Zakres i założenia zasad dobrych praktyk rolniczych Dr Dorota Pikuła Zakład Żywienia Roślin i Nawożenia IUNG-PIB w Puławach

Transkrypt

1 Zakres i założenia zasad dobrych praktyk rolniczych Dr Dorota Pikuła Zakład Żywienia Roślin i Nawożenia IUNG-PIB w Puławach Ochrona wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego, w tym azotanami w aspekcie wejścia w życie ustawy,,prawo wodne Falenty, 14 grudnia 2017 r.

2 Prawo Wodne Rozdział 4 Ochrona wód przed zanieczyszczeniem azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych Art Minister właściwy do spraw rolnictwa w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw gospodarki wodnej oraz po uzyskaniu opinii ministra właściwego do spraw rybołówstwa, biorąc pod uwagę wymagania, o których mowa w art. 102 ust. 1, opracuje zbiór zaleceń dobrej praktyki rolniczej do dobrowolnego stosowania. 2. Zbiór zaleceń dobrej praktyki rolniczej obejmuje co najmniej wskazówki dotyczące: 1) okresów, kiedy rolnicze wykorzystanie nawozu jest niewłaściwe; 2) rolniczego wykorzystania nawozów w terenie o dużym nachyleniu; 3) rolniczego wykorzystania nawozów na gruntach zamarzniętych, zalanych wodą, nasyconych wodą lub przykrytych śniegiem; 4) warunków rolniczego wykorzystania nawozów w pobliżu cieków naturalnych, zbiorników wodnych, kanałów i rowów; 5) pojemności i konstrukcji miejsc do przechowywania odchodów zwierzęcych oraz odcieków z przechowywanych materiałów roślinnych, takich jak kiszonka; 6) procedur rolniczego wykorzystania, w tym dawek i równomierności rozprowadzania nawozów, które zapewniają utrzymanie strat substancji odżywczych do wody na dopuszczalnym poziomie.

3 W rolnictwie podstawową jednostką organizacyjno-produkcyjną jest gospodarstwo (przepływ dużych ilości składników mineralnych, w jego granicach i na zewnątrz gospodarstwa). Gospodarstwo jest zatem traktowane jako istotne punktowe źródło zanieczyszczenia wód.

4 Biorąc pod uwagę wynikające z tego zagrożenia ważne są dwa pierwiastki: azot i fosfor! - bardzo ważnymi składnikami w produkcji roślinnej i zwierzęcej w rolnictwie, - ich nieracjonalne stosowanie przyczynia się w znacznym stopniu do emisji azotu i fosforu. Ocenia się, że 62% ładunku związanego azotu oraz 54% ładunku fosforu odprowadzanego z Polski do Morza Bałtyckiego pochodzi bezpośrednio lub pośrednio z produkcji rolniczej. Dbałość o jakość wód gruntowych poprzez racjonalne zarządzanie składnikami pokarmowymi na poziomie gospodarstwa rolnego ma zasadnicze znaczenie w redukcji emisji zanieczyszczeń związkami biogennymi do wód.

5 Schemat przychodów i strat azotu przemieszczanego do wód wg. Buckmana i Bradego

6 Schemat przychodów i strat fosforu przemieszczanego do wód wg. Buckmana i Bradego

7 W odniesieniu do ograniczenia eutrofizacji Polska wdraża m.in. Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej. -propozycja granicznych mineralnego zawartości fosforu w glebach i azotu Założenie: przyjmuje się, że na glebach zaliczonych do klas zawartości najwyższych obu pierwiastków może wystąpić zagrożenie środowiskowe strat azotu i fosforu i stosowanie nawozów zawierających te składniki na tych glebach powinno odbywać się z odpowiednio korygowane, a nawet zaniechane.

8 Krytyczne środowiskowe zawartości N w glebie ze względu na dynamikę przemian związków azotu, ustalenie krytycznych zawartości jest trudne, na glebach zaliczonych do klas zawartości Nmin najwyższych może wystąpić zagrożenie środowiskowe strat azotu i stosowanie nawozów zawierających azot na tych glebach powinno odbywać się z niezwykle dużą ostrożnością, dla pól nawożonych regularnie wysokimi dawkami nawozami naturalnych polecane jest opracowanie planu nawozowego w gospodarstwie uwzględniającego bilans azotu i fosforu, wskazane jest ponadto aby jesienią wykonać oceny wielkości zasobu pozostającego po wegetacji roślin azotu azotanowego w warstwie 0-90 cm gleby (pomiar sumarycznej zawartości N-NO 3 w trzech warstwach głębokości gleby 0-30, i 60-90cm)

9 Liczby graniczne zawartości azotu stwarzające ryzyko zanieczyszczenia wód Rekomenduje się aby górne wartości zasobu azotanów w glebach stwierdzane jesienią wg klas składu granulometrycznego nie przekraczały znacząco następujących wartości dla gleb: bardzo lekkich i lekkich: 75 kg N-NO 3 /ha; średnich: 80 kg N-NO 3 /ha; ciężkich: 90 kg N-NO 3 /ha; Dla podanych zasobów granicznych (badania własne IUNG) średnie straty azotu podczas zimy na ogół nie przekraczały 30 kg N/ha.

10 Liczby graniczne zawartości fosforu stwarzające ryzyko zanieczyszczenia wód Rekomenduje się w odniesieniu do fosforu ze względów środowiskowych nie zwiększanie zasobności powyżej zasobności średniej (powyżej 15 mg P 2 O 5 /100g gleby). Zaleca się zaniechać na glebach powyżej 40 mg P 2 O 5 /100/g gleby stosowania nawozów zawierających aktywny fosfor tzn. naturalnych nawozów oraz rozpuszczalnych w wodzie mineralnych nawozów fosforowych (tj. superfosfatów, fosforanu amonu i nawozów wieloskładnikowych typu polifoska), a także stosowania środków poprawiających właściwości gleby zawierających w swoim składzie znaczące ilości rozpuszczalnych fosforanów.

11 Zawierających N Ogólne zasady stosowania nawozów -Nawozy naturalne i środki poprawiające właściwości gleby zawierające azot należy stosować zgodnie z przyjętymi zasadami i ograniczeniami tzn. nie więcej niż 170 kg N/ha rocznie wnoszone pod postacią nawozów naturalnych oraz innych nośników azotu (jak np. pofermenty z biogazowni, inne odpady z biomasy zawierające azot). -Inne ograniczenia w zakresie nawozów naturalnych dotyczą sposobu oraz czasu ich aplikacji zostały ujęte w dalszych częściach kodeksu. -Średnie roczne wielkości produkcji nawozów naturalnych i koncentrację zawartego w nich azotu podane w załączniku nr 7 do Programu działań. - Maksymalne dawki nawozów azotowych dla upraw w plonie głównym w N w kg/ha składnika działającego podane w załączniku nr 9 do Programu działań.

12 Zawierających P Ogólne zasady stosowania nawozów -nie zaleca się stosowania nawozów zawierających fosfor na zapas -na glebach charakteryzujących się bardzo niską i niską zasobnością form przyswajalnych P nie jest wskazane zbyt radykalne zwiększanie zasobności gleby w fosfor poprzez stosowanie wysokich dawek nawozów mineralnych - zaleca się proces rozłożyć na wiele lat i stosować umiarkowanie wysokie dodatki fosforu ponad potrzeby pokarmowe roślin, tzn.łączna dawka fosforu w tych warunkach nie powinna przekraczać 1½ wyliczonych potrzeb pokarmowych planowanej rośliny uprawnej. Ważne! Wzbogacanie gleby w fosfor przyswajalny nie powinno wyprzedzać regulacji odczynu gleby (znacząca poprawa zasobności gleby w fosfor przyswajalny po uregulowaniu odczynu gleby kwaśnej).

13 Okresy kiedy rolnicze wykorzystanie nawozów jest niewłaściwe: 1) Zabrania się stosowania nawozów na glebach zamarzniętych, zalanych wodą, nasyconych wodą, pokrytych śniegiem, np. po powodziach, okresowych podtopieniach oraz po wiosennych roztopach. 2) Za glebę zamarzniętą nie uznaje się gleby, która rozmarza co najmniej powierzchniowo w ciągu dnia. 3) Dopuszcza się jedynie nawożenie nawozami naturalnymi stawów wykorzystywanych do chowu lub hodowli ryb.

14 Rolnicze wykorzystanie nawozów na terenie o dużym nachyleniu - Na polach o dużym nachyleniu stosowanie wszelkich nawozów jest związane z dużym ryzykiem strat! -W warunkach wąskich pól usytuowanych dłuższą granicą wzdłuż spadku terenu (duża ilość bruzd i kierunek uprawy sprzyjają nasileniu erozji gleb, co równa się także stratom składników pokarmowych). - Nasilenie spływów powierzchniowych rośnie wraz ze stopniem nachylenia pól i jest szczególnie wysokie podczas wiosennych roztopów i ulewnych deszczy (stosowanie w tych warunkach zrównoważonego nawożenia jest szczególnie uzasadnione). - W bezpośrednim sąsiedztwie wód powierzchniowych na terenach o dużym nachyleniu należy unikać stosowania wszelkich nawozów.

15 Nawożenie azotem Pola o nachyleniu 7-10% Należy uwzględniać ogólne przyjęte ograniczenia w zakresie stosowania nawozów naturalnych (tzn. łączna dawka N w tych nawozach nie większa od 170 kg N/ha rocznie). Nawozy te należy bezwzględnie wymieszać z glebą za pomocą odpowiednich aplikatorów (w przypadku gnojowicy) lub przyorać po zastosowaniu (w przypadku obornika). Dopuszcza się możliwość stosowania pogłównego gnojowicy jednak w terminach, gdy jest już zawansowana wegetacja rośliny uprawnej stwarzająca szansę szybkiego okrycia zastosowanego nawozu rozrastającym się łanem. Dawki N w nawozach mineralnych powyżej poziomu 60 kg/ha zaleca się dzielić, a w dawkach podzielonych nie jest wskazane aby stosować więcej niż 60 kg N/ha jednorazowo, a odstęp pomiędzy dawkami poczynając od pierwszej dawki przed ruszeniem wegetacji nie powinien być krótszy niż 10 dni.

16 Pola o nachyleniu powyżej 10% Należy uwzględniać ogólne przyjęte ograniczenia w zakresie stosowania nawozów naturalnych. Nawozy te należy bezwzględnie wymieszać z glebą za pomocą odpowiednich aplikatorów (w przypadku gnojowicy) lub przyorać zaraz po zastosowaniu (w przypadku obornika). Dawki N w nawozach mineralnych powyżej 60 kg/ha należy dzielić, jednorazowo w dawkach podzielonych nie stosować więcej niż 50 kg N/ha, a odstęp pomiędzy dawkami poczynając od pierwszej dawki przed ruszeniem wegetacji nie powinien być krótszy niż 15 dni.

17 Zalecenia ogólne: Nawożenie fosforem Wskazane jest aby pola o widocznym nachyleniu powyżej 7%: 1) zostały objęte systematyczną kontrolą zasobności gleb w fosfor przyswajalny a nawożenie było uzależnione od wyceny gleby (klas zasobności gleby) i dostosowane do aktualnych potrzeb pokarmowych roślin uprawnych wg zaleceń szczegółowych. 2) były nawożone nawozami naturalnymi oraz nawozami mineralnymi zawierającymi fosfor aktywny, rozpuszczalny w wodzie (superfosfaty, fosforan amonu i nawozy wieloskładnikowe typu polifoska) jedynie wiosną bezpośrednio przed siewem roślin. 3) były nawożone jesienią (jeżeli istnieje taka potrzeba, przed siewem ozimin i na użytkach zielonych) nawozami mineralnymi o ograniczonej rozpuszczalności (mielone fosforyty, nie w pełni rozłożone fosforyty, lub inne nawozy fosforowe rozpuszczalne w kwasach mineralnych lub w kwasie cytrynowym).

18 Zalecenia szczegółowe: Pola o nachyleniu 7-10% Nawożenie fosforem -w zakresie niskiej i bardzo niskiej zasobności gleb w fosfor przyswajalny sumaryczne roczne dawki fosforu w nawozach mineralnych i naturalnych nie powinny przekraczać 120% wartości uśrednionych potrzeb pokarmowych roślin uprawnych tzn. 36 kg P/ha lub 80 kg P 2 O 5 /ha; -w zakresie średniej zasobności gleb w fosfor przyswajalny sumaryczne roczne dawki fosforu w nawozach mineralnych i naturalnych nie powinny przekraczać 90% wartości uśrednionych potrzeb pokarmowych roślin tzn. ok. 27 kg P/ha lub 62 kg P 2 O 5 /ha;

19 -w zakresie wysokiej zasobności gleb w fosfor przyswajalny roczne dawki fosforu w nawozach mineralnych i naturalnych nie powinny przekraczać 50% wartości uśrednionych potrzeb pokarmowych roślin tzn. 15 kg P/ha lub 35 kg P 2 O 5 /ha; - w zakresie bardzo wysokiej zasobności gleb w fosfor przyswajalny roczne dawki fosforu w nawozach mineralnych i naturalnych ograniczyć do minimum tzn.: do tzw. nawożenia startowego (7 kg P/ha lub 16 kg P 2 O 5 /ha), a nawożenia naturalnego należy zaniechać co najmniej przez okres trzech lat, po tym okresie skontrolować zasobność gleby i postępować wg powyższego wzorca. Rekomenduje się aby na polach o nachyleniu 7-10% nie zwiększać zasobności gleby w fosfor powyżej 12 mg P 2 O 5 /100g gleby

20 Pola o nachyleniu powyżej 10% -w zakresie niskiej i bardzo niskiej zasobności gleb w fosfor przyswajalny sumaryczne roczne dawki fosforu w nawozach mineralnych i naturalnych nie powinny przekraczać 100% wartości uśrednionych potrzeb pokarmowych roślin tzn. 30 kg P/ha lub 69 kg P 2 O 5 /ha; - w zakresie średniej zasobności gleb w fosfor przyswajalny sumaryczne roczne dawki fosforu w nawozach mineralnych i naturalnych nie powinny przekraczać 70% wartości uśrednionych potrzeb pokarmowych roślin tzn. ok. 20 kg P/ha lub 46 kg P 2 O 5 /ha; - w zakresie wysokiej i bardzo wysokiej zasobności gleb w fosfor przyswajalny należy roczne dawki fosforu w nawozach mineralnych ograniczyć do minimum tzn.: do tzw. nawożenia startowego (5 kg P/ha lub 11 kg P 2 O 5 /ha) a nawożenia naturalnego należy zaniechać co najmniej przez okres trzech lat, po tym okresie skontrolować zasobność gleby i postępować wg powyższego wzorca. Rekomenduje się aby na polach o nachyleniu powyżej 10% pól nie zwiększać zasobności gleby w fosfor przyswajalny powyżej 10 mg P 2 O 5 /100g gleby

21 Warunki rolniczego wykorzystania nawozów w pobliżu cieków naturalnych, zbiorników wodnych, kanałów i rowów. -W pobliżu cieków naturalnych, zbiorników wodnych, kanałów i rowów oraz na terenach, na których stwierdza się okresowe wylewy wód i podtopienia spowodowane ulewnymi deszczami lub roztopami wiosennymi (z rzek zbiorników naturalnych, sztucznych, kanałów lub rowów) wskazane jest ograniczenie intensywności stosowania nawozów, głównie nadmiernej w stosunku do potrzeb pokarmowych roślin aplikacji nawozów naturalnych oraz innych środków poprawiających właściwości gleby zawierających duży ładunek azotu i fosforu. -W przypadku nawozów mineralnych należy je stosować uzupełniająco, jedynie wówczas gdy zachodzi taka potrzeba wynikająca z zaleceń nawozowych. - Wszystkie nawozy i środki poprawiające właściwości gleby należy stosować gdy gleba osiągnie już odpowiedni stan wilgotności. Bezwzględnie niewskazane jest stosowanie tych środków nawozowych na gleby podtopione lub w stanie pełnego wysycenia wodą.

22 Wskazane jest aby wszystkie zabiegi uprawowe oraz stosowanie nawozów naturalnych, mineralnych i innych środków poprawiających właściwości gleby wykonywać zachowując bezpieczną odległość od zbiorników wodnych, naturalnych cieków oraz rowów i kanałów wodnych. Rekomenduje się utrzymanie strefy ochronnej (nienawożonej) co najmniej 1/2 szerokości roboczej używanych rozsiewaczy do nawozów, wozów asenizacyjnych lub rozrzutników obornika. Zgodnie z prawem strefy ochronne wynoszą 20 m szerokości

23 Odległości, dotyczące zakazu stosowania nawozów Na gruntach rolnych od brzegu: Rodzaj nawozów jezior i zbiorników wodnych o powierzchni do 50 ha cieków naturalny ch rowów z wyłączeniem rowów o szerokości do 5 m liczonej na górnej krawędzi brzegu rowu kanałów Nawozy z wyłączeniem gnojowicy 5 m 5 m 5 m 5 m Gnojowica 10 m 10 m 10 m 10 m Rodzaj nawozów Wszystkie rodzaje nawozów brzegu jezior i zbiorników wodnych o powierzchni powyżej 50 ha Na gruntach rolnych od: ujęć wody, jeżeli nie ustanowiono strefy ochronnej na podstawie przepisów ustawy Prawo wodne obszarów morskiego pasa nadbrzeżnego 20 m 20 m 20 m

24 W zależności od technologii stosowania nawozów dopuszcza się następujące odstępstwa: a) Jeżeli stosowanie nawozów odbywa się przy pomocy urządzeń aplikujących je bezpośrednio do gleby odległości zamieszczone w tabeli mogą zostać zmniejszone o połowę: b) Jeżeli pełna dawka nawozów podzielona jest na co najmniej trzy równe dawki odległości zamieszczone w tabeli mogą zostać zmniejszone o połowę;

25 Ograniczenia ilościowe dotyczące azotu -nawożenie azotem powinno być zrównoważone tzn. dostosowane do potrzeb pokarmowych roślin uprawnych przy uwzględnieniu realnych warunków poziomu ich plonowania (bieżąca kontrola przebiegu pogody w czasie wegetacji), -rozłożone w możliwie długim okresie czasu (przez stosowanie podzielonych dawek), -dawki N w nawozach mineralnych powyżej poziomu 60 kg/ha zaleca się dzielić, -w dawkach podzielonych nie jest wskazane stosować więcej niż 60 kg N/ha jednorazowo, a odstęp pomiędzy dawkami poczynając od pierwszej dawki zastosowanej przed ruszeniem wegetacji nie powinien być krótszy niż 10 dni

26 Ograniczenia ilościowe dotyczące fosforu - wskazana jest systematyczna kontrola zasobności gleb w fosfor przyswajalny. - stosowanie nawozów naturalnych i mineralnych powinno być uzależnione od wyceny gleby (klasy zasobności gleby) i dostosowane do aktualnych potrzeb pokarmowych roślin uprawnych. -nie poleca się stosowania tego składnika na zapas ani nie jest wskazane zbyt radykalne zwiększanie zasobności gleb charakteryzujących się niską zasobnością form przyswajalnych poprzez stosowanie nawozów zawierających fosfor aktywny, rozpuszczalny w wodzie Zaleca się na takich glebach: - stosowanie trudniej rozpuszczalnych nawozów fosforowych np. rozpuszczalnych w kwasie cytrynowym lub rozpuszczalnych w kwasach mineralnych. - bezwzględnie uregulować odczyn gleby przez ich systematyczne wapnowanie =większa przyswajalność fosforu - stosować zalecenia szczegółowe jak podano wyżej

27 Terminy i warunki dozwolonego stosowania nawozów Do nawożenia gleb i roślin można stosować tylko nawozy dopuszczone do obrotu- znajdujące się w oficjalnym wykazie nawozów oraz nawozy naturalne pochodzenia rolniczego. Na glebach nieuprawianych, w tym na ugorach zabrania się przez cały rok nawożenia. Dopuszcza się jedynie zastosowanie nawozów jesienią przed planowanym zakończeniem odłogowania.

28 Rodzaj gruntów Grunty orne Grunty orne na terenie wydzielonych gmin wymienionych w załączniku nr 2 Grunty orne na terenie wydzielonych gmin wymienionych w załączniku nr 3 Uprawy trwałe Uprawy wieloletnie Trwałe użytki zielone Nawozy z wyłączeniem nawozów azotowych mineralnych stałe 1 marca 30 listopada 5 marca 15 listopada 15 lutego 30 listopada 1 marca 30 listopada płynne 1 marca 31 października 1) 1 marca 20 listopada 5 marca 20 października 1) 15 lutego 15 listopada Nawozy azotowe mineralne 1 marca 31 października 1), 2) 1 marca 30 września Gleby odłogowane nie stosuje się nawożenia przez cały rok 3) Objaśnienia: 1) dopuszcza się zastosowanie nawozów od dnia 15 lutego, jeżeli spełnione są łącznie następujące warunki: grunty, na których ma zostać zastosowany nawóz nie są zamarznięte, nie są pokryte śniegiem lub wodą, nie są nasycone wodą; 2) termin 31 października nie dotyczy producentów buraków, kukurydzy, którzy zawarli umowę kontraktacyjną na dostawę po 31 października buraków i kukurydzy. Dla nich jesienny termin graniczny stosowania nawozów mineralnych o zawartości azotu do 6 % z przyoranymi resztkami pożniwnymi to 30 listopada. Umowę kontrakcyjną lub dowód dostawy buraków, kukurydzy, potwierdzające uprawnienia do zastosowania nawozów mineralnych o zawartości azotu do 6 % po 31 października, należy przechowywać przez 3 lata licząc od dnia dostawy buraków, kukurydzy, która nastąpiła po 31 października. 3) dopuszcza się zastosowanie nawozów jesienią przed planowanym zakończeniem odłogowania. Terminów wskazanych w tabeli 2. nie stosuje się do nawożenia upraw pod osłonami oraz upraw kontenerowych.

29 Ustalanie dawek nawozów naturalnych Dopuszczalną ilość określonego rodzaju nawozów naturalnych wytwarzanych w gospodarstwie i ilość azotu w tych nawozach należy obliczyć na podstawie stanów średniorocznych zwierząt wyznaczonych zgodnie z załącznikiem nr 5 do Programu działań i średniej produkcji nawozów oraz koncentracji azotu podanych w załączniku nr 7 do Programu działań. dopuszczalna dawka nawozu naturalnego = 170 kg N/ha : zawartość N kg/t lub kg/m3* gdzie: *zawartość N kg/t lub kg/m3 można przyjąć z załącznika nr 7 Programu działań lub wyników aktualnej analizy składu nawozu naturalnego

30 Dawki nawozów naturalnych należy korygować zawartości w nich tak zwanego azotu działającego. według Azot działający wykazuje takie samo działanie nawozowe jak azot nawozów mineralnych. Przy przeliczaniu azotu całkowitego nawozów naturalnych, podanego w załączniku, na azot działający należy posługiwać się wzorem poniżej: Azot działający = azot całkowity x równoważnik nawozowy*

31 Równoważniki nawozowe azotu z różnych źródeł w zależności od terminu stosowania Źródło azotu Termin stosowania jesień wiosna Obornik Bydło 0,35 0,40 Świnie 0,40 0,45 Drób nieśny 0,40 0,45 Drób rzeźny 0,45 0,50 Pozostałe przeżuwacze, konie, zwierzęta futerkowe roślinożerne 0,30 0,35 Dowolny obornik w drugim roku po zastosowaniu 0,15 Gnojowica/pomiot/odchody Bydło 0,50 0,60 Świnie 0,60 0,70 Drób nieśny pomiot podsuszany/nie 0,45/0,65 0,50/0,75 Zwierzęta futerkowe mięsożerne 0,65 0,75 Pozostałe przeżuwacze, zwierzęta futerkowe roślinożerne 0,45 0,55 Gnojówka Bydło 0,55 0,75 Świnie 0,65 0,80 Drób nieśny 0,65 0,80 Drób rzeźny 0,65 0,80 Pozostałe przeżuwacze, konie, zwierzęta futerkowe roślinożerne 0,45 0,55 Frakcja stała po separacji gnojowicy Bydło 0,20 0,25 Świnie 0,25 0,30 Frakcja ciekła po separacji gnojowicy Bydło 0,70 0,80 Świnie 0,75 0,85 Inne Produkt biogazowy płynny 0,60 0,7 Produkt biogazowy stały 0,3 0,4 Kompost 0,30

32 Korekta dawki N: Obliczoną dawkę N pod rośliny uprawiane po przedplonach lub międzyplonach bobowatych należy pomniejszyć Zmniejszenie dawki N pod roślinę następczą. Rodzaj przedplonu Bobowate w czystym siewie plon międzyplon główny Bobowate w mieszankach z trawami lub zbożami plon międzyplon główny Przyorane liście roślin korzeniowych Zmniejszenie dawki N pod roślinę następczą 30 kg 15 kg 20 kg 10 kg 25 kg Na słomę (nie więcej niż 30 kg N/ha, o ile stanowisko przeznaczone jest pod zasiew ozimin). Jeżeli ilość nawozów naturalnych, wyprodukowanych w gospodarstwie, przeliczonych na azot całkowity, przekracza 170 kg azotu na l ha, wskazuje to na nadmiar produkcji spowodowany za dużą obsadą inwentarza. Rolnik może w tym przypadku zmniejszyć obsadę inwentarza, albo zawrzeć umowę z innymi rolnikami na odbiór nadwyżkowych ilości nawozów naturalnych. W przypadku zbywania nawozów naturalnych do obliczenia ilości nawozów naturalnych wytwarzanych w gospodarstwie i przeznaczonych do zbycia oraz ilości azotu w tych nawozach zobowiązany jest zbywający.

33 Ustalanie dawek fosforu pochodzącego z nawozów naturalnych Zawartość fosforu w nawozach naturalnych i organicznych powstających w gospodarstwie można określić precyzyjnie na podstawie analiz ich składu chemicznego. Dawki nawozów naturalnych wyznacza się przede wszystkim w oparciu o zawartość w nich azotu, co wynika bezpośrednio z regulacji prawnych, stąd dla potrzeb bilansowania fosforu, dawki tego składnika określa się na podstawie ilości stosowanego nawozu oraz stężenia fosforu w nawozie.

34 Przeciętna zawartość fosforu (P 2 O 5 ) w nawozach naturalnych w zależności od gęstości (Jadczyszyn, 2013) Rodzaj nawozu Zawartość w masie nawozu Fosfor (P 2 O 5 ) Gnojowica bydlęca gęsta 0,20 Gnojowica bydlęca średnia 0,12 Gnojowica bydlęca rzadka 0,05 Gnojowica świńska gęsta 0,30 Gnojowica świńska średnia 0,20 Gnojowica świńska rzadka 0,10 Gnojówka bydlęca dobra 0,00 Gnojówka bydlęca średnia 0,00 Gnojówka świńska dobra 0,00 Gnojówka świńska średnia 0,00 Obornik bydlęcy 0,28 Obornik koński 0,28 Obornik mieszany 0,30 Obornik owczy 0,30 Obornik świński 0,30

35 Przykłady obliczeń: Obliczenie składnika działającego z nawozu naturalnego wykonujemy w następujący sposób: ustalamy dawkę nawozu, np. 35 m3 gnojowicy świńskiej gęstej stosowanej wiosną; z nawozem dostarczamy 154 kg/ha N (35 x 4,4) i po 105 kg/ha P 2 O 5 (35 x 3,0); stosując przeliczniki z tabeli powyżej obliczamy, że w pierwszym roku zadziała: 92,4 kg N (154 0,6), 73,5 kg P 2 O 5 (105 0,7); w drugim roku azot już nie będzie działał, za to do wykorzystania pozostanie 10,5 kg fosforu (105 0,1). Ilości fosforu i wnoszone w dawce obornika bydlęcego odpowiadającej 170 kg/ha N oblicza się następująco: 35 t/ha 3 kg P 2 O 5 = 105 kg/ha P 2 O 5

36 Ustalanie dawek nawozów mineralnych Nawozy azotowe mineralne Dawki nawozów mineralnych azotowych należy wyliczyć za pomocą następującego wzoru: dawka Nmin. = potrzeby pokarmowe roślin* Σ N z innych źródeł** x równoważnik nawozowy *Potrzeby pokarmowe roślin jest to ilość azotu pobierana z osiągalnym w gospodarstwie plonem, tj. plon [t/ha] x pobranie jednostkowe azotu [kg N/t] Zalecane dawki nawozów azotowych można zmniejszyć odpowiednio po zastosowaniu: obornika - o 15 kg/n ha, gnojowicy bydlęcej o 17 kg N/ha, gnojowicy świńskiej o 20 kg N/ha, gnojówki o 20 kg N/ha. Pobranie jednostkowe zgodne z załącznikiem nr 8 Programu działań

37 Podział dawek nawozów azotowych mineralnych - w uprawie zbóż ozimych należy stosować system trzydawkowy. - w regionach, o dużej częstotliwości występowania susz zaleca się stosować system dwudawkowy, przy czym pierwsza dawka powinna stanowić około 60-70% całkowitej zaplanowanej dawki nawozów. Zgodnie z systemem trzydawkowym, pierwsza dawka nawozów ma pokryć zapotrzebowanie roślin w stosunku do azotu do fazy strzelania w źdźbło (stadium pierwszego lub drugiego kolanka), bardzo duże zapotrzebowanie na azot, co minimalizuje ryzyko rozpraszania nie wykorzystanego przez rośliny składnika poza strefę systemu korzeniowego. Dwie kolejne dawki, aplikowane w późniejszych fazach rozwojowych powinny być odpowiednio mniejsze, stosownie do zmniejszającego się zapotrzebowania na azot.

38 - w uprawach zbóż jarych całkowitą dawkę azotu dzieli się na dwie części, w stosunku 60:40. Pierwszą dawkę należy zastosować przed siewem i dobrze wymieszać z glebą. Druga, powinna być aplikowana w okresie od pełni krzewienia do fazy ukazania się liścia flagowego. W przypadku małych dawek, poniżej 70 kg N/ha całą dawkę nawozów azotowych należy zastosować przed siewem. Zaleca się dodatkowo stosowanie nawozów azotowych w terminach bezpośrednio poprzedzających krytyczne fazy rozwojowe zwiększa efektywność wykorzystania azotu z nawozów, ograniczając równocześnie rozpraszanie tego składnika do środowiska.

39 Terminy stosowania mineralnych nawozów azotowych, z podziałem na dawki cząstkowe pod poszczególne rośliny uprawy polowej (Jadczyszyn i in. 2013) Roślina I dawka II dawka III dawka Zboża ozime Zboża jare Kukurydza Ziemniaki średniopóźne późne Buraki Rzepak Trawy, motylkowate i ich mieszanki w roku siewu Trawy, motylkowate i ich mieszanki w latach pełnego użytkowania i przed ruszeniem wegetacji wiosną przedsiewnie przedsiewnie faza strzelania w źdźbło faza strzelania w źdźbło do wysokości roślin ok. 30 cm przed sadzeniem początek wschodów - przedsiewnie przed ruszeniem wegetacji wiosną przedsiewnie przed ruszeniem wegetacji wiosną po przerywce lub w fazie 4-6 liści faza rozety po I pokosie po I pokosie początek kłoszenia początek kłoszenia - - początek pąkowania po II pokosie

40 Krytyczne fazy rozwojowe podstawowych gatunków roślin uprawy polowej (Grzebisz, 2008) Roślina Zboża Rzepak Ziemniaki Buraki cukrowe Fazy krytyczne 1) krzewienie 2) początek strzelania w źdźbło 3) koniec strzelania w źdźbło 1) pełnia budowy rozety /początek wzrostu wydłużeniowego 2) pąkowanie 1) 20-30% zakrytych międzyrzędzi 2) początek tworzenia bulw 1) 2./3. para liści 2) 60 dni od wschodów; początek lipca Fazy w skali BBCH Strączkowe, groch 1) Początek wzrostu wydłużeniowego 2) Początek kwitnienia

41 Dawki nawozów mineralnych fosforowych Potrzeby pokarmowe roślin należy ustalać zgodnie z uzyskiwanym realnie plonem roślin, możliwego do osiągnięcia na danym polu. Następnie należy określić potrzeby nawożenia fosforem, które wynikają z modyfikacji potrzeb pokarmowych roślin uwzględniających zawartość przyswajalnych form tego składnika w glebie. Potrzebny nawozowe należy określać na podstawie zasobności gleby w fosfor oznaczony metoda Egnera-Riehma Gleby bardzo niska Zawartość P 2 O 5 w glebie w mg/100 gleby niska średnia wysoka bardzo wysoka Mineralne do 5,0 5,1-10,0 10,1-15,0 15,1-20,0 od 20,1 Węglanowe do 5,0 5,1-10,0 10,1-20,0 20,1-40,0 od 40,1

42 Zasady aplikacji nawozów -Nawozy mineralne i naturalne należy stosować równomiernie na całej powierzchni pola w sposób wykluczający nawożenie pól i upraw do tego nie przeznaczonych. -Nawozy mineralne w postaci stałej należy stosować przy użyciu rozsiewaczy i siewników nawozowych lub ręcznie z tym, że w bezpośrednim sąsiedztwie stref ochronnych źródeł i ujęć wody oraz zbiorników i cieków wodnych można je stosować tylko ręcznie. -Nawozy mineralne w formie płynnej należy stosować przy użyciu specjalnych rozlewaczy lub opryskiwaczy wyposażonych w belki polowe z końcówkami lub wężami rozlewowymi -Nawozy naturalne należy bezwzględnie wymieszać z glebą za pomocą odpowiednich aplikatorów (w przypadku gnojowicy) lub przyorać po zastosowaniu (w przypadku obornika),

43 -zalecana doglebowa technika aplikacji nawozów (iniekcje doglebowe) niemal całkowicie eliminuje np. straty P wywołane erozją powierzchniową (na drodze zmywów powierzchniowych i erozji wietrznej fosforu osadzonego na cząstkach gleby), -należy unikać stosowania nawozów w okresach, w których zaaplikowany składnik nie może być pobrany przez rośliny oraz nie stosowanie nawozów na glebę mokrą lub w okresach spodziewanych intensywnych opadów bądź bezpośrednio po nich (unikanie okresów ryzyka ), -w przypadku azotu stosowanie tak zwanych późnych dawek azotu, wiąże się zawsze z ryzykiem nagromadzenia azotanów w glebie, a następnie ich wymywania do wód gruntowych. Nawożenie to jest uzasadnione tylko w uprawie roślin, które ze względów technologicznych powinny zawierać dużo białka (zboża jakościowe),

44 -nawozy mineralne azotowe zaleca się stosować w okresach bezpośrednio poprzedzających maksymalne zapotrzebowanie roślin na składniki pokarmowe. Dawkę nawozów azotowych zaleca się koniecznie podzielić na kilka części, z których większą stosuje się podczas wegetacji roślin (pogłównie) oraz uwzględnić szybkość działania mineralnych nawozów azotowych -zaleca się uregulowanie odczynu gleby poprzez stosowanie regularnego minimalnego wapnowania, co zwiększa przyswajalność P i minimalizuje ryzyko jego strat. Odczyn gleby jest czynnikiem warunkującym dostępność fosforu dla roślin, optymalny zakres ph to ok. 6,5 7,2, natomiast już w warunkach lekkiego zakwaszenia (ph poniżej 6,5) znacznie zmniejsza się przyswajalność fosforu, zwiększając prawdopodobieństwo emisji z gleby do wód.

45