Wpływ teatru na kształtowanie sił charakteru

Transkrypt

1 Wstęp Teatr jest zjawiskiem niezwykle obszernym, który analizować można z wielu różnych perspektyw. Teatr może być amatorski lub profesjonalny, improwizowany lub oparty na konkretnym dramacie, skierowany do ogółu społeczeństwa czy też do wybranej grupy ludzi, może mieć charakter dialogu lub monologu. Na teatr można patrzeć z perspektywy sceny, a więc aktorów i reżysera, z perspektywy widza, jak i czytelnika analizującego tekst dramatu wykorzystywanego w sztuce. Ta wielowymiarowość teatru powoduje, iż jest on od lat wykorzystywany w edukacji, wychowaniu, resocjalizacji, rehabilitacji, w psycho- i socjoterapii, jak i w profilaktyce. Grupami poddawanymi rozwijającemu działaniu teatru są młodzież i dzieci; dorośli i osoby starsze; osoby z dysfunkcjami sensorycznymi, czy ruchowymi, grupy zagrożone wykluczeniem, jak i osoby niedostosowane społecznie, grupy pacjentów z zaburzeniami psychicznymi, czy niepełnosprawni intelektualnie, a ponadto rodziny wymienionych osób. Autorka poniższego tekstu podejmuje próbę scharakteryzowania podstawowych form wykorzystania teatru w terapii oraz edukacji i wpływu tegoż na kształtowanie sił charakteru, w ujęciu Martina E. P. Seligmana (Burke, 2011). Terapia teatrem Nieduziak (2011) wyróżnia pięć podstawowych sposobów na wykorzystanie teatru w terapii. Morenowska psychodrama (1) ma na celu analizę ukrytych konfliktów i kompleksów pacjenta. Dramoterapia (2) ma prowadzić do wywołania uczucia ulgi, do postępującej integracji emocjonalnej i fizycznej jednostki, jak i do rozwoju osobowości, wzrostu wiary w siebie i nawiązania współpracy. Działanie socjodramy (3) powoduje utworzenie pozytywnych relacji w grupie, ale i prowokuje do uzewnętrznienia tłumionych urazów. Zabawa w teatr (4) wyzwala spontaniczność, a warsztat teatralny (5) wspiera rozwój umiejętności komunikacyjnych i ekspresyjnych. Według Krasoń (2011) wykorzystanie różnych form psychodramy i dramoterapii rozwija zarówno sferę emocjonalną, jak i społeczną uczestników. Dzięki uczestniczeniu z

2 zajęciach teatralizowanych zauważa się u dzieci rozwój samokontroli cielesnej, co, zwiększając pewność siebie dziecka, wpływa na większą chęć do zachowań spontanicznych, a w następstwie stwarza okazję do ekspresji emocji. Jest to również wzbogacające doświadczenie estetyczne, uwrażliwiające na sztukę i piękno i motywujące do podejmowania prób kreowania własnej tożsamości, wzbogacania samowiedzy i autorefleksji, a więc do autokreacji (Wróblewska 2011). Analiza wymienianych przez autorów konsekwencji terapii teatrem skłania do refleksji, że głównymi siłami charakteru kształtowanymi w tym procesie będą siły samoregulacji (1), jako, że wydobycie ukrytych konfliktów oraz wzrost wiary w siebie zmniejszy napięcie i sprawi, że panowanie nad swoimi pragnieniami i emocjami stanie się dużo łatwiejsze, a dalsze wykorzystanie technik teatralnych uczy wyrażania siebie w bardziej konstruktywny sposób; twórczości (2), właśnie z powodu zachęcania do autokreacji, poprzez kontakt ze sztuką i wyzwalanie spontaniczności; otwartości (3) jako, że wystawia uczestnika na kontakt z wieloma sytuacjami, również takimi, których nie spotyka w życiu oraz daje możliwość wchodzenia w role mu nieznane, przyjęcia innej perspektywy oraz zdolności do współpracy (4) poprzez rozwój umiejętności interpersonalnych i uczenie efektywnej współpracy. Teatr w edukacji Edukacja szkolna przewiduje w dzisiejszych czasach niewiele miejsca na sztukę. Istnieją jednakże klasy i szkoły które oferują kółka, czy też warsztaty teatralne. Świeca (2011) analizując motywację młodzieży, w takich klasach, do wzięcia udziału w aktywnościach teatralnych wymienia zainteresowanie sztuką teatru, czy wewnętrzną potrzebę obcowania ze sztuką, ale też chęć imponowania rówieśnikom, potrzebę nabywania umiejętności komunikacyjnych i poznanie swoich możliwości dzięki samoocenie i rozwoju samowiedzy. I tak, jak pokazują jego badania, uczestnictwo w zajęciach teatralnych ma wpływ na rozwój kreatywności, pomysłowości, rozwój wyobraźni i poczucia odpowiedzialności. Teatr wpływa na odwagę młodzieży w wypowiadaniu sądów, rozwój umiejętności publicznego wypowiadania się, kształtowanie myślenia symbolicznego, większą refleksyjność i łatwość w dokonywaniu moralnych wyborów, a nawet planowanie i przewidywanie następstw podejmowanych

3 przez nich decyzji. Co więcej, ma on też moc integrowania rówieśników poprzez uwrażliwianie i pogłębianie otwartości na drugiego człowieka. Jest to jednak analizowanie wpływu na aktorów biorących udział w wystawianiu przedstawienia. Oddziaływanie na widza jest o tyle mniejsze, że nie bierze on czynnego udziału w procesie tworzenia teatru, a jedynie odczuwa skutki odbioru sztuki, czyli uwrażliwia się na sztukę, może zostać zainspirowany do własnej podobnej aktywności, wykształca myślenie krytyczne, czy też dzięki wnioskowaniu kreuje swoje postawy etyczne. Technika dramy, gdzie nie ma już podziału na aktorów i widzów a nacisk postawiony jest na naturalność i przeżycia indywidualne w roli, jest wskazywana, jako niezwykle skuteczna w edukacji i wspieraniu rozwoju młodzieży i dzieci. Najważniejsze skutki stosowania technik dramowych w czasie zajęć z nastolatkami według Michałowskiej (2008), to kształtowanie troski i respektu dla odmienności, dbanie o społeczność, respektowanie wartości innych, poszerzanie horyzontów otwartości i refleksyjności, kreowanie pozytywnego stosunku do siebie, jak i zwiększenie poczucia odpowiedzialności za swoje działania. Te skutki mają wpływ na takie ogólne właściwości osoby, jak twórczość, zdolność do współpracy grupowej, poziom wiedzy, motywacja do rozwoju, czy sposób patrzenia na świat. Podsumowując, drama ma dwojaki wpływ na człowieka: na rozwój jego samoświadomości (pewność i wyrażanie siebie, poczucie własnej wartości, wrażliwość) oraz świadomości społecznej (komunikacja, rozwiązywanie problemów, empatia) (Witerska, 2011). Patrząc na wymienione skutki stosowania technik teatralnych w edukacji z perspektywy 24 sił charakteru Seligmana trudno wyróżnić te najważniejsze,. Działanie teatru na kształtowanie się charakteru jest wielowymiarowe i pozytywne na tylu płaszczyznach, że uszeregowanie tych konsekwencji wedle ich ważności wydaje się bezcelowe. W związku z powyższym autorka wymieni kilka tych, które z jej perspektywy są niezwykle cenne. Pierwszą siłą charakteru, która bez wątpienia kreowana jest zarówno u uczestnika warsztatów teatralnych, u widza, jak i młodzieży poddanej działaniu technik dramy, jest twórczość, czyli jeden z aspektów psychologicznej manifestacji cnoty mądrości i wiedzy. W przypadku widza silnie wspomaganą, dzięki obcowaniu ze sztuką, siłą jest siła doceniania piękna i doskonałości a dzięki krytycznemu

4 wnioskowaniu siła perspektywy. W przypadku uczestników wydarzenia teatralnego, należy zwrócić szczególną uwagę na wspierające działanie w kierunku kształtowania sił otwartości umysłu i ciekawości, czasami i humoru w zależności od podejmowanego tematu. Kolejną siłą, wyzierającą ze wszystkich opisów korzyści tych zajęć, jest zdolność do współpracy, jako, że działania teatralne wymagają współpracy z drugim człowiekiem, a często z grupą ludzi. W dalszej kolejności można wymienić kształtowanie się takich sił, jak witalność, dzielność, wytrwałość, a także wiele innych! Podsumowanie Powyższa praca oparta jest na przekonaniu, że teoria sił charakteru może być użyteczna w procesach socjoterapeutycznych (Kaczmarek, 2013). W dzisiejszych czasach, w których człowiek zachodni, już od najmłodszych lat, zmuszony jest do ciągłego dokonywania wyborów, określania siebie: swoich mocnych i słabych stron, a zachowanie wewnętrznej integralności i spójności w obliczu wpływu dość ekspansywnego działania przekazów medialnych, mówiących mu, kim powinien być, niezwykle ważne wydaje się wspomaganie odkrywania i kształtowania swoich sił charakteru oraz pielęgnowania istotnych dla jednostki cnót. Jak pokazuje powyższa analiza stosowanie technik teatralnych może wspierać kształtowanie bardzo wielu z wymienionych przez Seligmana sił charakteru, a tym samym prowadzić do poprawy jakości życia jednostki. Nie jest to oczywiście poparte odpowiednimi badaniami empirycznymi, jednak ma solidną podstawę teoretyczną, co jest również dobrym predyktorem powodzenia zaplanowanych działań. Autorka rekomenduje zatem dalsze prowadzenie analiz na tym tle, przy czym zaleca zastosowania technik teatralnych, czy dramowych w edukacji oraz socjo- czy psychoterapii, gdyż z dużym prawdopodobieństwem będą one wspierające jednostkę i kształtujące siłę jej charakteru.

5 Bibliografia Burke, J. (2011). 24 siły charakteru. Sens, 9 (36), s Kaczmarek, Ł. (2013). Psychologia pozytywna w socjoterapii: rozwijanie sił charakteru. W: B. Jankowiak (red.) Socjoterapia jako forma pomocy psychologicznopedagogicznej. Teoria i praktyka. Poznań: Wydawnictwo UAM. Krasoń (2011). Cielesne kreowanie roli. Wizualizacyjne techniki parateatralne jako wsparcie, rozwoju. Chowanna, 1 (36), s Michałowska, D. (2008). Drama w edukacji. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM. Nieduziak E. (2011). Od dramy i psychodramy po teatr i teatroterapię - z rozważań nad teorią i praktyką zastosowania teatru w terapii. W: W. Karolak, B. Kaczorowska (red.) Arteterapia. Łódź: Wydawnictwo Akademii Humanistyczno Ekonomicznej. Seligman, M. E. P. (2005). Prawdziwe szczęście. Poznań: Media Rodzina. Świeca, M. (2011). Aktywność artystyczna młodzieży w zakresie teatru. Chowanna, 1 (36), s Witerska, K. (2011). Drama kreatywna - perspektywa rozwojowa. Chowanna, 1 (36), s Wróblewska, M. (2011). Rozwój przez nabywanie kompetencji (w aspekcie uwarunkowań aktywności twórczej). Chowanna, 1 (36), s