Notka biograficzna Streszczenie

Transkrypt

1

2 Ntka bigraficzna Dr inż. Mariusz Trzaska jest adiunktem w Plsk-Japńskiej Wyższej Szkle Technik Kmputerwych, gdzie zajmuje się działalnścią dydaktyczną raz naukwą. Oprócz teg bierze udział w różnych prjektach zarówn badawczych jak i kmercyjnych. Prwadzi także szklenia raz warsztaty. Jeg zaintereswania bejmują inżynierię prgramwania, bazy danych, graficzne interfejsy użytkwnika, systemy rzprszne raz technlgie internetwe. Wyniki swich badań publikuje w kraju i zagranicą. Streszczenie Książka pświęcna jest prblematyce zarządzania treścią w kntekście systemów internetwych. Omówin w niej pdstawwe pjęcia z tym związane raz pisan cechy dbreg systemu zarządzania treścią (CMS) razem z najppularniejszymi rzwiązaniami. Osbne rzdziały dedykwan wprwadzeniu d prcesów pracy (wrkflws) raz krpracyjnemu zarządzaniu treścią. Spr miejsca pświęcn prblemwi użytecznści systemów CMS i jeg prawidłwemu zaprjektwaniu. Dwa rzdziały dtyczą wyszukiwania treści ze szczególnym uwzględnieniem jej ptymalizacji dla wyszukiwarek internetwych (SEO). Przy pisaniu książki wykrzystan dświadczenia autra płynące z pracy w Plsk-Japńskiej Wyższej Szkle Technik Kmputerwych raz uczestnictwa w różnych prjektach kmercyjnych raz naukw-badawczych. Odbircami tej publikacji mgą być wszyscy zaintereswani zarządzaniem treścią w kntekście Internetu, np. sby aktywne w Sieci, prwadzące jakąś frmę e-biznesu (np. sklep), czy dpwiadające za plitykę infrmacyjną we współczesnej firmie. Mże być też przydatna dla studentów i t nie tylk kierunków infrmatycznych.

3 Seria: Pdręczniki akademickie Edytr serii: Lenard Blc Tm serii: 49

4

5 c Cpyright by Mariusz Trzaska Warszawa 2011 c Cpyright by Wydawnictw PJWSTK Warszawa 2011 Wszystkie nazwy prduktów są zastrzeżnymi nazwami handlwymi lub znakami twarwymi dpwiednich firm. Książki w całści lub w części nie wln pwielać ani przekazywać w żaden spsób, nawet za pmcą nśników mechanicznych i elektrnicznych (np. zapis magnetyczny) bez uzyskania pisemnej zgdy Wydawnictwa. Edytr Lenard Blc Recenzent Prf. dr hab. Kazimierz Subieta Plsk-Japńska Wyższa Szkła Technik Kmputerwych Instytut Pdstaw Infrmatyki PAN Kierwnik prjektu Prf. dr hab. Witld Ksiński Krekta Anna Bittner Redaktr techniczny Ada Jedlińska Kmputerwy skład tekstu Mariusz Trzaska Prjekt kładki Andrzej Pilich Wydawnictw Plsk-Japńskiej Wyższej Szkły Technik Kmputerwych ul. Kszykwa 86, Warszawa tel , fax Oprawa miękka, nakład: 150 egz. ISBN Prjekt Uczelnia bliżej biznesu abslwent bliżej pracy realizwany w Plsk-Japńskiej Wyższej Szkle Technik Kmputerwych współfinanswany ze śrdków Unii Eurpejskiej, w ramach Eurpejskieg Funduszu Spłeczneg. Pddziałanie Wzmcnienie ptencjału dydaktyczneg uczelni Prgramu Operacyjneg Kapitał Ludzki

6 Dla mjej Rdziny

7 I Spis treści 1 Wstęp Wprwadzenie d zarządzania treścią Różne znaczenia terminu treść Frmaty i standardy treści Etapy zarządzania treścią Rle w prcesie zarządzania treścią Twrzenie treści Pdsumwanie Systemy zarządzania treścią Architektura Scenariusze i frmy aplikacji zarządzania treścią Klasyfikacja systemów zarządzania treścią Systemy zarządzania treścią jak katalizatr rzwju Funkcjnalnść systemów zarządzania treścią Zarządzanie uprawnieniami użytkwników Rejestracja użytkwników Stałe elementy strny Strna pczątkwa Układ tekstu Pwiązania wewnątrz prtalu Nawigwanie Wyszukiwanie i filtrwanie Prcesy pracy Zarządzanie wersjami Strefy zastrzeżne Strefa plików Dystrybucja infrmacji Interfejs użytkwnika Różne wersje językwe Rzszerzalnść... 36

8 II Przykładwa funkcjnalnść CMS Omówienie ppularnych rzwiązań Drupal Jmla Pdsumwanie Użytecznść Systemów Zarządzania Treścią Wprwadzenie Prjektwanie witryny Układ strny Elementy GUI Reklama Czcinki Błędy Frmularze Testy użytecznści Najczęstsze błędy Techniki pracy z użytkwnikami Srtwanie kart Prttypwanie Makiety papierwe Makiety papierwe-elektrniczne Makiety elektrniczne Persny Badania Badania jakściwe Testy funkcjnalnści raz użytecznści Clicktracing Testy A/B Eyetracking Pdsumwanie Prcesy pracy Geneza tematyki prcesów pracy Reinżynieria prcesów bizneswych Kncepcje techniczne prcesów pracy Prblemy badawcz-rzwjwe... 75

9 III 5.5 Zastswanie systemów prcesów pracy Funkcjnalnści systemów prcesów pracy Mdelwanie prcesów pracy Standardy dtyczące PP Pdsumwanie Krpracyjne zarządzanie treścią Typwe zastswania prtali krpracyjnych Zarządzanie wiedzą w przedsiębirstwie Funkcje prtalu krpracyjneg Uwarunkwania rganizacyjne Zarządzanie relacjami z klientem Pdsumwanie Wyszukiwanie treści Spsby wyszukiwania Budwa wyszukiwarki Relewancja, a trafnść Struktura treści, a wyszukiwanie Trudnści w wyszukiwaniu treści Pdsumwanie Wyszukiwarki, a zarządzanie treścią Użytkwnicy i ich cele wyszukiwawcze Cel wyszukiwania - nawigacyjny Cel wyszukiwania - infrmacyjny Cel wyszukiwania transakcyjny Jak ludzie wyszukują? Widcznść treści dla wyszukiwarki Związki semantyczne Znaczenie linków pmiędzy treściami

10 IV 8.5 Czynniki warunkujące sukces SEO Strategiczne cele SEO Pprawa widcznści marki Zwiększenie ruchu w witrynie Zwrt z inwestycji Idealna strategia SEO Spsób na sukces Analiza architektury infrmacyjnej prtalu Audyt istniejąceg prtalu Użytecznść Dstępnść dla rbtów wyszukiwarek Sprawdzenie aktualnie zaindekswanych zasbów prtalu Weryfikacja zduplikwanych treści Właściwy frmat URL i Ocena tytułów strn Ocena treści Sprawdzenie meta tag ów Pliki Przekierwania (wykrzystanie kdu 301) Linkwania wewnątrz prtalu Wykrzystywanie pd-dmen Gelkacja Zewnętrzne linki prwadzące d prtalu Czas ładwania prtalu Wykrzystanie atrybutu alt w brazkach Zgdnść ze standardami Narzędzia analityczne Pliki lg Narzędzia ułatwiające współpracę z wyszukiwarkami Słwa kluczwe Słwa kluczwe z długieg gna Twrzenie listy słów kluczwych Kanibalizacja słów kluczwych Umiejscwienie słów kluczwych Hsting serwerów, a SEO Rzpznanie knkurencji Prtal przyjazny wyszukiwarkm Dmena dla prtalu Prblem zduplikwanych treści Nieetyczne techniki SEO

11 V Maskwanie Wątpliwe spsby pzyskiwania linków Wpychanie słów kluczwych Strny twierające Pdmienianie i przekierwywanie strn Ukrywanie dnśników Ukrywanie słów kluczwych Błędy w nazwach Wybranie właściweg CMS a Prtale wielnardwe Pzyskiwanie linków Śledzenie efektów SEO Pdsumwanie Zarządzanie treścią w Web 2.0/Web Web Zjawiska w Web Kryteria przynależnści Technlgie Web 2.0, a biznes Prblemy raz krytyka Web Pdsumwanie Uwagi kńcwe Bibligrafia Indeks Spis ilustracji Spis tabel

12 6 1 Wstęp Zarządzanie treścią t temat bardz rzległy, który mże być mawiany z różnych punktów widzenia. P pierwsze, mżna spjrzeć na t zagadnienie w derwaniu d wykrzystywanych technlgii. Mżna pójść jeszcze dalej i nie nawiązywać d żadnych knkretnych narzędzi. Mim zdaniem, spwduje t iż cały wywód będzie bardz akademicki, derwany d rzeczywistści, a przez t mał praktyczny i nieprzydatny. Dlateg zdecydwałem się mówić zarządzanie treścią w kntekście aktualnie najppularniejszeg medium jakim jest Internet. Ogrmna większść współczesnych rzwiązań teg typu, jest wyknywana jak systemy dla których nśnikiem jest Glbalna Sieć. Wydaje się, że ten trend nie ulegnie zmianie, a będzie narastał (jeżeli t jeszcze jest mżliwe). Mżna na tę publikację patrzeć też jak na próbę usystematyzwania części zjawisk mających miejsce w Internecie. W kńcu t właśnie tam znajduje się największa skarbnica treści jaką kiedyklwiek stwrzył człwiek. Praktycznie każda witryna, blg, sklep internetwy, czy prtal krpracyjny przechwuje raz publikuje jakieś treści, a więc z kniecznści musi nimi jakś zarządzać. Książka ta uwzględnia mje dświadczenia nabyte w czasie prwadzenia wykładów, ćwiczeń raz przy kazji prac w różneg rdzaju prjektach, pcząwszy d badawczych, aż d typw kmercyjnych. Na c dzień pracuję w Plsk-Japńskiej Wyższej Szkle Technik Kmputerwych 1 jak adiunkt, więc mam też spre dświadczenie wynikające z prwadzenia zajęć ze studentami. Odbircami tej publikacji mgą być wszyscy zaintereswani zarządzaniem treścią w kntekście Internetu, np. sby aktywne w Sieci (publikacje, prtal, blg), prwadzące jakąś frmę e-biznesu (np. sklep), czy dpwiadające za plitykę infrmacyjną we współczesnej firmie. Pwinna być też przydatna dla studentów i t nie tylk kierunków infrmatycznych. C prawda, przy mawianiu zagadnień pruszanych w książce, nie zawsze da się uniknąć pewnych aspektów technicznych, t jednak nie są ne zbyt dgłębnie pisywane i ich pełne zrzumienie nie jest wymagane d przyswjenia materiału. Wreszcie mżna graniczyć się d knkretnych zagadnień wybranych na pdstawie spisu treści lub indeksu. Dzięki bgatemu systemwi dsyłaczy, taki spsób czytania też jest dść wygdny. Pniżej zamieszczam krótkie streszczenie pszczególnych rzdziałów: 1 Plsk-Japńska Wyższa Szkła Technik Kmputerwych, Warszawa, ul. Kszykwa 86,

13 7 rzdział 1 t właśnie czytany wstęp, rzdział 2 pświęcny jest wprwadzeniu d tematyki zarządzania tre- ścią. Zaczyna się d wyjaśnienia pjęcia treści i jej różnych frmatów. Następnie mawia etapy prcesu zarządzania treścią i występujące w nim rle. Kńcówka pświęcna jest krótkiemu wprwadzeniu d twrzenia treści. rzdział 3 dtyczy systemów zarządzania treścią (CMS). Opisuje ich ar- chitekturę, różne scenariusze zarządzania i dknuje klasyfikacji CMS'ów. Dyskutwana jest również wymagana funkcjnalnść raz ppularne rzwiązania. rzdział 4 prusza bardz ważne zagadnienie dtyczące użytecznści (usability) systemów zarządzania treścią. Pdaje gólne wskazówki, którymi należy kierwać się przy prjektwaniu interfejsu użytkwnika, mawia spsób przeprwadzenia testów użytecznści raz najczęstsze błędy z nią związane. Kńcówka pświęcna jest technikm pracy z użytkwnikami i mżliwym spsbm przeprwadzania badań. rzdział 5 pisuje prblematykę prcesów pracy (wrkflws). Rzp- czyna się infrmacjami ich pchdzeniu. Następnie mawia reinżynierię prcesów bizneswych i techniczne aspekty tychże. Przedyskutwane zstały również prblemy badawcze, zastswania i wymagane funkcjnalnści. Rzdział kńczy się przedstawieniem spsbów mdelwania i krótkim pisem standardów. rzdział 6 jest pświęcny krpracyjnemu zarządzaniu treścią (Enter- prise Cntent Management). Definiuje typwe zastswania i funkcje takieg prtalu. Krótk przedstawia również uwarunkwania rganizacyjne i zarządzanie relacjami z klientem. rzdział 7 dtyczy wyszukiwania treści z punktu widzenia wyszukiwar- ki. Definiuje spsby wyszukiwania, budwę wyszukiwarki raz wprwadza niezbędne pjęcia z teg bszaru. Kńczy się krótkim mówieniem znaczenia właściwej struktury treści raz trudnści związanych z budwą dbrej wyszukiwarki. rzdział 8 dść bszernie pisuje kwestię ptymalizacji treści pd kątem wyszukiwarek (Search engine ptimizatin - SEO). Rzpczyna się d przedstawienia użytkwników wyszukiwarek i spsbu ich pracy. Następnie wyjaśnia kwestie widcznści różnych treści dla wyszukiwarek i

14 8 znaczenie związków semantycznych. Omawia najważniejsze czynniki warunkujące dbrze przeprwadzną ptymalizację treści. Dść szczegółw pisuje przeprwadzenie audytu istniejąceg prtalu, wykrzystanie słów kluczwych, pwiązań i wiele innych zagadnień związanych z tą tematyką. Mam nadzieję, że udał mi się właściwie zrównważyć ilść niezbędnych pdstaw teretycznych raz pis ich praktyczneg wykrzystania. Czy faktycznie tak jest, cenią sami Czytelnicy. W związku z tym zachęcam d przesyłania wszelkich uwag, kmentarzy na adres pczty elektrnicznej: mtrzaska@mtrzaska.cm.

15 9 2 Wprwadzenie d zarządzania treścią Niniejszy rzdział, a właściwe cała książka, pwinna się rzpcząć d pdania precyzyjnej definicji terminu treść (cntent). Niestety taka definicja nie istnieje. Głównym pwdem takieg stanu rzeczy jest fakt, iż musiałaby się nieustannie zmieniać - pnieważ z czasem pjawiają się nwe rdzaje treści. Ogólnie mżemy stwierdzić, że wszystk c się pjawia w knie przeglądarki internetwej2, niezależnie d frmy lub spsbu przekazu, jest jakąś frmą treści, włączając w t: tekst, grafikę, dźwięk, animacje, filmy wide, pliki w różnych frmatach. Z pwyższeg wyliczenia widać, że pszczególne rdzaje treści pjawiały się wraz z rzwjem technlgii internetwych. Np. wide zstał sppularyzwane przez serwis YuTube, który rzpczął swją działalnść w rku Prawdpdbnie, w przyszłści pjawią się nwe rdzaje treści, które zawjują Internet. Klejnym isttnym terminem, któreg znaczenie musimy ustalić, jest zarządzanie treścią. Istnieje różne definicje teg terminu, z których dwie pniżej przytczymy: Bb Bik ([Bik04] ): Zarządzanie treścią t prgramwanie i 3 czynnści związane z twrzeniem złżnych strn WWW. Gerry McGvern : Zarządzanie treścią jest t dstarczanie właściwej 4 treści, właściwej sbie, we właściwym czasie i za właściwą cenę. 2 W rzdziale pierwszym (Wstęp) ustaliliśmy, że zarządzanie treścią będzie nas intereswał głównie w kntekście Internetu. Jest t spwdwane faktem, iż zdecydwana większść współczesnych systemów teg typu jest właśnie tak realizwana. 3 Na strnie 159 znajduje się spis literatury.

16 10 Obie są prawdziwe i prawidłwe, ale każda patrzy na zagadnienie z trchę inneg punktu widzenia. Mnie najbardziej pdba się ta druga, pnieważ bierze pd uwagę wszystkie wymagane aspekty (zarówn techniczne jak i bizneswe). Treść musi być zgdna z kreślnymi kryteriami merytrycznymi, aby spełniała swją rlę. Ptrzebujemy też dpwiednich śrdków technicznych aby ją dstarczyć we właściwej frmie; Odbirca dcelwy musi być uwzględniny w prcesie twrzenia treści. Np. inaczej piszemy kmputerach dla infrmatyków, a inaczej dla sób, które nie zajmują sie nimi zawdw. Aspekt czasu we współczesnym świecie dgrywa kluczwą rlę; zwykle chcemy aby treści były dstępne jak najszybciej; N i czywiście kszty musza być wzięte pd uwagę. Nawet jeżeli pzrnie krzystamy z darmwych rzwiązań, ktś, gdzieś płaci rachunki za wykrzystywany przez nas sprzęt. Skr już wiemy c t jest treść raz zarządzanie nią, musimy dpwiedzieć na pytanie: dlaczeg nią zarządzać? Sprawa jest bardz prsta: głównym pwdem dla któreg chcemy zarządzać treścią jest grmna ilść taczających nas treści (infrmacji). Bez właściweg zarządzania, nie bylibyśmy w stanie zapanwać nad tak grmną ilścią danych. Ddatkw właściwe zarządzanie treścią: znacza bniżenie ksztów, pwduje pprawę jakści dstarczanych infrmacji, zmniejsza czas czekiwania, ułatwia pielęgnacje treści. Wart też zauważyć, że nadrzędnym celem zarządzania treścią jest siągnięcie jak największej zgdnści treści z czekiwaniami użytkwników. 2.1 Różne znaczenia terminu treść Mżna sptkać się różnymi kreśleniami dtyczącymi treści: treść, dane, infrmacja, czy wiedza. Jest dść trudn pdać knkretne definicje różnicujące te terminy. Częst są używane jak synnimy. Niekiedy są tylk marketingwą zagrywką lub dzwierciedlają emcjnalny stsunek d przedmitu, np. dla niektórych ludzi "wiedza" lepiej pasuje d "inteligencji". 4 Gerry McGvern jest uznanym specjalistą z zakresu zarządzania treścią, autrem wielu książek raz artykułów.

17 11 Czasami dzwierciedlają rzeczywistą specyfikę celu przetwarzania i jakąś jeg nwą jakść: np.: "wydbywanie wiedzy", a nie "wydbywanie danych"; "baza wiedzy", a nie "baza danych". Czasami różnica sprwadza się tylk d tczki marketingwej i pustych bietnic prducenta daneg systemu infrmatyczneg. Zawsze wart dkładnie sprawdzić na czym plega zarządzanie wiedzą w przypadku knkretneg rzwiązania i czym się różni d "tradycyjneg" zarządzania treścią. 2.2 Frmaty i standardy treści Istnieje bardz wiele różnych frmatów treści. Służą ne d przechwywania różnych rdzajów treści (tekst, grafika, dźwięk, wide, animacje) lub ich kmbinacji. Frmaty treści w Internecie definiują tzw. typy MIME (Multipurpse Internet Mail Extensins) [MIME], które pierwtnie zstały zdefiniwane na ptrzeby pczty elektrnicznej. Aktualnie bsługują również HTTP (standardwe witryny internetwe) czy SIP (wykrzystywany w Vice ver IP). Oprócz najppularniejszeg frmatu internetweg jakim jest HTML, MIME wyróżnia wiele innych, m.in.: applicatin/pdf: bardz ppularny frmat d przechwywania d- kumentów ustalnym pdziale na strny raz frmatwaniu. Współczesne wersje pzwalają również na zamieszczanie wide, czy animacji 3D. audi/mpeg: m.in. pliki dźwiękwe MP3. image/gif: niewielkie brazki mgące zawierać animacje raz elemen- ty przezrczyste (prześwitujące); image/jpeg: stratny frmat kmpresji d przechwywania grafiki ra- strwej. Wraz ze wzrstem stpnia kmpresji następuje pgrszenie jakści brazu; dbrze nadaje się d zapisu zdjęć; image/png: bezstratny frmat kmpresji d przechwywania niewiel- kich grafik jednlitych płaszczyznach (uwzględnia przezrczystść); vide/mpeg, vide/mp4, vide/quicktime, vide/x-ms-wmv: frmaty wide charakteryzujące się różnym stpniem kmpresji, jakści materiału, itp.

18 Etapy zarządzania treścią Różne sby, zajmujące się tą tematyką, mają własne pglądy na liczbę etapów, czy zakres dpwiedzialnści każdeg z nich. Pniżej zamieszczn te najważniejsze prpzycje razem z infrmacją publikacji: Jann Hacks ([Hacks02]): Twrzenie (authring), Przechwywanie (repsitry), Łączenie (assembly), Publikwanie Bb Bik ([Bik04]): Zebranie (cllectin) Zarządzanie (manage) Dstarczenie (delivery) Nakan ([Nakan01]): Wytwrzenie (develp), Kntrla jakści, Publikwanie, Wycfanie, Archiwizacja. Bb Dyle ([Dyle05]): Organizwanie, Twrzenie, Przechwywanie,

19 13 Przetwarzanie, Wersjnwanie, Publikwanie, Archiwizwanie. CM Prs [CMPRO06]): Planwanie Wytwrzenie Zarządzanie Wdrżenie Zachwanie Ocena Kristina Halvrsn ([Halvrsn09]): Audyt Analiza Strategia Kategryzacja Strukturalizwanie Twrzenie Pprawianie, pprawianie, pprawianie, Akceptacja, Tagwanie, Frmatwanie,

20 14 Publikacja, Uaktualnianie, Archiwizacja. Jak widać różnią się ne dść znacznie. Częst właściwy wybór pdyktwany jest specyfiką treści, dbircy, czy przedsiębirstwa. Niemniej mżna pkusić się wyspecyfikwanie etapów, które wystąpią w większści przypadków: Prjektwanie. W aspekcie technicznym dtyczy spsbów przech- wywania treści w systemie. Jest zbliżne d metd prjektwania baz danych np. pprzez diagramy encja-związek lub UML. Nie dtyczy sytuacji gdy krzystamy z jakiegś gtweg systemu zarządzania treścią (patrz rzdział 3 na strnie 20). Twrzenie. Samdzielne (w ramach własneg zespłu) twrzenie treści, np. pisanie artykułów, rbienie zdjęć, filmów, czy twrzenie grafiki kmputerwej. Zwykle wymaga dść rzbudwaneg zespłu pracwników, a c za tym idzie, jest dść ksztwne. Pzyskiwanie lub adptwanie treści z istniejących źródeł (inne prtale, blgi, agencje praswe, itp.). Mże, ale nie musi, występwać zamiennie z etapem twrzenia. Wart zwrócić uwagę na chrnę praw autrskich i pamiętać, że nie wszystk c jest publicznie dstępne na strnach internetwych, mżemy dwlnie wykrzystywać d naszych celów. Klasyfikacja (indekswanie). Treść musi mieć przypisane cechy fr- malne (np. datę utwrzenia, autra, itd.) raz cechy klasyfikacji przedmitwej (np. kategrię przedmitwą lub słwa kluczwe). Funkcja jest częst kreślana jak wiązanie treści i metadanych. W pewnych sytuacjach mże być rbina autmatycznie przez dedykwane prgramwanie; czasami wymaga zaangażwania czynnika ludzkieg i przez t staje się dść ksztwne. Recenzje (przeglądy). Pwinny być rbine dla wszystkich rdzajów udstępnianej treści. Mgą dtyczyć różnych aspektów, m. in.: merytrycznych - pzwala pprawić jakść przez wyeliminwanie błędów; językwych,

21 15 prawnych, artystycznych. Zatwierdzenie. Frmalne zatwierdzenie publikwanej treści jest nie- zbędnym składnikiem prawnej dpwiedzialnści za treść. Pwinn być rbine przez upważniną sbę mającą dpwiednią władzę w rganizacji. Knwersja. W niektórych sytuacjach, tekst, grafika, dźwięk i inne fr- my treści musza być przystswane d frmatu bwiązująceg w danej rganizacji i/lub wykrzystywanych narzędziach. Współczesne prgramwanie dstarcza dpwiednie knwertery. Przechwywanie. W zależnści d swjeg charakteru, rzmiaru, sp- sbu dstępu, treść mże być przechwywana w bazie danych i/lub plikach. Zwykle uwarunkwane jest t d wykrzystywaneg prgramwania zarządzająceg. Wersjnwanie. W bardziej zaawanswanych rzwiązaniach treść m- że pdlegać zarządzaniu knfiguracji (Sftware Cnfiguratin Management, SCM), włączając zarządzanie wersjami raz śledzenie i kntrlwanie zmian. Testwanie. W aspekcie technicznym, dla systemów internetwych, mże dtyczyć różnych kwestii: błędnych lub nieaktualnych linków, strn wln ładujących się, błędów w skryptach lub apletach, błędów w kmunikacji d klienta d serwera. Djrzewanie. Rdzaj testwania, plegający na weryfikacji kmpletn- ści i spójnści większeg zespłu treści, np. infrmacji różnych aspektach nwej usługi. Mże być związane z zarządzaniem knfiguracją. Wdrżenie. Obejmuje wszelkie fizyczne aspekty udstępnienia treści dla jej użytkwników, w tym replikacje (zwielkrtnienie) treści na róż-

22 16 nych serwerach. Mże też uwzględniać wdrżenie dpwiednieg systemu d zarządzania treścią. Pielęgnacja. Plega na dknywaniu pprawek, aktualizacji, czy usu- waniu błędów z już publikwanej treści. Archiwizacja. Nawet współczesne systemy, przy całej swej ptężnej mcy, nie są w stanie utrzymywać pełnej dstępnści dla wszystkich treści. Głównym pwdem jest wydajnść wyszukiwania infrmacji. W związku z tym część treści jest archiwizwana (bardz rzadk trwale usuwana). Wycfanie mże nastąpić z wielu pwdów, np. utraty aktualnści, utraty praw d treści, spadkiem ppularnści, itd. Raprtwanie (analizy). Plega na twrzeniu raprtów zawierających różne zbircze infrmacje dtyczące treści. Mgą t być np. statystyki ppularnści, pdział na kategrie, infrmacje pbraniach, spsby dstępu d treści, płacalnść bizneswa, itp. Pnwne użycie. Wykrzystuje fundamentalną zasadę współczesnej in- żynierii prgramwania i zakłada wielkrtne wykrzystywanie tych samych (fragmentów) treści. O ile w przypadku twrzenia prgramwania kmputerweg nie budzi wątpliwści, w kwestii treści należy zachwać umiar. W przeciwnym wypadku knsumenci treści mgą dnieść wrażenie, że "gdzieś t już widzieli". 2.4 Rle w prcesie zarządzania treścią W pszczególne etapy zarządzania treścią są zaangażwane różne sby. Pełnią ne dmienne rle, pnszą też różne dpwiedzialnści. Wśród nich mżemy wyróżnić: Twórców. Ich zadanie plega na samdzielnym twrzeniu treści. Mże t znaczać, np.

23 17 pisanie artykułów, pradników, regulaminów rganizacji, ddawanie wpisów d blgów, twrzenie grafiki kmputerwej, rbienie zdjęć i ich cyfrwą bróbkę, kręcenie materiałów filmwych. Redaktrów. Zajmują się bróbką treści dstarcznych przez twórców: pprawą stylu, błędów, itp. Wydawca. Wytycza gólne kierunki działania (kształtuje strategię rga- nizacji). W efekcie dpwiada za całść udstępnianych treści raz sukces lub prażkę całeg prcesu zarządzania treścią. Administratr. Dba aby cdzienne czynnści związane z zarządzaniem treścią przebiegały bez zakłóceń. Mże zajmwać się również autmatycznym pzyskiwaniem treści z innych źródeł (prtale internetwe, blgi, itp.). Odbirca. Osba lub rganizacja zaintereswana knsumpcją treści. Jest główną przyczyną całeg prcesu zarządzania treścią. T właśnie jej ptrzebm jest pdprządkwana cała działalnść rganizacji. W zależnści d rdzaju treści, wspmniana knsumpcja, plega na: czytaniu, glądaniu, słuchaniu. W efekcie, dbirca mże stać się d pewneg stpnia, również twórcą treści, np. pprzez kmentwanie treści, napisanie dpwiedzi na frum, czy wysłanie zdjęcia. Wart zwrócić uwagę, że pwyższy pdział jest dść umwny i aktualnie ulega zatarciu. P pierwsze, nie wszystkie rganizacje mają zasby na prwadzenie aktywnści w ramach każdej z ról. P drugie, jak pkazan pwyżej, ktś kt jest knsumentem treści, za chwilę mże stać się jej twórcą. Takie zjawisk jest zresztą jedną z pdstaw trendu, który kreśla się mianem Web 2.0 (patrz rzdział 9 na strnie 137). 2.5 Twrzenie treści Tematyka ta znacząc wykracza pza sferę zarządzania treścią. Niemniej wart pdać kilka gólnych zasad, których wart przestrzegać (zaczerpniętych z [Halvrsn09]):

24 18 Najpierw ustalmy jakimi treściami dyspnujemy raz skąd je mamy. W tym celu mżemy przeprwadzić audyty: Jakściwy (qualitative audit). Oceniamy pniższe aspekty treści: Zawartść, Odpwiedniść, Użytecznść, Wykrzystanie przez dbirców, Przyjaznść. Ilściwy (quantitative audit): C? Gdzie? Mniej jest lepiej. Zwykle w przypadku treści publikwanych na strnach internetwych trzeba zwracać uwagę na przeładwanie treścią. W przypadku bszernych elementów, lepiej jest dknać pdziału na kilka mniejszych "pdtreści". Mgą ne być pdłączne d treści głównej za pmcą linków. W ten spsób unikniemy wrażenia "przytłczenia treścią". Naucz się słuchać. Bardz częst twrzenie treści jest rzprszne w ramach całej rganizacji (np. dział sprzedaży, marketingu, pmcy technicznej, itp). W związku z tym, prces zarządzania treścią, musi uwzględniać współpracę różnych jej kmórek. Oczywiście nie zawsze da się pgdzić wszystkie interesy, ale pwinniśmy starać się siągnąć kmprmis. Ktś musi być dpwiedzialny. Należy wyznaczyć jedną knkretną s- bę, która dpwiada za całść treści. Wart pamiętać, że gdy wszyscy za cś dpwiadają t tak naprawdę nikt nie dpwiada. Mżna wzrwać się na dświadczeniach płynących z tradycyjnych mediów perujących treścią, np. gazety mają redaktrów naczelnych. Oczywiście wyznaczna sba nie musi sbiście twrzyć treści.

25 19 Zacznij zadawać pytania: Dlaczeg? P c? Twrzenie knkretnych r- dzajów treści pwinn być pdprządkwane zdefiniwanej, glbalnej strategii rganizacji. C prawda, współcześnie każdy mże łatw twrzyć różne rdzaje treści. Nie zawsze znaczy t, że faktycznie pwinien. Na przykład niewiele jest bardziej irytujących treści na strnie krpracyjnej niż puste i nieprzemyślane efekty pracy działu marketingu. 2.6 Pdsumwanie Zarządzanie treścią jest niezbędnym składnikiem działalnści większści współczesnych rganizacji. Nwczesne śrdki techniczne sprawiają, że twrzenie nwych treści jest prste i dbywa się bardz szybk. Cały prces przeważnie jest skmputeryzwany za pmcą technlgii webwych. Umżliwia t nieprzerwany dstęp 24h na dbę z dwlneg miejsca na ziemi za pmcą zwykłej przeglądarki internetwej. Właśnie ta łatwść dstępu sprawia, że dbircą (knsumentem) mże być dsłwnie każdy. W związku z tym, bardz częst, rganizacja jest pstrzegana przez pryzmat treści, które feruje w Internecie. Bez przemyślanej plityki zarządzania treścią, braz, który jest dbierany przez knsumenta treści nie zawsze będzie taki jaki byśmy sbie życzyli. Prces zarządzania treścią mże zawierać wiele różnych etapów. Ich liczba, zakres raz wyknawcy zależą d specyfiki naszej rganizacji, dstępnych zasbów raz rdzaju treści.

26 20 3 Systemy zarządzania treścią System zarządzania treścią (Cntent Management System, CMS) jest t prgramwanie umżliwiające: twrzenie, pzyskiwanie, edycję, publikwanie, wyszukiwanie różneg rdzaju treści. Współcześnie jest wyknywane prawie zawsze z wykrzystaniem technlgii internetwych. Dzięki temu jest dstępne pprzez zwykłą przeglądarkę internetwą i nie wymaga instalacji żadnych dedykwanych narzędzi p strnie dbircy. 3.1 Architektura Aplikacje internetwe (a d takich w większści zaliczają się CMS'y) są najczęściej wyknywane w architekturze klient - serwer (lub jej trójwarstwwej mdyfikacji). Spójrzmy na rysunek 3-1, który zawiera uprszczną architekturę systemu zarządzania treścią: Serwer Bazy Danych Zapytania (SQL) Zapytania (HTTP) Wyniki (dane) Strny HTML Serwer WWW Użytkwnik 3-1 Uprszczna architektura systemu zarządzania treścią

27 21 Użytkwnik jest t sba pracująca na kmputerze i krzystająca z przeglądarki internetwej. Wysyła zapytania d serwera (witryny, prtalu), zwykle w pstaci prtkłu HTTP, i trzymuje dpwiedzi, przeważnie jak strny HTML zawierające wygenerwany graficzny interfejs użytkwnika raz treści w pstaci tekstu, grafiki, wide, itp. Serwer www t specjalne prgramwanie, które przechwuje raz uru- chamia (wyknuje) prgramwanie definiujące System Zarządzania Treścią. T d nieg właśnie zależy jak będzie wyglądał, działał i jakie funkcjnalnści udstępniał nasz CMS. Czasami mże też zawierać treści w pstaci plików składwanych w lkalnym systemie plików serwera (np. pliki graficzne, czy filmwe). Serwer www, w parciu dane zwrócne z serwera bazy danych, generuje strny HTML i przesyła je d przeglądarki internetwej. Serwer bazy danych t dedykwane prgramwanie, które składuje tre- ści (jak wspmnieliśmy pwyżej, niektóre treści, szczególnie dużej bjętści mgą fizycznie znajdwać się gdzie indziej). Odpwiada na zapytania (zwykle w pstaci specjalneg języka, np. SQL) przesyłane z CMS'a, zwracając kreślne dane. Oczywiście pwyższy pis jest dść znacząc uprszczny, niemniej ddaje gólną ideę działania. Przyjrzyjmy się teraz mdułm wchdzącym w skład typweg systemu zarządzania treścią (rysunek 3-2). Mżemy wyróżnić: SYSTEM TWORZENIA I GROMADZENIA SYSTEM ZARZĄDZANIA SYSTEM STEROWANIA PROCESAMI PRACY SYSTEM PUBLIKOWANIA REPOZYTORIUM TREŚCI SYSTEM ADMINISTRACYJNY 3-2 Główne kmpnenty systemu CMS

28 22 System twrzenia i grmadzenia treści. Składa się z narzędzi, prce- dur raz persnelu, który jest zatrudniny w celu twrzenia i zbierania treści raz wyknywania czynnści redakcyjnych. Główne zadania, które są przed nim stawiane: Wytwarzanie treści "d zera": autrzy prjektują, twrzą i pprawiają treść w wybranych przez siebie narzędziach. W nwczesnych rzwiązaniach krzystają z zintegrwaneg edytra WYSIWYG5, który umżliwia kmfrtwą pracę. Pzyskiwanie: dstswywanie i redakcja treści z zewnętrznych źródeł. Zawiera kreślne prgramwanie, które jest w stanie płączyć się z systemami zewnętrznymi i pbrać z nich udstępnine treści. Agregacja: frmatwanie stylistyki infrmacji i ustalanie jej przeznaczenia. Knwersja: zmiany frmatu i struktury infrmacji tak, aby spełniała na wymagane standardy przechwywania treści. Częst też wymaga ddzielania nieptrzebnych infrmacji typu nagłówki, czy stpki. Frmat dcelwy jest zwykle uzależniny d zastswanych technlgii i/lub plityki rganizacji. System zarządzania. Odpwiada za grmadzenie, przechwywanie, udstępnianie, pielęgnację i administrację składwych treści i innych zasbów infrmacji. Jest party na bazie danych treści, meta-infrmacji raz danych bizneswych. Obejmuje prcesy i narzędzia umżliwiające dstęp, aktualizację i administrwanie zgrmadzną infrmacją. Jest również dpwiedzialny za bezpieczeństw i autryzację dstępu d treści. System sterwania prcesami pracy. Realizuje krdynację, planwa- nie i wprwadzanie w życie harmngramów raz zadań pracwników. Obejmuje narzędzia, prcedury i ludzi zatrudninych w celu zapewnienia skutecznych prcesów zbierania, przechwywania i publikacji treści. Ma bardz duży wpływ na pzstałe pdsystemy: grmadzenia treści, 5 WYSIWYG (What Yu See Is What Yu Get). Oznacza spsób pracy (np. z tekstem, grafiką), który daje natychmiastwy pdgląd efektu kńcweg. Na tej zasadzie działa większść współczesnych edytrów tekstu takich jak MS Wrd, czy OpenOffice.

29 23 zarządzania raz publikwania. Każdy krk prcesu, d wytwarzania p stateczną publikację, pwinien być mżliwy d zamdelwania i śledzenia w brębie teg sameg systemu. W praktyce nie wszystkie systemy CMS psiadają tak rzbudwaną funkcjnalnść (patrz rzdział 3.5 na strnie 27 raz rzdział 5, strna 72). Aspekty prcesów pracy włączają: pracwników, zadania, czynnści, standardwe prcesy, narzędzia, czas, przepływ danych i dkumentów. System publikwania. Jest dpwiedzialny za pbieranie składwych treści i innych zasbów z repzytrium, frmatwanie ich i autmatyczne twrzenie z nich publikacji. Składa się z narzędzi, prcedur i ludzi pbierających treść z repzytrium i twrzących publikacje. Pwinien zawierać/uwzględniać: 3.2 Szablny publikacji, Zależnści pmiędzy treścią, Dbrze zrganizwany system plików i katalgów, Mechanizm statecznej publikacji, Ewentualnie język prgramwania umżliwiający dwlne kształtwanie publikacji. Scenariusze i frmy aplikacji zarządzania treścią Istnieje bardz duż różnych scenariuszy zarządzania treścią. Wystarczy przejrzeć Internet i zauważyć jak wiele nwych prtali, blgów, czy usług p-

30 24 wstał w ciągu statnich kilku lat. Mim wszystk spróbujmy krótk mówić najppularniejsze z nich. Jednym z najczęściej wykrzystywanych zastswań CMS'ów jest publikwanie wszelkieg rdzaju wiadmści, aktualnści, prad, ciekawstek. Pwstała grmna liczba prtali 6 i/lub wrtali 7, pświęcnych właściwe każdej dziedzinie życia. Specyficzny scenariusz zarządzania treścią zakłada jej wyszukiwanie w całym dstępnym Internecie. W takim przypadku, nie graniczamy się d zarządzania treściami dstępnymi w naszym prtalu, ale staramy się, z kniecznści w spsób bierny, przetwarzać treści dstępne w Glbalnej Sieci. Oprócz dużych i ppularnych wyszukiwarek (Ggle, Bing,) istnieje też spra grupa rzwiązań niszwych, kncentrujących się na specyficznych kategriach treści (np. grupy dyskusyjne). Techniczne wspmaganie prduktów danej firmy. Teg typu systemy działają w parciu zgłszenie (ticket). Ich mżliwści pdprządkwane są kmunikacji klient - serwisant, przechwywaniu szczegółwych infrmacji naturze prblemu, spsbach jeg rzwiązania, itp. Współpraca firm z ich klientami (B2C - Business-T-Custmer). Jeden z bardziej ppularnych scenariuszy t czywiście sklepy internetwe, gdzie firmy sprzedają twary, a statni również usługi, klientwi kńcwemu. Współpraca różnych firm (B2B - Business-T-Business): trchę pdbne d B2C, ale transakcje dbywają się pmiędzy współpracującymi firmami. Zwykle dtyczą także ilści hurtwych. Transakcje pmiędzy klientami (C2C - Custmer-T-Custmer), którzy nie prwadzą zarejestrwanej działalnści handlwej. Mgą t być głszenia, aukcje, itp. B2E (Business-T-Emplyee): wewnętrzne systemy internetwe lub Intranetwe d bsługi prcesów bizneswych wewnątrz firmy (pwiązane z następna kategrią). Prtale krpracyjne (crprate/enterprise prtals) - rganizują rzprszne i hetergeniczne zasby i usługi infrmacyjne danej rganizacji. Praca grupwa rzprsznych zespłów umżliwia współpracę człnków zespłu mim ich gegraficzneg rzprszenia. Oczywiście najlepiej sprawdza się przy twrzeniu dóbr niematerialnych, np. prgramwanie kmputerwe. W 6 Prtal - witryna internetwa publikująca materiały/treści dtyczące szerkieg spektrum tematów. 7 Wrtal - witryna internetwa publikująca materiały/treści dtyczące kreślnej tematyki (czasami bardz wąskiej/niszwej), np. sprt, teatr, bezpieczeństw danych, itp.

31 25 takiej sytuacji wytwarzane prgramwanie jest przechwywane w systemie i właściwie też jest specyficzną treścią. Bardz częst mżna się też sptkać z przypadkami łączącymi kilka wymieninych pwyżej scenariuszy. Odrębną, niec dyskusyjną, kategrię stanwią systemy internetwe ferujące usługi, np. knwersja frmatów plików, czy bróbka zdjęć. Mżna się zastanawiać, czy jest t jakaś frma zarządzania treścią? W większści sytuacji, raczej tak, pnieważ nwe treści są prdukwane, a częst również składwane. 3.3 Klasyfikacja systemów zarządzania treścią Nie istnieją żądne stre kryteria funkcjnalne (patrz również rzdział 3.5 Funkcjnalnść systemów zarządzania treścią na strnie 27) pzwalające na dknanie ich precyzyjneg pdziału. Natmiast mżna je pdzielić ze względu na licencje, kszty, technlgie czy dedykwaną specjalnść. Rzpiętść ksztów zakupu dla systemów zarządzania treścią jest bardz duża. Pczynając d rzwiązań darmwych (w tym z twartym kdem źródłwym), aż p kwty sięgające wielu milinów dlarów. Dbra wiadmść jest taka, że istnieją narzędzia darmwe, które ferują bardz dbrą jakść, a funkcjnalnścią nie ustępują tym płatnym. Mżna się w związku z tym zastanawiać: dlaczeg firmy chcą płacić za systemy, gdy istnieją ich darmwe dpwiedniki? Bez wielkiej przesady mżna pwiedzieć, że firmy płaca za "święty spkój". W przypadku bezpłatnych rzwiązań, nie ma gwarancji bezawaryjneg działania. Nie bez znaczenia jest też kwestia wdrżenia, które zwykle jest dść skmplikwane. Zresztą są też takie firmy, które dknują dpłatnych wdrżeń w parciu bezpłatne systemy zarządzania treścią (wtedy całściwy kszt jest niższy). Współczesne CMS'y są wyknywane w parciu różne technlgie. P strnie serwera mżemy znaleźć, m.in.: PHP, MS ASP.NET, Java J2EE, Pythn, Ruby. Jak serwery baz danych stswane są rzwiązania zarówn bezpłatne jak i kmercyjne: MySQL, MS SQL Server, PstgreSQL, Oracle. Całść częst jest wspierana przez technlgie pmcnicze, d których mżemy zaliczyć: JavaScript razem z dedykwanymi biblitekami (np. jquery), XML, JSON, REST, SOAP. Pniżej mżna znaleźć krótkie mówienie różnych kategrii narzędzi, które skrótw mżna nazywać CMS'ami. Dkładniejszy pis wybranych aplikacji znajduje się w rzdziale 3.6 na strnie 38. Systemy bezpłatne. Są t tradycyjne systemy zarządzania treścią gtwe d instalacji; w większści psiadają bgate bibliteki skórek (definiu-

32 26 jących wygląd) raz ddatkwych mdułów (rzszerzających funkcjnalnść): Drupal, Jmla, Plne, Expnent CMS, Lenya, Silva, OpenCMS, Typ3, Xps. Duże kmercyjne pakiety bejmujące funkcjnalnścią wszystkie etapy i aspekty twrzenia systemów zarządzania treścią, np. Vignette Cntent Management Suite ( Bradvisin One-T-One Publishing ( Prdukty cechach pdbnych jw., ale wymagające więcej pracy zwią- zanej z ich dstswaniem i/lub wdrżeniem, np. Micrsft SharePint, Cntent Management Server, Serena PVCS Cntent Manager V9 ( RedDt Slutins ( Mediasurface 5 ( Narzędzia, w których główny nacisk płżn na zarządzanie dużymi repzytriami dkumentów i wspmaganie pracy grupwej, np. Stellent Dcument Management (

33 27 EMC Dcument and Image Prcessing (sftware.emc.cm/), WrkSite ( Systemy, które służą d zarządzania cyklem wytwarzania elementów stanwiących treść serwisu (zagadnienia związane z rlami użytkwników, prcesem prac), np. PaperThin CmmnSpt Cntent Server V4.6 (www1.paperthin.cm). Narzędzia wspierające kńcwą fazę pwstawania serwisu internetwe- g czyli jeg publikację, persnalizację, itp., np. 3.4 BEA WebLgic E-Business Platfrm ( ATG Platfrm ( Systemy zarządzania treścią jak katalizatr rzwju Kilka strn wcześniej, stwierdziliśmy, że zarządzanie treścią (raz dpwiednie systemy służące d teg celu) są niezbędne z pwdu grmnej ilści treści (infrmacji). Wydaje się, że działa t również w drugą strnę: gwałtwny wzrst liczby infrmacji (treści) jest m.in. spwdwany przez same systemy zarządzanie treścią. Aktualnie, praktycznie każda sba, p krótkim przeszkleniu, mże w pdstawwym zakresie "zarządzać treścią". Kwestią dyskusyjną jest jakść prcesu zarządzania raz jakść samych treści. Niemniej, bezdyskusyjnie mże przyczynić się d zwiększenia ilści dstępnych infrmacji. Równcześnie, dla wspmagania funkcji zarządzania treścią, dstawcy prgramwania wytwrzyli grmną liczbę różnych narzędzi, zintegrwanych systemów, raz rzszerzeń istniejących systemów. Tradycyjna dziedzina zarządzania dkumentami zstała w dużym stpniu zdminwana przez funkcje CMS. Pjawiły się też biektwe repzytria d przechwywania treści dwlneg typu, w szczególnści repzytria XML. Dstawcy systemów zarządzania bazami danych, tacy jak Oracle, Sybase, Infrmix, IBM, Micrsft przesunęli punkt ciężkści ferwanych SZBD z tradycyjneg zarządzania danymi na zarządzanie treścią, ze wspmaganiem twrzenia i pdtrzymywania aplikacji Internetwych. Znaczenia nabrały także różnrdne frmy prcesów pracy (wrkflws) jak śrdka kntrli funkcji CMS. 3.5 Funkcjnalnść systemów zarządzania treścią Jednym z kryteriów wybru systemu zarządzania treścią jest dstarczana przez nieg funkcjnalnść. Innymi słwy, kreśla na c mżemy zrbić k-

34 28 rzystając z wybraneg narzędzia. Pniższe sekcje zawierają elementy na które wart zwrócić uwagę (wykrzystan materiały z [TPCT]). Oczywiście należy rzważyć, czy wszystkie wymienine aspekty są dla nas isttne (będziemy z nich krzystać) Zarządzanie uprawnieniami użytkwników Praktycznie każdy współczesny CMS wprwadza pjęcie użytkwnika i związane z nim różne uprawnienia. W najprstszym przypadku mamy tylk dwie grupy: Administratrzy, którzy mgą wyknywać dwlne czynnści w syste- mie, Użytkwnicy mający prawa d biernej knsumpcji treści. Knsekwencją takieg uprszczneg pdziału jest brak mżliwści elastyczneg przydzielania uprawnień. Rzwiązaniem pśrednim są predefiniwane grupy, bez mżliwści ich samdzielneg twrzenia. Owe grupy mają stały (lub zmienny) zakres uprawnień, np. tylk czytanie, edycja własnych treści, edycja treści z kreślnej kategrii. Oczywiście najbardziej kmfrtwą sytuację mamy wtedy gdy mżemy twrzyć własne grupy, nadawać im dwlne uprawnienia z dkładnścią d pszczególnych mdułów i/lub kategrii treści. Czasami też, prócz uprawnień na pzimie grupy, mżna je nadawać knkretnym użytkwnikm Rejestracja użytkwników Określa spsób w jaki pjawiają się nwi użytkwnicy w systemie. Generalnie są dwie mżliwści: administratr ręcznie ddaje nwych użytkwników. T wydaje się ak- ceptwalne tylk w przypadku gdy będzie ich stsunkw niewiele. użytkwnicy sami się rejestrują wypełniając kreślny frmularz. Mże n być akceptwany autmatycznie lub ręcznie przez administratra. W tym statnim przypadku należy zwrócić uwagę na spsób walki z autmatycznymi systemami rejestrującymi wykrzystywanymi przez spamerów. Najczęściej są t tzw. systemy captcha, które plegają na przepisaniu kreślnych znaków z brazka. Pnieważ kmputery nie zawsze sbie radzą z rzpznawaniem znaków w grafice, t i prgramwanie spamujące raczej sbie z tym nie pradzi.

35 Stałe elementy strny W większści sytuacji chcielibyśmy aby nasz system CMS wyglądał tak sam niezależnie d rdzaju wyświetlanych treści. Mgą nam w tym pmóc właśnie dpwiednie nagłówki strn i/lub stpek. Pdbnie jest w przypadku graficzneg lg. Zwykle mamy jakiś symbl, który ma się kjarzyć z naszą rganizacją. Niektóre CMS zapewniają dpwiednie funkcjnalnści, aby zrbić t z pzimu administratra, bez kniecznści niskpzimweg mdyfikwania skórki (zmian w kdzie HTML i/lub CSS) Strna pczątkwa Większść systemów CMS zakłada istnienie specjalnej strny pczątkwej. Zwykle mżna na niej umieszczać pewne blki, które mgą mieć różną zawartść, np.: najnwsze treści, aktywni użytkwnicy, specjalne kmunikaty, np. prmcje, najppularniejsze treści, różne rdzaje menu umżliwiające nawigacje p zawartści witryny, Definiwanie płżenia raz zawartści w/w blków mże dbywać się przy użyciu wygdneg interfejsu WYSIWIG i Przeciągnij&Upuść (Drag&Drp) lub ręcznie pdając klejnść i lkalizację elementów. Wart też zwrócić uwagę na dwa najppularniejsze spsby pruszania się w systemie: w menu znajdują się linki d pszczególnych rdzajów treści i/lub m- dułów, np. artykuły, pliki, wydarzenia. nwe treści są bezpśredni ddawane d menu i d razu dstępne z p- zimu strny startwej. W przypadku dużej ich ilści mże pwdwać t chas. Trudn jest jednznacznie stwierdzić, który spsób jest lepszy. Czasami jest t p prstu kwestia gustu lub przyzwyczajenia.

36 Układ tekstu Twórcy gazet papierwych już dawn temu zauważyli iż czytanie tekstu pdzielneg na klumny jest łatwiejsze i mniej męczy czy. W niektórych sytuacjach, szczególnie jeżeli ptymalizujemy nasz prtal dla szerkich mnitrów (prprcje kinwe ma zdecydwana większść współczesnych ekranów), wart rzważyć właśnie taki spsób wyświetlania tekstu. Trzeba też sprawdzić jakie są mżliwści w zakresie pdziału tekstu na strny raz mduły, np.: tytuł, krótkie wprwadzenie/streszczenie, treść zasadnicza Pwiązania wewnątrz prtalu Ważnym elementem, który stsunkw rzadk jest implementwany, jest wsparcie dla pwiązań pmiędzy treściami wewnątrz prtalu. Bez tej funkcjnalnści mżemy krzystać tylk z tradycyjnych linków prwadzących d knkretnych adresów internetwych. Z tą tylk różnicą, że miejsca dcelwe znajdują się w ramach naszeg prtalu. Oczywiście takie rzwiązanie działa. Prblemy mgą się pjawić gdy zmienimy którąś z metadanych mających wpływ na adres dkumentu. W rezultacie wszystkie istniejące linki d daneg zasbu przestaną działać. Rzwiązaniem pwyższych prblemów jest wewnętrzny (dla używaneg CMS'a) system pwiązań. Miejscem dcelwym jest pewien lgiczny adres, który jest zamieniany na fizyczny dpier w mmencie dstępu. Dzięki temu, system jest dprny na zmiany płżenia knkretnych zasbów (treści). Kwestią twartą jest granulwść dstępu. Zależy d niej, czy jesteśmy w stanie wskazać knkretną treść, czy jakieś jej składwe (np. akapit tekstu) Nawigwanie Definiuje jak użytkwnik prusza się p witrynie, czyli w jaki spsób trzymuje dstęp d knkretnych treści. Mżna zabserwwać dwa pdejścia (patrz również sekcja na strnie 29): system zrientwany na mduły - t ne pjawiają się w menu, system zrientwany na treści - nwe treści są autmatycznie ddawane d menu główneg. Oprócz teg mamy zwykle mżliwść twrzenia własnych menu prwadzących d różnych elementów/treści witryny.

37 Wyszukiwanie i filtrwanie Operacja wyszukiwania jest jedną z najbardziej pdstawwych w prcesie zarządzania treścią. W związku z tym jest zaimplementwana we wszystkich systemach. Inną kwestią jest jakś tej implementacji. W związku z tym wart zwrócić uwagę na kilka szczegółów: Zacznijmy d teg, że czasami p prstu nie działa zbyt dbrze, c mże bjawiać się pmijaniem niektórych słów lub pdawaniem nieprawdziwych rezultatów (np. wyników bez szukaneg słwa). W przypadku niektórych ddatkwych mdułów, mgą ne krzystać z własnej wyszukiwarki, która nie jest zintegrwana z głównym mechanizmem wyszukującym systemu. W takiej sytuacji użytkwnik jest zmuszny d krzystania z różnych, dedykwanych funkcjnalnści, c czywiście nie jest zbyt wygdne. Niektóre rzwiązania wymagają ręczneg przeindekswywania nwych treści - bez teg nie są ne uwzględniane w wynikach. Czynnść tę mżna zautmatyzwać np. w parciu tzw. zadania CRON8, ale nie zawsze jest t dstępne i/lub wygdne. Zwróćmy tez uwagę na dstępnść różnych spsbów wyszukiwania w zależnści, np. d: autra, daty, kategrii, dzwlnych/zabrninych słów, całych fraz, peratrów lgicznych I/LUB/NIE. Odrębną kwestią, chciaż zbliżną kncepcyjnie, jest filtrwanie wyników. Plega na mżliwści szybkieg usunięcia/schwania części wyników w zależnści d jakich kryteriów, np. czaswych lub przynależnści d kategrii. Przeważnie taka peracja jest wyknywana na zbirze wyników wyszukiwania, a nie całści treści Prcesy pracy W większści bezpłatnych systemów, funkcjnalnści związane z prcesami pracy (wrkflws) są implementwane w dść pdstawwym zakresie. Jedną z najbardziej pdstawwych jest istnienie mdyfikwalnej ścieżki zatwierdzającej, tzn. czy mamy mżliwść kreślenia drgi którą przejdzie treść nim zstanie publikwana, np.; utwrzenie, akceptacja merytryczna, 8 Zadania CRON są uruchamiane w kreślnych dstępach czaswych przez system peracyjny kmputera. W naszym przypadku, jednym z takich zadań, mże być plecenie ddania nwych treści d indeksu wyszukiwarki.

38 32 kntrla stylistyczna i rtgraficzna, cena prawna, decyzja publikacji. Takie ścieżki pwinny być łatw mdyfikwalne w zależnści d, np.: użytkwnika, grupy, treści, czy innych uwarunkwań. Klejnym ważnym elementem, jest mżliwść zdefiniwanie ról dpwiadających za realizację lub kntrle pwyższych aktywnści i/lub etapów. W tym celu system pwinien umżliwiać kreślenie grup sób twrznych na pdstawie różnrdnych kryteriów. Pwszechnie sptykaną funkcjnalnścią, dść luźn związaną z prcesami pracy, jest definiwanie terminu/kresu publikacji. Więcej na temat prcesów pracy mżna znaleźć w rzdziale dedykwanym temu zagadnieniu na strnie Zarządzanie wersjami Bardz wygdna funkcjnalnść umżliwiająca zapamiętywanie zmian dtyczących dwlnych treści w prtalu. W wariancie bardziej zaawanswanym dtyczy t nie tylk treści, ale dwlnych elementów, np. układu blków na strnie głównej. W efekcie mamy mżliwść przywrócenia jednej z pprzednich wersji elementu. Ddatkw system umżliwia wyszukiwanie zmian raz sób, które ich dknały. Sprawy się bardziej kmplikują gdy chcemy całściw zrealizwać w/w funkcjnalnść i uwzględnimy również wersjnwanie linkwanych treści. W takiej sytuacji, musimy mieć również wewnętrzne zarządzanie pwiązaniami (patrz pkt na strnie 30) uwzględniające wersjnwanie. Nie wystarczy zapamiętać, że wskazujemy na jakąś treść - ddatkw musimy pdać też wersję tej treści. Właściwie znacza t nie tylk zarządzanie wersjami, ale również knfiguracją (które wersje elementów/treści pasują d których wersji innych elementów/treści). Jeszcze większe prblemy sprawia ddatkwe uwzględnienie wielu języków (patrz pkt na strnie 36) Strefy zastrzeżne Umżliwia twrzenie stref tylk dla zdefiniwanych grup użytkwników. Taka grupa ma dstęp d kreślnych funkcji, ale c najważniejsze, zmieniny wygląd witryny (np. strna startwa, mduły, blki treści, itp).

39 33 D pewneg stpnia, mżna t emulwać za pmcą zwykłych uprawnień dstępu (patrz punkt 3.5.1na strnie 28) Strefa plików Strefa plików zwana również repzytrium daje mżliwść pbierania i/lub wysyłania plików. Pliki są pdzielne na kategrie, a pszczególni użytkwnicy mają kreślne prawa dstępu d nich. Z plikiem pwiązane są specjalistyczne metadane (np. rzmiar, czy frmat). Niektóre systemy autmatycznie generują pdgląd pliku (np. PDF), czy jeg miniaturkę. W większści CMS'ów dstępna jak ddatkwy mduł Dystrybucja infrmacji Daje mżliwść wykrzystania innych mediów niż tradycyjny ekran przeglądarki, np. specjalny widk pprawiający wydruk treści, czy panel kntrlny umżliwiający dtwarzanie dźwięku. Czasami mamy też mżliwść pbrania treści w różnych frmatach, np. PDF, czy DOC (MS Wrd). Ważną cechą mże też być generwanie strumieni RSS na pdstawie różnych źródeł, np.: aktualnści, statni ddanych treści. Dzięki temu subskrybent, bez dwiedzania witryny, trzymuje infrmacje zmianach w niej zachdzących. Cześć systemów zarządzania treścią udstępnia również bardziej bezpśrednie spsby kmunikacji z użytkwnikami, np. prywatna wiadmść, którą mżna dczytać p zalgwaniu się d sys- temu, pczta d wybranych użytkwników, wiadmści SMS, wiadmści kmunikatrów internetwych (np. Gadu Gadu) Interfejs użytkwnika Interfejs użytkwnika t jedna z ważniejszych cech każdeg prgramwania kmputerweg w tym systemów zarządzania treścią. Pwinien być wyknany z uwzględnieniem użytecznści (patrz rzdział 4 na strnie 52).

40 34 Współcześni użytkwnicy przywiązują dużą uwagę d mżliwści persnalizacji, tzn. dstswywania narzędzi d własnych ptrzeb. Zwykle znacza t: zdlnść d ukrywania niektórych elementów (np. menu) lub ddawania własnych; zmianę wystrju graficzneg systemu. Aby persnalizacja miała szansę zadziałać, system musi jakś rzróżniać użytkwników. W przypadku systemów internetwych, są na t dwa spsby. Pierwszy z nich zakłada kniecznść rejestracji w systemie raz lgwania d nieg. Ustawienia użytkwnika są pamiętane na serwerze, niezależnie d miejsca z któreg się lguje (np. własny lub cudzy kmputer). czywistą wadą jest właśnie sam fakt rejestracji, który mże dstraszać niektórych użytkwników z pwdu pewnej pracchłnnści raz chrny własnych danych. Drugie pdejście wykrzystuje pliki ciasteczek (ckies). Preferencje użytkwnika przechwywane są w pliku związanym z knkretną przeglądarką internetwą na knkretnym kmputerze. W związku z tym, zmiana prgramwania i/lub kmputera z któreg sie łączymy z serwisem, znacza kniecznść pnwneg definiwania ustawień. Bardz isttnym czynnikiem wpływającym na cenę interfejsu użytkwnika jest spsób wykrzystania wykrzystanie dstępnej pwierzchni ekranu (lub kna). Niestety część witryn internetwych ma stałą szerkść9. W efekcie, gdy użytkwnik ma mnitr wyskiej rzdzielczści, p bkach znajdują się puste przestrzenie i wykrzystywana jest tylk część pwierzchni ekranu. T zmarnwana pwierzchnia mże dchdzić nawet d kilkudziesięciu prcent całści. Nwczesne prgramwanie (w tym CMS) umżliwia zmianę wyglądu interfejsu przy wykrzystaniu tematów graficznych (themes) zwanych też skórkami (skins). Umżliwiają całkwitą zmianę wyglądu systemu, włączając w t elementy treści (rysunek 3-3). 9 Głównym pwdem teg jest fakt, iż łatwiej wyknać strnę internetwą, która ma stałą szerkść (np pikseli) niż taką, która dynamicznie dstswuje swją zawartść w zależnści d rzdzielczści ekranu użytkwnika.

41 Ta sama witryna wyświetlna przy użyciu różnych tematów graficznych (a, b). Bardz isttnym czynnikiem rzutującym na kmfrt pracy są zastswane edytry treści. W nwczesnych systemach parte są na zasadzie WYSIWYG (patrz przypis dlny na strnie 22). W starszych, użytkwnik twrząc treść krzysta ze specjalnych tagów (np. języka HTML), które umieszcza w tekście. W czasie wizualizacji treści wpływają ne np. na pgrubienie czcinki. Chęć zbliżenia kmfrtu pracy aplikacji internetwych d desktpwych, zawcwała wprwadzeniem technlgii umżliwiających interakcje z systemem bez przeładwywania strny (np. AJAX). Przyspiesza t prace i zmniejsza bciążenie łącza internetweg.

42 Różne wersje językwe Większść systemów wspiera bsługę wielu języków w zakresie interfejsu użytkwnika, tzn. przetłumaczne mgą być kmunikaty, kntrlki graficzne, itp. Niestety, rzadziej sptyka się mżliwść twrzenia treści w wielu językach. Chdzi taką funkcjnalnść, która sprawi iż system będzie w stanie wyświetlić tę samą treść w zależnści d preferencji użytkwnika. Nie mamy na myśli autmatyczneg tłumaczenia, a mżliwść semantyczneg pwiązania różnych wersji językwych. Ten prblem mżna częściw bejść twrząc kilka wersji językwych witryny. Dzięki temu będziemy w stanie wyświetlać treści w różnych językach. Niestety, nie umżliwi t przełączania się pmiędzy różnymi wersjami tej samej treści. Zwróćmy uwagę, że w przypadku bsługi wersjnwania treści (patrz punkt na strnie 32), dchdzi nam ddatkwy czynnik, który trzeba uwzględnić: w ramach każdej wersji treści musimy uwzględniać ptencjalnie wiele języków Rzszerzalnść Zdecydwana większść systemów mże być rzbudwywana w parciu ddatkwe mduły. Ddają ne nwe funkcjnalnści, np. repzytrium plików czy frum dyskusyjne. Czasami w ramach jedneg systemu zarządzania treścią, występują ich różne rdzaje, rzbudwujące np.: interfejs użytkwnika, czy system wyszukiwania. Ważne jest również w jaki spsób dbywa się ddawanie nwych mdułów. Jest kilka mżliwści (d najmniej d najbardziej kmfrtwej): Samdzielne wyszukanie mdułu w Internecie, pbranie (zwykle jak plik archiwum), lkalne rzpakwanie i wgranie na serwer za pmcą narzędzia FTP; Jak wyżej, ale wgranie archiwum z pzimu CMS a. Dzięki temu unik- niemy kniecznści przesyłania, nierzadk, setek plików na serwer; Centralne repzytrium z mżliwścią wyszukiwania i autmatycznej instalacji z pzimu CMS a. Zwykle prwadzne jest przez twórców i prócz braku kniecznści przeszukiwania Internetu, zapewnia lepszą jakść rzszerzeń. Istnienie dużej liczby ddatkwych mdułów jest jednym z ważniejszych kryteriów wybru knkretneg prduktu. Świadczy również jeg ppularnści.

43 Przykładwa funkcjnalnść CMS Na kniec pdajmy krótką listę najważniejszych funkcjnalnści, które pwinien dstarczać dbry system CMS: zarządzanie użytkwnikami z uwzględnieniem praw dstępu i różnych ról w systemie, publikacja różneg rdzaju artykułów pdzielnych na kategrie, fra dyskusyjne, przechwywanie i udstępnianie plików, dtwarzanie multimediów (wide/muzyka), wyszukiwanie infrmacji, zarządzanie prcesami pracy (ang. wrkflw), bgate mżliwści edycji treści, persnalizacja wyglądu, funkcjnalnści, przyjazne adresy URL, rganizacja czasu (kalendarz, sptkania), galerie grafik, filmów, itp., mdularnść/rzszerzalnść, mżliwść zmiany wyglądu za pmcą skórek/tematów (ang. skin/theme), rzdzielenie treści d spsbu jej publikacji/prezentacji, wersjnwanie treści, bsługa wielu języków, dystrybucja infrmacji (np. RSS), publikacja treści w zależnści d zdefiniwanych warunków (np. czas).

44 Omówienie ppularnych rzwiązań Na pczątek spróbujmy ustalić które systemy zasługują na mian ppularnych. W tym celu psłużymy się wynikami badania "2010 Open Surce CMS Market Share Reprt, water&stne (2010)" [CMSMSR10]. Wspmniany raprt jest twrzny crcznie d 2007 rku. Najnwsza edycja zstała przeprwadzna w 2010 rku na grupie k sób (w tym 2800 udzielił dpwiedzi na wszystkie pytania). Pd uwagę wzięt pniższe systemy (wszystkie są bezpłatne, chciaż niektóre z nich mają specjalne płatne edycje): Alfresc WCM Mvable Type CMSMadeSimple OpenCms Cncrete5 Plne DtNetNuke SilverStripe Drupal Textpattern E107 Tiki ez Publish Typ3 Jmla! Umbrac Liferay WrdPress MODx Xps Na pczątku staran się szacwać współczynnik akceptacji. W tym celu wzięt pd uwagę: Średnią liczba pbrań prgramwania (Tabela 1). Wart pamiętać, że nie są t dane kmpletne pnieważ nie uwzględniają mirrr'ów (alternatywnych źródeł pbierania), autmatów instalujących wykrzystywanych w usługach hstingwych (takich jak: cpanel, Plesk, Fantastic) raz pakietów instalacyjnych dystrybuwanych z innym prgramwaniem, np. Linux. Infrmacje aktualnie używanych, przez respndentów, systemach CMS (rysunek 3-4);

45 39 Liczbę publikacji książkwych dla pszczególnych rzwiązań (tylk ję- zyk angielski) - Tabela 2. Tabela 1. Liczba pbrań pszczególnych CMS'ów. Źródł: 2010 Open Surce CMS Market Share Reprt, water&stne (2010) Nazwa WrdPress Liczba pbrań tygdniw Źródł infrmacji Witryna prjektu Jmla Dział PR Drupal Dział PR DtNetNuke Dział PR CMSMadeSimple Dział PR Liferay Dział PR TYPO Witryna prjektu ez Publish Dział PR Alfresc Dział PR Umbrac Witryna prjektu MODx Dział PR Tiki Dział PR SilverStripe Dział PR E Witryna prjektu

46 Systemy CMS aktualnie używane przez respndentów. Źródł: 2010 Open Surce CMS Market Share Reprt, water&stne (2010) Tabela 2. Publikacje książkwe dla pszczególnych CMS. Zródł: Raprt Open Surce CMS Market Share 2010 System CMS Aktualne Wydane w 2010 WrdPress Zapwiedzi

47 41 Jmla! Drupal Plne DtNetNuke TYPO Alfresc Liferay OpenCms Xps CMSMade Simple ez Publish Mvable Type MODx SilverStripe e Textpattern Umbrac Cncrete Tiki Z pwyższych danych jasn wynika, że w pierwszej trójce znajdą się Drupal, Jmla, WrdPress. Da się również zabserwwać ich wyraźną przewagę. Klejnym spsbem szacwania ppularnści były dane pchdzące z dwóch serwisów badających zasby Internetu. W3Techs przeanalizwał systemy zainstalwane na najppularniejszych witryn w Internecie w/g serwisu Alex a. Dane pchdzą z dn Niestety W3Techs nie jest w stanie rzpznać wykrzystania: Alfresc raz Textpattern. Natmiast systemy: e107, Liferay, Cncrete5, MODx, SilverStripe, OpenCms, Tiki, Umbrac miały wyniki < 0,1%. Wart zauważyć, że 80% witryn krzysta z własnych rzwiązań (lub z takich, których nie udał się zidentyfikwać). Odpwiednie wykresy znajdują się na rysunku 3-5.

48 Systemy na których działają najppularniejsze witryny w/g serwisu w3techs.cm Inny serwis, BuiltWith przeanalizwał najppularniejszych witryn w Internecie w/g serwisu Quantcast. Nie uwzględnin: Alfresc, CM- SMadeSimple, e107, MODx, Textpattern, Tiki, Xps. Według tych danych aż 90% witryn krzysta z własneg rzwiązania - rysunek 3-6.

49 Systemy na których działają najppularniejsze witryny w/g serwisu builtwith.cm I znwu mamy pdbne wyniki: WrdPress, Drupal, Jmla. Następne pytanie zadane respndentm brzmiał: Który z pniższych systemów był testwany/używany? Pdsumwanie dpwiedzi znajduje się na rysunku 3-7. P krótkiej analizie tych danych mżna zabserwwać pewną ciekawstkę. Otóż, zwykle najpierw testujemy pewne rzwiązania, a następnie część z nich używamy (jeżeli nam się spdbają). W przypadku systemów: Jmla, Wrdpress raz DtNetNuke był inaczej. Większść sób zaczęła ich używać bez testwania c mże świadczyć ich renmie.

50 Który z pniższych systemów był testwany/używany? Zródł: Raprt Open Surce CMS Market Share 2010 Odpwiedź na następne pytanie (Który z pniższych systemów był używany w przeszłści/aktualnie?) mże być interpretwana jak stpień zadwlenia ze stswania knkretneg rzwiązania. Dane z rysunku 3-8 wskazują, że większść sób krzystających z Jmla, DtNetNuke, Liferay, WrdPress jest z nich zadwlna.

51 Który z pniższych systemów był używany w przeszłści/aktualnie? Zródł: Raprt Open Surce CMS Market Share 2010 Innym ważnym czynnikiem pzwalającym cenić ppularnść jakiegś prgramwania jest liczba fert pdmitów świadczących usługi z nim związane (np. wdrżenie, czy stwrzenie ddatkweg mdułu). Tabela 3 zawiera wyniki z dwóch największych serwisów publikujących takie ferty w Internecie. Ptwierdzają ne pzycje liderów: WrdPress, Jmla, Drupal.

52 46 Tabela 3 Oferta usług dla pszczególnych CMS. Zródł: Raprt Open Surce CMS Market Share 2010 System Elance Guru WrdPress Jmla! Drupal DtNetNuke TYPO MODx Liferay Plne Alfresc Xps SilverStripe Umbrac Mvable Type Serwis Alexa zajmuje się badaniem ruchu w Internecie. Sprawdzn jak na tym tle wypadają strny dmwe pszczególnych prjektów. Rezultaty są widczne na rysunku. Mżna zabserwwać grmną przepaść jak dzieli liderów i resztę badanych systemów.

53 Ppularnść witryn pszczególnych systemów CMS w/g serwisu Alexa. Zródł: Raprt Open Surce CMS Market Share 2010 Rysunek 3-10 zawiera infrmacje liczbie linków w ppularnych serwisach dnśników (Delicius, Digg, Reddit). Pzycje liderów nadal niezagrżne.

54 Liczba linków w ppularnych serwisach dnśników (Delicius, Digg, Reddit). Zródł: Raprt Open Surce CMS Market Share 2010 Wniski płynące z pwyższeg raprtu są dść jednznaczne: zdecydwani liderzy ppularnści t: WrdPress, Drupal, Jmla. W różnych kategriach zmienia się klejnść, ale nie ma t wielkieg znaczenia. Ppularnść pzstałych systemów jest już zdecydwanie niższa. Dalsze pdrzdziały zawierają krótkie mówienie dwóch najppularniejszych systemów. Pminięt WrdPress'a, który jest raczej narzędziem d prwadzenia blgów (chciaż rzbudwany pkaźną liczbę ddatków mże też funkcjnwać jak CMS) Drupal Prjekt wystartwał w rku 2001 jak frum dyskusyjne by p kilku latach zmienić się w pełnprawny system zarządzania treścią. W styczniu 2011 rku

55 49 ukazała się wersja 7 teg bardz ppularneg narzędzia. Od pczątku był przeznaczny dla bardziej zaawanswanych użytkwników. Dlateg też sam system ma wbudwane tylk pdstawwe mżliwści. Jeg siła plega na właściwym wykrzystaniu ddatkwych mdułów. Ich liczba sięga już 7 000, więc każdy znajdzie cś dla siebie. W [WD07] mżemy znaleźć 10 pwdów dla których wart używać Drupala: Zaawanswane zarządzanie URL ami (URL aliases, Glbal Redirect, przyjazne URL e); Własne typy danych i widków knstruwane dzięki specjalnym ddat- kwym mdułm. Najbardziej znanymi z nich są Cntent Cnstructin Kit (CCK) (umżliwiającemu twrzenie własnych typów danych) raz dedykwana wtyczka pzwalająca zdefiniwać dwlne rdzaje widków - View. Zarządzanie wersjami treści; Bgate mżliwści klasyfikwania treści: taksnmie, tagi, kategrie, słwniki; Zaawanswane zarządzanie użytkwnikami (mżliwść twrzenia wła- snych ról); Definiwalne tytuły strn i meta tagi (bardz isttne z punktu widzenia SEO - patrz rzdział 8 na strnie 100); Rzbudwana dkumentacja; Szablny PHP (PHPTemplate theme engine); Gtwe fragmenty kdu, które mżna sadzać na strnach (cde snippets); Bardz duża spłecznść. Pdkreślmy jeszcze raz, że Drupal raczej nie pwinien być systemem d któreg zaczynamy pznawanie CMS'ów. Natmiast w rękach dświadczneg prfesjnalisty pzwala stwrzyć witrynę całkwicie zgdną z naszą kncepcją, a nie twórców CMS'a.

56 Jmla System Jmla pwstał w rku 2005 jak efekt rzpadu pierwtneg zespłu rzwijająceg inny system CMS nazwie Mamb. W prównaniu d Drupala feruje mniejsze mżliwści, ale za t łatwiejszą bsługę. Psiada równie bgatą biblitekę ddatkwych mdułów (k. 6000), przy czym, część z nich jest płatna. Kluczwe cechy: Interfejs użytkwnika z pcjnalnym edytrem treści typu WYSIWYG; Wyraźne rzdzielenie części publicznej i administracyjnej; Dzięki dedykwanemu edytrwi, ddawanie brazków d treści jest dść łatwe; Eksprt treści d plików PDF c umżliwia ich prste przesyłanie. Rzbudwany system pmcy. Dść słaby system zarządzania użytkwnikami i rlami. Oparty jest na z góry kreślnych rlach i, c grsza, nie mżna ddawać nwych. Ma się t dpier zmienić w nadchdzącej wersji 1.6. Brak zarządzania wersjami treści. Łatwść mdyfikacji/ddawania pzycji w menu. Niezbyt dynamiczny rzwój prjektu. Aktualna edycja (1.5) zstała wy- dana w rku Nwa planwana jest na rk Rzmieszczenie elementów (banner, wiadmści, lg) jest łatw m- dyfikwalne przez dpwiedni interfejs. System jest naprawdę prsty w instalacji i knfiguracji. Mżna g plecić pczątkującym użytkwnikm lub dla celów wdrżeń gdzie mamy pewną dwlnść w zakresie efektu kńcweg (nie musi być dkładnie taki jak sbie wymarzyliśmy). 3.7 Pdsumwanie Na rynku istnieje grmny wybór różnych systemów CMS. Jednakże dść trudn jest znaleźć idealną aplikację, która byłaby łatwa w bsłudze i jedncześnie dawała bardz duże mżliwści. Prawdpdbnie takie płączenie nie jest mżliwe d uzyskania w 100%. W związku z tym, przed dknaniem wybru,

57 51 należy się zastanwić na czym nam bardziej zależy: łatwa bsługa, czy elastycznść? Na szczęście, przeważnie, mżna znaleźć system spełniający większść czekiwań. Bardz częst dpwiadają im rzwiązania bezpłatne dystrybuwane z kdem źródłwym. W takiej sytuacji trzeba samemu zatrszczyć się wdrżenie, które nie zawsze będzie bezprblemwe. Badania pkazują, że aktualnie najppularniejsze rzwiązania t: WrdPress, Jmla, Drupal.

58 52 4 Użytecznść Systemów Zarządzania Treścią D przygtwania teg rzdziału wykrzystan m.in. infrmacje z książki [KB08]. Tam też mżna znaleźć pgłębienie raz rzszerzenie tematów związanych z prjektwaniem, użytecznścią, itp. 4.1 Wprwadzenie Użytecznść (usability) mżemy kreślić jak naukę zajmującą się ergnmią interaktywnych urządzeń raz aplikacji. W jej cenie pwinniśmy wziąć pd uwagę: Intuicyjną nawigację, Ułatwienia w dstępie d pszukiwanej infrmacji, Zapewnienie zrzumiałej dla użytkwnika kmunikacji. Ergnmia (w/g nrmy ISO 9241) t miara: wydajnści, efektywnści, satysfakcji użytkwnika z jaką dany prdukt mże być używany dla siągnięcia kreślnych celów przez kreślnych użytkwników. Wart zauważyć, że użytecznść (usability) mże dtyczyć nie tylk interfejsów użytkwnika w prgramwaniu kmputerwym, ale wszelkich bytów, które wymagają jakiejś bsługi. Nawet w przypadku nieskmplikwanych narzędzi mżemy mówić użytecznści; np. jedn z najprstszych narzędzi, jakim jest młtek, też występuję w różnych wariantach, w zależnści d jeg przeznaczenia. Oczywiście, z racji tematyki niniejszej publikacji, skupimy się na infrmatycznym aspekcie użytecznści. W trakcie ceny użytecznści bierzemy pd uwagę kilka czynników (bardz częst są ne d siebie częściw zależne), m.in.: Łatwść użycia. Oczywiście im prgramwanie jest łatwiejsze w uży- ciu, tym lepiej. Musimy jednak pamiętać, iż nie zawsze da się zaprjektwać taki interfejs, który będzie bardz prsty. Jest t szczególnie prawdziwe, gdy dtyczy n zagadnienia, które sam w sbie jest skmplikwane. W takiej sytuacji, gdy mamy d bsłużenia, wiele przypadków, wariantów i rzbudwane zestawy danych, nie mżemy liczyć na całkwitą prsttę interfejsu. Niemniej istnieją pewne gólne zasady, których przestrzeganie sprawia iż unikniemy pewnych typwych błędów (patrz pdrzdział 4.4 na strnie 63);

59 53 Efektywnść. Mówiąc w uprszczeniu, kreśla jak bardz musimy się napracwać, aby siągnąć nasz cel. Mże zależeć, np. d liczby kliknięć, które trzeba wyknać aby dstać się d kreślnych pleceń Łatwść zapamiętywania. Dbrze zaprjektwany interfejs sprawia iż jeg bsługa jest dść intuicyjna i nie wymaga ciągłeg wertwania pdręcznika. Błędy, które wystąpiły w trakcie pracy: Ile ich był? Jak pważne? Czy system zaprpnwał jakieś rzwiązanie prblemu? Czy nastąpiła utrata danych? Przyjemnść. Ten element jest trudny, czy wręcz niemżliwy d dkład- neg zmierzenia. Niemniej, prawdpdbnie każdy z nas ma jakieś swje ulubine aplikacje. Nie zawsze jesteśmy w stanie biektywnie uzasadnić, dlaczeg wybraliśmy akurat takie, a nie inne narzędzie. Najważniejszym pytaniem, na które musimy dpwiedzieć w trakcie ceny użytecznści jest: czy siągnęliśmy swój cel? Bez teg, nawet najpiękniejszy, najszybszy i najprstszy interfejs jest niewiele wart. Wydaje się, że użytecznść jest kluczwą cechą nie tylk interfejsu użytkwnika, ale wręcz całej aplikacji. Głównym pwdem jest knkurencja. W dzisiejszym świecie, w większści przypadków, istnieje wiele aplikacji służących d teg sameg celu. Innymi słwy: jeżeli mamy wiele narzędzi służących d teg sameg, t które z nich wybierze użytkwnik? Bardz częst dkna wybru, właśnie na pdstawie spsbu bsługi tych systemów. A t jest użytecznść w czystej pstaci. Aspekt knkurencyjnści jest jeszcze ważniejszy w przypadku aplikacji webwych. Użytkwnik nie musi przechdzić prcesu instalacji, usuwania ewentualnych niekmpatybilnści (czyli etapów, które mgą g zniechęcać d testwania innych rzwiązań) - p prstu kilka razy klika w przeglądarce internetwej i już krzysta z rzwiązań knkurencji. Dlateg wart pamiętać, że w przypadku aplikacji klasycznych (desktpwych) użytecznść jest ważna, ale dla rzwiązań webwych jest bardz ważna. Dbra lub zła użytecznść systemu, czy prtalu mże przekładać się na pieniądze, np. w e-cmmerce jeżeli klient nie będzie w stanie znaleźć twaru t nie będzie w stanie też g kupić. Analgicznie w bszarze prtali krpracyj-

60 54 nych: pracwnicy krzystający ze strn niskiej użytecznści są mniej wydajni - marnują czas (czyli pieniądze) na walkę ze źle zaprjektwanym serwisem. 4.2 Prjektwanie witryny Pniższe pdrzdziały zawierają krótkie pdsumwanie różnych zagadnień, isttnych w czasie prjektwania prtalu. Ich prawidłwe uwzględnienie mże mieć pzytywny wpływ na pprawę użytecznści Układ strny Prtale internetwe wykrzystują trzy zasadnicze spsby rzkładu treści: Pinwy. Zdecydwanie najppularniejszy. Zakłada, że treści, które nie mieszczą się w knie przeglądarki internetwej, pwdują wydłużanie się strny w dół. Rysunek 4-1 pkazuje taką strnę razem z widcznym paskiem przewijania p prawej strnie. 4-1 Przykładwa witryna ( internetwa ilustrująca pinwy układ strny Pzimy. Stsunkw rzadk sptykany. Nwe lub niemieszczące się treści ddawane są p prawej lub lewej strnie. W efekcie witryna rśnie w bk, a nie w dół jak w pprzednim przypadku. Przeważnie sts-

61 55 wany d publikacji galerii brazów (przykładwa witryna na rysunku 4-2; zwróćmy uwagę na pzimy pasek przewijania na dle rysunku). 4-2 Przykładwa witryna ( internetwa ilustrująca pzimy układ strny Centralny. Zawartść witryny jest aktywnie dstswywana d wielk- ści kna przeglądarki, które jest pzbawine pasków przewijania (pzimeg raz pinweg). W celu siągnięcia najlepszych efektów, wymaga zastswania języka JavaScript. Klejnym elementem, który musimy zdefiniwać jest układ menu raz treści. Zwykle zawartść witryny jest wyświetlana w kilku klumnach różnych szerkściach i przeznaczeniu, np: dwie klumny: lewa zawiera menu nawigacyjne, aktualnści, itp. Ma stałą szerkść, np. 100 pikseli; prawa prezentuje aktualnie wybrane treści i zajmuje pzstałą część kna przeglądarki.

62 56 trzy klumny: lewa - zawiera listę kategrii treści, np. artykułów, czy twarów w sklepie; śrdkwa - aktualnie wybrane treści; prawa - listę najnwszych/najciekawszych treści. Oczywiście takich kmbinacji istnieje dść duż i trudn wskazać tę jedyną - najlepszą. Wybór zależy d ilści, rdzaju treści, rzwiązań przyjętych u knkurencji, itp. Częst bierze też pd uwagę gusta, a tych nie da się precyzyjnie zdefiniwać. Nawigacja w systemie zarządzania treścią jest kluczwą sprawą. Aby użytkwnik nie zagubił się pśród wielu treści, dbrze zrealizwana pwinna dpwiadać na pniższe pytania: Gdzie jestem? Gdzie mgę pójść? Jak się tam dstanę? Jak mgę wrócić? Gdzie już byłem? Sam element nawigacyjny mże być różnie ulkwany. Najczęściej znajduje się w wyróżninej sekcji strny, np. w jej lewej lub górnej części Elementy GUI Kntrlki graficzneg interfejsu użytkwnika pwinny być wykrzystywane zgdnie z ich przeznaczeniem. Ich wygląd (np. kształt, styl, klr, czcinka, symble), spsób działania, pwinien być spójny w ramach całeg systemu. W przypadku aplikacji internetwych, świetnym spsbem siągnięcia teg wymagania są arkusze CSS. Pniżej znajduje się lista kntrlek razem z krótkim pisem: Text field - jednwierszwe ple tekstwe służące d prwadzania krót- kich tekstów, Text area - wielwierszwe ple tekstwe umżliwiające pisanie dłu- gich tekstów. Przy właściwym wykrzystaniu JavaScript'u mżemy uzyskać efekt edytra WYSIWYG;

63 57 Drplist/Cmbbx - listy (jednkrtneg) wybru. Należy zwrócić uwagę na ewentualne umżliwienie edycji elementów listy; Check bx - służą d twrzenia pól wielkrtneg wybru. Pwinny być używane w sytuacjach, gdzie mżna zaznaczyć dwlną kmbinację pcji; Radi buttn - stswane przy jednkrtnym, wykluczającym się wyb- rze. W przeciwieństwie d check bx'ów nie pzwalają na zaznaczenie kilku pcji w tym samym czasie; Pasek przewijania - wykrzystywane gdy jakaś treść nie mieści się na kreślnym bszarze; Wskaźnik pstępu (spinner) - bardz ważny element pkazujący, że system jest zajęty wyknywaniem jakichś czynnści. Jest t infrmacja dla użytkwnika aby cierpliwie czekał na zakńczenie peracji. W miarę mżliwści wart pdać infrmację jej pstępach raz przewidywanym czasie trwania; 10 Kursry. Pprzez dynamiczne zmiany kształtu, przekazują infrmację rdzaju czynnści, która mżna wyknać w ramach kreślnej kntrlki. Ikny i metafry. Ozdabiają różne elementy systemu. Ze względu na szczędniejsze gspdarwanie miejscem, czasami zastępują pisy słwne. Wart zwrócić uwagę na ich jednznacznść. W razie wątpliwści, dbrym pmysłem jest wyświetlanie krótkich, tekstwych pdpwiedzi (tltips). Mgą też pełnić rle estetyczną. Właściwie zaprjektwane i dbrane kntrlki pwdują, że aplikację bsługuję się szybk i bez kniecznści zaglądania d pdręcznika Reklama Myślę, że wszyscy się zgdzimy iż reklama w Internecie jest zjawiskiem pwszechnym. C prawda nie zawsze lubianym, ale birąc pd uwagę fakt, iż umżliwia funkcjnwanie wielu serwisów, musimy ją tlerwać. Dlateg wart zadbać takie jej frmy, które będą jak najmniej kłptliwe dla użytkwników, a z drugiej strny wartściwe dla reklamdawców. 10 Przydatny serwis generujące animwane pliki typu gif ilustrujące pstęp w wyknywaniu czynnści przez system:

64 58 Mżemy wyróżnić kilka najbardziej ppularnych rzmiarów blków reklamwych: Full banner: 468 x 60, Half Banner: 234 x 60, Buttn: 120 x 90, 120 x 60, Vertical Banner: 120 x 240, Square Banner: 160 x 150, 180 x 200, Pełnekranwe/zasłaniające treść. Myślę, że najbardziej kntrwersyjne są te statnie. Pwdują, że użytkwnik w góle nie widzi treści, które g przyciągnęły d serwisu. W efekcie jeg irytacja mże brócić się przeciwk reklamdawcy (prduktwi, usłudze). N cóż jak widać, kmprmis pmiędzy czekiwaniami knsumenta treści, a reklamdawcy nie zawsze jest mżliwy. Kilka rad dnśnie skutecznej reklamy (nie zawsze musi być kłptliwa i irytująca): Czytelnść dla ka i umysłu wyrażna prsttą przekazu; Skuteczniejsze jest wezwanie d działania (np. kliknij tutaj ) niż zwy- kły napis infrmacyjny; C prawda animacja pprawia widcznść przekazu, ale nie przesa- dzajmy z efektami; Updabnianie reklamy d treści zwykle pwduje, że użytkwnik czuje się szukany; Starajmy się aby mżliwie maksymalnie dpaswać zakres reklamy raz frmy przekazu d grupy dcelwej. Dzięki temu nasza skutecznść znacząc wzrasta. Badania pkazują, że na skutek nietrafinych, irytujących reklam, duża część użytkwników wykształciła specjalny "mechanizm brnny" bjawiający się ignrwaniem reklam (banner blindness). Dlateg tak ważne jest ich właściwe dbranie. Pmcna mże być reklama kntekstwa, która jest autmatycznie dbierana d treści znajdujących się na strnie.

65 Czcinki Czcinki mżna pdzielić na: Szeryfwe, np.: Times New Rman, Times, Gergia, Baskerville, Gara- mnd. Bezszeryfwe, np.: Arial, Helvetica, Verdana. Te pierwsze mają zdbne, krótkie kreski na kńcach. Badania pkazują, że dzięki temu łatwiej czyta się teksty drukwane. Z teg pwdu są wykrzystywane w gazetach raz czaspismach. Inaczej jest w przypadku czcinek bezszeryfwych - ze względu na czytelnść są preferwane w przypadku publikacji elektrnicznych. Nadają również bardziej nwczesny, lekki charakter treści. Rzmiary czcinek, na strnach internetwych mżna definiwać na kilka spsbów, wykrzystując: Piksele, Punkty, Em, Prcenty. Ze względu na kwestie związane ze zmianą wielkści, zalecane jest stswanie tych dwóch statnich miar. W przybliżeniu mżemy załżyć, że 1em = 12pt = 16px = 100% (rysunek 4-3). 4-3 Różne spsby kreślania wielkści czcinek. Źródł: Dbierając klr czcinki pwinniśmy pamiętać czytelnści tekstu. W tym celu należy zadbać właściwy kntrast klrów tekstu raz tła. Badania pkazują, że łatwiej czyta się teksty pisane ciemną czcinką na jasnym tle. We

66 60 właściwym dbrze klrów mgą pmóc nam dedykwane serwisy internetwe, np Błędy Jak wiadm, praktycznie w każdym rdzaju prgramwania mgą występwać błędy. Nie inaczej jest również w przypadku systemów zarządzania treścią. W związku z tym należy zadbać właściwą jakść kmunikatów infrmujących wystąpieniu sytuacji nadzwyczajnej. Spsób przekazu mże być techniczny lub bardziej ppularny. Jak, że systemy CMS są kierwane raczej d sób, które nie musza być infrmatykami, lepiej jest zastswać te drugie pdejście. Oczywiście kmplet infrmacji technicznych pwinien być zapisany w plikach serwera. Właściwa widcznść jest kluczwa w przypadku błędów; pamiętajmy, że ich wystąpienie mże się wiązać z ptencjalną utratą treści. Infrmacja błędzie nie mże zlewać się z innymi wyświetlanymi elementami (treści, interfejs użytkwnika). Musi wyraźnie infrmwać zaistniałej sytuacji. Wart zadbać (np. za pmcą dpwiednich arkuszy CSS) taki sam wygląd wszystkich kmunikatów błędach. Dzięki temu użytkwnik łatw je zauważy i pdejmie stswne krki. W miarę mżliwści, system pwinien prpnwać jakieś rzwiązanie prblemu, np. gdy nie działa link d jakiejś treści, mże sugerwać użycie wyszukiwarki Frmularze Wypełnianie frmularzy należy d najmniej lubianych czynnści w czasie pracy z systemami zarządzania treścią. W związku z tym należy jasn pisać pwdy dla których zastswan frmularz raz krzyści jakie przyniesie pdanie danych. Starajmy się aby liczba pól w frmularzu była jak najmniejsza. Dtyczy t szczególnie pól bwiązkwych. Dzięki temu, użytkwnik widząc w miarę mały frmularz, łatwiej pdejmie decyzję jeg wypełnieniu. Współcześni użytkwnicy Internetu craz bardziej zwracają uwagę na chrnę swjej prywatnści. Dlateg, jeżeli w frmularzu będą bwiązkwe pla, ingerujące w prywatnść i nie związane z merytrycznym pwdem wypełniania frmularza, użytkwnik mże zrezygnwać z jeg wypełniania. Lub p prstu wpisze jakieś przypadkwe infrmacje. Zadbajmy również właściwy rzmiar pól, np. umiejętnie krzystajmy z pól jedn i wielwierszwych. Czytelnść frmularza mgą pprawić pcjnalne pisy raz grupwanie pól.

67 61 Gdy, frmularz rzeczywiście musi być bszerny, pdzielmy cały prces na lgiczne etapy z których każdy wyświetlany jest na ddzielnym ekranie. Dzięki temu, w miarę klejnych etapów użytkwnik będzie widział pstęp całej peracji. Zadbajmy również aby była mżliwść pwrtu d wprwadznych danych - dzięki temu w przypadku błędu nie trzeba pwtarzać całej prcedury. W czasie całeg prcesu, zawartść pól pwinna być walidwana zgdnie z wymaganiami; najlepiej p strnie przeglądarki, bez przeładwywania całej strny. Oczywiście na kńcu pwinien być czytelny kmunikat infrmujący szczęśliwym zakńczeniu całej prcedury. 4.3 Testy użytecznści D tej pry zastanawialiśmy się jak sprawić, aby system zarządzania treścią charakteryzwał się wyską użytecznścią. Teraz pstaramy się ustalić jak t sprawdzić. W celu weryfikacji użytecznści prgramwania przeprwadza się specjalne testy. Przy ich prjektwaniu, przygtwywaniu raz realizacji należy uwzględnić wiele różnych czynników. Jednym z najważniejszych z nich jest reprezentatywnść testujących. Kluczwym czynnikiem jest dbór sób, które będą testwać prgramwanie. Pwinny należeć d grupy dcelwej, dla której przygtwywany jest dany system. Jeżeli twrzymy narzędzie dla analityków rynku papierów wartściwych t właśnie takie sby pwinniśmy znaleźć. Analgicznie jest z prgramwaniem dla np. inżynierów budwlanych, nauczycieli, czy prawników. Oczywiście rdzi t prblemy z pzyskaniem takich sób d wzięcia udziału w testach. Ptencjalnym rzwiązaniem pwyższeg prblemu jest właściwe wynagrdzenie dla testujących. Jak, że pświęcają nam swój czas, t należy liczyć się z tym iż będą czekiwali za t zapłaty. Oczywiście nie zawsze musi tak być, np. gdy przygtwujemy system dla pracwników jakiejś firmy t lgicznym wydaje się przeprwadzenie testów z ich udziałem. Będą rbić t w gdzinach swjej pracy, więc nie zawsze trzeba im ddatkw płacić. Testy plegają na realizacji pewnych typwych, knkretnych zadań wyknywanych zgdnie z dstarcznym scenariuszem. Pwinny być ne dpwiedni wcześnie przygtwane tak, aby nie trzeba był imprwizwać w czasie samych testów. W czasie testwania uważnie bserwujemy testujących. Pwinniśmy być w stanie stwierdzić c użytkwnicy rbią, w których miejscach mają trudnści. Nie zawsze wszystk da się wychwycić w czasie sameg testu i dlateg cała prcedura pwinna być rejestrwana na dwa spsby. Pierwszy z nich zakłada wykrzystanie kamery. Nagrywamy zachwanie się sby testującej w czasie

68 62 bsługi prgramwania. Oprócz teg krzystamy ze specjalnych prgramów, które umżliwiają zapamiętanie teg c dzieje się na ekranie kmputera. Aby jak najdkładniej ddać spsób pracy prawdziwych użytkwników, bwiązuje zakaz interakcji z testującymi. W idealnym przypadku testujący pwinni być zdani tylk na siebie. W związku z tym unikamy: udzielania rad, pdpwiadania, pmagania, itp. Oczywiście nie zawsze tak się da: jeżeli testujący całkwicie zagubi sie w systemie i nie będzie w stanie kntynuwać t lepszym rzwiązaniem jest pdpwiedź niż przerwanie testu. Z pwyższych wytycznych wynika, że w idealnej sytuacji pwinniśmy dyspnwać dpwiednim labratrium, które wypsażne jest np. w: stanwiska kmputerwe, kamery rejestrujące braz testująceg, prgramwanie rejestrujące zawartść ekranu, lustra weneckie d bserwacji testujących. Pamiętajmy również, że d testów nie zawsze ptrzebujemy gtwy system. Bardz częst wystarczy jakiś rdzaj prttypu (patrz pdrzdział na strnie 65). Klejną kwestią, którą trzeba rzstrzygnąć jest liczba testujących. Na szczęście, z badań wynika, iż nie musi być na duża. Zwykle wystarczy 5-10 sób. W większści przypadków nad liczniejszą grupą jest ciężk zapanwać. Gdy sób będzie więcej t wielkrtnie będą zgłaszać te same prblemy. W związku z pwyższym, zamiast rbić jeden duży test np. z 50 sbami, lepiej iteracyjnie ulepszać prjekt i testwać g na np. grupach 10-ci sbwych. Paradksalnie, ważniejsze jest bserwwanie c testujący rbią niż wysłuchanie ich późniejszeg kmentarza (który czywiście też mże być użyteczny). Jest tak z kilku pwdów, które mgą występwać równcześnie. Niektórzy ludzie mgą krępwać się mówić nam nieprzyjemne rzeczy (czyli krytykwać nasze prgramwanie). Ddatkw mgą mieć skrupuły pnieważ birą d nas pieniądze. Czasami mgą się p prstu wstydzić, że nie umieli sbie pradzić z bsługą aplikacji. Zanim zaczniemy nwy prjekt, przetestujmy jeg pprzednią wersję (czywiście gdy taką dyspnujemy). Zidentyfikujmy pzytywne i negatywne elementy, tak abyśmy mgli rzbudwać te pierwsze i pzbyć się tych drugich. Jeżeli nie mamy własneg systemu d testów spróbujmy cenić rzwiązania knkurencji - zwykle d teg celu wystarczy wersja testwa prgramwania. Jak widzimy testy użytecznści mgą być ksztwne. Dbra wiadmść jest taka iż uważa się, że wydanie 10% budżetu na testy użytecznści mże spwdwać dwukrtny wzrst miar jakści serwisu, c mże przełżyć się np. na skrócenie czasu szkleń płwę i dwukrtne pdniesienie liczby peracji wyknywanych przez pracwników w ciągu gdziny.

69 Najczęstsze błędy Pniżej umieszczn listę dść pwszechnych błędów, które mżna zabserwwać w niektórych systemach zarządzania treścią dstępnych n-line: Niewykrzystywanie całej pwierzchni kna (stała szerkść strny). Jak wspminaliśmy wcześniej, witryny internetwe dść częst mają stałą szerkść kreślną w pikselach. W efekcie, w zależnści d rzmiaru/rzdzielczści mnitra kmputerweg, bserwujemy p bkach większe lub mniejsze niewykrzystane przestrzenie. Nadużywanie plików PDF. Generalnie, frmat PDF nie pwinien być wykrzystywany jak pdstawwy spsób wyświetlania treści z systemu. D teg celu lepiej wykrzystać HTML. Oczywiście PDF mże być bardz wartściwy, ale jak ddatek. Jednakże, w niektórych sytuacjach, gdy dkument jest dść skmplikwany lub zależy nam na jednlitym wyglądzie na różnych mediach (ekran, wydruk), frmat PDF jest najlepszym wybrem. Brak wyraźneg, spójneg klrwania dwiedznych linków. W efekcie użytkwnik mże stracić rientację, które zasby/treści już dwiedzał; Frmatwanie treści tekstwych pwinn pprawiać ich czytelnść. Sprzyja temu stswanie: nagłówków, list, krótkich paragrafów. Knstrukcja strny uniemżliwiająca zmianę wielkści liter. Niewłaściwe tytuły strn, które dezrientują użytkwnika. Pprawnie dbrany tytuł jest też bardz ważny z punktu widzenia SEO (patrz rzdział 8, strna 100). Updabnianie treści d reklam. Czasami jest t działanie celwe mające zachęcić użytkwnika d dwiedzenia daneg zasbu.

70 64 Brak spójnści bjawiający się zaskakującym spsbem bsługi, nawi- gwania, itp. Wart pamiętać, że użytkwnicy frmułują swje czekiwania na pdstawie teg c już widzieli. Niespełnianie czekiwań użytkwników. T jest błąd kardynalny, ale niestety nadal się zdarza. Pamiętajmy, że większść użytkwników krzysta z web u w knkretnym celu. Nie mają czasu ani chęci na czytanie marketingwych tekstów. Chcieliby d razu przejść d celu swjej wizyty, np. pznania ceny w sklepie internetwy. Być mże cześć pwyższych błędów wydaje się banalna i czywista, ale naprawdę wart przeanalizwać nasz prjekt w ich kntekście. W większści przypadków znajdziemy cś d pprawienia. Techniki pracy z użytkwnikami 4.5 Pprawa użytecznści systemu zarządzania treścią, bardz częst związana jest z pznawaniem pinii użytkwników na różne tematy związane z twrzną aplikacją. Czasami znacza t przeprwadzenie klasycznych testów użytecznści (patrz rzdział 4.3 na strnie 61). W innym przypadku mżemy chcieć pznać ich zdanie na temat pdziału prezentwanych treści na kategrie. Pniżej zamieszczn krótkie pisy technik ułatwiających pznawanie pinii użytkwników Srtwanie kart Technika użyteczna gdy chcemy pznać pinię użytkwników na temat pdziału raz przynależnści elementów d różnych zbirów. Np. mamy treści będące raprtami analitycznymi i nie jesteśmy pewni, który spsób pdziału jest lepszy: według branż, czy spsbu pracwania. Srtwanie kard mżna pdzielić na trzy zasadnicze kategrie: twarte (pen). Uczestnicy trzymują karty z nazwami (iknami, zdję- ciami, itp.) badanych elementów. Ich zadaniem jest pgrupwać karty, a utwrzne grupy nazwać; zamknięte (clsed/tree srt). Analgicznie jak wyżej, ale karty należy pgrupwać wg kategrii wyższeg rzędu. wlna lista (free list). Uczestnikm tłumaczymy czeg dtyczy badanie (tematyka strny, funkcjnalnści, treści, itp.). Następnie samdzielnie pwinni przygtwać dpwiednie karty i je pgrupwać. Dzięki temu nic im nie sugerujemy.

71 65 Zalecana liczba uczestników t k. 5 sób. Liczba kart, c przekłada się na liczbę prządkwanych elementów: Dla większych prjektów należy przeprwadzić kilka badań. W niektórych sytuacjach, dbrym pmysłem jest skrzystanie z klrwych kartek. Nazwy na kartach pwinny być sam tłumaczące się. Dzięki temu unikamy pdawania wyjaśnień na drugiej strnie karty. Tak jak w większści teg typu badań, i w tym przypadku przeprwadzamy ankietę na kniec sesji. Wśród ptencjalnych zalet badania mżemy wymienić: pzyskanie wiedzy na temat pstrzegania treści przez użytkwników (np. spsób grupwania twarów), dść niskie kszty i czywiście łatwść przeprwadzenia. Czasami zamiast stswać tradycyjne, papierwe karty, wygdniej jest skrzystać z usług ferwanych przez specjalizwane serwisy takie jak: [OPTWORK], [CINSP], czy [WEBSORT] Prttypwanie Jest bardz użyteczne gdy nie mamy jeszcze gtweg systemu, a chcemy sknkretyzwać dyskusję z klientem lub przeprwadzić testy użytecznści. Wbrew pzrm jest t bardz przydatna technika, z której wart krzystać w celu zmniejszenia liczby błędów. Oczywiście prttypwanie nie ma wielkieg wpływu na błędy techniczne finalneg prduktu. Pzwala natmiast zademnstrwać spsób bsługi aplikacji raz rzmieszczenie pszczególnych elementów interfejsu użytkwnika. W zależnści d zastswanej techniki prttypwania, mżemy czekiwać pełnej wizualizacji systemu (tak jak naprawdę będzie wyglądał), a nawet udawaneg działania. T "udawanie" mże plegać np. na zwracaniu za każdym razem tych samych danych, ale z punktu widzenia spsbu bsługi aplikacji nie ma t znaczenia. Pniższe pdrzdziały mawiają najppularniejsze spsby prttypwania Makiety papierwe Makiety papierwe pzwalają na uwzględnienie architektury infrmacji (mapa strny, diagram przepływów), listy funkcjnalnści, terminlgii i zawartści witryny. Mgą być przygtwywane na kilka spsbów: naryswana na kartce papieru, złżne z gtwych elementów papierwych, łącząc bydwie, pwyższe techniki.

72 66 Na pierwszy rzut ka mgą wydawać się niezbyt prfesjnalne, ale przydają się w wielu sytuacjach. Przykładw mamy mał czasu i chcemy szybk zaprezentwać nwą kncepcję rganizacji interfejsu użytkwnika. Ddatkw niewielki budżet nie pzwala na drższe (bardziej skmplikwane) techniki prttypwania. Czasami też zdarza się iż pracujemy z sbami, które niezbyt dbrze radzą sbie z kmputerami. T pdejście mżemy też traktwać jak uzupełnienie metdy srtwania kart (patrz 4.5.1, strna 64). Jest również nieceniny gdy zmuszeni jesteśmy pracwać w terenie gdzie nie mamy dstępu d prądu - niestety takie sytuacje też się zdarzają. Technikę makiet papierwych mżemy wykrzystywać w dwóch rdzajach testów: użytecznści - patrz pdrzdział 4.3 na strnie 61, funkcjnalnych. Ich celem jest sprawdzenie, czy wszystkie zadeklar- wane funkcjnalnści (funkcje systemu) mają swje dbicie w interfejsie użytkwnika. Zalecany czas trwania sesji t minut (w niektórych przypadkach, z uwzględnieniem pprawek nawet 90 min.). Dłuższe sesje będą męczyć użytkwników, więc będą ppełniać więcej błędów. Mgą być także stswane w czasie tzw. testów A/B (patrz 4.6 na strnie 68). Plegają ne na tym aby użytkwników wybrał jeden z kilku wariantów. Niestety mawiana technika nie jest pzbawina wad. D najważniejszych mżemy zaliczyć brak uwzględnienia technicznych mżliwści/graniczeń. Niedświadczny prjektant mże stwrzyć makiety, które implementacja będzie bardz trudna, czy wręcz niemżliwa. Nie uwzględniają również spsbu raz czasu pbierania danych. Pewne rzwiązania wyglądają dbrze na statycznym rysunku, ale jeżeli uwzględnimy np. długi czas wyszukiwania wśród dużych ilści treści, kazują sie nieakceptwalne. Nie pmaga również pewna umwnść makiety, która nie dla każdeg będzie wystarczająca d ceny prpnwaneg rzwiązania. Innymi słwy jest t raczej szkic prpzycji niż kmpletny prjekt. Mżna się zastanawiać, czy w dzisiejszych czasach nadal wart ich używać? Czy nasz klient nie ptraktuje nas jak amatrów, gdy będziemy pkazywać mu kartki papieru, zamiast prgramwania? Wydaje się, że w pewnych sytuacjach (wymieninych wcześniej), takie rzwiązanie jest nadal przydatne. Z teg pwdu nie wart g skreślać juz na starcie Makiety papierwe-elektrniczne Od klasycznych makiet papierwych, różnią się tylk zastswaniem kmputera jak nśnika infrmacji. Służy n tylk d ryswania makiety lub

73 67 jej pszczególnych elementów. W tym drugim przypadku są ne drukwane, wycinane i służą jak elementy klasycznej, papierwej "układanki" Makiety elektrniczne Najbardziej zaawanswany rdzaj makiet. Symulują działanie systemu za pmcą inneg prgramwania. Mamy kilka mżliwści stwrzenia takieg prttypu. P pierwsze mżemy skrzystać z rzwiązań dedykwanych, zaprjektwanych specjalnie d teg celu, np. [AXURE], czy [MOSCR]. mają ne bardz duże mżliwści raz autmatyzują pewne czynnści. Dzięki temu mżemy zaszczędzić czas. Niestety nie da się teg pwiedzieć budżecie, pnieważ teg typu rzwiązania są dść drgie. Inne pdejście d twrzenia makiet elektrnicznych zakłada wykrzystanie narzędzi, które nie były d teg stwrzne, ale właściwie użyte dają przyzwite efekty. Mżemy zastswać np. jakiś prgram d rbienia prezentacji - taki jak MS PwerPint. Pzwli n nam: dtwrzyć wygląd systemu (dzięki dpwiedniemu rzmieszczeniu p- szczególnych elementów takich jak pla tekstwe, czy brazki); zrealizwać interakcje. Nie wszyscy tym wiedzą, ale teg typu narzę- dzia (nie tylk MS PwerPint) pzwalają przypisywać w/w elementm akcje uruchamiane, np. kliknięciem przycisku myszy. Dzięki temu, jesteśmy w stanie symulwać przejście d innej strny witryny (a tak naprawdę inneg slajdu prezentacji), czy wyświetlenie listy pcji. Pdbne efekty mżemy uzyskać w prgramach d prjektwania graficzneg np. takim jak MS Visi (szczególnie gdy uwzględnimy specjalistyczne wzrniki kształtów). Wbrew pzrm w/w narzędzia, gdy zstaną właściwie wykrzystane, dają bardz duże mżliwści. Oczywiście wiąże się t z dść dużym nakładem pracy, ale przeważnie i tak zdecydwanie mniejszym niż stwrzenie prttypu za pmcą technik prgramistycznych. Nie bez znaczenia jest fakt, iż takie prace mgą wyknać sby, które nie mają wykształcenia infrmatyczneg. W prównaniu d makiet papierwych, ich elektrniczne dpwiedniki mają szereg zalet takich jak bardziej realistyczne zachwanie aplikacji, zdecydwanie lepsza interakcja, czy mżliwść symulacji czasu reakcji w zależnści d ilści danych. Główną wadą jest bardziej skmplikwany prces wytwórczy, ale wydaje się, że jest t rekmpenswane przez siągane krzyści.

74 Persny Persny t bardz ciekawy spsób na spjrzenie na witrynę czami użytkwnika, a nie prjektanta. Plega n na wymyśleniu kilku typwych użytkwników systemu. Staramy się aby pstacie były jak najbardziej realna. W tym celu, każdej z nich, przyprządkwujemy: Zdjęcie, Imię i nazwisk, Wiek, płeć, wykształcenie, stan cywilny, zawód, Cechy charakteru, Sytuacja życiwa, Status materialny, Opis śrdwiska, Mtywacje d krzystania z witryny, Cele, które chcą realizwać, Wzrce zachwań związane ze strną. Praktyka pkazuje, że takie pdejście daje bardz dbre rezultaty. Prjektanci, wczuwają się w wykrewane pstacie i zaczynają myśleć tak jak ne. Mając knkretną (c prawda wymyślną) sbę, duż łatwiej jest nam przewidzieć jak będzie zachwywać się w naszym serwisie. W prcesie twrzenia persn, wykrzystuje się dane, pzyskane różnymi kanałami d których mżemy zaliczyć: wywiady indywidualne i fkuswe, ankiety/frmularze n-line, raz statystyki dtyczące strny www. 4.6 Badania Dbry prjekt witryny, pprzedzny jest różnymi badaniami. Jeżeli tylk harmngram raz budżet na t pzwalają wart je przeprwadzać. Dzięki temu, mżemy przeć się na realnych danych, a nie tylk naszych intuicjach i przypuszczeniach. Klejne pdrzdziały krótk pisują różne rdzaje badań mgące znaleźć zastswanie przy prjektwaniu/wdrażaniu systemu zarządzania treścią. Nale-

75 69 ży je traktwać jak narzędzia umżliwiające badanie różnych aspektów naszeg prjektu Badania jakściwe Przeprwadzamy je wtedy gdy chcemy ustalić pinie użytkwników na jakiś temat. Mżemy je pdzielić na: Zgniskwane wywiady grupwe (badania fkuswe). Prezentujemy ja- kiś zagadnienie grupie sób i w trakcie dyskusji pznajemy ich pinię na dany temat. Wywiady indywidualne. Analgicznie jak wyżej, ale przeprwadzamy je z pjedynczymi sbami. W prównaniu d pprzednieg pdejścia ma n pewne zalety (np. badany mże wstydzić się wyrażać pinie przy innych sbach) raz wady (dłużej trwają, brak efektu "burzy mózgów") Testy funkcjnalnści raz użytecznści Testy funkcjnalnści plegają na sprawdzeniu czy wszystkie wymagane funkcje systemy zstały zrealizwane. Pdbnie jak testy użytecznści (patrz pdrzdział 4.3 na strnie 61), zwykle przeprwadza się je zgdnie ze scenariuszem. Natmiast w przeciwieństwie d nich, nie kncentrujemy się na cenie spsbu bsługi tej funkcjnalnści, a tylk na samym fakcie jej prawidłweg zrealizwania Clicktracing Bardz interesujące pdejście badające bszary na których klika użytkwnik. Wbrew pzrm jest t bardz isttne pnieważ pzwala bardz precyzyjnie cenić wykrzystanie pszczególnych elementów interfejsu. W rezultacie twrzne są tzw. mapy termiczne. Za pmcą klrów ilustrują intensywnść wykrzystania (kliknięcia) pszczególnych bszarów (rysunek 4-4).

76 Wykrzystanie map termicznych d ceny wykrzystania elementów interfejsu. Źródł: Stswanie tej techniki wymaga specjalistyczneg prgramwania, np. [SITEDOC], [CLICKDEN], [CREGG] Testy A/B Ten rdzaj testów ma zastswanie przy prównywaniu różnych wersji jakiegś elementu. Stsuje się je szczególnie wtedy gdy mamy mżliwść autmatycznej analizy wyników. W ten spsób mżna badać, np.: Skutecznść reklam, Elementy graficzne, Układ strny,

77 71 Efektywnść, np. zakupów. Pmysł plega na tym, że różni użytkwnicy trzymują inne wersje badaneg elementu, np. interfejsu użytkwnika systemu zarządzania treścią. Następnie, w zależnści d celu biznesweg, sprawdza się "miary sukcesu". Mgą być ne wyrażane, np. liczbą transakcji w serwisie lub pbrań prmwanej treści (różne wersje serwisu mają różne spsby prmcji). Jeżeli mamy dpwiednie mżliwści techniczne t wart płączyć tę metdę z clicktracking iem i/lub eyetracking'iem (patrz pdrzdział 4.6.5) Eyetracking Celem teg testu jest sprawdzenie na c patrzą użytkwnicy. Za pmcą dpwiednieg sprzętu i prgramwania, mżemy t dść precyzyjnie stwierdzić. System mierzy czas przez który gałki czne badanych sób skncentrwane są na pszczególnych elementach. Oczywiście wymaga specjalistyczneg sprzętu. Ma zastswanie przy cenie, np.: ergnmii, reklam, grafiki. 4.7 Pdsumwanie Prjektwanie systemu zarządzania treścią, a szczególnie jeg interfejsu użytkwnika, jest skmplikwanym, interdyscyplinarnym prcesem. Bez właściweg płączenia wiedzy technicznej, psychlgicznej raz przeprwadzenia badań, trudn będzie znaleźć dbre rzwiązanie. Oprócz dść czywistych wymagań funkcjnalnych, trzeba również spełnić te z zakresu użytecznści (usability). Współczesny użytkwnik wymaga nie tylk implementacji knkretnych funkcji w systemie, ale również zwraca dużą uwagę na spsób dstępu d nich. Pwyższe wymagania są szczególnie ważne birąc pd uwagę grmną knkurencję panującą w Internecie. Jeżeli z jakichś pwdów, bsługa naszeg systemu nie będzie dpwiadała użytkwnikwi, a pdbne treści będzie mógł znaleźć gdzie indziej, bardz łatw mże przenieść się d knkurencji. Dlateg tak isttne jest aby zadbać nie tylk jakść treści, ale również jakść systemu, które je udstępnia.

78 72 5 Prcesy pracy Pdbnie jak w przypadku niektórych wcześniejszych pjęć, nie istnieje precyzyjna definicja prcesów pracy (wrkflws). Niemniej, mżemy kreślić je jak kmputerwe wspmaganie pracy zespłów ludzkich pprzez prządkwanie, rganizwanie, autmatyzwanie, przekazywanie i śledzenie prac wyknywanych przez te zespły. Innymi słwy naszym celem jest zapanwanie nad każdym aspektem wyknywanych prac włączając w t dstępne/zużyte zasby i harmngram. Główne zadania, stawiane przed prgramwaniem bsługującym prcesy pracy (PP) t autmatyzacja następujących aspektów: przekazywanie czynnści d wyknania przez persnel w ramach dane- g prcesu, zgdnie z kreślną ich sekwencją; zapewnienie dstępu d danych i dkumentów wymaganych przez te czynnści; śledzenie wszystkich aspektów związanych z wyknaniem prcesu (w tym wymaganych/dstępnych zasbów). 5.1 Geneza tematyki prcesów pracy Omawiana tematyka jest dsknałym przykładem ewlucyjneg rzwju nauki. Pczątkw głównym zadaniem realizwanym przez prgramwanie PP był infrmwanie kt aktualnie zajmuje się daną sprawą. Same dkumenty niezbędne d wyknywania PP były przechwywane pza system. Ówczesne technlgie nie pzwalały na składwanie tak dużych ilści infrmacji. Z czasem, ddawan nwe funkcjnalnści, aż d pzimu, który znamy dzisiaj. Pczątków systemów d zarządzania PP mżna upatrywać m.in. w pniższych rzwiązaniach: Wizualizacja dkumentów (dkumenty elektrniczne) ; Autmatyzacja biur; Obieg dkumentów, autmatyzacja manualneg biegu teczek spraw z biegówką ; Systemy rejestracji i przetwarzania dkumentów;

79 73 Rzszerzna pczta elektrniczna; Kmputerwe wspmaganie pracy grupwej; Systemy zarządzania i infrmwania kierwnictwa. 5.2 Reinżynieria prcesów bizneswych Współczesne systemy PP mżna kreślać mianem rzwiązań ttalnych. Aby miały szanse prawidłw realizwać swje zadania muszą mieć infrmacje wszystkich aspektach rganizacji, m.in.: zasby ludzkie - aby był mżliwe zarządzanie wyknawcami pszcze- gólnych zadań; realizwane zadania. Właściwe, w przypadku wdrżneg systemu PP, nie należy realizwać zadań pza jeg kntrlą. W takiej sytuacji, infrmacje, np. dstępnści wyknawców mgłyby być błędne (b zajmują się czymś innym); finanse - aby mżna był kntrlwać zasby finanswe; W związku z pwyższym, widać, że właściwe wprwadzenie systemu PP pwinn bejmwać całą działalnść rganizacji. Nie da się teg zrbić tylk częściw, pnieważ system będzie trzymywał zafałszwane dane, będące pdstawą d jeg funkcjnwania. Oczywiście każde wdrżenie jest unikalne i bardz ściśle parte na prcedurach i zasadach bwiązujących w rganizacji. Niestety, częstą praktyką jest, że niektóre z tych zasada nie są przestrzegane w czasie cdziennej pracy. Pwdów takiej praktyki mże być wiele i nie są ne dla naszych rzważań najważniejsze. W sytuacji gdy nie ma kmpleksweg systemu infrmatyczneg w rganizacji, takie swbdne traktwanie prcedur mże się udawać. W mmencie gdy wdrżymy kmplekswe (ttalne) rzwiązanie parte pewne reguły ich bchdzenie mże nie być takie prste. W praktyce mgłby się kazać, że stswanie się d tych, czasami nietrafnych, reguł pgrszyłby jakść pracy rganizacji. Czyli, w efekcie, wdrżenie systemu PP, miałby skutek zdecydwanie dwrtny d zamierzneg. I tutaj dchdzimy d kluczweg aspektu związaneg z wdrżeniem systemu PP. Pwinn być n pprzedzne reinżynierią prcesów bizneswych (BPR - Business Prcess Reengineering) czyli fundamentalnym przemyśleniem i radykalnym przeprjektwaniem prcesów bizneswych dla uzyskania isttneg usprawnienia wg krytycznych miar wydajnści, takich jak kszt, jakść i

80 74 szybkść. Oczywiście rbimy t z uwzględnieniem nwej jakści w rganizacji, czyli systemu PP. 5.3 Kncepcje techniczne prcesów pracy Pniżej znajduje się krótki pis najważniejszych kncepcji związanych z tematyką PP: Aktywnść. Czynnści d wyknania w ramach pjedynczeg krku w prcesie pracy. Obieg pracy. Zdefiniwanie z góry klejnści aktywnści niezbędnych d wyknania daneg zadania. Zwykle zakłada autmatyczne przekazywanie sterwania i dkumentów d następnej aktywnści p zakńczeniu pprzedniej. Dynamiczny pdział pracy. Zakłada przypisanie prac d wyknania w elastyczny spsób, np. w zależnści d bciążenia pracwników. Przeważnie prace przypisuje się d ról, a nie d knkretnych sób. Dzięki temu przypisanie sób d ról mże zmieniać się dynamicznie. Ustalanie prirytetów prac. Jeżeli d wyknania knkretnych prac zale- ży uruchmienie innych prac, dtrzymanie terminu, lub cena, t knieczne jest bieżące nadawanie prirytetów dla pszczególnych prac. Dynamiczna zmiana prcesu/prcesów pracy dla uwzględnienia nie- przewidzianych wcześniej klicznści przy ich realizacji. Śledzenie pracy. Sprawne uzyskiwanie infrmacji przebiegu i aktual- nym stanie wyknania zadania lub zadań: przestjach, późnieniach, braku bciążenia pracwników, zbyt długich klejkach prac d wyknania. Właściwe wykrzystanie umżliwia pdjęcie dynamicznej reakcji na w/w zakłócenia w przebiegu pracy. Raprty. Ich dbircami mże być kierwnictw rganizacji. Pdają in- frmacje zarejestrwanych zdarzeniach następujących w czasie wyknania pracy. Umżliwiają sprządzanie zestawień, cenę efektywnści, rzliczenia pracy, badania statystyczne, ustalanie wąskich gardeł, mnitrwanie wyknywanych zadań;

81 75 Symulacja prcesów pracy. Głównym celem jest zbadanie pprawnści PP przed uruchmieniem (np. wykrycie zakleszczenia11). W rzbudwanych przypadkach jest t bardz isttne pnieważ nie da się teg stwierdzić bez skmplikwanej analizy. 5.4 Prblemy badawcz-rzwjwe Tak jak wspmnieliśmy, systemy PP nardziły sie na drdze ewlucji. I na pewn nie jest t prces zakńczny. Istnieje całkiem spra grupa prblemów, które cały czas czekają na satysfakcjnujące rzwiązanie. Oczywiście cały czas takie próby są pdejmwane. Naukwcy raz firmy kmercyjne nieustannie twrzą nwe rzwiązania z których część jest akceptwana i wdrażana w nwych edycjach systemów. Pniżej znajduje się lista prblemów, które d dzisiaj nie dczekały się w pełni satysfakcjnujących rzwiązań: Opracwanie uniwersalneg, standardweg języka umżliwiająceg dwzrwanie prcesów pracy i dwlnych zależnści w prcesach pracy. Oczywiście istnieją teg typu prpzycje, ale żadna z nich nie zdbyła pwszechnej aprbaty. Uniwersalny język wyskieg pzimu, znacząc ułatwiłby prces definiwania nwych zadań raz mdyfikację istniejących. Tradycyjne pdejście, parte na klasycznych językach prgramwania (typu Java, C#, C++) ma szereg wad z których najpważniejsza t kniecznść zatrudnienia wyszklneg prgramisty. Język wyższeg pzimu byłby chętniej wykrzystywany przez sby nie będące infrmatykami (analgicznie jak np. SQL). Wprwadzanie zmian jest pracchłnne, a przez t ksztwne. Ddatkw mże pwdwać twrzenie nwych błędów w "rdzeniu" prgramwania. Śrdki dla użytkwników kńcwych, umżliwiające sprawne defini- wanie, mdyfikwanie, symulwanie, śledzenie, sterwanie prcesami pracy. Chdzi pracwanie takich technik aby radziły sbie z nimi sby bez wykształcenia infrmatyczneg. Mgą t być różneg rdzaju metafry graficzne, specjalne interfejsy, kreatry, czy dedykwane języki wyskieg pzimu. 11 Zakleszczenie następuje wtedy gdy np. prces A czeka na prces B, a prces B na prces A. W praktyce mże t być bardziej skmplikwane (A - B -C - D - E - A) i niewykrywalne bez dgłębnej analizy.

82 76 Współdziałanie: dstęp d federacyjnych baz danych, integracja sche- matów, hurtwnie danych, standardy współdziałania, standaryzacja współdziałania. Tak jak wspmnieliśmy, systemu PP, wymagają współpracy z wielma innymi systemami działającymi w rganizacji. Oznacza t nierzadk kniecznść hetergenicznej współpracy różnych platfrm raz prgramwania. Dstępnść, skalwalnść, wydajnść: mżliwść budwy efektywnych aplikacji dla tysięcy użytkwników rzprsznych gegraficznie. Prawidłw wdrżny system PP jest pdstawą działania rganizacji. Dlateg kluczwe jest zapewnienie jeg prawidłwej pracy pd zwiększnym bciążeniem, przetwarzając duże ilści danych, nierzadk w miejscach gegraficznie dległych d siebie. Współbieżnść: tradycyjne pjęcie transakcji (ACID ) nie zawsze wy12 starcza, gdyż transakcje w systemach prcesów pracy, w dróżnieniu d bazdanwych, mgą trwać dni, tygdnie, a nawet miesiące. Ptencjalnie mgą się też zdarzyć i takie transakcje, których nie da się cfnąć. Obsługa wyjątków. Należy przyjąć jak regułę, że zaprjektwany pr- ces PP będzie pdlegał zakłócenim z wielu różnych pwdów. W związku z tym, systemy PP pwinny zapewniać deklarwanie wyjątków raz ich bsługę. Odprnść na błędy: przy dużej liczbie kmpnentów jest dść prawd- pdbne, że niektóre z nich ulegną awarii. System pwinien być na takie sytuacje w maksymalnym stpniu dprny. Metdyki prjektwania, które zapewnią sprawne przejście d wyma- gań, przez analizę, prjekt, implementację, aż d wdrżenia. Ze względu na specyfikę PP (np. reinżynieria prcesów bizneswych - patrz pdrzdział 5.2 na strnie 73), wartściwa byłaby również mżliwść aktywneg włączenia d prcesu wytwórczeg, sób nie mających wykształcenia infrmatyczneg. 12 Terminem ACID (Atmicity, Cnsistency, Islatin, Durability) znacza się pdstawwe własnści transakcji bazdanwej czyli: atmwść (wyknuje się wszystk lub nic), spójnść (przed i p transakcji dane w systemie pwinny być spójne z ich realnym dpwiednikiem), izlacja (pszczególne transakcje nic sbie nie wiedzą), trwałść (zwykle zapisanie w bazie danych).

83 77 Jak widać, bszar badań związanych z PP bfituje w ciekawe prblemy, które mgą stać się pdstawą d interesującej pracy naukwej lub płacalnej działalnści kmercyjnej. 5.5 Zastswanie systemów prcesów pracy Systemy prcesów pracy mgą mieć bardz różnrdne zastswania w rganizacjach wszelkieg typu i rzmiarów. Oczywiście, im jest na większa tym bardziej pżądane jest wdrżenie takieg rzwiązania. Małe rganizacje, zatrudniające niewiele sób, są w stanie pradzić sbie bez teg typu prgramwania. Natmiast wraz ze wzrstem liczby pracwników raz załatwianych spraw, kniecznść dknania dpwiednieg wdrżenia znacząc rśnie. Zacznijmy d dść typweg przykładu bejmująceg administracyjne prcesy pracy. W ich skład wchdzą pwtarzalne, przewidywalne prcesy, z prstymi regułami krdynacji zadań, np.: przesyłanie kmunikatów pmiędzy działami, bieg i akceptacja zestawienia wydatków, bsługa i akceptacja delegacji służbwych. Bardziej skmplikwanym przykładem są sytuacje gdy w ramach PP musimy pdejmwać decyzje ad hc. Zaliczamy d nich przypadki zawierające elementy bieżącej krdynacji i zarządzania, np.: krdynacja działalnści sób, wspólne pdejmwanie decyzji, wytwarzanie treści dla systemu CMS, dkumentwanie prduktu, przetwarzanie fert sprzedaży. W każdym z pwyższych przypadków mżemy czekiwać d systemu dedykwanych funkcjnalnści, nierzadk dść skmplikwanych. Ich działanie bazuje na różneg rdzaju regułach bizneswych, które pwinny być łatw mdyfikwalne (patrz pdrzdział 5.4 na strnie 75). Wymienine funkcjnalnści mgą bejmwać, np. autmatyczne dbieranie wyknawców, detekcję braku zasbów, symulacje wyknywania prcesów, czy analizy pprawnści zdefiniwanych prcesów.

84 78 Jak bardziej knkretne przykłady mżemy pdać działalnść banku raz śrdka zdrwia. Analiza i akceptacja wnisku kredytweg w banku wymaga skrdynwanie zadań wyknywanych przez pszczególnych pracwników banku. Niezbędne aktywnści mgą bejmwać przyjęcie wnisku, analizę ryzyka, raz kntrlę zabezpieczeń. Całść pwinna być dpwiedni rzplanwana tak aby uwzględnić jak najwięcej nieprzewidzianych zdarzeń. Prces kńczy się sprządzeniem i analizą zestawień, raprtów, bilansów, statystyk, itp. Ddatkw mże włączać rganizacje zewnętrzne, z którymi system pwinien być w stanie wymieniać infrmacje, np. Krajwy Rejestr Długów. Ze względu na ptencjalną hetergenicznść zaangażwanych narzędzi, takie ptrzeby ddatkw kmplikują cały prces. Klejny przykład bejmuje wspmaganie dla bsługi pacjenta w śrdku zdrwtnym. Wymaga krdynacji zadań takich jak rejestracja pacjenta, ustalenie wizyt u lekarzy, rejestracji wyników badań. W części przypadków mże wystąpić kniecznść planwania zabiegów lub badań labratryjnych i użycia aparatury. Isttnym elementem będzie też wyknanie dpwiednich rzliczeń finanswych i pdbnie jak w pprzednim przypadku, sprządzenie i analiza zestawień, itd. 5.6 Funkcjnalnści systemów prcesów pracy D pdstawwych funkcjnalnści, których wymaga się d dbreg systemu zarządzania prcesami pracy, należą: definiwanie wiel-krkwych prcesów włączających różnrdną: treść, persnel, akcje takie jak wysłanie, recenzja, zatwierdzenie, itd. śledzenie wyknywanych aktywnści prcesów jak całści, przypisywanie ról i dpwiedzialnści, zapewnienie bezpieczeństwa na wyskim pzimie, zautmatyzwane zawiadamianie wszelkich sytuacjach nietypwych, mnitrwanie ppulacji prcesów, autmatyzację takich zadań jak przypisywanie wyknawców na pdsta- wie zdefiniwanych ról sób w zespłach, czy twrzenie i pdtrzymywanie działania instancji prcesów pracy. symulacja wyknania prcesów pracy.

85 Mdelwanie prcesów pracy Mdelwanie prcesów pracy mże dbywać się za pmcą różnych technik. Wydaje się, że jedną z bardziej ppularnych są wszelkieg rdzaju ntacje graficzne. Istnieje ich dść duż, ale większść tak naprawdę przedstawia graf aktywnści wchdzących w skład prcesu: wierzchłki grafu, zawierają aktywnści (raz ewentualne ddatkwe infrmacje); krawędzie grafu symblizują przejścia pmiędzy klejnymi aktywn- ściami. Zwykle pisane są za pmcą ddatkwych infrmacji, takich jak warunek przejścia, czy jeg kszty. Rysunek 5-1 zawiera przykładwy prces pracy pisujący składanie wnisku zakup jakichś przedmitów na ptrzeby rganizacji. Zwróćmy uwagę, że taka pzrnie prsta czynnść, jak składanie wnisku, wygenerwała nam całkiem rzbudwany diagram. Oczywiście, jeżeli prces jest biznesw bardziej rzbudwany, a tak jest w większści przypadków, t i diagram będzie zdecydwanie bardziej skmplikwany. Przeanalizujmy jeg zawartść:

86 80 Startuj wystąpienie prcesu Wnisek zakup Przygtuj inf zakupie Pracwnik Kierwnik utwórz dekretuj_na Inf drzuceniu Inf zakupie Frmularz wnisku utwórz Przygtuj inf drzuceniu [drzucny] Akceptacja Pracwnik Kierwnik [zaakceptwany] [drzucny] [drzucny] Akceptacja (przez prezesa) Rejestruj akcept. prezesa [kszt >= 1000ECU] Pracwnik [kszt < 1000ECU] *wątpliwści+ [zaakceptwany] Akceptacja (przez dział finanswy) Rejestruj akcept. dzialu finansweg [zaakceptwany] Zakup Pracwnik 5-1 Przykładwy diagram ilustrujący prces pracy (wnisek zakup) Duże, zakrąglne prstkąty zawierają aktywnści, które trzeba wyk- nać. Ddatkw w lewym, dlnym rgu jest infrmacja wyknawcy; Aktywnści płączne są strzałkami pkazującymi klejnść ich wyk- nywania. W uzasadninych przypadkach znajdują się warunki pdane w nawiasach prstkątnych, kreślające którą ścieżkę wybrać; Małe prstkąty symblizują biekty (treści, dane w systemie), utw- rzne jak efekt działania aktywnści. W niektórych przypadkach, mżemy stswać jeszcze dwa ddatkwe elementy (rysunek 5-2):

87 Przykładwy diagram PP ilustrujący wykrzystanie trów pływackich raz zrównleglenia aktywnści. Źródł: zrównleglenie infrmujące, że aktywnści są wyknywane niezależnie d siebie (aktywnści Wyślij fakturę raz Znajdź twary); tzw. try pływackie, które zawierają aktywnści tylk knkretneg wy- knawcy (trzy sekcje: Finanse, Obsługa klienta, Wysyłka). Taki zabieg pdnsi czytelnść diagramu, pnieważ d razu widać, kt jest dpwiedzialny, za które czynnści. Więcej infrmacji na temat mdelwania prcesów pracy mżna znaleźć np. w [Sharp08] lub [Jestn08]. 5.8 Standardy dtyczące PP W związku z rsnącą ppularnścią zagadnień związanych z PP w 1993 pwłan rganizację Wrkflw Management Calitin (WfMC). Aktualnie liczy k. 200 człnków. Dzieli się na 8 grup rbczych (związanych z pięcima interfejsami). Pwiązane jest z innymi grupami: Black Frest, OMG, Dcument Management Alliance. Jednym z efektów jej działalnści był pracwanie standardów definiujących różne aspekty prcesów pracy (rysunek 5-3): Interface 1 - Prcess Definitin Interchange WFMC-TC-1025: Versin 1.14

88 82 Interface 2 - Wrkflw Client Applicatin Applicatin Prgramming In- terface (Interface 2 & 3) Specificatin (WFMC-TC Specificatin) V 2.0 (WFMC-TC Naming Cnventins) V 1.4. Interface 3 - Invked Applicatins nw amalgamated int Interface 2, TC Interface 4 - Interperability Wf-XML 2.0 (Current Draft) Interface 4 - Interperability Internet MIME Binding (WFMC- TC-1018, 1.1f) Interface 5 - Audit Data Specificatin (WFMC-TC-1015, 22-Sep-98, 1.1) Interface 6 OMG Interface 7 Cnfrmance Interface 8 Reference Mdel Narzedzia d definicji prcesów Interfejs 5 Narzędzia d administrwania i mnitriwania API dla Prcesów Pracy, wymienne frmaty Mechanizmy Mechanizm(y) Mechanizm(y) prcesów pracy prcesów prcesu pracy pracy Śrdki realizacji PP Interfejs 2 Aplikacje klienta PP Interfejs 4 Interfejs 1 Mechanizm(y) Mechanizm(y) Mechanizm(y) prcesów pracy prcesów prcesówpracy pracy Inne śrdki realizacji PP Interfejs 3 Włane aplikacje 5-3 Zależnści pmiędzy interfejsami pracwanymi przez WfMC

89 83 Oprócz teg zdefiniwan pdstawwe pjęcia wykrzystywane w bszarze PP. Ich wzajemne zależnści ilustruje rysunek 5-4. Prces bizneswy (tj. t c ma się zdarzyd) jest zdefiniwany przez Definicja prcesu (reprezentacja teg,c ma się zdarzyd) Pd-prcesy składa się z używany d twrzenia i zarządzania Aktywnści lub która nie są zarządzane jak częśd Systemu Prcesów Pracy System Zarządzania Prcesami Pracy (steruje autmatycznymi aspektami prc.biznesweg) pprzez Wystąpienia prcesu (reprezentacja teg, c aktualnie zachdzi) włączają jedną lub więcej które mgą byd: Aktywnści manualne jest zarządzany przez Aktywnści autmatyczne pdczas wyknania są reprezentwane przez Wystąpienia aktywnści które włączają: i/lub Składwe pracy (zadania przypisane uczestnikm prcesów pracy) Włane aplikacje (narzędzia lub aplikacje kmputerwe używane dla wspmagania prcesów pracy) 5-4 Zależnści pmiędzy pdstawwymi pjęciami dtyczącymi prcesów pracy. Źródł: pracwanie własne. 5.9 Pdsumwanie Technlgia prcesów pracy jest stsunkw młda. Łączy pjęcia bizneswe z zagadnieniami dnszącymi się d narzędzi, technik, metd, języków, interfejsów kmputerwych. Prdukty tej technlgii integrują wiele technik: języki prgramwania, bazy danych, systemy rzprszne, współbieżnść, współdziałanie, graficzne interfejsy użytkwnika, prgramwanie wizyjne, przetwarzanie dkumentów, czy transakcje. Jak na razie granice tej technlgii są dść rzmyte. Wydaje się, że będzie się dalej rzwijać, pprawiając jakść pracy wielu rganizacji. Współczesne systemy d zarządzania prcesami pracy t bardz skmplikwane i rzbudwane aplikacje. Wspierają użytkwników na wszystkich etapach pracy: pcząwszy d mdelwania strategiczneg, przez pjęciwe, implementację aż p wdrżenie.

90 84 6 Krpracyjne zarządzanie treścią Krpracyjne zarządzanie treścią (Enterprise cntent management - ECM) dtyczy rganizwania raz przechwywania dkumentów i innych treści związanych z prcesami dbywającymi się w rganizacji. Mże dtyczyć: Strategii, Metd, Narzędzi. Ze względu na specyfikę dużych krpracji mżna mówić szczególnych wymaganiach dtyczących ECM w prównaniu d tradycyjneg zarządzania treścią. Organizacją, która zajmuje się m.in. tematyką związana z ECM jest Assciatin fr Infrmatin and Image Management (AIIM) Internatinal. Od rku 2005 pracwała na kilka różnych definicji. Najnwsza z rku 2010: ECM t strategie, metdy, narzędzia d pzyskiwania, zarządzania, przechwywania, utrwalania i dstarczania treści raz dkumentów związanych z prcesami rganizacji. ECM bejmuje zarządzanie infrmacją w całej rganizacji niezależnie d frmy tej treści. ECM jest bardz szerkim pjęciem. Mże bejmwać: Zarządzanie dkumentami (Dcument Management), Zarządzanie treścią w Internecie (Web Cntent Management), Pracę grupwą (Team cllabratin), Prcesy pracy (Wrkflws), Cyfrwe zarządzanie zasbami (Digital Asset Management), Pzyskiwanie treści pprzez skanwanie i/lub OCR. Współcześnie zdecydwana większść CM/ECM jest realizwana w parciu technlgie webwe, a c za tym idzie łączy się tematycznie z internetwym zarządzaniem treścią (Web Cntent Management). W związku z pwyższym mżemy też mówić specjalnych prtalach krpracyjnych. Mianem tym mżemy kreślać prtal webwy zawierający dkumenty pchdzące z sieci krpracyjnej i Internetu raz kmpnenty aplikacji i

91 85 usługi internetwe. Dstarcza n użytkwnikm dkumenty webwe, raprty z baz danych, aplikacje wykrzystywane w przedsiębirstwie i inne zasby. Prtal krpracyjny zapewnia umieszczenie isttnych dla klienta zasbów pchdzących z sieci krpracyjnej i Internetu w pjedynczej witrynie. Prtal krpracyjny upraszcza śrdwisk pracy użytkwnika. Przy braku takieg rzwiązania, użytkwnik kmputera był zalewany grmną liczbą aplikacji klient-serwer i usług dstępnych w Internecie. Śrdwisk pracy pdzielne był na świat sieci lkalnej i Internet. P wdrżeniu, użytkwnicy prtalu znajdują wszystkie narzędzia krpracyjne, najczęściej wykrzystywane usługi internetwe, persnalizwane infrmacje klientach, prduktach i rynku w jednym miejscu. Prtal krpracyjny zbiera zasby sieci krpracyjnej i Internetu i udstępnia je szerkiej rzeszy pracwników, klientów i partnerów. Mże pełnić wiele funkcji - d prstej agregacji infrmacji dla pracwników firmy p integrację zaawanswanych aplikacji (ERP, CRM, narzędzia analityczne dla zarządu). Mżliwści zastswań prtalu krpracyjneg jest wiele, różnrdna mże być też architektura prgramwania i spsób przyłączania baz danych raz działających niezależnie aplikacji. Jest strategicznym narzędziem d pzyskania nwych i zachwania becnych klientów, jednczącym nie tylk pracwników, ale również prducentów, sprzedawców i dystrybutrów. Mże wprwadzić nwy mdel prwadzenia biznesu z całkwitym pminięciem pśredników. Wielu prducentów, których mdel bizneswy pierał się na sprzedaży za pmcą pśredników, rzpczęła bezpśrednią sprzedaż za pśrednictwem Internetu. W efekcie na nw zdefiniwał prcesy bizneswe i spsób bsługi klienta. 6.1 Typwe zastswania prtali krpracyjnych Prtale krpracyjne mgą mieć dwjakie zastswania: zewnętrzne i wewnętrzne. D pdstawwych zastswań zewnętrznych mżemy zaliczyć: katalg prduktów w Internecie, cenniki dla partnerów, składanie zamówień przez Internet, sprzedaż przez Internet (pszerzanie rynku zbytu), udstępnianie klientm wglądu w ich salda i płatnści. Natmiast wewnątrz rganizacji przydatny mże być jak: wspólna baza klientów,

92 86 narzędzie kntrlujące bieg dkumentów (patrz również rzdział 5 na strnie 72), baza pracwników, książka telefniczna, wsparcie przy zarządzaniu zasbami ludzkimi, narzędzie d planwania urlpów, system d składania zamówień na artykuły ptrzebne dla rganizacji, pmc przy rezerwacji sal knferencyjnych, transprtu i innych zas- bów, wsparcie przy planwaniu sptkań, biuletyn firmwy publikujący aktualnści z życia rganizacji. 6.2 Zarządzanie wiedzą w przedsiębirstwie Z krpracyjnym zarządzaniem treścią wiąże się pjęcie zarządzania wiedzą w przedsiębirstwie. Mżemy wyróżnić dwie kategrie: widza jawna raz cicha. Wiedza jawna (explict) ma kreślna strukturę, jest zapisaną w dkumentach i bazach danych. Mże dtyczyć np. przebiegu prcesu realizacji jakiegś prjektu: kt g realizwał, jaki był harmngram, budżet, itp. Bardziej skmplikwany przypadek dtyczy wiedzy cichej (tacit), będącej własnścią umysłów wszystkich pracwników przedsiębirstwa. Ten rdzaj infrmacji trudniej jest dwzrwać w pstaci treści przechwywanych w systemach kmputerwych. Jest tak z kilku pwdów. P pierwsze nie zawsze wszyscy zdają sbie sprawę z psiadania pewnych infrmacji. Częst nie ma też racjnalnych argumentów na pparcie pewnych tez. Mgą t być np. stsunki interpersnalne - ktś kt będzie realizwał kreślny prjekt pwinien tak dbrać zespół aby kreślne dwie sby nie pracwały razem. Nie zawsze istnieje dstęp d wyspecjalizwanych śrdków technicznych umżliwiających zapis takich "rzmytych" infrmacji. Mim wcześniej wymieninych prblemów, pwstaje spr narzędzi d skuteczneg zarządzania zarówn wiedzą jawną (prcedury, przepisy wewnętrzne, pisy techniczne), jak i cichą wiedzą pracwników.

93 Funkcje prtalu krpracyjneg Tabela 4 zawiera wyniki badania przeprwadzneg w 2005 przez BEA Systems. Dtyczył n m.in. najppularniejszych funkcjnalnści związanych z krpracyjnym zarządzaniem treścią (suma jest większa d 100% pnieważ mżna był zaznaczyć kilka dpwiedzi w ankiecie). Tabela 4. Najppularniejsze funkcjnalnści w prtalach krpracyjnych. Źródł; BEA White Paper: The Crprate Prtal Market 2005 Pzycja % dpwiedzi Infrmacje gólne 77% Zarządzanie treścią (indekswanie dkumentów, kategryzacja, wyszukiwanie) 77% Persnalizacja strn 69% Usługi dla pracwników (np. inf pracy) 53% Wsparcie sprzedaży, np. infrmacje marketingwe 42% Współpraca nad prjektem (np. frum) 57% Usługi dla klientów (np. bazy wiedzy) 27% Specyficzne dla knkretneg biznesu 37% Widzimy wyraźnie, że najppularniejsze są typwe funkcje związane z zarządzaniem treścią. Funkcjnalnści specyficzne dla knkretneg biznesu (c m.in. związane jest z wykrzystaniem krpracyjnym) wybrane zstały przez k. 37% respndentów. D pdstawwych własnści prtalu krpracyjneg mżemy zaliczyć: Umżliwienie persnalizacji wyglądu strn, dstępu d zasbów i usta- wień sbistych użytkwnika. Implementacja mechanizmów bezpieczeństwa bejmująca różne pzi- my dstępu d zasbów systemu (lgin i hasł) raz szyfrwanie kmunikacji. W większści przypadków system elektrniczneg biegu dkumentów w firmie (patrz rzdział 5 na strnie 72).

94 88 Mechanizmy pracy grupwej, takie jak pgawędki (chat),fra dyskusyj- ne, czy integracja na strnach prtalu pczty elektrnicznej. Wyszukiwarka umżliwiająca dnajdwanie treści na pdstawie róż- nych kryteriów. W niektórych sytuacjach infrastruktura klucza publiczneg (PKI) dla pdpisu elektrniczneg. Mechanizmy transakcyjne d składania dyspzycji i reklamacji. Prenumerata infrmacji rzsyłanych przez rganizację (np. biuletyny). Interfejs d systemów CRM i ERP Narzędzia umżliwiające przygtwywanie raprtów, przeglądanie sta- tystyk, itp. Wart zauważyć, że jedną z pdstawwych funkcjnalnści współczesneg prtalu krpracyjneg jest integracja wszystkich systemów infrmatycznych danej rganizacji. Mże się nawet tak zdarzyć, że sam prtal nie będzie dstarczał zbyt wielu funkcji, ale będzie "budwywał" te zaimplementwane w pzstałych, wyspecjalizwanych systemach. 6.4 Uwarunkwania rganizacyjne Chyba nikg nie trzeba przeknywać, że w dzisiejszych czasach, wiedza przedsiębirstwa zalicza się d jeg najcenniejszych zasbów. W związku z tym każda rganizacja pwinna szczególnie mcn dbać właściwe jej przechwywanie raz przetwarzanie. Przekształcenie prtalu w centralną składnicę wiedzy rganizacji wymaga desygnwania sby dpwiedni wysk umcwanej w kierwnictwie przedsiębirstwa. Zwykle zajmuje na drugą pzycję p dyrektrze (prezesie). Np. w USA: takie stanwisk nsi nazwę Chief Knwledge Officer, c mżna przetłumaczyć jak główny dyspnent wiedzy. W czasie wdrżenia kieruje prjektem prtalu krpracyjneg, czyli d jeg bwiązków należy m.in. współ- 13 CRM (Custmer Relatinship Management) znacza zarządzanie kntaktami z klientami. 14 ERP (Enterprise Resurce Planning) - Planwanie zasbów przedsiębirstwa, Zaawanswane zarządzanie zasbami.

95 89 praca z pzstałymi działami firmy przy budwaniu systemu biegu wiedzy w przedsiębirstwie. Utwrzenie prtalu pwinn być pprzedzne przygtwaniem strategii zarządzania wiedzą w przedsiębirstwie. Nad samym prtalem pracują prjektanci i specjaliści d dstarczania treści d prtalu - dpwiedzialni za serwery, bazy danych i pprawny przebieg prcesu dstarczania treści przez pszczególne działy. 6.5 Zarządzanie relacjami z klientem Jednym z ważniejszych zagadnień związanych z krpracyjnym zarządzaniem treścią jest przechwywanie i właściwe wykrzystywanie treści dtyczących naszych relacji z klientami. Zajmuje się tym dedykwany zestaw narzędzi kreślanych mianem CRM (Custmer Relatinship Management). umżliwia n interaktywną, zindywidualizwaną kmunikację z klientem za pmcą tradycyjnych i współczesnych kanałów przesyłu infrmacji. W efekcie, w parciu wiedzę kliencie pdejmwane są decyzje przesyłanych d nieg fertach, wiadmściach, wykrzystywanych kanałach przesyłu. CRM synchrnizuje infrmacje kliencie pchdzące z różnych systemów, stsuje się d zaleceń klienta, raz uwzględnia wpływ jakści relacji z klientem na jakść biznesu. Implementacja CRM nie jest zadaniem łatwym. Przejście d CRM wymaga wprwadzenia zmian rganizacyjnych w prwadznych prcesach i wdrżenia zestawu zintegrwanych aplikacji. Więcej infrmacji na temat CRM mżna znaleźć np. w [Dyche01] lub [Buttle08]. 6.6 Pdsumwanie Praktycznie wszystkie duże rganizacje (w tym firmy) wdrżyły jakąś frmę zarządzania treścią. Zwykle w parciu prtal krpracyjny (PK). Wiele PK wykrzystuje jakiś rdzaj "tradycyjnych" systemów zarządzania treścią. Wydaje się, że granica pmiędzy nimi craz bardziej się zaciera. Głównie jest t spwdwane craz większym stpniem zaawanswania klasycznych systemów CMS. Szacuje się, że rynek PK będzie rósł c najmniej jeszcze przez kilka lat pnieważ craz mniejsze rganizacje chcą wdrażać takie rzwiązania. Ddatkwym czynnikiem, mgą być mdyfikacje istniejących, już wdrżnych, systemów.

96 90 Na rynku istnieje wiele knkurencyjnych rzwiązań. Wybór knkretneg systemu pwinien być pprzedzny wnikliwą analizą jeg mżliwści raz ptrzeb rganizacji.

97 91 7 Wyszukiwanie treści W tym rzdziale przyjrzymy się prblemm związanym z wyszukiwaniem infrmacji raz budwie i zasadzie działania wyszukiwarek internetwych. Następny rzdział (strna 100) pświęcny będzie wyszukiwaniu treści raz zadbaniu aby nasze treści były łatw znajdwalne przez użytkwników (SEO). W pierwszych latach Internetu, najppularniejszym spsbem wyszukiwania infrmacji był przeglądanie specjalnych katalgów prwadznych przez firmy takie jak Yah, czy AOL. Były trzy zasadnicze przyczyny takieg stanu rzeczy. Zacznijmy d teg, że zasby ówczesneg Internetu były wielkrtnie mniejsze niż współcześnie i dlateg był mżliwe ich ręczne indekswanie. Katalgi były twrzne przez ludzi i w związku z tym zapewniały bardz dbra jakść skatalgwanych treści. Firmy prwadzące te serwisy, dbały aby przechwywane linki były aktualne i prwadziły d rzeczywiście wartściwych infrmacji. Ówczesne wyszukiwarki bardz kiepsk radziły sbie z dstarczaniem zadwalających wyników na zapytania użytkwników, więc w naturalny spsób szukali ni innych rzwiązań. Wraz ze wzrstem rzmiarów Webu, ręczne ddawanie pzycji d katalgów przestał być efektywne. Równcześnie pwstały znacznie skuteczniejsze wyszukiwarki, które mgły realnie knkurwać z katalgami. Taką pierwszą firmą, która stwrzyła kmercyjną wyszukiwarkę dbrej jakści był czywiście Ggle - dzisiejszy, niekwestinwany lider rynku. Wart zauważyć, że wspmniane katalgi witryn, istnieją d dzisiaj, ale mają raczej niewielkie znaczenie dla kńcwych użytkwników. Odgrywają za t pewną rlę w tzw. SEO (patrz rzdział 8 na strnie 100). Tak jak wspmnieliśmy, grmny rzmiar zasbów Webu pwduje kniecznść krzystania z wyszukiwarek. Na rynku pzstała niewielka liczba narzędzi (Ggle, Yah, Bing,...), które się sprawdziły i mają swich wiernych klientów. Pzstałe wyszukiwarki przegrały walkę rynek. Tabela 5 zawiera listę bardziej znaczących wyszukiwarek w histrii Internetu. Widzimy, że pierwsze wyszukiwarki zaczęły pjawiać się w 1993 rku i d dzisiaj pwstał ich kilkadziesiąt, z których część upadła (lub zstała wykupina), a większść nie nawiązała walki z liderami rynku. Pzytywne jest t, że nadal pwstają nwe rzwiązania (5 systemów w rku 2010) c dbrze wpływa na knkurencję. Tabela 5 Histria wyszukiwarek internetwych. Źródł:

98 92 Rk Nazwa Zdarzenie 1993 W3Catalg Start Aliweb Start JumpStatin Start 1994 WebCrawler Start G.cm Start Lycs Start 1995 AltaVista Start Daum Załżenie firmy Open Start Text Web Index Magellan Start Excite Start SAPO Start Yah! Start jak katalg 1996 Dgpile Start Inktmi Start HtBt Załżenie firmy Ask Jeeves Załżenie firmy 1997 Nrthern Start Light Yandex Start 1998 Ggle Start MSN Search Start 1999 AlltheWeb Start GenieKnws Załżenie firmy Naver Start Tema Załżenie firmy Vivisim Załżenie firmy 2000 Baidu Załżenie firmy Exalead Załżenie firmy 2002 Inktmi Wykupienie 2003 Inf.cm Start 2004 Yah! Search Start jak wyszukiwarka A9.cm Zamknięcie Sgu Start 2005 Ask.cm Start GdSearch Start SearchMe Załżenie firmy 2006 wikiseek Załżenie firmy Quaer Załżenie firmy Ask.cm Start Live Search Start jak MSN Search ChaCha Start Guruji.cm Start 2007 wikiseek Zamknięcie Sprse Zamknięcie Wikia Search Start Blackle.cm Start 2008 Pwerset Wykupienie przez Micrsft Picllatr Zamknięcie Viewzi Zamknięcie Cuil Start Bgami Start LeapFish Beta Start Frestle Start VADLO Start Duck Duck Start G 2009 Bing Start jak Live Search Yebl Start wersji beta Mugurdy Zamknięcie Gby Start 2010 Yandex Start wersji angielskiej Cuil Zamknięcie Blekk Start wersji beta Viewzi Zamknięcie Yummly Start

99 93 Przy kazji zauważmy jeszcze jeden fakt. Wszystk t c dzieje się w bszarze Internetu, dbywa się bardz szybk. Nie minęł nawet 20 lat dkąd pwstały wyszukiwarki, a Internet stał się czymś naturalnym dla większści użytkwników kmputerów. Oznacza t iż jesteśmy dpier na pczątku drgi, która tak naprawdę nie wiadm dkąd nas zaprwadzi. Pwróćmy d dyskusji rynku wyszukiwarek i spójrzmy na Tabela 6 raz rysunek 7-1. Sprawdźmy jak kształtują się udziały w rynku pszczególnych systemów. Łatw mżna zauważyć, że zdecydwanym liderem jest Ggle psiadający pnad 80% rynku światweg. Tabela 6 Udziały w rynku wyszukiwarek ( ). Źródł: Rk i miesiąc Ggle 85,75% 86,30% 84,80% 84,96% 84,97% 84,73% 83,34% 85,15% 84,72% 84,65% 85,37% Yah 5,38% 5,30% 6,19% 6,24% 5,99% 6,35% 6,32% 6,33% 6,42% 6,69% 6,14% Bing 3,11% 3,13% 3,24% 3,39% 3,34% 3,30% 3,25% 3,22% 3,14% 3,29% 3,68% Baidu 3,52% 3,02% 3,16% 3,06% 3,34% 3,31% 4,96% 3,34% 3,67% 3,39% 2,92% Ask 0,63% 0,67% 0,75% 0,76% 0,75% 0,71% 0,73% 0,65% 0,56% 0,56% 0,58% Inne 1,61% 1,58% 1,86% 1,60% 1,61% 1,60% 1,40% 1,31% 1,50% 1,44% 1,32%

100 94 100,00% 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% Ggle Yah Bing Baidu Ask Inne 7-1 Udziały w rynku wyszukiwarek. Źródł: Dalek w tyle jest reszta stawki: Yah: k. 6%; Baidu: k. 3%; Bing: k. 3%; Ask: pniżej 1%; pzstałe wyszukiwarki: k. 1,5%. 7.1 Spsby wyszukiwania Teretycznie istnieje wiele różnych spsbów wyszukiwania infrmacji w Internecie. W praktyce, becnie najppularniejsze rzwiązania plegają na p-

101 95 dawaniu słów kluczwych. Najwygdniej jest krzystać z jednej uniwersalnej wyszukiwarki, która będzie w stanie dstarczyć różne rdzaje wyników. Dstrzegli t też ich twórcy, wprwadzając kilka lat temu właśnie takie funkcjnalnści. Nwczesne rzwiązania pzwalają w jednym miejscu przeszukiwać różne frmaty plików (tekst, grafika, vide). Oprócz teg mamy d dyspzycji inne mżliwści: Katalgi strn, wyspecjalizwane katalgi przedmitwe. Własne zakładki i zestawienia linków twrzne przez użytkwników dla celów własnych - częst udstępnine publicznie. Różnrdne FAQ (Frequently Asked Queries) - Częst Zadawane Pyta- nia. Zapytania psyłane na listy dyskusyjne news. Wyszukiwarki w brębie prtali raz wrtali. Osbiste narzędzia wyszukiwawcze. Krzystanie z (płatnych) usług wyspecjalizwanych firm. Wart wspmnieć jeszcze innych spsbach wyszukiwania, a właściwe metafrach. Mgą ne wykrzystywać zaawanswane interfejsy graficzne i być bardz efektwne. Niestety, jak na razie, nie udał się znaleźć takiej metafry, która byłaby w stanie knkurwać ze zwykłym wyszukiwaniem tekstwym. Oczywiście dtyczy t tylk ppularneg wyszukiwania w Internecie, pnieważ metafry graficzne są wykrzystywane w innych rdzajach wydbywania i analizy infrmacji. 7.2 Budwa wyszukiwarki Rysunek 7-2 przedstawia uprszczną architekturę wyszukiwarki internetwej. Spójrzmy na jej elementy składwe. Pdsystem pzyskiwania dkumentów zwany także rbtem, pająkiem (spider) lub crawler'em. Odwiedza pszczególne witryny i pbiera z nich udstępnine treści. Mgą t być dkumenty w różnych frmatach (np. PDF, DOC, brazy) lub p prstu treści widczne w przeglądarce (frmat HTML). Oprócz teg analizuje pbrane treści i dnajduje w nich linki internetwe traktując je jak klejne miejsca d dwiedzenia.

102 96 Klejną częścią jest pdsystem indeksujący. Dzieli treści na pszczególne słwa, indeksuje je i zapamiętuje razem z kntekstem w dedykwanym repzytrium. Użytkwnik Użytkwnik Sied Internet Serwer WWW Serwer WWW Strny HTML, inne pliki, bazy danych Strny HTML, inne pliki, bazy danych Pdsystem pzyskiwania dkumentów Tymczaswy skład dkumentów Pdsystem indeksujący Pdsystem wyszukiwawczy Indeks zasbów Webu 7-2 Uprszczna architektura wyszukiwarki internetwej N i czywiście pdsystem wyszukiwawczy z którym mają d czynienia zwykli użytkwnicy. Reaguje na zapytania internauty wyszukując dpwiadające mu treści. W efekcie twrzy listę adresów spełniających pdane kryteria. Jest na srtwana na pdstawie trafnści. Ta z klei jest ustalana w parciu specjalne algrytmy, które są specyficzne dla pszczególnych wyszukiwarek (patrz rzdział 8 na strnie 100). Bardz częst lista zawiera też reklamy witryn pwiązane merytrycznie z zadanym zapytaniem (tzw. reklama kntekstwa). Pwinny być wyraźnie ddzielne d tzw. wyników rganicznych (nie spnsrwanych przez reklamdawców) tak, aby nie wprwadzać użytkwników w błąd. 7.3 Relewancja, a trafnść Wart rzróżniać dwa terminy isttne z punktu widzenia użytkwników raz twórców wyszukiwarek. Relewancja (relevancy) kreśla stpień w jakim wyszukiwane infrmacje frmalnie pasują d zapytania.

103 97 Trafnść (pertinency) kreśla stpień, w jakim wyszukane infrmacje dpwiadają aktualnej ptrzebie użytkwnika. Oczywiste jest, że użytkwnikwi duż bardziej zależy na wyskiej trafnści niż relewancji. Prwadzi t d paradksalnej sytuacji, że wyszukiwarka pwinna "zgadnąć" intencje użytkwnika. I właśnie m.in. w tym kierunku zmierza rzwój tych systemów. Mżemy t samdzielnie zabserwwać gdy np. zrbimy literówkę w słwie kluczwym i wyszukiwarka zasugeruje jeg pprawną wersję. Frmalnie, mgłaby wyszukać wyniki w 100% zgdnie z naszym (błędnym) zapytaniem. Ale w takiej sytuacji użytkwnik nie trzymałby teg czeg szukał. Więcej na ten temat w rzdziale 8 na strnie Struktura treści, a wyszukiwanie Z punktu widzenia mechanizmów wyszukiwawczych, najlepiej sprawdzają się ne gdy mają d czynienia z treściami kreślnej strukturze. Tak jest np. w klasycznych bazach danych. Infrmacje w nich zawarte są składwane zgdnie ze schematem, które dkładnie pisuje zależnści pmiędzy nimi. dzięki temu, bardz łatw mżemy np. znaleźć twary zakupine przez knkretneg klienta, czy reklamacje załatwine przez kreślneg technika. Niestety, Internet nie jest takim ustrukturalizwanym źródłem treści. Praktycznie każdy, który udstępnia cś w Internecie rbi t na własny spsób. C grsze, infrmacje przechwywane w "treściach" zwykle są w pstaci tekstwej. Oznacza t, że w większści przypadków, kmputer nie jest w stanie wydbyć z nich infrmacji, tak jak rbi t z klasyczną bazą danych. Od wielu lat, mżna zabserwwać próby zmiany teg stanu rzeczy i wprwadzenia d systemów wyszukujących elementów sztucznej inteligencji. W efekcie, kmputery byłyby w stanie "rzumieć" treści tekstwe i umiałyby dpwiadać na zapytania analgicznie jak bazy danych (a nawet duż więcej). Niestety, jak na razie, nie udał się wdrżyć na skalę kmercyjną takich rzwiązań. Inne pdejście, mające zwiększyć mżliwści wyszukiwania infrmacji, jest parte na tzw. semantycznym webie (Semantic Web). Dzięki zastswaniu specjalneg języka pisu treści (a właściwie twrzenia treści), np. RDF (Resurce Descriptin Framewrk), cały Internet stałby sie jedną, wielką bazą danych. Krzystając ze specjalneg języka zapytań, mżna by ją dpytywać analgicznie jak tradycyjne bazy danych. Aby miał t szanse zadziałać, należałby sprawić, aby treści w Sieci były twrzne właśnie przy użyciu w/w języka. Abstrahując d jeg użytecznści i praktycznych zastswań, wydaje się t bardz trudne lub wręcz niemżliwe.

104 Trudnści w wyszukiwaniu treści Stwrzenie dbrej wyszukiwarki internetwej nie jest sprawą prstą, czym przeknały się nawet największe firmy infrmatyczne świata. Jest t spwdwane kniecznścią uwzględnienia wielu czynników, z których część jest natury lingwistycznej. Zacznijmy d syntagmatyki, która kreśla sąsiedztw wyrazów w tekście. Jest bardz ważne, czy wyrazy pdane w zapytaniu mają znajdwać się bk siebie, czy nie. W zależnści d teg, mżna różnie interpretwać zapytanie. Użytkwnik mże chcieć wyszukać knkretne frazy. Czasami trzeba dkładnie szukać całej frazy, a czasami pjedynczeg wyrazu z tej frazy. Na szczęście współczesne wyszukiwarki mają d teg dpwiednie mechanizmy. W przypadku niektórych języków, pważnym prblemem jest fleksja. Odmiana wyrazów pprzez przypadki, rdzaje, czasy, liczbę, zwielkrtnia liczbę mżliwych kmbinacji. W niektórych językach (np. plski) jest t trudniejsze d realizacji niż w innych (np. angielski). Chdzi t aby pdanie jednej frmy słwa w zapytaniu spwdwał uwzględnienie wielu jeg frm w treści (np. "pies" - "psami, psach, psy, itp.). Z klei prblemem, mżna stwierdzić, że uniwersalnym jest paradygmatyka. Opisuje na znaczenie wyrazów, m.in. zawierania się zakresów znaczeniwych, np. pjazd latający - samlt. Ddatkw sprawę kmplikują synnimie (stswanie różnych wyrazów dla kreślenia teg sameg) i hmnimie (identyczny wyraz dla kreślenia różnych rzeczy). N i należy liczyć się z błędy piswni (np. brak plskich znaków, błędy rtgraficzne, itd.) występującymi p strnie zapytania jak i indekswanych treści. Oczywiście, abstrahując d pwyższych prblemów (i wielu innych nie wymieninych), dchdzi pdstawwy prblem związany z wydajnścią. Pamiętajmy, że współczesny Internet t gigantyczny zbiór danych, któreg przeszukiwanie jest wyzwaniem samym w sbie. A siągnięcie krótkich czasów reakcji na zapytanie jest sprawą kluczwą. Z teg pwdu, nawet najbardziej funkcjnalne rzwiązania, które nie są w stanie zapewnić dpwiedniej wydajnści, nie zstaną wdrżne kmercyjnie. 7.6 Pdsumwanie Wyszukiwanie infrmacji w Internecie jest prblemem bardz złżnym. Wyszukiwarki, nie tylk ułatwiają krzystanie z Glbalnej Sieci, ale wręcz je umżliwiają. Bez nich byłby praktycznie niemżliwe, dnalezienie teg c nas interesuje. Obecnie rynek jest zdminwany przez jedną firmę: Ggle. Prawdpdbnie będzie tak d czasu, aż ktś inny wymyśli, nwe, przełmwe spsby

105 wyszukiwania. Wydaje się jednak, że przełamanie mnplu Ggle'a będzie bardz trudne. Nie dlateg, że nie da się wymyśleć nic lepszeg, ale ze względu na grmną ptęgę finanswą tej firmy. Bardz prawdpdbne, że ptencjalne nwatrskie rzwiązanie zstanie p prstu przez Ggle'a kupine i włączne d ich wyszukiwarki. Niestety, jak dtąd nie ma dbrych rzwiązań wyszukujących za pmcą innych metd niż tekstwe. Prwadzne są w tym zakresie intensywne prace badawcze i nie wykluczne, że ich szczęśliwe zakńczenie spwduje klejną rewlucję w przeszukiwaniu zasbów Internetu. 99

106 100 8 Wyszukiwarki, a zarządzanie treścią D przygtwania teg rzdziału wykrzystan m.in. infrmacje z książek [ESFS09] raz [Thurw08]. Tam też mżna znaleźć pgłębienie raz rzszerzenie tematów związanych z wyszukiwaniem treści, pzycjnwaniem, itp. W niniejszym rzdziale zajmiemy się zagadnieniem widcznści naszych treści dla wyszukiwarek internetwych. Tematyka ta jest kreślana również terminem ptymalizacja dla wyszukiwarek internetwych (Search Engine Optimizatin SEO) lub pzycjnwanie treści. Terminy te są używane zamiennie chciaż mżna dszukać się pewnych różnic: SEO dtyczy treści w naszej witrynie, a pzycjnwanie mżna traktwać szerzej (akcje wyknywane również pza naszym prtalem) włączając w nie SEO. Od razu, na pczątku wart wyjaśnić pewną kwestię. SEO brsł wielma mitami; częst budzi też negatywne skjarzenia z nieetycznymi działaniami mającymi na celu "szukanie" wyszukiwarek, a c za tym idzie, ich użytkwników. Oczywiście, p części, jest t prawdą. W SEO, jak w każdym innym bszarze ludzkiej działalnści, znajdują się sby chcące szybk i bez wysiłku dnieść spektakularne sukcesy. Zwykle w takiej sytuacji zmuszne są d krzystania z nieetycznych technik pzycjnwania treści. Jednakże, teg typu rzwiązania, zwykle działają na krótką metę i wcześniej lub później są wykrywane przez wyszukiwarki. W efekcie, nakładane są kary, aż d całkwiteg usunięcia takich treści z wyników wyszukiwania. Optymalizacja treści dla wyszukiwarek nie musi być czymś wstydliwym i nieetycznym. Pkażemy, że mżna ją wdrażać w całkwitej zgdnści z wyszukiwarkami, przy użyciu technik, których nie musimy ukrywać. Dzięki temu, nasze treści będą trwale widczne dla wyszukujących, bez ryzyka nałżenia na nas kar ze strny prducentów wyszukiwarek. C więcej, ich właściwe stswanie spwduje, że pprawi się również użytecznść całej naszej witryny (patrz rzdział 4 na strnie 52). Wart zauważyć, że SEO t prces, który nigdy sie nie kńczy. W związku z tym nie wystarczy raz wyknać pewnych czynnści, chćby najlepszych, i na tym pprzestać. Niestety, musimy sbie uświadmić, że przez cały czas działalnści naszej witryny (publikacji treści) pwinniśmy uwzględniać zasady SEO. Wart zarezerwwać na t dpwiednie śrdki raz czas. Wbrew pwszechnej pinii nie istnieją skuteczne sztuczki gwarantujące szybki i długtrwały sukces. Prawidłw realizwane SEO jest związane z: Nieustającym dstarczaniem świeżych treści d prtalu,

107 101 Prawidłwym twrzeniem, pprawnych technicznie, strn, Właściwym marketingiem, Wykrzystaniem dpwiednich technlgii. Widać wyraźnie, że jest t działalnść interdyscyplinarna. Mżna się nawet spierać czy jest tam więcej szerk rzumianej infrmatyki, czy marketingu i/lub PR. W każdym razie, prawidłw prwadzne SEO t nieustająca, ciężka praca. Jak wspmnieliśmy w rzdziale 7 na strnie 93, rynek wyszukiwarek jest zdminwany przez firmę Ggle. W związku z tym większść wysiłków związanych z ptymalizacją treści jest pdprządkwana temu prduktwi. Niemniej, wszystkie liczące się rzwiązania, parte są na pdbnych kncepcjach, więc większść pisywanych dalej zasad jest dść uniwersalna. 8.1 Użytkwnicy i ich cele wyszukiwawcze Zacznijmy d pznania użytkwników wyszukujących infrmacje. Tabela 1 przedstawia typwe zapytania ze względu na liczbę słów kluczwych. Jak widzimy najppularniejsze są zapytania zawierające kilka słów (d czterech). Bardziej rzbudwane (pięć słów lub więcej) stanwią tylk 15% wszystkich zapytań. Tabela 7 Liczba słów kluczwych w zapytaniach. Źródł: cmscre ( ) Liczba słów w zapytaniu % zapytań 25,32 24,96 19,80 13,17 7,53 4,04 2,15 1,19 Użytkwnicy krzystają z wyszukiwarek w kreślnych celach. Mżna je pdzielić na kilka kategrii: Nawigacyjny, Infrmacyjny,

108 102 Transakcyjny. Czasami wyszukiwarki mają prblem z kreśleniem celu wyszukiwania. W takiej sytuacji d wyników włączane są rezultaty z różnych kategrii. W efekcie mgą się w nich znaleźć witryny niższej wartści, ale różnicujące trzymane kategrie. Niekiedy pjawia się pdpwiedź, umżliwiająca dprecyzwanie wyników. Oczywiście pwyższe cele są dść umwne i w większści przypadków trudn jest pdać wyraźną granicę pdziału. Klejne pdrzdziały zawierają krótkie mówienie każdej kategrii Cel wyszukiwania - nawigacyjny Użytkwnik chciałby dstać się d kreślnej witryny nie znając jej dkładneg adresu. Mże t być np. strna knkretneg htelu czy prducenta urządzeń RTV. Z punktu widzenia płacalnści, ten rdzaj wyszukiwania nie jest bezpśredni związany z naszym zyskiem. Niemniej mże kazać się użyteczny w przypadku gdy uda nam się zachęcić użytkwnika d zmiany jeg celu, np. zarezerwwania pkju w htelu. Ddatkwą krzyścią jest pzyskanie pewneg rdzaju ruchu w witrynie c krzystanie wpływa na statystyki Cel wyszukiwania - infrmacyjny Wydaje się, że jest t najppularniejsza kategria. Celem użytkwnika mże być dszukanie infrmacji dtyczących, np. pgdy, najnwszych wydarzeń, prduktów, usług, czy jakichś kwestii naukwych. Zwykle użytkwnikwi nie zależy na knkretnej witrynie i jest gtów krzystać z dwlnej, która zapewni czekiwaną jakść i zakres treści. Ten cel wyszukiwania daje duże mżliwści przyciągania dwiedzających. Jeżeli będą zadwleni z zaprezentwanych treści t istnieje szansa iż utwrzą linki prwadzące d naszej witryny. W zależnści d zróżnicwania pisywanej tematyki, mamy szanse wzbudzić zaintereswanie różnych grup dbirców. Pdbnie jak w pprzednim przypadku, wydaje się, że takie zapytania nie nisą bezpśrednich zysków. Mgą za t wygenerwać pśrednie, np. użytkwnik szukający infrmacji jakimś prdukcie lub usłudze, mże być zaintereswany kupieniem g Cel wyszukiwania transakcyjny Chciaż nazwa teg celu mże kjarzyć się z bezpśrednim zarabianiem pieniędzy t przyjmuje się, że znacza n wyknanie jakichś czynnści (akcji).

109 103 A ne nie muszą mieć natury czyst kmercyjnej. Pniżej zamieszczn przykłady zapytań transakcyjnych: Stwrzenie knta pcztweg, Zarejestrwanie się na frum dyskusyjnym, Zrbienie przelewu, Zarezerwwanie stlika w restauracji, Zakupy, Zaprenumerwanie strumienia RSS, Zlecenie wyknania pracy. Jak widać, część z nich wiąże się bezpśredni z zarabianiem przez nas pieniędzy (np. zakupy), a niektóre mgą zapewnić tylk pśrednie zyski. Przykładem tych statnich mże być np. utwrzenie knta w prtalu, c prwadzi d zwiększenia liczby użytkwników, a t mże przełżyć się na wzrst zysków z reklam Jak ludzie wyszukują? W większści przypadków użytkwnicy pracują iteracyjnie. Krzystają z różnych źródeł infrmacji, intensywnie nawigując pmiędzy treściami raz publikującymi je witrynami. Praktyka pkazuje, że pnad 30% transakcji n-line jest finalizwanych pnad 24h p wstępnym wyszukaniu infrmacji. W 2006 rku, iprspect i Jupiter Research przeprwadziły badania użytkwników wyszukiwarek m.in. za pmcą techniki eyetracking (patrz pdrzdział na strnie 71). Rysunek 8-1 przedstawia mapę ciepła brazującą bszary na które patrzą użytkwnicy przy analizie wyników wyszukiwania. Mżna zauważyć, że najczęściej glądany bszar ma kształt litery "F" i pkrywa głównie człówkę listy wyników rganicznych.

110 Mapa ciepła brazująca spsób czytania strny z wynikami wyszukiwania. Źródł: Eyetls, Inc. Z pwyżej cytwanych badań wynika również kilka innych, interesujących faktów: 62% użytkwników wybiera wyniki z 1-ej strny. 90% z pierwszych 3-ech strn. 41% użytkwników zmienia kryteria gdy nie znajdą dpwiedzi na 1-ej strnie, 88% rbi t sam p 3-ech strnach,

111 105 36% zgadza się ze stwierdzeniem, że dnalezienie firmy na 1-ej strnie świadczy jej wyskiej pzycji w danym bszarze działalnści. Inne badanie ([CRTSR06]) przeprwadzne w 2006 brazuje wybór knkretneg wyniku wyszukiwania w zależnści d zajęteg miejsca na liście wyników (rysunek 8-2). Jak mżna był przewidzieć, rezultat silnie zależy d zajęteg miejsca. 6 5% 7 4% 8 3% 9 3% 10 3% 5 6% 1 47% 4 7% 3 9% 2 13% 8-2 Klikalnść wyników wyszukiwania w zależnści d miejsca na liście. Źródł: [CRTSR06]. Wart przytczyć jeszcze kilka faktów związanych z zachwaniem się użytkwników wyszukiwarek: 85% użytkwników klika na wynikach naturalnych (tzn. nie płatnych reklamach); Pierwsze 4-ry miejsca wyników spnsrwanych (reklamy) dpwiadają mniej więcej miejscm 7-10 w wynikach naturalnych (widcznść i klikalnść); Badania pkazują, że miejsce w wynikach naturalnych (#3 lub lepiej) są 2-3 razy wartściwsze d spnsrwanych (bardziej się płacają).

112 Widcznść treści dla wyszukiwarki Bardz ważnym aspektem SEO jest uświadmienie sbie jak pszczególne treści są pstrzegane przez wyszukiwarki. Jak wspmnieliśmy wcześniej, współczesne wyszukiwarki, są w stanie dbrze radzić sbie tylk z tekstem. Oznacza t, że zawartść brazków, czy filmów wide nie jest bezpśredni indekswana. W efekcie użytkwnik nie będzie w stanie wyszukać infrmacji, które są zaszyte jak grafika w brazie, czy w publikwanym filmie. W związku z pwyższymi graniczeniami, twórcy wyszukiwarek pracwali inne mechanizmy, które w spsób pśredni pzwalają kreślić c zawierają treści, które nie mgą być bezpśredni zaindekswane. Opiszemy je dkładnie w dalszej części książki (patrz punkt na strnie 119). Pdbnie wygląda sprawa z innymi elementami strny takimi jak np. JavaScript. Są ne częst wykrzystywane d pprawy jakści pracy interfejsu użytkwnika, a c za tym idzie, użytecznści. Stswanie animwanych menu, jest wizualnie efektwne, ale mże sprawić, że wyszukiwarka nie będzie w stanie dnaleźć treści, które są siągalne tylk pprzez takie menu. Dlateg, zanim zastsujemy takie technlgie, należy upewnić się, czy nie będą ne prblemem z punktu widzenia SEO. Dbrym zwyczajem jest stswanie pdejścia zwaneg Unbtrusive JavaScript (więcej infrmacji mżna znaleźć np. w [Adams07]). Plega n na tym, że elementy JavaScript są traktwane jak ddatek mdyfikujący ryginalny kd HTML. Dzięki temu wyszukiwarki g p prstu zignrują i będą działać na "ryginalnym" HTML (zapewniającym uprszczną, ale pełną nawigację). Pdbnie użytkwnicy, których przeglądarki internetwe nie bsługują JavaScript lub mają g wyłączneg (np. ze względów bezpieczeństwa). Pdsumwując, pniżej zamieszczamy listę elementów, które wyszukiwarka jest w stanie bezpiecznie "zauważyć" i zaindekswać (z innymi trzeba być strżnym): Tytuł strny, Meta tagi: keywrds, descriptin, Atrybut alt dla brazków, Tag nscript, N i czywiście treść strny (w frmacie HTML).

113 Związki semantyczne Współczesne wyszukiwarki, d pewneg stpnia, rzpznają związki semantyczne pmiędzy słwami, czyli pewneg rdzaju zależnści. W większści przypadków, dbywa się t za pmcą specjalnych słwników (tezaurusy) raz terii zbirów rzmytych (fuzzy set). Techniki te są wykrzystywane w takich rdzajach wyszukiwań jak np. Prximity bejmująca dkumenty zawierające kreślną frazę. Z klei Fuzzy lgic ma swje zastswanie przy uwzględnianiu błędów syntaktycznych (składniwych, np. literówki). Aby plepszyć jakś rezultatów stsuje się też Term weighting uwzględniający zróżnicwanie wagi pszczególnych słów w zapytaniu (np. pmijanie bardz ppularnych wyrażeń). Inna ciekawą techniką jest LSA (Latent Semantic Analysis), która w celu plepszenia wyników wyszukiwania wykrzystuje grmne bazy zaindekswanych słów. Dzięki temu mżna ustalić, które słwa występują w pwiązaniu z innymi. Na tej pdstawie mżna wniskwać ich zależnściach. Jak na razie są t stsunkw prste infrmacje, np. wyszukiwarka jest w stanie stwierdzić, że niektóre słwa występują blisk siebie, ale nie rzumie natury tej zależnści. Krzystając z LSA system jest w stanie identyfikwać zależnści pmiędzy witrynami (zawierającymi pwiązane słwa). Wykrzystuje się t m.in. w reklamie kntekstwej (np. Ggle AdSense) Najważniejszym wniskiem, dla twórców treści, płynącym z w/w infrmacji, jest mżliwść krzystania z synnimów (pnieważ wyszukiwarka dstrzega ich pwiązania). Dzięki temu, nasze treści nie tylk lepiej brzmią d strny stylistycznej, ale również mżemy uwzględnić większą liczbę słów kluczwych. 8.4 Znaczenie linków pmiędzy treściami Jednym z najbardziej isttnych czynników kreślających wartść treści i/lub witryny są linki internetwe d niej prwadzące. Ogólnie mżna stwierdzić, że brane są pd uwagę trzy czynniki: liczba linków, źródł linków, tekst pisujący (anchr). Oczywiście im źródł publikujące link jest bardziej wiarygdne tym lepiej. W związku z tym nie należy kierwać się tylk liczbą płączeń.

114 108 Isttną kncepcją z tym związaną są tzw. witryny-autrytety. Wyszukiwarki rzpczynają ich identyfikacje d wyznaczenia zbiru witryn dtyczących jakiegś zagadnienia. Następnie wśród nich jest wybierana witryna trzymująca najwięcej linków z witryn z teg zbiru. W związku z pwyższym, witryna mająca duż linków, ale ze strn niskiej jakści, jest również dść nisk ceniana. Czasami jeden link w pważanym serwisie jest warty duż więcej niż setki/tysiące na strnach mniejszym autrytecie. Ddatkw brane jest pd uwagę zróżnicwanie źródeł płaca się mieć linki np. z: blgów, frów, prtali, itd. Innym ważnym zagadnieniem jest tzw. sąsiedztw linków (Link neighbrhd) czyli grupa witryn dtyczących pdbnej tematyki. T w jakiej grupie znajduje się knkretna witryna, rzutuje również na jej wartść. Analgicznie jak ludzie są częst ceniani na pdstawie twarzystwa w którym się bracają. Twórcy wyszukiwarek starają się również uwzględnić aspekt czasu. Zwracają uwagę na t kiedy link się pjawił, kiedy zniknął, jak dług był widczny. Zbyt gwałtwne zmiany (np nwych linków w krótkim czasie) wzbudzają pdejrzenia. Niektórzy uważają, że rdzaj dmeny na której jest publikwany link ma duże znaczenie. Natmiast z wypwiedzi władz Ggle'a ([GOOGLEMC]) wynika, że nie jest uwzględniany bezpśredni. Ostatnim ważnym czynnikiem definiującym link jest tekst g pisujący (anchr text). W związku z tym wart zadbać aby miał dbry, merytryczny pis (a nie np. "kliknij tutaj"). Ddatkw wartść pwiązania jest zwiększana gdy link jest zlkalizwany na strnie pdbnej tematyce c strna dcelwa. 8.5 Czynniki warunkujące sukces SEO Zacznijmy d teg, że nikt (czywiście prócz twórców wyszukiwarek) na 100% nie wie jakie są czynniki warunkujące sukces SEO. Jest t spwdwane faktem iż firmy prwadzące wyszukiwarki, niechętnie dzielą się szczegółami dtyczącymi ich funkcjnwania. Są c najmniej dwa pwdy takieg pstępwania. P pierwsze, twórcy wyszukiwarek nie chcą ułatwiać działalnści spamerm, czyli firmm/sbm zajmującym się "szukiwaniem" wyszukiwarek, a c za tym idzie ich użytkwników. Klejny bardz w ważny, bizneswy pwód t niechęć d wspierania knkurencji. Jest t jak najbardziej zrzumiałe, pnieważ najbardziej liczące się rzwiązania są prwadzne przez firmy kmercyjne, nastawine na zysk. W związku z pwyższym, większść zaleceń i technik SEO jest parta na dmysłach raz uważnym bserwwaniu efektów wprwadznych zmian.

115 109 Czynnikiem ddatkw kmplikującym sprawę jest fakt iż efekty SEO nie są szybk dstrzegalne. Zwykle mżna je zabserwwać dpier p tygdniach lub nawet miesiącach. I wreszcie pamiętajmy, że SEO prwadzimy na rynku "ścigając" się z innymi jeg uczestnikami. Oznacza t, że np. pprawa widcznści naszych treści mże nie być spwdwana naszymi działaniami, ale efektami pracy naszej knkurencji, która zrbiła cś źle. Zapznajmy się z wynikami badania [SEOMOZ09] przeprwadzneg w rku 2009 wśród najlepszych ekspertów zajmujących się SEO. Pytane sby dpwiadały jakie są według nich kluczwe aspekty SEO. Lista zawierająca czynniki pzytywne (razem z dsetkiem sób udzielających takiej dpwiedzi; mżna był wybrać kilka z nich, więc suma nie wynsi 100%): Dbrze napisany tekst pisujący link (anchr text) prwadzący d na- szej strny: 73%; Ppularnść linku prwadząceg d naszej strny: 71%; Zróżnicwanie źródeł linków: 67%; Słwa kluczwe w Tytule strny: 66%; Zaufanie d dmeny: 66% Te same sby, pdały również czynniki mające negatywny wpływ na efekty SEO: Wykryte próby manipulacji/szustwa (claking): 68%; Kupwanie linków d znanych sprzedawców linków (Link Brkers): 56%; Linki prwadzące d witryn spamerskich: 51%; Oszukiwanie za pmcą User Agent: 51%; Częsta niedstępnść serwera: 51%. Z teg sameg źródła pchdzą również pinie dtyczące aspektów branych pd uwagę przez algrytm kreślający klejnść wyników (rysunek 8-3): 24%: Zaufanie d dmeny, 22%: Ppularnść strny zawierającej link,

116 110 20%: Tekst pisujący link (anchr), 15%: Użycie słów kluczwych na strnie, 7%: Generwany ruch, 6%: Metryki spłeczne, 5%: Dane rejestracyjne dmeny. Generwany ruch, 7% Metryki spłeczne, 6% Dane rejestracyjne dmeny, 5% Zaufanie d dmeny, 25% Użycie słów kluczwych na strnie, 15% Ppularnść strny zawierającej link, 22% Tekst pisujący link (anchr), 20% 8-3 Ankieta dtycząca czynników uwzględnianych w algrytmie rankingwym. Źródł: Strategiczne cele SEO Mżemy wyróżnić kilka strategicznych celów, które chcemy siągnąć dzięki SEO.

117 Pprawa widcznści marki. Wyniki na szczycie SERP15 są dbierane przez knsumentów jak znak jakści. W związku z tym każda firma/rganizacja chciałaby siągnąć taki rezultat. W większści przypadków, stsunkw łatwe d uzyskania gdy zapytanie dtyczy knkretnej nazwy firmy. Sprawa rbi się skmplikwana gdy chcemy skjarzyć rdzaje prduktów (np. kmputer przenśny ) z naszą marką. W przypadku ppularnych słów kluczwych, bardz trudne d siągnięcia Zwiększenie ruchu w witrynie Bardz ppularny cel wdrażania SEO. Dążymy d sprawienia aby dtychczaswi klienci częściej nas dwiedzali. Równcześnie chcielibyśmy pzyskiwać nwych. T statnie zwykle wymaga uwzględnienie różnych nietypwych (lub bardz szczegółwych) kwerend wpisywanych przez użytkwników Zwrt z inwestycji Aby nasz zwrt z inwestycji (ROI - Return On Investment) był krzystny pwinniśmy starać się pzyskiwać, przede wszystkim, właściwy ruch. W niektórych sytuacjach, gdy zarabiamy na dsłnach reklam nie zależy nam kt i p c nas dwiedza. Natmiast w większści sytuacji, staramy się sprawić aby użytkwnicy wyknali knkretne transakcje (niekniecznie finanswe - patrz pdrzdział na strnie 102) w naszym serwisie, czyli ptrzebujemy "właściweg" ruchu w witrynie. Badania pkazują, że w większści wypadków, SEO zapewnia lepsze stsunek krzyści d wielkści inwestycji niż inne media takie jak prasa, radi, czy TV. Spójrzmy na wyniki badania przeprwadzneg w 2009 przez SEMPO, a dtycząceg najbardziej efektywnych frm reklamy: 63% - prduct placement, 50% - Naturalne/rganiczne SEO, 44% - marketing wy (nie spam), 13% - knferencje i wystawy, 15 SERP (Search Engine Results Page) strna zawierająca wyniki wyszukiwania dstarczne np. przez Ggle'a. Oprócz teg, przeważnie znajdują się tam też reklamy związane tematycznie z zapytaniem.

118 112 12% - Public Relatins, 11% - kntekstwe reklamy tekstwe. Widzimy, że SEO zajmuje drugie miejsce, zaraz za prduct placement, czyli "przypadkwym" umieszczaniem knkretnych prduktów/usług w teretycznie wlnych d reklam, utwrach (np. filmach) Idealna strategia SEO Niestety nie istnieje cś takieg jak jedyna, słuszna, najlepsza strategia z zakresu ptymalizacji treści. Każdy plan SEO musi być dstswany d knkretnej sytuacji i uwzględniać, m.in. Przedmit prmcji, Dcelwy rynek, Markę, Strukturę i aktualną zawartść witryny, Łatwść mdyfikacji pwyższych elementów, Zasby d twrzenia nwych treści, Działania knkurencji. Uwzględnienie SEO pwinn być dknane na jak najwcześniejszym etapie prjektwania prtalu. jest t m.in. związane z faktem iż wybrane technlgie implementacji (lub gtwe CMS y) mgą pważnie rzutwać na SEO. Oprócz dść czywistych aspektów technicznych, czy marketingwych, pwinniśmy też wziąć pd uwagę uwarunkwania bizneswe włączając: Spsób zarabiania (mdel przychdów), Dcelwych klientów (dbirców/użytkwników), Strategie stswane przez knkurencje, Świadmść marki (branding), Budżet raz harmngram dtyczący twrzenia treści (nie systemu), Spsób wyszukiwania infrmacji przez ptencjalnych klientów.

119 Spsób na sukces Jednym ze sprawdznych spsbów na sukces jest znalezienie własnej niszy. Dzięki temu, zdecydwanie zminimalizujemy wpływ knkurencji na nasze działania (p prstu jej nie będzie - przynajmniej przez jakiś czas). Musimy dkładnie zrzumieć: Kt szuka? Jak szuka? Czeg szuka? Cały czas należy pamiętać pdstawwym, angielskim pwiedzeniu: Cntent is King. W swbdnym tłumaczeniu: treść jest najważniejsza! Bez dbrych treści nie mamy szansy na długtrwały sukces! W większści przypadków, publikwane treści mżna traktwać jak spsób na przyciągnięcie dwiedzających (raz pzyskanie linków). Dzięki temu mżemy zaprpnwać im nasze prdukty/usługi. przykładw, nawet prwadząc sklep internetwy, mżemy zaprpnwać jakieś własne treści interesujące dla dbirców, np.: FAQ, Hw t, wide, czy galerie brazów. Pamiętajmy, że aby zstać liderem musimy zaprpnwać cś nweg. Wart również bardz dkładnie pznać swich użytkwników. Weźmy pd uwagę, że np. kbiety i mężczyźni mgą używać różnych słów kluczwych szukając tych samych rzeczy. Zróżnicwanie gegraficzne i kulturwe wpływa na ppyt dtyczący prduktów i usług. Ważnymi czynnikami, warunkującymi spsób pstępwania są też wykształcenie i zarbki. 8.7 Analiza architektury infrmacyjnej prtalu Tak jak wspmnieliśmy, SEO pwinn być uwzględnine na mżliwie najwcześniejszym etapie prac. Zanim zajmiemy się fizycznym wytwrzeniem systemu zarządzania treścią, należy przeprwadzić analizę architektury infrmacyjnej prtalu. Wart w niej uwzględnić aspekty techniczne raz strukturę treści. D najważniejszych aspektów technicznych mżemy zaliczyć: Zastswanie adresów URL z jak najmniejszą liczbą parametrów (najle- piej w góle bez parametrów) włączając w t brak identyfikatra sesji i/lub użytkwnika; Pamiętamy, że techniki takie jak JavaScript, Java, Flash nie są w pełni (lub góle) bsługiwane przez wyszukiwarki. W związku z tym należy

120 114 użyć takich rzwiązań aby zapewnić alternatywny (akceptwalny przez wyszukiwarki) spsób dstępu d treści. Pdbna sytuacja występuje w przypadku treści dstępnych p wypeł- nieniu frmularza i/lub rejestracji w serwisie. Będą niedstępne w wynikach wyszukiwania. Tymczaswe (302) przekierwania. W większści przypadków należy użyć stałeg przekierwania (301). Decyzje z bszaru struktury treści pwinny brać pd uwagę następujące czynniki: Właściwe wykrzystanie słów kluczwych (patrz pdrzdział 8.9 na strnie 121), Wzajemne linkwanie treści wewnątrz prtalu, Odpwiednie wykrzystanie pisów linków (anchr text) uwzględniają- ce dpwiednie słwa kluczwe. W związku z tym unikamy tekstów takich jak: Więcej, Kliknij tutaj, itp. Zastswanie nawigacji kruszkwej (breadcrumb). Taki element inter- fejsu użytkwnika ma c najmniej dwie zalety. Zwykle w naturalny spsób zawiera linki z wielma słwami kluczwymi (np. kategrie) raz pprawia użytecznść (usability) witryny pprzez infrmację aktualnej lkalizacji użytkwnika. Minimalna liczba pzimów linków. Z punktu widzenia wyszukiwarki, im dkument ważniejszy tym pwinien być bliżej głównej strny. Ale, pamiętajmy, że zbyt duż linków na jednej strnie też jest niedbre (przyjmijmy, że nie pwinn być ich więcej niż st). 8.8 Audyt istniejąceg prtalu Bardz częst przeprwadzanym prcesem jest audyt (cena) istniejąceg prtalu pd kątem SEO. Pniższe pdpunkty zawierają pis elementów na które należy zwrócić uwagę. Mżna je też ptraktwać jak pdsumwanie zagadnień d uwzględnienia w nwym prjekcie.

121 Użytecznść Mżna się zastanawiać dlaczeg cena użytecznści (usability; patrz rzdział 4 na strnie 52) witryny jest elementem audytu dtycząceg SEO? Bez wdawania się w szczegóły, mżemy stwierdzić, że witryna charakteryzująca się wyską użytecznścią, znacząc pdnsi kmfrt pracy użytkwnika. Oznacza t m.in., że jest w stanie łatwiej dcierać d różnych treści. W efekcie mże plecać ją innym, twrząc dnśniki (linki). A t jest właśnie jeden z filarów SEO Dstępnść dla rbtów wyszukiwarek Musimy sprawdzić, czy rbty wyszukiwarek są w stanie dtrzeć d treści, które udstępniamy. Przeciwdziałać temu mgą: ustawienia w pliku Rbts.txt, atrybut NFllw, meta tag rbts. technlgie z którymi wyszukiwarki nie radzą sbie w 100% takie jak: Flash, JavaScript, itp Sprawdzenie aktualnie zaindekswanych zasbów prtalu W celu dknania sprawdzenia aktualnie zaindekswanych strn, skrzystamy ze specjalnych pleceń udstępnianych przez przeglądarki. W plu wyszukiwania wpisujemy plecenie: site:mjadmena.cm (gdzie mjadmena.cm jest adresem, który badamy). W efekcie pwinniśmy zbaczyć wszystkie zaindekswane treści razem z adresem pd którym się znajdują. Pwyższą czynnść mżemy pwtórzyć, ddając kreślne słwa kluczwe, np. site:mjadmena.cm słw1 słw2. Dzięki temu jesteśmy w stanie cenić jak badana witryna wypada w zakresie kreślnych słów kluczwych. Ostatnią kwestią wartą sprawdzenia jest prównanie teg c zapamiętała wyszukiwarka ze stanem faktycznym. W tym celu, na strnie wyników, klikamy na linku znacznym Kpia (Cache). Dzięki temu wyświetlają się zaindekswane treści w takiej pstaci jak widzi je wyszukiwarka.

122 Weryfikacja zduplikwanych treści Jednym z pważniejszych prblemów, z którymi musza sbie radzić wyszukiwarki są zduplikwane treści. Kłpt plega na tym, że w takiej sytuacji, system musi kreślić, którą treść zwrócić w wynikach wyszukiwania. Stara się teg dknać ceniając, która wersja jest "ryginalna". Oczywiście nie zawsze jest w stanie t dbrze zrbić. Taka sytuacja mże się m.in. zdarzyć gdy te same treści są dstępne pd różnymi adresami internetwymi. Częstym pwdem jest dstępnść tej samej witryny pd kilkma adresami url, np. raz mjadmena.cm. Adres mjadmena.cm pwinien być przekierwywany permanentnie (301) na W efekcie treści witryny będą pjawić się w SERP tylk dla W celu dknania dkładniejszeg sprawdzenia mżna wykrzystać peratry inurl: raz intitle: sprawdzające czy trzymujemy tylk jeden rezultat. W analgiczny spsób należy upewnić się, że knkretne treści, w ramach naszej witryny, są dstępne tylk pd jednym URL Właściwy frmat URL i Sprawdźmy, czy nasze adresy URL zawierają słwa kluczwe. Najłatwiej jest uzyskać taki efekt krzystając z tzw. przyjaznych URL'i (friendly URLs). Pdstawwa zasada na której piera się na ta kncepcja plega na usunięciu (zminimalizwaniu liczby) różneg rdzaju parametrów z URL'a. Zamiast teg stsujemy dpwiednią knwencję budwy adresów zawierających infrmacje merytryczne (spacje zastępujemy "-"), np. zamiast adresu; wyświetlająceg pis laptpa ThinkPad X201, napiszemy: Wart zwrócić uwagę, że ten drugi spsób wymaga kreślnych ustawień na serwerze. Chdzi t aby adresy URL były dpwiedni tłumaczne na fizyczne adresy plików (c dbywa się bezpśredni w pierwszym pdejściu) Ocena tytułów strn Tytuły strn pwinny dpwiadać zawartści aktualnej strny i zawierać słwa kluczwe. W tym celu wykrzystujemy tag title. Wart aby był n unikalny i piswy raz krótszy niż 70 znaków. Nazwa rganizacji pwinna znajdwać się na kńcu ddzielna jakimś znakiem np. " ", - ", " : ".

123 Ocena treści Należy przeanalizwać publikwane treści pd kątem: unikalnści w ramach witryny (aby się nie pwtarzały), becnści właściwych słów kluczwych, językwym, merytrycznym, unikalnści w kntekście całeg Internetu (lub tylk naszej knkuren- cji). Oczywiście pwyższy prces jest bardz pracchłnny, ale zanim zaczniemy wprwadzać jakieś zmiany, musimy ustalić czym dyspnujemy Sprawdzenie meta tag ów Sprawdźmy również meta tagi mające wpływ na SEO: rbts. Mże zawierać ustawienia mówiące wyszukiwarce aby nie in- dekswała treści. Wart upewnić się, że na pewn znajdują się tam pprawne dane; descriptin. W związku z licznymi szustwami (pdawanie błędnych pisów strny) w przeszłści tag ten nie jest bezpśredni wykrzystywany przy cenie treści znajdujących się na strnie. Natmiast jest bardz częst wykrzystywany w czasie wyświetlania wyników wyszukiwania (SERP) d krótkieg pdsumwania zawartści strny. W związku z tym pwinien zawierać, krótki i przemyślany pis Pliki Z punktu widzenia SEO, w witrynie mgą znajdwać się dwa isttne pliki. Pierwszy z nich t sitemaps.xml [SITEM]. Opisuje n rzmieszczenie pszczególnych treści w witrynie. Mże być przydatny, szczególnie wtedy gdy nawigacja mże sprawiać prblemy. Drugi ważny plik t rbts.txt. Znajdują się w nim infrmacje dtyczące pżądaneg spsbu indekswania witryny przez rbty wyszukiwarki.

124 Przekierwania (wykrzystanie kdu 301) Jeżeli w witrynie występują jakieś przekierwania t upewnijmy się, że zwracają kd Linkwania wewnątrz prtalu Sprawdźmy strukturę linków wewnątrz witryny. Zwykle zakłada się, że na jednej strnie nie pwinn być umieszczne więcej jak 100 linków - starajmy się teg przestrzegać. Zwróćmy również uwagę na właściwe pisy (anchr text). Nie tylk z punktu widzenia SEO (np. słwa kluczwe), ale również pamiętajmy zasadach użytecznści (patrz rzdział 4 na strnie 52) Wykrzystywanie pd-dmen Niektóre witryny internetwe krzystają z pd-dmen (np. sklep.dmena.cm). Oczywiście czasami ma t swje uzasadnienie: ułatwia rzdzielenie różnych aspektów (np. bizneswych) naszeg prtalu. Pamiętajmy jednak, że wyszukiwarki traktują pd-dmeny jak kmpletnie niezależne adresy internetwe. Oznacza t, że samdzielnie pracują ne na swją reputację. Zwykle nie jest t dla nas krzystne. Przykładw, nasza główna strna istnieje w sieci dść dług i z punktu widzenia wyszukiwarki jest wiarygdna. P jakimś czasie decydujemy się rzpcząć działalnść handlwą twrząc dedykwana pd-dmenę. W efekcie, sklep nie "dziedziczy" dbrej pinii p głównym adresie. Jeżeli nam na tym zależy, t lepiej jest umieścić g w ramach tej samej dmeny w (lgicznym/wirtualnym) katalgu, np. dmena.cm/sklep Gelkacja Gelkacja zakłada uwzględnianie adresu gegraficzneg w wynikach wyszukiwania. Mże być isttna jeżeli nasza witryny dstarcza prdukty lub usługi na gegraficznie kreślny rynek. W takiej sytuacji wart zadbać : dmenę krajwą (dmena.pl lub dmena.cm.pl) lub nawet lkalną, np. umieszczenie fizyczneg adresu w treści witryny na wielu strnach (np. w nagłówku lub stpce).

125 Zewnętrzne linki prwadzące d prtalu Ustalmy jakie linki prwadzą d naszej witryny z Internetu (różnych zewnętrznych prtali, blgów, itp.). Zwróćmy uwagę na: pis tekstwy (anchr text), strnę publikującą, czy jest t tzw. głębkie linkwanie (deep linking) prwadzące d kn- kretnych pdstrn/treści, nasze wyniki w prównaniu z knkurencją. Oczywiście aby dknać w/w ceny, musimy skrzystać z dedykwanych narzędzi, np. [SITEEXP], [LINKSC], [MAJSEO], [LINKDIAG] Czas ładwania prtalu Oczywiste jest, że im krótszy czas ładwania naszeg prtalu tym lepiej. Jest t ważne nie tylk z punktu widzenia SEO (zwykle rbty wyszukiwarek mają kreślny maksymalny czas na zaindekswanie knkretneg adresu), ale również użytecznści. Mżna g pprawić uwzględniając m.in.: zmniejszenie rzmiaru brazków pprzez dpwiednią kmpresję raz dbór właściwych frmatów plików; usunięcie zbędnych elementów (np. kmentarzy) z plików HTML raz CSS; włączenie kmpresji przesyłanych danych na serwerze; kmpresję (składniwą) plików JavaScript raz CSS Wykrzystanie atrybutu alt w brazkach Jak wspmnieliśmy wcześniej, aktualnie wyszukiwarki nie radzą sbie zbyt dbrze z analizą zawartści plików graficznych16. P prstu nie są w stanie zidentyfikwać znajdujących się tam brazów. W związku z tym bardz isttne 16 Oczywiście d dawna są prwadzne prace nad autmatyzacją analizy brazów i nauczeniem kmputera ich rzpznawania. Ostatni uruchmin bardz ciekawy prjekt z teg bszaru: Ggle Gggles ( Umżliwia n wyszukiwanie infrmacji na temat zawartści wskazaneg zdjęcia.

126 120 jest dstarczenie im inneg źródła infrmacji na temat zawartści brazka. D teg celu mże służyć atrybut alt. Pwinien n zawierać tytuł lub krótki pis teg c jest na np. zdjęciu Zgdnść ze standardami Treści publikwane w Internecie raz systemy d teg służące pwinny spełniać kreślne standardy. Ich twrzeniem zajmuje się rganizacja Wrld Wide Web Cnsrtium zwana W3C. Wydaje się, że aktualnie najważniejszym ze standardów jest XHTML. W3C udstępnia gtwe narzędzia [W3CVAL] umżliwiające sprawdzenie zgdnści raz pdające infrmacje błędach. Z punktu widzenia SEO, infrmacja zgdnści z w/w standardem daje nam gwarancje, że analizwany prtal nie zawiera błędów natury technicznej (składniwej). Gdyby ne wystąpiły t jeg indekswanie przez wyszukiwarkę mgłby sie nie udać Narzędzia analityczne Wiele cennych infrmacji mżna uzyskać krzystając z właściwych narzędzi analitycznych. Jednymi z lepszych, dstępnych bezpłatnie są Ggle Analytics [GOOGLEAN] Pliki lg Oprgramwanie serwerwe, a d takich zaliczają się systemy zarządzania treścią, twrzą tzw. pliki dziennika (lg). W zależnści d wybraneg pzimu szczegółwści, są tam zapisywane różne zdarzenia, które zaszły w systemie raz wyknywane peracje. Analiza takich plików mże dstarczyć nam spr infrmacji nie tylk na temat naszeg systemu, ale również użytkwników, którzy z nieg krzystają. W tym celu wart skrzystać z dedykwaneg prgramwania, np. [AWSTATS], [WEBALIZ] Narzędzia ułatwiające współpracę z wyszukiwarkami Ostatnim elementem, który mże być pmcny w cenie zgdnści z SEO, są narzędzia udstępniane przez twórców wyszukiwarek. Umżliwiają ne dstswanie różnych ustawień mających wpływ na pstrzeganie naszej witryny przez rbty wyszukiwarek. Dla Ggle'a jest t [GOOGLEWM], a dla Bing'a: [BINGWMT].

127 Słwa kluczwe Właściwie dbrane słwa kluczwe są jednym z najważniejszych aspektów SEO. Pwinny być dbiciem słów/wyrażeń z których krzystają użytkwnicy w czasie wyszukiwania. Niestety, trudn jest ptymalizwać prtal dla najppularniejszych słów kluczwych. W związku z tym wart wykrzystać terminy z tzw. długieg gna (lng tail) Słwa kluczwe z długieg gna Wbrew pzrm, zapytania kierwane d wyszukiwarek są bardz zróżnicwane i stsunkw rzadk się pwtarzają. W maju 2007 rku wiceprezes Ggle a stwierdził, że 20-25% zapytań pdawanych każdeg dnia jest premierwych w kntekście całej histrii Ggle a. T znaczy, że nigdy wcześniej, nikt ich nie pdał. Zjawisk t nsi nazwę "długieg gna" i jest zilustrwane na rysunku Liczba zapytań w zależnści d ppularnści słów kluczwych (długi gn). Źródł: SEOMOZ. Ogn zawiera setki milinów zapytań z których tylk niewielka część się pwtarza. W efekcie generuje aż 70% ruchu. Dlateg wart starać się uwzględniać takie kwerendy.

128 122 Niestety, nie ma prsteg spsbu na ich znalezienie. Niemniej mżna spróbwać wydbyć słwa kluczwe ze strn, które dbrze wypadają w SERP krzystając np. z pniższej prcedury: Przeszukać wyszukiwarki dla najppularniejszych wg nas słów klucz- wych, Dla każdej strny w tp 10-30, wydbywamy tekst. Mżemy też dk- nać ddzielneg przeszukania np. frów dyskusyjnych (parametr Ggle a: inurl:frum); Usuwamy z nieg stp wrds, czyli bardz ppularne słwa, których wyszukiwarki nie indeksują; Usuwamy wyrażenia znajdujące się już w naszych zasbach; Srtujemy wg najbardziej ppularnych Twrzenie listy słów kluczwych Oczywiście zadanie plegające na stwrzeniu listy słów kluczwych, które pwinny wystąpić w naszej witrynie, nie jest prste. Mżna rzpcząć samdzielnie lub np. d burzy mózgów zrganizwanej razem ze współpracwnikami. T drugie pdejście jest na pewn lepsze. Twrzymy listę słów i/lub fraz (kilkadziesiąt kilkaset pzycji) zawierających maks. 3 słwa. Następnie dpisujemy synnimy (np. krzystając ze słwnika). Wszystk t przypisujemy d pewnej drzewiastej hierarchii, a następnie ddajemy kategrie wyższeg stpnia (dla których nasze prdukty/usługi są szczególnymi przypadkami). Oprócz pwyższej prcedury, mamy jeszcze inne źródła z których wart skrzystać: Analizujemy zawartść naszeg dtychczasweg prtalu i ewentualnie dpisujemy znalezine tam słwa. Sprawdzamy strny branżwe (np. gazety) i ddajemy używane tam wy- rażenia. Ddajemy nazwy własne naszych prduktów. Prsimy nasz zespół aby wczuł się w naszeg klienta i spróbwał sfr- mułwać jakieś zapytania ddajemy je d listy.

129 123 Prsimy t sam sby nie związane z naszą firmą. Analizujemy prtale naszych knkurentów pd kątem używanych słów i fraz. Szukamy analgicznych infrmacji w publikwanych artykułach. Sprawdzamy serwisy spłecznściwe raz blgi. Aby przyspieszyć i usprawnić prace, wart krzystać z wyspecjalizwanych narzędzi, np. Pwiązane terminy, synnimy: [YIPPY], Związki wyrazów. Wykrzystujemy zwykły peratr * dstępny we wszystkich wyszukiwarkach, np. *cnverter. Ppularnść terminu w statnim czasie. Stsujemy peratr zakresu dat (wyszukiwanie zaawanswane w Ggle). Bardz ptężne narzędzie umżliwiające badanie: związków pmiędzy słwami, statystyk, trendów, ksztów reklamy: [GOOGLEAW]. Pamiętajmy, że narzędzia niepchdzące d prducentów wyszukiwarek bazują na różnych danych i/lub estymacjach. W związku z tym nie zawsze są wiarygdne w kntekście całeg Internetu. Dlateg lepiej zwracać uwagę na pewne trendy zamiast na knkretne liczby. W pewnym mmencie staniemy przed decyzją które słwa kluczwe wybrać (przeważnie nie damy rady wszystkich wykrzystać)? Niestety nie ma prsteg spsbu, który byłby w 100% skuteczny. Pstarajmy się cenić ptencjalną wartść kreślneg słwa w kntekście naszeg prtalu. Isttna mże być próba szacwania jak bardz zyskamy gdy będziemy celwać w te słw? N i czywiście jak bardz słw jest związane z prduktem/usługą? Z drugiej strny, cały czas pwinniśmy pamiętać naszej wiarygdnści. Zakładając, że użytkwnik kliknie na wyniku SERP jaka jest szansa, że wykna czekiwaną przez nas akcje? A jeżeli t zrbi t ile takich sób będzie rzczarwanych zawartścią naszej witryny? Kanibalizacja słów kluczwych Zachdzi wtedy gdy dany termin jest wykrzystywany na wielu strnach prtalu, szczególnie w tytule strny. Należy unikać takiej sytuacji, pnieważ wyszukiwarka musi wybrać jedną właściwą strnę. Oczywiście rezultat takiej peracji mże nie być zgdny z naszymi czekiwaniami.

130 124 Z tych samych pwdów, użytkwnicy Internetu będą linkwać się d wielu naszych strn. W efekcie, znaczenie takieg pwiązania dla przeglądarki, będzie mniejsze. Rzwiązaniem teg prblemu jest zdecydwanie się na tę jedną najważniejszą strnę, a pzstałe pwinny na nią wskazywać (za pmcą linków) Umiejscwienie słów kluczwych Wydaje się, że aktualnie największe znaczenie ma tytuł strny pisywany tagiem title. Z punktu widzenia SEO, zaleca się umieszczenie słów kluczwych na pczątku, a nazwy firmy na kńcu. Długść (razem ze spacjami) mże wynieść maksymalnie 65 znaków. Wart wykrzystywać dłuższe frazy, a nie tylk pjedyncze słwa. Czasami wart stswać znaki rzdzielające:, >, -, : Jeżeli t mżliwe t tytuł pwinien być zachętą d działania, np.: Kup kamerę cyfrwą. Pstarajmy się aby wszystkie tytuły w prtalu były spójne. Innym elementem, który pwinien zawierać starannie dbrany zestaw słów kluczwych jest meta tag: descriptin. C prawda, wyszukiwarki nie wykrzystują g bezpśredni przy cenie zawartści treści, ale jest używany na strnach SERP jak pis strny. Zauważmy, że w przypadku gdy będzie zawierał słwa pdane przez użytkwnika w zapytaniu, zstaną ne pgrubine. T bardz isttny czynnik zachęcający użytkwnika d wybrania właśnie teg wyniku. Twrząc zawartść w/w tagu, najlepiej zmieścić się w 160 (Ggle) lub 200 (Bing) znakach - b właśnie tyle jest wyświetlane w SERP. Mże my g ptraktwać jak reklamę: krótką i treściwą. Wart testwać różne wersje dpóki nie będziemy zadwleni z wyniku. N i najważniejsze - upewnijmy się, że dpwiada rzeczywistści. Nie chcemy aby nasi ptencjalni użytkwnicy pczuli się szukani. Przejdźmy teraz d samych treści. Tutaj najisttniejsze wydają się nagłówki pisywane tagami: H1, H2, H3. Nagłówek H1 traktujmy jak pjedynczy tytuł całej strny. Raczej nie używamy g d pisania lg/nazwy prtalu. Chyba, że najbardziej zależy nam na prmwaniu naszej marki. Zwykle nie ma takiej ptrzeby, pnieważ i tak pwinna t być unikalna nazwa, więc wyszukiwarka pradzi sbie z tym bez prblemów. Nagłówki H2 i H3 pełnią rle tytułów sekcji na strnie. Mgą występwać w kilku miejscach. Pwinny dzielić treści na lgiczne sekcje, ułatwiające czytanie i zrzumienie całści. Kiedyś umieszczanie słów kluczwych wewnątrz tekstu był pdstawą SEO. Aktualnie przywiązuje się d teg mniejszą wagę. Jest t spwdwane udprnieniem się wyszukiwarek na liczne próby szustw.

131 125 Klejną lkalizacją w której pwinny występwać słwa kluczwe są nazwy plików graficznych raz atrybut alt pisujący grafikę. Niektórzy również uważają, że wart stswać słwa kluczwe wewnątrz tagów pdkreślających wagę infrmacji takich jak <b> raz <strng> Hsting serwerów, a SEO Jak wiadm, nasz system zarządzania treścią raz zawarte w nim treści, przechwywany jest na jednym lub wielu kmputerach. Maszyny te musza być gdzieś fizycznie zlkalizwane. Zwykle krzystamy z usług hstingwych wyspecjalizwanych dstawców; w niektórych przypadkach, większe firmy zajmują się tym samdzielnie. Birąc pd uwagę fertę cenwą, zwykle kazuje się, że firmy zagraniczne (np. amerykańskie) są tańsze i/lub ferują lepsze warunki. Niemniej pwinniśmy wziąć pd uwagę różne czynniki, które sprawiają, że wybór nie jest czywisty. Zacznijmy d fizycznej lkalizacji serwera. Zwykle firmy amerykańskie mają serwery zlkalizwane w USA. Oznacza t dłuższy czas (tzw. ping) ptrzebny na kmunikację. W przypadku wystąpienia prblemów i prób uzyskania pmcy musimy liczyć się z pracą pza tradycyjnymi gdzinami urzędwania (różnica czasu pmiędzy Plską i USA). Wydajnść serwera jest szczególnie isttna w systemach bsługujących wielu użytkwników i/lub treści. Najtańsze ferty działają w trybie współdzielnym c znacza, że na tej samej maszynie jest uruchminych wiele usług/prtali/witryn. Oczywiście ma t negatywny wpływ na szybkść generwania danych. Sprawdźmy czy usługdawca krzysta z współdzielnych/stałych adresów IP. W takiej sytuacji mżemy liczyć się z niemiłą niespdzianka w pstaci ptencjalnie złej reputacji innych użytkwników. W efekcie niektóre serwisy mgły zablkwać całe pule adresów IP. Innym graniczeniem występującym w niektórych fertach jest limit na liczbę pbrań w jednstce czasu. Mże być (i pewnie będzie) czynnikiem graniczającym rbty wyszukiwarek. Analgiczne limity pbranych/wysłanych danych. Czasami jest tez isttna gegraficzna lkalizacja serwera związana z gelkalizacją (patrz punkt na strnie 118). Przeważnie jest brana pd uwagę przez wyszukiwarkę. Świadczenie usług np. z serwera w USA na rynek PL mże skutkwać nieprawidłwymi rezultatami w SERP Rzpznanie knkurencji Musimy sbie zdawać sprawę, że nasza knkurencja nie zawsze musi grać fair. Oznacza t, że mgą stswać nieetyczne techniki (patrz pdrzdział 8.15

132 126 na strnie 129). Zwykle są ne skuteczne, ale przeważnie na krótką metę. W dłuższej perspektywie teg typu pdejście nie zapewnia sukcesu. C więcej, mże skńczyć się całkwitym usunięciem witryny z wyników wyszukiwarki. W przypadku wykrycia przez nas nieetycznych działań knkurencji, mżna zawiadmić tym Ggle krzystając z dpwiednieg frmularza [GOOGLESR]. Zacznijmy d sprawdzenia, które witryny dla naszych słów kluczwych są wyżej w SERP? Spróbujmy ustalić przyczyny takieg stanu rzeczy, ceniając następujące elementy: Czy ich witryny są całkwicie zaindekswane? Mżna t łatw ustalić krzystając np. z [URLC] site:ichdmena.cm. lub dpwiedniej pcji Ggle'a: Unikalne, właściwe (słwa kluczwe) tytuły strn. Czy ich strny mają dść wyskie PageRanks? Czy pisy linków zawierają słwa kluczwe? Jeżeli tak t jakie? Jakich słów kluczwych używają w tytułach strn raz w meta tagu keywrds, Kt linkuje się d ich strn? Jakich technlgii używają? Nie zawsze jest t prste. Mżna sprób- wać za pmcą np. [NETC]. Sprawdzenie czy nie stsują claking u plegająceg na udstępnianiu różnych wersji witryny użytkwnikm raz wyszukiwarkm. Mżna t łatw siągnąć prównując wersję z cache a wyszukiwarki (dstępną w SERP) raz faktyczną. Klejnym czynnikiem, który wart zbadać jest cena ruchu internetweg generwaneg przez knkurencyjne witryny. W tym celu mżemy skrzystać ze specjalistycznych serwisów takich jak: [COMP], [QUANT], [ALEXA], [HITW], [GOOGLET]. Spójrzmy na rysunek 8-5 przedstawiający dzienny ruch generwany przez najppularniejsze prównywarki cenwe. Dzięki graficznej prezentacji danych bardz łatw mżemy prównać pszczególne wyniki.

133 Dzienny ruch generwany przez najppularniejsze prównywarki cenwe (jak dsetek ruchu światweg). Źródł: alexa.cm Klejnym aspektem, niestety dść pracchłnnym, jest cena zmian strn knkurencji i jej wpływu na ppularnść, w czasie. W przypadku niektórych witryn jest t mżliwe dzięki serwiswi [ARCH] Prtal przyjazny wyszukiwarkm Pamiętajmy, że przede wszystkim prtal pwinien być przyjazny użytkwnikm (właściwe usability - patrz rzdział 4 na strnie 52). W przeciwnym wypadku nie będą chcieli z nieg krzystać i plecać g innym (czyli nie będą twrzyć linków d naszeg prtalu). Na szczęście nie ma sprzecznści w przyjaznści dla użytkwników raz wyszukiwarek. Najważniejsze jest sprawdzenie, czy wyszukiwarki mają dstęp d całeg prtalu. Pniższe rzwiązania mgą pwdwać prblemy: treść ukryta za frmularzami. Rbty wyszukiwarek nie są w stanie ich wypełniać; menu wyknane w JavaScript zawierające linki internetwe (mgą nie być widczne); jak wyżej, ale wyknanie we Flash u (uwaga na wymyślne menu), Java, itp.; Linki na strnach zawierających setki linków. Prawdpdbnie nie wszystkie zstaną przetwrzne.

134 128 Linki w dkumentach PwerPint, PDF. Mgą pwdwać prblemy z nawigacją; Linki prwadzące d strn zablkwanych przez: Rbts.txt, Atrybut NFllw, Meta tag Rbts. Linki umieszczne w iframes raz frames. Aby ułatwić rbtwi wyszukiwarki nawigację wśród publikwanych treści, wart przygtwać pprawny plik sitemap.xml [SITEM]. Zawiera n infrmacje (w tym linki) pdstrnach znajdujących się w naszej witrynie. Jest szczególnie przydatny gdy jakaś strna nie mże być dwiedzna z w/w pwdów. Klejnym elementem związanym z nawigacją wśród treści jest właściwa struktura infrmacji, czyli pdział na kategrie, pdkategrie, itd. Zadbajmy niezbyt dużą liczbę zagnieżdżeń (maks. 3 4) raz nie więcej jak 100 linków na strnę. W miarę mżliwści unikajmy strnicwania, które "sztucznie" ddaje klejne pzimy zagnieżdżeń. Unikajmy ramek (frame, iframe). Wyszukiwarki zwykle traktują je jak pkazujące zewnętrzną zawartść. W związku z tym przeważnie ignrują ich treść Dmena dla prtalu Nikg chyba nie trzeba przeknywać znaczeniu właściwej nazwy dmeny internetwej. Generalnie mamy dwa wyjścia. Najbardziej ppularne zakłada, że nazwa dmeny jest tżsama z nazwą firmy. Wykrzystane słwa nie nisą ze sbą żadneg bezpśrednieg znaczenia. Krzystniej jest gdy budzą jakieś skjarzenia związane z biznesem, którym zajmuje się firma. Czasami jest t p prstu słw, które "fajnie" brzmi. Czasami tez sptyka się rzwiązanie w którym nazwa dmeny jest słwem lub zestawem słów kluczwych merytrycznie związanych z prwadzną działalnścią. W takiej sytuacji, mim wszystk wart mieć dmenę z nazwą firmy, jak miejsce dcelwe przekierwania z dmeny "bizneswej". Niestety, zdecydwana większść senswnych słów kluczwych w nazwach dmen jest już zajęta. W związku z tym, craz trudniej jest wymyślać nwe. Zacznijmy d kilku słów kluczwych. Następnie sprawdźmy ich kmbi-

135 129 nacje. Starajmy się aby była łatwa d zapamiętania raz wpisania i w miarę mżliwści dść krótka. Zadbajmy unikalnść dmeny - nazwy pdbne d już istniejących dmen nie są plecane. Mgą być traktwane przez klientów jak próby pdszycia się pd knkurencję. W większści przypadków, najważniejsza dmena t *.cm. Jeżeli budżet nam na t pzwala t wart wykupić też jej dpwiedniki (np..pl, cm.pl, itp.). W miarę mżliwści unikajmy liczb raz - pnieważ mgą sprzyjać ppełnianiu literówek. Pamiętajmy, że dmena jest wybierana na lata i mże stać się bardz cennym zasbem naszej rganizacji. Myślmy niej jak ptencjalnie prestiżwej lkalizacji biura w najlepszej dzielnicy miasta. W związku z tym, raczej nie ulegajmy mdm i bieżącym trendm. One się zmieniają, a nasza dmena zstaje. Przy wybrze dmen wart krzystać z dedykwanych narzędzi, które nie tylk kreślą, czy sprawdzany adres jest dstępny, ale w razie ptrzeby zaprpnują inny. Przydatne narzędzia: [AJAXW], [DOMJAX], [GODADDY] Prblem zduplikwanych treści Zduplikwane treści mgą pjawić się z dwóch zasadniczych pwdów. Pierwszy, który dyskutwaliśmy wcześniej był związany z naszym systemem zarządzania treścią (patrz punkt na strnie 116). Drugi, jest wywłany przez spamerów. Pbierają ni treści z różnych źródeł i (p ewentualnych niewielkich przeróbkach) publikują je na swich strnach licząc na przyciągnięcie dwiedzających raz pzyskanie linków prwadzących d ich witryn. W efekcie wyszukiwarka musi wybrać, którą witrynę zwrócić w SERP. A t jak wiadm, nie zawsze kńczy się tak jakbyśmy chcieli. Aby wykryć duplikaty mżemy skrzystać z wyszukiwarki pdając nasze treści jak zapytanie lub użyć dedykwaneg narzędzia, np. [COPYSC]. W przypadku zauważenia bezprawneg kpiwania naszych treści, mżemy zgłsić naruszenie DMCA (Digital Millennium Cpyright Act) i pwiadmić tym bsługę wyszukiwarek. Ewentualnie wytczyć prces cywilny Nieetyczne techniki SEO Pniżej zamieszczamy krótki przegląd technik (zwanych spamem), które uznawane są za próby szukania wyszukiwarek. W żadnym wypadku nie zachęcamy d ich stswania. Abstrahując d aspektów etycznych takieg pstępwania, p prstu nie są skuteczne długterminw. Wcześniej czy później są demaskwane przez algrytmy lub persnel wyszukiwarek. Publikujemy tę listę tylk p t aby ktś nieświadmie nie zastswał takich rzwiązań.

136 130 Krzystanie z nich mże skutkwać ukaraniem przez wyszukiwarki (aż d usunięcia z indeksu/serp) Maskwanie Maskwanie (claking) plega na dstarczaniu dwóch (lub więcej) wersji witryny w zależnści d dbircy: rbt wyszukiwarki, użytkwnik. Rzpznawanie dbircy treści mże dbywać się np. na pdstawie adresów IP i/lub UserAgent. Technika ta mże być wykrzystywana w celu szukiwania wyszukiwarek. W takiej sytuacji należy liczyć się z surwą karą, aż d usunięcia z indeksu wyszukiwarek włącznie. Mżna z niej krzystać także w celu pprawy współpracy z wyszukiwarką (niemniej trzeba uważać), np.: Testy A/B dla użytkwników raz jedna (prsta) wersja dla rbta, Treści wymagające rejestracji, System nawigacji niewspierający rbtów (np. Flash), Zduplikwane treści, Treści uzależnine np. d lkalizacji gegraficznej. Wart pdkreślić, że twórcy wyszukiwarek są bardz wyczuleni na używanie tej techniki. W związku z tym, należy być bardz strżnym aby nie ppsuć sbie pinii Wątpliwe spsby pzyskiwania linków Kupwanie linków jest czywiście bardz łatwe - zakładając, że mamy dpwiedni budżet. Istnieją wyspecjalizwane firmy (brkerzy) ferujące takie usługi. Twrzne są farmy linków, których głównym pwdem istnienia jest publikwanie licznych dnśników. Niemniej, z punktu widzenia wyszukiwarki takie linki są bezwartściwe - nie zstały utwrzne przez człwieka w dpwiedzi na interesujące treści. Dlateg w przypadku wykrycia takich praktyk należy liczyć się z knsekwencjami (bniżenie pzycji w SERP, a nawet całkwite usunięcie).

137 131 Pdbnie mgą być traktwane dtacje dla rganizacji (w zamian za publikwanie linków d spnsrów). Spamerzy twrzą też specjalne autmaty (bt y) generujące linki na różne spsby, np. wpisy w kmentarzach, czy frach dyskusyjnych. Mżna im przeciwdziałać za pmcą captch a, wymgu rejestracji, itp. Efekty tak utwrzneg linku mżna niwelwać znaczając takie treści za pmcą NFllw. Inna techniką z której krzystają spamerzy są atrakcyjne widgety w Java- Script. Zachęcają d ich bezpłatneg umieszczenia na naszych witrynach. W istcie, taki widget, ma ukryte linki w tagu NScript (tylk ta część jest przetwarzana przez wyszukiwarki). Natmiast jeżeli zależy nam tylk na uczciwej reklamie, a nie sztucznym zwiększeniu liczby pwiązań, t Ggle sugeruje aby reklamy krzystały z NFllw (brak wartści dla wyszukiwarek) Wpychanie słów kluczwych Wpychanie słów kluczwych (keywrd stuffing) plega na umieszczaniu niewidcznych elementów graficznych (np. małe, przezrczyste pliki gif) raz ddawaniu d ich atrybutu alt słów kluczwych. Pdbną techniką jest keywrd stacking. W tym przypadku słwa kluczwe są wielkrtnie pwielane (zwykle bez żadneg sensu) i umieszczane bezpśredni w treści Strny twierające Główną treścią publikwaną na strnach twierających (drway/gateway page) są linki i czywiście słwa kluczwe. Tak naprawdę nie pdają ne żadnych interesujących infrmacji, a jedynym celem ich istnienia jest skłnienie użytkwnika d kliknięcia dnśnika i przejście na prmwaną witrynę Pdmienianie i przekierwywanie strn Ten spsób jest wdrażany w dwóch etapach. Najpierw twrzna jest strna zgdnie z wszelkimi zaleceniami wyszukiwarek. Następnie, gdy już zdbędzie dbrą pinię (i/lub dpwiednią pzycję w SERP) jest pdmieniana na inną. Innym wariant plega na ddaniu autmatyczneg, tymczasweg przekierwania (kd 302) d pczątkwej wersji strny. Użytkwnik klikając na link w SERP tak naprawdę dciera d tej drugiej strny (będącej rezultatem przekierwania). Dlateg tak ważne jest, aby używać przekierwania stałeg (kd 301), które nie jest traktwane jak spam przez wyszukiwarkę. Rzwiązanie t działa przez jakiś czas, dpóki wyszukiwarka nie zauważy zamiany.

138 Ukrywanie dnśników Jak wspmnieliśmy wcześniej, linki maja umżliwić przejście d innych, interesujących treści. W mmencie gdy są niewidczne, tzn. nie wyróżniają się d zwykłeg tekstu, ich dbircą jest raczej wyszukiwarka, a nie czytelnik. Takie pstępwanie też mże być uznane za spam Ukrywanie słów kluczwych Dść stara technika, która plega na ddaniu słów kluczwych d treści tak, aby były niewidczne dla czytelnika. Dzięki zastswaniu dpwiednich rzwiązań technicznych (np. arkusze styli) są indekswane przez wyszukiwarkę. Inna dmiana teg rzwiązania krzysta z bardz małej czcinki i klru słab kntrastująceg z tłem. W efekcie, tekst jest prawie niewidzialny dla dbircy. Ogólna zasada mówi, że niewidczny lub słab widczny tekst mże byc ptraktwany jak spam Błędy w nazwach Prsty spsób wykrzystujący ppularnść różnych serwisów. Spamer rejestruje dmeny pdbnie brzmiących nazwach lub zawierających różneg rdzaju błędy. Dzięki temu jest wstanie pzyskać ruch pchdzących d użytkwników, którzy w czasie wpisywania adresu zrbili np. literówkę. Bardziej niebezpieczną frmą tej techniki jest pdszywanie się pd ryginalne witryny, np. banku. W efekcie, nieświadmy użytkwnik, mże pdać swje hasł c daje mżliwść dknywania nadużyć Wybranie właściweg CMS a Każde zarządzanie treścią wymaga dpwiednieg systemu. Najbardziej kmfrtwa sytuacja jest wtedy gdy mżemy zlecić wyknanie dpwiednieg narzędzia zgdnie z naszymi indywidualnymi ptrzebami. Niestety nie zawsze jest t mżliwe. W takich przypadkach mżemy skrzystać z któregś z istniejących rzwiązań (patrz rzdział 3.6 na strnie 38). Przy jeg wybrze wart zwrócić uwagę na elementy isttne z punktu widzenia SEO: Mżliwść mdyfikacji tytułu strny. Przyjazne URL e ze słwami kluczwymi. Mdyfikacja meta tagów.

139 133 Stswanie własnych atrybutów/tagów HTML. Zmiana pisów linków (anchr). Elastyczny system kategrii z mżliwścią pisów. Kntrla strnicwania. Permanentne przekierwywanie (kd: 301). Wsparcie dla strumieni RSS. Zarządzanie brazkami (w tym atrybutem alt). Cache wanie treści. URL bez parametrów (np. sesji). Tagwanie (taxnmie). Nawigacja kruszkwa (breadcrumb). Generatr mapy witryny (sitemap.xml). Pprawna walidacja kdu XHTML Prtale wielnardwe W niektórych sytuacjach, treści musza być publikwane w wielu językach. Oczywiście t sam dtyczy również interfejsu użytkwnika (patrz punkt na strnie 36). Publikwanie treści w wielu językach, w kntekście SEO, znacza uwzględnienie kilku reguł. Jeżeli mamy taką mżliwść, t wart rzważyć stwrzenie reginalnych wersji strny, działających w dmenach krajwych (np. nazwa.pl, nazwa.es, itp). Analgicznie, mżemy pstarać się hsting gegraficznie zlkalizwany na bszarze daneg kraju. Jak wiadm, wyszukiwarki birą pd uwagę teg typu infrmacje (patrz punkt na strnie 118). Pwinniśmy również przeprwadzić kampanię (PR/marketingwą) mająca na celu utwrzenie linków d naszej strny w pinitwórczych mediach krajwych. Dzięki temu, nasze treści, będą mcniej kjarzne z kreślnym rynkiem.

140 134 Jeżeli nie chcemy twrzyć krajwych witryn t mżemy skrzystać z tej głównej. Musimy pdjąć decyzje spsbie dstępu d różnych wersji językwych naszych treści. Mżemy zastswać jedn z dwóch pdejść, przy użyciu: Pd-dmen, np. pl.mjafirma.cm/. Każda pd-dmena (język) ma wła- sną wartść, Katalgów, np. mjafirma.cm/pl/. Wartść pdkatalgów (języków) zależy d gólnej wartści dmeny. Trudn jednznacznie kreślić, które rzwiązanie jest lepsze. Wydaje się, że zaletą drugieg pdejścia jest mżliwść bazwania na "dbrej" pinii głównej dmeny Pzyskiwanie linków Jak wspmnieliśmy linki prwadzące d naszej strny mają grmne znaczenie z punktu widzenia SEO. W związku z tym pwinniśmy zadbać aby mieć ich jak najwięcej. Najczęstszym pwdem twrzenia linków jest chęć pkazania innym ciekawych treści, które publikujący link znalazł na naszej strnie. Chce aby jeg dwiedzający wiedzieli tym. Inna przyczyną utwrzenia linku na naszych treści, mże być emcjnalna reakcja publikująceg spwdwana np. zabawnym rysunkiem czy kntrwersyjną treścią (link baiting). Jest t trchę ryzykwne pnieważ trzeba zdecydwać czy jest spójne np. z wizerunkiem rganizacji. Pdstawwa kwestia plega na tym jak rzprpagwać infrmacje naszych treściach? Mamy wiele spsbów, np: Udstępnianie fragmentów/treści prtalu, Media spłeczne (np. Digg, Reddit, StumbleUpn, Delicius), Blgi, Katalgi (Directries). Innym spsbem pzyskiwania linków jest wykrzystanie zależnści bizneswych. Przykładw, firmy twrzące naszą sieć sprzedaży mają bwiązek publikacji takich linków (wart umieścić dpwiedni zapis w umwie współpracy). Bardziej bezpśrednie pdejście plega na zachęceniu d utwrzenia linku d naszeg prtalu. Mże t być list (najlepiej spersnalizwany d knkretnej

141 135 sby) skierwany d nieknkurencyjnej witryny (np. media branżwe), która mże być zaintereswana naszą tematyką. Ewentualnie wypełnienie frmularza kntaktweg. Ważne jest pdanie knkretnych pwdów/krzyści z utwrzenia takieg linku. Wreszcie mżemy samdzielnie utwrzyć link w mediach spłecznściwych, np. Linked in, wikipedia, Flickr, MeetUp, Twitter. Dyskusyjnym pdejściem, mgącym być źle zinterpretwanym przez wyszukiwarkę, jest wymiana linków pmiędzy witrynami (reciprcal linking). Ostatnie pdejście, tym razem ze świata rzeczywisteg plega na fercie zrganizwania jakiegś seminarium, szklenia, itp. Takie zdarzenie będzie reklamwane w mediach elektrnicznych za pmcą linków prwadzących d naszeg prtalu Śledzenie efektów SEO Tak jak wspmnieliśmy, SEO t długtrwały prces nie zawsze party na jasnych przesłankach. Mim wszystk, wdrażając SEO raz pstępując zgdnie z kreślnymi regułami chcielibyśmy być w stanie cenić jeg efekty. Zacznijmy d zdefiniwania warunków pczątkwych, tak abyśmy mieli z czym prównywać efekty naszej pracy: Ustalenie słów kluczwych przyciągających dwiedzających, Pdział ruchu wynikająceg z rganicznych wyników na pdstawie słów kluczwych, Najppularniejsze sekcje/treści witryny, Niezbyt ppularne treści, Aktywnść rbtów wyszukujących, Liczba zaindekswanych strn. Następnie ustalmy d czeg dążymy. Mże t być np. pprawa wyników sprzedaży, zwiększna glądalnść reklam, zwiększenie liczby: subskrypcji RSS, newletter a, rejestracji, pbrań, prób kntaktów, linków d naszej witryny. pprawa ruchu w witrynie,

142 136 pzyskanie dtacji. Abstrahując d uprzedni zdefiniwaneg celu, wart uważnie śledzić spsób pracy użytkwników z naszymi treściami raz systemem jak takim. Pwinniśmy cenić ruch w zależnści d wyszukiwarki raz słów kluczwych. Sprawdzić jakie strny d nas dsyłają (referring sites) i które treści są najppularniejsze. Wystrzegajmy się błędów takich jak pdejmwanie decyzji na pdstawie zbyt małej próbki danych, czy danych z niereprezentatywneg kresu czasweg (np. grudzień w sklepie internetwym). Ostatnią kwestią jest sprawdzenie czy aby większść ruchu z wyszukiwarek nie pchdzi z zapytań dtyczących naszej marki. Jeżeli tak, t prawdpdbnie mamy prblem związany z niewykrzystywaniem gólnych słów kluczwych raz bsługą zapytań dtyczących tzw. długieg gna (patrz punkt na strnie 121) Pdsumwanie SEO jest bardz isttnym aspektem współczesneg zarządzania treścią. Bardz częst, d jeg prawidłwej realizacji zależy liczba naszych klientów, a c za tym idzie sukces całeg przedsięwzięcia. Niestety, jest t niekńczący się prces, który wymaga rzległej, interdyscyplinarnej wiedzy m.in. z pgranicza infrmatyki, psychlgii, czy marketingu. Niekiedy mże wykrzystywać nieetyczne techniki spamerskie chciaż jest t zwykle niepłacalne w długim kresie czasu.

143 137 9 Zarządzanie treścią w Web 2.0/Web 3.0 Terminy Web 2.017, a statni również Web 3.0, są bardz ppularne, mim teg, że nie ma jednznacznej definicji c ne znaczają. Istnieje na ten temat wiele różnych pinii i pglądów. Pniższe rzdziały pdejmują próbę ich zdefiniwania raz pisania z uwzględnieniem specyfiki zarządzania treścią. 9.1 Web 2.0 Zacznijmy d próby ustalenia c t właściwe jest ten Web 2.0. Nie jest t sprawa prsta, pnieważ istnieje wiele pglądów na tę kwestię. Przykładw: Tim O'Reilly (twórca teg pjęcia raz załżyciel wydawnictwa O'- Reilly): Web 2.0 t bizneswa rewlucja w przemyśle kmputerwym spwdwana przez traktwanie Internetu jak platfrmy raz próbę zrzumienia źródeł sukcesu na niej. Dari de Judicibus (IBM): Web 2.0 t zrientwane na wiedzę śrdwi- sk gdzie ludzkie interakcje generują treści, które są publikwane, zarządzane i używane w aplikacjach sieciwych w architekturze zrientwanej na usługi. Stephen Fry (British Guardian): raczej kncepcja w głwach ludzi niż rzeczywistść. Właściwie pdkreśla wzajemnść stsunków pmiędzy użytkwnikiem, a dstawcą [treści]. Innymi słwa, ryginalna interaktywnść, pnieważ ludzie mgą wgrywać [treści] raz pbierać. Wydaje się, że najważniejszą zmianą, która zaszła i zstała chrzczną mianem Web 2.0, jest zmiana w samym użytkwniku Internetu. Z knsumenta treści, stał się również ich twórcą. W pprzedniej epce, którą umwnie nazwijmy Web 1.0, byli stsunkw nieliczni twórcy treści, raz duża grupa knsumentów. Oczywiście niebagatelną, czy wręcz kluczwą rlę, w tym zjawisku degrał element spłeczny/scjalny. Użytkwnicy serwisów spłecznściwych publikwali swje własne treści (np. zdjęcia), równcześnie czyta- 17 Użytkwnicy kmputerów, knwencję nazewniczą z liczbą, mgą kjarzyć jak nwą wersję prgramwania. W przypadku Web 2.0, raczej chcemy zaakcentwać nwść w spsbie pracy, a nie prgramwaniu jak takim.

144 138 jąc/glądając inne. Granice pmiędzy twórcami, a czytelnikami zstały zatarte. D teg dszła bardz duża ppularnść wszelkieg rdzaju blgów. Cześć z nich, niektórzy mgą stwierdzić, że większść, nie jest zbyt interesująca dla przeciętneg dbircy. Ale m.in. na tym plega piękn i zarazem przekleństw Internetu - każdy mże publikwać (prawie) dwlne treści, zarówn wartściwe, jak i kmpletnie marginalne Zjawiska w Web 2.0 Trend Web 2.0 sppularyzwał też pewne zjawiska, które krótk tutaj piszemy. Jednym z najppularniejszych jest wspólne tagwanie (flksnmy, cllabrative tagging, scial classificatin, scial indexing, scial tagging). Jeg głównym celem jest dkładne raz elastyczne klasyfikwanie treści. W przeciwieństwie d klasyczneg indekswania jest głwnie wyknywane przez dbirców treści. Każdy użytkwnik mże znaczyć treść za pmcą kreślnych słów kluczwych. W niektórych przypadkach mże też samdzielnie twrzyć słwniki je zawierające. Bardz częst tagi są przedstawiane w pstaci chmury, gdzie atrybuty kreślneg słwa (np. klr, wielkść) zależą d jeg ppularnści - rysunek Wizualizacja chmury tagów. Źródł: pracwanie własne przy użyciu: Wart zauważyć, że współpraca użytkwników była znana już wcześniej, np. księgarnia internetwa Amazn pzwalała pisać recenzje d rku 1995.