Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii na rok 2015

Transkrypt

1 PROJEKT Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr Rady Gminy Pleśna z dnia Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii na rok 2015

2 I Wstęp Prace nad Gminnym Programem Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii zwanym dalej Programem toczyły się przez ponad trzy miesiące w ramach interdyscyplinarnego zespołu ekspertów, powołanego w ramach projektu Doskonalenie mechanizmu konsultacji społecznych w gminie Pleśna. Projekt ten, realizowany przez Urząd Gminy Pleśna oraz Fundację Biuro Inicjatyw Społecznych z Krakowa miał na celu, m.in. włączenie szerokiego grona specjalistów w tworzenie Programu oraz mieszkańców w konsultacje jego założeń. Prace Panelu poprzedzone zostały przeprowadzeniem badania pn. Diagnoza używania substancji psychoaktywnych przez mieszkańców gminy Pleśna. II Postanowienia ogólne Program określa sposoby realizacji zadań własnych Gminy Pleśna, o których mowa w art.4 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia 26 października 1982 r.(tekst jednolity: Dz. U. z 2012 r. poz.1356,z późn. zm.) oraz art.10 ust.3 ustawy z dnia 29 lipca2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2012 r.,poz.124 ze zm.). Program będzie realizowany również w oparciu o ustawę z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie ( Dz. U. Nr 180,poz.1493 z późn. zm.) oraz ustawę z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej ( Dz. U. z 2009 r. Nr.175,poz.1362 z późn. zm.) i ustawę z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie(dz. U. z 2010 r. Nr 234,poz.1536). Program jest spójny z zadaniami określonymi w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Pleśna. Zgodnie z zapisami art.4 1 ust.1 i 2 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi prowadzenie działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz integracji społecznej osób uzależnionych od alkoholu należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania te obejmują: 1. zwiększenie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych od alkoholu;

3 2. udzielanie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe, pomocy psychospołecznej i prawnej a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinie; 3. prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania narkomanii w szczególności dla dzieci i młodzieży, w tym prowadzenie pozalekcyjnych zajęć sportowych, a także działań na rzecz dożywiania dzieci uczestniczących w pozalekcyjnych programach opiekuńczowychowawczych i socjoterapeutycznych; 4. wspomaganie działalności instytucji, stowarzyszeń, osób fizycznych służącej rozwiązywaniu problemów alkoholowych; 5. podejmowanie interwencji w związku z naruszeniem przepisów określonych w art.13 i 15 1 ustawy oraz występowanie przed sądem w charakterze oskarżyciela publicznego; 6. wspieranie zatrudnienia socjalnego poprzez organizowanie i finansowanie Centrów Integracji Społecznej. Zgodnie z art.10 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, przeciwdziałanie narkomanii należy do zadań własnych gminy. W zakresie narkomanii zadania te są następujące: 1. zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych i osób zagrożonych uzależnieniem. 2. udzielanie rodzinom, w których występują problemy narkomanii, pomocy psychospołecznej i prawnej. 3. prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej, edukacyjnej oraz szkoleniowej w zakresie rozwiązywania problemów narkomanii, w szczególności dla dzieci i młodzieży, w tym prowadzenie zajęć sportowo rekreacyjnych dla uczniów, a także działań na rzecz dożywiania dzieci uczestniczących w pozalekcyjnych programach wychowawczych i socjoterapeutycznych. 4. wspomaganie działań instytucji, organizacji pozarządowych i osób fizycznych, służących rozwiązywaniu problemów narkomanii 5. pomoc społeczną osobom uzależnionym i rodzinom osób uzależnionych dotkniętych ubóstwem i wykluczeniem społecznym i integrowanie ze środowiskiem lokalnym tych osób z wykorzystaniem pracy socjalnej i kontraktu socjalnego. Realizacja powyższych zadań prowadzona jest w postaci Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii w Gminie Pleśna. Podstawowe cele Programu to:

4 1) Monitorowanie problemów alkoholowych i narkotykowych w Gminie Pleśna, 2) Zwiększenie dostępności do alternatywnych form spędzania wolnego czasu, 3) Dążenie do zmian zachowań i postaw wobec alkoholu zwłaszcza u osób młodych, 4) Ograniczenie spożycia napojów alkoholowych, 5) Realizowanie programów profilaktycznych, informacyjnych i edukacyjnych wpływających na postawy i umiejętności ważne dla zdrowia, w szczególności wśród młodzieży i grup podwyższonego ryzyka, 6) Zwiększanie skuteczności i dostępności terapii dla osób uzależnionych od alkoholu, narkotyków oraz członków ich rodzin, 7) Edukacja w zakresie nowoczesnych metod profilaktyki i rozwiązywania problemów uzależnień, 8) Pomoc prawna i psychologiczna dla rodzin osób nadużywających alkoholu (w szczególności w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie), 9) Wspieranie działalności środowisk niosących pomoc osobom z problemami uzależnień, 10) Zwiększenie dostępności i skuteczności terapii w zakresie nowoczesnych metod rozwiązywania problemów alkoholowych i narkotykowych, 11) Eliminacja nieprawidłowości w sprzedaży alkoholu. Obok zadań dotyczących profilaktyki alkoholowej, Program zawiera również zadania własne gminy w obszarze profilaktyki i terapii narkomanii, wynikające z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Zamieszczenie zadań wynikających z dwóch odrębnych przepisów w jednym Programie wynika przede wszystkim z faktu, że do znacznej części problemów będących skutkiem nadmiernego spożywania alkoholu czy brania używek można zaproponować zbieżne działania profilaktyczne. Wyniki różnorodnych badań, obserwacja zachowań młodych ludzi oraz rekomendacje Światowej Organizacji Zdrowia wskazują na potrzebę zintegrowanego podejścia do profilaktyki używania substancji psychoaktywnych. Szczególnie młodzi ludzie mają tendencje do podejmowania zachowań ryzykownych dla zdrowia, do których należy przede wszystkim eksperymentowanie z narkotykami, nikotyną i alkoholem. Zasadnym jest stworzenie programu dotyczącego profilaktyki zachowań ryzykownych szkodliwych dla zdrowia oraz łączenie różnorodnych form profilaktyki podejmowanych wobec młodego pokolenia. Działania realizowane w ramach Programu będą się koncentrowały m.in. na osłabieniu czynników ryzyka, kształtowaniu więzi rodzinnych, rozwijaniu zainteresowania nauką szkolną, czy wzmacnianiu postaw opartych na respektowaniu obowiązujących norm i wartości. Jednym z priorytetowych zadań Programu jest udzielanie pomocy dzieciom z rodzin z problemem uzależnień. Nie mogąc liczyć na wsparcie ze strony najbliższych

5 powinny mieć zapewnioną pomoc z zewnątrz. Podejmowane będą również działania edukacyjne adresowane do rodziców, których celem będzie wspieranie abstynencji dzieci, pomoc w rozwiązywaniu trudnych problemów oraz rozwijanie umiejętności wychowawczych rodziców. II DIAGNOZA STANU PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH (ALKOHOLIZMU, NARKOMANII, PRZEMOCY W RODZINIE) Wstęp W ramach projektu Doskonalenie mechanizmu konsultacji społecznych w gminie Pleśna, realizowanego przez Fundację Biuro Inicjatyw Społecznych z Krakowa i Urząd Gminy Pleśna zostały zaplanowane i przeprowadzone badania pn. Diagnoza używania substancji psychoaktywnych przez mieszkańców gminy Pleśna. Aby stworzony dokument odpowiadał na problemy i potrzeby mieszkańców gminy Pleśna i w realny sposób przyczyniał się do zapobiegania i zwalczania nadużywania substancji psychoaktywnych, przeprowadzono badania służące oszacowaniu skali zjawiska, poznaniu opinii i doświadczeń mieszkańców w zakresie spożywania substancji psychoaktywnych oraz identyfikacji trudności i barier w funkcjonowaniu systemu przeciwdziałania uzależnieniom w gminie Pleśna. Wyniki przeprowadzonych badań stały się punktem wyjścia do prac panelu ekspertów, którego zadaniem było skonsultowanie Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii na rok 2015.

6 RYSUNEK 1. GŁÓWNE CELE BADANIA Przebieg i koncepcja badań Badania były prowadzone od stycznia do kwietnia 2014 roku na terenie gminy Pleśna. Szczegółową koncepcję badania tj. cele badawcze w odniesieniu do poszczególnych grup oraz sposób zbierania danych przedstawiono w tabeli 1. TABELA 1. SZCZEGÓŁOWE CELE BADNIA Cześć I. Diagnoza postaw dorosłych mieszkańców gminy Pleśna wobec spożywania substancji psychoaktywnych (alkohol, narkotyki). Populacja badana: mieszkańcy gminy Pleśna powyżej 18 roku życia SZCZEGÓŁOWE CELE BADANIA Oszacowanie dostępności alkoholu dla mieszkańców gminy. Oszacowanie skali rejestrowanego uzależnienia od alkoholu i narkotyków wśród dorosłych mieszkańców gminy Pleśna Oszacowanie wpływu spożywania alkoholu/narkotyków na zdrowie mieszkańców gminy Ocena ważności różnych problemów społecznych w skali lokalnej (w tym NARZĘDZIA BADAWCZE Analiza danych zastanych

7 uzależnienia od alkoholu, narkotyków). Poznanie częstotliwości spożycia różnych napojów alkoholowych oraz oszacowanie wielkości konsumpcji. Wyodrębnienie i scharakteryzowanie grup mieszkańców pijących ryzykownie i szkodliwie. Poznanie wzorów konsumpcji napojów alkoholowych (np. okazji, w jakich mieszkańcy spożywają napoje alkoholowe, miejsca, osób towarzyszących). Ocena rozpowszechnienia spożywania narkotyków wśród mieszkańców. Ocena dostępności narkotyków na terenie gminy Pleśna. Poznanie zachowań ryzykownych, jakie są związane z zażywaniem substancji psychoaktywnych, m.in.: kierowanie samochodem pod wpływem alkoholu/narkotyków spożywanie alkoholu w miejscu pracy spożywanie alkoholu/narkotyków, palenie papierosów przez kobiety w ciąży Poznanie częstotliwości bycia świadkiem zachowań ryzykownych, jakie są związanez zażywaniem substancji psychoaktywnych, m.in.: kierowanie samochodem pod wpływem alkoholu/narkotyków kupowanie/spożywanie alkoholu przez nieletnich kupowanie/palenie papierosów przez nieletnich spożywanie alkoholu/narkotyków, palenie papierosów przez kobiety w ciąży Sposoby reagowania w sytuacjach bycia świadkiem ww. zachowań. Przyczyny braku reakcji w sytuacjach bycia świadkiem ww. zachowań. Poznanie stosunku mieszkańców do używania substancji psychoaktywnych w różnych sytuacjach (np. opnie o szkodliwości picia/zażywania narkotyków, przyzwolenie w różnych sytuacjach). Ocena wpływu na zdrowie używania wybranych substancji psychoaktywnych. Znajomość instytucji zajmujących się działaniami na rzecz przeciwdziałania alkoholizmowi i narkomanii. Ocena postaw mieszkańców wobec substancji psychoaktywnych z perspektywy przedstawicieli instytucji. Ocena rozpowszechnienia szkodliwych/ryzykownych wzorców zachowań Ankieta z mieszkańcami Wywiady indywidualne z przedstawicielami

8 związanych z nadużywaniem substancji psychoaktywnych przez mieszkańców. instytucji Cześć II. Diagnoza postaw młodzieży z gminy Pleśna wobec spożywania substancji psychoaktywnych (alkohol, narkotyki) oraz poznanie skali zachowań agresywnych i przemocowych Populacja badana: młodzież z terenu gminy (od klas 6 szkoły podstawowej do klas 3 gimnazjum) SZCZEGÓŁOWE CELE BADANIA Ocena dostępności alkoholu, narkotyków, papierosów dla młodzieży z terenu gminy. Poznanie częstotliwości spożycia różnych napojów alkoholowych przez młodzież. Poznanie wzorów konsumpcji napojów alkoholowych przez młodzież (np. okazji, w jakich spożywają napoje alkoholowe, miejsca, osób towarzyszących). Ocena rozpowszechnienia zażywania narkotyków, dopalaczy wśród młodzieży. Ocena częstotliwości palenia papierosów przez młodzież. Identyfikacja czynników zachęcających młodzież do sięgania po substancje psychoaktywne. Poznanie stosunku młodzieży do używania substancji psychoaktywnych w różnych sytuacjach (np. opnie o szkodliwości picia/zażywania narkotyków). Ocena wiedzy młodzieży na temat szkodliwego wpływu substancji psychoaktywnych na zdrowie. Poznanie wzorców zachowań używania substancji psychoaktywnych przez osoby z najbliższego otoczenia młodzieży (rodziców, przyjaciół, znajomych). Poznanie opinii młodzieży na temat akceptacji najbliższego otoczenia (rodziców, przyjaciół, znajomych) wobec zażywania substancji psychoaktywnych. Poznanie częstotliwości zachowań agresywnych wśród młodzieży (np. udział w bójkach). Poznanie częstotliwości zachowań przemoczonych wśród młodzieży (przemoc psychiczna, fizyczna, wymuszanie pieniędzy, cyberprzemoc itp.). Ocena relacji młodzieży z rodzicami. Ocena relacji młodzieży z rówieśnikami. NARZĘDZIA BADAWCZE Ankieta z młodzieżą

9 Poznanie wzorów spędzania wolnego czasu przez młodzież: korzystania z komputera i Internetu (częstotliwość) oglądania telewizji lub filmów czytanie uprawianie sportu spotkania ze znajomymi rozwijanie zainteresowań spędzania czasu bez konkretnego zajęcia Znajomość instytucji zajmujących się działaniami na rzecz przeciwdziałania alkoholizmowi i narkomanii. Częstotliwość udziału w działaniach profilaktycznych realizowanych przez szkołę i inne instytucje i organizacje z gminy. Ocena dostępności alkoholu, narkotyków, papierosów dla młodzieży z terenu gminy. Poznanie opinii przedstawicieli instytucji/organizacji na temat skali problemu spożywania alkoholu, zażywania narkotyków, dopalaczy, palenia papierosów przez młodzież oraz problemów agresji przemocy. Opinie na temat czynników zachęcających młodzież do sięgania po substancje psychoaktywne. Poznanie opinii na akceptacji społeczności lokalnej wobec zażywania przez młodzież substancji psychoaktywnych. Wywiady indywidualne z przedstawicielami instytucji Część III. Ocena działań podejmowanych przez różne instytucje i organizacje z terenu gminy na rzecz profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii oraz współpracy w tym zakresie. SZCZEGÓŁOWE CELE BADANIA Poznanie działań podejmowanych przez instytucje i organizacje z gminy na rzecz profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii. Identyfikacja obszarów, w których działania powinny zostać wzmocnione. Ocena komplementarności i skuteczności podejmowanych działań. Poznanie problemów i barier jakie utrudniają instytucjom i organizacjom z gminy podejmowanie i prowadzenie działań na rzecz profilaktyki i NARZĘDZIA BADAWCZE Wywiady indywidualne z przedstawicielami instytucji

10 rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii. Poznanie zakresu i form współpracy pomiędzy instytucjami i organizacjami z gminy na rzecz profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii. Ocena przepływu informacji pomiędzy instytucjami i organizacjami z gminy w związku z działaniami na rzecz profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii. Techniki badawcze W prowadzonych badaniach zastosowano triangulację źródeł i narzędzi badawczych dane pozyskiwano z różnych źródeł i różnymi metodami, dzięki czemu możliwa była weryfikacja trafności wyciąganych wniosków. ANALIZA DANYCH ZASTANYCH Pierwszym etapem badania była analiza istniejących informacji zawartych w dokumentach gminnych: Programach Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii za lata Sprawozdaniach Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych za lata Sprawozdaniach Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (MPIPS). BADANIA ILOŚCIOWE W celu zebrania informacji o skali zjawiska używania substancji psychoaktywnych przeprowadzono ankiety z młodzieżą oraz dorosłymi mieszkańcami gminy Pleśna. Ze względu na trudny i drażliwy temat, badania z dorosłymi mieszkańcami gminy postanowiono przeprowadzić w formie ankiety telefonicznej wspomaganej komputerowo (CATI). Z książki telefonicznej losowano osoby do kontaktu, a następnie ankieterzy dzwonili do nich i zapraszali do udziału w badaniu.

11 Ze względu na odmowy udziału w badaniu, nieaktualne numery telefonów oraz trudności z dotarciem do najmłodszych grup wiekowych z zaplanowanej liczby 160 zrealizowano 121 ankiet. Druga część badań ankietowych przeprowadzona była z młodzieżą szkolną z terenu gminy Pleśna. W wyniku konsultacji z przedstawicielami urzędu i jednostek organizacyjnych, ankiety postanowiono przeprowadzić z uczniami szóstych klas szkół podstawowych oraz wszystkich klas gimnazjum z terenu gminy. Spośród 523 dzieci objętych nauką w tych klasach w roku szkolnym 2013/2014, udało się zebrać 388 ankiet (74%).Pozostali uczniowie nie wzięli udziału w badaniu ze względu na nieobecność w szkole danego dnia lub brak zgody od rodziców na udział w badaniu 1. BADANIA JAKOŚCIOWE Uzupełnieniem badań ilościowych były wywiady pogłębione przeprowadzone przedstawicielami instytucji i organizacji z terenu gminy Pleśna, reprezentującymi pomoc społeczną, oświatę, kulturę, wymiar sprawiedliwości i organ ścigania. Indywidualne wywiady pogłębione przeprowadzono z 12 specjalistami, którzy w swojej pracy zawodowej stykają się z problemem uzależnień. Wśród badanych znaleźli się: pedagodzy szkolni i dyrektorzy szkół, kurator społeczny, dyrektor i pracownik socjalny Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej, terapeuta uzależnień, Pełnomocnik ds. Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, członkowie Gminnej Komisji ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, pracownik świetlicy profilaktycznej, Dyrektor Ośrodka Kultury oraz Policjant. Najważniejsze wnioski z badań WNIOSKI Z BADANIA PROBLEMU UZALEŻNIEŃ W GMINIE PLEŚNA Jakie są wzorce używania substancji psychoaktywnych przez osoby z najbliższego otoczenia młodzieży (rodziców, przyjaciół, znajomych)? W blisko 80% domów młodzież ma styczność z alkoholem, najczęściej dzieje się to jednak rzadko: kilka razy w roku (43%) lub kilka razy w miesiącu (29%). Niepokojące jest jednak, że w 1 Ze względu na fakt, że badanie dotyczyło tematów drażliwych w kontekście osób niepełnoletnich, przed badaniem każdy z uczniów otrzymał informacje dla rodzica wraz z prośbą o wyrażanie zgody na udział dziecka w badaniu. Osoby, które nie przyniosły podpisanego dokumentu, nie dostawały ankiety do uzupełnienia.

12 domach 7% uczniów napoje alkoholowe pojawiają się kilka razy w tygodniu, w 2% - codziennie. Uczniowie z wyższych klas częściej wskazywali, że w ich domach pije się alkohol, niż uczniowie klas młodszych. Zdecydowanie mniejsza ilość dzieci, około 40%, styka się w domu z paleniem. Kontakt ten jest jednak znacznie częstszy: u 24% uczniów w domu pali się codziennie, u 6% - kilka razy w tygodniu, a dalsze 5 i 6%- kilka razy w miesiącu i roku. Zaledwie 0,8% uczniów stwierdziło, że w ich domach zażywa się narkotyki (3 osoby). W opinii uczniów, rodzice zakazują im spożywania alkoholu (zdecydowanie- ponad 80%, raczej dalsze 10%). Pojedyncze osoby uważały, że wg rodziców jest to ich sprawa, bądź rodzice okazjonalnie aprobują takie zachowania. Większość uczniów (ponad 70%) uważa, że ich przyjaciele lub znajomi nie akceptują spożywania przez nich alkoholu. Tylko 9% badanych jest zdania, że ich przyjaciele akceptują takie zachowania, a 20% twierdzi, że przyjaciele zostawiają im wolny wybór ( to jest moja sprawa ). Brak przyzwolenia środowiska rówieśniczego na spożywanie alkoholu jest szczególnie widoczny w młodszych klasach, a wraz z wiekiem opinie na ten temat stają się coraz bardziej aprobujące. Wraz z wiekiem uczniowie mają coraz więcej znajomych palących papierosy oraz spożywających alkohol. Połowa 6-klasistów w swoim gronie znajomych nie zna żadnej osoby, która paliłaby papierosy, a 42% wie o pojedynczych przypadkach. Z kolei wśród gimnazjalistów z III klasy 21% obraca się w towarzystwie, w którym większość pali, a dalsze 20% ocenia, że połowa ich bliskich znajomych sięga po papierosy. Blisko 2/3 uczniów klas 6-tych nie ma w swoim najbliższym otoczeniu osób pijących alkohol, z kolei w III klasie gimnazjum odsetek ten spada do 7%. Spośród najstarszych badanych, 23% uczniów deklaruje, że większość ich znajomych sięga po alkohol, a 25% - ma około połowę takich znajomych. Niemal wszyscy szóstoklasiści oraz większość gimnazjalistów nie ma znajomych, którzy próbowaliby miękkich narkotyków. Zmiana pojawia się dopiero w III klasie, gdzie co 3 uczeń ma wśród znajomych pojedyncze osoby sięgające po marihuanę lub haszysz. Jakie doświadczenia z papierosami ma młodzież z gminy Pleśna? Pierwsze doświadczenia z papierosami ma już za sobą 24% uczniów biorących udział w badaniu (93 osoby: po 15 z klasy VI i I gimnazjum, 24 z klasy II oraz 38 z klasy III). Większość uczniów mających kontakt z wyrobami tytoniowymi ze szkoły podstawowej oraz I i II klasy gimnazjum

13 paliła papierosy 1-2 razy w życiu. Inaczej natomiast jest w ostatniej klasie gimnazjum: 30% palących uczniów (12 z 38) robiło to już ponad 40 razy. Widoczna jest zależność pomiędzy paleniem papierosów przez młodzież, a wzorami zachowania rozpowszechnionymi w ich otoczeniu (w domu, wśród znajomych). Młodzież z rodzin, w których pali się często (codziennie lub kilka razy w tygodniu), częściej niż pozostała eksperymentowała z papierosami. Podobnie uczniowie, którzy wśród najbliższych znajomych mają osoby palące, również sami częściej próbowali papierosów. W ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem dziewczęta (18; 9%) częściej niż chłopcy (12; 6%) paliły wyroby tytoniowe. Większość z nich paliła sporadycznie (mniej niż jednego papierosa tygodniowo). Wśród uczniów z III klasy gimnazjum 8 z 15 przyznało, że w tym okresie paliło kilka lub kilkanaście papierosów dziennie można przypuszczać, że są to osoby już uzależnione. Ocena dostępności papierosów wśród uczniów zależy od 2 czynników: wieku i wcześniejszych kontaktów z papierosami. Uczniowie ze starszych klas oraz ci, którzy próbowali już papierosów, częściej wskazywali na łatwy dostęp do wyrobów nikotynowych niż pozostali. W opinii przedstawicieli placówek edukacyjnych biorących udział w badaniach jakościowych palenie papierosów staje się coraz większym problemem, zwłaszcza wśród uczniów gimnazjów. Bardzo wielu uczniów pali, coraz więcej przynosi także do szkoły e-papierosy. Jakie doświadczenia z alkoholem ma młodzież z gminy Pleśna? Wraz z wiekiem rośnie odsetek uczniów, którzy kiedykolwiek pili napój alkoholowy. Duży przeskok widoczny jest między I a II klasą gimnazjum: co czwarty 6-klasista oraz blisko co trzeci uczeń I klasy gimnazjum próbowali już alkoholu, z kolei w II klasie gimnazjum doświadczenia takie ma 46% uczniów, a w III klasie 59%. Pomiędzy dziewczętami i chłopcami nie zanotowano istotnych różnic w spożywaniu alkoholu. Najwięcej uczniów sięgnęło po alkohol z ciekawości (45%) lub chcąc się odprężyć, wyluzować (29%). 16% badanych chciało zapomnieć o swoich problemach, przy czym powód ten częściej wskazywały dziewczyny (24%) niż chłopcy (8%). Blisko 2/3 badanych uczniów swój pierwszy kontakt z alkoholem miało w towarzystwie znajomych lub przyjaciół, a 10% - rodzeństwa. Warto zwrócić uwagę, że aż 11% uczniów po raz pierwszy piło napój alkoholowy przy rodzicach.

14 Do najważniejszych czynników, które mają wpływ na dotychczasowe doświadczenia młodzieży z alkoholem można zaliczyć: o Rodzinne wzorce spożywana alkoholu. W domach, w których alkohol pije się kilka razy w roku lub w ogóle, młodzież sięga po alkohol rzadziej niż w domach, w których trunki pija się kilka razy w miesiącu i częściej. o Postawę rodziców wobec spożywania przez dziecko alkoholu. Uczniowie, którzy uważają, że ich rodzice zdecydowanie nie akceptują picia przez nich alkoholu rzadziej próbowali napojów alkoholowych od tych, którzy sądzą, że ich rodzice są raczej przeciwko piciu. o Wzorce zachowania popularne w środowisku rówieśniczym. Uczniowie obracający się w towarzystwie, w którym większość osób pije alkohol, sami też próbowali już wina, piwa lub wódki (79%). Natomiast wśród osób, których żaden znajomy nie pije alkoholu, odsetek mających pierwsze doświadczenie z napojami procentowymi jest dużo niższy i wynosi 15%. o Kondycja psychiczna i samopoczucie młodzieży. Uczniowie o umiarkowanym samopoczuciu i skłonności do stanów depresyjnych częściej mieli już za sobą pierwsze doświadczenia z alkoholem (60%) niż respondenci, których samopoczucie w ciągu ostatnich dni było dobre (38%) lub bardzo dobre (35%). 21 uczniów przyznało, że po alkoholu stracili kontrolę nad swoim zachowaniem (9 chłopców i 12 dziewczyn) oraz mieli nieporozumienia z przyjaciółmi (7 osób). Po 2 osoby jako konsekwencje spożywania alkoholu wskazywały gorsze wyniki w nauce, kłopoty z policją, bójki lub przepychanki oraz seks bez zabezpieczenia. 66 uczniom zdarzyła się sytuacja, że wrócili do domu pod wpływem alkoholu. 27 z nich udało się ukryć ten fakt przed rodzicami ( nie zorientowali się ). 18 spotkało się z reakcją afektywną ( rodzice zdenerwowali się i nakrzyczeli na mnie ), 11 zostało ukaranych, a 2 osoby zostały uderzone. Warto odnotować, że w 5 przypadkach rodzice mimo, że zauważyli stan dziecka, nie zareagowali w żaden sposób. Ocena dostępności alkoholu dla uczniów w dużej mierze zależy od wieku respondentów, w mniejszym stopniu zaś od rodzaju alkoholu. Najłatwiejszy dostęp do alkoholu deklarują uczniowie III klas gimnazjów: ponad 60% w przypadku piwa i wina oraz ponad 50% w przypadku wódki. Zaledwie co 9-ty trzecioklasista uważa, że nie miałby w ogóle możliwości

15 zdobycia alkoholu, 22% uważa, że byłoby to trudne i bardzo trudne w przypadku piwa i wina, a dla 28% - w przypadku wódki. Wśród szóstoklasistów przeważają oceny, że dostęp do wskazanych trunków jest dla nich niemożliwy lub trudny. Łatwy i bardzo łatwy dostęp do piwa deklaruje 21% uczniów 6 klas, do wina 8%, a do wódki 7% uczniów. Według badanych specjalistów nie można mówić o uzależnieniu wśród młodzieży szkolnej. Oczywiście alkohol nie jest czymś, czego młodzież nie zna. Część uczniów próbuje alkoholu, ale te sytuacje mają raczej charakter epizodów, eksperymentów. Osoby pracujące z młodzieżą, rzadko stykają się z sytuacjami, w których uczniowie przebywają w szkole pod wpływem alkoholu. Są to incydentalne przypadki. Niepokój specjalistów budzi łatwa dostępność do alkoholu wśród dzieci i młodzieży. Obowiązuje zakaz sprzedaży alkoholu osobom nieletnim, w sklepach znajdują się odpowiednie oznaczenia, ale nawet tam, gdzie sprzedawcy stosują się do zakazu i nie sprzedają alkoholu nieletnim, dla młodzieży nie stanowi to poważnej przeszkody. Młodzi ludzie znają sposoby, dzięki którym mogą obejść obowiązujące przepisy i nabywają alkohol za pośrednictwem osób trzecich. Jakie doświadczenia z narkotykami ma młodzież z gminy Pleśna? Narkotyki są używką znacznie rzadziej rozpowszechnioną niż papierosy i alkohol. Do próbowania marihuany przyznało się 4% uczniów: po 1 z klasy VI szkoły podstawowej i I gimnazjum, 3 z klas II oraz 9 z klas III. Po inne narkotyki sięgnęło 2% badanych uczniów (6 gimnazjalistów). Opinie uczniów o możliwości zdobycia marihuany i innych narkotyków różnią się w zależności od wieku. Ponad 90% 6-klasistów uważa, że nie byliby w stanie zdobyć narkotyków. Z kolei wśród uczniów III klasy gimnazjów 34% uważa to za niemożliwe, 42%- trudne, ale już 24% stwierdza, że byłoby to łatwe. W gminie Pleśna problem używania dopalaczy nie jest duży. Dwóch uczniów szkoły podstawowej oraz piętnastu gimnazjalistów przyznało, że próbowali dopalaczy przynajmniej raz w życiu. Większość badanych uczniów szkoły podstawowej uważa, że dostęp do dopalaczy jest dla nich niemożliwy (84%) lub trudny (15%). Jednak dla starszych uczniów nie stanowi to tak dużego problemu: 11% najstarszych gimnazjalistów ocenia, że zdobycie dopalaczy byłoby dla nich bardzo łatwe, a dla 13% - raczej łatwe. Przedstawiciele placówek oświatowych z terenu gminy Pleśna wskazują, że problem

16 narkotyków nie występuje na szeroką skalę w szkołach. Do nauczycieli docierają informacje, że młodzież próbuje narkotyków, ale trudno powiedzieć na ile są one prawdziwe. Ponadto, są to pojedyncze przypadki. Badani podkreślają, że nie zetknęli się w swoich szkołach z sytuacją, w której jakiś uczeń byłby pod wpływem narkotyków, jednak mają świadomość, że w gminie taki problem może istnieć. Czy młodzież zna instytucje pomagające osobom uzależnionym? Większość uczniów nie zna instytucji pomagających osobom uzależnionym od alkoholu lub narkotyków 23% badanych nie było w stanie wymienić żadnego podmiotu. Pozostałe wskazania pokazują, że młodzież ma bardzo małą wiedzę w tej kwestii 5% wymieniło kluby AA, około 4% - psychologa i odwyk, kolejne 2% - pedagoga i terapię. Jak mieszkańcy gminy Pleśna postrzegają problemy uzależnienia od alkoholu i narkotyków? 41% badanych mieszkańców wskazuje alkoholizm jako trzeci najbardziej nasilony problem w gminie, po bezrobociu i małym zaangażowaniu mieszkańców w sprawy gminy. 4% badanych uznało narkomanię za najmniej nasilony problem w gminie, jednak aż 18% badanych miało trudność z oceną stopnia nasilenia tego problemu w gminie. Na poziomie deklaracji, stosunek badanych do nadużywania alkoholu jest dość jednoznaczny i w większości wypadków nieobarczony stereotypowym postrzeganiem problemu. Prawie wszyscy respondenci uzależnienie od alkoholu uznają za chorobę 97% zgadza się z twierdzeniem, mówiącym, że alkoholik to osoba chora, której trzeba pomóc. Wśród ankietowanych nie ma akceptacji dla prowadzenia pojazdu pod wpływem alkoholu. Żaden z badanych nie poparł twierdzenia, zgodnie z którym można spokojnie prowadzić samochód, jeśli wcześniej wypiło się tylko niewielką ilość alkoholu np. małe piwo lub kieliszek wódki. 94% wyraziło w tej kwestii zdecydowany sprzeciw, a 6% wskazało, że raczej się z tym nie zgadza. Badani nie akceptują także spożywania alkoholu przez kobiety będące w ciąży. 80% zdecydowanie się nie zgadza, a 14% raczej nie zgadza z tym, że kobieta w ciąży może od czasu do czasu wypić niewielką ilość alkoholu np. lampkę wina. Najwięcej kontrowersji wzbudziło wśród

17 uczestników badania twierdzenie mówiące, że problem alkoholowy występuje tylko w rodzinach patologicznych. Co prawda zdecydowana większość respondentów - 82% nie zgodziło się z tym twierdzeniem, ale jednocześnie 16% wyraziło swoją akceptację. Podobnie, specjaliści z gminy Pleśna, którzy stykają się w swojej pracy zawodowej z problemem uzależnienia, podkreślają, że w większości przypadków problem ten dotyka rodzin dysfunkcyjnych. Jednak obserwują także sytuacje, w których nadużywanie alkoholu i związane z tym problemy pojawiają się także w tzw. dobrych domach w rodzinach, uznawanych za normalne, a nawet lepiej niż przeciętnie sytuowane. 90% spośród 119 badanych mieszkańców nie zgodziło się z twierdzeniem, że używanie miękkich narkotyków, takich jak marihuana czy haszysz, powinno być dozwolone. 8% nie zajęło w tej kwestii jednoznacznego stanowiska. Większość badanych nie poparła twierdzenia ograniczającego występowanie problemu narkomanii tylko do rodzin patologicznych. Uzależnienie od narkotyków badani postrzegają również w kategoriach choroby. 86% z nich nie zgadza się z twierdzeniem, że jeśli ktoś zażywa narkotyki, to powinien sam radzić sobie ze swoim problemem. Uczestników badania najbardziej podzielił stosunek do tego, kogo dotyczy problem narkomanii. Podczas, gdy blisko 70% badanych zanegowało twierdzenie mówiące, że zażywanie narkotyków dotyczy wyłącznie młodzieży, niemal 30% się z tym zgodziło. Również w opinii badanych specjalistów narkotyki to używki bardziej rozpowszechnione wśród młodzieży niż dorosłych mieszkańców gminy. Jakie doświadczenia z alkoholem i narkotykami mają mieszkańcy gminy Pleśna? Blisko 70% badanych (82 osoby) zadeklarowało, że pija napoje alkoholowe. 31% wskazało, że nie spożywa tego typu napojów. Wśród spożywanych przez badanych napojów alkoholowych najmniej popularne jest wino aż 49% osób wskazało, że w ciągu ostatnich 12 m-cy w ogóle nie piło wina, 16% wskazało, że piło wino raz na kwartał. 68% spośród 40 osób deklarujących spożywanie wina w ostatnich 12 m-cach zazwyczaj wypijało 1 lampkę wina. Trunki dużo bardziej popularne wśród mieszkańców gminy Pleśna to piwo i wódka. Większość badanych spożywała te alkohole w ciągu ostatniego roku. Badani z większą częstotliwością piją piwo 40% badanych pije raz w tygodniu lub raz na miesiąc. Większość spośród ogółu osób deklarujących picie piwa jednorazowo spożywa 1-2 butelki piwa 62% z 58 osób. 52% badanych, deklarujących spożywanie alkoholu wódkę pija raz na kwartał lub raz na pół roku. 30% spośród 56 badanych deklarujących spożywanie wódki w ciągu ostatnich 12 miesięcy jednorazowo wypijało 5 lub

18 więcej kieliszków tego alkoholu. Prawie wszyscy badani 97% piją alkohol przy okazji imienin czy urodzin. Napoje alkoholowe spożywa połowa spośród 65 bywalców zabaw tanecznych i dyskotek. Znaczna liczba badanych spożywanie napojów alkoholowych, pije bez okazji 43%. Okazją do wypicia alkoholu dla 40% pijących są chrzciny, komunie i święta. Blisko ¼ badanych deklarujących spożywanie alkoholu pija alkohol do obiadu czy kolacji. Dla znikomej liczby badanych okazją do wypicia alkoholu jest wypłata: tylko 2% badanych zadeklarowało, picie alkoholu od czasu do czasu w związku wypłatą. Uczestnicy badania najczęściej piją alkohol w swoim domu 54%, oraz u rodziny czy znajomych 53%. 1/5 respondentów napoje alkoholowe spożywa zwykle w pubie czy restauracji. Pod gołym niebem pija mniej niż 10% badanych. Żadna osoba nie wskazała pracy jako miejsca, w którym zwyczajowo spożywa alkohol. Według badanych przedstawicieli instytucji i organizacji zajmujących się problemem uzależnień na terenie gminy Pleśna, zjawisko nadużywania alkoholu dotyczy przede wszystkim mężczyzn. Zdarzają się również sytuacje, w których problem z alkoholem mają też kobiety, ale są to rzadsze przypadki. Alkoholizm wiąże się w większości przypadków z bezrobociem. Rodziny, w których występuje problem alkoholowy znajdują się często w gorszej sytuacji ekonomicznej, członkowie rodziny nie pracują lub podejmują się tylko prac dorywczych, a zarobione pieniądze przepijają. Osoby uzależnione zazwyczaj mają problemy rodzinne. Alkohol pojawia się w rodzinach wielodzietnych, często towarzyszy mu przemoc w rodzinie. Osoby uzależnione są życiowo zagubione, nie radzą sobie ze stresem. Są przekonane, że kontrolują swoje picie i nie mają świadomości uzależnienia. Spośród 121 mieszkańców gminy Pleśna uczestniczących w badaniu CATI, tylko 3% (4 osoby) przyznało się do próbowania narkotyków - marihuany. 97% badanych zadeklarowało, że nie podejmowało kiedykolwiek takich prób. Badani, którzy mieli kontakt z narkotykami, sięgali po nie z ciekawości lub dla towarzystwa. Wg specjalistów z gminy Pleśna narkotyki nie są w gminie dużym problemem - jest to zjawisko, które w większym stopniu ujawnia się w miastach niż w środowisku wiejskim. Jaki jest stosunek mieszkańców gminy Pleśna do prowadzenia pojazdów pod wpływem alkoholu i innych zachowań ryzykownych?

19 Żaden z badanych deklarujących spożywanie napojów alkoholowych nie przyznał, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy zdarzyło mu się prowadzić pod wpływem alkoholu samochód, motor, rower, skuter, traktor lub inną maszynę rolniczą. 16 osób spośród ogółu uczestników badania przyznało natomiast, że było świadkiem prowadzenia pojazdów mechanicznych, przez osobę znajdującą się pod wpływem alkoholu. Najczęstszą reakcją świadków było zwrócenie uwagi kierowcy. W ten sposób postąpiło 31% badanych, 19% respondentów wskazało, że zabrało kierowcy kluczyki do pojazdu. Tyle samo osób podjęło inne działania. 6% badanych poprosiło kogoś innego o odwiezienie pijanego kierowcy do domu i/lub wezwało policję lub inne służby. 19% badanych nic nie zrobiło. Problem braku społecznej reakcji na jazdę pod wpływem alkoholu podkreślają również badani specjaliści z gminy Pleśna. Nie ma społecznego przyzwolenia na prowadzenie pojazdów po alkoholu, zwłaszcza w najbliższym środowisku badanych, ale w gminie słyszy się o takich przypadkach. Mieszkańcy nie akceptują takiego zachowania, ale nie reagują nie zgłaszają odpowiednim służbom, że ktoś wsiadł za kierownicę pod wpływem alkoholu często bojąc się reakcji lub czując źle pojmowaną solidarność. Większość badanych w ciągu ostatnich 12 miesięcy nie była świadkiem sytuacji, w której dystrybucja czy spożywania alkoholu nie były zgodne z przepisami prawa lub normami społecznymi. 24 osoby zetknęły się z sytuacją spożywania alkoholu przez kobietę w ciąży i/lub spożywania alkoholu przez osoby niepełnoletnie i/lub sprzedaży alkoholu osobom niepełnoletnim. 16% badanych raz lub kilka razy było świadkiem picia alkoholu przez osoby niepełnoletnie. 5% zaświadczyło o sytuacji sprzedaży alkoholu osobom niepełnoletnim. 3% przyznało, że raz lub więcej miało do czynienia z sytuacją picia alkoholu przez kobietę w ciąży. Jednak badani, będący świadkami którejś z wymienionych wyżej sytuacji, w większości nie byli skłonni do podjęcia jakiejś reakcji. 67% świadków nic nie zrobiło. 29% zwróciło uwagę pijącym i/lub zwróciło uwagę sprzedawcy 8% i/lub podjęło inne działania 4%. Nikt nie zawiadomił policji ani innych służb. Jak mieszkańcy oceniają ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych u osób spożywających alkohol lub narkotyki? Respondenci większe zagrożenie dla zdrowia wiążą ze spożywaniem narkotyków niż alkoholu. 97% z nich uważa, że istnieje bardzo duże ryzyko pojawienia się szkód zdrowotnych w przypadku regularnego zażywania twardych narkotyków. 96% duże lub bardzo duże zagrożenie widzi w

20 przypadku przyjmowania twardych narkotyków od czasu do czasu. 97% badanych ma podobną opinię nt. systematycznego picia dużych ilości alkoholu. O ile 2% badanych uważa, że ryzyko wystąpienia szkód zdrowotnych u osób regularnie spożywających miękkie narkotyki jest niewielkie, to już 17% podobnie wypowiada się o sporadycznych doświadczeniach z narkotykami, zaś 4% sądzi, że w ogóle nie ma takiego ryzyka. Wypijanie dużych ilości alkoholu od czasu do czasu nie wzbudza specjalnych obaw o problemy ze zdrowiem u 11% badanych. 27% respondentów nie widzi ryzyka w przypadku regularnego picia małych ilości alkoholu. Dla większości uczestników badania sporadyczne spożywanie małych ilości alkoholu nie rodzi żadnego zagrożenia dla zdrowia (70%) lub zagrożenie jest znikome (19%). Jaka jest wiedza mieszkańców nt. instytucji udzielających pomocy osobom mającym problemem z alkoholem lub narkotykami? Co powinno się robić żeby skutecznie przeciwdziałać alkoholizmowi i narkomanii? Aż 52% badanych nie wiedziało jakie instytucje w gminie udzielają takiej pomocy. Wśród pozostałych, najwięcej osób wskazało na pomoc społeczną/gops 14% oraz Gminną Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych 11%. 6% wymieniło ośrodek leczenia uzależnień, 5% szkołę. Ośrodek zdrowia oraz Urząd Gminy wskazało po 3% respondentów, 2% kościół, 7% wybrało opcję inne. 3% badanych wskazało, że w gminie nie ma takich instytucji lub nie ma takich problemów. Ze względu na konsultacyjny charakter badania poproszono respondentów także o wskazanie kierunków działań w obszarze zapobiegania i zwalczania alkoholizmu. Większość respondentów wskazała na konieczność prowadzenia terapii dla osób uzależnionych (73%) oraz realizowania zajęć profilaktycznych skierowanych do dzieci (63%). Blisko połowa badanych (44%) opowiedziała się za udzielaniem pomocy rodzinom z problemem alkoholowym, a niemal 1/3 (32%) rekomendowała zwiększenie częstotliwości kontroli punktów sprzedaży alkoholu. Wg 19% respondentów powinno się informować mieszkańców nt. uzależnienia od alkoholu. 12% uczestników badania postulowało zmniejszenie ilości przyznawanych koncesji na sprzedaż alkoholu. Większość badanych za najskuteczniejszy sposób walki z problemem narkomanii uznała prowadzanie terapii dla osób uzależnionych (84%) oraz realizowanie zajęć profilaktycznych dla dzieci i młodzieży (78%). Wg blisko 1/3 respondentów pożądanym rozwiązaniem jest udzielanie pomocy rodzinom, w którym występuje problem narkomanii (33%) oraz informowanie mieszkańców nt. szkodliwości narkotyków (32%).

21 Jaką postawę mają rodzice wobec sytuacji używania środków psychoaktywnych przez młodzież? Większość spośród 39 respondentów posiadających dzieci w wieku szkolnym zadeklarowała, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy rozmawiała ze swoimi dziećmi o zażywaniu substancji psychoaktywnych. Więcej rodziców (77%) prowadziło rozmowy nt. picia alkoholu. Narkotyki były tematem rozmów w blisko 70% przypadków. W ciągu ostatnich 12 miesięcy ponad 20% rodziców nie poruszało kwestii zażywania wskazanych substancji psychoaktywnych. 77% badanych rodziców zadeklarowało, że ich dzieci przed 18 rokiem życia nie próbowały narkotyków. 64% podobnie wypowiedziało się nt. alkoholu. Tylko 10% respondentów (4 osoby) przyznało, że ich dzieci próbowały alkoholu będąc niepełnoletnie. Zarówno w przypadku alkoholu jak i narkotyków, około ¼ badanych deklarowała, że nic nie wie o tym, aby ich dzieci miały tego typu doświadczenia. Wszyscy rodzice, którzy przyznali, że ich dzieci próbowały alkoholu przed osiągnięciem pełnoletniości, zadeklarowali, że w reakcji na taką sytuację przeprowadzili z dzieckiem rozmowę nt. szkodliwości alkoholu. Dodatkowo 2 rodziców wskazało, że zdenerwowali się i nakrzyczeli na dziecko. W jednym przypadku dziecko zostało ukarane. Jednak wg badanych specjalistów postawa rodziców jest często poważną trudnością zdarza się, że rodzicie dzieci, z którymi pojawia się problem, nie chcą współpracować, nie widzą problemu, jakie ma ich dziecko lub nie chcą się do niego przyznać. W opinii specjalistów problem alkoholowy jest dziedziczony. Wzory picia utrwalają się w rodzinie i są przekazywane z pokolenia na pokolenie. Dzieci wychowując się w rodzinach, w których nadużywa się alkoholu powielają zachowania rodziców Jakie działania profilaktyczne na rzecz rozwiązywania problemów uzależnień prowadzone są na terenie gminy? Jak przebiega współpraca miedzy instytucjami? Na terenie gminy Pleśna najwięcej działań profilaktycznych skierowanych jest do dzieci i młodzieży ze szkół podstawowych i gimnazjów. Są to programy uświadamiające konsekwencje spożywania środków psychoaktywnych, wzmacniające umiejętności społeczne i prawidłowe postawy uczniów oraz zajęcia rozwijające zainteresowania i pokazujące alternatywny sposób spędzania wolnego czasu beż używek. Zdecydowanie mniej działań adresuje się do młodzieży ze szkół ponadgimnazjalnych, studentów oraz niekontynuujących nauki oddziaływanie na te grupy jest dużo mniejsze, ze względu na to, że nie są oni już tak silnie związani z instytucjami edukacyjnymi z gminy, jednocześnie brakuje dla nich rozbudowanej oferty spędzania czasu bez używek w sposób inny niż sportowy.

22 Profilaktyka adresowana jest także do rodziców. Szkoły podejmują współpracę z rodzicami, zapraszają ich na spotkania informacyjne, pogadanki, rozdają ulotki. Jednak pedagogizacja rodziców odbywa się z różnym skutkiem. Problemem jest dotarcie do rodziców dzieci, które faktycznie mają problemy, Ci bowiem nie chcą korzystać z oferty, jaką kieruje do nich szkoła i przerzucają odpowiedzialność za wychowanie swoich dzieci na szkołę. Stosunkowo niewiele działań profilaktycznych skierowanych jest do dorosłych mieszkańców gminy Pleśna przeważają bierne sposoby informowania o szkodliwości środków psychoaktywnych (np. ulotki, broszury), rzadziej organizowane są imprezy bez alkoholu, niewielka jest także oferta spędzania czasu wolnego dla dorosłych. Przeważnie podejmowane akcje i działania profilaktyczne koncentrują się w centrum gminy miejscowościach: Pleśna i Rzuchowa. Rzadziej organizuje się je w mniejszych miejscowościach, na obrzeżach gminy, gdzie nie działają zakorzenione lokalnie instytucje np. szkoły, biblioteki. Diagnoza problemu spożywania środków psychoaktywnych i uzależnień prowadzona jest w gminie przez różne instytucje w zależności od ich kompetencji. Rozpoznanie problemu w stosunku do dzieci i młodzieży prowadzą przede wszystkim szkoły przez obserwacje, ankiety, rozmowy z psychologiem i pedagogiem. Diagnozą wśród dorosłych mieszkańców gminy zajmuje się Gminy Ośrodek Pomocy Społecznej poprzez pracę pracowników socjalnych i asystentów rodziny, we współpracy z innymi instytucjami służbą zdrowia, rzadziej radnymi, sołtysami. Dość dobrze rozpoznane są problemy osób korzystających z pomocy społecznej, gorzej rodzin o lepszej sytuacji materialnej. Proces świadczenia pomocy osobom nadużywającym alkoholu funkcjonuje raczej dobrze, jednak pojawiają się także opinie jego słabościach: o długi okres oczekiwania na terapię mała dostępność specjalistów/terapeutów o brak psychologa w gminie o negacja problemu przez osoby uzależnione, co wymaga wystąpienia do sądu o przymusowe leczenie i wydłuża proces. Decydujące znaczenie o sukcesie procesu leczenia ma motywacja uzależnionych i chęć wprowadzenia zmian. Brak współpracy szkół w zakresie profilaktyki. Każda szkoła realizuje swój program profilaktyki, raczej nie ma wymiany informacji między szkołami o podejmowanych działaniach, ich skuteczności itp.

23 Szkoły planując działania profilaktyczne nie zawsze myślą skutkach, jakie mają przenieść, a bardziej skupiają się na możliwości pozyskania środków na dofinansowanie wyjazdów, warsztatów lub innych inicjatyw. Niewielka wymiana wiedzy między instytucjami zaangażowanymi w profilaktykę. Działania profilaktyczne planowane są przez różne instytucje osobno (każda w obszarze swoich kompetencji) przez co instytucje i organizacje nie mają wiedzy o działaniach podejmowanych przez inne podmioty z terenu. GKPRA planuje działania na poziomie gminy, nie organizuje natomiast spotkań w szerszym gronie np. z przedstawicielami szkół, organizacji pozarządowych, centrum kultury, podczas których konsultowano by pomysły, bądź wspólnie planowano działania tak, aby się nie powielały. Komisja nie zawsze tez konsultuje zakupy programów profilaktycznych ze szkołami, co czasem skutkuje powielaniem się tematów i niedostosowaniem ich do potrzeb szkół. REKOMENDACJE W ZAKRESIE PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH ORAZ PRZECIWDZIAŁANIA NARKOMANII W GMINIE PLEŚNA W działaniach profilaktycznych skierowanych do dzieci i młodzieży rekomenduje się położenie szczególnego nacisku na wzmacnianie poczucia własnej wartości uczniów oraz ich kompetencji społecznych, m.in. asertywności, radzenia sobie z problemami w relacjach rówieśniczych. W realizowanych programach profilaktycznych konieczne wydaje się walczenie ze stereotypowymi przekonaniami uczniów dotyczącymi działania alkoholu i narkotyków. Rekomenduje się podjęcie działań służących ograniczeniu dziedziczenia problemów uzależnień. Niezbędna jest szersza współpraca z rodzicami, wzmacnianie umiejętności opiekuńczowychowawczych, edukowanie rodziców w zakresie rozpoznawania symptomów świadczących o spożywaniu substancji psychoaktywnych przez dzieci oraz prawidłowego reagowania w takich przypadkach. Rekomenduje się zwiększanie wrażliwości społecznej na spożywanie alkoholu przez dzieci i młodzież, w tym również u dorosłych mieszkańców z problemem alkoholowym oraz stymulowanie społecznej odpowiedzialności mieszkańców w kwestii reagowania w sytuacjach spożywania alkoholu przez osoby nieletnie.

24 Zaleca się również wypracowanie skutecznych mechanizmów kontroli przestrzegania zakazu sprzedaży alkoholu i wyrobów tytoniowych osobom nieletnim. Należy wzmocnić działania kształtujące świadomość społeczności lokalnej w zakresie problemu uzależnienia od alkoholu i narkotyków, zwłaszcza w obszarze walki ze stereotypowym postrzeganiem rodzin dotkniętych problemem alkoholowym. Konieczne jest podjęcie systemowych działań zmierzających do niwelowania czynników sprzyjających alkoholizmowi w tym wzmocnienia wsparcia psychologicznego dla osób znajdujących się w kryzysie, nie radzących sobie z problemami i stresem. Zaleca się silniejsze uwrażliwienie mieszkańców gminy na problem prowadzenia pojazdów mechanicznych pod wpływem alkoholu i jego społeczne i prawne konsekwencje. Należy nie tylko wzmacniać wśród członków społeczności postawy braku akceptacji wobec pijanych kierowców, ale przede wszystkim edukować mieszkańców o bezwzględnej konieczności i sposobach podejmowania reakcji w sytuacji bycia świadkiem prowadzenia pojazdów przez osoby nietrzeźwe. W działaniach informacyjno-edukacyjnych skierowanych do społeczności lokalnej należy uwzględnić deficyt wiedzy mieszkańców w zakresie szkód zdrowotnych związanych ze spożywaniem substancji psychoaktywnych, wskazując na aspekt rytuału w problematyce uzależnień (regularne spożywanie małych ilości substancji psychoaktywnych jest czynnikiem uzależniającym). Niezbędne jest skuteczniejsze informowanie mieszkańców o konieczności przeciwdziałania i leczenia alkoholizmu i narkomanii oraz o istniejącym w tym obszarze lokalnym systemie wsparcia. Należy zastanowić się w jaki sposób dotrzeć do mieszkańców z informacją o instytucjach i organizacjach pomagających osobom i rodzinom borykającym się z problemem alkoholu i narkotyków i zachęcić ich do korzystania z oferowanego przez nie wsparcia. Rekomenduje się poszerzenie działań profilaktycznych, w szczególności oferty spędzania czasu wolnego bez używek, skierowanych do młodzieży ponadgimnazjalnej ze szkół średnich, studentów, osób niekontynuujących nauki. Warto rozpoznać potrzeb tej grupy i stworzyć dla niej atrakcyjne zajęcia rozwijające zainteresowania, nie tylko sportowe. Warto zastanowić się nad poszerzeniem działań profilaktycznych skierowanych do dorosłych mieszkańców gminy Pleśna. Można stworzyć cykl imprez lokalnych bez alkoholu w różnych

25 miejscowościach gminy jednocześnie angażując społeczność lokalną w ich przygotowanie (np. liderów, dzieci i młodzież, organizacje pozarządowe, grupy nieformalne). Warto poszerzyć ofertą spędzania czasu wolnego bez używek także poza największymi miejscowościami - Pleśną i Rzuchową. Rekomenduje się stworzenie platformy wymiany wiedzy w zakresie działań profilaktycznych cyklu spotkań, konsultacji, dyskusji z różnymi osobami i instytucjami zaangażowanymi w profilaktykę, by wspólnie zaplanować prowadzone działania i sprężyć je ze sobą, aby osiągnąć efekt synergii. Warto także zadbać o wymianę doświadczeń między szkołami w zakresie skuteczności działań profilaktycznych, prezentowanie dobrych praktyk. Należy zadbać o wymianę informacji między gimnazjami a szkołami podstawowymi odnośnie problemów diagnozowanych u uczniów. Umożliwiłoby to wspólne wypracowywanie programów profilaktycznych i wprowadzanie ich na wczesnych etapach nauki w szkole. Poniższe wnioski i rekomendacje stały się materiałem wyjściowym do pracy w obrębie panelu ekspertów ds. opracowania PPiRPAiPN. W skład grupy wypracowującej założenia Programu weszli przedstawiciele: szkół podstawowych i gimnazjalnych (dyrektor, psycholog, pedagog szkolny), przedstawiciele Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, ośrodka pomocy społecznej, organizacji pozarządowych: Stowarzyszenia Nowa Szansa oraz Stowarzyszenie Pod Promykiem, jak również kurator sądowy i policjant.