita Stellaria media, turzyca drżączkowata Carex brizoides. Kanał ze stojacą wodą i roślinnością szuwarową Zadrzewienia o walorach biocenotycznych. Drzewa: topole Populus, świerk pospolity Picea abies, klon zwyczajny Acer platanoides, dąb szypułkowy Quercus robur. Liczne krzewy i podrost drzew. Runo: turzyca drżączkowata Carex brizoides, przytulia czepna Galium aparine, jeżyny Rubus, pokrzywa zwyczajna Urtica dioica Zadrzewienia o walorach biocenotycznych. Drzewa: sosna zwyczajna Pinus sylvestris, brzoza brodawkowata Betula pendula, grab pospolity Carpinus betulus, dąb szypułkowy Quercus robur. Krzewy: czeremcha zwyczajna Padus avium Zadrzewienia o walorach biocenotycznych, zieleń urządzona i szpalery drzew na brzegach kanału Dwie duże powierzchnie leśne o walorach biocenotycznych, od strony zachodniej większy udział dębu czerwonego Quercus rubra, poza tym różne gatunki drzew i krzewów: dąb szpułkowy

50 Str. 50 L.p. Numer obszaru Lokalizacja Charakterystyka 9 obszar nr 16, 18 Obszary o umiarkowanych walorach florystycznych obszar nr 20, 22 obszar nr 20: km (L) na S od Kanału obszar nr 22: km km (P) na N od Kanału Quercus robur, czereśnia Cerasus avium, brzoza brodawkowata Betula pendula, klony Acer, wiąz szypułkowy Ulmus minor, głóg jednoszyjkowy Crataegus monogyna, żarnowiec miotlasty Sarothamnus scoparius, rozbudowany podszyt, w runie podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria, jeżyny Rubus, pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, glistnik jaskółcze ziele Chelidonium majus. Przy samym jazie stanowisko arcydzięgla litwora Angelica archangelica. Wokół jazu drzewostany mieszane z dominacją gatunków liściastych: dąb szypułkowy Quercus robur, topola Populus, jesion wyniosły Fraxinus excelsior, klony Acer, sosna zwyczajna Pinus sylvestris, głóg jednoszyjkowy Crataegus monogyna, wiąz szypułkowy Ulmus minor, brzoza brodawkowata Betula pendula. Na brzegach kanału zwarte szpalery krzewów, umiarkowane walory biocenotyczne. W pasie inwentaryzowanego terenu, do obszarów o niskich walorach przyrodniczych należą tereny zabudowane, kolejowe i przemysłowe, monokultury sosnowe, pastwiska, pola uprawne i nieużytki. Podsumowanie W aspekcie botanicznym, najcenniejszymi siedliskami przyrodniczymi występującymi wzdłuż Kanału Gliwickiego są powierzchnie 9170 grądów środkowoeuropejskich w Kędzierzynie-Koźlu i Pławniowicach oraz 91XX olsów w Kędzierzynie-Koźlu, Niezdrowicach i Pławniowicach, które są pozostałościami ekosystemów leśnych o składzie gatunkowym drzewostanu i runa leśnego nawiązującym do naturalnego. Wartościowymi składnikami flory są kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis, bobrek trójlistkowy Menyanthes trifoliata (oba częściowo chronione, zagrożone wymarciem), porzeczka czarna Ribes nigrum (zagrożony wymarciem gatunek diagnostyczny dla olsów) oraz częściowo chroniony arcydzięgiel litwor nadbrzeżny Angelica archangelica subsp. litoralis, mimo iż występuje wzdłuż kanału dość powszechnie, a jego obecność w tym rejonie ma genezę antropogeniczną. Elementami cennymi pod względem kulturowym, przyrodniczym i biocenotycznym są parki przypałacowe w Sławięcicach, okazałe dęby szypułkowe Quercus robur- pomniki przyrody w Kędzierzynie-Koźlu, Sławięcicach, Pyskowicach i Rudzińcu, uregulowana w niewielkim stopniu Dolina Kłodnicy wraz z przylegającymi terenami rolnymi i pastwiskowymi oraz większe partie zadrzewień liściastych na brzegu Kanału Gliwickiego, które zapewniają ciągłość tego lokalnego korytarza ekologicznego. Należy również podkreślić, że istotnym walorem tego terenu jest brak dużych skupień roślin inwazyjnych, w szczególności rdestowców Reynoutria, które występują już nad większością cieków południowej i południowo-zachodniej Polski. Na brzegu kanału, ich duże stanowisko widziano tylko przy moście drogowym w Sławięcicach Bezkręgowce Wyniki badań przyrodniczych w zakresie chronionych gatunków bezkręgowców i ich siedlisk Obszar przyległy do Kanału Gliwickiego nie był nigdy przedmiotem kompleksowych opracowań bezkręgowców. Również obszar położony między Kędzierzynem-Koźle a Gliwicami nie był przedmiotem badań jakiejkolwiek grupy bezkręgowców. W Polsce obecnie istnieje kilka zbiorczych źródeł z danymi o występowaniu gatunków na badanych obszarach, jednak praktycznie w żadnym przypadku nie dostarczają na tyle szczegółowych informacji o lokalizacji, by dało się połączyć te dane z Kanałem Gliwickim.

51 Str. 51 Z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt (PCKZ) tylko dwa gatunki występują w okolicach Gliwic tj. mrówka Leptothorax clypeatus (Mayr, 1853) wykazana z miejscowości Zimna Wódka oraz muchówka Xylomyia maculata (Meigen, 1804) wykazana z Rudzińca. Nie wykazano żadnego gatunku z załączników II i IV Dyrektywy Siedliskowej. Czerwona Lista Zwierząt (CZL) zawiera najdłuższe zestawienie gatunków, które zostały wytypowane z poszczególnych grup jako gatunki z różnym stopniem zagrożenia, z podaniem kategorii zagrożenia, czasem z podaniem przyczyn zaniku. W materiałach i opracowaniach przekazanych z gmin, Lasów Państwowych znajdują się fragmentaryczne wykazy gatunków bezkręgowców. Wzmiankowane są ogólnikowo z terenu gminy Rudziniec chronione gatunki chrząszczy z rodzajów tęcznik (Calosoma) i biegacz (Carabus), trzmiele (Bombus) oraz ślimak winniczek (Helix pomatia). Dane z gminy Kędzierzyn nie zawierają informacji z obszaru przyległego do Kanału Gliwickiego, przez co dane te można pominąć. Na podstawie przeprowadzonych badań terenowych i analizy materiałów źródłowych stwierdzono, iż najcenniejszymi siedliskami w obszarze Kanału Gliwickiego ze względu na występowanie bezkręgowców są: stare drzewa, szczególnie z widocznymi uszkodzeniami, martwicami, dziuplami, wygrzane miejsca skarp z piaszczystymi odsłonięciami, z bogatą roślinnością zielną, krzewy z rodziny różowatych (Rosaceae), głównie głogi (Crataegus), jarząby (Sorbus) derenie (Cornus), cieki, potoki zarówno na przestrzeni otwartej jak i płynące wśród zadrzewień, łąki, nieużytki, ugory. W poniższej tabeli 9 przedstawiono wykaz zinwentaryzowanych chronionych bezkręgowców i ich siedlisk, a ich rozmieszczenie obrazuje załącznik mapowy nr 1.

52 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 52 Tabela 9. L.p. Wykaz zinwentaryzowanych stanowisk i siedlisk chronionych gatunków bezkręgowców. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr 1 Bezkręgowce i ich siedliska 1. Siedliska cenne dla bezkręgowców - stanowisko nr 1 2. Siedliska cenne dla bezkręgowców - stanowisko nr 2 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Pomnik przyrody Pachnica dębowa Osmoderma eremita Kwietnica okazała Protaetia aeruginosa Pachnica dębowa Osmoderma eremita Kwietnica okazała Protaetia aeruginosa Ślimak winniczek Helix pomatia Status ochronny Gatunek objęty ochroną całkowitą w Polsce, wymieniony w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej Gatunek objęty ochroną częściową w Polsce Gatunek objęty ochroną całkowitą w Polsce, wymieniony w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej Gatunek objęty ochroną częściową w Polsce, Gatunek objęty w Polsce ochroną częściową Lokalizacja km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle ok. 150 m na N od Kanału km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle ok. 150 m na N od Kanału km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle (Park Pałacowy w Sławięcicach) na NW od Kanału km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle (Park Pałacowy w Sławięcicach) na NW od Kanału km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle (Park Pałacowy w Sławięcicach) na NW od Kanału Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowania Uwagi ok. 30 ha FV zadrzewienia parkowe, dąb 153 Potencjalne stanowisko w dostępnych dziuplach i wykrotach nie potwierdzono obecności odchodów. ok. 30 ha FV Potencjalne stanowisko w dostępnych dziuplach i wykrotach nie potwierdzono obecności odchodów. ok. 30,5 ha FV (wykazany z danych RDOŚ, stanowisko potwierdzone w trakcie badań terenowych) ok. 30,5 ha FV Potencjalne stanowisko Ok. 30,5 ha 3. Siedliska cenne Pachnica dębowa Gatunek objęty km ok Ok 600 m FV Aleje dębowo- lipowe FV

53 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 53 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr 1 dla bezkręgowców - stanowisko nr 3 4. Siedliska cenne dla bezkręgowców - stanowisko nr 4 5. Siedliska cenne dla bezkręgowców - stanowisko nr 5 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Pomnik przyrody Osmoderma eremita Kwietnica okazała Protaetia aeruginosa Pachnica dębowa Osmoderma eremita Kwietnica okazała Protaetia aeruginosa Trzepla zielona Ophiogomphus cecilia Status ochronny ochroną całkowitą w Polsce, wymieniony w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej Gatunek objęty ochroną częściową w Polsce, Gatunek objęty ochroną całkowitą w Polsce, wymieniony w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej Gatunek objęty ochroną częściową w Polsce, Gatunek objęty ochroną całkowitą w Polsce, wymieniony w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej Lokalizacja (L) m. Kędzierzyn-Koźle (na wysokości Parku Pałacowego w Sławięcicach) na SE od Kanału km ok (L) m. Kędzierzyn-Koźle (na wysokości Parku Pałacowego w Sławięcicach) na SE od Kanału km ok (L) m. m. Kędzierzyn-Koźle ok. 150 m na SE od Kanału km ok (L) m. Kędzierzyn-Koźle ok. 150 m na SE od Kanału km ok (P) m. Kędzierzyn-Koźle ok. 400 m na NW od Kanału Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowania Uwagi Potencjalne stanowisko Ok 600 m FV Potencjalne stanowisko <1 ha FV Skupisko starych drzew przy drodze krajowej nr 40. Potencjalne stanowisko, drzewa w dobrym stanie brak dostępu do próchna <1 ha FV Potencjalne stanowisko Młyńska - 2x 350 m Kłodnica 2x 500 m FV Jako potencjalne stanowisko wskazano fragmenty rzeki Kłodnica oraz jej kanał (Młyńska) położone na terenie Parku Pałacowego w Sławięcicach, wartkie

54 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 54 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr 1 6. Siedliska cenne dla bezkręgowców - stanowisko nr 6 7. Siedliska cenne dla bezkręgowców - stanowisko nr 7 8. Siedliska cenne dla bezkręgowców - stanowisko nr 8 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Pomnik przyrody Czerwończyk nieparek Lycaena dispar Trzmiele z rodzaju Bombus sp. Czerwończyk nieparek Lycaena dispar. Trzmiele z rodzaju Bombus sp. Czerwończyk nieparek Lycaena dispar Trzmiele z rodzaju Bombus sp. Status ochronny Gatunek objęty ochroną całkowitą w Polsce, wymieniony w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej Gatunki objęty ochroną częściową w Polsce, Gatunek objęty ochroną całkowitą w Polsce, wymieniony w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej Gatunki objęty ochroną częściową w Polsce, Gatunek objęty ochroną całkowitą w Polsce, wymieniony w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej Gatunki objęty ochroną częściową w Lokalizacja km ok (P) m. Kędzierzyn Koźle ok. 130 m na NE od Kanału km ok (P) m. Kędzierzyn Koźle ok. 130 m na NE od Kanału km ok (P) m. Kędzierzyn Koźle km ok (P) m. Kędzierzyn Koźle km ok (L) m. Kędzierzyn Koźle ok. 90 m na SE od Kanału Km ok (L) Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowania Uwagi fragmenty cieków z piaszczystym dnem i bogata roślinnością nadbrzeżną 2 ha FV Potencjalne stanowisko Nieużytki na wysokości położone przy rzece Kłodnica, obecny szczaw. 2 ha FV Obserwowano żerujące trzmiele na kwiatach. Nieużytki położone przy rzece Kłodnica 15,5 ha FV Potencjalne stanowisko Łąki świeże z obecnym szczawiem i licznymi kwiatami 15,5 ha FV Obserwowano żerujące trzmiele na kwiatach. Łąki świeże z obecnym szczawiem i licznymi kwiatami 3,8 ha FV Potencjalne stanowisko Bogata łąka z licznym szczawiem i kwiatami 15,5 ha FV Obserwowano żerujące trzmiele na kwiatach.

55 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 55 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr 1 9. Siedliska cenne dla bezkręgowców - stanowisko nr Siedliska cenne dla bezkręgowców - stanowisko nr Siedliska cenne dla bezkręgowców - stanowisko nr 11 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Pomnik przyrody Czerwończyk nieparek Lycaena dispar Trzmiele z rodzaju Bombus sp. Czerwończyk nieparek Lycaena dispar Trzmiele z rodzaju Bombus sp. Czerwończyk nieparek Lycaena dispar Trzmiele z rodzaju Bombus sp. Status ochronny Polsce, Gatunek objęty ochroną całkowitą w Polsce, wymieniony w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej Gatunki objęty ochroną częściową w Polsce, Gatunek objęty ochroną całkowitą w Polsce, wymieniony w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej Gatunki objęty ochroną częściową w Polsce Gatunek objęty ochroną całkowitą w Polsce, wymieniony w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej Gatunki objęty ochroną częściową w Polsce Lokalizacja m. Kędzierzyn Koźle ok. 90 m na SE od Kanału km ok (L) m. Niezdrowice ok. 25 m na S od Kanału km ok (L) m. Niezdrowice ok. 25 m na S od Kanału km ok (L) między Niezrdowicami a Rudzińcem km ok (L) między Niezrdowicami a Rudzińcem km ok (L i P) m. Rudziniec na brzegach Kanału km ok (L i P) m. Rudziniec na brzegach Kanału Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowania Uwagi Łąki z licznymi kwiatami 10 ha FV Potencjalne stanowisko Koszona łąka 10 ha FV Obserwowano żerujące trzmiele na kwiatach. Koszona łąka 5,3 ha FV Potencjalne stanowisko Podmokła łąka kwietna, ze szczawiem. 5,3 ha FV Obserwowano żerujące trzmiele na kwiatach. Podmokła łąka kwietna, ze szczawiem. 1,2 ha łąki oraz 2x600 m wału przy kanale 1,2 ha łąki oraz 2x600 m wału przy kanale FV FV Potencjalne stanowisko Fragmenty wału przy kanale oraz niewielki fragment łąkowy Obserwowano żerujące trzmiele na kwiatach. Fragmenty wału przy kanale oraz niewielki

56 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 56 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr Siedliska cenne dla bezkręgowców - stanowisko nr 12 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Pomnik przyrody Czerwończyk nieparek Lycaena dispar Trzmiele z rodzaju Bombus sp. Status ochronny Gatunek objęty ochroną całkowitą w Polsce, wymieniony w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej Gatunki objęty ochroną częściową w Polsce Lokalizacja km ok (P) ok. m. Pławniowice km ok (P) ok. m. Pławniowice Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowania Uwagi fragment łąkowy 25 ha FV Potencjalne stanowisko Łąki pomiędzy kanałem Gliwickim a rzeką Kłodnicą 25 ha FV Obserwowano żerujące trzmiele. Łąki pomiędzy kanałem Gliwickim a rzeką Kłodnicą na kwiatach.

57 Str. 57 Charakterystyka zinwentaryzowanych chronionych gatunków bezkręgowców wraz z oceną stanu zachowania w zasięgu oddziaływania przedsięwzięcia W trakcie przeprowadzonych badan stwierdzono występowanie 2 gatunków chronionych bezkręgowców oraz ze względu na termin prowadzonych prac przyrodniczych wytypowano potencjalne, cenne siedliska ich występowania. Pachnica dębowa (Osmoderma eremita) związana jest z dziuplastymi drzewami liściastymi. Zasiedla wiele gatunków drzew (najczęściej dąb, lipa, topola, wierzba i olcha) z dziuplami wypełnionymi produktami brunatnej zgnilizny drewna. Została stwierdzona w Sławięcicach w zadrzewieniach miejskich i parkowych po obydwu stronach Kanału. Jej potencjalne stanowisko wyznaczono także w miejscach występowania alei lipowo- dębowych, a także tam gdzie zlokalizowano drzewa o rozmiarach pomnikowych (dęby szypułkowe). Występuje prawdopodobnie na większym obszarze, ponieważ nie ma w tym terenie barier ograniczających jej występowanie. Występuje licznie na Śląsku (Oleksa). W okolicach jest wiele dogodnych siedlisk, w których pachnica może się rozwijać. Na wielu potencjalnych stanowiskach tego gatunku nie było możliwości przeprowadzenia dokładnego badania próchna, gdzie można było zlokalizować obecne odchody, larwy lub szczątki dorosłych osobników. Większość drzew była w bardzo dobrym stanie - na dostępnej wysokości nie występowały dziuple lub wykroty w pniu umożliwiające prowadzenie kontroli. Zlokalizowane drzewa stanowią typowe siedlisko dla tego gatunku, jego występowanie na większej liczbie drzew jest wysoce prawdopodobne. Ochrona gatunkowa w Polsce: ochrona ścisła Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji nie dotyczy Występowanie lokalne: Występuje na terenie województw opolskiego i śląskiego Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja: potwierdzona obecność na terenie obszaru objętego badaniami Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji: stare drzewa liściaste z dziuplami, w parkach, alejach i jasnych lasach. Stan zachowania populacji W województwie FV. W gminie - zbyt mało danych, można jednak spodziewać się dobrej kondycji z uwagi na dużą liczbę dogodnych siedlisk; W zasięgu oddziaływania inwestycji FV Ślimak winniczek (Helix pomatia) występuje licznie na badanym obszarze, w całej Polsce jest gatunkiem licznym, miejscami pospolitym. Na terenie Polski jest objęty ochroną częściową. W Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt zezwolono na zbiór osobników o średnicy muszli powyżej 30 mm, przez 30 dni łącznie w danym roku, w okresie od dnia 20 kwietnia do dnia 31 maja. Ochrona gatunkowa w Polsce: podlega częściowej ochronie gatunkowej w Polsce Występowanie lokalne: Występuje na terenie województw i gmin Rudziniec, Kędzierzyn-Koźle, w których zlokalizowana jest inwestycja Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja: potwierdzono występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji w alei lipowej w Sławięcicach oraz na skarpie w Rudzińcu.

58 Str. 58 Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji: zadrzewienia, zakrzaczenia i nieużytki, brzegi dróg. Stan zachowania populacji W województwie i gminach Kędzierzyn-Koźle, Rudziniec właściwa (ocena na podstawie wywiadu lokalnego z lokalnym przyrodnikiem z Rudzińca) W zasięgu oddziaływania inwestycji FV Kwietnica okazała (Protaetia aeruginosa)- chrząszcz z rodziny poświętnikowatych, jego rozwój larwalny związany jest z próchniejącymi dziuplami starych drzew - głównie z dębami, lipami, topolami oraz bukami. Najczęściej występuje w prześwietlonych drzewostanach nadrzecznych, przydrożnych lub parkowych. Gatunek ten jest w Polsce objęty ochrona częściową, na preferowanych stanowiskach bywa liczny. Wymagania tego gatunku są zbliżone do wymagań pachnicy dębowej. Dorosłe osobniki można obserwować już od końca kwietnia, jednak szczyt ich aktywności przypada na przełom czerwca-lipca - wtedy wskazane jest prowadzenie ich inwentaryzacji. Dorosłe owady latają wysoko w koronach drzew i są trudne do zaobserwowania. Stanowiska, na których zlokalizowano liczne stare drzewostany dębowe, lipowe, wiązowe, wytypowano jako potencjalne stanowiska kwietnicy okazałej - tereny Parku Pałacowego w Sławięcicach, a także pobliskie aleje lipowo-dębowe oraz pojedyncze dęby o rozmiarach pomnikowych. Czerwończyk nieparek (Lycaena dispar) - motyl z rodziny modraszkowatych Lycaenidae. Rozpiętość skrzydeł cm, występuje wyraźny dymorfizm płciowy. Motyl występuje w jednym lub dwóch pokoleniach, jaja składane są na liściach szczawiu (najczęściej szczawiu lancetowatym oraz szczawiu wodnym). Dorosłe motyle najchętniej żerują na kwiatach krwawnicy pospolitej, ostrożeni, chabra łąkowego. Motyl związany jest ze środowiskami wilgotnymi, torfowiskami oraz dolinami rzek. W Polsce gatunek ten jest szeroko rozpowszechniony, ale spotkać go można jedynie na preferowanych przez niego siedliskach. Objęty ochroną ścisłą, wymieniony w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej. Podczas prowadzonych badań nie udało się potwierdzić obecności gatunku w terenie ze względu na termin - dorosłe motyle pojawiają zazwyczaj od połowy czerwca. Na podstawie wizji terenowych wyznaczono stanowiska które mogą stanowią potencjalne siedlisko gatunku. Do jego preferencji zalicza ją sie tereny łąkowe zlokalizowane w pobliżu wody z obecnymi gatunkami szczawiu z rodzaju Rumex sp. Miejsca jego występowania nie mogą być zbyt suche, gatunek preferuje obszary podmokłe. Wyznaczono siedem lokalizacji na badanym obszarze spełniających powyższe wymagania. Są to łąki oraz nieużytki zlokalizowane przy kanale Gliwickim, a także w bliskim sąsiedztwie rzeki Kłodnicy. Rozpoznane stanowiska można ocenić na FV - dobry stan zachowania siedliska. Trzmiele z rodzaju Bombus sp.- w grupie tych błonkówek mamy zarówno gatunki bardzo rzadki o specyficznych wymaganiach siedliskowych jak i gatunki szeroko rozpowszechnione na obszarze całego kraju. Gatunki z rodzaju Bombus sp. objęte są ochrona częściowa w Polsce, ze względu na ich znaczenie dla rozwoju roślin, w tym dla gospodarki ludzkiej. Podczas prowadzonych badań wielokrotnie obserwowano żerujące trzmiele, głównie na terenach łąkowych i nieużytkach bogatych w rośliny kwitnące. Wśród obserwowanych gatunków udało sie rozpoznać popularne gatunki - jak trzmiel kamiennik oraz trzmiel ziemny. Ze względu na dużą aktywność tych błonkówek oraz brak stosowania inwazyjnych metod (odłowy) można założyć występowanie także innych gatunków na terenie. Wyznaczono siedem stanowisk najbardziej atrakcyjnych dla tych gatunków pod względem różnorodności gatunków roślin - są to głównie tereny łąkowe, położone w bliskim sąsiedztwie Kanału Gliwickiego. Rozpoznane stanowiska można ocenić na FV - dobry stan zachowania siedliska.

59 Str. 59 Trzepla zielona (Ophiogomphus cecilia) gatunek ważki różnoskrzydłej z rodziny gadziogłówkowatych (Gomphidae). Charakteryzuje ją zielony tułów i czarno żółty odwłok, długość ciała wynosi mm. Związana jest z piaszczystymi strumieniami o brzegach porośniętych roślinnością. W dogodnych warunkach jest liczna, jednak gatunek ten jest bardzo wrażliwy na regulacje brzegu rzek i zanieczyszczenie wód. W trakcie prowadzonych badań wytypowano tylko jedno miejsce mogące stanowić potencjalne siedlisko trzepli - są to fragmenty rzeki Kłodnicy oraz jej kanału. W miejscach tych rzeka była bardzo szeroka, wartka i płytka, tak jak preferuje gatunek. Znajdowała się tam także liczna roślinność przybrzeżna. Termin prowadzonych prac nie był dogodny na poszukiwanie wylinek larw oraz obserwacje dorosłych trzepli, dlatego stanowisko można klasyfikować jedynie jako potencjalne. Podsumowanie Na badanym obszarze stwierdzono obecność objętego ochroną prawną gatunku - pachnicy dębowej oraz objętego ochroną częściową ślimaka winniczka, notowano także przedstawicieli objętego ochroną częściową rodzaju Bombus sp. W przypadku pachnicy dębowej - zasięg występowania gatunku na obszarze inwentaryzacji może być znacznie większy - w wielu dogodnych stanowiskach nie było możliwości pewnego stwierdzenia obecności gatunku. Należy założyć ze stare drzewa (dęby, lipy, wiązy) mogą stanowić potencjalne siedlisko gatunku. Zarówno ślimak winniczek jak i obserwowane trzmiele z rodzaju Bombus są gatunkami pospolitymi na terenie kraju, dlatego prace związane z ocenianą inwestycją nie wpłyną w znaczący sposób na ich populacje. Poza stwierdzonymi gatunkami, wskazano także kilka chronionych (lub częściowo chronionych) gatunków owadów mogących występować na terenie inwestycji. Ze względu na porę prowadzonych prac nie było możliwe pewne potwierdzenie ich obecności na obszarze, jednak wykazane siedliska są typowe i preferowane przez te gatunki. Zaliczamy do nich: kwietnicę okazałą, trzeplę zieloną oraz czerwończyka nieparka. Gatunki te na właściwych dla siebie stanowiskach mogą występować licznie, a ich ochrona i ewentualne wahania populacji wynikają przede wszystkim z zaniku odpowiednich siedlisk na skutek wycinki starych drzew, melioracji rzek oraz zaniku naturalnych łąk Ryby Wyniki badań przyrodniczych w zakresie ichtiofauny Geneza ichtiofauny tego systemu zbiorników to imigracja z cieku głównego Odry, z Kłodnicy i sztucznych zbiorników tego systemu hydrograficznego. Ponadto elementy ichtiofauny mogą przenikać z nielicznych, krótkich cieków kontaktujących się z kanałem przez przepusty. Najważniejszym aktualnie czynnikiem, mającym decydujący wpływ na strukturę zespołów ryb tu spotykanych są celowe wsiedlenia (zarybiania) gatunków uznanych za wartościowe z gospodarczego (wędkarskiego) punktu widzenia. W obszarze inwentaryzacji nie możemy więc mówić o stanie naturalnym ichtiofauny, a raczej o gatunkach, które zostały tu wsiedlone i założyły samorozradzające się populacje lub potencjalnie mogłyby je skolonizować. Nie można też pominąć decydującego czynnika determinującego stan ichtiofauny wód tego systemu rzecznego jakim jest długotrwałe (trwające blisko stulecie), silne zanieczyszczenie ściekami przemysłowymi i komunalnymi, a zwłaszcza wysokie zasolenie pochodzące ze ścieków kopalnianych. Specyficzny charakter hydrologiczny, silne zanieczyszczenie wód, oraz zaawansowana ekologiczna sukcesja wtórna determinują potencjalne siedliska dla ryb eurytopowych (o szerokim zakresie tolerancji ekologicznej) i niektórych, mniej wymagających gatunków limnofilnych (preferujących wody stojące lub słabo płynące).

60 Str. 60 Ichtiofaunę tego obwodu stanowi zespół 26 gatunków (tab. 10), w tym bolenia - objętego ochroną wspólnotową (II załącznik Dyrektywy Siedliskowej) i wielu innych ryb reofilnych (niechronionych): boleń (nie jest objęty ochrona krajową), jaź, jelec, kiełb, kleń, świnka, lipień, pstrąg potokowy. Tabela 10. Skład gatunkowy ichtiofauny obwodu rybackiego Kłodnica Nr 2 Lp. Gatunek nazwa łacińska 1. amur Ctenopharyngodon idella 2. boleń Leuciscus aspius 3. ciernik Gasterosteus aculeatus 4. czebaczek amurski Pseudorasbora parva 5. jazgarz Gymnocephalus cernuus 6. jaź Leuciscus idus 7. jelec Leuciscus leuciscus 8. karaś srebrzysty Carassius auratus gibelio 9. karp Cyprinus carpio 10. kiełb Gobio gobio 11. kleń Leuciscus cephalus 12. krąp Blicca bjoerkna 13. leszcz Abramis brama 14. lin Tinca tinca 15. lipień Thymallus thymallus 16. okoń Perca fluviatilis 17. płoć Rutilus rutilus 18. pstrąg potokowy Salmo trutta m. fario 19. sandacz Sander lucioperca 20. słonecznica Leucaspis delineatus* 21. sum Silurus glanis 22. szczupak Esox lucius 23. świnka Chondrostoma nasus 24. ukleja Alburnus alburnus 25. węgorz Anguilla anguilla 26. wzdręga Scardinius erythrophthalmus Źródło: Hliwa P., Król J., Gomułka P., Operat Rybacki Obwodu Rybackiego Rzeki Kłodnicy nr 2 Dane Zarządu Okręgu PZW w Opolu z ewidencji zarybień tego obwodu wykazują, że PZW wspiera szczególnie populację pstrąga potokowego, jazia i szczupaka (wszystkie niechronione). Bogaty skład gatunkowy ichtiofauny obwodu nie jest jednak adekwatny do rybostanu samego tylko Kanału Gliwickiego. Zastosowana metoda siedliskowa jak i bezpośrednie wywiady z wędkarzami wskazują, że jest on zasiedlony przez następujące gatunki ryb: płoć, okoń, leszcz, krąp, karp, karaś srebrzysty, jaź, boleń, lin, ukleja, szczupak, jazgarz, sandacz. W dolnym graniczącym z Odrą odcinku można spodziewać się większej liczby gatunków, poza wymienionymi - kiełbia, brzany, jelca, klenia, suma, węgorza. Z powyższego zestawienia wynika, że w obiekcie inwentaryzacji występuje tylko jeden gatunek podlegający ochronie boleń (Dyrektywa 92/43/EWG tzw. siedliskowa ). Na uwagę zasługuje również węgorz, pojawiający się w operacie, ponieważ jest to gatunek o wysokim statusie zagrożenia w skali europejskiej (krytycznie zagrożony CR wg IUCN: Freyhof i Brooks 2011) i nieco inaczej ocenionym statusie w Polsce (zależny od ochrony - CD: Witkowski i in. 2009), choć należy podkreślić, iż nie był on wskazywany jako mieszkaniec Kanału przez miejscowych wędkarzy. W poniższej tabeli 11 oraz na załączniku mapowym nr 1 przedstawiono wyniki badań w zakresie chronionych gatunków ichtiofauny.

61 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 61 Tabela 11. Wykaz zinwentaryzowanych siedlisk chronionych gatunków ryb. L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr 1 Ryby i ich siedliska 1. Brak numeracji cały Kanał Gliwicki został wskazany jako siedlisko bolenia Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Boleń Aspius aspius Status ochronny załącznik II Dyrektywy Siedliskowej Lokalizacja Ze względu na brak możliwości bezpośredniego zbadania stanu ichtiofauny na stanowiskach przyjęto, że Kanał Gliwicki na całej długości jest jednym stanowiskiem o w miarę jednorodnej ichtiofaunie Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Przy wypełnieniu kanału wodą szacowana liczba dorosłych boleni może wynosić 5-10 osobników/ha. Stan zachowania U1- niezadowalający Uwagi Wody Kanału Gliwickiego są objęte gospodarka rybacko-wędkarską prowadzoną przez Polski Związek Wędkarski w ramach obwodu rybackiego rzeki Kłodnica nr 2: Obwód obejmuje wody rzeki Kłodnica na odcinku od osi jazu w Pławniowicach do linii prostej łączącej punkty zbiegu prawego brzegu rzeki Odra z lewym brzegiem rzeki Kłodnica i zbiegu prawego brzegu rzeki Odra z prawym brzegiem rzeki Kłodnica, wraz z wodami w korycie Kanału Gliwickiego od bramy dolnej śluzy Dzierżno do jego ujścia do rzeki Odry, wodami w korycie Kanału Kędzierzyńskiego i Kanału Kłodnickiego oraz wody jej dopływów, starorzeczy i innych zbiorników wodnych o ciągłym dopływie lub odpływie do wód tego odcinka, z wyłączeniem wód rzeki Drama i potoku Toszecki (Hliwa i in. 2013).

62 Str. 62 Charakterystyka zinwentaryzowanych chronionych gatunków ryb wraz z oceną stanu zachowania w zasięgu oddziaływania przedsięwzięcia Boleń Aspius aspius Pozycja systematyczna Rząd: karpiokształtne Cypriniformes, rodzina: karpiowate Cyprinidae Status ochronny Gatunek z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej (w prawie krajowym nie jest objęty ochroną) Krótka charakterystyka ekologiczna Gatunek drapieżny, żyjący w dużych i bardzo dużych rzekach, o powierzchni zlewni powyżej 10 tys. km 2, w mniejszych rzadko i tylko w odcinkach ujściowych. Tarło wczesną wiosną, ikrę składa na twarde podłoże (żwir, kamienie), w warunkach Kanału na kamieniach umocnienia brzegu i dna. Odbywa potamodromiczne wędrówki na tarło (w żwirowych odcinkach o dużej prędkości przepływu, powyżej 1 m/s) i na zimowiska (głębokie odcinki o małej prędkości przepływu). Odbywa także wędrówki pokarmowe, zbieżne z występowaniem narybku innych gatunków. Największe nasilenie wędrówek w maju i czerwcu. Okres rozrodu kwiecień. Jedna samica składa do 400 tys. jaj. Do rozrodu przystępuje w wieku 3-4 lat. Średnia długość życia 10 lat. Osiąga rozmiar 80 cm, maksymalnie 100 cm (Mamcarz i Kujawa 2004). Występowanie w Polsce Duże rzeki nizinne, także zbiorniki zaporowe i słonawe wody zalewów, a nawet jeziora. Dokładna liczebność nie określona. Zagęszczenie w większości rzek przekracza 20 dorosłych osobników na hektar. Liczebność w skali Polski nie była szacowana. Z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że liczba dorosłych boleni w rzekach Polski znacznie przekracza osobników. Oszacowanie zasobów gatunku w strefie oddziaływania przedsięwzięcia Przy wypełnieniu kanału wodą szacowana liczba dorosłych boleni może wynosić 5-10 osobników/ha. Przy niskich stanach wody bolenie przemieszczają się w najgłębsze miejsca, lub w miarę możliwości próbują przedostać się w dół kanału. Znaczenie Kanału jako tarliska dla subpopulacji gatunku w ciekach systemu Kłodnicy jest istotne, jako żerowiska bardzo istotne, jako miejsca zimowania umiarkowane. W stosunku do populacji Odrzańskiej jego znaczenie jest znikome we wszystkich trzech aspektach. Stan ochrony bolenia: 1) parametr 1: populacja U1 2) parametr 2: siedlisko U1 3) parametr 3: szanse zachowania gatunku U1 Łączna ocena stanu ochrony bolenia ustalana na podstawie trzech parametrów jest niezadowalająca (U1). Populacja bolenia jest pofragmentowana w aspekcie ekologicznym i genetycznym. Stada zasiedlające kanał korzystają z zasobów środowiska ograniczonych do poszczególnych sekcji. Niewielki jest zakres kontaktu reprodukcyjnego populacji, co stwarza zagrożenie dla długotrwałej egzystencji gatunku w poszczególnych zbiornikach ze względu na małą zmienność puli genetycznej krzyżujących się ze sobą osobników (zagrożenie wsobnością). Głównym źródłem odnawiania genetycznego populacji bolenia wydaje się działalność zarybieniowa PZW. Siedliska dostępne w kanale dostarczają wprawdzie wielu miejsc tarłowych i stanowią bogate żerowisko bolenia, jednak silne zanieczyszczenie wody nie prognozuje stabilnego funkcjonowania populacji tego gatunku. Dla zwiększenia powierzchni zimowisk korzystne byłoby pogłębienie (przynajmniej miejscowe)

63 Str. 63 koryta kanału. Jego egzystencja będzie w dużym stopniu zależna od działalności zarybieniowej PZW i presji wędkarskiej, jednak oczyszczenie wód tego akwenu jest niezbędne dla poprawy siedlisk. Szanse zachowania gatunku w perspektywie obecnej działalności człowieka wskazują na możliwość utrzymania populacji na obecnym poziomie przy sztucznym wspomaganiu populacji przez zarybienia. Z pewnością znaczną poprawę stanu ochrony gatunku można osiągnąć przez powstrzymanie zanieczyszczania tego akwenu. Podsumowanie W podsumowaniu należy stwierdzić, że Kanał Gliwicki jest miejscem bytowania typowego zespołu ryb dla silnie przekształconych antropogenicznie wód nizinnych. Z gatunków chronionych występuje tu tylko boleń. Jego tutejsza subpopulacja prawdopodobnie jest stabilna, jednak biorąc pod uwagę, ze jest to gatunek pospolity w rzekach Polski nie ma ona kluczowego znaczenia dla populacji dorzecza Odry. Oddziaływanie jakiego należy oczekiwać wskutek prowadzenia robót będzie uciążliwe dla ichtiofauny w czasie ich prowadzenia. Ich bezpośredni zasięg może wynosić ok. 250 do 1000 m od prowadzonych prac (zależnie od ich natężenia). Po ich zakończeniu stosunki ilościowe w zespole ryb powrócą do stanu sprzed prowadzenia robót, zwłaszcza że większość gatunków ryb podlega gospodarce wędkarskiej i jest wysiedlana zgodnie z operatem rybackim. Można oczekiwać, ze czas regeneracji będzie trwał 1-2 lata Płazy i gady Wyniki badań przyrodniczych w zakresie herpetofauny Według internetowego wydania Atlasu Płazów i Gadów Polski prowadzonego przez Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk Kanał Gliwicki jest zlokalizowany na obszarze obejmującym 5 pól atlasowych (09Nj, 09Nk, 09Nl, 10Nj i 10Oa). Pola te są kwadratami o wymiarach 10x10 km. Z danych zamieszczonych w Atlasie wynika, że po 2000 roku na przedmiotowym obszarze odnotowano występowanie trzech gatunków płazów i trzech gatunków gadów: ropuchy szarej Bufo bufo, ropuchy zielonej Bufotes viridis, żaby trawnej Rana temporaria, padalca zwyczajnego Anguis fragilis, jaszczurki zwinki Lacerta agilis i zaskrońca zwyczajnego Natrix natrix. Wcześniej, przed 2000 roku odnotowywano na tym obszarze jeszcze traszkę grzebieniastą Triturus cristatus, traszkę zwyczajną Lissotriton vulgaris, rzekotkę drzewną Hyla arborea, żabę moczarową Rana arvalis, żabę jeziorkową Pelophylax lessonae, żabę wodną Pelophylax esculentus, jaszczurkę żyworodną Zootoca vivipara i żmiję zygzakowatą Vipera berus, a przed kumaka nizinnego Bombina bombina i gniewosza plamistego Coronella austiaca. Znacznie większa liczba gatunków płazów i gadów - wykazywanych przed rokiem pokazuje albo znaczącą degradację siedlisk dogodnych dla płazów i gadów i ustąpienie części gatunków z tego obszaru albo brak aktualnych badań naukowych i nowych danych z tego obszaru. Zapewne oba zjawiska po części wpływają na tę sytuację. W poniższej tabeli 12 oraz na załączniku mapowym nr 1 przedstawiono wyniki badań przyrodniczych w zakresie herpetofauny.

64 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 64 Tabela 12. Wykaz zinwentaryzowanych stanowisk i siedlisk płazów i gadów. L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr 1 Płazy i gady oraz ich siedliska 1. Stanowiska płazów i gadów stanowisko nr 1 2. Stanowiska płazów i gadów stanowisko nr 2 3. Stanowiska płazów i gadów stanowisko nr 3 4. Stanowiska płazów i gadów stanowisko nr 4 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Rów odwadniający przy jazie w Rudzińcu. Rów mocno zarośnięty roślinnością wodną i przybrzeżną. Miejsce rozrodu żaby wodnej i żaby śmieszki. Wysychające starorzecze Kłodnicy, zlokalizowane pomiędzy Kłodnicą a Kanałem Gliwickim, na południe od miejscowości Łany Małe. Starorzecze jest płytkie, zamulone, zacienione, porośnięte rzęsą wodną. W dużej części wyschnięte. Miejsce rozrodu traszki zwyczajnej. Niewielkie oczko wodne w lesie, zlokalizowane pomiędzy Kłodnicą a Kanałem Gliwickim, na południe od miejscowości Łany Małe. Oczko wodne jest płytkie, zamulone, zacienione, porośnięte rzęsą wodną. W dużej części wyschnięte. Miejsce rozrodu traszki zwyczajnej i żaby trawnej. Starorzecze Kłodnicy, zlokalizowane pomiędzy Kłodnicą a Kanałem Gliwickim, na południe od miejscowości Łany Małe. Duże starorzecze, zamulone, zacienione, Status ochronny Lokalizacja km ok (P) na E od Rudzińca km ok (P) na na E od Rudzińca (okolice Łanów Małych) ok. 130 m na N od Kanału km ok (P) na E od Rudzińca (okolice Łanów Małych) ok. 180 m na N od Kanału km ok (P) na E od Rudzińca (okolice Łanów Małych) ok. 315 m na NW od Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Około 100 osobników Stan zachowania U1 stan niezadawalający. Stanowisko narażone na wysychanie. Możliwy wpływ drogi biegnącej przy rowie przy rowie na populacje płazów. - U2 - stan zły. Starorzecze jest płytkie, zamulone, zacienione, porośnięte rzęsą wodną. W dużej części wyschnięte. - U2 - stan zły. Oczko wodne jest płytkie, zamulone, zacienione, porośnięte rzęsą wodną. W dużej części wyschnięte. Około 100 os. żaby wodnej. U1- stan niezadawalający. Starorzecze zamulone, zacienione, mała ilość roślinności wodnej i Uwagi

65 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 65 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr 1 5. Stanowiska płazów i gadów stanowisko nr 5 6. Stanowiska płazów i gadów stanowisko nr 6 7. Stanowiska płazów i gadów stanowisko nr 7 8. Stanowiska płazów i gadów stanowisko nr 8 9. Stanowiska płazów i gadów Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy mała ilość roślinności wodnej i przybrzeżnej. Miejsce rozrodu żaby wodnej i ropuchy szarej. Nieużytkowane stawy, położone w Gliwicach- Łąbędy, na południe od portu w Gliwicach, przy rzece Kłodnicy. W stawach w większości nie ma wody. Stawy zarośnięte trzciną pospolitą. Miejsce rozrodu żaby wodnej, ropuchy szarej. Miejsce występowania zaskrońca zwyczajnego. Ruderalne tereny powyrobiskowe, przy brzegu jeziora Dzierżno Duże, na południe od miejscowości Dzierżno. Siedlisko jaszczurki zwinki Niewielki zbiornik wodny, w bliskiej odległości od Kanału Gliwickiego, w Pławniowicach. Zbiornik nasłoneczniony, mocno porośnięty rzęsą wodną. Miejsce rozrodu żaby wodnej Niewielkie oczko wodne w zagajniku leśnym w miejscowości Rudziniec. Oczko wodne jest zacienione, zamulone, pozbawione roślinności wodnej. Miejsce rozrodu rzekotki drzewnej i żaby wodnej. Dwa zbiorniki wodne w lesie, na wschód od miejscowości Status ochronny Kanału Lokalizacja km ok (L) m. Gliwice ok. 325 m na W od Kanału km ok (L) ok. m. Dzierżno ok. 40 m na SW od Kanału km ok (L) m. Pławniowice ok. 35 m na S od Kanału km ok (L) m. Rudziniec ok. 110 m na S od Kanału km ok (L) Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Do 100 os. żaby wodnej. Stan zachowania przybrzeżnej. U1 - stan niezadawalający. W stawach w większości nie ma wody. Stawy zarośnięte trzciną pospolitą. - FV - idealne tereny do występowania jaszczurki zwinki Ponad 100 osobników. Pojedyncze głosy godowe rzekotki drzewnej oraz żaby wodnej. Około 100 os. żaby wodnej. FV stan właściwy. Zbiornik posiada bardzo dobre warunki do rozrodu żab wodnych. U1 stan niezadawalający. Oczko wodne jest zacienione, zamulone, pozbawione roślinności wodnej. U1 stan niezadawalający. Uwagi

66 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 66 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr 1 stanowisko nr Stanowiska płazów i gadów stanowisko nr Stanowiska płazów i gadów stanowisko nr Stanowiska płazów i gadów stanowisko nr Stanowiska płazów i gadów stanowisko nr 13 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Niezdrowice. Zbiorniki są zacienione, zamulone. Jeden z nich jest zarybiony. Przy zbiornikach rośnie niewiele roślinności szuwarowej. Miejsce rozrodu żaby trawnej, ropuchy szarej i żaby wodnej. Rów odwadniający przy Kanale Gliwickim. Rów mocno zarośnięty roślinnością wodną i przybrzeżną. Miejsce rozrodu żaby wodnej. Zbiornik wodny położony przy Kanale Gliwickim, na zachód od Sławięcic, przypominający starorzecze, porośnięty bujną roślinnością szuwarową, zarybiony. Miejsce rozrodu żaby wodnej, żaby śmieszki i ropuchy szarej. Stary Kanał odchodzący od Kanału Gliwickiego w Blachowni Śląskiej. Miejsce jest mocno zróżnicowane środowiskowo, od części przyjaznej płazom z roślinnością wodną, po miejsca głębsze, zamulone. Miejsce rozrodu rzekotki drzewnej, żaby wodnej i ropuchy szarej. Śródleśny zbiornik wodny, położony na północ od Kędzierzyna-Koźle. Zbiornik z czystą wodą, z dobrze Status ochronny Lokalizacja na E od Niezdrowic ok. 85 km na S od Kanału km ok (L) m. Niezdrowice km ok (L) m. Kędzierzyn Koźle ok. 75 m na S od Kanału km ok (P) m. Kędzierzyn Koźle ok. 115 m na N od Kanału km ok (L) m. Kędzierzyn Koźle ok. 225 m na S od Kanału Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Około 100 os. Stan zachowania Zbiorniki są zacienione, zamulone. Jeden z nich jest zarybiony. Przy zbiornikach rośnie niewiele roślinności szuwarowej. FV stan właściwy. Rów jest dogodnym miejscem do rozrodu żaby wodnej. - U1 stan niezadawalający. Zbiornik jest zarybiony. Pojedyncze głosy rzekotek drzewnych i żab wodnych. Ponad 100 os. żaby wodnej. U1 stan niezadawalający. W wielu miejscach zbiornik jest zamulony, pozbawiony roślinności wodnej i przybrzeżnej. U1 stan niezadawalający. Zbiornik jest zarybiony. Uwagi

67 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 67 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr Stanowiska płazów i gadów stanowisko nr Stanowiska płazów i gadów stanowisko nr Stanowiska płazów i gadów stanowisko nr Stanowiska płazów i gadów stanowisko nr 17 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy wykształconą roślinnością strefy przybrzeżnej, ale zarybiony. Miejsce rozrodu żaby wodnej i ropuchy szarej. Staw otoczony lasem, położy przy śluzie w Rudzińcu. Staw jest zacieniony, zarybiony. Miejsce rozrodu żaby wodnej i ropuchy szarej. Stawy hodowlane w Rudzińcu, położone przy drodze do Niezdrowic. Zbiorniki dobrze nasłonecznione, brzegi porośnięte roślinnością szuwarową. Miejsce rozrodu rzekotki drzewnej, żaby wodnej, żaby śmieszki, ropuchy szarej. Okolice Kanału Gliwickiego w Rudzińcu. Miejsce występowania żmii zygzakowatej. Okolice Kanału Gliwickiego, przy Śluzie Kłodnica. Miejsce występowania żmii zygzakowatej i zaskrońca zwyczajnego. Status ochronny Lokalizacja km ok (L) m. Rudziniec ok. 45 m na S od Kanału km ok (L) m. Rudziniec ok. 825 m na S od Kanału km ok (P) m. Rudziniec km ok (P) ok. m. Kędzierzyn Koźle ok. 30 m na N od Kanału Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Około 100 os. żaby wodnej. Rzekotka drzewna ( os.). Żaba wodna i żaba śmieszka (nawet powyżej 1000 os.) Stan zachowania U1 stan niezadawalający. Zbiornik jest zarybiony. FV stan właściwy. Stawy stanowią doskonałe miejsce rozrodu dla płazów. - FV stan właściwy. Brzegi kanału, wraz z zagajnikami, zaskrzeczeniami i nasłonecznionymi wałami stanowią dogodne miejsce dla żmii. - FV stan właściwy. Brzegi kanału, wraz z zagajnikami, zaskrzeczeniami i nasłonecznionymi wałami stanowią dogodne miejsce dla żmii i zaskrońca. 18. Stanowiska Zbiornik wodny, zasiedlony przez km ok U1 stan Uwagi

68 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 68 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr 1 płazów i gadów stanowisko nr Stanowiska płazów i gadów stanowisko nr 19 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy bobry w Blachowni Śląskiej, na północ od Kanału Gliwickiego. Miejsce rozrodu żaby wodnej i ropuchy szarej. Brzegi zbiornika Pławniowice. Miejsce rozrodu żaby wodnej Status ochronny Lokalizacja (P) m. Kędzierzyn Koźle ok. 125 m na N od Kanału km ok (P) m. Pławniowice min. 120 m na N od Kanału Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Około 100 os. Stan zachowania niezadawalający. U1 stan niezadawalający. Zbiornik duży powierzchniowo, zarybiony. Uwagi

69 Str. 69 Charakterystyka zinwentaryzowanych gatunków płazów i gadów wraz z oceną stanu zachowania w zasięgu oddziaływania przedsięwzięcia Traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris (LV) Gatunek podlegający w Polsce ochronie częściowej Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji nie dotyczy. Występowanie lokalne: Na terenie województw opolskiego i śląskiego: Atlas Płazów i Gadów Polski wskazuje na występowanie gatunku na terenie obu województw. Stanowiska traszki zwyczajnej koncentrują się wzdłuż doliny Odry. Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja: W opracowaniach ekofizjograficznych gmin, planach ochrony środowiska gmin oraz w planach urządzania lasu dla nadleśnictw, na których obszarze położony jest Kanał Gliwicki, informacje o występowaniu płazów i gadów są bardzo ogólne albo nie ma ich wcale. Zazwyczaj są to listy większości gatunków płazów i gadów występujących w Polsce, bez żadnego szczegółowego odniesienia do ich występowania na terenie gminy. Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. Odnaleziono 2 miejsca rozrodu traszki zwyczajnej, zlokalizowane w dolinie rzeki Kłodnicy (pomiędzy Kłodnicą a Kanałem Gliwickim), położone na południe od miejscowości Łany Małe (stanowiska nr 2 i 4). Prawdopodobnie gatunek występuje dosyć powszechnie wzdłuż rzeki Kłodnicy. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji. Optymalnym siedliskiem gatunku są niewielkie zbiorniki wodne, starorzecza, małe stawy i zarośnięte rowy ze stagnującą wodą. Najdogodniejszym rejonem dla występowania traszki zwyczajnej wydaje się być obszar pomiędzy Ujazdem a Pławniowicami obfitujący w starorzecza Kłodnicy, niewielkie oczka wodne, wilgotne lasy i łąki, które mogą być odpowiednim żerowiskiem dla płazów. Jednakże na obszarze tym obserwuje się negatywne zjawiska, wpływające niekorzystnie na populacje płazów. Większość starorzeczy rzeki Kłodnica jest zupełnie wyschnięta, łąki stanowiące potencjalne żerowisko są mocno przesuszone, a część z nich w ostatnich latach została zamieniona na grunty orne. Stan zachowania populacji: W województwie opolskim U1, w województwie śląskim U1 We wszystkich gminach, na terenie których zlokalizowana jest inwestycja - XX W zasięgu oddziaływania inwestycji U1 Brak jest danych, by ocenić stan populacji na obszarze całych gmin, na których terenie znajduje się Kanał Gliwicki. Z pewnością traszka zwyczajna występuje lokalnie dość licznie, w miejscach gdzie odnajduje dogodne warunki do życia, czyli w miejscach z dużą liczbą zbiorników wodnych, podmokłymi łąkami i wilgotnymi lasami. Rzekotka drzewna Hyla arborea (HA) Gatunek podlegający w Polsce ochronie ścisłej, wymagający ochrony czynnej, umieszczony w IV załączniku Dyrektywy Siedliskowej UE. Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji nie dotyczy. Występowanie lokalne:

70 Str. 70 Na terenie województw opolskiego i śląskiego: Atlas Płazów i Gadów Polski wskazuje na występowanie gatunku na terenie obu województw, przy czym w województwie śląskim widać wyraźny spadek stwierdzeń gatunku po roku Stanowiska w woj. opolskim koncentrują się wzdłuż doliny Odry i w dolinie Stobrawy. Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja: W opracowaniach ekofizjograficznych gmin, planach ochrony środowiska gmin oraz w planach urządzania lasu dla nadleśnictw, na których obszarze położony jest Kanał Gliwicki, informacje o występowaniu płazów i gadów są bardzo ogólne albo nie ma ich wcale. Zazwyczaj są to listy większości gatunków płazów i gadów występujących w Polsce, bez żadnego szczegółowego odniesienia do ich występowania na terenie gminy. W jedynym odnalezionym bardziej wiarygodnym dokumencie - Programie Ochrony Przyrody do Planu Urządzania Lasu Nadleśnictwa Kędzierzyn - wymieniono występowanie rzekotki drzewnej na obszarze Nadleśnictwa Kędzierzyn. Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. Odnaleziono 3 miejsca rozrodu rzekotki drzewnej, z czego jedno jest cennym miejscem rozrodu gatunku. Oszacowana liczba osobników na tym stanowisku wynosi między 200 a 500. Stanowisko to stawy hodowlane w Rudzińcu (stanowisko nr 15). Stawy te położone są w znacznej odległości od planowanej inwestycji. Dwa pozostałe stanowiska, to miejsca, gdzie odnotowano klika godujących osobników i nie są to cenne miejsca rozrodu rzekotki drzewnej. Pierwsze miejsce to niewielkie śródleśne oczko wodne w Rudzińcu (stanowisko nr 8), drugie to Stary Kanał w Blachowni Śląskiej (stanowisko nr 12). Poza tymi trzema stanowiskami, w bezpośredniej bliskości Kanału Gliwickiego gatunku nie stwierdzono, mimo że w szczególności wzdłuż Kłodnicy istnieje szereg starorzeczy, które potencjalnie są dogodnym miejscem rozrodu dla rzekotki drzewnej. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji. Optymalnym siedliskiem gatunku są starorzecza, niewielkie zbiorniki wodne i stawy hodowlane. Najdogodniejszym rejonem dla występowania rzekotki drzewnej wydaje się być dolina Kłodnicy, gdzie znajduje się nagromadzenie starorzeczy i niewielkich zbiorników wodnych. Szczególnie cenny wydaje się być obszar pomiędzy Ujazdem a Pławniowicami. Jednakże nie odnotowano na tym obszarze licznej populacji rzekotki drzewnej. Na obszarze tym obserwuje się negatywne zjawiska wpływające niekorzystnie na populacje płazów. Większość starorzeczy rzeki Kłodnica jest zupełnie wyschnięta, łąki stanowiące potencjalne żerowiska płazów są mocno przesuszone, a część z nich w ostatnich latach została zamieniona na grunty orne. Stan zachowania populacji: W województwie opolskim U1, w województwie śląskim U1 We wszystkich gminach, na terenie których zlokalizowana jest inwestycja - XX W zasięgu oddziaływania inwestycji U2 Brak jest danych, by ocenić stan populacji na obszarze całych gmin, na których terenie znajduje się Kanał Gliwicki. Z pewnością rzekotka drzewna występuje lokalnie znacznie liczniej niż przy Kanale Gliwickim. Podczas nocnych nasłuchów rzekotki drzewne odzywały się w dalszej odległości od Kanału Gliwickiego np. na północ od miejscowości Ujazd. Natomiast wzdłuż Kanału Gliwickiego populacja jest niewielka i dogodne siedliska do rozrodu gatunku występują sporadycznie. Ropucha szara Bufo bufo (BUB) Gatunek podlegający w Polsce ochronie częściowej. Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji nie dotyczy.

71 Str. 71 Występowanie lokalne: Na terenie województw opolskiego i śląskiego: Atlas Płazów i Gadów Polski wskazuje na występowanie gatunku na terenie obu województw. Stwierdzenie gatunku koncentrują się wzdłuż doliny Odry. Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja: W opracowaniach ekofizjograficznych gmin, planach ochrony środowiska gmin oraz w planach urządzania lasu dla nadleśnictw, na których obszarze położony jest Kanał Gliwicki, informacje o występowaniu płazów i gadów są bardzo ogólne albo nie ma ich wcale. Zazwyczaj są to listy większości gatunków płazów i gadów występujących w Polsce, bez żadnego szczegółowego odniesienia do ich występowania na terenie gminy. W jedynym odnalezionym bardziej wiarygodnym dokumencie - Programie Ochrony Przyrody do Planu Urządzania Lasu Nadleśnictwa Kędzierzyn - wymieniono występowanie ropuchy szarej na obszarze leśnictwa Brzeźce. Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. Odnaleziono 9 miejsc rozrodu ropuchy szarej w pobliżu planowanej inwestycji. Są to większe i głębsze zbiorniki wodne, starorzecza i stawy hodowlane. Gatunek wraz z żabą wodną jest najpowszechniej występującym płazem w okolicy. Do najcenniejszych miejsc rozrodu należą stawy hodowlany w Rudzińcu (stanowisko nr 15), stawy na wschód od Niezdrowic (stanowisko nr 14) i zbiornik wodny przy Kanale Gliwickim w Sławięcicach (stanowisko nr 11) Prawdopodobnie gatunek występuje dosyć powszechnie nie tylko na badanym obszarze, ale również w dalszej odległości od Kanału Gliwickiego. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji. Ropucha szara preferuje duże i głębokie zbiorniki wodne, starorzecza, stawy hodowlane. Nie jest też wymagająca jeżeli chodzi o żerowiska, gdyż może żerowań na polach ornych, ogródkach działkowych itp. Dlatego też jej występowanie jest rozproszone wzdłuż całego Kanału Gliwickiego. Kluczowym jest występowanie optymalnego zbiornika wodnego do rozrodu. Stan zachowania populacji: W województwie opolskim U1, w województwie śląskim U1 We wszystkich gminach, na terenie których zlokalizowana jest inwestycja - XX W zasięgu oddziaływania inwestycji U1 Brak jest danych, by ocenić stan populacji na obszarze całych gmin, na których terenie znajduje się Kanał Gliwicki. Z pewnością ropucha szara występuje lokalnie dość licznie, w miejscach gdzie odnajduje dogodne warunki do życia, czyli w miejscach z dużą liczbą zbiorników wodnych, o optymalnych dla ropuchy szarej parametrach. Żaba trawna Rana temporaria (RT) Gatunek podlegający w Polsce ochronie częściowej Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji nie dotyczy. Występowanie lokalne: Na terenie województw opolskiego i śląskiego: Atlas Płazów i Gadów Polski wskazuje na występowanie gatunku na terenie obu województw. W woj. opolskim stwierdzenia gatunku koncentrują się w części północnej województwa, a w woj. śląskim rozmieszczone są na obszarze całego województwa. Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja:

72 Str. 72 W opracowaniach ekofizjograficznych gmin, planach ochrony środowiska gmin oraz w planach urządzania lasu dla nadleśnictw, na których obszarze położony jest Kanał Gliwicki, informacje o występowaniu płazów i gadów są bardzo ogólne albo nie ma ich wcale. Zazwyczaj są to listy większości gatunków płazów i gadów występujących w Polsce, bez żadnego szczegółowego odniesienia do ich występowania na terenie gminy. Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. Odnaleziono 2 miejsca rozrodu żaby trawnej w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji. Pierwsze, zlokalizowane w dolinie rzeki Kłodnicy (pomiędzy Kłodnicą a Kanałem Gliwickim), położone na południe od miejscowości Łany Małe (stanowisko nr 3), a drugie w zbiornikach wodnych położonych na wschód od miejscowości Niezdrowice (stanowisko nr 9). Prawdopodobnie gatunek występuje dosyć powszechnie wzdłuż rzeki Kłodnicy. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji. Optymalnym siedliskiem gatunku są niewielkie zbiorniki wodne, starorzecza, małe stawy i zarośnięte rowy ze stagnującą wodą w dolinie rzeki Kłodnica. Najdogodniejszym rejonem dla występowania żaby trawnej wydaje się być obszar pomiędzy Ujazdem a Pławniowicami obfitujący w starorzecza Kłodnicy, niewielkie oczka wodne, wilgotne lasy i łąki, które mogą być odpowiednim żerowiskiem dla płazów. Jednakże na obszarze tym obserwuje się negatywne zjawiska wpływające niekorzystnie na populacje płazów. Większość starorzeczy rzeki Kłodnica jest zupełnie wyschnięta, łąki stanowiące potencjalne żerowisko są mocno przesuszone, a część z nich w ostatnich latach została zamieniona na grunty orne. Stan zachowania populacji: W województwie opolskim U1, w województwie śląskim U1 We wszystkich gminach, na terenie których zlokalizowana jest inwestycja - XX W zasięgu oddziaływania inwestycji U1 Brak jest danych, by ocenić stan populacji na obszarze całych gmin, na których terenie znajduje się Kanał Gliwicki. Z pewnością żaba trawna występuje lokalnie dość licznie, w miejscach gdzie odnajduje dogodne warunki do życia, czyli w miejscach z dużą liczbą zbiorników wodnych, podmokłymi łąkami i wilgotnymi lasami. Żaba śmieszka Pelophylax ridibundus (PR) Gatunek podlegający w Polsce ochronie częściowej Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji nie dotyczy. Występowanie lokalne: Na terenie województw opolskiego i śląskiego: Atlas Płazów i Gadów Polski wskazuje praktycznie na sporadyczne występowanie żaby śmieszki na obszarze obydwu województw. Prawdopodobnie jest to spowodowane brakiem danych naukowych dotyczących tego gatunku lub zbieraniem danych o występowaniu żaby śmieszki łącznie z żabą wodną (żaba wodna jest hybrydogenetycznym mieszańcem żaby śmieszki i żaby jeziorkowej). Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja: W opracowaniach ekofizjograficznych gmin, planach ochrony środowiska gmin oraz w planach urządzania lasu dla nadleśnictw, na których obszarze położony jest Kanał Gliwicki, informacje o występowaniu płazów i gadów są bardzo ogólne albo nie ma ich wcale. Zazwyczaj są to listy większości gatunków płazów i gadów występujących w Polsce, bez żadnego szczegółowego odniesienia do ich występowania na terenie gminy.

73 Str. 73 Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. Odnaleziono 3 miejsca rozrodu żaby śmieszki w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji. Pierwsze, zlokalizowane jest w rowie odwadniającym przy śluzie w miejscowości Rudziniec (stanowisko nr 1), drugie na stawach hodowlanych w Rudzińcu (stanowisko nr 15), a trzecie to zbiornik wodny przy Kanale Gliwickim w Sławięcicach (stanowisko nr 11). Największa populacja żaby śmieszki zasiedla stanowisko nr 15, gdzie - wraz z żabą wodną - żaba śmieszka tworzy populację ponad 1000 os. Dosyć cenna jest populacja występująca na stanowisku nr 1 (wraz z żabą wodną około 100 os.). Najmniej liczna była populacja na stanowisku nr 11. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji. Żaba śmieszka preferuje zróżnicowane środowiska wodne, ale zazwyczaj są to dosyć duże i głębokie stawy i starorzecza. W bezpośredniej bliskości Kanału Gliwickiego takie zbiorniki wodne praktycznie nie występują. W pewnej odległości od Kanału Gliwickiego, w miejscach gdzie zlokalizowane są zbiorniki będące optymalnym miejscem na rozród, jest to zapewne dość powszechnie występujący płaz. Stan zachowania populacji: W województwie opolskim U1, w województwie śląskim U1 We wszystkich gminach, na terenie których zlokalizowana jest inwestycja - XX W zasięgu oddziaływania inwestycji U1 Brak jest danych, by ocenić stan populacji na obszarze całych gmin, na których terenie znajduje się Kanał Gliwicki. Z pewnością żaba śmieszka występuje lokalnie dość licznie, w miejscach gdzie odnajduje dogodne warunki do życia, czyli w miejscach z dużą liczbą zbiorników wodnych dogodnych do jej rozrodu. Żaba wodna Pelophylax esculentus (PE) Gatunek podlegający w Polsce ochronie częściowej. Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji nie dotyczy. Występowanie lokalne: Na terenie województw opolskiego i śląskiego: Atlas Płazów i Gadów Polski wskazuje na występowanie gatunku na terenie obu województw. Stwierdzenie gatunku koncentrują się wzdłuż doliny Odry oraz we wschodniej części woj. śląskiego. Jest to gatunek bardzo plastyczny, który potrafi zasiedlić większość zbiorników wodnych w danej okolicy. Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja: W opracowaniach ekofizjograficznych gmin, planach ochrony środowiska gmin oraz w planach urządzania lasu dla nadleśnictw, na których obszarze położony jest Kanał Gliwicki, informacje o występowaniu płazów i gadów są bardzo ogólne albo nie ma ich wcale. Zazwyczaj są to listy większości gatunków płazów i gadów występujących w Polsce, bez żadnego szczegółowego odniesienia do ich występowania na terenie gminy. W jedynym odnalezionym bardziej wiarygodnym dokumencie - Programie Ochrony Przyrody do Planu Urządzania Lasu Nadleśnictwa Kędzierzyn - wymieniono występowanie żaby wodnej na obszarze całego Nadleśnictwa Kędzierzyn. Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. Gatunek zasiedla praktycznie wszystkie dogodne dla płazów środowiska z wodą stojącą na badanym obszarze. Jest to gatunek bardzo plastyczny, przystosowujący się do lokalnych warunków. Łącznie

74 Str. 74 odnaleziono 14 miejsc rozrodu żaby wodnej wzdłuż Kanału Gliwickiego. W dalszej odległości od kanału z pewnością miejsc rozrodu jest znacznie więcej. Najcenniejszym miejscem rozrodu są stawy hodowlane w Rudzińcu (stanowisko nr 15), gdzie wraz z żabą śmieszką goduje ponad 1000 os. żaby wodnej. Na wielu innych stanowiskach liczba godujących osobników wynosiła około 100 (tabela nr 10). Prawdopodobnie gatunek występuje dosyć powszechnie nie tylko na badanym obszarze, ale również w dalszej odległości od Kanału Gliwickiego. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji. Gatunek wykorzystuje do rozrodu wszelkiego typu zbiorniki wodne, od małych oczek wodnych i rowów, przez niewielkie stawy, po starorzecza, duże stawy hodowlane, a nawet jeziora. Dlatego też występowanie gatunku jest rozproszone wzdłuż całego Kanału Gliwickiego. W dalszej odległości od Kanału Gliwickiego gatunek występuje zapewne równie powszechnie. Stan zachowania populacji: W województwie opolskim U1, w województwie śląskim FV We wszystkich gminach, na terenie których zlokalizowana jest inwestycja - XX W zasięgu oddziaływania inwestycji FV Brak jest danych, by ocenić stan populacji na obszarze całych gmin, na których terenie znajduje się Kanał Gliwicki. Z pewnością żaba wodna występuje lokalnie dość licznie. Jaszczurka zwinka Lacerta agilis (LA) Gatunek podlegający w Polsce ochronie częściowej, umieszczony w IV załączniku Dyrektywy Siedliskowej. Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji nie dotyczy. Występowanie lokalne: Na terenie województw opolskiego i śląskiego: Atlas Płazów i Gadów Polski wskazuje na występowanie gatunku na terenie obu województw. Stwierdzenia gatunku koncentrują się w północnej części woj. opolskiego i wschodniej woj. śląskiego. Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja: W opracowaniach ekofizjograficznych gmin, planach ochrony środowiska gmin oraz w planach urządzania lasu dla nadleśnictw, na których obszarze położony jest Kanał Gliwicki, informacje o występowaniu płazów i gadów są bardzo ogólne albo nie ma ich wcale. Zazwyczaj są to listy większości gatunków płazów i gadów występujących w Polsce, bez żadnego szczegółowego odniesienia do ich występowania na terenie gminy. W jedynym odnalezionym bardziej wiarygodnym dokumencie - Programie Ochrony Przyrody do Planu Urządzania Lasu Nadleśnictwa Kędzierzyn - wymieniono występowanie jaszczurki zwinki w leśnictwie Blachownia, Rudziniec i Czajka. Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. Stwierdzono występowanie gatunku na jednym stanowisku (stanowisko nr 6), na ruderalnych terenach powyrobiskowych, przy brzegu jeziora Dzierżno Duże, na południe od miejscowości Dzierżno. Prawdopodobnie gatunek występuje znacznie częściej na potencjalnym obszarze oddziaływania inwestycji. W programie Ochrony Przyrody do Planu Urządzania Lasu Nadleśnictwa Kędzierzyn - wymieniono występowanie jaszczurki zwinki m.in. w leśnictwie Blachownia, Rudziniec, czyli w leśnictwach, przez które przebiega Kanał Gliwicki. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji.

75 Str. 75 Optymalnym siedliskiem są wszelkiego rodzaju strefy ekotonowe, dobrze nasłonecznione oraz obszary ruderalne, takie jak obrzeża lasów, łąk, dróg polnych i leśnych, śródleśne polany, zręby, wały przeciwpowodziowe, nasypy kolejowe, kamieniołomy, piaskownie itp. Tego typu obszarów jest dość dużo wzdłuż Kanału Gliwickiego. Prawdopodobnie więc gatunek występuje w rozproszeniu wzdłuż całego Kanału Gliwickiego. Stan zachowania populacji: W województwie opolskim U1, w województwie śląskim U1 We wszystkich gminach, na terenie których zlokalizowana jest inwestycja - XX W zasięgu oddziaływania inwestycji U1 Brak jest danych, by ocenić stan populacji na obszarze całych gmin, na których terenie znajduje się Kanał Gliwicki. Z pewnością lokalnie i w rozproszeniu jaszczurka zwinka występuje we wszystkich gminach, na których terenie zlokalizowany jest Kanał Gliwicki. Zaskroniec zwyczajny Natrix natrix (NN) Gatunek podlegający w Polsce ochronie częściowej. Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji nie dotyczy. Występowanie lokalne: Na terenie województw: opolskiego i śląskiego: Atlas Płazów i Gadów Polski wskazuje na występowanie gatunku w rozproszeniu na terenie obu województw. Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja: W opracowaniach ekofizjograficznych gmin, planach ochrony środowiska gmin oraz w planach urządzania lasu dla nadleśnictw, na których obszarze położony jest Kanał Gliwicki, informacje o występowaniu płazów i gadów są bardzo ogólne albo nie ma ich wcale. Zazwyczaj są to listy większości gatunków płazów i gadów występujących w Polsce, bez żadnego szczegółowego odniesienia do ich występowania na terenie gminy. W jedynym odnalezionym bardziej wiarygodnym dokumencie - Programie Ochrony Przyrody do Planu Urządzania Lasu Nadleśnictwa Kędzierzyn - wymieniono występowanie zaskrońca zwyczajnego na terenie siedmiu leśnictw. Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. Stwierdzono występowanie gatunku w dwóch miejscach, na nieużytkowanych stawach, położonych w Gliwicach-Łąbędy, na południe od portu w Gliwicach, przy rzece Kłodnicy (stanowisko nr 5) oraz przy Śluzie Kłodnica (stanowisko nr 17). Prawdopodobnie gatunek występuje znacznie częściej na potencjalnym obszarze oddziaływania inwestycji, ale jego spotkanie ma dosyć przypadkowy charakter. W programie Ochrony Przyrody do Planu Urządzania Lasu Nadleśnictwa Kędzierzyn - wymieniono występowanie zaskrońca zwyczajnego w 7 leśnictwach. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji. Występowanie gatunku uzależnione jest od dostępności pokarmu, a więc od liczebności lokalnych populacji płazów. Zaskroniec zwyczajny występuje wszędzie tam, gdzie licznie występują płazy. W związku z powyższym zaskroniec w rozproszeniu występuje najprawdopodobniej wzdłuż całego Kanału Gliwickiego. Stan zachowania populacji: W województwie opolskim U1, w województwie śląskim U1

76 Str. 76 We wszystkich gminach, na terenie których zlokalizowana jest inwestycja - XX W zasięgu oddziaływania inwestycji U1 Brak jest danych, by ocenić stan populacji na obszarze całych gmin, na których terenie znajduje się Kanał Gliwicki. Z pewnością lokalnie i w rozproszeniu zaskroniec występuje we wszystkich gminach, na których terenie zlokalizowany jest Kanał Gliwicki. Żmija zygzakowata Vipera berus (VB) Gatunek podlegający w Polsce ochronie częściowej. Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji nie dotyczy. Występowanie lokalne: Na terenie województw: opolskiego i śląskiego: Atlas Płazów i Gadów Polski wskazuje na występowanie gatunku w rozproszeniu na terenie obu województw. Najrzadziej żmija notowana jest w zachodniej części woj. opolskiego. Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja brak danych literaturowych: W opracowaniach ekofizjograficznych gmin, planach ochrony środowiska gmin oraz w planach urządzania lasu dla nadleśnictw, na których obszarze położony jest Kanał Gliwicki, informacje o występowaniu płazów i gadów są bardzo ogólne albo nie ma ich wcale. Zazwyczaj są to listy większości gatunków płazów i gadów występujących w Polsce, bez żadnego szczegółowego odniesienia do ich występowania na terenie gminy. W jedynym odnalezionym bardziej wiarygodnym dokumencie - Programie Ochrony Przyrody do Planu Urządzania Lasu Nadleśnictwa Kędzierzyn - wymieniono występowanie żmii zygzakowatej na terenie siedmiu leśnictw. Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. Stwierdzono występowanie gatunku w dwóch miejscach: w pobliżu Kanału Gliwickiego w miejscowości Rudziniec (stanowisko nr 16) oraz przy Śluzie Kłodnica (stanowisko nr 17). Prawdopodobnie gatunek występuje znacznie częściej na potencjalnym obszarze oddziaływania inwestycji, ale jego spotkanie ma dosyć przypadkowy charakter. W programie Ochrony Przyrody do Planu Urządzania Lasu Nadleśnictwa Kędzierzyn - wymieniono występowanie żmii zygzakowatej w 7 leśnictwach. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji. Optymalnym siedliskiem są strefy ekotonowe, dobrze nasłonecznione, a także podmokłe łąki. Żmije można spotkać na skarpach, polanach śródleśnych, obrzeżach lasów, w kamieniołomach, na podmokłych łąkach. Jest to gatunek o dość szerokim zakresie środowisk, w których może występować. Tego typu obszarów jest dość dużo wzdłuż Kanału Gliwickiego. Prawdopodobnie więc gatunek występuje w rozproszeniu wzdłuż całego Kanału Gliwickiego. Stan zachowania populacji: W województwie opolskim U1, w województwie śląskim FV We wszystkich gminach, na terenie których zlokalizowana jest inwestycja - XX W zasięgu oddziaływania inwestycji FV Brak jest danych, by ocenić stan populacji na obszarze całych gmin, na których terenie znajduje się Kanał Gliwicki. Z pewnością lokalnie i w rozproszeniu żmija zygzakowata występuje we wszystkich gminach, na których terenie zlokalizowany jest Kanał Gliwicki.

77 Str. 77 Podsumowanie W trakcie przeprowadzonych prac terenowych w najbliższej okolicy Kanału Gliwickiego, w maju 2015 r., stwierdzono występowanie sześciu gatunków płazów i trzech gatunków gadów. Najcenniejszym stwierdzonym gatunkiem płaza była rzekotka drzewna Hyla arborea (gatunek umieszczony w IV załączniku Dyrektywy Siedliskowej). Rzekotkę odnotowano na trzech stanowiskach. Najpospolitszym gatunkiem była żaba wodna Pelophylax esculentus, która zasiedla większość dostępnych zbiorników wodnych występujących wzdłuż Kanału. Na uwagę zasługuje stwierdzenie żmii zygzakowatej Vipera berus w okolicach Rudzińca i Kędzierzyna-Koźla. Poza tym stwierdzono występowanie następujących gatunków płazów: traszki zwyczajnej Lissotriton vulgaris, ropuchy szarej Bufo bufo, żaby trawnej Rana temporaria, żaby śmieszki Pelophylax ridibundus oraz gadów: zaskrońca zwyczajnego Natrix natrix i jaszczurki zwinki Lacerta agilis. Ogólnie, obszar wzdłuż Kanału Gliwickiego pod kątem herpetofauny wykazuje przeciętną wartość. Liczba zbiorników wodnych nie jest duża, zasiedlają je pospolitsze gatunki płazów, siedliska są mocno przesuszone. W najcenniejszym obszarze pomiędzy Ujazdem a Pławniowicami - który potencjalnie mógłby być optymalnym miejscem dla płazów, większość starorzeczy rzeki Kłodnica jest zupełnie wyschnięta, łąki stanowiące potencjalne żerowisko płazów są suche lub świeże, a część z nich w ostatnich latach została zamieniona na grunty orne. Najcenniejszym miejscem rozrodu płazów są stawy hodowlane w Rudzińcu, gdzie odnotowano liczną populację rzekotki drzewnej Hyla arborea ( os.) i żab: wodnej Pelophylax esculentus i śmieszki Pelophylax ridibundus (nawet powyżej 1000 os.) Ptaki Wyniki badań przyrodniczych w zakresie ornitofauny W trakcie przeprowadzonej inwentaryzacji ptaków wykazano występowanie około 120 gatunków ptaków, z czego 11 umieszczonych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Inwentaryzacja Kanału Gliwickiego wykazała, iż nie jest to miejsce szczególnie istotne dla populacji ptaków wodnych z grupy Non-passeriformes. Wykazano tylko cztery gatunki, których liczebność jest relatywnie niska w porównaniu do naturalnych koryt rzecznych. Brak też dowodów na gniazdowanie krakwy i zimorodka w ścisłym korycie Kanału Gliwickiego. Ważnym odnotowania jest fakt obecności kolonii lęgowej kormorana i czapli siwej. Jest to najważniejsze i najliczniejsze stanowisko lęgowe kormorana na całym Śląsku, a także najliczniejsze i jedno z dwóch ostatnich miejsc rozrodu czapli siwych w województwie śląskim. W związku z wyjątkowością tego miejsca oraz dużą wrażliwością na hałas i niepokojenie obszar ten wymaga szczególnej ostrożności w trakcie prowadzenia prac remontowych Kanału. W pobliżu kolonii lęgowej prace należałoby prowadzić poza sezonem lęgowym, a więc od października do stycznia. W przypadku konieczności prowadzenia prac oraz transportu ciężkiego sprzętu w pobliżu kolonii należałoby ograniczyć prace do obszaru oddalonego o ponad 1 km od kolonii. Nie wskazana jest wycinka drzew w całym zadrzewieniu zajętym przez kolonię (nie tylko drzew gniazdowych), nawet poza sezonem lęgowym. Zarówno kormoran, jak i czapla siwa gniazdujące w kolonii traktują Kanał jako ważne żerowisko. Prace remontowe prowadzone punktowo a nie na całej długości kanału jednocześnie nie powinny istotnie wpłynąć na użytkowanie żerowiska. Szczególnie istotnym z punktu widzenia ornitologicznego jest starodrzew (prawdopodobnie pozostałość łęgu nad rzeką Kłodnicą) ciągnący się przez około 2 km na wysokości miejscowości Łany w powiecie gliwickim. Stwierdzono tam co najmniej 3 gatunki ptaków z I załącznika DP dzięcioła zielonosiwego, średniego, muchołówkę białoszyją (4 pary) oraz gatunki nieliczne w skali regionu srokosza Lanius excubitor i turkawkę Streptopelia turtur. Prace na tym odcinku należałoby prowadzić tak ażeby nie doprowadzić do szkody w siedlisku (ograniczyć wycinkę drzew do minimum, zrezygnować z transportu

78 Str. 78 i składowania ciężkiego sprzętu po tej stronie Kanału Gliwickiego, nie prowadzić głębokich wykopów aby nie zaburzyć stosunków wodnych w lesie itp.) Cennym gatunkiem ptaka stwierdzonym na obszarze badań jest jarzębatka. Gatunek ten występuje często w towarzystwie gąsiorka, który jest pospolitszy i dużo łatwiej wykrywalny. Gatunki preferują podobne siedliska, a więc zachowanie stanowisk gąsiorka gwarantuje stabilność wykazywanej tu populacji jarzębatki. W miejscach gdzie wykazano któryś z opisywanych gatunków należałoby zostawić kępy krzewów (zwłaszcza kolczastych) i młodych drzew rosnących w środowisku otwartym. Sama wycinka powinna być prowadzona po sezonie lęgowym (wrzesień-marzec). Nieznaczne przerzedzenie zadrzewień i krzewów w stanowisku nie powinno trwale uszkodzić ich siedliska. W poniższej tabeli 13 oraz na załączniku mapowym nr 1 przedstawiono wyniki badań przyrodniczych w zakresie ornitofauny.

79 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 79 Tabela 13. Wykaz zinwentaryzowanych stanowisk i siedlisk ptaków. Nr stanowiska/ siedliska na L.p. załączniku mapowym nr 1 Ptaki i ich siedliska 1. Siedliska cenne dla ptaków stanowisko nr 1 2. Siedliska cenne dla ptaków stanowisko nr 2 3. Siedliska cenne dla ptaków stanowisko nr 3 4. Siedliska cenne dla ptaków stanowisko nr 4 5. Siedliska cenne dla ptaków stanowisko nr 5 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Jarzębatka Sylvia nisoria Gąsiorek Lanius collurio Dzięcioł zielonosiwy Picus canus Pliszka górska Motacilla cinerea Zimorodek Alcedo atthis Pliszka górska Motacilla cinerea Muchołówka białoszyja Ficedula albicollis Jarzębatka Sylvia nisoria Trzmielojad Pernis apivorus Dzięcioł zielonosiwy Picus canus Jarzębatka Sylvia nisoria Status ochronny Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Lokalizacja km ok (P) m. Kędzierzyn Koźle ochrona ścisła km ok (L i P) m. Kędzierzyn Koźle Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła km ok m. Kędzierzyn Koźle ok. 700 m na SE od Kanału Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowania 1 para U1 stan niezadowalający 2 pary U1 stan niezadowalający 1 para U1 stan niezadowalający 1 para U1 stan niezadowalający 1 para U1 stan niezadowalający ochrona ścisła 1 para U1 stan niezadowalający Załącznik I 1 para U1 stan Dyrektywy Ptasiej niezadowalający ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej km ok (P) m. Kędzierzyn Koźle ok. 85 m na NE od Kanału km (P) i km (L) m. Kędzierzyn Koźle Uwagi zakrzaczenia w Kłodnicy ok. śluza Kłodnica Kanał Kędzierzyński i okoliczne lasy 1 para U2 stan zły zakrzaczenia w Lenartowicach 1 para FV stan właściwy zakrzaczenia w Blachowni 1 para FV stan właściwy 4-5 par FV stan właściwy

80 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 80 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr 1 6. Siedliska cenne dla ptaków stanowisko nr 6 7. Siedliska cenne dla ptaków stanowisko nr 7 8. Siedliska cenne dla ptaków stanowisko nr 8 9. Siedliska cenne dla ptaków stanowisko nr 9 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Gąsiorek Lanius collurio Muchołówka białoszyja Ficedula albicollis Pliszka górska Motacilla cinerea Jarzębatka Sylvia nisoria Gąsiorek Lanius collurio Muchołówka białoszyja Ficedula albicollis Błotniak stawowy Circus aeruginosus Zimorodek Alcedo atthis Gąsiorek Lanius collurio Pliszka górska Motacilla cinerea Gąsiorek Lanius collurio Jarzębatka Sylvia nisoria Status ochronny ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej Lokalizacja km ok (P) m. Kędzierzyn Koźle km ok (L) ok. m. Kędzierzyn Koźle km ok (P) m. Niezdrowice min. 45 m na N od Kanału km ok (P) między Niezdrowicami a Rudzińcem Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowania 1 para FV stan właściwy 5 par U1 stan niezadowalający 1 para U1 stan niezadowalający 2 pary U1 stan niezadowalający 1 para U1 stan niezadowalający 1 para U1 stan niezadowalający Uwagi las w Blachowni Piaski 1 para FV stan właściwy meandry Kłodnicy w Niezdrowicach 1 para FV stan właściwy 1 para FV stan właściwy 1 para U1 stan niezadowalający 7 par U1 stan niezadowalający 2 pary U1 stan niezadowalający zakrzaczenia i jaz w Hucie

81 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 81 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr Siedliska cenne dla ptaków stanowisko nr Siedliska cenne dla ptaków stanowisko nr Siedliska cenne dla ptaków stanowisko nr Siedliska cenne dla ptaków stanowisko nr Siedliska cenne dla ptaków stanowisko nr 14 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Pliszka górska Motacilla cinerea Jarzębatka Sylvia nisoria Gąsiorek Lanius collurio Dzięcioł średni Dendrocopos medius Dzięcioł zielonosiwy Picus canus Muchołówka białoszyja Ficedula albicollis Zimorodek Alcedo atthis Pliszka górska Motacilla cinerea Jarzębatka Sylvia nisoria Gąsiorek Lanius collurio Status ochronny ochrona ścisła ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Lokalizacja km ok (L i P) ok. m. Rudziniec km ok (P) m. Łany km ok (P) m. Pławniowice min. 30 m na N od Kanału Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowania 1 para U1 stan niezadowalający 1 para U1 stan niezadowalający 1 para U1 stan niezadowalający Uwagi śluza Rudziniec 1 para FV stan właściwy Siedlisko: starodrzew w Łanach 1 para FV stan właściwy 4 samce FV stan właściwy 1 para U1 stan niezadowalający ochrona ścisła 2 pary U1 stan niezadowalający Załącznik I 2 pary U1 stan Dyrektywy Ptasiej niezadowalający ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła km ok (L) i km ok (P) ok. m. Bycina 1 para U1 stan niezadowalający Kormoran Phalacrocorax carbo ochrona częściowa km ok (L) m. Dzierżno 237 par U1 stan niezadowalający Czapla siwa ochrona częściowa 120 par U1 stan Ardea cinerea niezadowalający Dzięcioł zielonosiwy Załącznik I 1 para U1 stan Kłodnica w Pławniowicach Zakrzaczenia w Bycinie Kolonia kormoranów i czapli w Dzierżnie

82 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 82 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr Siedliska cenne dla ptaków stanowisko nr Siedliska cenne dla ptaków stanowisko nr Siedliska cenne dla ptaków stanowisko nr Siedliska cenne dla ptaków stanowisko nr Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Picus canus Muchołówka białoszyja Ficedula albicollis Zimorodek Alcedo atthis Dzięcioł czarny Dryocopus martius Pliszka górska Motacilla cinerea Gąsiorek Lanius collurio Derkacz Crex crex Gąsiorek Lanius collurio 18 Ptaki - obserwacje osobników Gąsiorek Lanius collurio Status ochronny Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Lokalizacja km ok (L i P) m. Kędzierzyn Koźle km ok (L) i km ok (P) Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowania niezadowalający 1 para U1 stan niezadowalający 1 para U1 stan niezadowalający 1 para U1 stan niezadowalający ochrona ścisła i 1 para U1 stan km ok (P) niezadowalający m. Kędzierzyn Koźle Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła km ok (L) ok. m. Bycina km ok (L) na E od Rudzińca (ok. m. Łany) 2 pary U1 stan niezadowalający 1 samiec U1 stan niezadowalający 6 par U1 stan niezadowalający Uwagi Kanał Gliwicki w Blachowni Las i most w Kuźniczce Łąki w Bycinie zakrzaczenia i łąka w Łanach Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Pojedyncze pary rozmieszczone na całej długości Kanału 38 stanowisk - Stanowiska skupiające mniej niż 5 par gąsiorka, które nie zostały wyróżnione jako siedliska cenne Muchołówka białoszyja Załącznik I km ok (P) 2 pary - Zadrzewienia

83 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 83 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr 1 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Ficedula albicollis Muchołówka białoszyja Ficedula albicollis Zimorodek Alcedo atthis Dzięcioł zielonosiwy Picus canus Dzięcioł zielonosiwy Picus canus Zimorodek Alcedo atthis Zimorodek Alcedo atthis Status ochronny Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Załącznik I Dyrektywy Ptasiej ochrona ścisła Lokalizacja Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowania Uwagi m. Kędzierzyn Koźle leśno-parkowe w km ok (P) ok. m. Bycina km ok (L) okolice Gliwic na W od Kanału km ok (L) okolice Gliwic km. ok (P) m. Dzierżno km ok (L i P) m. Pławniowice km ok (L) m. Rudziniec Sławięcicach 1 para - Las przy zb. Dzierżno Małe 1 osobnik - Rzeka Kłodnica 1 para - Las w Łabędach 1 para - Las w Dzierżnie 1 osobnik - Kanał w Pławniowicach 1 osobnik - Staw w Rudzińcu

84 Str. 84 W poniższej tabeli 14 przedstawiono wykaz gatunków ptaków lęgowych na obiektach hydrotechnicznych i mostach na całej długości Kanału Gliwickiego. Tabela 14. Most w Kłodnicy Wykaz gatunków lęgowych na budowlach hydrotechnicznych i mostach na całej długości Kanału Gliwickiego Budowla Gatunek Liczebność Aktualność lęgu Uwagi Dymówka Hirundo rustica 10 zajęte + km ok m. Kędzierzyn Koźle Most w Kuźniczce Jaz Nowa Wieś Most Sławięcice I Most Sławięcice II Most Ujazd- Piaski Jaz Sławięcice km ok Śluza Rudziniec Oknówka Delichon urbicum Grzywacz Columba palumbus Krzyżówka Anas platyrhynchos Pliszka górska Motacilla cinerea Kopciuszek Phoenicurus ochruros Wróbel Passer domesticus Mazurek Passer montanus Pliszka Motacilla sp. Pliszka siwa Motacilla alba Pliszka górska Motacilla cinerea Szpak Sturnus vulgaris Mazurek Passer montanus Wróbel Passer domesticus Motacilla/Phoenicurus sp. 0-2 opuszczone 6-7 zajęte 1 budowane ptaki odwiedzają miejsca nadające się na gniazdo tegoroczne, lub zeszłoroczne w słupach cumowniczych most kolejowy p. śluzie 1-2 karmione podloty zajęte 5-6 zajęte w napisie kłodnica w słupach cumowniczych i napisie kłodnica 7 stare, zeszłoroczne - 1 wysiadywane - 1 obecna para brak dowodu lęgu 12 zajęte słupy cumownicze 11 zajęte słupy cumownicze Ok. 17 zajęte napisy nowa wieś 1 stare - brak gniazd Pliszka Motacilla sp. 8 stare - Pliszka górska Motacilla cinerea 1 zaniepokojon - Pliszka siwa Motacilla alba 2 obecne ptaki - Szpak Sturnus vulgaris Ok. 20 zajęte słupy cumownicze Bogatka Parus major 1 zajęte słup cumowniczy Pliszka siwa Motacilla alba 6-7 zajęte różne lokal. Pliszka górska Motacilla cinerea 1 zajęte - Kopciuszek Phoenicurus ochruros 1 zajęte -

85 Str. 85 Budowla Gatunek Liczebność Aktualność lęgu Uwagi Mazurek Passer montanus Ok. 7 zajęte słupy i blachy Szpak Sturnus vulgaris 5-6 zajęte słupy cumownicze Most Grzywacz Rudziniec Columba palumbus 1 stare - Rura w Szpak Rudzińcu Sturnus vulgaris km ok zajęte - Most drogowy na wypływie ze zb. Pławniowice Most autostrady A4 w Pławniowicach Most drogowy Pławniowice Most kolejowy Bycina I Most kolejowy Bycina II Most drogowy Bycina Śluza Dzierżno Most Dzierżno Most kolejowy Łabędy Pliszka górska Motacilla cinerea Pliszka górska Motacilla cinerea Pliszka siwa Motacilla alba 1 zajęte - 1 zajęte para z 2 pull. 1 zajęte karmiąca w gn. brak - - remont mostu Kawka Corvus monedula Kawka Corvus monedula zajęte - 8 zajęte - brak Grzywacz otwory 5 stare Columba palumbus cumownicze Grzywacz otwory 1 zajęte Columba palumbus cumownicze pliszka/ kopciuszek 1 stare - Pliszka siwa Motacilla alba 2 zajęte - Mazurek Passer montanus Ok. 8-9 zajęte - Szpak Sturnus vulgaris zajęte słupy cumowiczne Kawka Corvus monedula 8-10 zajęte - Grzywacz Columba palumbus 1 zajęte - Grzywacz Columba palumbus 3 stare - Kopciuszek Phoenicurus ochruros 1 zajęte - brak (pliszka górska w r.)

86 Str. 86 Charakterystyka zinwentaryzowanych gatunków ptaków wraz z oceną stanu zachowania w zasięgu oddziaływania przedsięwzięcia Czapla siwa Ochrona gatunkowa w Polsce: chroniony częściowo Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji: Brak Występowanie lokalne: Na terenie województwa lub województw, w których zlokalizowana jest inwestycja Rzadki par w woj. śląskim i opolskim Na terenie gminy lub gmin, w których realizowana jest inwestycja Drugie co do wielkości z trzech istniejących stanowisk w woj. śląskim i opolskim par. Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji: 70 (2013 r.) i 120 (2015 r.) gniazd Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji: Gatunek gniazdujący kolonijnie nad stawami, jeziorami, rzekami. Jedna z trzech lokalnych kolonii, jedna z ważniejszych w regionie, znajduje się w obszarze inwentaryzacji. Stan zachowania populacji: W województwie U1 W gminie XX W zasięgu oddziaływania inwestycji ogólne podsumowanie dla wszystkich stanowisk: U1 Kormoran Ochrona gatunkowa w Polsce: Chroniony częściowo Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji: Brak Występowanie lokalne: Na terenie województwa lub województw, w których zlokalizowana jest inwestycja rzadki, ok. 400 par w woj. śląskim, ok. 7 par w opolskim Na terenie gminy lub gmin, w których realizowana jest inwestycja par Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji: Jedna z dwóch i najliczniejsza kolonia lęgowa w woj. śląskim i opolskim. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji: Gatunek lęgowy kolonijnie na drzewach, często w towarzystwie czapli siwej. Kolonie zakładane w pobliżu jezior, zbiorników. Na terenie inwestycji najważniejsza kolonia w woj. śląskim i opolskim. Stan zachowania populacji W województwie FV W gminie FV W zasięgu oddziaływania inwestycji ogólne podsumowanie dla wszystkich stanowisk: FV

87 Str. 87 Trzmielojad (PEA) Ochrona gatunkowa w Polsce: Chroniony ściśle Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji: Brak Występowanie lokalne Na terenie województwa lub województw, w których zlokalizowana jest inwestycja Bardzo nieliczny, ok par w woj. śląskim Na terenie gminy lub gmin, w których realizowana jest inwestycja rzadki par Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji Wykazano obecność jednej pary, bez zlokalizowania gniazda (prawdopodobnie poza obszarem inwentaryzacji) Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji Gatunek lęgowy dużych kompleksów leśnych z dużym udziałem polan, łąk, terenów otwartych (mozaika środowisk). Obszar inwestycji potencjalnie dogodny do występowania dodatkowych 2-3 par. Stan zachowania populacji W województwie U1 W gminie XX W zasięgu oddziaływania inwestycji ogólne podsumowanie dla wszystkich stanowisk: U1 Błotniak stawowy (CIA) Ochrona gatunkowa w Polsce: Chroniony ściśle Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji: Brak Występowanie lokalne Na terenie województwa lub województw, w których zlokalizowana jest inwestycja nieliczny, ok par w woj. śląskim Na terenie gminy lub gmin, w których realizowana jest inwestycja Nieliczny par Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji Wykazano obecność jednej pary, bez zlokalizowania gniazda (prawdopodobnie poza obszarem inwentaryzacji) Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji Gatunek lęgowy terenów podmokłych stawów, starorzeczy, podtopionych trzcinowisk, ale również pól uprawnych np. rzepaku. Na terenie inwestycji może gniazdować 5-10 par Stan zachowania populacji W województwie FV W gminie XX W zasięgu oddziaływania inwestycji ogólne podsumowanie dla wszystkich: U1 Rybitwa rzeczna

88 Str. 88 Ochrona gatunkowa w Polsce: Chroniona ściśle Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji: Brak Występowanie lokalne Na terenie województwa lub województw, w których zlokalizowana jest inwestycja nieliczna, ok par w woj. śląskim Na terenie gminy lub gmin, w których realizowana jest inwestycja rzadki 0-15 par Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji Obserwowano pojedyncze osobniki, żerujące bez dowodów lęgu (noszenie pokarmu). Ptaki przemieszczały się stąd nie sposób wyznaczyć siedliska dla gatunku. Patrz niżej. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji Gatunek lęgowy wysp, konstrukcji wystających z wody. Brak dogodnych miejsc na terenie planowanej inwestycji. Obserwowane ptaki nielęgowe, lub lęgowe poza Kanałem Gliwickim i obszarem inwentaryzacji. Stan zachowania populacji W województwie FV W gminie XX W zasięgu oddziaływania inwestycji ogólne podsumowanie dla wszystkich stanowisk: U2 Derkacz (Cx) Ochrona gatunkowa w Polsce: Chroniony ściśle Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji: Brak Występowanie lokalne Na terenie województwa lub województw, w których zlokalizowana jest inwestycja nieliczny, ok par w woj. śląskim Na terenie gminy lub gmin, w których realizowana jest inwestycja Prawdopodobnie około par Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji Wykazano obecność jednego samca. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji Gatunek zasiedlający bujne łąki świeże. W zasięgu planowanej inwestycji może występować nie więcej niż par. Stan zachowania populacji W województwie FV W gminie XX W zasięgu oddziaływania inwestycji ogólne podsumowanie dla wszystkich stanowisk: U1 Zimorodek (AL) Ochrona gatunkowa w Polsce: Chroniony ściśle

89 Str. 89 Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji: Brak Występowanie lokalne Na terenie województwa lub województw, w których zlokalizowana jest inwestycja Bardzo nieliczny, ok par w woj. śląskim Na terenie gminy lub gmin, w których realizowana jest inwestycja rzadki par Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji Wykazano 6 stanowisk, w trzech przypadkach udało się stwierdzić lęgowość ptaków dwukrotnie ptaki lęgowe w skarpach na Kłodnicy, oraz trzecie stanowisko ptak noszący pokarm, prawdopodobnie poza korytem Kanału. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji Gatunek lęgowy skarp nadrzecznych, stawowych lub położonych blisko wody. Rozmieszczony równomiernie na terenie badań, choć nielicznie. Prawdopodobnie uzyskano wiarygodny wynik liczebności gatunku. Stan zachowania populacji W województwie U1 W gminie XX W zasięgu oddziaływania inwestycji ogólne podsumowanie dla wszystkich stanowisk: U1 Dzięcioł średni (DE) Ochrona gatunkowa w Polsce: Chroniony ściśle Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji: Brak Występowanie lokalne Na terenie województwa lub województw, w których zlokalizowana jest inwestycja nieliczny, ok par w woj. śląskim Na terenie gminy lub gmin, w których realizowana jest inwestycja nieliczny par Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji Wykazano obecność jednej pary, bez zlokalizowania gniazda Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji Gatunek lęgowy starszych lasów liściastych z dużym udziałem dęba. W zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji niewiele dodatkowych miejsc potencjalnego występowania. Prawdopodobnie nie więcej niż 5-10 par. Stan zachowania populacji W województwie U1 W gminie XX W zasięgu oddziaływania inwestycji ogólne podsumowanie dla wszystkich stanowisk: U1 Dzięcioł zielonosiwy (PU)

90 Str. 90 Ochrona gatunkowa w Polsce: Chroniony ściśle Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji: Brak Występowanie lokalne Na terenie województwa lub województw, w których zlokalizowana jest inwestycja nieliczny, ok par w woj. śląskim Na terenie gminy lub gmin, w których realizowana jest inwestycja nieliczny par Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji Znaleziono lokalizacje 6 stanowisk, choć badania nie były prowadzone w szczycie aktywności gatunku. Prawdopodobnie może gniazdować nawet par Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji Gatunek lęgowy dużych kompleksów leśnych jak również większych parków, zadrzewień z dojrzałym drzewostanem liściastym. Stosunkowo dużo tego typu miejsc na całej długości planowanej inwestycji. Stan zachowania populacji W województwie FV W gminie XX W zasięgu oddziaływania inwestycji ogólne podsumowanie dla wszystkich stanowisk: U1 Dzięcioł czarny (DM) Ochrona gatunkowa w Polsce: Chroniony ściśle Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji: Brak Występowanie lokalne Na terenie województwa lub województw, w których zlokalizowana jest inwestycja Średnioliczny lub nieliczny, ok par w woj. śląskim Na terenie gminy lub gmin, w których realizowana jest inwestycja rzadki par Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji Wykazano obecność jednego terytorium Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji Gatunek lęgowy dużych kompleksów leśnych zwłaszcza dojrzałych borów sosnowych lub buczyn. Stosunkowo niewiele tego typu siedlisk na badanym obszarze. Gatunek o dużych rewirach, a więc prawdopodobnie występuje tu nie więcej niż 2-3 dodatkowe stanowiska tego gatunku. Stan zachowania populacji W województwie FV W gminie XX W zasięgu oddziaływania inwestycji ogólne podsumowanie dla wszystkich stanowisk: U1 Pliszka górska (MC)

91 Str. 91 Ochrona gatunkowa w Polsce: Chroniony ściśle Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji: Brak Występowanie lokalne Na terenie województwa lub województw, w których zlokalizowana jest inwestycja Bardzo nieliczny, ok par w woj. śląskim i ok w woj. opolskim Na terenie gminy lub gmin, w których realizowana jest inwestycja rzadki par Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji Wykazano obecność 8 par, a z lat wcześniejszych znane są jeszcze 2 dodatkowe stanowiska (śluza Dzierżno i jaz w Łabędach). Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji Gatunek gniazdujący na stromych brzegach, a na niżu na budowlach hydrotechnicznych na strumieniach, rzekach, kanałach. Pierwotnie ptak górskie, obecnie kolonizuje rzeki na niżu. Stan zachowania populacji W województwie U1 W gminie XX W zasięgu oddziaływania inwestycji ogólne podsumowanie dla wszystkich stanowisk: U1 Gąsiorek (LC) Ochrona gatunkowa w Polsce: Chroniony ściśle Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji: Brak Występowanie lokalne Na terenie województwa lub województw, w których zlokalizowana jest inwestycja Liczny lub średnio liczny, liczebność trudna do określenia Na terenie gminy lub gmin, w których realizowana jest inwestycja pospolity par Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji Wykazano aż 59 stanowisk gąsiorka. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji Gatunek lęgowy terenów otwartych z pojedynczymi krzewami, drzewami, szpalery drzew w krajobrazie rolniczym itp. Siedliska wokół Kanału Gliwickiego sprzyjają wysokiej liczebności gatunku. Stan zachowania populacji W województwie FV W gminie FV W zasięgu oddziaływania inwestycji ogólne podsumowanie dla wszystkich stanowisk: FV Jarzębatka (SN) Ochrona gatunkowa w Polsce: Chroniony ściśle

92 Str. 92 Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji: Brak Występowanie lokalne Na terenie województwa lub województw, w których zlokalizowana jest inwestycja nieliczna, liczebność trudna do ustalenia Na terenie gminy lub gmin, w których realizowana jest inwestycja nieliczna, prawdopodobnie nie więcej niż 50 par Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji Wykazano obecność 11 par Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji Gatunek lęgowy zakrzaczeń na suchym, często piaszczystym siedlisku. Siedlisko bardzo często pokrywa się z siedliskiem gąsiorka i jar zębatki praktycznie zawsze współwystępują z tym gatunkiem. Na terenie inwestycji siedlisko jarzębatki występuje wyspowo, ale jest dobrze zachowane. Stan zachowania populacji W województwie U1 W gminie XX W zasięgu oddziaływania inwestycji ogólne podsumowanie dla wszystkich stanowisk: FV Muchołówka białoszyja (FA) Ochrona gatunkowa w Polsce: Chroniony ściśle Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji: Brak Występowanie lokalne Na terenie województwa lub województw, w których zlokalizowana jest inwestycja Nieliczny lokalnie średnio liczny, liczebność trudna do ustalenia Na terenie gminy lub gmin, w których realizowana jest inwestycja Średnio liczny, nie więcej niż par Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji Wykazano obecność 12 samców/ par Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji Gatunek lęgowy lasów liściastych i mieszanych oraz większych parków. Na terenie inwestycji prawdopodobnie około par. Stan zachowania populacji W województwie FV W gminie XX W zasięgu oddziaływania inwestycji ogólne podsumowanie dla wszystkich stanowisk: FV Podsumowanie Kanał Gliwicki jako środowisko wodne nie stanowi cennego siedliska dla gatunków ptaków wiązanych z tego typu ekosystemami. Zdecydowanie ważniejsze siedliska zlokalizowane są na wałach i poza wałami Kanału. Do najcenniejszych należą zakrzaczenia na łąkach będące siedliskiem jarzębatki i gąsiorka,

93 Str. 93 a także fragmenty starodrzewu zasiedlone przez muchołówkę białoszyją oraz dzięcioły zielonosiwego i średniego. Żaden z tych gatunków nie jest jednak szczególnie zagrożony. Ich krajowe populacje wydają się w ostatnich latach stabilne, a w przypadku dzięcioła zielonosiwego i muchołówki białoszyjej ich trendy są wręcz rosnące. Podobnie wygląda to u pliszki górskiej, która choć nie jest gatunkiem szczególnie chronionym, to jej krajowy wzrost liczebności odzwierciedla się w coraz częstszym zasiedlaniu rzek na niżu. W związku z tym jej liczna populacja wykazana na Kanałem Gliwickim jest warta odnotowania i zachowania jako nowe zjawisko, do tej pory słabo odnotowane w literaturze. Szczególnie istotnym z regionalnego punktu widzenia jest fakt obecności kolonii lęgowej kormorana i czapli. Obydwa gatunki podlegają ochronie częściowej, ale czapla siwa wykazuje ostatnio spadek liczebności w całej Polsce i ze względu na to należy ze szczególną troską podchodzić do coraz mniej licznych kolonii rozrodczych tego gatunku. Obecność kolonii kormorana gwarantuje również obecność czapli, które chętnie korzystają z towarzystwa tego gatunku Ssaki (bez nietoperzy) Wyniki badań przyrodniczych w zakresie chronionych gatunków ssaków Według najnowszego Atlasu Ssaków Polski (2015) Kanał Gliwicki jest zlokalizowany na obszarze obejmującym 5 pól atlasowych (09Nj, 09Nk, 09Nl, 10Nj i 10Oa). Pola te są kwadratami 10 x10 km. Atlas wskazuje na występowanie na inwentaryzowanym obszarze tylko 3 gatunków chronionych ssaków: bobra europejskiego, gronostaja i orzesznicy. Dodatkowo brak jest szczegółowych opracowań literaturowych, mówiących o ssakach występujących wzdłuż Kanału Gliwickiego. Wyniki badań przyrodniczych w zakresie teriofauny (poza nietoperzami) przedstawiono w tabeli 15 oraz na załączniku mapowym nr 1.

94 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 94 Tabela 15. L.p. Wykaz zinwentaryzowanych stanowisk i siedlisk chronionych gatunków ssaków (bez nietoperzy). Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr 1 Ssaki (bez nietoperzy) i ich siedliska 1. Chronione ssaki - stanowisko nr 1 2. Chronione ssaki - stanowisko nr 2 3. Chronione ssaki - stanowisko nr 3 4. Chronione ssaki - stanowisko nr 4 5. Chronione ssaki - stanowisko nr 5 6. Chronione ssaki - stanowisko nr 6 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Kret Talpa europaea Kret Talpa europaea Kret Talpa europaea Kret Talpa europaea Bóbr europejski Castor fiber Bóbr europejski Castor fiber Status ochronny w Polsce ochrona częściowa w Polsce ochrona częściowa w Polsce ochrona częściowa w Polsce ochrona częściowa Dyrektywa Siedliskowa (załącznik II i IV), w Polsce -ochrona częściowa Dyrektywa Siedliskowa (załącznik II, IV), w Polsce -ochrona częściowa Lokalizacja km ok (P) m. Kędzierzyn- Koźle ok. 50 m na NE od Kanału km ok (L) m. Kędzierzyn- Koźle ok. 15 m na S od Kanału km ok (P) m. Ujazd ok. 14 m NE od Kanału km ok (L) m. Taciszów ok. 18 m S od Kanału km ok (P) m. Kędzierzyn- Koźle ok. 7 m na NE od Kanału km ok (P) m. Kędzierzyn- Koźle ok. 11 m na NW Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja 2-5 osobników FV Stan zachowania Uwagi 2-5 osobników FV skrzyżowanie K. Gliwickiego z K. Kędzierzyńskim 2-5 osobników FV 2-5 osobników FV pojedyncze osobniki pojedyncze osobniki FV FV Stare zgryzy Stare zgryzy

95 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 95 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr 1 7. Chronione ssaki - stanowisko nr 7 8. Chronione ssaki - stanowisko nr 8 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Wydra Lutra lutra Wydra Lutra lutra Status ochronny Dyrektywa Siedliskowa (załącznik II i IV), w Polsce -ochrona częściowa Dyrektywa Siedliskowa (załącznik II i IV), w Polsce - ochrona częściowa Lokalizacja od Kanału km ok (P) m. Kędzierzyn- Koźle ok. 41 m na NE od Kanału km ok (P) m. Kędzierzyn- Koźle Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja pojedyncze osobniki pojedyncze osobniki FV FV Stan zachowania Uwagi Ślady żerowania Kanał Gliwicki na wysokości mostu drogowego przy Os. Kuźniczka Nora 9. Chronione ssaki - stanowisko nr Chronione ssaki - stanowisko nr Chronione ssaki - stanowisko nr Las w Kędzierzynie-Koźlu (możliwe występowanie: kreta, ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, jeża wschodniego, jeża zachodniego, myszy zaroślowej, wiewiórki pospolitej, gronostaja i łasicy) Brzeg lasu mieszanego w okolicy mostu drogowego przy Os. Kuźniczka (możliwe występowanie: kreta, ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, karczownika ziemnowodnego, myszy zaroślowej, wiewiórki pospolitej, wydry, gronostaja i łasicy) Brzeg lasu mieszanego (możliwe występowanie: - km ok (L) m. Kędzierzyn- Koźle - km ok (P) m. Kędzierzyn- Koźle - km ok (L) 0.15 km2 U1 jakość siedliska antropogenicznie pogorszona (z brzegu tuż nad Kanałem wycięto wszystkie drzewa i krzewy) 0.11 km2 FV km2 FV -

96 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 96 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr 1 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy 11 kreta, ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, jeża wschodniego, jeża zachodniego, karczownika ziemnowodnego, myszy zaroślowej, wiewiórki pospolitej, wydry, gronostaja i łasicy) 12. Chronione ssaki - stanowisko nr Chronione ssaki - stanowisko nr Chronione ssaki - stanowisko nr 14 Łąka i zakrzaczenia w okolicy syfonu pod Kanałem rz. Kłodnica (możliwe występowanie: ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, jeża wschodniego, jeża zachodniego, karczownika ziemnowodnego, badylarki, wydry, gronostaja i łasicy). Zadrzewienia w okolicy Al. Jana Pawła (Kędzierzyn-Koźle, prawy brzeg Kanału) (możliwe występowanie: kreta, ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, jeża wschodniego, jeża zachodniego, karczownika ziemnowodnego, gronostaja i łasicy). Zadrzewienia i zakrzaczenia na brzegu Kanału, w okolicy Status ochronny Lokalizacja m. Kędzierzyn- Koźle - km ok (P) m. Kędzierzyn- Koźle km ok (L) m. Kędzierzyn- Koźle - km ok (L) m. Kędzierzyn- Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowania 0.05 km2 FV km2 U1 - jakość siedliska antropogenicznie pogorszona (brzeg zaśmiecony, częsta penetracja wędkarzy) 0.1 km2 FV Uwagi

97 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 97 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr Chronione ssaki - stanowisko nr Chronione ssaki - stanowisko nr 16 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy skrzyżowania K. Gliwickiego z K. Kędzierzyńskim (możliwe występowanie: ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, jeża wschodniego, jeża zachodniego, karczownika ziemnowodnego, myszy zaroślowej, wiewiórki pospolitej, bobra europejskiego, wydry, gronostaja i łasicy). Zadrzewienia i zakrzaczenia na brzegu Kanału (możliwe występowanie: kreta, ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, jeża wschodniego, jeża zachodniego, myszy zaroślowej, wiewiórki pospolitej, gronostaja i łasicy). Zadrzewienia i zakrzaczenia na brzegu Kanału, w okolicy jazu upustowo-klapowego (Jaz Blachownia) (możliwe występowanie: kreta, ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, jeża wschodniego, Status ochronny Lokalizacja Koźle - km ok (P) m. Kęrzierzyn- Koźle - km ok (P) m. Kędzierzyn- Koźle Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowania 0.05 km2 FV km2 FV Uwagi

98 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 98 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr Chronione ssaki - stanowisko nr Chronione ssaki - stanowisko nr Chronione ssaki - stanowisko nr Chronione ssaki - stanowisko nr Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy jeża zachodniego, badylarki, myszy zaroślowej, wiewiórki pospolitej, gronostaja i łasicy). Zadrzewienia i zakrzaczenia na brzegu Kanału (możliwe występowanie: kreta, ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, jeża wschodniego, jeża zachodniego, myszy zaroślowej, wiewiórki pospolitej, gronostaja i łasicy). brzeg Kanału (możliwe występowanie: kreta, ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, jeża wschodniego, jeża zachodniego, wiewiórki pospolitej, gronostaja i łasicy). brzeg Kanału (możliwe występowanie: kreta, ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, jeża wschodniego, jeża zachodniego, wiewiórki pospolitej, gronostaja i łasicy). Łąka w okolicy syfonu Bojszowickiego (brzeg Status ochronny Lokalizacja - km ok (L) m. Kędzierzyn- Koźle - km ok (L) m. Kędzierzyn- Koźle - km ok (P) m. Kędzierzyn- Koźle - km ok (P) Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja 0.03 km2 FV 0.07 km2 FV 0.07 km2 FV 0.02 km2 FV Stan zachowania Uwagi

99 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 99 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr 1 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy 20 Kanału) (możliwe występowanie: ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, jeża wschodniego, jeża zachodniego, karczownika ziemnowodnego, badylarki, bobra europejskiego, wydry, gronostaja i łasicy). 21. Chronione ssaki - stanowisko nr Chronione ssaki - stanowisko nr 22 Zadrzewione brzegi Kanału (możliwe występowanie: ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, jeża wschodniego, jeża zachodniego, karczownika ziemnowodnego, myszy zaroślowej, bobra europejskiego, wydry, gronostaja i łasicy). Zakrzaczenia na brzegu Kanału (możliwe występowanie: ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, jeża wschodniego, jeża zachodniego, karczownika ziemnowodnego, myszy zaroślowej, bobra europejskiego, wydry, gronostaja i łasicy). Status ochronny Lokalizacja m. Ujazd ok. 15 m na NE od Kanału - km ok (P) m. Ujazd - km ok (L) m. Łany Małe Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja 0.17 km2 FV 0.38 km2 FV 23. Chronione ssaki Zadrzewienia w okolicy - km ok km2 FV Stan zachowania Uwagi

100 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 100 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr 1 - stanowisko nr Chronione ssaki - stanowisko nr Chronione ssaki - stanowisko nr 25 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Przelewu Kłodnickiego, (możliwe występowanie: ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, jeża wschodniego, jeża zachodniego, karczownika ziemnowodnego, wydry, gronostaja i łasicy). Brzeg rzeki Pniówki w okolicy zbiornika Dzierżno Małe (możliwe występowanie: ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, jeża wschodniego, jeża zachodniego, badylarki, karczownika ziemnowodnego, wydry, gronostaja i łasicy). Nieużytek na brzegu rz. Dramy przy jazie wpustowym do Dzierżna Małego (możliwe występowanie: kreta, ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, jeża wschodniego, jeża zachodniego, karczownika ziemnowodnego, myszy zaroślowej, badylarki, bobra europejskiego, wydry, gronostaja i łasicy). Status ochronny Lokalizacja (L) m. Bycina - km ok (P) m. Bycina ok. 200 m na N od Kanału - km ok (P) m. Bycina ok. 245 m na N od Kanału Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja 0.07 km2 FV 0.05 km2 FV Stan zachowania Uwagi

101 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 101 Nr stanowiska/ siedliska na L.p. załączniku mapowym nr Chronione ssaki - stanowisko nr Chronione ssaki - stanowisko nr Chronione ssaki - stanowisko nr 28 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Zadrzewienia na brzegu Kanału (możliwe występowanie: kreta, ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, jeża wschodniego, jeża zachodniego, karczownika ziemnowodnego, myszy zaroślowej, bobra europejskiego, wydry, gronostaja i łasicy). Zadrzewienia w okolicy kaskady wpustowej rz. Kłodnicy do zbiornika Dzierżno (możliwe występowanie: kreta, ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, jeża wschodniego, jeża zachodniego, karczownika ziemnowodnego, badylarki, bobra europejskiego, wydry, gronostaja i łasicy). Brzeg lasu nad Kanałem Kędzierzyńskim (możliwe występowanie: kreta, ryjówki aksamitnej, ryjówki malutkiej, rzęsorka rzeczka, jeża wschodniego, jeża zachodniego, karczownika Status ochronny Lokalizacja - km ok (P) m. Pyskowice - km ok m. Gliwice ok. 25 m na W od Kanału km ok m. Kędzierzyn- Koźle na SE od Kanału Szacunkowa powierzchnia Stan zachowania siedliska/ populacja 0.07 km2 FV 0.05 km2 FV 0.35 km2 FV Uwagi

102 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 102 L.p. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr 1 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy ziemnowodnego, myszy zaroślowej, bobra europejskiego, wydry, gronostaja i łasicy). Status ochronny Lokalizacja Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowania Uwagi

103 Str. 103 Charakterystyka zinwentaryzowanych chronionych gatunków ssaków wraz z oceną stanu zachowania w zasięgu oddziaływania przedsięwzięcia Kret (Talpa europaea) Gatunek podlegający w Polsce ochronie częściowej (poza m.in. ziemnymi konstrukcjami hydrotechnicznymi). Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji nie dotyczy. Występowanie lokalne: Na terenie województw : opolskiego i śląskiego: Aktualny Atlas Ssaków Polski (2015) wskazuje na stanowiska kreta w obu województwach. Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja brak danych literaturowych Jedyną dostępną informacją, dotyczącą występowania kreta na terenach, na których realizowana jest inwestycja, jest informacja o jego występowaniu na terenie Nadleśnictwa Kędzierzyn (dane z Nadleśnictwa). Pomimo tak skąpych danych powszechność występowania tego gatunku w Polsce wskazuje, iż na obszarze inwestycji, podobnie jak w całej Polsce, kret jest gatunkiem licznym i często występującym. Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. Przeprowadzone badania terenowe wskazują na powszechną obecność tego gatunku na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji. Optymalnymi siedliskami kreta są zwykle tereny otwarte (łąki, pola) i skraje lasów, o niskim poziomie wód gruntowych. Na obszarze planowanej inwestycji są nimi niewątpliwie tereny otwarte i skraje lasów leżące wzdłuż Kanału Gliwickiego tj.: - na prawym brzegu Kanału: brzeg lasu biegnącego wzdłuż Kanału ( ), brzeg lasu w okolicy skrzyżowania K. Gliwickiego z K. Kędzierzyńskim ( ), - na lewym brzegu Kanału: łąka w okolicy syfonu pod Kanałem rz. Kłodnica, odcinek od mostu drogowego (11+470) do jazu upustowo-klapowego (Jaz Blachownia), w okolicy syfonu Bojszowickiego ( ), - a także brzegi rzek Dramy i Pniówki. Stan zachowania populacji: W województwie opolskim FV, w województwie śląskim - FV We wszystkich gminach, na terenie których zlokalizowana jest inwestycja - FV W zasięgu oddziaływania inwestycji FV Na wszystkich wskazanych stanowiskach, na których stwierdzono obecność kreta, populacja tego gatunku wydaje się być liczna i stabilna, a jej struktura wiekowa, rozrodczość i śmiertelność prawdopodobnie nie odbiegają od normy. Podobna sytuacja ma prawdopodobnie miejsce na całym obszarze planowanej inwestycji. Bóbr (Castor fiber) Gatunek podlegający w Polsce ochronie częściowej. Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji nie dotyczy. Występowanie lokalne:

104 Str. 104 Na terenie województw : opolskiego i śląskiego Aktualny Atlas Ssaków Polski (2015) wskazuje na stanowiska bobra w obu województwach. Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja: Z danych, udostępnionych przez Nadleśnictwo Kędzierzyn wynika, że bóbr występuje na terenie leśnictwa Czajka (oddz. 13 i 16) (gm. Kędzierzyn-Koźle). O występowaniu bobra na swoich terenach informuje także Nadleśnictwo Rudziniec (Założenia dla sporządzenia projektu urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Rudziniec na okres , 2013). O licznym występowaniu bobrów, na terenie Kędzierzyna-Koźla, donosiła w latach ubiegłych lokalna prasa, wskazując na ślady żerowania bobrów w Koźlu Rogach, na rzece Kłodnicy k/blachowni i w okolicy wału przeciwpowodziowego przy Odrze przy ul. Dunikowskiego (Nowa Gazeta Lokalna nr 7(449), 2008). Mimo braku innych dostępnych informacji, dotyczących obecnego występowania bobra na terenie gmin, gdzie zlokalizowana jest inwestycja, można założyć, iż gatunek ten, choć obecny, reprezentowany jest na terenie wskazanych gmin nielicznie. Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. Przeprowadzone badania terenowe (stwierdzone dwa stanowiska ze starymi zgryzami) oraz informacje uzyskane od miejscowej ludności wskazują na to, że choć bóbr pojawia się na terenie planowanej inwestycji, nie jest tu jednak gatunkiem licznym i występującym powszechnie. Nie znaleziono czynnych żeremi, ani innych śladów świadczących o stałej obecności tego gatunku nad Kanałem Gliwickim. Wydaje się zatem, że roślinność lokalnie porastająca brzegi Kanału Gliwickiego i przyległe tereny może stanowić okresowo bazę pokarmową dla osobników osiedlonych na przyległych, mniejszych ciekach wodnych. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji. Optymalnymi siedliskami bobra europejskiego są brzegi cieków wodnych obfitujące w rośliny przybrzeżne z krzewiastymi wierzbami, topolami i brzozami oraz roślinnością szuwarową. na prawym brzegu Kanału: brzeg lasu w okolicy skrzyżowania K. Gliwickiego z K. Kędzierzyńskim ( ), na lewym brzegu Kanału: okolice syfonu pod Kanałem rz. Kłodnica, odcinek od mostu drogowego (11+470) do jazu upustowo-klapowego (Jaz Blachownia) brzegi Kanału w okolicy syfonu Bojszowickiego ( ), a także brzegi rzeki Pniówki. Stan zachowania populacji: W województwie opolskim FV, w województwie śląskim - FV We wszystkich gminach, na terenie których zlokalizowana jest inwestycja - FV W zasięgu oddziaływania inwestycji? Brak świeżych śladów aktywności życiowej bobra na inwentaryzowanym terenie może wskazywać na to, że w bezpośrednim sąsiedztwie Kanału Gliwickiego brak jest obecnie licznej i stabilnej populacji tego gatunku. Nie wyklucza to jednak obecności bobrów na innych, mniejszych ciekach w okolicy. Wydra (Lutra lutra) Gatunek podlegający w Polsce ochronie częściowej. Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji nie dotyczy.

105 Str. 105 Występowanie lokalne: Na terenie województw : opolskiego i śląskiego znane są stanowiska wydry z Atlasu Ssaków Polski (2015). Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja: brak danych literaturowych. Dostępność danych, mówiących o występowaniu wydry na terenie gmin, w których zlokalizowana jest inwestycja, jest bardzo znikoma. Wyjątek stanowią informacje udostępnione przez Nadleśnictwo Kędzierzyn mówiące o występowaniu tego gatunku na terenie leśnictwa Niezdrowice (rów Bojszówka, oddz. 311) (gmina Ujazd). Dodatkowo Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Katowicach wskazuje na obecność siedlisk wydry w otoczeniu 3 jezior: Pławniowickiego, Dzierżna Małego i Dzierzna Dużego. Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. Przeprowadzone badania terenowe: stwierdzone ślady żerowania wydry pod mostem drogowym przy Os. Kuźniczka (Kędzierzyn-Koźle) nora w okolicy jazu upustowo-klapowego nieeksploatowanego (Kędzierzynie-Koźlu) wskazują na to, że choć wydra występuje na terenie planowanej inwestycji, nie jest gatunkiem licznym i występującym tu powszechnie. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji. Optymalnym siedliskiem wydry są brzegi cieków wodnych obfitujących w preferowany przez nią pokarm (przede wszystkim ryby) z miejscami mogącymi służyć jej za schronienie (zadrzewienia, zakrzaczenia, skupiska trzcin itp.). na prawym brzegu Kanału: brzeg lasu w okolicy skrzyżowania K. Gliwickiego z K. Kędzierzyńskim ( ), na lewym brzegu Kanału: okolice syfonu pod Kanałem rz. Kłodnica, odcinek od mostu drogowego (11+470) do jazu upustowo-klapowego (Jaz Blachownia), brzegi Kanału w okolicy syfonu Bojszowickiego ( ), Stan zachowania populacji: W województwie opolskim FV, w województwie śląskim - FV We wszystkich gminach, na terenie których zlokalizowana jest inwestycja - FV W zasięgu oddziaływania inwestycji FV Nieliczne ślady obecności wydry w bezpośrednim sąsiedztwie Kanału Gliwickiego mogą świadczyć o tym, iż populacja tego gatunku choć stabilna wydaje się być nieliczna. Ssaki, o których obecności można wnioskować na podstawie analizy siedlisk: Ryjówka aksamitna (Sorex araneus) Gatunek podlegający w Polsce ochronie częściowej. Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji nie dotyczy. Występowanie lokalne: Na terenie województw : opolskiego i śląskiego: Aktualny Atlas Ssaków Polski (2015) wskazuje na stanowiska ryjówki aksamitnej w obu województwach.

106 Str. 106 Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja: występowaniu ryjówki aksamitnej na swoich terenach informuje Nadleśnictwo Rudziniec (Założenia dla sporządzenia projektu urządzenia lasu dla Nadl. Rudziniec na okres , 2013). Pomimo niewielu dostępnych danych, wskazujących na występowanie ryjówki aksamitnej na terenie województw: opolskiego i śląskiego oraz gmin, w których realizowana jest inwestycja, na podstawie analizy siedlisk można stwierdzić, że gatunek ten zamieszkuje wskazany obszar. Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. O występowaniu tego gatunku można wnioskować analizując siedliska obecne w bezpośrednim sąsiedztwie kanału. Gatunek ten chętnie zamieszkuje lasy, zarośla wśród łąk i nieużytków, parki, ogrody, cmentarze. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji. Wydaje się, iż brzegi Kanału Gliwickiego niemal bez wyjątku są zamieszkiwane przez ryjówkę aksamitną. Potencjalne miejsca występowania przedstawiono na załączniku graficznym. Stan zachowania populacji: W województwie opolskim FV, w województwie śląskim - FV We wszystkich gminach, na terenie których zlokalizowana jest inwestycja - FV W zasięgu oddziaływania inwestycji FV Populacja ryjówki aksamitnej wydaje się być na obszarze inwestycji liczna i stabilna, a jej struktura wiekowa, rozrodczość i śmiertelność prawdopodobnie nie odbiegają od normy. Ryjówka malutka (Sorex minutus) Gatunek podlegający w Polsce ochronie częściowej. Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji nie dotyczy. Występowanie lokalne: Na terenie województw : opolskiego i śląskiego: Aktualny Atlas Ssaków Polski (2015) wskazuje na stanowiska ryjówki malutkiej w obu województwach. Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja: występowaniu ryjówki malutkiej na swoich terenach informuje Nadleśnictwo Rudziniec (Założenia dla sporządzenia projektu urządzenia lasu dla Nadl. Rudziniec na okres , 2013). Pomimo niewielu dostępnych danych literaturowych, wskazujących na występowanie ryjówki malutkiej na terenie województw: opolskiego i śląskiego oraz gmin, w których realizowana jest inwestycja, na podstawie analizy siedlisk można stwierdzić, że gatunek ten zamieszkuje wskazany obszar. Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. O występowaniu tego gatunku można wnioskować analizując siedliska obecne w bezpośrednim sąsiedztwie kanału. Gatunek ten chętnie zamieszkuje lasy liściaste i mieszane, zakrzaczenia wśród łąk i nieużytków, parki, ogrody, cmentarze. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji. Wydaje się, iż brzegi Kanału Gliwickiego niemal bez wyjątku są zamieszkiwane przez ryjówkę malutką. Potencjalne miejsca występowania przedstawiono na załączniku graficznym.

107 Str. 107 Stan zachowania populacji: W województwie opolskim FV, w województwie śląskim - FV We wszystkich gminach, na terenie których zlokalizowana jest inwestycja - FV W zasięgu oddziaływania inwestycji FV Populacja ryjówki malutkiej wydaje się być na obszarze inwestycji liczna i stabilna, a jej struktura wiekowa, rozrodczość i śmiertelność prawdopodobnie nie odbiegają od normy. Rzęsorek rzeczek (Neomys fodiens) Gatunek podlegający w Polsce ochronie częściowej. Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji nie dotyczy. Występowanie lokalne: Na terenie województw : opolskiego i śląskiego: Aktualny Atlas Ssaków Polski (2015) wskazuje na stanowiska rzęsorka rzeczka w obu województwach. Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja brak danych. Pomimo niewielu dostępnych danych, wskazujących na występowanie rzęsorka rzeczka na terenie województw: opolskiego i śląskiego oraz gmin, w których realizowana jest inwestycja, na podstawie analizy siedlisk można stwierdzić, że gatunek ten prawdopodobnie zamieszkuje wskazany obszar. Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. O występowaniu tego gatunku można wnioskować analizując siedliska obecne w bezpośrednim sąsiedztwie kanału. Gatunek ten chętnie zamieszkuje brzegi porośnięte krzewami, podmokłe łąki oraz fragmenty lasów okresowo zalewane wodą. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji. Wydaje się, iż brzegi Kanału Gliwickiego mogą miejscami być optymalne dla występowania tego ssaka. Potencjalne miejsca występowania przedstawiono na załączniku graficznym. Stan zachowania populacji: W województwie opolskim FV, w województwie śląskim - FV We wszystkich gminach, na terenie których zlokalizowana jest inwestycja - FV W zasięgu oddziaływania inwestycji FV Populacja rzęsorka rzeczka wydaje się być na obszarze inwestycji nieliczna ale stabilna, a jej struktura wiekowa, rozrodczość i śmiertelność prawdopodobnie nie odbiegają od normy. Jeż wschodni (Erinaceus roumanicus)/ Jeż zachodni (Erinaceus europaeus) Ponieważ oba gatunki są dość podobne morfologicznie i często nierozróżnialne przez niespecjalistów omówiono je łącznie. Oba gatunki jeży podlegają w Polsce ochronie częściowej. Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji nie dotyczy. Występowanie lokalne: Na terenie województw : opolskiego i śląskiego:

108 Str. 108 Aktualny Atlas Ssaków Polski (2015) wskazuje na stanowiska obu gatunków jeży na obszarze obu województw. Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja brak danych literaturowych. Jedną z nielicznych dostępnych informacji, dotyczących występowania jeża na terenach, na których realizowana jest inwestycja, jest informacja o występowaniu jeży na terenie Nadleśnictwa Kędzierzyn (dane z Nadleśnictwa Kędzierzyn). O ich występowaniu na swoich terenach informuje także Nadleśnictwo Rudziniec (Założenia dla sporządzenia projektu urządzenia lasu dla Nadl. Rudziniec na okres , 2013). Zatem, pomimo skąpych danych (brak danych literaturowych) można przypuszczać, iż na obszarze inwestycji oba gatunki występują dość licznie i powszechnie. Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. O występowaniu obu gatunków jeży można wnioskować analizując siedliska obecne w bezpośrednim sąsiedztwie kanału. Ssaki te chętnie zamieszkują brzegi lasów liściastych i mieszanych o gęstym krzaczastym podszyciu, parki, ogrody i cmentarze. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji. Wydaje się, iż brzegi Kanału Gliwickiego, zwłaszcza te zalesione i zakrzaczone, stanowią dogodne siedlisko dla obu gatunków jeży. Potencjalne miejsca występowania przedstawiono na załączniku graficznym. Stan zachowania populacji obu gatunków: W województwie opolskim FV, w województwie śląskim - FV We wszystkich gminach, na terenie których zlokalizowana jest inwestycja - FV W zasięgu oddziaływania inwestycji FV Populacje obu gatunków jeży wydają się być na obszarze inwestycji liczne i stabilne, a ich struktura wiekowa, rozrodczość i śmiertelność prawdopodobnie nie odbiegają od normy. Karczownik ziemnowodny (Arvicola amphibius) Gatunek podlegający w Polsce ochronie częściowej. Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji nie dotyczy. Występowanie lokalne: Na terenie województw : opolskiego i śląskiego: Aktualny Atlas Ssaków Polski (2015) wskazuje na stanowiska karczownika w obu województwach. Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja brak danych. Pomimo nielicznych dostępnych danych literaturowych, wskazujących na występowanie karczownika ziemnowodnego na terenie województw: opolskiego i śląskiego oraz gmin, w których realizowana jest inwestycja, na podstawie analizy siedlisk można stwierdzić, że gatunek ten prawdopodobnie zamieszkuje wskazany obszar. Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. O występowaniu tego gatunku można wnioskować analizując siedliska obecne w bezpośrednim sąsiedztwie kanału. Gatunek ten chętnie zamieszkuje tereny otwarte (łąki, pola) nad wodami, a także zarośnięte brzegi zbiorników wodnych. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji.

109 Str. 109 Wydaje się, iż brzegi Kanału Gliwickiego mogą miejscami być optymalne dla występowania tego ssaka. Potencjalne miejsca występowania przedstawiono na załączniku graficznym. Stan zachowania populacji: W województwie opolskim FV, w województwie śląskim - FV We wszystkich gminach, na terenie których zlokalizowana jest inwestycja - FV W zasięgu oddziaływania inwestycji FV Populacja karczownika ziemnowodnego wydaje się być na obszarze inwestycji nieliczna ale stabilna, a jej struktura wiekowa, rozrodczość i śmiertelność prawdopodobnie nie odbiegają od normy. Badylarka (Micromys minutus) Gatunek podlegający w Polsce ochronie częściowej. Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji nie dotyczy. Występowanie lokalne: Na terenie województw : opolskiego i śląskiego: Aktualny Atlas Ssaków Polski (2015) wskazuje na stanowiska badylarki w obu województwach. Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja brak danych. Pomimo nielicznych dostępnych danych, wskazujących na występowanie badylarki na terenie województw: opolskiego i śląskiego oraz gmin, w których realizowana jest inwestycja, na podstawie analizy siedlisk można stwierdzić, że gatunek ten prawdopodobnie zamieszkuje wskazany obszar. Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. O występowaniu tego gatunku można wnioskować analizując siedliska obecne w bezpośrednim sąsiedztwie kanału. Badylarka chętnie zamieszkuje wilgotne łąki oraz zarośla nad brzegami wód. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji. Wydaje się, iż brzegi Kanału Gliwickiego mogą miejscami być optymalne dla występowania tego ssaka (załącznik graficzny). Optymalnymi siedliskami badylarki, na obszarze planowanej inwestycji, wydają się być: łąki w okolicy syfonu pod Kanałem rz. Kłodnica (lewy brzeg kanału), łąki w okolicy syfonu Bojszowickiego (lewy brzeg kanału), zakrzaczenia w okolicy jazu upustowo-klapowego (Jaz Blachownia) (lewy brzeg kanału), brzegi rzeki Pniówki, brzegi rzeki Dramy. Stan zachowania populacji: W województwie opolskim FV, w województwie śląskim - FV We wszystkich gminach, na terenie których zlokalizowana jest inwestycja - FV W zasięgu oddziaływania inwestycji FV Populacja badylarki wydaje się być na obszarze inwestycji nieliczna ale stabilna, a jej struktura wiekowa, rozrodczość i śmiertelność prawdopodobnie nie odbiegają od normy.

110 Str. 110 Mysz zaroślowa (Apodemus sylvaticus) Gatunek podlegający w Polsce ochronie częściowej. Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji nie dotyczy. Występowanie lokalne: Na terenie województw : opolskiego i śląskiego: Aktualny Atlas Ssaków Polski (2015) wskazuje na stanowiska myszy zaroślowej w obu województwach. Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja brak danych. Pomimo nielicznych dostępnych danych literaturowych, wskazujących na występowanie myszy zaroślowej na terenie województw: opolskiego i śląskiego oraz gmin, w których realizowana jest inwestycja, na podstawie analizy siedlisk można stwierdzić, że gatunek ten prawdopodobnie zamieszkuje wskazany obszar. Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. O występowaniu tego gatunku można wnioskować analizując siedliska obecne w bezpośrednim sąsiedztwie kanału. Mysz zaroślowa chętnie zamieszkuje lasy sosnowe i mieszane, obrzeża lasów liściastych, zręby. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji. Wydaje się, iż brzegi Kanału Gliwickiego mogą miejscami być optymalne dla występowania tego ssaka (załącznik graficzny). Optymalnymi siedliskami badylarki, na obszarze planowanej inwestycji, wydają się być: brzeg lasu biegnącego wzdłuż Kanału (prawy brzeg kanału, ), brzeg lasu w okolicy mostu drogowego przy Os. Kuźniczka (lewy brzeg kanału), brzeg lasu mieszanego na prawym brzegu Kanału Kilometraż kanału ( ), las mieszany w okolicy skrzyżowania K. Gliwickiego z K. Kędzierzyńskim (prawy brzeg kanału), zadrzewienia i zakrzaczenia na lewym brzegu Kanału ( , , , , ), zakrzaczenia na prawym brzegu Kanału ( ), brzeg lasu nad Kanałem Kędzierzyńskim ( ), zadrzewienia nad rz. Drama. Stan zachowania populacji: W województwie opolskim FV, w województwie śląskim - FV We wszystkich gminach, na terenie których zlokalizowana jest inwestycja - FV W zasięgu oddziaływania inwestycji FV Populacja myszy zaroślowej wydaje się być na obszarze inwestycji nieliczna ale stabilna, a jej struktura wiekowa, rozrodczość i śmiertelność prawdopodobnie nie odbiegają od normy. Wiewiórka pospolita (Sciurus vulgaris) Gatunek podlegający w Polsce ochronie częściowej. Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji nie dotyczy.

111 Str. 111 Występowanie lokalne: Na terenie województw : opolskiego i śląskiego: Aktualny Atlas Ssaków Polski (2015) wskazuje na stanowiska wiewiórki w obu województwach. Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja: Informację, o występowaniu wiewiórki na swoich terenach podają: Nadleśnictwo Kędzierzyn oraz Nadleśnictwo Rudziniec. Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. O występowaniu tego gatunku można wnioskować analizując siedliska obecne w bezpośrednim sąsiedztwie kanału. Wiewiórka pospolita jest typowym zwierzęciem leśnym, występuje też często w parkach. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji. Wydaje się, iż brzegi Kanału Gliwickiego mogą miejscami być optymalne dla występowania tego ssaka (załącznik graficzny). Optymalnymi siedliskami wiewiórki, na obszarze planowanej inwestycji, wydają się być zadrzewienia i lasy biegnące wzdłuż Kanału. Potencjalne miejsca występowania przedstawiono na załączniku graficznym. Stan zachowania populacji: W województwie opolskim FV, w województwie śląskim - FV We wszystkich gminach, na terenie których zlokalizowana jest inwestycja - FV W zasięgu oddziaływania inwestycji FV Populacja wiewiórki wydaje się być na obszarze inwestycji nieliczna ale stabilna, a jej struktura wiekowa, rozrodczość i śmiertelność prawdopodobnie nie odbiegają od normy. Gronostaj (Mustela erminea) Gatunek podlegający w Polsce ochronie częściowej. Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji nie dotyczy. Występowanie lokalne: Na terenie województw : opolskiego i śląskiego: Aktualny Atlas Ssaków Polski (2015) wskazuje na stanowiska wiewiórki w obu województwach. Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja: Atlas Ssaków Polski (2015) podaje występowanie gronostaja w 2 kwadratach : 10Nj i 10Nk (gm. Kędzierzyn-Koźle i gm. Pyskowice). Informację, o występowaniu gronostaja na swoim terenie podaje także Nadleśnictwo Rudziniec. Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. O występowaniu tego gatunku można wnioskować analizując siedliska obecne w bezpośrednim sąsiedztwie kanału. Gronostaj jest ssakiem zamieszkującym brzegi lasów, stare parki i zarośla, związany jest też z siedzibami ludzkimi. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji.

112 Str. 112 Wydaje się, iż brzegi Kanału Gliwickiego mogą miejscami być optymalne dla występowania tego ssaka. Potencjalne miejsca występowania przedstawiono na załączniku graficznym. Stan zachowania populacji: W województwie opolskim FV, w województwie śląskim - FV We wszystkich gminach, na terenie których zlokalizowana jest inwestycja - FV W zasięgu oddziaływania inwestycji FV Populacja gronostaja wydaje się być na obszarze inwestycji nieliczna ale stabilna, a jej struktura wiekowa, rozrodczość i śmiertelność prawdopodobnie nie odbiegają od normy. Łasica łaska (Mustela nivalis) Gatunek podlegający w Polsce ochronie częściowej. Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji nie dotyczy. Występowanie lokalne: Na terenie województw : opolskiego i śląskiego: Aktualny Atlas Ssaków Polski (2015) wskazuje na stanowiska łasicy w obu województwach (Atlas Ssaków Polski). Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja brak danych. Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. O występowaniu tego gatunku można wnioskować analizując siedliska obecne w bezpośrednim sąsiedztwie kanału. Łasica jest zwierzęciem zamieszkującym brzegi lasów, zarośla, pola, łąki, a także parki i cmentarze. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji. Wydaje się, iż brzegi Kanału Gliwickiego mogą miejscami być optymalne dla występowania tego ssaka. Potencjalne miejsca występowania przedstawiono na załączniku graficznym. Stan zachowania populacji: W województwie opolskim FV, w województwie śląskim - FV We wszystkich gminach, na terenie których zlokalizowana jest inwestycja - FV W zasięgu oddziaływania inwestycji FV Populacja łasicy wydaje się być na obszarze inwestycji nieliczna ale stabilna, a jej struktura wiekowa, rozrodczość i śmiertelność prawdopodobnie nie odbiegają od normy. Podsumowanie Na podstawie skąpych informacji literaturowych, danych dostępnych z nadleśnictw, wywiadów z miejscową ludnością oraz bezpośrednich obserwacji przeprowadzonych w terenie można stwierdzić, że teriofaunę inwentaryzowanego terenu stanowią przede wszystkim pospolite w Polsce gatunki ssaków. W otoczeniu planowanego przedsięwzięcia stwierdzono obecność stanowisk, bądź obecność siedlisk umożliwiających występowanie, co najmniej 14 chronionych gatunków ssaków. Spośród gatunków objętych częściową ochroną na uwagę zasługują przede wszystkim dwa gatunki ssaków ściśle związanych z wodą tj. bóbr i wydra. Wydaje się, że bóbr obecnie chętniej zasiedla mniejsze cieki wodne w sąsiedztwie Kanału Gliwickiego, a w samym Kanale pojawia się okazjonalnie. Wydra jest

113 Str. 113 natomiast ssakiem, który choć nielicznie, stale zamieszkuje brzegi Kanału, znajdując tu dogodną bazę pokarmową i miejsca schronienia. Pozostali przedstawiciele ssaków, obecni na obszarze inwestycji i w jej sąsiedztwie, reprezentują 4 rzędy ssaków: ryjówkokształtne (kret, ryjówka aksamitna, ryjówka malutka i rzęsorek rzeczek), jeżokształtne (jeż wschodni i jeż zachodni), gryzonie (karczownik ziemnowodny, badylarka, mysz zaroślowa, wiewiórka pospolita) i drapieżne (gronostaj i łasica łaska). Ich występowanie świadczy o dużej bioróżnorodności lokalnej teriofauny. Na brzegach i w sąsiedztwie Kanału Gliwickiego lokalnie zlokalizowane są cenne przyrodniczo siedliska. Z punktu widzenia ssaków (bez nietoperzy) należą do nich niewątpliwie: łąki w okolicy syfonu pod Kanałem rzeki Kłodnica, okolice Starego Kanału przy Jazie Blachownia, las wzdłuż Kanału Kędzierzyńskiego, okolica skrzyżowania Kanału Gliwickiego z Kanałem Kędzierzyńskim, brzegi niewielkich cieków wodnych Kłodnicy, Pniówki i Dramy Nietoperze Wyniki badań przyrodniczych w zakresie chiropterofauny Przegląd dostępnych danych literaturowych nie wykazał by bezpośrednio w analizowanym pasie wzdłuż przedmiotowego odcinka Kanału Gliwickiego były zlokalizowane znane trasy przelotów czy też miejsca występowania schronień nietoperzy w postaci kolonii rozrodczych oraz miejsc ich zimowania. Należy jednak zaznaczyć, iż omawiany rejon nigdy nie był przedmiotem szczegółowych badań terenowych w tym zakresie. Na podstawie analizy zasięgu występowania poszczególnych gatunków nietoperzy na obszarze Polski określono, iż potencjalnie na obszarze prowadzonych badań może występować 17 gatunków tych ssaków (tab. 16). Tabela 16. Wykaz chronionych gatunków chiropterofauny potencjalnie występujących wzdłuż Kanału Gliwickiego. L.p. Nazwa polska Nazwa łacińska Status ochronny Żerowiska Trasy migracji/ przelotów 1 Nocek duży Myotis myotis ochrona całkowita Nocek Bechsteina Myotis bechsteinii ochrona całkowita Nocek Natterera Myotis nattereri ochrona częściowa Nocek Brandta Myotis brandtii ochrona całkowita Nocek wąsatek Myotismystacinus ochrona częściowa Nocek rudy Myotis daubentonii ochrona całkowita Nocek łydkowłosy Myotis dasycneme ochrona całkowita Mroczek posrebrzany Vespertilio murinus ochrona całkowita Mroczek późny Eptesicus serotinus ochrona całkowita Karlik drobny Pipistrellus pygmaeus ochrona całkowita Karlik malutki Pipistrellus pipistrellus ochrona całkowita Karlik większy Pipistrellus nathusii ochrona całkowita Borowiaczek Nyctalus leisleri ochrona całkowita Borowiec wielki Nyctalus noctula ochrona całkowita Gacek bunatny Plecotus auritus ochrona całkowita Gacek szary Plecotus austriacus ochrona całkowita Mopek Barbastella barbastellus ochrona całkowita + + W wyniku przeprowadzonych nagrań detektorowych zarejestrowano łącznie 168 jednostek aktywności nietoperzy, należących do sześciu różnych taksonów, z pośród których zdecydowanie dominowały

114 Str. 114 gatunki takie jak borowiec wielki Nyctalus noctula oraz karlik większy Pipistrellus nathusii. Do gatunków charakteryzujących się niższą aktywnością należy zaliczyć nocka rudego Myotis daubentonii, karlika drobnego Pipistrellus pygmaeus, karlika malutkiego Pipistrellus pipistrellus oraz mroczka późnego Eptesicus serotinus. Na podstawie rejestracji specyficznych dźwięków echolokacyjnych (tzw. feeding buzzys), emitowanych przez nietoperze w trakcie chwytania owada, stwierdzono występowanie żerujących osobników na obszarze prowadzonych badań. W większości przypadków dotyczyło to nagrań borowców wielkich. W przypadku danych uzyskanych w wyniku prowadzenia nagrań detektorowych nietoperzy, nie jest możliwe precyzyjne wyznaczenie miejsca występowania danego gatunku. Dlatego też na podstawie uzyskanych wyników badań oraz analizy komponentów środowiska występujących wzdłuż Kanału Gliwickiego, wyznaczono siedliska występowania poszczególnych odnotowywanych gatunków tych saków (tab. 17 oraz załącznik mapowy nr 1).

115 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 115 Tabela 17. L.p. Wykaz zinwentaryzowanych stanowisk i siedlisk nietoperzy. Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr 1 Nietoperze i ich siedliska Siedliska nietoperzy - 1. stanowisko nr Siedliska nietoperzy - stanowisko nr 2 Siedliska nietoperzy - stanowisko nr 3 Siedliska nietoperzy - stanowisko nr 4 Siedliska nietoperzy - stanowisko nr 5 Siedliska nietoperzy - stanowisko nr 6 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Nocek rudy (Myotis daubentonii) Karlik drobny (Pipistrellus pygmaeus) Karlik większy (Pipistrellus nathusii) Karlik drobny (Pipistrellus pygmaeus) Karlik malutki (Pipistrellus pipistrellus) Karlik większy (Pipistrellus nathusii) Status ochronny Ochrona ścisła; IV załącznik Dyrektywy Siedliskowej Ochrona ścisła; IV załącznik Dyrektywy Siedliskowej Ochrona ścisła; IV załącznik Dyrektywy Siedliskowej Ochrona ścisła; IV załącznik Dyrektywy Siedliskowej Ochrona ścisła; IV załącznik Dyrektywy Siedliskowej Ochrona ścisła; IV załącznik Dyrektywy Siedliskowej Lokalizacja km ok (L i P) m. Kędzierzyn-Koźle km ok (L i P) m. Kędzierzyn-Koźle km ok (L i P) m. Kędzierzyn-Koźle km ok (P) ok. 50 m na N od Kanału i km ok (L i P) m. Taciszów km ok (P) ok. 50 m na N od Kanału i km ok (L i P) m. Taciszów km ok (L i P) m. Bycina Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja Stan zachowani a Uwagi 0,84 km 2 0,31 0,72 km 2 0,26 km 2 FV FV FV FV W przypadku nietoperzy nie wprowadzano informacji odnośnie dokładnej lokalizacji każdej zarejestrowanej jednostki aktywności tych ssaków. Wynika to faktu, iż dane takie są mało miarodajne, gdyż nietoperze charakteryzują się znaczną mobilnością. Wskazane osiem siedlisk poszczególnych gatunków wytypowano w oparciu o stwierdzone miejsca koncentracji poszczególnych gatunków, jak również w odniesieniu do rodzaju występujących elementów środowiska w danym 0,26 km 2 FV miejscu (np. lasy, zbiornik wodne itp), istotnych dla poszczególnych gatunków. Wyznaczenie siedliska danego gatunku nie oznacza, iż był on rejestrowany jedynie w tym obszarze lecz, 0,30 km 2 FV że w tym miejscu wykazywał najwyższą aktywność.

116 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 116 L.p Nr stanowiska/ siedliska na załączniku mapowym nr 1 Siedliska nietoperzy - stanowisko nr 7 Siedliska nietoperzy - stanowisko nr 8 Nazwa siedliska/ gatunku/ Obszar cenny pod względem danej grupy Mroczek późny (Eptesicus serotinus) Borowiec wielki (Nyctalus noctula) Status ochronny Ochrona całkowita, IV załącznik Dyrektywy Siedliskowej Ochrona całkowita, IV załącznik Dyrektywy Siedliskowej Lokalizacja km ok (L i P) m. Kędzierzyn-Koźle km ok (L i P) m. od Pyskowic do Gliwic Szacunkowa powierzchnia siedliska/ populacja 0,17 km 2 FV 1,42 km 2 FV Stan zachowani a Uwagi

117 Str. 117 Charakterystyka zinwentaryzowanych gatunków nietoperzy wraz z oceną stanu zachowania w zasięgu oddziaływania przedsięwzięcia Karlik malutki (Pipistrellus pipistrellus) (PPIP) Ochrona gatunkowa w Polsce - Gatunek objęty w Polsce ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji brak obszarów chroniących gatunek w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji. Występowanie lokalne Występuje licznie na terenie województwa opolskiego i śląskiego Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja brak danych literaturowych Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. Ze względu na brak wyraźnych preferencji siedliskowych karlików malutkich względem miejsc żerowania, występowania tego gatunku można się spodziewać na całym obszarze planowanej inwestycji. W trakcie prowadzonej inwentaryzacji podwyższoną aktywność gatunku odnotowano w pobliżu zadrzewień na wschód od jeziora Pławniowice. W rejonie tym (ze względu na obecność dużego zbiornika wodnego) spodziewane jest liczne występowanie rojących się komarów i muchówek stanowiących podstawowe pożywienie karlików malutkich. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji Optymalnymi siedliskami pod względem żerowania karlików malutkich są wszystkie tereny o charakterze ekotonowym położone na styku wody i zadrzewień. Jako dzienne schronienia najczęściej wybierają strychy domów. Nietoperze te zazwyczaj poruszają się wzdłuż liniowych elementów krajobrazu w postaci skrajów lasów czy tez przydrożnych szpalerów drzew. Wszystkie tego typu struktury w obrębie badane terenu stanowią potencjalną trasę przelotów dobowych nietoperzy. Stan zachowania populacji W województwie opolskim i śląskim - FV W gminie - FV W zasięgu oddziaływania inwestycji FV Populacja tego gatunku w całym jego zasięgu występowania jest liczna i stabilna oraz wykazuje trend wzrostowy. Na badanym obszarze oraz w jego najbliższej okolicy licznie występują miejsca które potencjalnie mogą być wykorzystywane jako dzienne schronienia (zabudowa mieszkaniowa) lub miejsca żerowania (wszelkiego rodzaju zadrzewienia, głównie w postaci linowej). Karlik drobny (Pipistrellus pygmaeus) (PPYG) Ochrona gatunkowa w Polsce - Gatunek objęty w Polsce ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji brak obszarów chroniących gatunek w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji. Występowanie lokalne Występuje licznie na terenie województwa opolskiego i śląskiego Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja brak danych literaturowych Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji.

118 Str. 118 Ze względu na brak wyraźnych preferencji siedliskowych karlików drobnych względem miejsc żerowania, występowania tego gatunku można się spodziewać na całym obszarze planowanej inwestycji. W trakcie prowadzonej inwentaryzacji podwyższoną aktywność gatunku odnotowano w pobliżu zadrzewień na wschód od jeziora Pławniowice oraz w okolicy miejscowości Kędzierzyn Koźle (osiedle Blachownia Śląska) w pobliżu dopływu Kanału Kędzierzyńskiego do kanału Gliwickiego. W rejonie tym ze względu na występujące tereny zalesione zlokalizowane przy brzegach wymienionych kanałów spodziewane jest liczne występowanie rojących się komarów i muchówek stanowiących podstawowe pożywienie karlików drobnych. Ponadto bliskość terenów zabudowanych stwarza dogodne warunki do występowania kolonii rozrodczych tych nietoperzy (schronienia dzienne często zlokalizowane są w domach mieszkalnych). Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji Optymalnymi siedliskami pod względem żerowania karlików malutkich są wszystkie tereny o charakterze ekotonowym położone na styku wody i zadrzewień. Jako dzienne schronienia najczęściej wybierają strych domów. Nietoperze te zazwyczaj poruszają się wzdłuż liniowych elementów krajobrazu w postaci skrajów lasów czy tez przydrożnych szpalerów drzew. Wszystkie tego typu struktury w obrębie badane terenu stanowią potencjalną trasę przelotów dobowych nietoperzy. Stan zachowania populacji W województwie opolskim i śląskim - FV W gminie - FV W zasięgu oddziaływania inwestycji FV Populacja tego gatunku w całym jego zasięgu występowania jest liczna i stabilna oraz wykazuje trend wzrostowy. Karlik większy (Pipistrellus nathusii) (PNAT) Ochrona gatunkowa w Polsce - Gatunek objęty w Polsce ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji brak obszarów chroniących gatunek w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji. Występowanie lokalne Występuje licznie na terenie województwa opolskiego i ślaskiego Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja brak danych literaturowych Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. Na obszarze planowanej inwestycji karliki większe rejestrowano najczęściej na odcinku pomiędzy jeziorami Dzierżno Duże i Dzierżno małe oraz na odcinku Kanału Gliwickiego przebiegającym przez kompleksy leśne pomiędzy Blachownią Śląską a Sławięcicami. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji Karliki większe nie wykazują bardzo silnych preferencji siedliskowych, niemniej jednak żerują najczęściej nad wodami oraz na skraju drzewostanów. Jako optymalne miejsca żerowania należy uznać wszystkie fragmenty Kanału Gliwickiego, w których w pobliżu linii brzegowej występują zadrzewienia. Ponadto karliki większe są nietoperzami odbywającymi długodystansowe wędrówki sezonowe, podczas których często poruszają się wzdłuż dużych rzek. Z dużym prawdopodobieństwem można przypuszczać, iż cały Kanał Gliwicki jest wykorzystywany przez ten gatunek jako trasa przelotów sezonowych.

119 Str. 119 Stan zachowania populacji W województwie opolskim i śląskim - FV W gminie - FV W zasięgu oddziaływania inwestycji FV Populacja tego gatunku w całym jego zasięgu występowania jest liczna (zwłaszcza w zachodniej i środkowej Polsce) i stabilna oraz wykazuje trend wzrostowy. Borowiec wielki (Nyctalus noctula) (NNOC) Ochrona gatunkowa w Polsce - gatunek objęty w Polsce ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji brak obszarów chroniących gatunek w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji. Występowanie lokalne Występuje licznie na terenie województwa opolskiego i śląskiego Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja brak danych literaturowych Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. Na obszarze planowanej inwestycji borowce wielkie rejestrowano najczęściej we wschodniej części kanału Gliwickiego przy miejscowości Gliwice. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji Borowce wielkie nie wykazują preferencji siedliskowych. Ze względu na szybki i mało zwrotny sposób lotu najczęściej spotykane są na terenach otwartych lub ponad koronami drzew, zwłaszcza w pobliżu rzek i dużych jezior. Jako miejsca dziennego schronienia często wybierają dziuple drzew, jednak w ostatnich latach obserwowana jest u nich coraz większa synantropizacja i istnieje wiele doniesień o zasiedlaniu budynków mieszkalnych przez ten gatunek. Stan zachowania populacji W województwie opolskim i śląskim - FV W gminie - FV W zasięgu oddziaływania inwestycji FV Populacja tego gatunku w całym jego zasięgu występowania jest liczna i stabilna oraz wykazuje trend wzrostowy. Mroczek późny (Eptesicus serotinus) (ESER) Ochrona gatunkowa w Polsce - gatunek objęty w Polsce ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji brak obszarów chroniących gatunek w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji. Występowanie lokalne Występuje licznie na terenie województwa opolskiego i śląskiego Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja brak danych literaturowych Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. Na obszarze planowanej inwestycji mroczki późne rejestrowano głównie przy miejscowości Sławięcice.

120 Str. 120 Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji Mroczki późne uznawane są za gatunek mocno synantropijny. Kolonie rozrodcze zakładają głównie na strychach domów, natomiast żerują przeważnie na terenach otwartych, zwłaszcza w pobliżu latarni ulicznych. Zarejestrowana aktywność przy Kanale Gliwickim związana była prawdopodobnie z występowaniem kolonii rozrodczej tego gatunku na terenie zabudowanym miejscowości Sławięcice. Stan zachowania populacji W województwie opolskim i śląskim - FV W gminie - FV W zasięgu oddziaływania inwestycji FV Populacja tego gatunku w całym jego zasięgu występowania jest liczna i stabilna oraz wykazuje trend wzrostowy. Nocek rudy (Myotis daubentonii) (MADU) Ochrona gatunkowa w Polsce - gatunek objęty w Polsce ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej Ochrona obszarowa i Natura 2000 w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji brak obszarów chroniących gatunek w zasięgu potencjalnego wpływu inwestycji. Występowanie lokalne Występuje licznie na terenie województwa opolskiego i śląskiego Na terenie gmin, w których realizowana jest inwestycja brak danych literaturowych Występowanie na terenie planowanej inwestycji i w zasięgu jej oddziaływania na podstawie wykonanej inwentaryzacji. Na obszarze planowanej inwestycji nocki rude rejestrowano najczęściej w zachodniej części kanału Gliwickiego na odcinku przebiegu leśnym przy miejscowości Kędzierzyn Koźle. Optymalne siedlisko gatunku i jego rozmieszczenie w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji Nocki rude są gatunkiem, który chwyta owady niemal wyłącznie z powierzchni lustra wody. Ponadto jest dość silnie związany z lasami, ponieważ często zasiedla dziuplaste drzewa. Kolonie rozrodcze wielokrotnie lokalizowano również w szczelinach mostów. W trakcie prowadzonej inwentaryzacji skontrolowano wszystkie obiekty mostowe występujące na badanym odcinku kanału gliwickiego. Każdy z nich charakteryzował się konstrukcją, która nie sprzyja występowaniu kolonii rozrodczych nocków rudych (brak szczelin). Nietoperze te zazwyczaj poruszają się wzdłuż liniowych elementów krajobrazu w postaci skrajów lasów czy tez przydrożnych szpalerów drzew. Wszystkie tego typu struktury w obrębie badane terenu stanowią potencjalną trasę przelotów dobowych nietoperzy. Stan zachowania populacji W województwie opolskim i śląskim - FV W gminie - FV W zasięgu oddziaływania inwestycji FV Populacja tego gatunku w całym jego zasięgu występowania jest liczna i stabilna oraz wykazuje trend wzrostowy. Wyniki badań przyrodniczych w zakresie chiropterofauny przedstawiono na załącznikach mapowych nr VIIa do VIId.

121 Str. 121 Podsumowanie Dostępne dane literaturowe dotyczące stanu środowiska przyrodniczego obszaru objętego niniejszym opracowaniem nie wskazują stanowisk występowania nietoperzy, przy czym należy podkreślić, iż omawiany teren nigdy też nie był przedmiotem szczegółowych badań chiropterologicznych. Przeprowadzone badania detektorowe wykazały na Kanale Gliwickim obecność sześciu gatunków nietoperzy, przy czym wszystkie odnotowane taksony należą do pospolicie występujących na obszarze całego kraju. Niemniej jednak, na mocy rozporządzenia Ministra środowiska każdy z nich objęty jest ścisłą ochroną gatunkową oraz każdy z nich wpisany jest do załącznika IV Dyrektywy Siedliskowej. Zarejestrowane gatunki należą do oportunistów pokarmowych i dlatego tez nie można jednoznacznie stwierdzić, iż któryś z nich związany jest ze szczególnym typem środowiska. Nie wątpliwie Kanał Gliwicki jako cały obiekt ma duże znaczenie dla stanu zachowania lokalnych populacji chiropterofauny, ponieważ stanowi on miejsce rojenia się wielu grup owadów, zwłaszcza na odcinkach w których przebiega przez tereny zalesione i zakrzewione. Dodatkowo z pewnością jest on wykorzystywany również w okresie wiosennym i jesiennym jako trasa przelotów przez migrujące gatunki nietoperzy (m. in. borowce wielkie oraz karliki większe). Na podstawie uzyskanych wyników badań wyznaczono osiem obszarów w których w trakcie prowadzonych badań odnotowano koncentrację aktywności poszczególnych gatunków nietoperzy. Miejsca te w większości przypadków (za wyjątkiem obszaru wyznaczonego dla borowca wielkiego) zlokalizowane są na odcinkach Kanału Gliwickiego przebiegających przy różnego rodzaju kompleksach leśnych. Podwyższona aktywność w tych lokalizacjach mogła mieć związek z występowaniem w danym rejonie kolonii rozrodczych rejestrowanych nietoperzy (nawet w dużej odległości od inwentaryzowanego terenu) lub też mogła wynikać z faktu, iż akurat w tym miejscu w czasie prowadzonych badań występowała rójka owadów. Dlatego też wyznaczonych siedlisk nie należy traktować jako szczególnie specyficzne miejsca, a uzyskane dane maja większe znaczenie pod katem oceny bioróżnorodności gatunkowej badanego terenu. Przeprowadzone badania, polegające na wyszukiwaniu miejsc występowania kolonii rozrodczych nietoperzy nie wykazały ich występowania na analizowanym obszarze. W trakcie inwentaryzacji skontrolowano wszystkie obiekty mostowe oraz inne obiekty hydrotechniczne, które potencjalnie mogłyby stanowić miejsce schronienia tych ssaków, jednak przeprowadzona wizja wykluczyła taką możliwość, ze względu na brak dogodnych mikrosiedlisk w obrębie tych obiektów brak szczelin i tym podobnych przestrzeni dostępnych dla nietoperzy. Skontrolowano również wybrane drzewa dziuplaste, jednak i w tym przypadku nie odnotowano śladów obecności nietoperzy, przy czym, ze względu na wielkość i charakter obszaru prowadzonych badań (część terenów bez możliwości wstępu np. tereny zakładów przemysłowych) można przypuszczać, iż nie udało się odszukać wszystkich potencjalnych kryjówek Wody powierzchniowe i podziemne Najważniejszymi elementami hydrografii analizowanego obszaru są Kanał Gliwicki, rzeka Kłodnica oraz antropogeniczne zbiorniki wodne. Część z nich powstała przez wypełnienie wodą wyrobisk po eksploatacji gliny oraz piasków podsadzkowych. Łączą one najczęściej kilka funkcji czego przykładem jest zbiornik Pławniowice, który spełnia funkcję przeciwpowodziową i rekreacyjną. Aktualny stan wód w obszarze objętym koncepcją przedstawiono w oparciu o Ocenę stanu jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP) w województwie opolskim za okres oraz Klasyfikację stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych badanych w latach Badania monitoringowe zostały przeprowadzono w 14 punktach pomiarowokontrolnych zlokalizowanych na 11 JCWP (rys. 8), a ich wyniki przedstawiono w tabeli 18 oraz na rys. 9.

122 Str. 122 Rysunek 8. Lokalizacja punktów pomiarowo-kontrolnych na JCWP w obszarze opracowania Źródło: opracowanie własne na podstawie: Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP) w województwie opolskim za okres ; Klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych badanych w latach Stan lub potencjał 7 JCWP został oceniony w roku 2012 jako dobry lub umiarkowany, natomiast 4 jako słaby lub zły (rys. 9). Decydujący wpływ na ocenę stanu lub potencjału jako zły lub słaby miały niskie klasy elementów biologicznych. Rysunek 9. Ocena stanu/potencjału ekologicznego na JCWP Źródło: opracowanie własne na podstawie Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP) w województwie opolskim za okres oraz Klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych badanych w latach

123 Typ abiotyczny Status Program monitoringu Klasa elementów biologicznych Klasa elementów hydromorfologicznych Klasa elementów fizykochemicznych Ocena stanu/potencjału ekologicznego Ocena stanu chemicznego TRACTEBEL przygotowawcze, nr POIŚ Str. 123 Tabela 18. Wyniki klasyfikacji i oceny jednolitych części wód powierzchniowych w 2012 roku z uwzględnieniem wyników z lat 2010 i 2011 Lp. Nazwa JCWP Kod JCWP Kod punktu pomiarowokontrolnego Nazwa punktu pomiarowo-kontrolnego 1 Kanał Gliwicki PLRW PL02S1201_1017 Kanał Gliwicki 0 T MO II PPD 2 Kanał Kędzierzyński PLRW poniżej "Azotów" Kędzierzyn-Koźle 0 T - I DOBRY I POWYŻEJ DOBRY I POWYŻEJ 3 Kłodnica od Dramy do ujścia PLRW PL02S1201_1018 Kłodnica-ujście do Odry 19 T MD V II PPD ZŁY DOBRY 4 Potok Leśny PLRW PL02S1301_1164 Potok Leśny - ujście do Kanału Gliwickiego 6 N MO IV I II SŁABY 5 Dopływ spod Starych Gliwic PLRW PL02S1301_1165 Dopływ spod Starych Gliwic - ujście do Kłodnicy 6 N MO III I II UMIARK. 6 Kłodnica od Promnej do Kozłówki PLRW PL02S1301_1166 Kłodnica - wpływ do zbiornika Dzierżno Duże 9 T MO V II PPD ZŁY 7 Drama od Grzybowickiego Potoku do Pniówki PLRW DOBRY DOBRY PL02S1301_1169 Drama - wpływ do zbiornika Dzierżno Małe 9 T MO IV II PPD SŁABY DOBRY PL02S1302_1828 PL02S1302_ Drama od Pniówki do ujścia PLRW PL02S1301_ Toszecki Potok do zb. Pławniowice Toszecki Potok w obrębie zb. Pławniowice do ujścia Kanał Gliwicki z Kłodnicą od Kozłówki do Dramy Zbiornik Dzierżno Małe - pkt DM1 (w rejonie ujścia rzeki Dramy) Zbiornik Dzierżno Małe - pkt DM2 w rejonie zapory czołowej Drama - wypływ ze zb. Dzierżno Małe (poniżej ujścia Pniówki) 9 T MB II I II 19 T MO II II II DOBRY I POWYŻEJ DOBRY I POWYŻEJ PLRW PL02S1301_1171 Potok Toszecki - wpływ do zbiornika Pławniowice 16 N MO III I II UMIARK. PLRW PL02S1302_1829 PL02S1302_0435 Zbiornik Pławniowice - pkt PŁ1 (w rejonie ujścia Potoku Toszeckiego) Zbiornik Pławniowice - pkt PŁ2 (w rejonie zapory czołowej) 0 T MD, MB II I II DOBRY I POWYZEJ PLRW PL02S1301_1173 Kanał Gliwicki - m. Dzierżno 0 T MO IV II PPD SŁABY Źródło: opracowanie własne na podstawie Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP) w województwie opolskim za okres oraz Klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych badanych w latach DOBRY DOBRY DOBRY

124 Str. 124 Objaśnienie do tabeli 18: Typ abiotyczny: 0 typ nieokreślony, 6 potok wyżynny węglanowy z substratem drobnoziarnistym, 9 mała rzeka wyżynna węglanowa, 16 potok nizinny lessowy lub gliniasty, 19 rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta; Status: N naturalna, T silnie zmieniona lub sztuczna; Program monitoringu: MD monitoring diagnostyczny, MO monitoring operacyjny, MB monitoring badawczy; Klasy elementów: biologicznych, hydromorfologicznych, fizykochemicznych oraz ocena stanu/potencjału ekologiczne i ocena stanu chemicznego na podstawie Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. 257 z 2011 r., poz. 1545) oraz wytycznych Głównego Inspektora Ochrony Środowiska pt. Wytyczne dla wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska w sprawie: wykonania weryfikacji oceny jednolitych części wód powierzchniowych (rzek, zbiorników zaporowych, wód przejściowych i przybrzeżnych) za lata 2010 i 2011, sporządzenia oceny dla JCWP ww. kategorii za rok W roku 2008 Państwowa Służba Hydrologiczna przeprowadziła weryfikacje przebiegu granic Jednolitych Części Wód Podziemnych. W efekcie tego PSH zaproponowała nowy podział (na 172 części oraz subczęści zamiast 161 aktualnie obowiązujących). Zakłada się, że nowe wytyczne wejdą w życie w roku 2016 po zaakceptowaniu projektu przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej. Należy więc wziąć w przyszłości pod uwagę ewentualne rozbieżności w nazewnictwie i przebiegu granic JCWPd podczas analizy skutków realizacji postanowień koncepcji. Wg starego podziału na analizowanym obszarze znajdują się dwie JCWPd 129 oraz 130. Wg projektu nowego podziału obszar ten będzie objęty JCWPd 128 oraz 142 (rys. 10). Rysunek 10. Jednolite Części Wód Podziemnych wg nowego i starego podziału (kolorem czerwonym oznaczono podział obowiązujący do końca 2015 roku; odcieniami szarości oznaczano podział obowiązujący od 2016 roku) Źródło: opracowanie własne na podstawie Charakterystyka zweryfikowanych JCWPd oraz Jednolite części wód podziemnych (JCWPd) - charakterystyka geologiczna i hydrogeologiczna. W granicach analizowanego obszaru główne użytkowe poziomy wodonośne zawierają się w utworach czwartorzędu, neogenu, triasu środkowego i dolnego oraz karbonu górnego i dolnego. Występowanie wód podziemnych w utworach czwartorzędowych dotyczy przede wszystkim utworów piaszczystych wypełniających doliny kopalne i rzeczne. Na ogół piętro wodonośne składa się z 2-3

125 Str. 125 warstw słabo przepuszczalnych. Wody te zasilane są przeważnie przez infiltracje wód opadowych i powierzchniowych, które także zasilają i są często eksploatowane przez ujęcia wód podziemnych. Pod względem chemicznym są słodkie i mają nieznacznie podwyższoną zawartość związków mineralnych (m.in. siarczanów i chlorków co świadczy o zanieczyszczeniu antropogenicznym) Piętro wodonośne w utworach neogenu zawarte jest w utworach piaszczystych drobnoziarnistych i żwirowych i występuje ono przeważnie jako warstwy, wkładki i przewarstwienia pomiędzy utworami iłowcowymi. Wody te zasilane są przez infiltrację opadowa albo infiltrację wód czwartorzędowych. Są one także drenowane przez ujęcia wód podziemnych. Wody tego poziomu to wody słodkie o podwyższonej zawartości związków mineralnych. Wody podziemne triasu to przede wszystkim system szczelin, krasu i porów w osadach węglanowych i utworach piaszczysto-mułowcowych. Kompleks ten zasilany jest poprzez: przenikanie wód w miejscach wychodni, infiltrację wód czwartorzędowych oraz przenikanie wód z cieków powierzchniowych. Pod względem chemicznym wody tego poziomu są słodkie i słabo zmineralizowane jednak lokalnie mogą występować przekroczenia wartości dopuszczalnych m.in. dla twardości ogólnej, siarczanów, chlorków, żelaza i manganu. Intensywna eksploatacja tych wód spowodowała powstanie leja depresyjnego pod Gliwicami i Zabrzem, którego wysokość szacuje się na 100 m. Występowanie wód podziemnych w utworach karbonu jest związane z piaskowcami, szarogłazami, zlepieńcami oraz łupkami, które reprezentują system szczelinowo-porowy. Warunki hydrologiczne w tym poziomie zostały zmienione w znacznej mierze przez odwodnienie górotworu będące wynikiem eksploatacji górniczej. Wody tego poziomu zaliczane są do wód słodkich i mineralnych. Lokalnie mogą występować przekroczenia dopuszczalnych poziomów siarczanów, chlorków, sodu, potasu, żelaza, manganu i baru. Aktualny stan wód podziemnych w obszarze objętym koncepcją przedstawiono w oparciu o Monitoring diagnostyczny wód podziemnych 2012 (woj. opolskie) oraz Klasyfikację i wyniki badań jakości wód podziemnych przeprowadzonych w 2012 roku w sieci krajowej (woj. śląskie). Badania monitoringowe zostały przeprowadzono w 11 punktach pomiarowo-kontrolnych zlokalizowanych na 2 JCWPd, a ich wyniki przedstawiono w tabeli 19. Dobry stan chemiczny (tj. klasy I III), w zakresie oznaczonych wskaźników wystąpił w 9 punktach tj. 82% badanych punktów. Słaby stan chemiczny (klasa IV) stwierdzono w 2 punktach. Wskaźnikiem determinującym ocenę była zawartość jonów żelaza.

126 przygotowawcze, nr POIŚ Str. 126 Tabela 19. Wyniki badań jakości wód podziemnych w roku 2012 (Klasa jakości na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych Dz. U. Nr 143, poz. 896) Lp. Numer Monbada JCWPd Charakter zwierciadła Typ ośrodka Użytkowanie terenu Wskaźnik w III klasie Wskaźnik w IV klasie Wskaźnik w V klasie Klasa jakości związki organiczne Klasa jakości w punkcie napięte porowy łąki i pastwiska O 2, Fe III swobodne porowy łąki i pastwiska O 2, Mn Fe IV swobodne porowy zabudowa wiejska O 2 ph Fe IV swobodne szczelinowo-krasowy grunty orne Cl, Ca, HCO 3 III swobodne porowy łąki i pastwiska O 2 ph III napięte porowy grunty orne O 2, Fe III napięte porowy zabudowa miejska luźna II napięte porowy zabudowa miejska luźna NO 3, Ca III swobodne szczelinowo-krasowy lasy O 2, Ca, HCO 3 III swobodne szczelinowo-krasowy grunty orne II swobodne szczelinowo-krasowy grunty orne O 2 III Źródło: opracowanie własne na podstawie Monitoring diagnostyczny wód podziemnych 2012 oraz Klasyfikacja i wyniki badań jakości wód podziemnych przeprowadzonych w 2012 roku w sieci krajowej.

127 Str. 127 Na badanym obszarze występują fragmenty dwóch Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (rys. 11): GZWP nr 330 Gliwice obejmuje zasięgiem utwory węglanowe triasu środkowego i dolnego. Od góry ograniczony jest nieprzepuszczalnymi iłami miocenu, a do dołu ilastymi utworami triasu dolnego. Jego powierzchnia szacowana jest na 330 km 2, a zasoby dyspozycyjne na 107 mln litrów/dzień. GZWP nr 332 Subniecka Kędzierzyńsko-Głubczycka obejmuje zasięgiem utwory piaszczyste zalegające w kompleksie triasu dolnego. Średnia głębokość ujęć wody wynosi m. Jego powierzchnia szacowana jest na 1350 km 2, a zasoby dyspozycyjne na 109,89 mln litrów/dzień. Rysunek 11. Lokalizacja GZWP Źródło: opracowanie własne na podstawie: Centralna Baza Danych Geologicznych 2.6. Ludzie i dziedzictwo kulturowe Człowiek od zarania dziejów uzależniony był od otaczającej go przyrody. W rozwoju osadnictwa szczególną rolę odgrywała woda, a zwłaszcza rzeki, które pełniły wiele funkcji. Najstarsze ślady osadnictwa nad środkową Kłodnica pochodzą ze schyłku starszej epoki kamienia sprzed 8 4,8 tys. lat p.n.e. Od tego momentu wzdłuż biegu Kłodnicy następowały procesy cywilizacyjne, które odbijały się przemianami w otaczającym krajobrazie. Rozwój osadnictwa wzdłuż biegu rzeki oraz jej dopływów doprowadził do wylesienia tych terenów lecz poważne zmiany nastąpiły dopiero po rewolucji przemysłowej. Od tego czasu możemy mówić o kształtowaniu się dzisiejszego charakteru tego obszaru. Duże znaczenie w rozwoju doliny Kłodnicy miała budowa kanału, który nazwany został Kanałem Kłodnickim i funkcjonował od 1812 do 1938 roku kiedy to do użytku oddano funkcjonujący do dziś Kanał Gliwicki. Przemiany, które zachodziły na tych terenach w ciągu ostatnich lat zaznaczone są w krajobrazie przez dzieła kultury materialnej i dziedzictwo techniczne. Wykaz najważniejszych obiektów występujących na terenie miejscowości zlokalizowanych w bliskiej odległości od Kanału Gliwickiego i wpisanych do rejestru zabytków zawiera tab. 20. Tabela 20. Wykaz najważniejszych zabytków GMINA MIEJSCOWOŚĆ/DZIELNICA ZABYTEK m. Gliwice Gliwice osada kultury łużyckiej z przełomu epoki brązu i epoki żelaza m. Gliwice Łabędy kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Matki

128 Str. 128 GMINA MIEJSCOWOŚĆ/DZIELNICA ZABYTEK Boskiej z XV wieku m. Kędzierzyn-Koźle Kędzierzyn-Koźle cmentarz wojenny Armii Radzieckiej przy ul. Jana Pawła II m. Kędzierzyn-Koźle Kędzierzyn-Koźle wieża ciśnień PKP m. Kędzierzyn-Koźle Sławięcice fragment kanału żeglugowego "Kanał Kłodnicki" ze śluzami m. Kędzierzyn-Koźle Sławięcice dawna elektrownia dworska, ul. Puszkina 1 m. Kędzierzyn-Koźle Sławięcice dwór z terenami zielonymi, ul. Sławięcicka 3 Rudziniec Bycina Budynek gospodarczy z XVIII wieku Rudziniec Bycina pałac z przełomu XVII i XVIII wieku, barokowy wraz z najbliższym otoczeniem Rudziniec Pławniowice zespół pałacowo-parkowy Rudziniec Pławniowice Stanowisko archeologiczne wielo-kulturowe, o charakterze osadniczym Rudziniec Rudziniec zespół pałacowo-parkowy Rudziniec Rudziniec Kościół parafialny pod wezwaniem świętego Michała Archanioła z XVII wieku, drewniany Ujazd Niezdrowice cmentarz żydowski Ujazd Ujazd kościół parafialny pw. Św. Andrzeja Ujazd Ujazd kościół pątniczy pw. Nawiedzenia NMP Ujazd Ujazd ruina zamku Przy analizie koncepcji należy zwrócić szczególną uwagę na wartość historyczną i kulturową urządzeń hydrotechnicznych Kanału Gliwickiego. Mimo, ze sam kanał, ani żaden obiekt nie jest objęty o ochroną prawną to stanowi on atrakcję turystyczną. Jednym z najciekawszych obiektów jest śluza w Rudzińcu, którą można zwiedzać po uzgodnieniu z Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej w Gliwicach lub Dyrekcję Zlewni Rzeki Kłodnicy w Kędzierzynie-Koźlu. Śluza ta była także otwarta dla uczestników Industriady w roku 2015 jednodniowego festiwalu kultury dziedzictwa poprzemysłowego. Poważnym zagrożeniem dla bezpieczeństwa i zdrowia ludzi jest budownictwo mieszkalne na obszarach zalewowych. Wynika to z braku uwzględnienia w Miejscowych Planach Zagospodarowania Przestrzennego obszarów zagrożenia powodziowego. Wystąpienie wody z brzegów naraża ludność na straty materialne, ograniczenie lub pozbawienie dostępu do czystej wody, pogorszenie warunków sanitarnych i zachorowania Systemy ochrony przyrody Ochrona przyrody polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody. Odbywa się ona na mocy ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku (Dz. U. z 2013 r., poz. 627 z późn. zm.). Ustawa ta wprowadza następujące formy ochrony przyrody: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe i ochrona gatunkowa roślin. W sąsiedztwie zinwentaryzowanego pasa terenu występuje jeden użytek ekologiczny objęty ochroną na mocy ustawy Prawo ochrony środowiska oraz określony w ustawie o ochronie przyrody. Jest to zespół śródleśnych oczek wodnych z torfowcami i roślinnością szuwarową, stanowiący miejsce gniazdowania ptaków wodno-błotnych i rozrodu płazów. Obszar ten znajduje się w odległości 250 m od Kanału Gliwickiego, przylega do Kanału Kędzierzyńskiego, od którego dzieli go bufor zadrzewień o szerokości 60 m.

129 Str. 129 Zgodnie z Rozporządzeniem Wojewody Opolskiego nr 151/P/9/2003 z dnia 8 grudnia 2003 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny (Dz. U. Nr. 109, poz. 2304) na terenie użytku ekologicznego Kaczy Dół zabrania się: niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu, zmiany sposobu użytkowania ziemi, wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym albo utrzymaniem, budową, odbudową, naprawą lub remontem urządzeń wodnych, uszkadzania i zanieczyszczania gleby, w tym: wysypywania, zakopywania i wylewania odpadów lub innych nieczystości, zaśmiecania obiektu i terenu wokół niego, dokonywania zmiany stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody albo racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodne lub rybackiej, likwidowania, zasypywania i przekształcania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy obraz obszarów wodno-błotnych, wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia użytkowanych gruntów rolnych, budowy budynków, budowli, obiektów małej architektury i tymczasowych obiektów budowlanych mogących mieć negatywny wpływ na obiekt chroniony, bądź spowodować degradację krajobrazu. Poza opisanym użytkiem ekologicznym, w inwentaryzowanym pasie terenu nie występują obszarowe formy ochrony prawnej. W odległości 4 6 km od kanału znajdują się granice projektowanego Specjalnego Obszaru Ochrony siedlisk Natura 2000 Góra Świętej Anny PLH160002, projektowanego Specjalnego Obszaru Ochrony siedlisk Natura 2000 Łęg Zdzieszowicki PLH160011, a także rezerwatu przyrody Las Dąbrowa wraz z otuliną. Tabela 21 prezentuje obszary chronione położone najbliżej obszaru objętego koncepcją, a rys. 12 ich rozmieszczenie przestrzenne. Rysunek 12. Lokalizacja form ochrony przyrody Źródło: opracowanie własne na podstawie Geoserwis GDOŚ

130 Str. 130 Tabela 21. FORMA OCHRONY PRZYRODY Rezerwaty Parki krajobrazowe Obszary chronionego krajobrazu Natura 2000 obszary siedliskowe Stanowisko dokumentacyjne Źródło: Geoserwis GDOŚ Formy ochrony przyrody występujące w pobliżu Kanału Gliwickiego NAZWA ODLEGŁOŚĆ (KM) Las Dąbrowa otulina 2,9 Las Dąbrowa 3,2 Boże Oko 8,0 Grafik 8,1 Góra św. Anny 9,8 Lesisko 10,0 Płużnica 11,5 Biesiec 12,3 Ligota Dolna 13,5 Hubert otulina 16,6 Hubert 16,6 Segiet - otulina 17,0 Segiet 17,3 Tęczynów 18,0 Góra św. Anny 5,9 Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich 12,0 Łęg Zdzieszowicki 3,0 Lasy Stobrawsko-Turawskie 8,4 Wronin-Maciowakrze 15,9 Potoku Ornontowickiego łącznie z dopływami 16,0 Potoku Od Solarni łącznie z dopływami 16,2 Potoku Łąkowego łącznie z dopływami 17,4 Potoku z Bujakowa łącznie z dopływami 17,7 Potoku Leśnego łącznie z dopływami 19,8 Góra św. Anny 3,0 Łęg Zdzieszowicki 3,1 Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie 12,9 Żywocickie Łęgi 13,1 Hubert 16,6 Kamień Śląski 17,1 Blachówka 17,7 W ostatnich latach w gminach Kędzierzyn-Koźle, Rudziniec i Pyskowice toczą się dyskusje, których efektem mogłoby być powstanie nowych obszarów ochrony przyrody w bezpośrednim otoczeniu Kanału Gliwickiego. W ich skład wchodziłyby: zespoły przyrodniczo-krajobrazowe: Gąsiorek, Park w Sławięcicach, Kobylec, Lasy Rudzinieckie, Las Dzierżno; obszary chronionego krajobrazu: Dolina Kłodnicy oraz Dzierżno Małe. Ponadto najlepiej zachowane powierzchnie olsów oraz płat wilgotnej łąki Calthion z udziałem gatunków z klasy Scheuchzerio-Caricetea w Sławięcicach mogą zostać w przyszłości objęte ochroną prawną, jako niewielkie użytki ekologiczne. Aktualnie brakuje jednak szczegółowych inwentaryzacji przyrodniczej tych miejsc oraz zgody zarządzającego terenem.

131 Str Charakterystyka koncepcji 3.1. Cele koncepcji Głównym celem analizowanego dokumentu jest opracowanie koncepcji modernizacji Kanału Gliwickiego dla: uzyskania parametrów eksploatacyjnych minimum jak dla III klasy drogi wodnej zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 maja 2002 r. w sprawie klasyfikacji śródlądowych dróg wodnych (Dz. U. z dnia 18 czerwca 2002 r. poz. 695 ), poprawy stanu technicznego urządzeń wodnych i obiektów bezpośrednio położonych i funkcjonalnie związanych z Kanałem Gliwickim. uzyskania dobrego stanu Kanału Gliwickiego, odbudowy niezbędnej łączności telekomunikacyjnej na kanale poprzez wymianę istniejącego kabla teletechnicznego wybudowanego na przełomie lat trzydziestych i czterdziestych ubiegłego stulecia na kabel światłowodowego, zapewnienie możliwości dobrego utrzymania kanału w tym budowa drogi serwisowej kanału na obszarze gruntów skarbu państwa będących we władaniu RZGW Gliwice. zwiększenia bezpieczeństwa żeglugi i efektywności przewozów transportem wodnym Ogólny opis inwestycji Kanał Gliwicki jest sztuczną drogą śródlądowa III klasy wchodzącą w skład Odrzańskiej Drogi Wodnej. Kanał łączy Aglomeracje Katowicką ze Szczecinem oraz przez kanały: Odra-Sprewa oraz Odra-Hawela położone na terenie Niemiec włączony jest do europejskiego systemu dróg wodnych. Prace budowlane trwały w latach , a kanał został oddany do użytku Głównymi uwarunkowaniami, które wpłynęły na decyzję o lokalizacji kanału była bliskość kopalń wydobywających węgiel kamienny oraz możliwość militarnego wykorzystania takiego cieku. Całkowita długość kanału wynosi 39,4 km i ma swój początek w 98,1 km rzeki Odry, w basenie portowym Kędzierzyna-Koźla. Koniec stanowi port rzeczny w Gliwicach. Na całej długości kanału różnica poziomów wysokości zwierciadła wody wynosi 43,60 m i jest pokonywana przy pomocy sześciu śluz. Dzielą one kanał na 7 sekcji: 0 Port Kędzierzyn-Koźle Kłodnica, I Kłodnica Nowa Wieś, II Nowa Wieś Sławęcice, III Sławięcice Rudziniec, IV Rudziniec Dzierżno, V Dzierżno Łabędy, VI Łabędy Port Gliwice. Inne ważne parametry to m.in. promienie łuków trasy kanału: m; szerokość kanału: m; aktualne głębokości tranzytowe: 2,7 1,8 m; nachylenie skarp: 1:5 1:3; długość sezonu nawigacyjnego: 270 dni.

132 Str. 132 Wzdłuż całej trasy kanału rozmieszczone są obiekty hydrotechniczne, które niezbędne są dla zasilania kanału w wodę oraz służące odprowadzeniu nadmiaru wody, funkcjonalnie związanych z Kanałem Gliwickim. Są to wraz z kilometrażem: 1) Przelew stały km ) Syfon pod kanałem km ) Przelew stały km ) Jaz Nowa Wieś km ) Kanał Kędzierzyński (o dł. 5,6 km ), początek w km kanału 6) Jaz Blachownia km ) Jaz Sławięcice km ) Jaz Ujazd ) Syfon Bojszowicki km ) Przelew stały ) Jaz Pławniowice km kanału tj (Kilometraż rzeki Kłodnicy) 12) Przelew Kłodnicki km ) Jaz nr V km ) Jaz wpustowy rz. Dramy do zbiornika Dzierżono Małe wraz z kanałem do śluzy wałowej 15) Jaz wpustowy rz. Pniówki do zbiornika Dzierżono Małe 16) Przewał rz. Dramy 17) Upust lewarowy rz. Dramy 18) Śluza wpustowa i śluza wałowa na rz. Dramie 19) Kaskada wpustowa rz. Kłodnicy do zbiornika Dzierżno 20) Jaz (klapowy) na rz. Kłodnicy km wraz ze śluzą 21) Jaz (segmentowo-klapowy na rzece Kłodnicy km Dotychczasowe działania w zakresie W czasie opracowywanie tej prognozy na wszystkich śluzach kanału trwają prace modernizacyjne. W 2015 r. planuje się zakończenie na śluzach: Łabędy, Dzierżno, Rudziniec i Kłodnica. Natomiast zakończenie prac modernizacyjnych na śluzach Sławięcice i Nowa Wieś planowane jest na rok Oprócz powyższego w ostatnim czasie wykonana została także dokumentacja na wykonanie odbudowy i remontu następujących obiektów: jaz klapowy w km , jaz Pławniowice km , jaz klapowy na rz. Kłodnicy km , jaz segmentowo-klapowy na rzece Kłodnicy km

133 Str Powiązania koncepcji z innymi dokumentami Powiązania koncepcji z dokumentami ustanowionymi na szczeblu międzynarodowym Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1315/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. w sprawie unijnych wytycznych dotyczących rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej i uchylające decyzję nr 661/2010/UE Rozporządzenie to ustanawia wytyczne dotyczące rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej i było poprzedzone Projektem Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady UE w sprawie unijnych wytycznych dotyczących rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej TEN-T. Zgodnie z nowym rozporządzeniem zakłada się dalszy rozwój tej sieci w oparciu o strukturę dwupoziomową składającą się z sieci bazowej i kompleksowej. Rozporządzenie określa ogólne priorytety rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej. W przypadku rozwoju infrastruktury śródlądowych dróg wodnych najważniejsze priorytety to: wdrażanie środków niezbędnych do osiągnięcia standardów śródlądowych dróg wodnych klasy IV; w stosownych przypadkach, osiągnięcie wyższych standardów w zakresie modernizacji istniejących dróg wodnych i budowy nowych dróg wodnych zgodnie z charakterystyką techniczną infrastruktury określoną przez ECMT, tak aby spełnić potrzeby rynku; wdrażanie aplikacji telematycznych, w tym usługi informacji rzecznej (RIS); łączenie infrastruktury portów śródlądowych z infrastrukturą transportu kolejowego towarowego i transportu drogowego; zwracanie szczególnej uwagi na rzeki o swobodnym biegu zbliżonym do ich stanu naturalnego, które mogą z tego powodu być przedmiotem szczegółowych środków; promowanie zrównoważonego transportu wodnego śródlądowego; modernizacja i zwiększenie przepustowości infrastruktury, konieczne do celów operacji transportowych w obszarze portu. ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) NR 1301/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i przepisów szczególnych dotyczących celu Inwestycje na rzecz wzrostu i zatrudnienia oraz w sprawie uchylenia rozporządzenia (WE) nr 1080/2006 Rozporządzenie określa przepisy regulujące Europejski fundusz Rozwoju Regionalnego. W dokumencie tym określono zakres interwencji tego funduszu oraz zawarto wykaz działań, które nie będą kwalifikowały się do wsparcia. W artykule określono jakie priorytety inwestycyjne będą wspieranie w ramach funduszu. Wśród niech jest m.in. promowanie zrównoważonego transportu i usuwanie niedoborów przepustowości w działaniu najważniejszej infrastruktury sieciowej poprzez: wspieranie multimodalnego jednolitego europejskiego obszaru transportu poprzez inwestycje w TEN- T; zwiększanie mobilności regionalnej poprzez łączenie węzłów drugorzędnych i trzeciorzędnych z infrastrukturą TEN-T, w tym z węzłami multimodalnymi; rozwój i usprawnianie przyjaznych środowisku (w tym o obniżonej emisji hałasu) i niskoemisyjnych systemów transportu, w tym śródlądowych dróg wodnych i transportu morskiego, portów, połączeń multimodalnych oraz infrastruktury portów lotniczych, w celu promowania zrównoważonej mobilności regionalnej i lokalnej; rozwój i rehabilitacja kompleksowych, wysokiej jakości i interoperacyjnych systemów transportu kolejowego oraz propagowanie działań służących zmniejszeniu hałasu;

134 Str. 134 zwiększenie efektywności energetycznej i bezpieczeństwa dostaw poprzez rozwój inteligentnych systemów dystrybucji, magazynowania i przesyłu energii oraz poprzez integrację rozproszonego wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych; ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) NR 1300/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1084/2006 Rozporządzenie to ustanawia Fundusz Spójności w celu zwiększenia gospodarczej, społecznej i terytorialnej spójności Unii z myślą o propagowaniu zrównoważonego rozwoju. Ma on za zadanie wspierać m.in. TEN-T zgodnie z wytycznymi przyjętymi rozporządzeniem (UE) nr 1315/2013, w tym priorytety inwestycyjne tj.: promowanie zrównoważonego transportu i usuwanie niedoborów przepustowości w działaniu najważniejszej infrastruktury sieciowej co realizowane ma być poprzez: wspieranie multimodalnego jednolitego europejskiego transportu poprzez inwestycje w TEN-T; rozwój i usprawnianie przyjaznych środowisku (w tym o obniżonej emisji hałasu) i niskoemisyjnych systemów transportu, w tym śródlądowych dróg wodnych i transportu morskiego, portów, połączeń multimodalnych oraz infrastruktury portów lotniczych, w celu promowania zrównoważonej mobilności regionalnej i lokalnej. Inventory of main standards and parameters of the E waterway network (Niebieska Księga) Niebieska Księga to dokument wydany przez Organizację Narodów Zjednoczonych w roku 2006, który zawiera opis techniczny śródlądowych dróg wodnych i portów o międzynarodowym znaczeniu w Europie. Dokument ten gromadzi informacje o parametrach aktualnie istniejących drogach wodnych i celach jakie powinny wypełniać zgodnie z Europejskim porozumieniem w sprawie głównych śródlądowych dróg wodnych o znaczeniu międzynarodowym (AGN). Księga wskazuje drogę wodną E 30 (Morze Bałtyckie Dunaj) jako nie spełniającą wymogów zastosowania tej drogi do żeglugi międzynarodowej i wymaga podniesienia klasy Kanału Gliwickiego z III do Vb wg klasyfikacji europejskich śródlądowych dróg wodnych. Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu (Biała Księga) Dokument ten został wydany przez Komisję Europejską w roku 2011 i jego głównym celem jest utworzenie konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu co osiągnięte ma być m.in.: poprzez przeniesienie do 2030 r. 30% drogowego transportu towarów na odległościach większych niż 300 km na inne środki transportu np. kolej lub transport wodny, a do roku 2050 przeniesienie 50% dorogowego transportu towarów na w/w środki transportu. Biała Księga podkreśla także konieczność rozbudowy infrastruktury żeglugi śródlądowej i likwidacje barier stojących na przeszkodzie częstszemu korzystaniu z tego rodzaju transportu. Komunikat Komisji Europejskiej w sprawie promocji żeglugi śródlądowej NAIADES Komunikat określa zintegrowany program działań skupiający się na obszarach strategicznych i kluczowych dla dalszego rozwoju żeglugi śródlądowej. Wśród działań, które należy podjąć wg Komisji Wspólnot Europejskich są m.in.: poprawa efektywności w zakresie logistyki oraz ochrony środowiska i bezpieczeństwa żeglugi śródlądowej, a także wdrożenie systemów informacji transportu rzecznego Powiązania koncepcji z dokumentami ustanowionymi na szczeblu krajowym Polityka rozwoju Polski kreowana jest przede wszystkim przez dwa dokumenty: Koncepcję Przestrzennego Zagospodarowania Kraju oraz Długookresową Strategię Rozwoju Kraju. W granicach wytyczonych przez te dokumenty powinny się mieścić Strategia Rozwoju Kraju oraz dziewięć strategii zintegrowanych dotyczących różnych dziedzin gospodarki.

135 Str. 135 Długookresowa Strategia rozwoju Kraju Polska Trzecia fala nowoczesności (DSRK) DSRK to dokument rządu RP określający główne trendy, wyzwania i scenariusze rozwoju społecznogospodarczego Polski, a także kierunki przestrzennego zagospodarowania kraju, z uwzględnieniem zrównoważonego rozwoju. Celem dokumenty jest przezwyciężenie kryzysu finansowego w jak najkrótszym czasie i próba uniknięcia tzw. straconej dekady wolniejszego rozwoju gospodarczego niż w poprzednich latach, który powodowałby negatywny wpływ na jakość życia ludzi. Głównym celem tego dokumentu jest poprawa jakości życia Polaków mierzona wskaźnikami jakościowymi, a także wartością oraz tempem wzrostu polskiego PKB. Projekt kładzie nacisk na jednoczesny rozwój w trzech strategicznych obszarach: konkurencyjności i innowacyjności gospodarki, równoważenia potencjału regionów Polski oraz efektywności i sprawności państwa. Na uwagę zasługuje dziewiąty cel strategiczny tego dokumentu, który bezpośrednio dotyczy zwiększenia dostępności terytorialnej Polski poprzez utworzenie zrównoważonego, spójnego i przyjaznego użytkownikom systemu transportowego. Cel ten ma zostać osiągnięty poprzez działania w kierunku sprawnej modernizacji, rozbudowy i budowy zintegrowanego systemu transportowego m.in. poprzez modernizację, budowę i rozbudowę sieci lotnisk i infrastruktury nawigacyjnej, infrastruktury portowej oraz dróg wodnych śródlądowych w celu osiągnięcia parametrów eksploatacyjnych. Strategia Rozwoju Kraju 2020 (SRK) Dokument ten to główna strategia rozwojowa w średnim horyzoncie czasowym, wskazująca strategiczne zadania państwa, których podjęcie w perspektywie najbliższych lat jest niezbędne, by wzmocnić procesy rozwojowe. Dokument wyznacza trzy obszary strategiczne, w których koncentrować się będą główne działania: I. sprawne i efektywne państwo, II. III. konkurencyjna gospodarka, spójność społeczna i terytorialna. W ramach obszaru II wskazano cel szczegółowy Zwiększenie efektywności transport, który obejmuje m.in. działania w zakresie modernizacji i rozbudowy połączeń transportowych. W ich wyniku podjęte zostaną prace w zakresie modernizacji i rozwoju infrastruktury transportu wodnego śródlądowego. Narodowy Plan Rozwoju (NPR) NPR to program rozwoju społeczno-gospodarczego, finansowany przy współudziale środków unijnych oraz ze środków krajowych. Ma on sprzyjać realizowaniu interesów różnych grup ludności, ukierunkowywać i stabilizować działanie instytucji publicznych i społecznych, zapobiegać napięciom i rozczarowaniu państwem, tworzyć podstawy do trwałego i zrównoważonego gospodarowania zasobami przyrodniczymi w interesie przyszłych pokoleń. Do realizacji priorytetów NPR zaproponowano 117 działań ujętych w 24 kierunkach. Każdy kierunek nawiązuje do kilku priorytetów. Jednym z nich jest Rozwój i modernizacja infrastruktury transportowej. Działania, które mają sprzyjać realizacji tego celu to m.in.: modernizacja i rozbudowa transportu drogą wodną oraz rozwój transportu intermodalnego. Program operacyjny Infrastruktura i Środowisko w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia (POIŚ) Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (tytułowane także jako Narodowa Strategia Spójności) to dokument określający kierunki wsparcia ze środków dostępnych z budżetu UE. Strategia pokazuje jak Polska zamierza realizować europejską politykę spójności. Jej realizacji służą programy operacyjne. Każdy z nich składa się z priorytetów i działań, które szczegółowo określają sposób osiągnięcia celów i strategii.

136 Str. 136 Program Operacyjny Infrastruktura i Środowiska ma za zadanie dążyć do zrównoważonego rozwoju gospodarki i zwiększenie konkurencyjności, co będzie możliwe przez wsparcie rozwoju infrastruktury technicznej w Polsce. Jednym z obszarów wsparcia w ramach POIŚ jest Rozwój sieci drogowej TEN-T i transportu multimodalnego co zrealizowane będzie dzięki: rozwojowi i usprawnienie przyjaznych środowisku (w tym o obniżonej emisji hałasu) i niskoemisyjnych systemów transportu, w tym śródlądowych dróg wodnych i transportu morskiego, portów, połączeń multimodalnych oraz infrastruktury portów lotniczych, w celu promowania zrównoważonego mobilności regionalnej i lokalnej. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego : Regiony, miasta, obszary wiejskie (KSRR) Jest to dokument określający cele i sposoby działania podmiotów publicznych, a w szczególności rządu i samorządów województw, w odniesieniu do polskiej przestrzeni dla osiągnięcia strategicznych celów rozwoju kraju. Wyznacza cele polityki rozwoju regionalnego, w tym wobec obszarów wiejskich i miejskich, oraz definiuje ich relacje w odniesieniu do innych polityk publicznych o wyraźnym terytorialnym ukierunkowaniu. Celem strategicznym polityki regionalnej do 2020 roku, określonym w KSRR, jest efektywne wykorzystywanie specyficznych regionalnych oraz terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągania celów rozwoju kraju wzrostu, zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym. Rozwinięciem celu strategicznego są trzy cele szczegółowe polityki regionalnej: wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów, budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie procesom marginalizacji na obszarach problemowych, tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie. Autorzy KSRR wskazują, że jednym z głównych wyzwań polityki publicznej w Polsce w perspektywie najbliższych kilkunastu lat pozostaje rozbudowa i modernizacja infrastruktury transportowej i teleinformatycznej oraz jej utrzymanie i eksploatacja. Jednocześnie żegluga śródlądowa została uznana za proekologiczną gałąź transportu wymagającą wsparcia w wymiarze krajowym i europejskim i wskazano na zasadnicze znaczenie tego transportu dla rozwoju regionalnego w kontekście przewozów towarowych, pasażerskich jak i turystyki wodnej. Polityka Wodna Państwa do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016) Dokument ten wcześniej funkcjonował pod nazwą Narodowa Strategia Gospodarki Wodnej 2030 (z uwzględnieniem etapu do 2016), a jego celem nadrzędnym jest zapewnienie powszechnego dostępu ludności do czystej i zdrowej wody oraz istotne ograniczenie zagrożeń wywoływanych przez powodzie i susze. Ma to nastąpić w połączeniu z utrzymaniem dobrego stanu wód i związanych z nim ekosystemów, przy zaspokojeniu uzasadnionych potrzeb wodnych gospodarki, poprawie spójności terytorialnej i dążeniu do wyrównania dysproporcji regionalnych. W Projekcie Polityki Wodnej Państwa do roku 2030 określono także działania niezwiązane z reformą, które powinny zostać pilnie wdrożone do roku Przede wszystkim określono działania skoncentrowane w tzw. obszarach problemowych gospodarki wodnej w zakresie ochrony przed powodzią. Do takich obszarów zaliczono m.in. obszar górnej Odry dla której wymieniono potrzebę modernizacji śluz i jazów odrzańskich na odcinku odry skanalizowanej i Kanale Gliwickim oraz odbudowę zabudowy regulacyjnej na Odrze swobodnie płynącej wśród inwestycji związanych z utrzymaniem, rozwojem i modernizacją śródlądowych dróg wodnych do celów prowadzenia akcji lodołamania oraz do celów żeglugi śródlądowej i turystyki wodnej. Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku SRT jest jedną ze strategii zintegrowanych i służących realizacji celów określonych w krajowych dokumentach wyższego rzędu Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju i Strategii Rozwoju Kraju 2020.

137 Str. 137 Strategia uwzględnia priorytety różnych polityk Unii Europejskiej - transportowej, regionalnej, innowacyjnej oraz ochrony środowiska. Bierze także pod uwagę propozycje Komisji Europejskiej przedstawione w Białej Księdze dotyczącej transportu z 2011 roku. W odniesieniu do infrastruktury transportu wodnego śródlądowego strategia zakłada realizację następujących kierunków interwencji: osiągnięcie i utrzymanie określonych w europejskiej klasyfikacji śródlądowych dróg wodnych warunków nawigacyjnych na drogach wodnych; poprawa warunków żeglugowych i nawigacyjnych oraz modernizacja infrastruktury na drogach wodnych o znaczeniu turystycznym; rozbudowa infrastruktury śródlądowych dróg wodnych, wraz z poprawą ich parametrów eksploatacyjnych w ramach poprawy dostępu do portów morskich; stworzenie nowoczesnej infrastruktury śródlądowych dróg wodnych o stabilnych warunkach dla przewozów lokalnych i regionalnych; dostosowanie infrastruktury ustalonych polskich śródlądowych dróg wodnych lub ich odcinków do wymagań europejskich sieci dróg wodnych; dążenie do stworzenia warunków sprzyjających korzystaniu z ekologicznych rodzajów transportu towarowego na odległości powyżej 300 km. W dalszej perspektywie czasowej tj. do roku 2020 i 2030 dokument przewiduje następujące działania: dokończenie realizacji zaktualizowanego planu pn. Program dla Odry 2006 ; przygotowanie i rozpoczęcie realizacji programu wieloletniego dotyczącego przywrócenia parametrów eksploatacyjnych na śródlądowych drogach wodnych, pełniących funkcję transportową; podjęcie decyzji w sprawie budowy połączenia wodnego śródlądowego Dunaj Odra - Łaba (DOL) spełniającego wymogi co najmniej IV klasy żeglowności; podjęcie decyzji w sprawie budowy Kanału Śląskiego, jako konsekwencji projektu DOL; podjęcie decyzji w sprawie przygotowania i realizacji programu włączenia Odrzańskiej Drogi Wodnej do europejskiej sieci transportowej; kontynuacja realizacji programu wieloletniego dotyczącego przywrócenia parametrów eksploatacyjnych na śródlądowych drogach wodnych, pełniących funkcję transportową; przystosowanie połączenia wodnego śródlądowego Odra Wisła Zalew Wiślany (E-70) do wymogów co najmniej II klasy żeglowności; ewentualna realizacja programu włączenia Odrzańskiej Drogi Wodnej do europejskiej sieci transportowej. Polityka Transportowa Państwa na lata Dokument skonstruowany został przez Ministerstwo Infrastruktury i jego głównym celem jest zdecydowana poprawa jakości systemu transportowego i jego rozbudowę zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Ma to zostać osiągnięte przez realizacje sześciu celów szczegółowych: poprawa dostępności transportowej i jakości transportu wspieranie konkurencyjności gospodarki polskiej poprawa efektywności funkcjonowania systemu transportowego integracja systemu transportowego poprawa bezpieczeństwa ograniczenie negatywnego wpływu transportu na środowisko

138 Str. 138 Jako istotny kierunek rozwoju transportu w Polsce zdefiniowany został transport wodny śródlądowy. Autorzy zauważają niewielką rolę jaką odgrywa i formułują przyczyny takie stanu rzeczy, ale także podkreślają potrzebę zwiększenia udziału tej gałęzi transportu w poszczególnych segmentach rynku. Zakładają, że koniecznie jest przeprowadzenie następujących działań: podwyższenie standardów dróg wodnych Odry i dolnej Wisły wspieranie odnowy floty dla przewozów towarowych promowanie i wspieranie inicjatyw lokalnych zmierzających do aktywizacji żeglugi śródlądowej i rozwoju przewozów pasażerskich Plan zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszaru dorzecza Odry Głównymi celami tego dokumentu jest: zahamowanie wzrostu ryzyka powodziowego, obniżenie istniejącego ryzyka powodziowego oraz poprawa systemu zarzadzania ryzykiem powodziowym. Cele te mają być osiągnięte dzięki 13 celom szczegółowym, z którymi powiązane jest 70 rodzajów działań o różnym priorytecie dla poszczególnych zlewni. Dla Regionu Wodnego Górnej Odry sformułowano następujące działania o wysokim priorytecie, które mogą być osiągnięte dzięki postanowieniom analizowanego dokumentu: regulacje oraz prace utrzymaniowe rzek i potoków, budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych oraz budowli ochronnych pasa technicznego, poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej. Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry Plan formułuje cele środowiskowe dla wód powierzchniowych. Zostały one oparte głównie o wartości graniczne poszczególnych wskaźników fizyko-chemicznych, biologicznych i hydromorfologicznych określających stan ekologiczny wód powierzchniowych oraz wskaźników chemicznych świadczących o stanie chemicznym wody, odpowiadających warunkom osiągnięcia przez te wody dobrego stanu, z uwzględnieniem kategorii wód, wg rozporządzenia w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych. W związku z powyższym: dla jednolitych części wód, będących obecnie w bardzo dobrym stanie/potencjale ekologicznym celem jest utrzymanie tego stanu/potencjału, dla naturalnych części wód celem jest osiągnięcie co najmniej dobrego stanu ekologicznego oraz co najmniej dobrego stanu chemicznego, dla silnie zmienionych i sztucznych części wód celem jest osiągnięcie co najmniej dobrego potencjału ekologicznego oraz co najmniej dobrego stanu chemicznego. Plan formułuje także cele środowiskowe dla wód podziemnych. Zakłada on: zapobieganie dopływowi lub ograniczenie dopływu zanieczyszczeń do wód podziemnych, zapobieganie pogarszaniu się stanu wszystkich części wód podziemnych, zapewnienie równowagi pomiędzy poborem, a zasilaniem wód podziemnych, wdrożenie działań niezbędnych dla odwrócenia znaczącego i utrzymującego się rosnącego trendu stężenia każdego zanieczyszczenia powstałego w skutek działalności człowieka. Rozpatrując powyższe analizowany dokument jest w pełni zgodny z postanowieniami planu gospodarowania wodami, gdyż jednym z jego celów jest polepszenie stanu jednolitych części wód powierzchniowych. Przy zastosowaniu środków minimalizujących nie istnieje ryzyko związane z wpływem realizacji postanowień koncepcji na nieosiągnięcie celów tego dokumentu.

139 Str. 139 Warunki korzystania z wód Regionu Wodnego Górnej Odry Głównym celem dokumentu jest ustalenie zasad wspomagających proces zarządzania zasobami wodnymi i kształtowanie sposobu ich użytkowania w tym określenie: szczegółowych wymagań w zakresie stanu wód wynikających z ustalonych celów środowiskowych; priorytetów w zakresie zaspokajania potrzeb wodnych; ograniczeń w zakresie korzystania z wód. Powyższe cele zostały opisane szczegółowymi parametrami, wśród których najważniejsze są: wielkość hydrologicznego przepływu nienaruszalnego, warunki wprowadzania zanieczyszczeń do wód, warunki regulacji i zabudowy wód śródlądowych nie określonych jako sztuczne, priorytety i ograniczenia w korzystaniu z wód. Analizowany dokument ze względu na swój charakter nie wykazuje sprzeczności z postanowieniami warunków korzystania z wód Regionu Wodnego Górnej Odry Powiązania koncepcji z dokumentami ustanowionymi na szczeblu regionalnym Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa opolskiego Jednym z wykazanych celów polityki przestrzennej województwa opolskiego jest Rozwój systemów infrastruktur. Tak szeroko sformułowany cel nie byłby możliwy do realizacji bez wyszczególnienia bardziej szczegółowych kierunków i działań w zakresie polityki przestrzennej. Autorzy tego opracowania wykazali, że wszelkie działania zmierzające do Rozwoju infrastruktury komunikacyjnej o znaczeniu międzynarodowym, krajowym i regionalnym będą skupiać się na: modernizacji infrastruktury kolejowej, budowie, rozbudowie i modernizacji infrastruktury drogowej, modernizacji, przebudowie i rozbudowie odrzańskiej drogi wodnej w tym: budowie i przebudowie infrastruktury hydrotechnicznej w kierunku docelowego dostosowania rzeki odry do kategorii IV międzynarodowej klasy żeglugowej, budowie i przebudowie obiektów obsługi transportu wodnego (porty, przeładowanie, nabrzeża, zakłady remontowe), budowie kanału Odra-Dunaj, uruchomieniu pasażerskiego portu lotniczego w Kamieniu Śląskim. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa śląskiego Celem generalnym tego dokumentu jest Kształtowanie harmonijnej struktury przestrzennej województwa śląskiego sprzyjającej wszechstronnemu rozwojowi województwa. Tak ogólnie sformułowany cel nie byłby możliwy do osiągnięcia bez wyszczególnienia bardziej szczegółowych celów polityki przestrzennej, wśród których na uwagę zasługuje Rozwój ponadlokalnych systemów infrastruktury. Autorzy tego dokumentu zwracają uwagę na fakt, iż w polityce przestrzennej województwa priorytetem powinien być rozwój infrastruktury wspierający potencjalne inwestycje w strategicznych dla województwa obszarach i wspierający politykę ochrony zasobów środowiska. Służyć temu ma jeden z kierunków działań polegający na budowie i rozbudowie infrastruktury transportu wodnego obejmująca miedzy innymi zagadnienia w pierwszej kolejności dotyczące Odrzańskiego Drogi Wodnej, w tym na przykład: modernizacja Kanału Gliwickiego i Portu w Gliwicach, zwiększanie udziału przewozów wykonywanych żegluga śródlądową w transporcie ładunków, realizacja Kanału Odra-Dunaj oraz portu lub nabrzeża przeładunkowego w Raciborzu, wykorzystanie infrastruktury realizowanej Drogi Wodnej Górnej Wisły. Strategia Rozwoju Miasta Kędzierzyn-Koźle na lata Dokument ten jest długookresowym planem działania, określającym strategiczne cele rozwoju miasta i formułującym kierunki i plany działania niezbędne osiągnięcia celów strategicznych. Autorzy opracowania wielokrotnie podkreślają rolę Kanału Gliwickiego w historycznym rozwoju miasta, ale także upatrują w nim szansy na dalszy rozwój. Podkreślają jednak, ze niezbędne będą działania z zakresu modernizacji kanału, jazów i śluz.

140 Str Ocena zgodności koncepcji z celami ochrony środowiska ustanowionymi na szczeblu międzynarodowym i krajowym Koncepcja była tworzona wieloetapowo przez zespół zajmujący się na co dzień problematyką ochrony środowiska przy założeniu zachowania balansu między ingerencją w środowisko, a efektywnością prac modernizacyjnych na kanale. Otrzymywane dane były weryfikowane tak by podejmować działania jedynie w miejscach niezbędnych do zapewnienia właściwego funkcjonowania transportu śródlądowego, a prace nad koncepcją były szeroko konsultowane oraz poddane procedurze strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. Ocenę zgodności ustaleń koncepcji z przepisami prawa dotyczącymi ochrony środowiska oraz dóbr kultury dokonano w odniesieniu do dokumentów międzynarodowych i krajowych, które zawierają główne cele i priorytety ochrony środowiska. Cele i priorytety porównano z głównym celem koncepcji jej metodyką. Nie odnoszono się do dokumentów ustalanych na szczeblu regionalnym ponieważ kierunki działań zawarte w nich spójne są z zapisami wstawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. Najważniejszym priorytetem w działaniach podejmowanych w celu ochrony środowiska przyrodniczego jest polepszeniu jakości powietrza. Szczególną rolę w tym zakresie odgrywa ochrona warstwy ozonowej, co skutkuje licznymi działaniami mającymi na celu zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych. Problematyka ta była szeroko poruszana podczas Konferencji Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska i Rozwoju w 1992 w Rio de Janeiro. Efektem było podpisanie Ramowej konwencji narodów zjednoczonych w sprawie zmian klimatu oraz Protokołu z Kioto w roku Te dwa dokumenty wraz z Konwencją w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości z roku 1979 są najważniejszymi aktami prawa międzynarodowego, których stroną jest Polska dotyczącymi ochrony atmosfery. Cele polityki UE w dziedzinie środowiska naturalnego wynikają przede wszystkim z Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Określa on następujące zasady na, których opiera się polityka UE w zakresie ochrony środowiska: ostrożność, działanie zapobiegawczo, naprawianie szkód w pierwszym rzędzie u źródła oraz zanieczyszczający płaci. Oprócz traktatu odniesienia do europejskich polityk w dziedzinie ochrony środowiska zawarte są w strategii Europa 2020, której składowymi jest inicjatywa przewodnia Europa efektywnie korzystająca z zasobów oraz Strategia ochrony bioróżnorodności na okres do 2020 r., a także w VII wspólnotowym programie działań na rzecz ochrony środowiska UE Dobrze żyć w granicach naszej planety. Europa 2020 to najważniejszy dokument strategiczny Unii Europejskiej. Zastąpił on realizowaną od roku 2000 Strategie Lizbońską i wyznacza ramy dla inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu. Podstawowym instrumentem tej strategii są inicjatywy, a inicjatywą odnoszącą się bezpośrednio do ochrony środowiska jest Europa efektywnie korzystająca z zasobów, która wskazuje działania długookresowe i średniookresowe tj.: przedstawienie wizji zbudowania niskoemisyjnego, efektywnie korzystającego z zasobów, bezpiecznego i konkurencyjnego systemu transportu do 2050 r., polityka wodna, której priorytetem są działania na rzecz oszczędzania wody oraz bardziej oszczędnego gospodarowania nią, nowa wspólnotowa strategia ochrony bioróżnorodności na 2020 r. na rzecz powstrzymania dalszych strat oraz odbudowania różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemów w świetle ich obciążenia; projekty reform wspólnej polityki w sprawie transeuropejskich sieci transportowych w kontekście kolejnego budżetu UE, mające na celu dopasowanie tych obszarów do wymagań niskoemisyjnej gospodarki efektywnie korzystającej z zasobów. Koncepcja nie jest dokumentem o dokumentem o charakterze polityki lub strategii, w związku z tym nie zawiera działań z zakresu oszczędzania wody. Pośrednio wpisuje się natomiast w priorytet bardziej

141 Str. 141 oszczędnego gospodarowania wodą ponieważ jednym z przewidywanych efektów realizacji postanowień koncepcji ma być lepsze gospodarowanie wodą w obrębie Kanału Gliwickiego, a sam kanał wpisuje się w system budowania niskoemisyjnego systemu transportu. Głównym celem Strategii ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r. jest powstrzymanie utraty różnorodności biologicznej i degradacji ekosystemów w Unii Europejskiej do 2020 r. i stanowi integralną część strategii Europa Określono w niej 6 głównych celów: 1) pełne wdrożenie dyrektywy ptasiej i siedliskowej, 2) utrzymanie i odbudowa ekosystemów i ich usług, 3) zwiększenie wkładu rolnictwa i leśnictwa w utrzymanie i wzmocnienie różnorodności biologicznej, 4) zapewnienie zrównoważonego wykorzystania zasobów rybnych, 5) zwalczanie inwazyjnych gatunków obcych, 6) pomoc na rzecz zapobiegania utracie światowej różnorodności biologicznej. Koncepcja wykazuje niską spójność z wyżej wymienionymi celami. Wynika to przede wszystkich z technicznego charakteru tego dokumentu. Głównym zadaniem VII wspólnotowego programu działań na rzecz ochrony środowiska UE Dobrze żyć w granicach naszej planety jest zwiększenie wkładu polityki ochrony środowiska w przechodzenie na zasobooszczędną, niskoemisyjną gospodarkę, w której kapitał naturalny jest chroniony i wzmacniany, a zdrowie i dobrostan obywateli są chronione. Określono w nim dziewięć priorytetowych celów jakie UE i państwa członkowskie mają osiągnąć: 1) ochrona, zachowanie i poprawa kapitału naturalnego Unii; 2) przekształcenie Unii w zasobooszczędną, zielona i konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną; 3) ochrona obywateli Unii przed związanymi ze środowiskiem obciążeniami i zagrożeniami dla zdrowia i dobrostanu; 4) maksymalizacja korzyści płynących z prawodawstwa Unii w zakresie ochrony środowiska; 5) poprawa dowodów stanowiących podstawę polityki ochrony środowiska; 6) zabezpieczenie inwestycji na rzecz polityki ochrony środowiska i przeciwdziałanie zmianie klimatu oraz urealnienie cen; 7) poprawa uwzględniania aspektu ochrony środowiska i zwiększenie spójności polityki 8) wspieranie zrównoważonego charakteru miast Unii; 9) zwiększenie efektywności Unii w przeciwdziałaniu regionalnym i globalnym wyzwaniom w zakresie ochrony środowiska. Powiązania między koncepcją, a programem objawiają się pośrednio w potrzebie przekształcenia Unii w zasobooszczędną, zieloną i konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną. Jednym z założeń koncepcji jest uzyskanie parametrów eksploatacyjnych minimum jak dla III klasy drogi wodnej oraz zwiększenie efektywności przewozów transportem wodnym, a co za tym idzie atrakcyjności tej drogi wodnej. Realizacja postanowień koncepcji przyczyni się do rozbudowy sieci żeglugi śródlądowej oraz podniesie sprawność tej gałęzi transportu. Ponadto efektem może być poprawa atrakcyjności inwestycyjnej i gospodarczej bezpośredniego otoczenia Kanału Gliwickiego przy równoczesnej poprawie stanu niektórych komponentów środowiska geograficznego, co jest nadrzędnym celem zasady zrównoważonego rozwoju. Zasada zrównoważonego rozwoju jest zasadą konstytucyjną. Art. 5. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej mówi, że Państwo Polskie zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Rosnąca świadomość i potrzeba ekorozwoju sprawiły, że zaistniała potrzeba wypracowania programów spinających ze sobą potrzebę rozwoju gospodarczego, z zachowaniem poszanowania dla

142 Str. 142 środowiska. Efektem tego była Polityka ekologiczna państwa, a także ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U nr 62 poz. 627). Koncepcja jest także zgodna z zasadą prewencji, która mówi, ze przeciwdziałanie negatywnym skutkom oddziaływania na środowisko powinno odbywać się także na etapie planowania i realizacji przedsięwzięcia.

143 Str Warianty realizacji przedsięwzięcia 4.1. Wariant I całkowita likwidacja Kanału Gliwickiego Został zaproponowany ze względu na uwarunkowania przyrodnicze tj. poprawę środowiska przyrodniczego oraz minimalizację negatywnego wpływu Kanału Gliwickiego jako obiektu antropogenicznego. Aby zmaksymalizować pozytywne oddziaływania na środowisko zaproponowano realizację następujących celów: 1) likwidacja bariery dla migracji zwierząt w postaci przeszkody wodnej, 2) odtworzenie terenów naturalnie podmokłych i zabagnionych osuszonych na potrzeby budowy kanału, 3) rewitalizacja rzeki Kłodnica, 4) zaprzestanie zrzutów wód pokopalnianych, 5) przywrócenie warunków glebowych do naturalnych, 6) zwiększenie naturalnej retencji wód powierzchniowych, 7) likwidacja potrzeby alimentacji wody na potrzeby funkcjonowania i utrzymania żeglugi na kanale. Aby osiągnąć ww. cele sformułowano następujące działania: likwidacja drogi wodnej odcinka Odrzańskiego szlaku żeglownego łączącego Aglomeracją Górnośląską ze Szczecinem i dalej z europejskimi drogami wodnymi, rozebranie i zagospodarowanie mas ziemnych pochodzących z rozbiórki nasypów konstrukcyjnych KG, rozebranie obiektów hydrotechnicznych funkcjonujących na potrzeby gospodarki wodnej Kanału Gliwickiego z utylizacją ich pozostałości, odtworzenie naturalnego ukształtowanie terenu w kierunku tworzenia się terenów podmokłych, odbudowa koryta rzeki Kłodnicy z jej meandrami w jej pierwotnej trasie w terenie, budowa oczyszczalni ścieków wód pokopalnianych wraz ze zbiornikami retencyjnymi, usunięcie i utylizacja około miliona metrów sześciennych osadów niebezpiecznych z dna obecnego kanału, zasypanie koryta kanału jako przeszkody wodnej w swobodnej migracji zwierząt. Powyżej przedstawione cele środowiskowe możliwe są do osiągniecia tylko w przypadku całkowitej likwidacji Kanału Gliwickiego i przywróceniu obszaru jego odziaływania do warunków naturalnych. Rozwiązanie to pociąga za sobą znaczne koszty związane z koniecznością przeprowadzenia robót budowlanych rozbiórkowych, utylizacją osadów jako odpadów niebezpiecznych, rozebraniem bądź przebudową istniejących zakładów przemysłowych w zakresie ich gospodarki wodno-ściekowej. Dodatkowo rozebraniu podlegałyby obiekty objęte już pracami modernizacyjnymi stanowiące części funkcjonalne kanału: śluza Dzierżno, śluza Kłodnica, śluza Rudziniec, śluza Łabędy, jazy na rzece Kłodnicy km , , jazy Ujazd, Nowa Wieś, Sławięcice, Blachownia; syfony i przelewy boczne,

144 Str. 144 mosty drogowe i kolejowe. Pod uwagę również należy wziąć fakt iż rozwiązanie to będzie niezgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju gdyż poniesione koszty nie przyczynią się do zachowania równowagi pomiędzy ochroną środowiska naturalnego a możliwościami funkcjonowania i rozwoju gospodarczego regionu Śląska jako rozwiniętego ośrodka przemysłowego Wariant II budowa Kanału Gliwickiego jako nowego obiektu hydrotechnicznego stanowiącego początek planowanej drogi wodnej Odra-Dunaj Wariant ten opiera się na przyjęciu założenia iż ze względu na możliwość poprawy sytuacji gospodarczej regionu za pomocą budowy infrastruktury komunikacyjnej zdolnej bezpośrednio połączyć Śląsk z systemem komunikacyjnym Unii Europejskiej co przyczyni się do jego rozwoju. Cele które należy osiągnąć dla poprawy infrastruktury komunikacyjnej regionu w zakresie funkcjonowania drogi wodnej Kanał Gliwicki: 1) Zwiększenie przepustowości kanału jako szlaku tranzytowego. 2) Umożliwienie przewożenia ładunków o maksymalnych gabarytach nie dostępnych w ruchu kołowym jako efektu konkurencyjności 3) Minimalizacja kosztów transportu 4) Rozwój turystyki wodnej Osiągnięcie w/w celów w tym wariancie będzie wymagało: Przebudowa koryta kanału i dostosowanie go do parametrów drogi wodnej klasy Vb ( w praktyce budowa nowego koryta kanału). Budowa nowych obiektów związanych z obsługą kanału śluzy o szerokości 12,0 m i długości 187,0m Budowa węzłów logistycznych w punktach śluzowania wykorzystanie istniejących obiektów do śluzowania mniejszych jednostek. Przebudowa wszystkich mostów, linii elektroenergetycznych, telekomunikacyjnych, gazociągów, wodociągów etc. Budowa nowego systemu gospodarowania wodą i zarządzania zlewnią w obrębie kanału ze szczególnym uwzględnieniem alimentacji wody niezbędnej do jego funkcjonowania sieć nowych zbiorników wyrównawczych i retencyjnych w miejsce obecnych tj. Dzierżno Duże i Małe. Budowa sieci marin turystycznych z punktami obsługi podróżnych. Rozwiązanie to będzie niezgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju gdyż poniesione koszty nie przyczynią się do zachowania równowagi pomiędzy ochroną środowiska naturalnego a korzyściami ekonomicznymi i gospodarczymi dla regionu. Wybudowanie w praktyce nowego kanału żeglugowego przyczyni się do silnych zmian w środowisku i dalszej antropogenizacji regionu, pogłębi zły stan środowiska nawet przy zachowaniu ekologicznych metod budowy i eksploatacji obiektu. Przebudowa Kanału Gliwickiego wg powyższych założeń winna być skoordynowana z budową Kanału Odra Dunaj, który jest we wstępnej fazie planowania Wariant III Wariant ten zawiera układ zakresów robót niezbędnych i możliwych do realizacji, aby osiągnąć następujące cele: 1) przywrócenie dobrego stanu technicznego koryta kanału,

145 Str ) przywrócenie dobrego stanu technicznego urządzeń obsługi kanału, 3) przywrócenie dobrego stanu technicznego urządzeń gospodarki wodnej kanału, 4) przywrócenie kanału jako drogi wodnej III klasy dla całego obiektu, 5) dostosowanie koryta kanału do wymagań drogi wodnej klasy Vb, 6) wyznaczenie miejsc na potrzeby turystyki wodnej, 7) poprawa stanu Jednolitej Części Wód Powierzchniowych (sztucznych). Koncepcja zakłada wykonanie następujących robót w celu osiągnięcia ww. celów: Wykonanie umocnień skarp w miejscach uszkodzeń narzutem kamiennym klinowanym ponad linie zwierciadła najniższej wody żeglownej oraz odbudowa łuków trasy kanału. Odmulenie koryta kanału i przywrócenie pierwotnych parametrów technicznych tj. głębokości 3,5 m dla najniższej wody żeglownej. Całkowita ilość osadów do usunięcia wynosi ok tys. m 3. Wydobycie osadów będzie wykonywane za pomocą refulera i rurociągu przesyłowego, a osady będą składowane na poletkach osadczych, a później transportowane na składowisko odpadów niebezpiecznych lub na składowisko odpadów komunalnych jako przesypka dla odpadów bezpiecznych. Wykonanie znaków nawigacyjnych nocnych. Podpisanie umów na użytkowanie istniejących dróg wzdłuż kanału na dojazd przynajmniej z jednej strony kanału. Odbudowa linii teletechnicznej łączącej obiektu kanału budowa światłowodu oraz centrum zarzadzania i kontroli ruchem na kanale. Odbudowa dalb cumowniczych wraz z infrastrukturą na awanportach śluz dla zwiększenia możliwości ruchu turystycznego na kanale. Wycinka drzew z obszaru ok. 30,0 ha oraz zakrzaczeń z obszaru ok. 60,0 ha. Wyznaczenie miejsc na potrzeby realizacji turystyki wodnej. Przywrócenie dobrego stanu technicznego urządzeń gospodarki wodnej kanału wg poniższej tabeli 22. Tabela 22. Obiekty gospodarki wodnej i przewidywane działania. Nr budowli Budowla Stan techniczny Działanie Uzasadnienie 1. Km 6+800, przelew boczny, brzeg lewy zły odbudowa Podtrzymanie funkcji przeciwpowodziowej tylko dla ekstremalnych przepływów wód wielkich z założeniem odszkodowań za zniszczenia Km syfon rzeki Kłodnicy Km przelew boczny, brzeg prawy niedostateczny zły odbudowa likwidacja Brak innej możliwości przeprowadzenia rzeki Kłodnicy pod Kanałem Gliwickim. Zmiana terenów zalewowych na użytki rolnicze i budowlane, brak możliwości odbudowy polderu zalewowego, utrata funkcji przeciwpowodziowej ze względu na inne obiekty powstałe w późniejszym czasie na Kanale Gliwickim (np. jezioro Dzierżno). 4. Km Jaz Nowa Wieś dostateczny remont Zmiana funkcji obiektu ze sterowania poziomem wody w kanale na ochronę przed powodzią. Funkcję sterowania przejęły kanały obiegowe na śluzach.

146 Str. 146 Nr budowli Budowla Km Kanał Kędzierzyński Km Jaz Blachownia Km Jaz Sławięcice Km Jaz Ujazd Km Syfon Bojszowicki Km przelew stały boczny, brzeg prawy Km Jaz Pławniowice Km Przelew Kłodnicki Km Jaz nr V Jaz wpustowy rzeki Dramy do jeziora Dzierżno Małe z kanałem do śluzy wałowej (obiekt nr 18) Jaz wpustowy rzeki Pniówki Przewał rzeki Dramy Upust lewarowy rzeki Dramy Stan techniczny niedostateczny zły zadowalający w trakcie odbudowy w trakcie odbudowy zły Działanie odmulenie całkowita odbudowa remont brak brak przebudowa na przelew stały Uzasadnienie Minimalizacja strat wody w kanale. Przywrócenie głębokości tranzytowej 1,8 m dla umożliwienia turystyki wodnej z utrzymaniem walorów przyrodniczych obiektu oczyszczenie linii brzegowej z zakrzaczeń. Przywrócenie pełnej możliwości sterowania poziomem wody w Kanale Gliwickim. Brak ekonomicznego uzasadnienia ze względu na budowę kanałów obiegowych na śluzach. Zmiana funkcji obiektu ze sterowania poziomem wody w kanale na ochronę przed powodzią. Funkcje sterowania przejęły kanału obiegowe na śluzach. Minimalizacja strat wody w Kanale Gliwickim. W trakcie odbudowy. W trakcie odbudowy. Przebudowa na przelew stały z umożliwieniem okresowego zalewania przyległych terenów podmokłych wpłynie korzystnie na warunki przyrodnicze tych siedlisk. Zwiększy się poziom ochrony przeciwpowodziowej kanału. dostateczny brak Przewidziany do remontu. dostateczny zły dostateczny remont odbudowa remont/odbudowa Przywrócenie pełnej funkcjonalności obiektu w zakresie ochrony przeciwpowodziowej oraz sterowania poziomem wody dla sekcji 5 kanału. Rewitalizacja obiektu o unikatowym rozwiązaniu technicznym. Utrzymanie właściwego stanu technicznego, odbudowa kanału z obiektami towarzyszącymi staw śródpolny i wyloty urządzeń melioracji szczegółowej. dostateczny remont Utrzymanie obecnej funkcjonalności. zadowalający remont Obiekt częściowo wyremontowany. dostateczny remont Obiekt spełnia swoją funkcje przerzutu wody z jeziora Dzierżno Małe do koryta rzeki Dramy i dalej do Kanału Gliwickiego. 18. Km Śluza dobry brak Obiekt wyremontowany, ze względu na

147 Str. 147 Nr budowli Budowla wpustowa (obiekt nr 14) Kaskada wpustowa rzeki Kłodnicy do jeziora Dzierżno Duże Km rzeki Kłodnicy Jaz klapowy Km rzeki Kłodnicy Jaz segmentowoklapowy Stan techniczny dostateczny Działanie remont Uzasadnienie integralność z obiektem nr 14. zły brak W trakcie robót. dostateczny brak W trakcie robót.

148 Str Opis potencjalnych znaczących oddziaływań 5.1. Wariant I Ukształtowanie powierzchni i krajobraz Przedmiotowa inwestycja na etapie budowy będzie powodowała obniżenie walorów krajobrazowych w związku z pracami ziemnymi wykonywanymi przez różnego rodzaju maszyny. Wpływ sprzętu i maszyn potrzebnych do przeprowadzenia prac ziemnych na krajobraz będzie tylko chwilowy i zniknie po zakończeniu prac budowlanych. W wyniku realizacji wariantu I istotnym przekształceniom ulegnie rzeźba terenu w stosunku do stanu obecnego. Przede wszystkim, krajobraz tego terenu pozbawiony zostanie udziału zasobnych w wodę terenów. Przewiduje się, że w perspektywie długoterminowej, przeobrażone pracami inwestycyjnymi tereny zostaną w pewnym stopniu zrenaturalizowane - po części zasiedlone przez rodzimą florę i faunę. Klimat i jakość powietrza Zmiany w klimacie i jakości powietrza w przypadku realizacji wariantu I byłyby nieznaczne. W wyniku przeprowadzonych prac doszłoby do wzrostu emisji spalin z transportu samochodowego, ponieważ likwidacji uległby transport wodny śródlądowy, a towary w ten sposób przewożone zostałyby przeniesione na inne środki transportu. Zmiany klimatyczne uzależnione byłyby przede wszystkim od sposobu zagospodarowania obszaru inwestycji. Dalsze samoistne zarastanie terenu roślinnością wysoką spowodowałoby zmiany mikroklimatyczne na nieznacznym obszarze. Gleby Likwidacja Kanału Gliwickiego w świetle konieczności ochrony gleb byłaby zjawiskiem niekorzystnym. Wzmożony ruch samochodów ciężarowych i maszyn budowlanych spowodowałby ciężko odwracalne zmiany w profilu glebowym, jej porowatości i strukturze. Wpłynęło by to na pojemność wodną gleby, dostępność wody dla roślin, właściwości biologiczne i agrotechniczne i zmniejszenie zawartości procentowej próchnicy. Flora i pomniki przyrody Realizacja wariantu I przyczyni się do poprawy stanu środowiska przyrodniczego, w zakresie rewitalizacji doliny rzeki Kłodnicy wraz z odtworzeniem naturalnego koryta rzeki. W miejscu istniejącego Kanału Gliwickiego przewiduje się wykształcenie raczej półnaturalnych zbiorowisk roślinnych (nieużytków, łąk, ziołorośli) niż zbiorowisk leśnych, które mają niewielkie szanse wegetacji na dawno zniszczonej terasie zalewowej, poza km , wzdłuż którego pozostaną nadrzeczne zadrzewienia. Odtworzenie naturalnie zabagnionych terenów jest mało prawdopodobne, gdyż tereny w sąsiedztwie kanału zostały dawno zniwelowane i wymagają dużego nakładu prac, które niekoniecznie zakończą się sukcesem. Można się natomiast spodziewać poprawy stanu zachowania olsów aktualnie sąsiadujących z kanałem i zwiększenia poziomu wilgotności terenów sąsiadujących z kanałem (w tym użytku ekologicznego Kaczy Dół ), co może spowodować przekształcanie się łąk świeżych i pastwisk w łąki wilgotne lub zmiennowilgotne. Przy zastosowaniu wariantu I, wzrost bioróżnorodności jest potencjalnie możliwy. Realizacja wariantu nie będzie miała wpływu na stanowisko zimowita jesiennego położone nad Odrą.

149 Str. 149 Bezkręgowce Analiza dostępnych danych, a także wyniki przeprowadzonych badań terenowych nie wskazują, aby Kanał Gliwicki i jego otoczenie stanowiły obecnie bardzo cenny obszar pod względem występowania bezkręgowców. Zakładana likwidacja Kanału Gliwickiego jako sztucznego obiektu, odtworzenie terenów naturalnie podmokłych i zabagnionych osuszonych na potrzeby budowy kanału, rewitalizacja rzeki Kłodnica, zaprzestanie zrzutów wód pokopalnianych, przywrócenie warunków glebowych do naturalnych, zwiększenie naturalnej retencji wód powierzchniowych mogą potencjalnie zwiększyć dostępność siedlisk dla bezkręgowców i jednocześnie przyczynić się do zwiększenia bioróżnorodności tego obszaru. Likwidacja Kanału wiąże się jednak z bardzo dużą ingerencją w obecnie występujące tu siedliska, które przez lata funkcjonowania tego obiektu zdążyły się ustabilizować. Biorąc pod uwagę obecne zagospodarowanie obszaru wzdłuż Kanału Gliwickiego istnieje dodatkowe ryzyko, iż tereny, które zostaną odtworzone na skutek likwidacji obiektu zyskają na atrakcyjności i wtórnie mogą zostać zagospodarowane w celach innych niż przyrodnicze, np. przemysłowych, rolniczych, mieszkaniowych itp. Ryby Wariant, zgodnie z którym zlikwidowane zostaną siedliska ryb w sztucznym akwenie Kanału Gliwickiego. Pomimo tego, że ichtiofauna Kanału Gliwickiego nie stanowi wartości o wybitnych walorach przyrodniczych (tylko jeden gatunek chroniony), efekt realizacji wariantu nie może zostać oceniony pozytywnie. Tutejszy zespół ryb jest zdominowany przez gatunki pospolite, jednak i taki element ekosystemu słodkowodnego jest niezaprzeczalną wartością przyrodniczą. Ponadto, ma on ważne znaczenie jako element rekreacji i wędkarstwa na Górnym Śląsku. Jako niezależne od koncepcji zlikwidowania Kanału Gliwickiego należy uważać projekt rewitalizacji rzeki Kłodnicy (opis poniżej). Oddziaływania na populacje ryb pełnego zakresu realizacji tego wariantu będą ostateczne. Płazy i gady Realizacja wariantu I przyczyni się do znacznego poprawienia stanu populacji płazów i gadów w województwach śląskim i opolskim. Odtworzenie terenów naturalnie podmokłych i zabagnionych osuszonych na potrzeby budowy kanału oraz rewitalizacja rzeki Kłodnicy spowoduje znaczący wzrost dostępności siedlisk hydrogenicznych dogodnych do rozrodu i żerowania płazów. Wzrost liczebności płazów przyczyni się do wzrostu liczebności niektórych gatunków gadów, odżywiających się płazami np. zaskrońca zwyczajnego. Siedliska hydrogeniczne są również atrakcyjnym miejscem dla takich gatunków, jak jaszczurka żyworodna, czy też żmija zygzakowata. Obecnie w województwach opolskim i śląskim tego typu obszary stanowią bardzo znikomą część ich powierzchni. Rewitalizacja Kłodnicy spowodowałaby z pewnością poprawę warunków wodnych w wielu starorzeczach i zbiornikach wodnych, które obecnie są zupełnie wyschnięte, przez co przestały pełnić funkcję miejsc rozrodu płazów. Ptaki Likwidacja Kanału Gliwickiego wraz z nasypami i wałami, jaka miałaby się odbyć w przypadku realizacji wariantu I doprowadziłaby do całkowitego zniszczenia siedlisk, które na przestrzeni kilkudziesięciu lat zdążyły się tu wytworzyć. Niosłoby to za sobą bezpośrednie, znaczące oddziaływanie na wszystkie gatunki ptaków je zasiedlających. W pewnych sytuacjach oddziaływanie to byłoby stałe nawet odtworzenie terenów podmokłych osuszonych przed budową Kanału nie kompensowałoby ważnego zimowiska dla ptaków wodnych, jakie obecnie stanowi Kanał. Wariant ten spowodowałby również trwałe opuszczenie kolonii lęgowej kormorana i czapli siwej, ponieważ obecnie Kanał stanowi najlepszą barierę ochronną dla lęgowisk przed penetracją ludzką i naziemnych drapieżników. Trudno ustalić na ile odtworzenie naturalnych siedlisk sprzed budowy Kanału wzbogaciłoby lokalną awifaunę i po jakim czasie od realizacji stan różnorodności gatunkowej zrównałby się z obecnym. W związku z dużym ryzykiem jakie może nieść za sobą realizacja wariantu I odradza się jej z punktu widzenia zasiedlających Kanał Gliwicki ptaków.

150 Str. 150 Ssaki (bez nietoperzy) W przypadku Wariantu I, zakładającego likwidację istniejącego Kanału, będziemy mieli do czynienia z bardzo silną ingerencją w istniejący obecnie stan środowiska. Pomimo, iż wariant ten zakłada docelowo poprawę stanu środowiska naturalnego należy pamiętać, iż działania prowadzące do jego realizacji będą wiązały się z wieloma istotnymi bardzo negatywnymi oddziaływaniami na lokalną teriofaunę. Najintensywniej oddziaływania przejawiać się będą w likwidacji siedlisk tych gatunków ssaków, które silnie związane są z wodami Kanału tj. bobra, wydry, karczownika ziemnowodnego i rzęsorka rzeczka. Nietoperze Realizacja wariantu nr I, zakładającego likwidację istniejącego Kanału Gliwickiego, poniesie za sobą szereg zmian w środowisku naturalnym, które znacząco negatywnie wpłyną na stan zachowania populacji nietoperzy. Przede wszystkim istniejący kanał jest liniowym elementem krajobrazu stanowiącym ważny szlak migracji (zarówno sezonowych jak i dobowych) tych zwierząt. Ponadto w jego obrębie występują istotne miejsca żerowania wielu gatunków nietoperzy, ze względu na wysoką aktywność owadów rojących się w obrębie koryta Kanału. Dodatkowo likwidacja kanału może doprowadzić do zaburzenia stosunków wodnoglebowych na dużym terenie, co pośrednio może doprowadzić do uszczuplenia zasobności bazy pokarmowej nietoperzy na znacznych obszarach poprzez zmniejszenie liczebności owadów, których rozwój często związany jest z występowaniem miejsc podmokłych. Podsumowując należy stwierdzić, iż realizacja wariantu nr I będzie niosła ze sobą nieodwracalne, znacząco negatywne oddziaływanie na populacje nietoperzy. Różnorodność biologiczna W miejscu istniejącego Kanału Gliwickiego przewiduje się wykształcenie półnaturalnych zbiorowisk roślinnych (nieużytków, łąk, ziołorośli), przekształcanie się łąk świeżych i pastwisk w łąki wilgotne lub zmiennowilgotne, zatem wzrost bioróżnorodności w zakresie flory jest potencjalnie możliwy. Rewitalizacja Kłodnicy i wzrost powierzchni siedlisk hydrogenicznych, w tym potencjalnych miejsc rozrodu płazów w dłuższej perspektywie czasu mógłby spowodować pojawienie się gatunków obecnie nie notowanych w dolinie Kłodnicy, takich jak kumak nizinny czy traszka grzebieniasta. Poprawa stanu wód Kłodnicy i związanych z nią siedlisk mogłaby przyczynić się do pojawu trzepli zielonej, obecnie nie występującej na tym obszarze. Niemniej jednak nawet odtworzenie terenów podmokłych osuszonych przed budową Kanału nie kompensowałoby ważnego zimowiska dla ptaków wodnych, jakie obecnie stanowi Kanał. Wariant ten spowodowałby również trwałe opuszczenie kolonii lęgowej kormorana i czapli siwej, ponieważ obecnie Kanał stanowi najlepszą barierę ochronną dla lęgowisk przed penetracją ludzką i naziemnych drapieżników. Trudno także ustalić na ile odtworzenie naturalnych siedlisk sprzed budowy Kanału wzbogaciłoby lokalną awifaunę i po jakim czasie od realizacji stan różnorodności gatunkowej zrównałby się z obecnym. Ponadto oddziaływanie związane z likwidacją Kanału przejawiać się będzie w likwidacji siedlisk tych gatunków ssaków, które silnie związane są z wodami Kanału tj. bobra, wydry, karczownika ziemnowodnego i rzęsorka rzeczka. Kanał Gliwicki jest liniowym elementem krajobrazu stanowiącym ważny szlak migracji (zarówno sezonowych jak i dobowych) nietoperzy. Ponadto w jego obrębie występują istotne miejsca żerowania wielu gatunków nietoperzy, ze względu na wysoką aktywność owadów rojących się w obrębie koryta Kanału. W wyniku realizacji ego Wariantu zlikwidowane zostaną siedliska ryb. Podsumowując należy stwierdzić, iż oddziaływanie Wariantu 1 bioróżnorodność nie jest jednoznaczne, natomiast trudne do przewidzenia. Wody powierzchniowe i podziemne Spośród wszystkich celów określonych przez wariant I koncepcji najbardziej na warunki wodne oddziaływać będzie rewitalizacja rzeki Kłodnica. Głównym założeniem rewitalizacji jest przywrócenie jej funkcji ekologicznych, np. poprzez poprawę jakości wody nadmiernie zanieczyszczonej. Charakter rzeki Kłodnicy sprawia jednak, że działanie takie wymagałoby dużych nakładów finansowych, zajęłoby wiele lat i wymagałoby sprzężenia wielu działań na dużej części województw opolskiego i śląskiego. Wariant

151 Str. 151 zakłada także zaprzestanie zrzutu wód pokopalnianych co w znacznej mierze pomogłoby osiągnąć wyżej postawiony cel. Na etapie budowy pogorszeniu uległaby jakość wód powierzchniowych i podziemnych na skutek pracy maszyn i pojazdów budowlanych. Likwidacja kanału będzie procesem długotrwałym i bardzo intensywnym, stąd potencjalne oddziaływanie na te komponenty środowiska na pewno będzie odczuwalne. Ludzie i dziedzictwo kulturowe Z wysokim prawdopodobieństwem można stwierdzić, że likwidacja Kanału Gliwickiego pociągnie za sobą poważne konsekwencje dla ludności zamieszkującym w bliższej lub dalszej odległości od tego obiektu. Przede wszystkim należy wziąć pod uwagę główną rolę jaką spełnia kanał transportową. Likwidacja wymusiłaby konieczność przerzucenia materiałów transportowanych drogą wodna na inne środki transportu tj. kolej i ciężarówki. Wprowadzenie w życie tego wariantu sprawiłoby brak możliwości kontrolowania skutków wzmożonych opadów i roztopów. Wody byłyby niesione tylko i wyłącznie przez Kłodnicę, która w dużej mierze jest rzeką nieuregulowaną, o naturalnym kształcie. Pogorszyłoby to stan bezpieczeństwa mieszkańców okolicznych miejscowości oraz niektórych zabytków w świetle zagrożenia powodziowego. Jednym z rozebranych elementów byłaby śluza w Rudzińcu, która mimo niewpisania na listę zabytków jest obecnie obiektem cieszącym się dużą popularnością wśród turystów. Biorąc pod uwagę zainteresowanie jakim cieszy się ten obiekt w czasie festiwalu Industriada, można wnioskować, że likwidacja tego obiektu nie należałaby do najkorzystniejszych z punktu widzenia turystyki. Ponadto likwidacja kanału byłaby przedsięwzięciem na dużą skalę. Prace przy rozbiórce trwałyby długi okres czasu i byłyby bardzo uciążliwe dla ludności. Systemy ochrony przyrody Z uwagi na odległość od obszarów Natura 2000 nie przewiduje się wpływu na ich przedmioty ochrony w związku z realizacją Wariantu I. Można się natomiast spodziewać zwiększenia poziomu wilgotności terenów sąsiadujących z kanałem (w tym użytku ekologicznego Kaczy Dół ). Rzeka Kłodnica wraz z doliną Jako niezależną składową wariantu 1 należy uważać rewitalizację rzeki Kłodnicy z zakładanym częściowym odtworzeniem naturalnego biegu (z przywróceniem meandrów). Koncepcja ta zakłada polepszenie stanu siedlisk m.in ryb, jednak jej realizacja wydaje się trudna, zwłaszcza na gęsto zaludnionych i zabudowanych obszarach GOP i na znacznej długości rzeki przepływającej przez silnie zurbanizowany teren Kędzierzyna-Koźla. Rewitalizacja Kłodnicy może jednak zostać przeprowadzona bez likwidacji Kanału Gliwickiego, dlatego jako taka powinna zostać rozpatrywana oddzielnie. Bardzo znaczącym postępem w poprawie siedlisk ryb będzie zaprzestanie zanieczyszczania chemicznego tej rzeki, które trwa nieprzerwanie już od 7 dekad, dlatego też każdy wariant zakładający większą dbałość o ochronę wód rzecznych przed skażeniem będzie środowiskowo pozytywny. Rewitalizacja Kłodnicy spowodowałaby z pewnością poprawę warunków wodnych w wielu starorzeczach i zbiornikach wodnych, które obecnie są zupełnie wyschnięte, przez co przestały pełnić funkcję miejsc rozrodu płazów. Takie działania przyczyniłyby się do znacznego wzrostu liczby potencjalnych miejsc rozrodu płazów, co z pewnością w dłuższej perspektywie czasu spowodowałoby wzrost liczebności populacji płazów Wariant II Ukształtowanie powierzchni i krajobraz Przy realizacji tak dużego zamierzenia budowlanego na etapie budowy dojdzie do znaczącego obniżenia walorów krajobrazowych w związku z pracami ziemnymi wykonywanymi przez różnego rodzaju

152 Str. 152 maszyny. Wpływ na krajobraz będzie długotrwały, gdyż okres realizacji tego typu inwestycji obejmowałby kilka lat. W tym czasie degradacji uległyby istniejące walory przyrodnicze oraz krajobrazowe terenu, mające znaczenie dla turystyki i rekreacji. Klimat i jakość powietrza W czasie prowadzenia prac budowlanych doszłoby do pogorszenia jakości powietrza w związku z emisją z pojazdów i maszyn. Prowadzenie prac na taką skalę spowodowałoby obecność wielu maszyn i pojazdów przez długi okres czasu, obejmujący co najmniej kilka lat. Wpływ funkcjonującego nowego kanału na klimat i jakość powietrza będzie uzależniony od rozmiaru tego kanału i jego funkcji. Kilkukrotny wzrost liczby barek płynących kanałem względem stanu obecnego mógłby powodować zwiększenie emisji zanieczyszczeń wzdłuż tego obiektu. Lecz odbyło by się to z korzyścią dla innych obszarów. Transport śródlądowy w znaczymy stopniu odciążyłby m.in. drogę wojewódzką nr 408. Gleby W przypadku realizacji wariantu II oddziaływanie na gleby odbywałoby się tylko w fazie budowy i dotyczyłoby przede wszystkim: zniszczenia jej struktury i porowatości, zaburzenia profilu glebowego, zanieczyszczenia substancjami ropopochodnymi i komunalnymi. Skutkowałoby to długoterminowym spadkiem jej właściwości biologicznych i agrotechnicznych. Ponadto budowa nowego kanału mogłaby się wiązać z koniecznością wykupy gruntów nie będących w posiadaniu RZGW, a co za tym idzie z przekształceniem sposobu ich użytkowania. Flora i pomniki przyrody Wariant drugi koncentruje się głównie na aspekcie gospodarczym, całkowicie pomijając kwestie przyrodnicze. W dolinie rzeki Kłodnicy nie przewiduje się zmian pozytywnych ani negatywnych, również ogólny poziom bioróżnorodności powinien utrzymać się na obecnym poziomie. Pogorszeniu może ulec natomiast stan zachowania siedlisk przyrodniczych i olsów sąsiadujących z przebudowywanym na nowo kanałem, szczególnie w sytuacji budowy nowych obiektów hydrotechnicznych i turystycznych. Zniszczeniu ulegną też wszystkie stanowiska arcydzięgla nadbrzeżnego. Realizacja wariantu nie będzie miała wpływu na stanowisko zimowita jesiennego położone nad Odrą. Oddziaływania te będą miały charakter bezpośredni, pośredni, długoterminowy (na etapie eksploatacji), chwilowy (na etapie budowy), negatywny. Bezkręgowce Wariant II nie uwzględnia celów środowiskowych. W wyniku znacznej rozbudowy Kanału Gliwickiego mogą zostać całkowicie zniszczone siedliska m.in. gatunku priorytetowego w sieci Natura 2000, tj. pachnicy dębowej, co związane będzie z koniecznością wycinku wielu drzew. Realizacja przedsięwzięcia spowoduje zniszczenie cennych łąk, stanowiących stanowiska czerwończyka nieparka gatunku z II i IV Załącznika Dyrektywy Siedliskowej i trzmieli. Dojdzie do istotnego ograniczenia dostępności siedlisk i zmniejszenia bioróżnorodności. Realizacja Wariantu II znacząco pogorszy stan siedlisk bezkręgowców, a związane z tym oddziaływania będą miały charakter bezpośredni i pośredni, długoterminowy, chwilowy na etapie budowy raz zdecydowanie niekorzystny. Ryby Rozbudowa sieci kanałów żeglugowych potencjalnie zwiększa powierzchnię siedlisk niektórych gatunków ryb, łączy subpopulacje, przyczynia się też do poprawy warunków migracji ryb. Prowadzić to może do zwiększania zasięgu i liczebności populacji niektórych gatunków ryb. Nadrzędna funkcja kanałów żeglugowych jest jednak daleka od celów przyrodniczych i należy oczekiwać, że docelowo będzie to budowla o charakterze technicznym, podporządkowana żegludze, tylko okazjonalnie wykorzystywana przez ryby. Należy oczekiwać że tylko gatunki o najmniejszych wymaganiach siedliskowych (pospolite gatunki eurytopowe) będą zdolne w pewnym zakresie wykorzystywać wody

153 Str. 153 nowego kanału jako swoje siedliska. Ponadto, wariant zmierzający do bezpośredniego połączenia dorzecza Odry ze zlewiskiem Dunaju rzeki z zupełnie innego regionu biogeograficznego (Odra należy do prowincji Atlantycko-Bałtyckiej, a Dunaj do Ponto-Kaspijsko-Aralskiej) jest z punktu widzenia ichtiofauny wysoce niepożądany. Liczne przykłady z całego świata pokazują, że łączenie odrębnych jednostek hydro-zoogeograficznych za pomocą kanałów przynosi fatalne skutki z powodu dyspersji tymi szlakami gatunków inwazyjnych. Dunaj jest doskonale znanym szlakiem transferu wielu niebezpiecznych słodkowodnych gatunków inwazyjnych zarówno wśród ryb (np. babki z rodzaju Neogobius i Proterrhinus, trawianka Percottus glehni, czebaczek amurski Pseudorasbora parva, karaś srebrzysty Carassius gibelio, sumiki amerykańskie z rodzaju Ameiurus i inne) jak i bezkręgowców (np. raki amerykańskie, małże, kiełże i inne). Wpływ takich obcych elementów na rodzimą faunę jest ewidentnie szkodliwy z ekosystemowego punktu widzenia. Wprowadza znaczącą przebudowę w lokalnej strukturze gatunków, a nierzadko prowadzi do zagłady wybranych, nieodpornych na nowych konkurentów gatunków. Stworzenie wrót ujednolicania fauny bałtyckiej z fauną czarnomorską jest zabiegiem niebezpiecznym nie tylko dla naturalności zespołów gatunkowych obu obszarów, ale prowadzi też do indukowanej przez człowieka homogenizacji genetycznej oddzielnych jednostek ewolucyjnych jakie stanowią populacje poszczególnych gatunków zamieszkujących dorzecza obu mórz. Zagrożona zostanie specyfika genetyczna, a w konsekwencji - biologiczna tych izolowanych od siebie geograficznie populacji od co najmniej 10 tys. lat (od ustąpienia zlodowacenia Vistulian ). Działanie takie należy do najcięższych wykroczeń człowieka przeciwko przyrodzie, ponieważ powoduje ograniczanie różnorodności biologicznej. Poza ogromną skalą inwestycji, wątpliwymi przesłankami hydrologicznymi, z racji permanentnych deficytów wody w zlewni Odry (aktualnie brakuje zasobów wodnych nawet na utrzymanie drogi wodnej w KG i w środkowej Odrze), czy hydrogeologicznymi (suplementacja wodą podziemną niesie za sobą znaczne koszty inwestycyjne) przeciwko realizacji tego wariantu przemawiają jednoznacznie argumenty ekologiczne i ewolucyjne. W stosowanej nomenklaturze charakteru oddziaływań należy je uznać, ze długoterminowe, stałe i negatywne w najwyższym stopniu. Na całość oceny składają się oddziaływania należące do kilku kategorii: bezpośrednie (przekształcenie koryta w bardziej techniczne niż obecne, uciążliwość prac budowlanych), pośrednie (zmiany w siedliskach prowadzące do redukcji populacji ryb) i skumulowane (zmiany w strukturze zespołów ryb, pojawianie się nowych gatunków, homogenizacja genetyczna itp.). Płazy i gady Dokładna ocena wpływu znaczącej rozbudowy istniejącego kanału, budowy nowego kanału Odra-Dunaj, budowy nowych obiektów hydrotechnicznych itp. działań na populacje płazów i gadów nie jest możliwa ze względu na brak określenia lokalizacji tych przedsięwzięć i zakresu modernizacji istniejących obiektów, w związku z czym analiza wpływu na populacje płazów i gadów może być czysto hipotetyczna. Z dużym prawdopodobieństwem można założyć, że działania planowane w ramach Wariantu II spowodowałyby znaczącą ingerencję w siedliska hydrogeniczne, w tym miejsca rozrodu płazów. Z drugiej strony tak znaczna rozbudowa istniejącego kanału i budowa nowego kanału Odra- Dunaj nie wyklucza rewitalizacji rzeki Kłodnicy. Częściowa realizacja wariantu I jako kompensacji przyrodniczej podczas realizacji wariantu II mogłaby w dużej część zrekompensować straty w środowisku. Analiza takiego przedsięwzięcia wymagałaby szczegółowych danych z zakresu planowanych prac przy wariancie II, jak i koncepcji renaturalizacji rzeki Kłodnicy z obszarami przyległymi. Ptaki Ustalenie oddziaływań na ptaki, jakie będzie niosła realizacja wariantu II jest trudne, lub wręcz niemożliwe bowiem nie jest znana dokładna lokalizacja nowej drogi wodnej. Zakładając, że budowa nowego koryta odbędzie się poza istniejącym, prace w obrębie istniejącego koryta będą ograniczone do minimum. Będzie to powodowało dalsze zarastanie brzegów i wałów zbiornika co polepszy warunki siedliskowe dla takich gatunków jak słowik rdzawy, ale znacząco zaburzy siedlisko gatunków wymagających niezarastających otwartych przestrzeni wokół zakrzewień. Będzie to więc miało

154 Str. 154 długoterminowe, pośrednie oddziaływanie na gąsiorka i jarzębatkę, gatunków z I załącznika Dyrektywy Ptasiej. Brak użytkowania i odmulania starego koryta może w praktyce poprawić warunki życia dla części gatunków ptaków wodnych np. kaczek pływających, ale pogorszyć dla rybożernych gatunków pływających np. perkozów, kormorana. Planowana w tym wariancie przebudowa mostów i budowli hydrotechnicznych może znacząco, bezpośrednio, choć krótkoterminowo (przez czas trwania remontu) oddziaływać na gatunki ptaków gniazdujące w tych miejscach. Z punktu widzenia olbrzymich i trudnych do przewidzenia oddziaływań wynikających z budowy nowego koryta Kanału odradza się realizację tego wariantu z punktu widzenia ptaków. Ssaki (bez nietoperzy) Wariant II, zakładający praktycznie wybudowanie nowego Kanału, wiąże się z bardzo silną ingerencją w istniejący obecnie stan środowiska. Planowane działania (m.in. budowa wielu nowych obiektów, w tym marin; przebudowa mostów, wodociągów, gazociągów itp.) będą miały charakter oddziaływania bezpośredniego, długoterminowego, stałego, negatywnego na wszystkie gatunki wykazane na obszarze planowanej inwestycji ssaków. Zakres planowanych w tym wariancie prac jednoznacznie wskazuje na ogromne, choć chwilowe zmiany w środowisku naturalnym, co może się odbić na zmianach bioróżnorodności lokalnej teriofauny. Nietoperze Realizacja wariantu nr II, zakładającego budowę praktycznie nowego kanału będzie niosła ze sobą szereg negatywnych oddziaływań na stan zachowania populacji nietoperzy. Przy realizacji tak dużego zamierzenia budowlanego dojdzie do przekształcenia oraz zniszczenia znacznych obszarów środowiska naturalnego, które to wykształtowało się wokół istniejącego kanału. Okres realizacji tego typu inwestycji obejmowałby kilka lat i w czasie tym znacząco zaburzona byłaby istniejąca trasa sezonowych i dobowych migracji nietoperzy. Ponadto kompleksowa przebudowa wiązałaby się z koniecznością wycinki bardzo dużej liczby drzew, w wyniku czego doszłoby do zniszczenia miejsc zimowania i schronień kolonii rozrodczych nietoperzy. Dodatkowo degradacji uległyby tereny będące obecne ważnymi miejscami żerowania tych ssaków, a ich samoczynne odtworzenie i powrót środowiska naturalnego do stanu równowagi zająłby przypuszczalnie dziesiątki lat. Podsumowując należy stwierdzić, iż realizacja wariantu nr II, w wielu przypadkach będzie niosła ze sobą nieodwracalne, znacząco negatywne oddziaływanie na populacje nietoperzy o charakterze bezpośrednim i pośrednim, długoterminowym oraz stałym. Różnorodność biologiczna Różnorodność biologiczna w sposób ewidentny zostanie poddana wieloletniemu, trwałemu i nieodwracalnemu procesowi redukcji. Dotyczy to praktycznie wszystkich gatunków i siedlisk związanych z Kanałem Gliwickim, w tym hydrobiontów. Z uwagi na skalę przedsięwzięcia przewidywane oddziaływania będą bezpośrednie, pośrednie, długoterminowe, stałe i negatywne. Wody powierzchniowe i podziemne Budowa nowego kanału w znacznym stopniu przyczyniłaby się do zmian w warunkach wodnych w dolinie Kłodnicy. Na tym etapie jednak niemożliwym wydaje się sformułowanie wniosków, które z dużym prawdopodobieństwem można by uznać za słuszne. W zależności od podjętych działań mogłoby dojść zarówno do poprawienia jak i pogorszenia stanu JCWP, zmniejszenia jak i zwiększenia zasobów wody w rzece Kłodnicy, intensyfikacji i osłabienia naturalnych procesów zachodzących w korycie rzek. Z pewnością można stwierdzić za to, że faza budowy nowego kanału w znacznym stopniu przyczyniłaby się do zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych na skutek prowadzenia prac. Ludzie i dziedzictwo kulturowe

155 Str. 155 Realizacja wariantu II będzie niosła za sobą szereg negatywnych i pozytywnych oddziaływań na ludzi, jednak ich szczegółowy charakter jest trudny do rozpoznania ze względu na niską szczegółowość tego wariantu. Zwiększenie przepustowości kanału jako szlaku tranzytowego w znacznym stopniu spowoduje rozwój gospodarczy w rejonie portów Kędzierzyn-Koźle oraz Gliwice. Najprawdopodobniej doprowadzi to do zmian w udziale transportu śródlądowego między ww. miastami, a także na większych odległościach, ze względu na bezpośrednie połączenie z Odrą. Budowa nowe kanału także wpisywałaby się m.in. w plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu (tzw. biała ksiega) Systemy ochrony przyrody Z uwagi na odległość od obszarów Natura 2000 nie przewiduje się bezpośredniego wpływu na ich przedmioty ochrony w związku z realizacją Wariantu I. Na obecnym etapie nie jest znany szczegółowy zakres prac związanych z rozbudową Kanału Gliwickiego w ramach Wariantu III. Można przewidywać, że jego rozbudowa może przyczynić się do zlikwidowania, a w najlepszym wypadku pogorszenia stanu siedlisk i gatunków chronionych w ramach użytku ekologicznego Kaczy Dół. Byłoby to również sprzeczne z zapisami Rozporządzenia Wojewody Opolskiego Nr 151/P/9/2003 z dnia 8 grudnia 2003 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny (Dz. U. Nr.109, poz. 2304). Przewidywane oddziaływania będą miały charakter pośredni, długoterminowy, stały, negatywny. Rzeka Kłodnica wraz z doliną Zadania przewidziane w wariancie II nie wyszczególniają specyficznych działań dla rzeki Kłodnicy. Jednakże, rzeka Kłodnica wpływa do sekcji IV Kanału Gliwickiego poprzez przelew Kłodnicki w km Jej wody i koryto fizycznie stanowią odcinek sekcji IV Kanału do km Jazu Pławniowice, który stanowi ujście do starego koryta rzeki. Wspólny odcinek ma zatem ponad 6,0 km. Planowana rozbudowa będzie więc dotyczyć 6,440 km koryta rzeki Kłodnica, a zatem wpływ na florę i faunę doliny tej rzeki będzie dotyczyć właśnie tego odcinka. Dojdzie do istotnego ograniczenia walorów przyrodniczych, zmniejszenia powierzchni siedlisk przyrodniczych i siedlisk chronionych gatunków fauny i flory. Spodziewane oddziaływania będą miały charakter bezpośredni, długoterminowy, negatywny Wariant III Oddziaływania na ukształtowanie powierzchni oraz krajobraz W przypadku ukształtowania powierzchni na etapie budowy ewentualne oddziaływania dotyczyć będą przede wszystkim remontu umocnień brzegowych oraz budowy dróg serwisowych. Przekształcenia te mają małą skalę i celowy charakter oraz są elementem koncepcji, więc postrzegane są jako pozytywne. Oddziaływania niezamierzone wiążą się przede wszystkim ze zmianami ukształtowania powierzchni będące wynikiem ruchu samochodów ciężarowych i maszyn, składowania materiału ziemnego, a także koniecznością wytyczenia bazy materiałowo-sprzętowej. Oddziaływanie na krajobraz ze względu na swój subiektywny charakter może być oceniane jedynie pod względem jakościowym. Ocena oddziaływania na krajobraz jest niezwykle indywidualna i zależy od osobistych preferencji i odczuć oceniającego. Na etapie budowy głównym czynnikami wpływającymi na krajobraz są roboty ziemne, zdjęcie warstwy humusu, składowanie materiału ziemnego, wykonywanie wykopów i nasypów. Większość skutków dla krajobrazu na etapie budowy będzie miało charakter chwilowy i po ustaniu prac skutki te są łagodzone

156 Łagodzenie zmian klimatu wpływ przedsięwzięcia na klimat i jego zmiany wynikający z: TRACTEBEL Str. 156 pracami rekultywacyjnymi czy naturalnymi procesami np. zarastaniem powierzchni pozbawionych roślinności. Na etapie eksploatacji kanał nie powinien znacząco zmienić siły oddziaływania na krajobraz. Należy pamiętać, że jest to obiekt funkcjonujący w krajobrazie od kilkudziesięciu lat, więc jest jego składową, a większość ludzi żyjąca w jego otoczeniu przyzwyczajona jest do jego obecności. Niemniej jednak charakter tej budowli, a szczególnie fakt, że przez większość czasu wody kanału prowadzone są w sztucznym nasypie znacznie wyniesionym ponad teren sprawia, że może on wpływać na percepcję krajobrazu. Jednym z oddziaływań pozytywnych jest możliwość obserwacji otaczającego środowiska z pokładu statku turystycznego. Zarówno charakter tego obszaru (Kanał Gliwicki w większości przebiega przez tereny wiejski) jak i specyfika turystyki rzecznej sprawia, że obserwacjom z pokładu statku mogą podlegać znajdujące się w pobliżu zabytki, panoramy wiosek czy pejzaże. Sprzyjać będzie temu także odbudowa dalb cumowniczych wraz z infrastrukturą oraz wyznaczenie miejsc realizacji turystyki wodnej. Na styku wszystkich antropogenicznych obiektów liniowych dochodzi do skumulowania oddziaływań na otoczenie wizualne. W analizowanym przypadku kumulacja oddziaływań zachodzić przede wszystkim w miejscu przejścia autostrady A4 nad kanałem (w niedalekiej odległości od węzła Pyskowice) oraz w miejscu styku drogi krajowej nr 40 z kanałem (w Blachowni Śląskiej stanowiącej część Kędzierzyna). Pamiętać należy jednak, że obiekty te funkcjonują już w przestrzeni, więc ich odziaływanie na walory estetyczno-krajobrazowe nie będzie tak znaczące jak w przypadku budowy nowych obiektów Oddziaływania na klimat i jakość powietrza Etap budowy Na etapie budowy w bezpośrednim otoczeniu miejsca realizowania prac, w krótkich okresach czasu może zaistnieć zwiększona emisja zanieczyszczeń atmosferycznych. Będzie to wynikiem pracy maszyn, pojazdów i urządzeń. Będą to jednak oddziaływania nieznaczące i okresowe. Ustaną one po zakończeniu prac. Ponadto, podczas prac ziemnych może wystąpić zjawisko pylenia wywołane prowadzeniem prac wykopowych, ale także przejazdami samochodów ciężarowych transportujących materiał sypki. Analizowany obszar w większości cechuje się dobrym klimatem akustycznym. Poza przechodząca nad kanałem autostradą A4 oraz biegnącą wzdłuż cieku drogą krajową nr 40 brak jest na analizowanym obszarze często uczęszczanych dróg o znaczeniu tranzytowym. Etap realizacji przedsięwzięcia spowoduje chwilowe pogorszenie klimatu akustycznego w bezpośrednim sąsiedztwie miejsc prowadzenia prac oraz wzdłuż dróg, którymi będzie odbywał się transport. Należy zaznaczyć, że będzie to oddziaływanie chwilowe i o ograniczonym zasięgu. W poniższej tabeli 23 przedstawiono wpływ przedsięwzięcia na klimat, podatność przedsięwzięcia i jego realizacji na zmiany klimatu. Tabela 23. Wpływ wynikający z realizacji przedsięwzięcia na zmiany klimatu Wyszczególnienie bezpośredniej emisji gazów cieplarnianych spowodowanej budową, funkcjonowaniem i możliwym wycofaniem proponowanego przedsięwzięcia z eksploatacji, w tym z użytkowania gruntów, zmiany sposobu użytkowania gruntów i leśnictwa Możliwość występowania Tak emisja zanieczyszczeń na etapie budowy wynikająca z pracy ciężkich maszyn Tak możliwe zmiany mikroklimatyczne będące efektem wycinki zadrzewień i zakrzaczeń. Skala występowania/opis Skala lokalna, czas trwania chwilowy. Skala lokalna, czas trwania długotrwały.

157 Adaptacja do zmian klimatu podatność przedsięwzięcia i jego realizacji na zmiany klimatu, w tym: TRACTEBEL Str. 157 Wyszczególnienie pośredniej emisji gazów cieplarnianych związanej z większym zapotrzebowaniem na energię pośredniej emisji gazów cieplarnianych spowodowanej działaniami towarzyszącymi lub przez infrastrukturę bezpośrednio związaną realizacją proponowanego przedsięwzięcia fale upałów Nie Możliwość występowania Tak emisja zanieczyszczeń na etapie budowy ze środków transportu Tak na etapie budowy może wystąpić oddziaływanie na zdrowie i samopoczucie ludzi Skala występowania/opis Skala lokalna, czas trwania chwilowy. Średnia, konieczność zmiany organizacji pracy, zapewnienia odpowiednich środków minimalizujących pracownikom np. odpowiedniej odzieży, wody itp. susze Tak na etapie budowy Poprawa warunków prowadzenia prac w obrębie koryta poprzez samoistne obniżenie się poziomu lustra wody. ekstremalne opady, zalewanie przez rzeki i gwałtowne powodzie Tak na etapie budowy Konieczność wstrzymania prac, ryzyko zniszczenia sprzętu, brak możliwości prowadzenia prac z powodu podwyższonego poziomu lustra wody. burze i silne wiatry Tak na etapie budowy Konieczność wstrzymania prac ze względu na bezpieczeństwo robotników. osuwiska Nie Inwestycja realizowana poza terenami osuwiskowymi. podnoszący się poziom mórz, spiętrzone fale, erozja wybrzeża i intruzja wód zasolonych fale chłodu Nie Nie Inwestycja realizowana poza obszarem wybrzeża. zamarzanie i odmarzanie Tak na etapie budowy Średnia, utrudnienie prowadzenia prac ziemnych, konieczność

158 gram/tonokilometr TRACTEBEL Str. 158 Wyszczególnienie Możliwość występowania Skala występowania/opis wstrzymania prac w obrębie koryta. Źródło: opracowanie własne Etap funkcjonowania Główne cele koncepcji to m.in. uzyskanie dobrych parametrów eksploatacyjnych kanału, poprawa jego stanu technicznego oraz zwiększenie efektywności przewozu. Zrealizowanie tych celów może doprowadzić do zwiększenia ilości towarów transportowanych kanałem. Oznacza to zwiększenie ruchu barek motorowych oraz pchanych co może prowadzić do zwiększania emisji spalin wzdłuż cieku. Należy jednak pamiętać, że większy udział transportu śródlądowego odbędzie się kosztem innych środków transportu. Szacuje się, że transport tysiąca ton ładunku barkami oznacza dwu-trzykrotnie mniejsze szkody dla przyrody w związku z emisją dwutlenku węgla (rys. 13), zużyciem energii oraz generowaniem hałasu. Dlatego należy zwrócić uwagę na to, że zwiększenie emisji spalin w bezpośrednim sąsiedztwie kanału może spowodować ogólny spadek emisji szkodliwych zanieczyszczeń na wiele większej powierzchni. Ponadto przewiduje się, że zwiększy się emisja zanieczyszczeń atmosferycznych na skutek rozwoju turystyki wodnej na kanale. Rysunek 13. Porównanie emisji dwutlenku węgla z różnych źródeł transportu transport drogowy 48,1 kolej 33,4 żegluga śródlądowa Źródło: opracowanie własne Podobnie jak w przypadku jakości powietrza zwiększenie ruchu barek motorowych i pchanych może spowodować zwiększenie hałasu wzdłuż cieku jednak hałas generowany przez ruch statków rzecznych leży daleko poniżej dopuszczalnej granicy. Należy podkreślić, że barki rzeczne przejmą cześć towarów transportowanych ciężarówkami lub koleją co w ogólnym rozrachunku doprowadzi do zniwelowania negatywnego klimatu akustycznego na większym obszarze. Ponadto przewiduje się, że zwiększy się emisja hałasu na skutek rozwoju turystyki wodnej na kanale. Nie przewiduje się by etap funkcjonowania zmodernizowanego kanału w znaczący sposób oddziaływał na warunki klimatyczne. Należy jednak pamiętać, ze niektóre z działań (np. remont urządzeń hydrotechnicznych i umocnień brzegowych) zwiększą ochronę w obliczu ekstremalnych zjawisk klimatycznych Oddziaływania na gleby