Plan wynikowy Nowa Era Tajemnice przyrody, klasa IV, kryteria oceniania

Transkrypt

1 Tytuł w podręczniku Numer i temat lekcji Plan wynikowy Nowa Era Tajemnice przyrody, klasa IV, kryteria oceniania Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca). Uczeń: Wymagania podstawowe (ocena dostateczna). Uczeń: Wymagania rozszerzające (ocena dobra). Uczeń: Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra). Uczeń: Wymagania wykraczające (ocena celująca). Uczeń: 1. Lekcja organizacyjna. W jaki sposób będziemy pracować na lekcjach przyrody? 2., 3. Sprawdzian diagnozujący wiedzę po klasie III i omówienie jego wyników Dział 1. Poznajemy najbliższe otoczenie 1. Pierwsza 4. Jak będziemy lekcja przyrody poznawać przyrodę? 2. Dobrze się czujemy w szkole i w domu 3. Uczymy się planować 5. Co wpływa na dobre samopoczucie w szkole i w domu? 6. Dlaczego planowanie zajęć jest ważne? określa, za co może uzyskać ocenę na lekcjach przyrody; wymienia możliwości poprawy oceny niedostatecznej; wymienia zasady pracy na lekcjach przyrody; podaje przykłady zajęć, na których będą obowiązywały szczególne zasady bezpieczeństwa Badanie stopnia opanowania treści nauczania klasach I-III wymienia źródła informacji o przyrodzie (B); korzysta z płyty dołączonej do podręcznika (D); omawia podstawowe zasady pracy i bezpieczeństwa obowiązujące w pracowni przyrodniczej (B) proponuje sposoby bezpiecznego spędzania przerw (C); wyjaśnia, na czym polega zachowanie asertywne (nie używając terminu asertywność ) (C); podaje przykłady obowiązków domowych, które może wykonywać uczeń 4 klasy (B) analizuje przykładowy plan dnia (C); podaje przykłady form wypoczynku aktywnego (B); podaje przykłady form wypoczynku biernego (B) wymienia elementy tworzące świat przyrody (A); omawia, czym zajmuje się przedmiot przyroda (C); korzysta ze wskazanej przez nauczyciela edukacyjnej strony internetowej (D) omawia sposób właściwego przygotowania miejsca do nauki (B); wymienia zasady skutecznego uczenia się (B); wymienia osoby, do których może się zwrócić uczeń mający problemy (B); podaje przykłady czynników pozytywnie i negatywnie wpływających na samopoczucie w szkole i w domu (B) omawia zasady zdrowego stylu życia (B); wyjaśnia, dlaczego należy planować codzienne czynności (B); planuje formy wypoczynku dostosowane do codziennych czynności (C) podaje przykłady wykorzystania pomocy dydaktycznych znajdujących się w pracowni przyrodniczej (C); wyjaśnia celowość istnienia regulaminu pracowni przyrodniczej (D) omawia zasady skutecznego uczenia się (B); wyjaśnia, dlaczego w sytuacjach trudnych warto zwrócić się o pomoc do innych (B); podaje przykłady sytuacji, w których może służyć pomocą innym (C) wyjaśnia, czym jest zdrowy styl życia (B); konstruuje własny plan dnia (D); wyjaśnia, dlaczego ważne jest stosowanie różnorodnych form wypoczynku (D) Podsumowanie 7., 8. i 9. Podsumowanie, sprawdzian i omówienie wyników sprawdzianu z działu Poznajemy najbliższe otoczenie działu 1 Dział 2. Odkrywamy tajemnice warsztatu przyrodnika podaje przykłady zagadnień, które będzie miał możliwość poznać na lekcjach przyrody (C); wyjaśnia zasady, którymi powinni kierować się kolekcjonerzy okazów przyrodniczych (B) omawia wpływ hałasu na samopoczucie w szkole (B); charakteryzuje czynniki wpływające na tworzenie dobrej atmosfery w szkole i w domu (C) uzasadnia, że planowanie codziennych czynności jest elementem zdrowego stylu życia (D) przygotowuje krótką notatkę na temat różnych informacji znajdujących się we wskazanych przez nauczyciela dodatkowych źródłach, np. atlasach, albumach, encyklopediach itp. (D) analizuje wybrane 2 3 cechy charakteru i zachowania, które ułatwiają lub utrudniają kontakty z rówieśnikami (D) proponuje, wraz z uzasadnieniem, ciekawe formy wypoczynku dla swojej rodziny, możliwe do zrealizowania w dniu wolnym od pracy (D)

2 1. Przyroda i jej składniki 2. Jak poznawać przyrodę? 3. Przyrządy i pomoce przyrodnika 4. Określamy kierunki geograficzne 10. Poznajemy składniki przyrody 11. Jakimi sposobami poznajemy przyrodę? 12. Przyrządy i pomoce ułatwiające prowadzenie obserwacji w terenie 12a. Lekcja w terenie Przyrządy i pomoce przyrodnika 13. Poznajemy budowę i działanie mikroskopu 14. Prowadzimy obserwacje mikroskopowe 15. W jaki sposób określamy kierunki geograficzne? 16. Określamy kierunki geograficzne za pomocą kompasu i gnomonu 17. Inne sposoby wyznaczania kierunków geograficznych wymienia 3 4 elementy przyrody nieożywionej (A); podaje 3 4 elementy przyrody ożywionej (A) wymienia zmysły umożliwiające poznawanie otaczającego świata (B); omawia dowolną cechę przyrodnika (C) podaje nazwy przyrządów służących do prowadzenia obserwacji w terenie (A); przeprowadza obserwację za pomocą lupy lub lornetki (C); notuje 2 3 spostrzeżenia dotyczące obserwowanych obiektów (C); wykonuje schematyczny rysunek obserwowanego obiektu (C) podaje przykłady obiektów, które można obserwować za pomocą mikroskopu (B); wykonuje schematyczny rysunek obserwowanego obiektu (C) podaje nazwy wskazanych przez nauczyciela głównych kierunków geograficznych (C) wyznacza kierunki geograficzne za pomocą kompasu (C) rysuje różę głównych kierunków geograficznych (B) wyjaśnia znaczenie pojęcia przyroda nieożywiona (B); wymienia 3 składniki przyrody nieożywionej niezbędne do życia (A); podaje 3 przykłady wytworów działalności człowieka (B) omawia rolę poszczególnych zmysłów w poznawaniu świata (B); wymienia cechy przyrodnika (B) przyporządkowuje przyrząd do obserwowanego obiektu (C); proponuje przyrządy, jakie należy przygotować do prowadzenia obserwacji w terenie (D); określa charakterystyczne cechy obserwowanych obiektów (C) omawia przeznaczenie mikroskopu (B); przygotowuje mikroskop do prowadzenia obserwacji (C) podaje nazwy głównych kierunków geograficznych (C) posługując się instrukcją, wyznacza kierunki geograficzne za pomocą gnomonu (C) podaje nazwy pośrednich kierunków geograficznych (A); rysuje różę głównych i pośrednich kierunków wymienia cechy ożywionych elementów przyrody (A); wskazuje w najbliższym otoczeniu przykłady wytworów działalności człowieka (C) porównuje ilość i rodzaj informacji uzyskiwanych za pomocą poszczególnych zmysłów (C); określa rolę obserwacji w poznawaniu przyrody (B); omawia etapy doświadczenia (A) planuje miejsca 2 3 obserwacji (C); dobiera przyrząd do obserwowanego obiektu (C) podpisuje na schemacie poszczególne części mikroskopu (C); przeprowadza obserwację mikroskopową zgodnie z instrukcją (D) wyjaśnia, co to jest widnokrąg (B); omawia budowę kompasu (B) omawia sposób wyznaczania kierunków geograficznych za pomocą gnomonu (B) wyznacza kierunki geograficzne, stosując poznane wcześniej sposoby (C) podaje przykłady powiązań przyrody nieożywionej i ożywionej (A); klasyfikuje wskazane elementy na ożywione i nieożywione składniki przyrody oraz wytwory działalności człowieka (C) na podstawie obserwacji podejmuje próbę przewidzenia niektórych sytuacji i zjawisk (np. dotyczących pogody, zachowania zwierząt) (D); wyjaśnia, czym jest doświadczenie (B) planuje obserwację dowolnego obiektu lub organizmu w terenie (D); uzasadnia celowość zaplanowanej obserwacji (D) określa przeznaczenie poszczególnych części mikroskopu (C) wykonuje prosty preparat mikroskopowy zgodnie z instrukcją podaje przykłady wykorzystania w życiu umiejętności wyznaczania kierunków geograficznych (B) porównuje dokładność wyznaczania kierunków geograficznych za pomocą kompasu i gnomonu (D) omawia sposoby wyznaczania kierunku północnego na podstawie obserwacji obiektów przyrodniczych i wytworów wyjaśnia, w jaki sposób zmiana jednego elementu przyrody może wpłynąć na pozostałe wybrane elementy (B) przeprowadza dowolne doświadczenie wraz z zapisem wyników obserwacji (D); wyjaśnia, dlaczego do niektórych doświadczeń należy używać dwóch zestawów (D) przygotowuje informacje na temat innych przyrządów służących do prowadzenia obserwacji (odległych obiektów, głębin) (D) przygotowuje informacje na temat mikroskopu elektronowego (D) samodzielnie wykonuje prosty preparat mikroskopowy (D) podaje historyczne i współczesne przykłady praktycznego wykorzystania umiejętności wyznaczania kierunków geograficznych (D) podaje historyczne i współczesne przykłady praktycznego wykorzystania umiejętności wyznaczania kierunków geograficznych (D) odszukuje ukryty obiekt, poruszając się według instrukcji podanej przez nauczyciela (D)

3 17a. Lekcja w terenie Ćwiczenia w wyznaczaniu kierunków geograficznych geograficznych (B) człowieka (C) 5. Mapa niezbędna pomoc dla przyrodnika 6. Jak się orientować w terenie? 7. Obserwujemy i pielęgnujemy rośliny 8. Obserwujemy i pielęgnujemy zwierzęta 18. Jak czytać mapę wymienia rodzaje map (A); odczytuje informacje zapisane w legendzie planu (C) 19. Jak się orientować w terenie? 19a. Lekcja w terenie Jak się orientować w terenie? 20. Poznajemy zasady pielęgnacji roślin 21. Poznajemy etapy kiełkowania fasoli 21a. Lekcja w terenie Rozpoznawanie drzew, krzewów i roślin zielnych 22. Poznajemy zasady opieki nad hodowanymi zwierzętami wskazuje kierunki geograficzne na mapie (C) wymienia zasady pielęgnacji roślin (B) na podstawie instrukcji zakłada i prowadzi uprawę fasoli (C); dzieli rośliny na drzewa, krzewy i rośliny zielne (B); wykonuje zielnik zawierający 5 roślin (D) podaje przykłady zwierząt hodowanych przez człowieka (B); omawia wymagania zwierzęcia hodowanego w domu lub w pracowni przyrodniczej (B); opowiada o hodowanym zwierzęciu (D) wyjaśnia pojęcie legenda (B); określa przeznaczenie różnych rodzajów map (B); dobiera rodzaj mapy do określonego zadania (C); rozpoznaje obiekty przedstawione na planie za pomocą znaków topograficznych (C/D) określa położenie innych obiektów na mapie w stosunku do podanego obiektu (C) omawia zasady pielęgnacji roślin (B); podaje przykłady roślin stosowanych jako przyprawy do potraw (B) prezentuje wyniki obserwacji rozwoju uprawianej fasoli (D); podaje przykłady drzew, krzewów i roślin zielnych rosnących w ogrodach (C); wykonuje zielnik zawierający 10 roślin (D) wyjaśnia, dlaczego decyzja o hodowli zwierzęcia powinna być dokładnie przemyślana (D); omawia zasady opieki nad zwierzętami (B) opisuje słowami fragment terenu przedstawiony na planie (D); przygotowuje zbiór znaków topograficznych dla najbliższej okolicy (C) wyjaśnia, na czym polega orientowanie mapy (B); orientuje mapę za pomocą kompasu (C) rozpoznaje wybrane rośliny doniczkowe (C); wyjaśnia, jakie znaczenie ma znajomość wymagań życiowych uprawianych roślin (D) podaje nazwy etapów rozwoju rośliny (A); rozpoznaje drzewa i krzewy rosnące w najbliższym otoczeniu (C); wykonuje zielnik zawierający rośliny rosnące na określonym siedlisku, np. na poboczach dróg (D) określa cel hodowli zwierząt (B); wyjaśnia, dlaczego nie wszystkie zwierzęta możemy hodować w domu (B); wskazuje źródła informacji na temat hodowanych zwierząt (C) Podsumowanie 23., 24. i 25. Podsumowanie, sprawdzian i omówienie wyników sprawdzianu z działu Odkrywamy tajemnice warsztatu przyrodnika działu 2 Dział 3. Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych porównuje dokładność poszczególnych rodzajów map (D); odszukuje na mapie wskazane obiekty (C/) orientuje mapę za pomocą obiektów w terenie (C) wymienia kilka powodów, dla których uprawiamy rośliny (B); porównuje wymagania dwóch roślin doniczkowych (np. kaktusa i paproci) (D) określa warunki niezbędne do prowadzenia uprawy roślin (C); porównuje budowę zewnętrzną drzew, krzewów i roślin zielnych (C); wykonuje zielnik zawierający rośliny rosnące w kilku różnych siedliskach (D) formułuje apel do osób mających zamiar hodować zwierzę lub podarować je w prezencie (D) rysuje fragment drogi do szkoły, np. ulicy, zmniejszając jej wymiary (np razy), używając właściwych znaków topograficznych (D) dostosowuje sposób orientowania mapy do otaczającego terenu (D) prezentuje jedną egzotyczną roślinę (ozdobną lub przyprawową), omawiając jej wymagania życiowe (D) przygotowuje informację na temat roślin leczniczych uprawianych w domu lub w ogrodzie (D) przygotowuje ciekawostki i dodatkowe informacje na temat zwierząt (np. najszybsze zwierzęta) (D)

4 1. Woda występuje w trzech postaciach 2. Kiedy woda zamarza, kiedy lód się topi? 3. Obserwujemy pogodę 4. Skąd się bierze wiatr? 26. Poznajemy stany skupienia wody 27. Obserwujemy zmiany stanu skupienia wody w przyrodzie 28. Poznajemy składniki pogody i sposoby ich pomiaru 28a. Lekcja w terenie Obserwacja i pomiar składników pogody 29. Badamy obecność powietrza i ciśnienia atmosferycznego 30. Wiatr i jego pomiar wymienia stany skupienia wody w przyrodzie (A); podaje przykłady występowania wody w różnych stanach skupienia (B); odczytuje wskazania termometru (C) podaje warunki krzepnięcia wody (B); podaje nazwy przemian stanów skupienia wody (C); przyporządkowuje stany skupienia wody do właściwych przedziałów temperaturowych (B) wymienia składniki pogody (A); rozpoznaje rodzaje opadów (C) przyporządkowuje nazwy 3 przyrządów do rodzajów obserwacji meteorologicznych (C) odczytuje symbole umieszczone na mapie pogody (C); prowadzi kalendarz pogody na podstawie obserwacji wybranych składników pogody (C) omawia budowę termometru (B); przeprowadza, zgodnie z instrukcją, doświadczenia wykazujące wpływ: temperatury otoczenia na parowanie wody (C), wielkości powierzchni na parowanie wody (C); wyjaśnia pojęcia: parowanie i skraplanie wody (B) przeprowadza doświadczenie wykazujące zmianę objętości wody podczas krzepnięcia (C); przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ temperatury na proces topnienia (C); obserwuje i nazywa zjawiska atmosferyczne występujące w Polsce (C) zapisuje temperaturę dodatnią i ujemną (C); na podstawie obserwacji określa stopień zachmurzenia nieba (C); omawia sposób pomiaru ilości opadów (B); podaje nazwy osadów atmosferycznych (B); określa jednostki, w których wyraża się składniki pogody (B) wyjaśnia zasadę działania termometru (B); formułuje wnioski do przeprowadzonych doświadczeń (D) formułuje wnioski z przeprowadzonych doświadczeń (D); rysuje schemat przedstawiający zmiany stanu skupienia wody (C) wymienia przyrządy służące do obserwacji meteorologicznych (A); omawia zmiany temperatury powietrza w ciągu roku (B); omawia sposób powstawania chmur (B); rozróżnia rodzaje osadów atmosferycznych (C) przeprowadza doświadczenie wyjaśnia, czym jest ciśnienie wykazujące obecność powietrza atmosferyczne (B); formułuje (C); podaje nazwę jednostki wnioski z przeprowadzonych pomiaru ciśnienia (A); doświadczeń (D) przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność ciśnienia atmosferycznego (C); podaje nazwę jednostki, w której wyraża się prędkość wiatru (A) na podstawie instrukcji buduje wiatromierz (C); dokonuje pomiaru składników pogody prowadzi kalendarz pogody (C) omawia budowę wiatromierza (B); przygotowuje możliwą prognozę pogody na dzień następny dla swojej miejscowości (C) dokumentuje doświadczenia według poznanego schematu (D) dokumentuje doświadczenia według poznanego schematu (D) analizuje wpływ zmian temperatury powietrza na życie organizmów żywych (C); wykazuje związek pomiędzy porą roku a występowaniem określonego rodzaju osadów (D); rozpoznaje rodzaje chmur (D) dokumentuje doświadczenia według poznanego schematu (D); wyjaśnia, jak powstaje wiatr (B) na podstawie obserwacji określa kierunek wiatru (C) wyjaśnia, popierając przykładami, zjawiska sublimacji i resublimacji (D) uzasadnia, że obieg wody w przyrodzie pozwala zachować jej stałą ilość na Ziemi (może zaproponować doświadczenie) (D); omawia obieg wody w przyrodzie (B) wykazuje związek rodzajów chmur z możliwością wystąpienia opadów (B); wyjaśnia różnice między opadami a osadami atmosferycznymi (D) omawia związek zmian ciśnienia atmosferycznego z aktywnością psychofizyczną człowieka (D) przygotowuje informację na temat rodzajów wiatru (C)

5 5. Słońce zmienia położenie nad widnokręgiem 6. Obserwujemy pory roku 31. Jak zmienia się położenie Słońca nad widnokręgiem? 32. Jak zmienia się pogoda i przyroda w ciągu roku? 32a. Lekcja w terenie Jak zmienia się pogoda i przyroda w ciągu roku? wyjaśnia pojęcia: wschód Słońca, zachód Słońca (B) wymienia daty rozpoczęcia kalendarzowych pór roku (A); podaje po 3 przykłady zmian zachodzących w przyrodzie w poszczególnych porach roku (C); proponuje sposoby opieki nad zwierzętami w okresie zimy (C) omawia pozorną wędrówkę Słońca nad widnokręgiem (B); wskazuje zależności między wysokością Słońca a długością cienia (C) wyjaśnia pojęcia: równonoc jesienna, równonoc wiosenna, przesilenie letnie, przesilenie zimowe (B); omawia cechy pogody w poszczególnych porach roku (B) omawia zmiany temperatury powietrza w ciągu dnia (B); wyjaśnia, czym są górowanie Słońca i południe słoneczne (B) omawia zmiany w pozornej wędrówce Słońca nad widnokręgiem w poszczególnych porach roku (B) Podsumowanie 33., 34 i 35. Podsumowanie, sprawdzian i omówienie wyników sprawdzianu z działu Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych działu 3 Dział 4. Odkrywamy tajemnice życia 1. Wspólne 36. Poznajemy budowę cechy i czynności życiowe organizmów organizmów 2. Różnorodność organizmów 3. Organizmy różnią się sposobem odżywiania 37. W jaki sposób uporządkowano organizmy? 38. Jak odżywiają się rośliny i dla jakich organizmów są pożywieniem? wyjaśnia pojęcia: organizm jednokomórkowy, organizm wielokomórkowy (B); odróżnia organizmy jednokomórkowe od wielokomórkowych (C); omawia dwie wybrane czynności życiowe organizmów (B) omawia cechy przedstawicieli dwóch dowolnych królestw organizmów (B) przyporządkowuje podane organizmy do grup troficznych (samożywne, cudzożywne) (B); podaje przykłady organizmów cudzożywnych (B) podaje charakterystyczne cechy organizmów (B); rozpoznaje na ilustracji wybrane organy/narządy (C); wymienia czynności życiowe organizmów (A) podaje nazwy królestw organizmów (A); omawia cechy roślin, zwierząt i grzybów (B); opisuje wybranych przedstawicieli roślin, zwierząt i grzybów, uwzględniając środowisko, w którym żyją (C) dzieli organizmy na samożywne cudzożywne (C); podaje przykłady organizmów roślinożernych (B) omawia hierarchiczną budowę organizmów wielokomórkowych (B); charakteryzuje czynności życiowe organizmów (C); omawia cechy rozmnażania płciowego i bezpłciowego (B) omawia cechy przedstawicieli poszczególnych królestw organizmów (B); charakteryzuje królestwo protistów (B) wyjaśnia pojęcia: organizm samożywny, organizm cudzożywny (B); wymienia cechy roślinożerców (B) omawia zmiany długości cienia w ciągu dnia (B) porównuje wysokość Słońca nad widnokręgiem oraz długość cienia w poszczególnych porach roku (C) podaje przykłady różnych sposobów wykonywania tych samych czynności przez organizmy (np. ruch, wzrost) (C); porównuje rozmnażanie płciowe i bezpłciowe (C) porównuje sposoby odżywiania się roślin, zwierząt i grzybów (C) omawia sposób wytwarzania pokarmu przez rośliny (B) podaje przykłady praktycznego wykorzystania wiadomości dotyczących zmian temperatury i długości cienia w ciągu dnia (np. wybór ubrania, pielęgnacja roślin, ustawienie budy dla psa) (B) wymienia fenologiczne pory roku, czyli te, które wyróżnia się na podstawie fazy rozwoju roślinności (A) przygotowuje informacje na temat najmniejszych i największych organizmów żyjących na Ziemi (D) uzasadnia potrzebę klasyfikacji organizmów (C); charakteryzuje wirusy (C); wymienia nazwy jednostek systematycznych (A); omawia zasady nazewnictwa organizmów (B); przygotowuje informacje na temat długości życia wybranych organizmów (żyjących najdłużej i najkrócej) (D) przygotowuje informacje na temat pasożytnictwa w świecie roślin (D)

6 4. Zależności pokarmowe w przyrodzie Podsumowanie działu W jaki sposób zdobywają pokarm zwierzęta mięsożerne i wszystkożerne? 40. Poznajemy zależności pokarmowe między organizmami wymienia przedstawicieli mięsożerców żyjących w Polsce (B); wymienia przedstawicieli wszystkożerców (B); wymienia, na podstawie ilustracji, charakterystyczne cechy drapieżników (B) układa łańcuch pokarmowy z podanych organizmów (C) dzieli mięsożerców na drapieżniki i padlinożerców (B); wyjaśnia, na czym polega wszystkożerność (B) wyjaśnia, czym są zależności pokarmowe (B); podaje nazwy ogniw łańcucha pokarmowego (A) podaje przykłady zwierząt odżywiających się szczątkami glebowymi (B); wymienia przedstawicieli pasożytów (B) wyjaśnia nazwy ogniw łańcucha pokarmowego (B); wyjaśnia, co to jest sieć pokarmowa (B) 41., 42. i 43. Podsumowanie, sprawdzian i omówienie wyników sprawdzianu z działu Odkrywamy tajemnice życia 44., 45. Projekt dydaktyczny i prezentacja prac grup Dział 5. Odkrywamy tajemnice ciała człowieka 1. Odżywianie 46. Poznajemy się składniki pokarmu 2. Trawienie i wchłanianie pokarmu 3. Krążenie krwi 47. Poznajemy zasady przygotowywania i spożywania posiłków 48. Jak przebiega trawienie i wchłanianie pokarmu? 49. Jaką rolę odgrywa układ krwionośny? dzieli pożywienie ze względu na pochodzenie (B); podaje przykłady produktów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego (C); omawia znaczenie wody dla organizmu (B) omawia zasady przygotowywania posiłków (B) wskazuje na modelu położenie poszczególnych narządów przewodu pokarmowego (C); wyjaśnia, dlaczego należy dokładnie żuć pokarm (B); uzasadnia konieczność mycia rąk przed każdym posiłkiem (C) wskazuje na schemacie serce naczynia krwionośne (C); mierzy puls (D); liczy ilość uderzeń serca na minutę (D) wymienia składniki pokarmowe (A); podaje przykłady produktów zawierających duże ilości białek, cukrów, tłuszczów (B) wymienia zasady spożywania posiłków (B) wymienia narządy budujące przewód pokarmowy (B); omawia rolę układu pokarmowego (B); omawia zasady higieny układu pokarmowego (C) omawia rolę serca i naczyń krwionośnych (B); omawia rolę układu krwionośnego w transporcie substancji w organizmie (C) omawia rolę składników pokarmowych w organizmie (B); wymienia produkty zawierające sole mineralne (B) wyjaśnia, na czym polega estetyczne nakrycie stołu (B) opisuje drogę pokarmu w organizmie (B); omawia, co dzieje się z pokarmem po zakończeniu trawienia (B) wymienia funkcje układu krwionośnego (B); wyjaśnia, czym jest tętno (B); proponuje zestaw prostych ćwiczeń poprawiających funkcjonowanie układu krwionośnego (D) określa rolę, jaką odgrywają w przyrodzie zwierzęta odżywiające się szczątkami glebowymi (C); wyjaśnia, na czym polega pasożytnictwo (B) uzasadnia, że rośliny nie mogłyby istnieć bez obecności zwierząt (D) omawia rolę witamin (B); omawia skutki niedoboru i nadmiernego spożycia poszczególnych składników pokarmowych (B); wymienia wybrane objawy niedoboru jednej z poznanych witamin (B) na podstawie analizy piramidy pokarmowej układa dzienny jadłospis dla ucznia 4 klasy (D) wyjaśnia rolę enzymów trawiennych (B); wskazuje narządy, w których zachodzi mechaniczne i chemiczne przekształcanie pokarmu (B) wyjaśnia, jak należy dbać o układ krwionośny (B); podaje przykłady produktów żywnościowych korzystnie wpływających na pracę układu krwionośnego (C) przygotowuje informacje na temat pasożytnictwa w świecie bakterii, grzybów, protistów (D) podaje przykłady obrony przed wrogami w świecie roślin i zwierząt (C); uzasadnia, że zniszczenie jednego elementu przyrody może doprowadzić do wyginięcia innych (D) przedstawia krótkie informacje na temat sztucznych barwników, aromatów identycznych z naturalnymi, konserwantów znajdujących się w żywności (D) przedstawia krótkie informacje na temat wpływu napojów energetyzujących na organizm człowieka (D); omawia objawy i skutki anoreksji (B) omawia rolę narządów wspomagających trawienie (B); wymienia czynniki, które mogą szkodliwie wpłynąć na funkcjonowanie wątroby lub trzustki (A) przygotowuje informacje na temat grup krwi lub chorób krwi (D); charakteryzuje rolę poszczególnych składników krwi (B)

7 4. Jak oddychamy? 5. Energia jest niezbędna do życia 6. Szkielet i mięśnie umożliwiają ruch 7. Jak organizm odbiera informacje z otoczenia 8. Kobieta i mężczyzna 50. Jak oddychamy? 51. Jak organizm uzyskuje energię niezbędną do życia? 52. Jakie substancje powstają w wyniku oddychania i spalania? 53. Jakie układy narządów umożliwiają ruch organizmu? 54. Jak organizm odbiera informacje z otoczenia? Narząd wzroku 55. Jak organizm odbiera informacje z otoczenia? Narządy: węchu, smaku, słuchu i dotyku 56. Różnice w budowie ciała kobiety i mężczyzny na modelu pokazuje położenie narządów budujących układ oddechowy (C); wymienia zasady higieny układu oddechowego (B) podaje przykłady czynności, do wykonywania których niezbędna jest energia (B) wykonuje, zgodnie z instrukcją, doświadczenie wykazujące obecność dwutlenku węgla i pary wodnej w wydychanym powietrzu (C); podaje nazwy substancji powstających w procesie oddychania (B) wskazuje na modelu lub planszy elementy szkieletu (C); wyjaśnia pojęcie stawy (B); omawia 2 zasady higieny układu ruchu (C) wymienia narządy zmysłów (A); na planszy lub modelu wskazuje elementy oka służące jego ochronie przed zanieczyszczeniami: brwi, powieki, rzęsy (C) omawia rolę ucha (B); wymienia zadania narządów smaku i powonienia (A); wymienia rodzaje smaków (A) przyporządkowuje podane cechy budowy zewnętrznej do sylwetki kobiety lub mężczyzny (C); wskazuje na planszy położenie narządów układu rozrodczego (C) wymienia narządy budujące drogi oddechowe (B); określa rolę układu oddechowego (A); opisuje zmiany w wyglądzie części piersiowej tułowia podczas wdechu i wydechu (C) wymienia produkty oddychania komórkowego (A) poprawnie opisuje przebieg doświadczenia wykazującego obecność dwutlenku węgla i pary wodnej w wydychanym powietrzu (C) wymienia elementy budujące układ ruchu (A); podaje nazwy głównych elementów szkieletu (B); wymienia 3 funkcje szkieletu (A); wymienia zasady higieny układu ruchu (B) omawia rolę poszczególnych narządów zmysłów (B); podaje nazwy elementów budowy oka, służących do jego ochrony (A) wskazuje na planszy małżowinę uszną, przewód słuchowy i błonę bębenkową (C); omawia rolę skóry jako narządu zmysłu (B); wymienia zasady higieny oczu i uszu (B) wymienia narządy tworzące żeński i męski układ rozrodczy (A); określa rolę układu rozrodczego (A); omawia zasady higieny układu rozrodczego (B) określa cel wymiany gazowej (B); omawia budowę płuc (B) wyjaśnia, na czym polega oddychanie komórkowe (B) porównuje zapotrzebowanie energetyczne organizmu człowieka w zależności od podanych czynników (np. stan zdrowia, wiek, płeć, wysiłek fizyczny) (C) rozróżnia rodzaje połączeń kości (C); podaje nazwy głównych stawów organizmu człowieka (A) wskazuje na planszy elementy budowy oka (C); wymienia zadania mózgu (B) wskazuje na planszy pozostałe elementy wnętrza ucha (C); wskazuje na planszy drogę informacji dźwiękowych (C) wskazuje różnice w budowie ciała kobiety i mężczyzny (C); omawia rolę poszczególnych narządów układu rozrodczego (C) omawia wymianę gazową zachodzącą w płucach (B) wyjaśnia, na czym polega współdziałanie układów: pokarmowego, oddechowego i krwionośnego w procesie uzyskiwania energii przez organizm (C) formułuje wnioski z przeprowadzonych doświadczeń (D); analizuje wartości energetyczne wybranych produktów spożywczych (D) na modelu lub planszy wskazuje kości o różnych kształtach (C); omawia pracę mięśni szkieletowych (C) wymienia narządy budujące układ nerwowy (B); wyjaśnia, w jaki sposób układ nerwowy odbiera informacje z otoczenia (B) uzasadnia, że układ nerwowy koordynuje pracę wszystkich narządów zmysłów (D) wyjaśnia przyczyny różnic w budowie układu rozrodczego żeńskiego i męskiego (D) porównuje wielkość płuca lewego i prawego wyjaśnia przyczynę różnicy (B) uzasadnia konieczność regularnego odżywiania się dla prawidłowego funkcjonowania organizmu (D) przygotowuje informacje na temat dziennego zapotrzebowania energetycznego człowieka w zależności od płci, wieku, rodzaju wykonywanej pracy (D) wyjaśnia, dlaczego w okresie szkolnym należy szczególnie dbać o prawidłową postawę (B); omawia działanie mięśni narządów wewnętrznych (B) podaje przykłady skutków uszkodzenia układu nerwowego (A) przygotowuje informacje na temat wad wzroku lub słuchu (D) przygotowuje przykładowe informacje na temat roli kobiet i mężczyzn w rodzinie i społeczeństwie na przestrzeni kilku pokoleń (np. zajęcia prababci, babci, mamy, starszej siostry, itp.) (D)

8 9. Od poczęcia do narodzin 10. Od narodzin do starości 57. Od poczęcia do narodzin 58. Od noworodka do ucznia 59. Od okresu dojrzewania do starości rozpoznaje komórki rozrodcze: męską i żeńską (C); wyjaśnia pojęcie zapłodnienie (B) podaje nazwy etapów życia po narodzeniu (A); charakteryzuje dowolny etap rozwojowy (C) podaje przykłady zmian w organizmie świadczących o rozpoczęciu okresu dojrzewania u własnej płci (B) na planszy wskazuje miejsce rozwoju zarodka (C); wyjaśnia pojęcie ciąża (B) podaje przykłady zmian zachodzących w organizmie w poszczególnych etapach rozwojowych (A) wymienia zmiany fizyczne zachodzące w okresie dojrzewania u dziewcząt i chłopców (B); podaje nazwy kolejnych okresów rozwojowych (A) na planszy wskazuje miejsce zapłodnienia (C); omawia główne etapy rozwoju dziecka wewnątrz organizmu matki (A) omawia zmiany zachodzące w dwóch dowolnie wybranych etapach rozwojowych człowieka (A) charakteryzuje okres wieku dorosłego i okres starości (A) Podsumowanie 60., 61. i 62. Podsumowanie, sprawdzian i omówienie wyników sprawdzianu z działu Odkrywamy tajemnice ciała człowieka działu 5 Dział 6. Odkrywamy tajemnice zdrowia 1. Choroby 63. Poznajemy zakaźne choroby zakaźne 2. Choroby pasożytnicze 3. Jak dbać o higienę? 64. Poznajemy choroby pasożytnicze 65. Jak dbać o higienę? wymienia drogi wnikania do organizmu człowieka drobnoustrojów chorobotwórczych (A); odczytuje informacje umieszczane na opakowaniach żywności (skład, data przydatności do spożycia, sposób przechowywania) (C); wymienia miejsca występowania kleszczy(a); wskazuje sposoby zabezpieczania się przed kleszczami (B) wymienia pasożyty wewnętrzne człowieka (A); omawia sposoby zapobiegania zarażeniu się wybranym pasożytem wewnętrznym (C); wymienia pasożyty zewnętrzne (A) omawia lub demonstruje sposób mycia rąk (C); wyjaśnia, dlaczego ważna jest czystość rąk (B); omawia sposób mycia zębów (C) wymienia przyczyny chorób zakaźnych (A); wyjaśnia, co to jest gorączka (B); omawia przyczyny zatruć (B); określa zachowania zwierzęcia, które mogą świadczyć o tym, że jest ono chore na wściekliznę (C) rozpoznaje wszy i kleszcze (C); omawia sposoby zapobiegania zarażeniu się pasożytami wewnętrznymi (C); omawia sytuacje sprzyjające zarażeniom pasożytami zewnętrznymi (C) wyjaśnia, dlaczego należy dbać o higienę skóry (B); omawia sposób mycia włosów (C); opisuje sposób pielęgnacji paznokci (C); wyjaśnia, na czym polega właściwy dobór odzieży (C) wymienia objawy towarzyszące gorączce (A); wymienia sposoby zapobiegania zatruciom pokarmowym (B); omawia zasady przechowywania żywności (C) wyjaśnia pojęcie pasożyty wewnętrzne (B); podaje przykłady pasożytów zewnętrznych (B); wyjaśnia pojęcie pasożyty zewnętrzne (B); omawia zasady zapobiegania chorobom przenoszonym przez zwierzęta domowe (C) opisuje sposób pielęgnacji skóry ze szczególnym uwzględnieniem okresu dojrzewania (C); wyjaśnia, na czym polega higiena jamy ustnej (B) omawia rozwój zygoty od momentu zapłodnienia do chwili zagnieżdżenia się w macicy (A); wyjaśnia, jaką rolę pełni łożysko (B) omawia zmiany zachodzące w poszczególnych etapach rozwojowych (A) porównuje funkcjonowanie organizmu w poszczególnych okresach życia (D) opisuje objawy wybranych chorób zakaźnych (B); omawia sposób postępowania w przypadku chorób zakaźnych (C); wymienia drobnoustroje mogące wnikać do organizmu przez uszkodzoną skórę (B) dzieli pasożyty na zewnętrzne i wewnętrzne, podając przykłady (C); charakteryzuje objawy mogące świadczyć o obecności pasożyta wewnętrznego (C); omawia zmiany, jakie mogą pojawić się na skórze w okresie dojrzewania (B); wyjaśnia, na czym polega higiena osobista (C) podaje przykłady czynników, które mogą zakłócić rozwój płodu (A) wykonuje oś czasu przedstawiającą okresy życia człowieka (D) wykonuje oś czasu przedstawiającą okresy życia człowieka (D) wyjaśnia istotę działania szczepionek (B); przygotowuje informacje na temat objawów boreliozy i sposobów postępowania w przypadku zachorowania (D) przygotowuje informacje na temat pasożytów wewnętrznych, innych niż omówione na lekcji (D) przygotowuje informacje o znaczeniu filtrów UV, rozsądnym korzystaniu z kąpieli słonecznych i solariów (D)

9 4. Jak sobie radzić w sytuacjach niebezpiecznyc h w domu? 5. Uważaj na siebie i innych również poza domem 6. Uzależnienia są groźne 66. Niebezpieczeństwa i pierwsza pomoc w domu 67. Jak uniknąć niebezpiecznych sytuacji w domu? 68. Jak dbać o bezpieczeństwo poza domem? 69. Uzależnienia i ich skutki wymienia przyczyny upadków (B); wyjaśnia, dlaczego nawet drobne zranienia powinny zostać zdezynfekowane (B); wymienia numery telefonów alarmowych (A) omawia zasady bezpiecznego korzystania z domowych urządzeń elektrycznych (C) wymienia przyczyny wypadków drogowych (B); omawia zasady poruszania się po drogach (B); objaśnia znaczenie kilku znaków dotyczących bezpieczeństwa na drogach (C) podaje przynajmniej dwa przykłady negatywnego wpływu dymu tytoniowego i alkoholu na organizm człowieka (B); prezentuje właściwe zachowanie asertywne w wybranej sytuacji (C) omawia skutki upadków (B); omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku skaleczeń (C); omawia zasady udzielania pierwszej pomocy przy oparzeniach (C) omawia zasady pielęgnacji ozdobnych roślin trujących i silnie drażniących (C) omawia zagrożenia związane z przebywaniem nad wodą (B); podaje przykłady wypadków, które mogą się zdarzyć na wsi (B); wyjaśnia, na czym polega bezpieczeństwo podczas zabaw ruchowych (B); omawia sposób postępowania w przypadku pożaru (B); wyjaśnia, jak należy postępować z zardzewiałymi przedmiotami niewiadomego pochodzenia (B) podaje przykłady substancji, które mogą uzależniać (B); podaje przykłady sytuacji, w których należy zachować się asertywnie (C) charakteryzuje objawy stłuczeń i złamań (C); omawia objawy oparzeń (C) odczytuje symbole umieszczane na opakowaniach substancji niebezpiecznych (C) wyjaśnia, czym są niewypały i niewybuchy (B); omawia zagrożenia ze strony owadów i roślin (B) wyjaśnia, na czym polega palenie bierne (B); wymienia skutki przyjmowania narkotyków (B); wyjaśnia, czym jest asertywność (B) Podsumowanie 70., 71. i 72. Podsumowanie, sprawdzian i omówienie wyników sprawdzianu z działu Odkrywamy tajemnice zdrowia działu 6 Dział 7. Odkrywamy tajemnice życia w wodzie 1. Wody słodkie i 73. Wody słodkie i wody słone wody słone 2. Warunki życia w wodzie 74. Warunki życia w wodzie ruch i opór wody wskazuje na mapie lądy oraz morza i oceany (C); podaje przykłady wód słonych (B) wymienia przystosowania wybranych zwierząt, np. ryb, delfinów, do życia w wodzie (C); rysuje liście roślin wodnych, np. wywłócznika (C) podaje przykłady wód słodkich (w tym wód powierzchniowych) i wód słonych (B); wyjaśnia, jak powstają rzeki (B); wskazuje różnice między oceanem a morzem (C) charakteryzuje warunki życia w wodzie (B); omawia przystosowania roślin do życia w wodzie (C); wyjaśnia, co to jest plankton (B) wyjaśnia pojęcia: wody słodkie, wody słone (B); charakteryzuje wody powierzchniowe (C); omawia warunki niezbędne do powstania jeziora (B) wymienia cechy budowy zwierząt wodnych ułatwiające pokonywanie oporu wody (B); podaje przykłady zwierząt unoszonych przez prąd wody, pływających, przytwierdzonych pod wodą i żyjących na dnie (B) demonstruje sposób zakładania opatrunków (C); demonstruje sposób unieruchamiania kończyn (C) omawia zasady postępowania w przypadku zatruć środkami chemicznymi (C) charakteryzuje rodzaje zagrożeń występujących poza domem (C); rozpoznaje 2 3 dziko rosnące rośliny trujące (C) wyjaśnia, czym jest uzależnienie (B); charakteryzuje substancje znajdujące się w dymie papierosowym (C); uzasadnia konieczność zachowań asertywnych (D) charakteryzuje wody słodkie występujące na Ziemi (C); omawia, jak powstają bagna (B) omawia, popierając przykładami, wpływ ruchu wody na aktywność ruchową organizmów (B) wykonuje plakat lub gazetkę ze wskazówkami, jak uniknąć niebezpiecznych sytuacji w domu (D) przygotowuje dane statystyczne dotyczące np. liczby pożarów, liczby wypadków drogowych z udziałem pieszych, dzieci itp. (D) przygotowuje informacje na temat pomocy osobom uzależnionym (D); przygotowuje informacje na temat możliwych przyczyn, postaci i profilaktyki chorób nowotworowych (D) wyszukuje i prezentuje informacje typu naj (najdłuższa rzeka, największe jezioro, największa głębia oceaniczna) (D) przygotowuje informacje na temat przystosowań organizmów wodnych (np. żaby) do przetrwania zimy (D)

10 3. Obserwujemy rzekę 4. Mniej znane organizmy wód glony i pierwotniaki 5. Życie w jeziorze 75. Warunki życia w wodzie zawartość tlenu, temperatura, naświetlenie 75a. Lekcja w terenie Warunki życia w wodzie podaje 2 3 przykłady zwierząt oddychających tlenem rozpuszczonym w wodzie (B); podaje przykłady organizmów żyjących na dnie zbiornika wodnego (B) 76. Poznajemy rzekę na planszy lub schematycznym rysunku przyporządkowuje (lub opisuje): koryto rzeki, obszar zalewowy, dolinę, brzeg prawy i lewy (C); opisuje schemat rzeki, wymieniając: źródło, bieg górny, środkowy, dolny, ujście (C) 77. Z jaką prędkością i dokąd płynie rzeka? 77a. Lekcja w terenie Z jaką prędkością i dokąd płynie rzeka? 78. Poznajemy glony i pierwotniaki 79. Poznajemy warunki życia w jeziorze 80. Poznajemy strefy życia w jeziorze 80a. Lekcja w terenie Życie w jeziorze wskazuje na mapie rzekę główną i jej dopływy (C) rozpoznaje na rysunku glony jednokomórkowe, kolonijne, wielokomórkowe (C); odróżnia glony jednokomórkowe od pierwotniaków (C); rozpoznaje amebę i pantofelka (C) opisuje, np. na schematycznym rysunku, nazwy stref życia w jeziorze (C); odczytuje z ilustracji nazwy 2 3 organizmów żyjących w poszczególnych strefach jeziora (C) uzupełnia brakujące nazwy organizmów tworzących łańcuch pokarmowy w jeziorze (C); podaje przykłady ryb żyjących w strefie przybrzeżnej jeziora (B); podaje przykłady innych zwierząt żyjących w strefie przybrzeżnej jeziora (B); wymienia po 1 przykładzie zwierząt żyjących w strefie toni wodnej i strefie wód głębokich jeziora (B) wymienia źródła tlenu rozpuszczonego w wodzie (B); opisuje sposoby pobierania tlenu przez organizmy żyjące w wodzie (C) na planszy lub schematycznym rysunku podpisuje elementy doliny rzeki (C); podaje nazwy organizmów żyjących w biegu górnym, środkowym i dolnym rzeki (B) wskazuje na mapie dorzecze (C); wyjaśnia pojęcia: rzeka główna, dopływ, dorzecze (B) wymienia cechy glonów (A); podaje nazwy przedstawicieli glonów jednokomórkowych, kolonijnych i wielokomórkowych (C); wymienia sposoby poruszania się pierwotniaków (B) podaje nazwy stref życia w jeziorze (A) z podanych organizmów układa łańcuch pokarmowy w jeziorze (C); omawia warunki panujące w strefie przybrzeżnej jeziora (B); podaje przykłady roślin strefy przybrzeżnej jeziora (B); podaje nazwy organizmów tworzących plankton (B); podaje nazwy zwierząt żyjących w strefie toni wodnej lub strefie wód głębokich jeziora (B) wyjaśnia, dlaczego większość organizmów wodnych może przetrwać zimę (B); omawia warunki świetlne panujące w zbiorniku wodnym (B) omawia budowę doliny rzecznej (B); wymienia cechy, którymi różnią się poszczególne odcinki rzeki (C); omawia przystosowania organizmów żyjących w biegu górnym, środkowym i dolnym rzeki (C) omawia sposób pomiaru prędkości wody w rzece (B) wyjaśnia pojęcie glony (B); wskazuje poszczególne elementy budowy glonów wielokomórkowych (C); omawia znaczenie glonów (B); omawia znaczenie pierwotniaków (A) omawia warunki życia w jeziorze w zależności od pory roku (C); wymienia czynniki warunkujące życie w poszczególnych strefach jeziora (A) charakteryzuje roślinność strefy przybrzeżnej jeziora (B); omawia warunki panujące w strefie otwartej toni wodnej jeziora (B); wyjaśnia, dlaczego w strefie wód głębokich jeziora nie występują rośliny (B) wyjaśnia, dlaczego zbiornik wodny nie zamarza do dna (B); wymienia czynniki wpływające na ilość światła i głębokość, na jaką ono przenika (B) omawia rzeźbotwórczą działalność rzeki (B) oblicza prędkość z jaką woda płynie w rzece (C) wyjaśnia pojęcie plecha (B); omawia odżywianie się pierwotniaków (B); omawia rolę pierwotniaków w łańcuchach pokarmowych (C) wyjaśnia wpływ mieszania się wód jeziora na życie organizmów wodnych (B) wyjaśnia, dlaczego w strefie przybrzeżnej jeziora występuje bogactwo organizmów żywych (B); charakteryzuje zależności pokarmowe występujące w strefie otwartej toni wodnej jeziora (C); omawia sposób odżywiania się małży (B) podaje przykłady pozytywnego i negatywnego wpływu rzek na życie i gospodarkę człowieka (D) przygotowuje informacje na temat rzek, np. największych, najdłuższych, okresowych (D) podaje przykłady pozytywnej i negatywnej roli glonów morskich (B) przygotowuje krótki opis najbliższego jeziora (D)

11 6. Życie w morzu i oceanie 81. Strefy życia w morzu i oceanie podaje nazwy stref życia w morzach i oceanach (A); podaje nazwy organizmów tworzących plankton (A); podaje nazwy zwierząt żyjących w strefie przybrzeżnej mórz i oceanów (B) wymienia czynniki wpływające na obecność organizmów żyjących w morzach i oceanach (A); omawia piętrowe rozmieszczenie glonów w morzach i oceanach (B); podaje nazwy zwierząt żyjących w strefie otwartej toni wodnej mórz i oceanów (B) wyjaśnia, dlaczego glony są rozmieszczone piętrowo w morzach i oceanach (B); omawia warunki panujące w strefie głębinowej mórz i oceanów (B); podaje przykłady zależności pokarmowych występujących w morzach i oceanach (C) Podsumowanie 82., 83. i 84. Podsumowanie, sprawdzian i omówienie wyników sprawdzianu z działu Odkrywamy tajemnice życia w wodzie działu 7 Dział 8. Odkrywamy tajemnice życia na lądzie 1. Czy wszystkie 85. Czy wszystkie skały są twarde? skały są twarde? 2. Od skały do gleby 3. Warunki życia na lądzie 4. Poznajemy organizmy żyjące w lesie 5. Poznajemy różne rodzaje lasów 85a. Lekcja w terenie Poznajemy skały w najbliższej okolicy 86. Jak powstaje gleba? 87. Warunki życia na lądzie 88. Poznajemy budowę lasu i warunki w nim panujące 89., 89a. Jakie organizmy spotkamy w lesie? (wycieczka do lasu) 90. Poznajemy różne rodzaje lasów na podstawie obserwacji wymienia 2 cechy charakteryzujące skały: lite, zwięzłe i luźne (C); przyporządkowuje podane skały (1 2) do poszczególnych grup (C) wymienia 2 3 nazwy gleb (A); wymienia organizmy żyjące w glebie (A) omawia przystosowania zwierząt do zmian temperatury (C) na planszy dydaktycznej lub ilustracji wskazuje warstwy lasu (C); wymienia po dwa gatunki organizmów żyjących w jednej lub dwóch wybranych warstwach lasu (B) podaje po dwa przykłady drzew iglastych i liściastych (B); rozpoznaje dwa drzewa podaje nazwy grup skał (A); podaje przykłady poszczególnych rodzajów skał (B) omawia etapy powstawania gleby (B); omawia budowę gleby (B); wymienia rodzaje gleb występujących w Polsce (A); omawia rolę organizmów glebowych (C) omawia rolę korzeni roślin lądowych (B); wskazuje przystosowania roślin do ochrony przed niekorzystną (zbyt niską lub zbyt wysoką) temperaturą (C) podaje nazwy warstw lasu (A); omawia zasady zachowania się w lesie (B); wymienia nazwy przykładowych organizmów żyjących w poszczególnych warstwach lasu (C) podaje charakterystyczne cechy igieł (B); porównuje wygląd igieł sosny i świerka (C); omawia budowę skał (B); opisuje budowę skał litych, zwięzłych i luźnych (C) wyjaśnia, w jaki sposób powstaje próchnica (B); omawia żyzność poszczególnych rodzajów gleb (C); wyjaśnia, dlaczego należy dbać o glebę (B) charakteryzuje przystosowania roślin zabezpieczające przed utratą wody (C); wymienia przykłady przystosowań chroniących zwierzęta przed działaniem wiatru (B); opisuje sposoby wymiany gazowej u zwierząt lądowych (C) omawia znaczenie lasu (B); omawia wymagania środowiskowe wybranych gatunków zwierząt żyjących w poszczególnych warstwach lasu (C) porównuje drzewa liściaste z iglastymi (C); rozpoznaje rosnące w Polsce rośliny iglaste (C); wyjaśnia przyczyny różnic w zasoleniu w mórz i oceanów (C); opisuje cechy przystosowujące organizmy do życia w strefie głębinowej mórz i oceanów (B) opisuje skały występujące w najbliższej okolicy (D) przyporządkowuje rodzaje skał do rodzajów gleb, które na nich powstały (C) omawia przykładowe sposoby ograniczania strat wody przez zwierzęta (C); omawia rolę wiatru w życiu roślin (B); charakteryzuje wymianę gazową u roślin (C) charakteryzuje poszczególne warstwy lasu, uwzględniając czynniki abiotyczne oraz rośliny i zwierzęta żyjące w tych warstwach (D) przyporządkowuje rodzaj lasu do typu gleby, na której rośnie (C); podaje przykłady drzew przygotowuje ciekawostki na temat organizmów żyjących w morzach (B); wskazuje na mapie położenie morza najbardziej i najmniej zasolonego (C) przygotowuje kolekcję skał z najbliższej okolicy wraz z ich opisem (D) ocenia żyzność gleb w najbliższej okolicy (D); przygotowuje dokumentację fotograficzną na temat organizmów glebowych występujących w najbliższej okolicy (D) przygotowuje informacje na temat przystosowań 2 3 gatunków zwierząt lub roślin do życia w ekstremalnych warunkach lądowych (C) przygotowuje informacje o życiu wybranych organizmów leśnych (innych, niż omawiane na lekcji) z uwzględnieniem ich przystosowań do życia w danej warstwie lasu (C) przygotowuje informacje na temat roślin iglastych pochodzących z innych

12 90a. Lekcja w terenie Poznajemy różne rodzaje lasów iglaste i dwa liściaste (C) 6. Na łące 91. Na łące opisuje wygląd łąki 91a. Lekcja w terenie Na łące (uwzględnia występowanie traw, drobnych zwierząt) (B); podaje dwa przykłady znaczenia łąki (A); wyjaśnia, dlaczego nie wolno wypalać traw (B) wymienia cechy budowy roślin iglastych ułatwiające ich rozpoznawanie, np. kształt i liczba igieł, kształt i wielkość szyszek (B); wymienia cechy ułatwiające rozpoznawanie drzew liściastych (B) wymienia cechy łąki (B); wymienia zwierzęta mieszkające na łące i żerujące na niej (B); w formie łańcucha pokarmowego przedstawia proste zależności pokarmowe między organizmami żyjącymi na łące (C) rozpoznaje przynajmniej sześć gatunków drzew liściastych (C); wymienia typy lasów rosnących w Polsce (A) przedstawia zmiany zachodzące na łące w różnych porach roku (C); rozpoznaje pięć gatunków roślin występujących na łące (C) rosnących w poszczególnych typach lasów (C) przyporządkowuje nazwy gatunków roślin do charakterystycznych barw łąki (C); uzasadnia, że łąka jest środowiskiem życia wielu zwierząt (C) regionów świata, uprawianych w ogrodach (D), charakteryzuje bory, grądy, łęgi i buczyny wykonuje zielnik roślin łąkowych (D) 7. Na polu i w sadzie Podsumowanie działu Na polu i w sadzie podaje nazwy zbóż uprawianych na polach (C); podaje przykłady warzyw uprawianych na polach (B); wymienia nazwy drzew 92a. Lekcja w terenie Na polu i w sadzie uprawianych w sadach (A); wymienia dwa szkodniki upraw polowych (A); uzupełnia brakujące ogniwa w łańcuchach pokarmowych organizmów żyjących na polu (C) omawia sposoby wykorzystywania roślin zbożowych (B); wymienia nazwy krzewów uprawianych w sadach (A) wyjaśnia, które zboża należą do ozimych, a które do jarych (B); podaje przykłady wykorzystywania uprawianych warzyw (B); wymienia sprzymierzeńców człowieka w walce ze szkodnikami upraw polowych (B) 93., 94. i 95. Podsumowanie, sprawdzian i omówienie wyników sprawdziany z działu Odkrywamy tajemnice życia na lądzie 96., 97. Test diagnozujący wiedzę po klasie IV i jego omówienie Badanie stopnia opanowania treści nauczania przyrody w klasie IV podaje przykłady innych upraw niż zboża, warzywa, drzewa i krzewy owocowe, wskazując sposoby ich wykorzystywania (B); przedstawia zależności występujące na polu w formie łańcuchów pokarmowych (C) wyjaśnia, czym jest walka biologiczna (B); przygotowuje informacje na temat korzyści i zagrożeń wynikających ze stosowania chemicznych środków zwalczających szkodniki (D) Rozkład materiału Nowa Era Tajemnice przyrody, klasa IV zawiera 97 jednostek lekcyjnych w pracowni i 14 lekcji w terenie Tytuł rozdziału w podręczniku Numer i temat lekcji Treści nauczania w podręczniku Treści nauczania w podstawie programowej wymagania szczegółowe. Uczeń: Warunki i sposoby realizacji (procedury osiągania celów) Pomoce dydaktyczne i materiały pomocnicze 1. Lekcja organizacyjna. W jaki sposób będziemy pracować na lekcjach Zakres materiału nauczania przyrody; metody i formy pracy na lekcjach przyrody; system oceniania Pogadanka dotycząca zakresu materiału nauczania przyrody i sposobów pracy na lekcjach; rozmowa na temat pracy z podręcznikiem, atlasem i zeszytem Podręcznik, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, zeszyt ćwiczeń

13 przyrody? ćwiczeń; omówienie systemu oceniania uczniów i wymagań edukacyjnych Test 2., 3. Sprawdzian diagnozujący wiedzę po klasie III i omówienie jego wyniku Dział 1. Poznajemy najbliższe otoczenie 1. Pierwsza lekcja przyrody 4. Jak będziemy poznawać przyrodę? Elementy świata przyrody; sposoby poznawania przyrody; zakres przedmiotu przyroda; źródła wiedzy o przyrodzie; wyposażenie pracowni przyrodniczej; regulamin pracowni przyrodniczej 1.8 podaje przykłady roślin i zwierząt hodowanych przez człowieka, w tym w pracowni przyrodniczej, i wymienia podstawowe zasady opieki nad nimi Pogadanka lub rozmowa na temat świata przyrody; prezentacja podręcznika, płyty, atlasu i dodatkowych źródeł wiedzy o przyrodzie; wyszukiwanie zleconych informacji; prezentacja wyposażenia pracowni przyrodniczej; omówienie i analiza regulaminu pracowni Atlasy zwierząt i roślin, kolekcje przyrodnicze (np. skały, minerały, mchy, porosty, muszle itp.), komputer, projektor lub tablica interaktywna, podręcznik, zeszyt ćwiczeń, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas 2. Dobrze się czujemy w szkole i w domu 5. Co wpływa na dobre samopoczucie w szkole i w domu? Organizacja zajęć szkolnych w 4 klasie; sposoby właściwego i bezpiecznego wykorzystania przerwy; sposób urządzenia miejsca do nauki; zasady skutecznego uczenia się; znaczenie kontaktów z kolegami; stosunek do osób niepełnosprawnych; atmosfera w domu 1.1 wymienia czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na jego samopoczucie w szkole i w domu oraz proponuje sposoby eliminowania czynników negatywnych 1.3 wymienia zasady prawidłowego uczenia się i stosuje je w życiu 1.4 opisuje prawidłowo urządzone miejsce do nauki ucznia szkoły podstawowej Analiza tygodniowego i dziennego planu lekcji ucznia 4 klasy; omówienie zasad uczenia się; rozmowa na temat sposobów spędzania czasu na przerwach, postaw koleżeńskich i możliwości uzyskania pomocy; pokaz właściwego siedzenia w ławce szkolnej i przy biurku; opracowanie wykazu obowiązków ucznia 4 klasy; omówienie sposobu urządzenia miejsca do nauki; rozmowa na temat stosunku do osób niepełnosprawnych i zachowania wobec nich Rozmowa na temat zdrowego stylu życia (na podstawie informacji z dodatkowych źródeł); rozmowa na temat roli planowania; analiza przykładowych planów dnia tygodnia; opracowywanie własnego planu dnia i tygodnia z uwzględnieniem różnych form wypoczynku Plan lekcji ucznia 4 klasy 3. Uczymy się planować 6. Dlaczego planowanie zajęć jest ważne? Zasady zdrowego stylu życia; rola tygodniowego i dziennego planowania zajęć; wypoczynek czynny i bierny 1.2 wyjaśnia znaczenie odpoczynku (w tym snu), odżywiania się aktywności ruchowej w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu 1.5 uzasadnia potrzebę planowania zajęć w ciągu dnia i tygodnia; prawidłowo planuje i realizuje swój rozkład zajęć w ciągu dnia 9.13 wymienia zasady zdrowego stylu życia i uzasadnia konieczność ich stosowania Dodatkowe źródła informacji na temat zdrowego stylu życia, np. ulotki, artykuły, materiały z Internetu, encyklopedia, podręcznik, zeszyt ćwiczeń Podsumowanie działu 1 7. Poznajemy najbliższe otoczenie podsumowanie działu Utrwalenie i uzupełnienie wiadomości z działu 1 1.1, 1.2, 1.3, 1.4, 1.5, 1.8,9.13 Sprawdzenie stopnia opanowania wymagań szczegółowych; pogadanka uzupełniająca rozwiązywanie zadań utrwalających w zeszycie ćwiczeń Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, pomoce dydaktyczne wykorzystywane w trakcie realizacji lekcji z działu 1 8. Sprawdzian z działu 1 9. Omówienie wyników sprawdzianu z działu 1 Dział 2. Odkrywamy tajemnice warsztatu przyrodnika Badanie stopnia opanowania treści nauczania (wymagań szczegółowych) ujętych w następujących punktach podstawy programowej: 1.1, 1.2, 1.3, 1.4, 1.5, 1.8,9.13 Omówienie wyniku sprawdzianu z działu Poznajemy najbliższe otoczenie

14 1. Przyroda i jej składniki 10. Poznajemy składniki przyrody Nieożywione elementy przyrody; ożywione składniki przyrody; cechy życia; zróżnicowanie warunków życia na Ziemi; wytwory działalności człowieka 4.1 rozpoznaje w terenie przyrodnicze (nieożywione i ożywione) oraz antropogeniczne składniki krajobrazu i wskazuje zależności między nimi Wskazywanie w najbliższym otoczeniu składników przyrody i wytworów działalności człowieka; wskazywanie różnic między nieożywionymi a ożywionymi składnikami przyrody; rozmowa na temat zróżnicowania warunków życia na Ziemi Rozpoznawanie elementów przyrody i ich cech za pomocą zmysłów; omówienie sposobów obserwowania przyrody; analiza etapów planowania, przeprowadzania i dokumentowania doświadczeń; samodzielne zaplanowanie i przeprowadzenie doświadczenia; rozmowa na temat cech przyrodnika Obserwacja obiektów przyrodniczych za pomocą lupy wg instrukcji w podręczniku (s. 30) i lornetki; rozmowa na temat możliwości i przeznaczenia poszczególnych przyrządów; wykonanie rysunku obiektu obserwowanego za pomocą lupy; wykonanie dokumentacji fotograficznej obserwowanych obiektów przyrodniczych Okazy lub zdjęcia roślin, zwierząt, skał i innych elementów przyrody oraz wytworów działalności człowieka, nowy Atlas Przyroda. Świat wokół nas, s Roślina doniczkowa, owoce, nagrania głosów zwierząt, zwierzęta hodowane w pracowni, podręcznik 2. Jak poznawać przyrodę? 11. Jakimi sposobami poznajemy przyrodę? Rola zmysłów w poznawaniu przyrody; obserwacje; etapy doświadczenia; cechy przyrodnika 1.6 nazywa zmysły człowieka i wyjaśnia ich rolę w poznawaniu przyrody; stosuje zasady bezpieczeństwa podczas obserwacji przyrodniczych 3. Przyrządy i pomoce przyrodnika 12. Przyrządy i pomoce ułatwiające prowadzenie obserwacji w terenie 12a. Lekcja w terenie Przyrządy i pomoce przyrodnika Przyrządy stosowane podczas obserwacji terenowych; obserwacje za pomocą lupy; sposoby dokumentowania obserwacji terenowych 1.7 podaje przykłady przyrządów ułatwiających obserwację przyrody (lupa, mikroskop, lornetka), opisuje ich zastosowanie, posługuje się nimi podczas prowadzonych obserwacji Mapa, kompas, lupa, lornetka, aparat fotograficzny, ołówek, podręcznik 4. Określamy kierunki geograficzne 13. Poznajemy budowę i działanie mikroskopu 14. Prowadzimy obserwacje mikroskopowe 15. W jaki sposób określamy kierunki geograficzne? 16. Określamy kierunki geograficzne za pomocą kompasu i gnomonu Przeznaczenie mikroskopu; budowa mikroskopu; przygotowanie mikroskopu do obserwacji; Przygotowanie mikroskopu do obserwacji; sposoby dokumentowania obserwacji mikroskopowych Widnokrąg; nazwy głównych kierunków geograficznych; budowa kompasu Etapy wyznaczania głównych kierunków geograficznych za pomocą kompasu; praktyczne wyznaczanie kierunków geograficznych; etapy wyznaczania kierunków geograficznych za pomocą gnomonu 1.7 jw. Omówienie budowy mikroskopu; pokaz przygotowania mikroskopu do obserwacji 1,7 jw. Samodzielna obserwacja mikroskopowa wg instrukcji w podręczniku (s. 31) i zadania z zeszytu ćwiczeń (s ); wyjaśnienie zasady wykonywania rysunków obserwowanych obiektów 2.1 wyznacza kierunki na widnokręgu za pomocą kompasu, gnomonu Pogadanka na temat głównych kierunków geograficznych; wskazywanie przez uczniów głównych kierunków geograficznych; omówienie budowy kompasu 2.1 jw. Omówienie sposobu wyznaczania głównych kierunków geograficznych za pomocą kompasu; praktyczne wyznaczanie głównych kierunków geograficznych za pomocą kompasu wg instrukcji w podręczniku (s. 35); omówienie etapów wyznaczania głównych kierunków geograficznych za pomocą gnomonu wg instrukcji w podręczniku (s. 36); praktyczne wyznaczanie głównych kierunków za pomocą gnomonu Mikroskopy, preparaty mikroskopowe, podręcznik, zeszyt ćwiczeń Mikroskopy, preparaty mikroskopowe, podręcznik, zeszyt ćwiczeń Kompasy, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s ; podręcznik Materiały do ćwiczeń: kompasy, karton z bloku, duży cyrkiel, kijek długości 10 cm, plastelina, ołówek, linijka, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s ; podręcznik

15 17. Inne sposoby wyznaczania kierunków geograficznych 17a. Lekcja w terenie ćwiczenia w wyznaczaniu kierunków geograficznych Wyznaczanie głównych kierunków geograficznych za pomocą cienia; sposoby wyznaczania kierunków pośrednich; róża kierunków geograficznych * wyznaczanie kierunków geograficznych na podstawie obserwacji otoczenia 2.1 jw. Praktyczne wyznaczanie głównych kierunków za pomocą cienia; podawanie nazw kierunków pośrednich; wykonanie róży kierunków głównych i pośrednich * omówienie innych sposobów wyznaczania głównych kierunków geograficznych Nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s Mapa niezbędna pomoc dla przyrodnika 18. Jak czytać mapę? Mapa; znaki graficzne na mapie; rodzaje map: topograficzna, plan, turystyczna; legenda mapy; najczęściej wykorzystywane mapy 2.3 orientuje plan, mapę w terenie, posługuje się legendą 2.4 identyfikuje na planie i mapie topograficznej miejsce obserwacji i obiekty w najbliższym otoczeniu; określa wzajemne położenie obiektów na planie, mapie topograficzneji w terenie 2.3 jw. 2.4 jw. Analiza znaków graficznych umieszczonych na mapie; odczytywanie informacji przedstawionych na mapie; porównanie zakresu informacji (legend) przedstawionych na poszczególnych rodzajach map Mapy: turystyczna, topograficzna, plan miasta lub okolicy; nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s Jak się orientować w terenie? 19. Jak się orientować w terenie? 19a. Lekcja w terenie Jak się orientować w terenie Kierunek północny i pozostałe kierunki geograficzne na mapie; sposoby orientowania mapy: za pomocą kompasu, za pomocą obiektów w terenie Wskazywanie głównych kierunków geograficznych na mapie; omówienie sposobu orientowania mapy za pomocą kompasu wg instrukcji w podręczniku (s. 44); omówienie sposobu orientowania mapy za pomocą obiektów w terenie wg instrukcji w podręczniku (s. 45); ćwiczenia w orientowaniu mapy za pomocą kompasu i obiektów w terenie Podręcznik, mapa lub plan miasta, okolicy, kompas, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s Obserwujemy i pielęgnujemy rośliny 20. Poznajemy zasady pielęgnacji roślin 21. Poznajemy etapy kiełkowania fasoli 21a. Lekcja w terenie Rozpoznawanie drzew, krzewów i roślin zielnych Rola roślin w najbliższym otoczeniu; przykłady uprawianych roślin doniczkowych; rośliny wykorzystywane jako przyprawy; zasady pielęgnacji roślin Zasady pielęgnacji roślin; etapy kiełkowania nasion fasoli; cechy charakterystyczne drzew, krzewów, roślin zielnych; przykłady drzew i krzewów rosnących w ogrodach; zasady zakładania zielnika Przykłady zwierząt hodowanych przez człowieka oraz tych, których hodowla w domu jest zabroniona; zasady opieki nad hodowanymi zwierzętami; znaczenie hodowli zwierząt 1.8 podaje przykłady roślin i zwierząt hodowanych przez człowieka (w tym w pracowni przyrodniczej) i wymienia podstawowe zasady opieki nad nimi 1.9 rozpoznaje i nazywa niektóre rośliny (w tym doniczkowe) zawierające substancje trujące lub szkodliwe dla człowieka i podaje zasady postępowania z nimi 3.1 obserwuje wszystkie fazy rozwoju rośliny, dokumentuje obserwacje Rozmowa na temat roślin uprawianych przez człowieka w domu i ogrodzie; rozmowa na temat zasad pielęgnacji roślin doniczkowych; analiza porównawcza wymagań i pielęgnacji np. paproci i kaktusa Omówienie zasad pielęgnacji roślin; zakładanie hodowli fasoli wg opisu w podręczniku (s. 48); analiza etapów rozwoju rośliny; analiza porównawcza pokroju drzew, krzewów, roślin zielnych; omówienie zasad zakładania zielnika wg instrukcji w podręczniku (s. 50) Rośliny doniczkowe znajdujące się w pracowni przyrodniczej; zdjęcia lub okazy wybranych roślin wykorzystywanych jako przyprawy; materiały ze stron internetowych lub atlasów na temat wymagań życiowych wybranych roślin Materiały do obserwacji: nasiona fasoli, gaza, słoik, gumka recepturka; zdjęcia drzew, krzewów, roślin zielnych; podręcznik 8. Obserwujemy i pielęgnujemy zwierzęta 22. Poznajemy zasady opieki nad hodowanymi zwierzętami 1.8 jw. Rozmowa na temat hodowanych zwierząt, ich wymagań i zasad opieki nad nimi; opisanie wymagań hodowanego zwierzęcia; rozmowa na temat korzyści płynących z hodowli zwierząt gospodarskich; prezentacja informacji uzyskanych na podstawie obserwacji hodowanego zwierzęcia (np. wygląd, rytm dobowy, pożywienie itp.) Okazy zwierząt hodowanych w pracowni, zdjęcia zwierząt hodowanych przez uczniów, atlasy zwierząt

16 Podsumowanie działu Odkrywamy tajemnice warsztatu przyrodnika podsumowanie działu 24. Sprawdzian z działu Omówienie wyników sprawdzianu z działu 2 Dział 3. Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych 1. Woda występuje w trzech postaciach 2. Kiedy woda zamarza, kiedy lód się topi? 3. Obserwujemy pogodę 26. Poznajemy stany skupienia wody 27. Obserwujemy zmiany stanu skupienia wody w przyrodzie 28. Poznajemy składniki pogody i sposoby ich pomiaru 28a. Lekcja w terenie Obserwacja i pomiar składników pogody Utrwalenie i uzupełnienie wiadomości z działu 2 1.6, 1.7, 1.8, 1.9, 2.1, 2.3, 2.4, 3.1, 4.1 Sprawdzenie stopnia opanowania wymagań szczegółowych; pogadanka uzupełniająca; rozwiązywanie zadań utrwalających w zeszycie ćwiczeń Podręcznik, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, pomoce dydaktyczne wykorzystywane w trakcie realizacji lekcji z działu 2 Badanie stopnia opanowania treści nauczania (wymagań szczegółowych) ujętych w następujących punktach podstawy programowej: 1.6, 1.7, 1.8, 1.9, 2.1, 2.3, 2.4, 3.1, 4.1 Omówienie wyników sprawdzianu z działu Odkrywamy tajemnice warsztatu przyrodnika Stany skupienia wody; budowa i zasada działania termometru; zjawisko parowania; czynniki wpływające na szybkość parowania; skraplanie Krzepnięcie; zmiana objętości wody podczas krzepnięcia; topnienie * zmiany stanów skupienia wody w przyrodzie * obieg wody w przyrodzie Pogoda; składniki pogody; zmiany temperatury w ciągu roku i ich wpływ na organizmy; stopień zachmurzenia; rodzaje chmur; rodzaje opadów; pomiar ilości opadów; osady atmosferyczne; dziennik pogody 3.3 obserwuje i rozróżnia stany skupienia wody; bada doświadczalnie zjawiska: parowania, skraplania, topnienia i zamarzania (krzepnięcia) wody 3.9 podaje przykłady występowania i wykorzystania rozszerzalności cieplnej ciał w życiu codziennym; wyjaśnia zasadę działania termometru cieczowego 14.4 podaje i bada doświadczalnie czynniki wywołujące topnienie i krzepnięcie (temperatura) oraz parowanie i skraplanie (temperatura, ruch powietrza, rodzaj cieczy, wielkość powierzchni) 3.3 jw jw. 3.2 obserwuje i nazywa zjawiska atmosferyczne zachodzące w Polsce 3.11 wymienia nazwy składników pogody (temperatura powietrza, opady i ciśnienie atmosferyczne, kierunek i siła wiatru) oraz przyrządów służących do ich pomiaru; podaje jednostki pomiaru temperatury i opadów stosowane w meteorologii 3.12 obserwuje pogodę; mierzy temperaturę powietrza oraz określa kierunek i siłę wiatru, rodzaje opadów i osadów, stopień zachmurzenia nieba; prowadzi kalendarz pogody Omówienie budowy termometru cieczowego; odczytywanie wskazań termometru; obliczanie różnicy temperatury; doświadczalne wykazanie wpływu temperatury i wielkości powierzchni na szybkość parowania wody wg opisu w podręczniku (s. 60); obserwacja zjawiska skraplania pary wodnej wg opisu w podręczniku (s. 61) Doświadczalne wykazanie zmiany objętości wody podczas krzepnięcia wg opisu w podręczniku (s. 62); wskazywanie przykładów zmiany stanu skupienia wody możliwych do zaobserwowania w najbliższym otoczeniu; badanie zjawiska topnienia lodu wg instrukcji w podręczniku (s. 63) * omówienie obiegu wody w przyrodzie Wyjaśnienie pojęcia pogoda ; omówienie składników pogody; wskazanie przykładów wpływu zmian temperatury powietrza na organizmy (w tym człowieka); odczytywanie i zapisywanie wskazań termometru; obserwacja i określanie stopnia zachmurzenia; omówienie powstawania chmur; rozpoznawanie rodzajów opadów i osadów atmosferycznych; pomiar ilości opadów; zapisywanie wyników pomiarów temperatury powietrza i ilości opadów; omówienie zasad prowadzenia dziennika pogody Termometr zaokienny; materiały do doświadczeń: dwa spodki, łyżka, woda, szklanka, płaski talerz, pisak wodoodporny, przezroczysta szklanka, trzy kostki lodu, woda, termometr laboratoryjny, niewielki słoik; podręcznik Materiały do doświadczenia: termometr, niewielki słoik z pokrywką, woda (konieczne jest zapewnienie dostępu do zamrażalnika), kostki lodu, spodki; podręcznik, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 41 Nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 17; termometr zaokienny i pokojowy, deszczomierz

17 4. Skąd się bierze wiatr? 5. Słońce zmienia położenie nad widnokręgiem 6. Obserwujemy pory roku Podsumowanie działu Badamy obecność powietrza i ciśnienia atmosferycznego Obecność powietrza; ciśnienie atmosferyczne; przyrządy i jednostki pomiaru ciśnienia atmosferycznego 30. Wiatr i jego pomiar Powstawanie wiatru; jednostki prędkości wiatru; budowa i działanie wiatromierza; kierunek wiatru; prognoza pogody 31. Jak zmienia się położenie Słońca nad widnokręgiem? 32. Jak zmienia się pogoda i przyroda w ciągu roku? 32a. Lekcja w terenie Jak zmienia się pogoda i przyroda w ciągu roku? 33. Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych podsumowanie działu 34. Sprawdzian z działu Omówienie wyników sprawdzianu z działu 3 Wschód, górowanie i zachód Słońca; południe słoneczne; doba; zmiany długości cienia w ciągu dnia; zmiany temperatury powietrza w ciągu dnia Występowanie pór roku; równonoc jesienna; przyroda jesienią; przesilenie zimowe; zwierzęta w czasie zimy; równonoc wiosenna, zwiastuny wiosny; przyczyny zmian temperatury w poszczególnych porach roku, przesilenie letnie; przyroda latem Utrwalenie i uzupełnienie wiadomości z działu wykonuje i opisuje proste doświadczenia wykazujące istnienie powietrza i ciśnienia atmosferycznego; buduje na podstawie instrukcji prosty wiatromierz i wykorzystuje go w prowadzeniu obserwacji 3.11 jw jw. 2.2 obserwuje widomą wędrówkę Słońca w ciągu doby; miejsca wschodu, górowania i zachodu Słońca w zależności od pory roku; wskazuje zależności między wysokością Słońca a długością cienia 3.13 opisuje i porównuje cechy pogody w różnych porach roku; dostrzega zależność między wysokością Słońca, długością dnia a temperaturą powietrza w ciągu roku 2.2, 3.2, 3.3, 3.9, 3.10, 3.11, 3.12, 3.13, 14.4 Badanie obecności powietrza wg opisu w podręczniku (s. 71); doświadczalne wykazanie istnienia ciśnienia atmosferycznego wg opisu w podręczniku (s. 72) Omówienie powstawania wiatru oraz jednostek pomiaru prędkości wiatru; omówienie budowy wiatromierza; omówienie etapów konstruowania wiatromierza wg instrukcji w podręczniku (s. 73); określanie kierunku i siły wiatru za pomocą wiatromierza; odczytywanie prognozy pogody Pogadanka objaśniająca wędrówkę Słońca po niebie; omówienie i obserwacja zmian długości cienia wg instrukcji w podręczniku (s. 76); omówienie zmian temperatury powietrza w ciągu dnia Rozmowa na temat przyczyn zmian pór roku oraz związanych z nimi zmian zachodzących w pogodzie i przyrodzie; pogadanka objaśniająca zależność między wysokością Słońca a długością dnia w ciągu roku Sprawdzenie stopnia opanowania wymagań szczegółowych; pogadanka uzupełniająca, rozwiązywanie zadań utrwalających w zeszycie ćwiczeń Materiały do doświadczeń: przezroczysta miska, woda, słomka do napojów, nożyczki, plastikowa butelka bez nakrętki z odciętym dnem, guma z balonika, gumka recepturka; podręcznik, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 17 Podręcznik, wiatromierz, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 17 Materiały do prowadzenia obserwacji: gnomon, centymetr krawiecki; podręcznik, nowy Atlas Przyroda Świat wokół nas, s. 16 Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 16 Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, pomoce dydaktyczne wykorzystywane w trakcie realizacji lekcji z działu 3 Badanie stopnia opanowania treści nauczania (wymagań szczegółowych) ujętych w następujących punktach podstawy programowej: 2.2, 3.2, 3.3, 3.9, 3.10, 3.11, 3.12, 3.13, 14.4 Omówienie wyniku sprawdzianu z działu Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych Dział 4. Odkrywamy tajemnice życia 1. Wspólne cechy organizmów 36. Poznajemy budowę i czynności życiowe organizmów Komórkowa budowa organizmów; hierarchiczna budowa organizmów wielokomórkowych; czynności życiowe organizmów; cechy rozmnażania płciowego i bezpłciowego 4.1 rozpoznaje w terenie przyrodnicze (nieożywione i ożywione) oraz antropogeniczne składniki krajobrazu i wskazuje zależności między nimi 4.4 opisuje przystosowania budowy zewnętrznej i czynności życiowych organizmów lądowych do środowiska życia, na przykładach obserwowanych organizmów Obserwacja organizmu jednokomórkowego; omówienie hierarchicznej budowy organizmów; obserwacja organizmu zwierzęcego hodowanego w pracowni omówienie czynności życiowych; porównanie cech rozmnażania płciowego i bezpłciowego Mikroskop, preparat mikroskopowy organizmu jednokomórkowego np. chlorella, organizm zwierzęcy hodowany w pracowni, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 8 9

18 2. Różnorodność organizmów 37. W jaki sposób uporządkowano organizmy? Podział organizmów na pięć królestw; ogólny opis poszczególnych królestw * nazewnictwo organizmów * wirusy 4.4 jw obserwuje i nazywa typowe rośliny i zwierzęta żyjące w jeziorze lub rzece; opisuje przystosowania ich budowy zewnętrznej i czynności życiowych do środowiska życia Pogadanka na temat różnorodności organizmów i konieczności ich pogrupowania; obserwacja przedstawicieli wybranych królestw wskazywanie ich cech charakterystycznych * omówienie zasad nazewnictwa organizmów * pogadanka na temat wirusów Nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 8 9; okazy roślin, zwierząt, grzybów, protistów; preparaty mikroskopowe lub tablice dydaktyczne przedstawiające budowę bakterii i protistów 3. Organizmy różnią się sposobem odżywiania 38. Jak odżywiają się rośliny i dla jakich organizmów są pożywieniem? Organizmy samożywne i cudzożywne; sposób wytwarzania pokarmu przez rośliny; roślinożercy 4.5 wskazuje organizmy samożywne cudzożywne oraz podaje podstawowe różnice w ich sposobie odżywiania się Wyjaśnienie istoty samożywności i cudzożywności; wskazywanie w najbliższym otoczeniu przykładów organizmów samożywnych; wskazywanie przykładów i cech roślinożerców Zdjęcia zwierząt roślinożernych, zeszyt ćwiczeń 4. Zależności pokarmowe w przyrodzie Podsumowanie działu W jaki sposób zdobywają pokarm zwierzęta mięsożerne wszystkożerne? 40. Poznajemy zależności pokarmowe między organizmami 41. Odkrywamy tajemnice życia podsumowanie działu 42. Sprawdzian z działu Omówienie wyników sprawdzianu z działu 4 44., 45. Projekt dydaktyczny Dział 5. Odkrywamy tajemnice ciała człowieka Drapieżniki i padlinożercy; wszystkożercy; przykłady organizmów odżywiających się szczątkami glebowymi; pasożyty Zależności pokarmowe; ogniwa łańcucha pokarmowego; rola destruentów; sieć pokarmowa * sposoby obrony przed naturalnymi wrogami Utrwalenie i uzupełnienie wiadomości z działu jw opisuje glebę jako zbiór składników nieożywionych ożywionych; wyjaśnia znaczenie organizmów glebowych i próchnicy w odniesieniu do żyzności gleby 4.6 przedstawia proste zależności pokarmowe zachodzące między organizmami lądowymi, posługując się modelem lub schematem 4.11 jw przedstawia proste zależności pokarmowe występujące w środowisku wodnym, posługując się modelem lub schematem Rozmowa na temat klasyfikacji zwierząt mięsożernych; wskazywanie cech przykładów drapieżników i padlinożerców; obserwacja organizmów glebowych; podawanie przykładów organizmów wszystkożernych; pogadanka na temat pasożytów Omówienie struktury łańcucha pokarmowego; układanie przykładowych łańcuchów i sieci pokarmowych; analiza sytuacji, kiedy zostaje wyeliminowane któreś ogniwo łańcucha pokarmowego; omówienie roli destruentów w przyrodzie * rozmowa na temat sposobów obrony różnych organizmów przed naturalnymi wrogami; wskazywanie przykładów obrony 4.1, 4.4, 4.5, 4.6, 4.11, 4.12, 4.14 Sprawdzenie stopnia opanowania wymagań szczegółowych; pogadanka uzupełniająca; rozwiązywanie zadań utrwalających w zeszycie ćwiczeń Badanie stopnia opanowania treści nauczania (wymagań szczegółowych) ujętych w następujących punktach podstawy programowej: 4.1, 4.4, 4.5, 4.6, 4.11, 4.12, 4.14 Omówienie wyników sprawdzianu Odkrywamy tajemnice życia Praca nad projektem w grupach zgodnie z instrukcją oraz prezentacja prac uczniów Zdjęcia zwierząt mięsożernych, hodowla dżdżownic lub tablice dydaktyczne pokazujące budowę tryb życia dżdżownic, zdjęcia pasożytów, podręcznik, zeszyt ćwiczeń Przygotowane przez uczniów koła z rysunkami lub zdjęciami organizmów roślinnych i zwierzęcych; prostokąty z nazwami ogniw łańcucha pokarmowego; podręcznik Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, pomoce dydaktyczne wykorzystywane w trakcie realizacji lekcji z działu 4

19 1. Odżywianie się 46. Poznajemy składniki pokarmu 2. Trawienie i wchłanianie pokarmu 47. Poznajemy zasady przygotowywania i spożywania posiłków 48. Jak przebiega trawienie i wchłanianie pokarmu? 3. Krążenie krwi 49. Jaką rolę odgrywa układ krwionośny? 4. Jak oddychamy? 5. Energia jest niezbędna do życia Podział pokarmów na produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcego; podział składników substancji pokarmowych i ich przykłady; znaczenie poszczególnych składników substancji pokarmowych dla organizmu; znaczenie wody dla organizmu Rodzaje i liczba posiłków w ciągu dnia; zasady spożywania posiłków; zasady przygotowywania posiłków; piramida pokarmowa * anoreksja Narządy budujące układ pokarmowy; rodzaje zębów i ich rola; rola poszczególnych narządów przewodu pokarmowego; etapy trawienia pokarmu; wchłanianie pokarmu; podstawowe zasady higieny układu pokarmowego * rola narządów wspomagających trawienie Rodzaje naczyń krwionośnych i ich funkcje; rola serca; tętno; zadania układu krwionośnego; higiena układu krwionośnego * składniki krwi i ich rola 50. Jak oddychamy? Budowa układu oddechowego; wdech i wydech; rola układu oddechowego; budowa i rola płuc; wymiana gazowa w płucach; higiena układu oddechowego 51. Jak organizm uzyskuje energię niezbędną do życia? Istota oddychania komórkowego; substraty i produkty oddychania; współdziałanie układów: pokarmowego, oddechowego 9.3 wymienia zasady prawidłowego odżywiania i stosuje je 9.13 wymienia zasady zdrowego stylu życia i uzasadnia konieczność ich stosowania 9.3 jw jw. 8.1 podaje nazwy układów narządów budujących organizm człowieka: (...) wskazuje na planszy główne narządy tych układów c) układ pokarmowy jama ustna, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube, odbytnica 8.2 wymienia podstawowe funkcje poznanych układów człowieka 8.1 jw. d) układ krwionośny serce, naczynia krwionośne: żyły i tętnice 8.2 jw. 8.1 jw. b) układ oddechowy jama nosowa, krtań, tchawica, oskrzela, płuca 8.2 jw. 8.5 wykazuje doświadczalnie, że czynnikiem niezbędnym do spalania jest tlen; identyfikuje produkty spalania i oddychania: dwutlenek węgla, parę wodną oraz podaje ich nazwy Omówienie klasyfikacji pokarmów ze względu na ich pochodzenie; pokaz przykładowych produktów żywnościowych; omówienie roli oraz skutków niedoboru i nadmiaru poszczególnych składników pokarmowych Rozmowa na temat zasad przygotowywania i spożywania posiłków; sformułowanie zasad właściwego żywienia; układanie przykładowego jadłospisu; analiza piramidy pokarmowej; prezentacja estetycznego nakrycia stołu * pogadanka na temat objawów i skutków anoreksji Analiza położenia poszczególnych narządów układu pokarmowego; opis etapów trawienia pokarmu; omówienie wchłaniania pokarmu; wskazywanie na planszy lub modelu położenia narządów przewodu pokarmowego i narządów wspomagających trawienie; rozmowa na temat zasad higieny układu pokarmowego * omówienie roli narządów wspomagających trawienie Wskazywanie na planszy narządów budujących układ krwionośny; pomiar tętna własnego i kolegi; wysłuchanie pracy serca; pogadanka na temat zadań układu krwionośnego *omówienie roli składników krwi w organizmie Omówienie położenia i roli poszczególnych narządów układu oddechowego; wskazywanie położenia narządów na planszy; analiza schematu wdechu i wydechu; obserwacja ruchów klatki piersiowej podczas wdechu i wydechu; omówienie przebiegu wymiany gazowej w płucach; rozmowa na temat zasad higieny układu oddechowego Omówienie istoty oddychania komórkowego; omówienie roli układów: pokarmowego, oddechowego i krwionośnego w procesie uzyskiwania energii przez organizm Produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcego bogate w wybrane składniki pokarmowe oraz ich zdjęcia i opakowania po nich Zestawy do nakrycia stołu (talerze, sztućce, serwety, szklanki) Nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 12; plansza dydaktyczna Układ pokarmowy ; model tułowia człowieka Nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 11; zegarek z sekundnikiem lub stoper, stetoskop, model tułowia człowieka, model serca człowieka, plansza dydaktyczna Układ krążenia Nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 12; model tułowia człowieka, plansza dydaktyczna Układ oddechowy, podręcznik, zeszyt ćwiczeń Podręcznik, zeszyt ćwiczeń

20 52. Jakie substancje powstają w wyniku oddychania? i krwionośnego w procesie uzyskiwania energii przez organizm Skład jakościowy wydychanego powietrza; wpływ wybranych czynników na zapotrzebowanie energetyczne organizmu * kaloryczność pokarmów Doświadczalne wykrywanie obecności dwutlenku węgla i pary wodnej w wydychanym powietrzu wg opisu w podręczniku (s. 123); porównanie zapotrzebowania energetycznego w zależności od wybranych czynników * odczytywanie z opakowań artykułów spożywczych informacji o ich wartości odżywczej Omówienie współdziałania układów kostnego i mięśniowego w procesie wykonywania ruchów; wskazywanie na modelu lub planszy dydaktycznej głównych elementów budowy szkieletu, przykładów połączeń kości, kości o różnych kształtach; omówienie sposobu pracy mięśni szkieletowych; omówienie zasad higieny układu ruchu * omówienie przykładów działania mięśni budujących narządy wewnętrzne Omówienie zadań nerwów i mózgu; omówienie roli narządów zmysłów; wskazywanie na planszy dydaktycznej lub na modelu głównych elementów budowy oka; objaśnienie istoty widzenia analiza drogi promienia świetlnego Omówienie roli narządów zmysłów: słuchu, dotyku, smaku i węchu; wskazywanie na planszy głównych elementów budowy ucha; omówienie drogi dźwięku w uchu; rozmowa na temat roli zmysłów w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego; rozmowa na temat higieny narządów wzroku i słuchu * omówienie budowy układu nerwowego Materiały do doświadczeń: dwa słoiki, dwie rurki, pisak wodoodporny, woda wapienna, dwa lusterka; podręcznik, zeszyt ćwiczeń * opakowania po artykułach spożywczych zawierające informacje o ich wartości odżywczej 6. Szkielet i mięśnie umożliwiają ruch 53. Jakie układy narządów umożliwiają ruch organizmu? Elementy budujące układ ruchu; główne elementy budowy szkieletu; połączenia kości; kształty kości; rola szkieletu; praca mięśni szkieletowych; higiena układu ruchu * przykłady pracy mięśni budujących narządy wewnętrzne 8.1 jw. a) układ kostny elementy układu: czaszka, kręgosłup, klatka piersiowa, kończyny górne, kończyny dolne 8.2 jw. 9.6 wyjaśnia znaczenie ruchu i ćwiczeń fizycznych w utrzymaniu zdrowia Nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 10 i 12; model szkieletu człowieka, plansza dydaktyczna Układ ruchu 7. Jak organizm odbiera informacje z otoczenia? 54. Jak organizm odbiera informacje z otoczenia? Narząd wzroku Zadania nerwów i mózgu; rola narządów zmysłów; budowa oka; istota widzenia 8.2 jw. 8.6 opisuje rolę zmysłów w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego Nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s ; plansza dydaktyczna Budowa oka, model budowy oka 55. Jak organizm odbiera informacje z otoczenia? Narządy: węchu, smaku, słuchu i dotyku Budowa i rola ucha; droga dźwięku w uchu; rola skóry w procesie odbierania wrażeń czuciowych; rola narządów odbierających wrażenia smakowe i węchowe; higiena narządów zmysłów * budowa układu nerwowego Cechy budowy kobiety i mężczyzny; budowa i funkcje męskiego układu rozrodczego; budowa i funkcje żeńskiego układu rozrodczego; higiena układu rozrodczego Zapłodnienie; zagnieżdżenie się zapłodnionej komórki w macicy; rozwój zarodkowy; rozwój płodowy; rola łożyska, poród 8.6 jw. 9.5 charakteryzuje podstawowe zasady ochrony narządów wzroku i słuchu Nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 10; plansza dydaktyczna Budowa ucha, model budowy ucha 8. Kobieta i mężczyzna 56. Różnice w budowie ciała kobiety i mężczyzny 8.1 jw. e) układ rozrodczy żeński jajniki, jajowody, macica, pochwa i układ rozrodczy męski jądra, nasieniowody, prącie 8.2 jw. Omówienie różnic w budowie sylwetki kobiety i mężczyzny; wskazywanie na planszy położenia narządów rozrodczych żeńskich i męskich; omówienie funkcji układów rozrodczych; rozmowa na temat zasad higieny układu rozrodczego Nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 13; plansza dydaktyczna Budowa układu rozrodczego 9. Od poczęcia do narodzin 57. Od poczęcia do narodzin 8.3 rozpoznaje i nazywa, na podstawie opisu, fotografii lub rysunku, etapy rozwoju człowieka (zarodkowy, płodowy, okres noworodkowy, niemowlęcy, poniemowlęcy, przedszkolny, szkolny, wieku dorosłego, starości) Analiza planszy dydaktycznej przedstawiającej etapy rozwoju zarodkowego i płodowego człowieka; omówienie roli łożyska Nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 13