STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO NA LATA

Transkrypt

1 Załącznik do Uchwały Nr 301/XXXII/2013 Rady Miejskiej w Pajęcznie z dnia 30 grudnia 2013 r. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO NA LATA Grudzień 2013

2 SPIS TREŚCI 1. CZĘŚĆ WSTĘPNA TŁO I PRZYCZYNY WARTOŚCI, ZASADY, DEFINICJE STRUKTURA DOKUMENTU PRZESŁANKI WYNIKAJĄCE Z DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH CZĘŚĆ DIAGNOSTYCZNA CHARAKTERYSTYKA GMINY I MIASTA PAJĘCZNO DEMOGRAFIA MARGINALIZACJA I WYKLUCZENIE W PERSPEKTYWIE OŚRODKA POMOCY SPOŁECZNEJ ZAGROŻENIA WSPÓŁCZESNEJ RODZINY KWESTIA OSÓB BEZROBOTNYCH KWESTIA UZALEŻNIEŃ KWESTIA PRZESTĘPCZOŚCI KWESTIA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI IDENTYFIKACJA NAJWAŻNIEJSZYCH PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH NA TERENIE GMINY I MIASTA PAJĘCZNO ANALIZA SWOT ZASOBY UMOŻLIWIAJĄCE ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH PODSUMOWANIE CZĘŚCI DIAGNOSTYCZNEJ CZĘŚĆ PROGRAMOWA MISJA CELE STRATEGICZNE MONITORING I WDRAŻANIE STRATEGII STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 2

3 1. CZĘŚĆ WSTĘPNA. Ustawa o pomocy społecznej nakłada na gminę obowiązek opracowania i realizacji Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka. Strategia to usystematyzowania, długoterminowa i perspektywiczna koncepcja polityki społecznej, mająca na celu objęcie wsparciem osoby dotknięte wykluczeniem społecznym oraz stworzenie optymalnych warunków dla funkcjonowania społeczności lokalnej. Głównym zadaniem strategii jest wyrównanie szans społecznych mieszkańców gminy dzięki efektywnej współpracy wszystkich partnerów działających w obszarze polityki społecznej Niniejszy dokument bezpośrednio odnosi się do Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy i Miasta Pajęczno aby więc ułatwić porównanie obydwu dokumentów, zachowano strukturę pierwotnego dokumentu. Przy tworzeniu Strategii zachowano zgodność z przyjętymi dokumentami strategicznymi na poziomie Unii Europejskiej, kraju poziomie regionalnym oraz lokalnym STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 3

4 1.1. TŁO I PRZYCZYNY Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych ma stanowić podstawę do realizacji względnie trwałych wzorów interwencji społecznych, podejmowanych w celu zmiany (poprawy) tych stanów rzeczy (zjawisk) występujących w obrębie danej społeczności, które oceniane są negatywnie. Dokument charakteryzuje w szczególności działania publicznych i prywatnych instytucji rozwiązujących kwestie społeczne, podejmowane dla poprawy warunków zaspokojenia potrzeb przez wybrane kategorie osób i rodzin. Obowiązek opracowania Strategii Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych wynika wprost z art. 17. ust. 1 ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 182 z późn. zm.). Różnorodność problemów społecznych występujących w gminie powoduje konieczność wzięcia pod uwagę także innych aktów prawnych, które mają istotny wpływ na konstrukcję dokumentu i rozwiązywanie zadań społecznych w przyszłości. Są to m.in.: ustawa z dnia 24 kwietnia 2003r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (t.j. Dz. U. z 2010r. Nr 234, poz z późn. zm.), ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (t.j. Dz. U. z 2011 r. Nr 43, poz. 225 z późn. zm.), ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 674 z póżn. zm.), ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (t.j. Dz. U. z 2012 r. poz z późn. zm.), ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz. U. z 2011r. Nr 127, poz. 721 z późn. zm.), ustawa z dnia 27 sierpnia 2009r. o finansach publicznych (t.j. Dz. U z 2013r., poz. 885,) ustawa z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz. U. z 2006 r. Nr 139 poz. 992 z późn. zm.), STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 4

5 ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (t.j. Dz. U. z 2012 r., poz. 124), ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r., Nr 180 poz z późn. zm.). Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 o wpieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz.U. z 2013r. poz. 135 z późn. zm.) Oprócz wspomnianych aktów prawnych przy realizacji strategii może zachodzić potrzeba odwołania się również do ustaw i aktów wykonawczych z zakresu ochrony zdrowia, oświaty i edukacji publicznej, budownictwa socjalnego. Europejska polityka społeczna została określona w głównej mierze podczas Szczytu Lizbońskiego w 2000 roku, na którym kraje członkowskie Unii Europejskiej uznały, że zwalczanie ubóstwa i wykluczenia społecznego będzie centralnym elementem w procesie modernizacji europejskiego modelu społecznego. W roku 2001 uzgodniony został przez Radę, Parlament i Komisję Europejską Wspólnotowy program na rzecz walki z wykluczeniem społecznym na lata Jego celem jest wsparcie współpracy pomiędzy krajami Unii Europejskiej i zwiększenie skuteczności przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Polska zgłosiła gotowość przystąpienia do programu, w efekcie czego podjęła prace nad przygotowaniem Memorandum w sprawie Integracji Społecznej (Joint Inclusion Memorandum JIM), Narodowej Strategii Integracji Społecznej oraz Krajowego Planu Działania na rzecz Integracji Społecznej. Powołany przez Prezesa Rady Ministrów w roku 2003 Zespół Zadaniowy do spraw Reintegracji Społecznej opracował dokument pt.: Narodowa Strategia Integracji Społecznej dla Polski. Autorzy tego dokumentu podjęli próbę dokonania całościowej analizy sytuacji społecznej w Polsce, wskazania priorytetowych problemów oraz dobrych praktyk na rzecz inkluzji osób i grup. Opracowując lokalną strategię rozwiązywania problemów społecznych, uwzględniono dokumenty programowe, w których akcentuje się konieczność STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 5

6 zapewnienia dialogu i partnerskiej współpracy instytucji rządowych, samorządowych, organizacji pozarządowych oraz biznesu. Uznaje się także za niezbędną partnerską współpracę z osobami podlegającymi wykluczeniu społecznemu. Wspomniane dokumenty to przede wszystkim: Narodowy Plan Rozwoju na lata Strategia Polityki Społecznej na lata Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego Krajowy Program Reform na rzecz realizacji strategii Europa 2020 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego : Regiony, Miasta Obszary Narodowa Strategia Integracji Społecznej dla Polski Krajowy Plan Działania na Rzecz Zatrudnienia Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Pajęczno Strategia Rozwoju Lokalnego Powiatu Pajęczańskiego 1.2. WARTOŚCI, ZASADY, DEFINICJE Wartość to termin używany do określenia tego, co godne uznania i pożądania, cenne i dobre. Człowiek budujący swój system wartości pewne z nich eliminuje (odrzuca jako złe, czyli traktuje je jako antywartości ), inne pozostawia i hierarchizuje według przypisywanej im ważności. Wartość jest cechą względną, a to oznacza, że nie zawsze, nie w każdym miejscu, nie przez wszystkich i nie w każdych okolicznościach przypisywana jest przedmiotom podlegającym ocenie. Przedmiotami wartościowania w polityce społecznej są najczęściej stosunki społeczne, stan zaspokojenia potrzeb, instytucje społeczne, stosunki między człowiekiem a przyrodą. Polityka społeczna oparta na określonych zasadach, normach i wartościach może być postrzegana jako przewodnik działania państwa i władz samorządowych różnych szczebli w celu: kształtowania warunków życia ludności oraz stosunków międzyludzkich, a także ogólnych warunków rozwoju; harmonizowania i godzenia rozbieżnych interesów różnych grup społecznych oraz tworzenia warunków dla pokoju społecznego między kapitałem a pracą. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 6

7 Z wartości wynikają zarówno cele polityki społecznej, jak i zasady. Źródła, z których czerpie wartości polityka społeczna, są bardzo różnorodne. Są to m.in. ideologie, doktryny społeczne i gospodarcze, społeczne oczekiwania wyrażane za pośrednictwem różnych kanałów społecznej komunikacji, normy zwyczajowe, poglądy osób znaczących w społeczeństwie. W polityce społecznej, odwołującej się do wartości cenionych przez społeczeństwo, ważny jest podział na wartości odczuwane i uznawane. Wartości odczuwane wiążą się głównie ze sferą emocjonalną, zaś uznawane opierają się na przekonaniach, że pewne cechy powinny być odczuwane jako wartość. Zasady to ogólne doktryny i normy działania, którymi powinny kierować się podmioty polityki społecznej w realizacji podstawowego celu, jakim jest zaspokajanie potrzeb. Niektóre zasady polityki społecznej są tożsame z wartościami. Zasady, które są najczęściej artykułowane bądź realizowane w polityce społecznej, a które stają się dla twórców strategii podstawowymi fundamentami budowania społeczności lokalnej, wolnej od zagrożeń i problemów społecznych, to: 1. Zasada samopomocy przejawia się w istnieniu i rozwoju pomocy wzajemnej ludzi zmagających się z podobnymi problemami życiowymi oraz pomocy silniejszych dla słabszych; zazwyczaj w ramach niewielkich nieformalnych grup. 2. Zasada przezorności oznacza, że bezpieczeństwo socjalne jednostki nie może być tylko efektem świadczeń ze strony społeczeństwa, ale wynikać powinno także z odpowiedzialności człowieka za przyszłość własną i rodziny. 3. Zasada solidarności społecznej najczęściej rozumiana jako przenoszenie konsekwencji, niekiedy utożsamiana z solidaryzmem społecznym, oznaczającym wyższość wspólnych interesów członków społeczeństwa nad interesami poszczególnych klas lub warstw. 4. Zasada pomocniczości oznacza przyjęcie określonego porządku, w jakim różne instytucje społeczne dostarczają jednostce wsparcia, gdy samodzielnie nie jest w stanie zaspokoić swoich potrzeb; w pierwszej kolejności pomoc powinna pochodzić od rodziny, a następnie od społeczności lokalnej, a na końcu od państwa. 5. Zasada partycypacji wyraża się w takiej organizacji życia społecznego, która poszczególnym ludziom zapewnia możliwość pełnej realizacji swoich ról społecznych, natomiast poszczególnym grupom pozwala zająć równoprawne z innymi miejsce w społeczeństwie. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 7

8 6. Zasada samorządności stanowi realizację takich wartości, jak wolność i podmiotowość człowieka, a wyraża się w takiej organizacji życia społecznego, która jednostkom i grupom gwarantuje prawo do aktywnego udziału w istniejących instytucjach społecznych oraz tworzenia nowych instytucji w celu skuteczniejszego zaspokajania potrzeb i realizacji interesów. 7. Zasada dobra wspólnego przejawia się w takich działaniach władz publicznych, które uwzględniają korzyści i interesy wszystkich obywateli i polegają na poszukiwaniu kompromisów tam, gdzie interesy te są sprzeczne. 8. Zasada wielosektorowości polega na równoczesnym funkcjonowaniu publicznych podmiotów polityki społecznej, organizacji pozarządowych i instytucji rynkowych, które dostarczają środków i usług służących zaspokajaniu potrzeb społeczeństwa. Polityka społeczna, jako przewodnik czy też wskazówka działania oparta na zadeklarowanych wartościach i zasadach, określa i wyjaśnia misję, obejmuje możliwości i cele przedsięwzięć organizacyjnych, wymusza odpowiednie zachowania, nakreślając przydział odpowiedzialności i towarzyszącą temu delegację kompetencji na wszystkie poziomy organizacyjne. Z wymienionych powyżej zasad wynikają podstawowe cele, które powinny kształtować politykę społeczną w danym środowisku lokalnym. Są to przede wszystkim: dążenie do poprawy położenia materialnego i wyrównywanie szans życiowych grup społeczeństwa ekonomicznie i socjalnie najsłabszych; prowadzenie bieżących działań osłonowych; dostrzeganie z wyprzedzeniem zagrożeń społecznych; dorównywanie do standardów unijnych i międzynarodowych. Polityka społeczna Unii Europejskiej opiera swoje założenia na działaniach związanych z polepszeniem warunków życia, pracy i kształcenia, zapewnieniem powszechności prawa do zatrudnienia i wykształcenia, a wreszcie stworzeniem systemu zabezpieczenia społecznego. Z uwagi na przystąpienie naszego kraju do tej struktury społeczno-gospodarczej jest rzeczą oczywistą i zrozumiałą, że właśnie te wartości i zasady stanowią fundament budowy dokumentu wskazującego lokalne problemy społeczne i metody ich rozwiązywania. W polityce społecznej terminem problemy społeczne oznacza się wszelkiego rodzaju dolegliwości, zakłócenia, niedogodności występujące w życiu zbiorowym. Natomiast określeniem kwestia społeczna wyróżnia się wśród nich te, które: STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 8

9 odznaczają się szczególną dolegliwością dla potencjału osobowego społeczeństwa; są następstwem niedostosowania sposobu, w jaki funkcjonuje społeczeństwo, do podstawowych potrzeb indywidualnych i zbiorowych; nie są możliwe do rozwiązania siłami pojedynczych grup ludzkich. W węższym znaczeniu termin kwestia społeczna oznacza konkretny problem o szczególnie wysokim stopniu dotkliwości dla życia i współdziałania członków społeczności. W szerszym znaczeniu termin ten oznacza natomiast sprzeczność pomiędzy zasadami obowiązującymi w danym społeczeństwie, formacji ustrojowej czy nawet cywilizacji, a dążeniami jednostek i zbiorowości do godnego życia. Przyjmuje się, że źródła kwestii społecznych tkwią wewnątrz społeczeństwa, w mechanizmach życia zbiorowego i mogą być jak każdy problem społeczny ograniczane i rozwiązywane we wszystkich skalach współżycia: od rodziny poprzez środowiska lokalne i zawodowe po skalę ogólnopaństwową czy międzynarodową. Mechanizmów powstawania problemów społecznych i kwestii społecznych upatrywać należy w funkcjonowaniu społeczeństwa. Są nimi przede wszystkim: dezorganizacja społeczeństwa; gwałtowna zmiana społeczna; opóźnienia kulturowe; przemiany gospodarcze wyprzedzające przemiany w sposobie myślenia i działania; złe funkcjonowanie instytucji politycznych czy administracyjnych; niekompetencja polityków czy urzędników państwowych; dysfunkcjonalność instytucji społecznych; dominacja grup społecznych, eksploatacja, wyzysk; nierówności społeczne, niesprawiedliwość społeczna; złe funkcjonowanie instytucji edukacyjnych; nieprzystosowanie do pełnienia określonych ról społecznych. Funkcjonujące w środowisku lokalnym kwestie i problemy społeczne prowadzą do wykluczenia społecznego, czyli sytuacji uniemożliwiającej lub znacznie utrudniającej jednostce lub grupie zgodne z prawem pełnienie ról społecznych, korzystanie z dóbr publicznych i infrastruktury społecznej, gromadzenie zasobów i zdobywanie dochodów w godny sposób. Środkiem umożliwiającym przeciwdziałanie tej sytuacji jest integracja społeczna oparta na zasadach dialogu, wzajemności i równorzędności. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 9

10 Podejmowane w tym celu działania wspólnotowe służą budowie społeczeństwa opartego na demokratycznym współuczestnictwie, rządach prawa i poszanowaniu różnorodności kulturowej. W społeczeństwie tym obowiązują i są realizowane podstawowe prawa człowieka i obywatela oraz skutecznie wspomaga się jednostki i grupy w realizacji ich celów życiowych. Przygotowując dokument programowy, wskazujący kierunki działań samorządu w kształtowaniu i realizacji lokalnej polityki społecznej, nie można nie wspomnieć o wartości podstawowej, która posłużyła autorom za fundament przy jego opracowywaniu. Wartością tą jest zasada wspierania rodziny jako najważniejszej komórki społecznej. Jest ona głównym przesłaniem niniejszego dokumentu, gdyż od wspierania siły rodziny należy rozpoczynać każdy rodzaj oferowanej pomocy STRUKTURA DOKUMENTU Strategie rozwiązywania problemów społecznych to względnie trwałe wzory interwencji społecznych podejmowanych w celu zmiany (poprawy) tych stanów rzeczy (zjawisk), występujących w obrębie danej społeczności, które oceniane są negatywnie. Mówiąc o gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych, należy mieć na myśli w szczególności działania publicznych i prywatnych instytucji pomocy społecznej (i pokrewnych), prowadzone na terenie gminy, podejmowane dla poprawy warunków zaspokojenia potrzeb przez wybrane kategorie osób i rodzin, mieszkańców gminy. W oparciu o uzyskane informacje i materiały został przygotowany dokument, który pozwoli na racjonalizację lokalnej polityki społecznej oraz wskaże obszary, które w najbliższym czasie powinny stać się przedmiotem szczególnej troski władz lokalnych. Metodyka opracowania dokumentu pozwoliła zaangażować środowisko lokalne w budowę strategii na najważniejszych etapach, od diagnozy do wdrożenia i realizacji. Przedłożony materiał został opracowany w Miejsko-Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej w Pajęcznie przy merytorycznym wsparciu firmy zewnętrznej, która polegała głównie na doradztwie i systematyzacji układu głównych elementów wypracowanego dokumentu. Perspektywa czasowa obowiązywania niniejszego dokumentu została skomunikowana z głównymi dokumentami strategicznymi wpływającymi na rozwiązywanie lokalnych problemów, tj. Narodowym Planem Rozwoju oraz Narodową STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 10

11 Strategią Integracji Społecznej, wyznaczającymi działania i stwarzającymi możliwość ubiegania się o środki zewnętrzne do 2013 roku. METODOLOGIA OPRACOWANIA DOKUMENTU W S T Ę P RAMY PRAWNE I WARTOŚCI PRZYJĘTE PRZEZ AUTORÓW DOKUMENTY STRATEGIA OGÓLNOKRAJOWE WOJEWÓDZKA Analiza dokumentów i ich wpływ na lokalną społeczność ŹRÓDŁA WYWOŁANE D I A G N O Z A ŹRÓDŁA ZASTANE Dane Statystyczne, Dane Ośrodka Pomocy Społecznej, Dane Powiatowego Urzędu Pracy, Dane Policji, Inne. Analiza SWOT, Badanie ankietowe Identyfikacja problemów społecznych ANALIZA ZASOBÓW Instytucje samorządowe, Organizacje pozarządowe. P R O G R A M O W A N I E MISJA CELE STRATEGICZNE CELE SZCZEGÓŁOWE KIERUNKI DZIAŁAŃ, PROGRAMY I PROJEKTY STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 11

12 1.4. PRZESŁANKI WYNIKAJĄCE Z DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH Konstruując strategię rozwiązywania problemów społecznych, należy pamiętać, że nie jest to jedyny dokument w obszarze polityki społecznej, którego skutki będą dotyczyły jej mieszkańców. Krytyczna analiza dokumentów programowych powstających na poziomie kraju, województwa czy powiatu pozwala na skuteczniejsze programowanie działań na poziomie lokalnym w taki sposób, by nie powielać pewnych działań, ale wpisywać się własnymi propozycjami programowymi w już funkcjonującą rzeczywistość formalnoprawną NARODOWY PLAN ROZWOJU NA LATA Narodowy Plan Rozwoju na lata jest kompleksowym programem rozwoju społeczno-gospodarczego Polski. Przygotowanie i realizacja NPR ma spowodować skuteczne włączenie Polski w kształtowanie Unii Europejskiej, której jednym z konstytucyjnych fundamentów jest zasada spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Obecność Polski w Unii Europejskiej stwarza naszemu krajowi ogromną szansę na zmniejszenie dystansu do najwyżej rozwiniętych społeczeństw. Narodowy Plan Rozwoju (NPR) na lata spaja wszystkie przedsięwzięcia o charakterze rozwojowym. Jest on koncepcją modernizacji polskiej gospodarki oraz propozycją takich zmian instytucjonalnych, które umożliwią tę modernizację. Ostateczny projekt Narodowego Planu Rozwoju na lata został przyjęty przez Radę Ministrów 6 września 2005 r. Misją NPR jest podjęcie i uruchomienie przedsięwzięć, które zapewnią wysoki wzrost gospodarczy, spowodują umocnienie konkurencyjności regionów i przedsiębiorstw oraz przyczynią się do wzrostu zatrudnienia przy zapewnieniu wyższego poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Narodowy Plan Rozwoju na lata formułuje trzy cele strategiczne: 1. Utrzymanie kraju na ścieżce wysokiego tempa wzrostu gospodarczego. Polska gospodarka charakteryzuje się znaczącym potencjałem rozwojowym, ale też szeregiem strukturalnych zapóźnień i deficytów. Zagrożeniem jest na przykład wysoki i szybko rosnący poziom zadłużenia państwa. Rozwiązywanie zasadniczych STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 12

13 problemów gospodarczych i społecznych będzie możliwe jedynie pod warunkiem utrzymania wysokiego poziomu wzrostu gospodarczego. 2. Wzmocnienie konkurencyjności regionów i przedsiębiorstw oraz wzrost zatrudnienia. W 2004 r. polska gospodarka wyszła z okresu stagnacji i spowolnionego tempa wzrostu gospodarczego. Można przewidywać, że tempo wzrostu gospodarczego zbliży się do poziomu 6 procent. Właśnie teraz niezbędne staje się podejmowanie procedur i uruchamianie przedsięwzięć, które umocnią mikroekonomiczne fundamenty gospodarki oraz utrwalą tendencję wzrostową. 3. Podniesienie poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Transformacja ustrojowa w latach wiązała się z występowaniem negatywnych zjawisk społeczno-gospodarczych. Wysokie bezrobocie, pogłębiające i poszerzające się ubóstwo, wykluczenie społeczne, dezintegracja społeczna, marginalizacja wielu wspólnot lokalnych i peryferyzacja niektórych regionów stanowią zagrożenie i przeszkodę w rozwoju społeczeństwa obywatelskiego oraz stają się źródłem konfliktów społecznych. Jednocześnie zjawiska te ograniczają potencjał rozwojowy gospodarki i możliwości awansu cywilizacyjnego. Stąd rozwój społecznogospodarczy musi respektować m.in. zasadę zrównoważonego rozwoju. Miarami realizacji tego celu będą: zróżnicowanie poziomu dochodów i rozwoju regionalnego oraz dostępność komunikacyjna do regionów peryferyjnych. Narodowy Plan Rozwoju na lata jest kontynuacją obowiązującego obecnie planu na lata STRATEGIA POLITYKI SPOŁECZNEJ Celem strategii jest budowa zintegrowanego systemu polityki państwa prowadzącej do ułatwienia wszystkim obywatelom równego dostępu do praw \społecznych, poprawa warunków funkcjonowania rodzin oraz wsparcia grup i osób zagrożonych wykluczeniem społecznym przy zapewnieniu demokratycznego współuczestnictwa obywateli. Wyróżniono w niej osiem priorytetów, ich realizacja prowadzi do osiągnięcia celu sformułowanego w strategii. Priorytety zawarte w dokumencie Strategii: - poprawa warunków dla powstania i funkcjonowania rodzin, STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 13

14 - wsparcie rodzin w wychowaniu i edukacji dzieci, - wdrożenie aktywnej polityki społecznej, - kompleksowa rehabilitacja i aktywacja osób niepełnosprawnych, - budowa systemu wsparcia dla osób w wieku poprodukcyjnym, - aktywacja i mobilizacja partnerów lokalnych, - partnerstwo publiczno społeczne jako podstawa rozwoju usług społecznych, - integracja społeczna i zawodowa imigrantów STRATEGIA ROZWOJU POLITYKI SPOŁECZNEJ WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego odnosi się do zagadnień opisywanych w niniejszym dokumencie przede wszystkim w sferach społecznej i ekonomicznej. W sferze społecznej komplementarnymi priorytetami są: - podniesienie poziomu wykształcenia i rozwój kulturowy mieszkańców. Jej celem jest zwiększenie możliwości dostępu młodzieży wsi i małych miast do różnych form kształcenia oraz dostosowywanie kwalifikacji mieszkańców do potrzeb rozwijającej się gospodarki regionu. Zadaniami w/w priorytetu są: stymulowanie jakości kształcenia przez wyższe szkoły publiczne i niepubliczne, rozwijanie i promowanie różnych form nabywania nowych i zmiany posiadanych kwalifikacji zawodowych, a także kształcenia ustawicznego. - podniesienie jakości życia i stanu zdrowotności mieszkańców. Jej celem jest dążenie do poprawy jakości życia przynajmniej do przeciętnych standardów europejskich, zatrzymanie niekorzystnych tendencji demograficznych. Zadaniem w/w priorytetu jest wspieranie przedsiębiorczości lokalnej prowadzącej do wzrostu dochodów mieszkańców. W sferze ekonomicznej komplementarnym priorytetem jest: - stymulowanie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich regionu. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 14

15 Jej celem jest: zwiększenie dochodów z działalności rolniczej oraz poprawa warunków cywilizacyjnych mieszkańców wsi poprzez wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich prowadzący do aktywizacji na nich życia gospodarczego KRAJOWY PROGRAM REFORM NA RZECZ REAZLIZACJI STRATEGII EUROPA 2020 Program przedstawia kierunki działań, dzięki którym Polska odpowie na współczesne wyzwania. Połączono w nim cele rozwojowe z priorytetami wyznaczonymi w strategii Europa 2020 : - rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacjach, - promowanie gospodarki zrównoważonej (jest konkurencyjna, w niewielkim stopniu obciążająca środowisko naturalne, efektywniej wykorzystująca zasoby), - wzmocnienie gospodarki (wysokie zatrudnienie, spójność ekonomiczna, społeczna i terytorialna). Obszary Krajowego Programu Reform: - infrastruktura dla wzrostu zrównoważonego, - innowacyjność dla wzrostu inteligentnego, - aktywność dla wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu. Osiągnięcie wzrostu inteligentnego zrównoważonego i sprzyjającego włączeniu społecznemu oznaczać będzie realizację strategii Europa 2020, umożliwiającej powstanie gospodarki na miarę XXI wieku. Krajowy Program Reform (KPR) uwzględnia również wytyczne Rady Europejskiej z marca 2011r. skierowane do państw członkowskich UE, dotyczące konsolidacji fiskalnej i reform strukturalnych. W programie zapisano zalecenia wynikające z przystąpienia Polski do Paktu Euro Plus. Chodzi m.in. o działania skierowane na wspieranie konkurencyjności, zatrudnienia, stabilności finansów publicznych oraz stabilności finansowej. Nowy system zarządzania rozwojem kraju został przedstawiony w Długookresowej strategii rozwoju kraju oraz w Koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju i planie zagospodarowania przestrzennego kraju. Do 2020 roku najważniejszymi dokumentami strategicznymi będą: Średniookresowa strategia rozwoju kraju, Krajowy Program Reform oraz 9 strategii zintegrowanych: Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki; Strategia rozwoju kapitału STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 15

16 ludzkiego; Strategia rozwoju transportu do 2020 roku; Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko; Sprawne państwo; Strategia rozwoju kapitału społecznego; Krajowa strategia rozwoju regionalnego 2010/2020. Regiony, miasta, obszary wiejskie; Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP; Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa. Program określa działania, które należy podjąć do roku Ponadto przewiduje się jego coroczną aktualizację, która umożliwi wskazywanie zadań priorytetowych. Krajowy Program Reform koncentruje się na zadaniach, mających na celu odrobienie zaległości rozwojowych oraz budowę nowych przewag konkurencyjnych, poprzez skracanie dystansu infrastrukturalnego w transporcie, energetyce, telekomunikacji, infrastrukturze społecznej oraz podniesienie jakości stanowionego prawa i usług świadczonych przez administrację publiczną. Budowanie nowych przewag konkurencyjnych to poprawa zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw oraz społeczeństwa. Chodzi tu głównie o ściślejsze powiązanie sektora nauki i szkolnictwa wyższego ze sferą gospodarki. Rozwój nowych technologii, powszechny dostęp do Internetu zwiększą innowacyjność polskiej gospodarki i umożliwiaj jej dalszy rozwój. W programie w możliwie szerokim zakresie uwzględniono wykorzystywanie środków z Polityki Spójności i Wspólnej Polityki Rolnej i UE KRAJOWA STRATEGIA ROZWOJU REGIONALNEGO : REGIONY, MIASTA, OBSZARY WIEJSKIE Strategia ta określa cele polityki regionalnej wobec poszczególnych terytoriów w kraju, w tym obszarów miejskich i wiejskich, oraz definiuje ich relacje w odniesieniu do innych polityk publicznych o terytorialnym ukierunkowaniu. Dokument zawiera również sposób działania podmiotów publicznych, w szczególności rządów i samorządów, województw dla osiągnięcia strategicznych celów rozwoju kraju. Jedną z istotnych zasad jest tzw. nowy paradygmat polityki regionalnej oznaczający: - przejście od tradycyjnej redystrybucji środków do podejścia zakładającego wzmacnianie i wykorzystanie potencjałów terytorialnych, - odejście od podziału na polityki inter i intraregionalną, na rzecz jednej, wspólnej polityki określającej (w odniesieniu do terytorium) cele dla wszystkich podmiotów publicznych, STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 16

17 - odejście od modelu krótkoterminowych, odgórnie dystrybuowanych dotacji dla najmniej uprzywilejowanych obszarów" do modelu długofalowych, zdecentralizowanych polityk rozwojowych adresowanych do wszystkich regionów, - wielosektorowe (horyzontalne) podejście do działań rozwojowych ukierunkowane terytorialnie, - odejście od rozproszonej interwencji do bardziej selektywnych (skoncentrowanych) inwestycji, - zwiększenie roli szczebla regionalnego w uruchamianiu procesów rozwojowych w systemie wieloszczeblowego zarządzania, - zróżnicowane podejście do różnych typów terytoriów (rozumianych funkcjonalnie). W Strategii podkreślono działania dotyczące wzmocnienia wielopoziomowego systemu zarządzania, w którym zwiększa się rola samorządu województwa który również będzie podmiotem realizacji polityki regionalnej. Ważne będzie również dopasowanie odpowiedzialności za zadania publiczne do najbardziej efektywnego poziomu zarządzania, racjonalizacja systemu finansowania polityk publicznych przez proces terytorializacji, system finansowania jednostek samorządu terytorialnego. Wprowadzony zostanie nowy instrument kontrakt regionalny. Przedstawione w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego wyzwania łączą wymiar europejski i krajowy. Określone zostały na podstawie diagnozy sytuacji społeczno gospodarczej przeprowadzonej w odniesieniu do różnych skal przestrzennych i determinantów konkurencyjności polskich regionów NARODOWA STRATEGIA INTEGRACJI SPOŁECZNEJ Cele polityki integracji społecznej w Polsce wynikają przede wszystkim z priorytetów określonych w przyjętej w czerwcu 2004 r. Narodowej Strategii Integracji Społecznej. Wynikają również z założeń w zakresie zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego przyjętych w grudniu 2000r. przez Radę Europejską w Nicei. Polska w pełni zaakceptowała ich zasadność, co zostało oficjalnie potwierdzone poprzez przyjęcie w grudniu 2003r. Wspólnego Memorandum Polski i Unii Europejskiej o Integracji Społecznej (Joint Inclusion Memorandum). Zarówno Krajowy Plan Działania na rzecz Integracji Społecznej, jak i Wspólne Memorandum są elementami realizacji Strategii Lizbońskiej, która została przyjęta przez piętnaście krajów członkowskich UE w marcu 2000 roku. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 17

18 Polskie priorytety wpisują się także w podstawowe założenia Zrewidowanej Strategii Spójności Społecznej Rady Europy, której inauguracja odbyła się w lipcu 2004 r. w Warszawie. Jednym z tych założeń jest budowanie integracji i spójności społecznej w oparciu o prawa człowieka, a zwłaszcza te prawa, które zostały zawarte w Zrewidowanej Europejskiej Karcie Społecznej. Priorytety Narodowej Strategii Integracji Społecznej stworzone zostały z perspektywą ich realizacji do 2010 roku. Krajowy Plan Działania uwzględnia te priorytety, których realizacja jest szczególnie pilna. Wynikają one także z przedstawionej analizy sytuacji ekonomiczno-społecznej ilustrującej podstawowe przyczyny ubóstwa i zagrożenia wykluczeniem społecznym. Priorytety zawarte w NSIS w zakresie realizacji prawa do edukacji są następujące: wzrost uczestnictwa dzieci w wychowaniu przedszkolnym; poprawa jakości kształcenia na poziomie gimnazjalnym i średnim; upowszechnienie kształcenia na poziomie wyższym i jego lepsze dostosowanie do potrzeb rynku pracy; rekompensowanie deficytów rozwoju intelektualnego i sprawnościowego dzieci; upowszechnienie kształcenia ustawicznego. W zakresie realizacji prawa do zabezpieczenia socjalnego: radykalne ograniczenie ubóstwa skrajnego, którego poziom jest obecnie nieakceptowany i wymaga podjęcia zdecydowanych działań; ograniczenie tendencji wzrostowych rozwarstwienia dochodowego, tak aby różnice te nie odbiegały od przeciętnego poziomu w krajach UE. Bezrobocie jest jedną z form wykluczenia społecznego silnie powiązaną z innymi jego przejawami, np. ubóstwem, w warunkach niskiej skuteczności systemu zabezpieczenia socjalnego dla osób bezrobotnych i ich rodzin. Dlatego też w Narodowej Strategii Integracji Społecznej cztery z dwudziestu priorytetów odnoszą się do sfery działań dotyczących realizacji prawa do pracy: ograniczenie bezrobocia długookresowego; zmniejszenie bezrobocia młodzieży; zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród niepełnosprawnych; zwiększanie liczby uczestników aktywnej polityki rynku pracy. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 18

19 W zakresie realizacji prawa do ochrony zdrowia: wydłużenie przeciętnego trwania życia w sprawności; upowszechnienie dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych z środków publicznych; zwiększenie zakresu objęcia kobiet i dzieci programami zdrowia publicznego. W zakresie realizacji innych praw społecznych: zwiększenie dostępu do lokali (mieszkań) dla grup najbardziej zagrożonych bezdomnością; zapewnienie lepszego dostępu do pracowników socjalnych; rozwinięcie pomocy środowiskowej i zwiększenie liczby osób objętych jej usługami; zwiększenie zaangażowania obywateli w działalność społeczną; realizacja Narodowej Strategii Integracji Społecznej przez samorządy terytorialne; zwiększenie dostępu do informacji obywatelskiej i poradnictwa KRAJOWY PALN DZIAŁANIA NA RZECZ ZATRUDNIENIA Krajowy Plan Działania obejmuje zasady realizacji Europejskiej Strategii Zatrudnienia oraz stanowi podstawę realizacji zadań państwa w zakresie promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia, a także aktywizacji społecznej. Stanowi także fundament do przygotowania przez samorząd województwa corocznych regionalnych planów działań na rzecz zatrudnienia, określających priorytetowe grupy bezrobotnych i innych osób wymagających wsparcia. Jest również punktem wyjścia dla poszukiwania nowych, bardziej sprawnych i efektywnych instrumentów oraz rozwiązań w zakresie zarządzania rynkiem pracy. Prognozuje także większe zaangażowanie partnerów społecznych w realizację polityk rynku pracy, podmiotów prywatnych i trzeciego sektora w aktywizowanie i niesienie pomocy bezrobotnym GMINNY PLAN ROZWOJU LOKALNEGO NA LATA Celem wspólnoty samorządowej jest stworzenie przyjaznego środowiska dla mieszkańców oraz podniesienie poziomu ich życia do przeciętnego STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 19

20 standardu europejskiego poprzez zapewnienie stałego, zrównoważonego rozwoju wspartego na solidnej bazie gospodarczej. Realizacja celu głównego powiatu pajęczańskiego nastąpi poprzez realizację celów ogólnych, szczegółowych oraz poszczególnych zadań, wdrożenie których umożliwi poprawę sytuacji społeczno gospodarczej na obszarze objętym Planem Rozwoju Lokalnego. Plan Rozwoju Lokalnego obejmuje cztery obszary: Gospodarka, przedsiębiorczość, Ochrona Środowiska Oświata, edukacja, sport, Turystyka. Gospodarka, przedsiębiorczość Jednym z celów tego obszaru jest zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej gminy. Może on zostać osiągnięty poprzez prowadzenie aktywnej i skutecznej promocji gospodarczej gminy oraz poprzez poprawę jakości dostępu świadczonych usług przez instytucje sektora publicznego na rzecz mieszkańców i przedsiębiorców. Kolejnym celem tego obszaru jest poprawa sieci komunikacji drogowej jego celem szczegółowym jest budowa obwodnicy mającej na celu zwiększenie bezpieczeństwa w ruchu drogowym i zwiększenie konkurencyjności gminy. Ochrona Środowiska Celem obszaru jest poprawa stanu środowiska naturalnego, celem szczegółowym jest uregulowanie gospodarki wodno ściekowej na terenie gminy. Oświata, edukacja, sport, Celem tego obszaru jest zwiększenie dostępności do edukacji. Szczegółowymi STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 20

21 celami są: poprawa stanu infrastruktury edukacyjnej w gminie, zwiększenie dostępu do sportu poprzez społeczności lokalne oraz podniesienie jakości kształcenia i poprawy dostępu do edukacji. Turystyka Celem tego obszaru jest wzrost znaczenia kultury i turystyki jako czynników stymulujących rozwój społeczno gospodarczy gminy. Celem szczegółowym jest aktywizacja istniejących i rozwój nowych trendów turystycznych oraz promocja regionalnego rynku turystycznego. Proces planowania rozwoju na terenie gminy ma na celu wskazanie w jakim kierunku powinna dążyć gmina w okresie kilkunastu lat PLAN ROZWOJU LOKALNEGO POWIATU PAJĘCZAŃSKIEGO Głównym celem powiatu pajęczańskiego, który jest zapisany w Strategii Rozwoju Powiatu Pajęczańskiego jest która została zatwierdzona Uchwałą Nr 68/X/2000 Rady Powiatu Pajęczańskiego z dnia 29 lutego 2000r. jest wzrost poziomu życia ludności powiatu pajęczańskiego przez zapewnienie stabilnego i dynamicznego rozwoju gospodarczego. Cel główny przekłada się na cele strategiczne, a te z kolei na cele cząstkowe. Plan zakłada sześć celów strategicznych: Cel I wspieranie procesów restrukturyzacji i modernizacji rolnictwa szczególnie poprzez: tworzenie i umacnianie grup producenckich oraz działań na rzecz poprawy efektywności produkcji rolniczej. Cel II zachowanie unikatowego charakteru środowiska naturalnego i wykorzystanie go do potrzeb gospodarki powiatu szczególnie poprzez: zorganizowanie punktów informacji turystycznej w powiecie, rozwój agroturystyki oraz infrastruktury rekreacyjno wypoczynkowej, zalesienie gruntów polnych, nie będących własnością Skarbu Państwa o niskiej przydatności do rolniczego wykorzystania, unieszkodliwienie odpadów komunalnych. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 21

22 Cel III wspieranie kapitału lokalnego oraz działań na rzecz pozyskiwania kapitału zagranicznego szczególnie poprzez: promowanie przedsiębiorczości lokalnej, wyposażenie samorządu powiatowego we wszystkie instytucje administracji specjalnej przysługujące ustawowo samorządowi. Cel IV rozwój infrastruktury technicznej powiatu poprzez: poprawę warunków życia mieszkańców; ochrona powietrz, realizacje programu obejmującego gospodarkę wodno ściekową w zlewni rzeki Warty, stymulowanie działań na rzecz poprawy i rozwoju gospodarki wodno ściekowej oraz działań na rzecz budowy, modernizacji i poprawy stanu technicznego istniejących dróg i mostów powiatowych, stymulowanie działań na rzecz budowy, modernizacji i poprawy stanu technicznego istniejących dróg i mostów wojewódzkich i krajowych a także stymulowanie działań na rzecz poprawy systemu energetycznego w powiecie; Cel V - poprawa stanu infrastruktury społecznej w zakresie służby zdrowia, mieszkalnictwa, szkolnictwa, kultury i sportu, w szczególności poprzez: pomoc niepełnosprawnym mieszkańcom powiatu (rozbudowa Domu Pomocy Społecznej w Bobrownikach), wsparcie osób ze środowisk dotkniętych problemami społecznymi, zapewnienie działań ratowniczych w stanach nagłego zagrożenia życia lub zdrowia, poprawę warunków i jakości usług medycznych, budowę hali sportowej przy Zespole Szkół w Działoszynie, przebudowa pływalni krytej przy Zespole Szkół w Pajęcznie, renowację Zespołu Pałacowo Parkowego w Działoszynie, utworzenie muzeum regionalnego, urządzenie sal ekspozycyjnych, powiatowego ośrodka konferencyjnego, stworzenie siedziby dla centrum integracji europejskiej, powiatowego centrum informacji ekologicznej, powiatowej biblioteki publicznej, poprawę warunków funkcjonowania Specjalnego Ośrodka Szkolno Wychowawczego w Działoszynie, podniesienie poziomu wykształcenia mieszkańców powiatu, dostosowanie systemu kształcenia do nowego systemu oświaty oraz wymogów rynku pracy, poprawę sytuacji mieszkaniowej stymulowanie rozwoju budownictwa oraz wspieranie programów mieszkaniowych we współpracy ze wszystkimi właścicielami zasobów mieszkaniowych. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 22

23 Cel VI - wypracowanie pozytywnego wizerunku powiatu pajęczańskiego, jako powiatu sprawnie zarządzanego, bezpiecznego i przyjaznego, w szczególności poprzez: stworzenie warunków integracji osoby niepełnosprawnej w środowisku lokalnym, poprawienie stanu bezpieczeństwa i porządku publicznego, poprawę stanu bezpieczeństwa przeciwpożarowego, koordynacja organizacji imprez kulturalnych i sportowych o zasięgu międzygminnym i powiatowym, wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa, zapewnienie pomieszczenia dla służb informatycznych Centrum Zarządzania Kryzysowego, zapewnienie obsady kadrowej Centrum Zarządzania Kryzysowego w 24 godzinnym trybie pracy, pozyskiwanie dodatkowych środków na potrzeby Powiatowego Centrum Zarządzania Kryzysowego, modernizację i renowację obiektów budowlanych wchodzących w skład mienia powiatu i powiatowych jednostek organizacyjnych, podejmowanie działań na rzecz promocji powiatu na terenie całego kraju i poza jego granicami, podejmowanie działań na rzecz integracji społeczności powiatu. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 23

24 2. CZĘŚĆ DIAGNOSTYCZNA Część diagnostyczna zawiera diagnozę problemów społecznych gminy i Miasta Pajęczno. Diagnoza została oparta na badaniu źródeł zastanych oraz analizie skonstruowanych specjalnie do tego celu ankiet i wywiadów. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 24

25 2.1. CHARAKTERYSTYKA GMINY i MIASTA PAJĘCZNO Pajęczno jest gminą miejsko-wiejską położoną w środkowej Polsce, w obszarze Wysoczyzny Bełchatowskiej oraz Wyżyny Wieluńskiej, w południowej części województwa łódzkiego. Zajmuje powierzchnię 113 km 2 i liczy mieszkańców, z czego 6892 osób mieszka w mieście. Miejsko-wiejska gmina Pajęczno jest jedną z ośmiu jednostek samorządu terytorialnego, wchodzącego w skład powiatu pajęczańskiego (rycina 1). Do gminy, oprócz miasta Pajęczna, należy dwadzieścia sołectw: Czerkiesy, Dylów "A" Tuszyn, Dylów Rządowy, Dylów Szlachecki, Janki, Kurzna Barany, Lipina, Ładzin, Łężce, Makowiska, Niwiska Dolne, Niwiska Górne, Nowe Gajęcice, Patrzyków, Podładzin, Podmurowaniec, Siedlec, Stare Gajęcice, Wręczyca, Wydrzynów. Od północy gmina Pajęczno graniczy z gminami Kiełczygłów, Rząśnia i Sulmierzyce, od wschodu z gminą Strzelce Wielkie, od południa z gminami Nowa Brzeźnica i Popów, a od zachodu z gminami Działoszyn i Siemkowice. Na terenie gminy znajduje się 6 podmiotów gospodarczych publicznych i 89 podmiotów prywatnych. Są tu dwa przedszkola, 2 szkół podstawowych, gimnazjum oraz szkoła ponadgimnazjalna. Mieszkańcy gminy Pajęczno mają zapewnioną opiekę zdrowotną w Samodzielnym Publicznym Zespole Opieki Zdrowotnej, w dwóch niepublicznych zakładach opieki zdrowotnej w gabinetach prywatnych. Rycina 1. Gmina Pajęczno na tle powiatu pajęczańskiego. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 25

26 2.2. DEMOGRAFIA W Gminie Pajęczno, według danych Urzędu Gminy i Miasta Pajęczno, na dzień r. mieszkały osoby. W tym na obszarze miejskim 6892, a na obszarze wiejskim Zmiany liczby mieszkańców w stosunku do roku 2006 prezentuje tabela 1. Tabela 1. Zmiana Liczby ludności Jednostka terytorialna Pajęczno- miasto Pajęczno-obszar wiejski Gmina Pajęczno łącznie Źródłow: Liczbę ludności w gminie Pajęczno w latach przedstawia poniższy wykres. Liczba ludności w Gminie Pajęczno w latach Źródło danych: Główny Urząd Statystyczny Analizując strukturę wieku ludności w gminie Pajęczno wyróżniono trzy kategorie, istotne z punktu widzenia rynku pracy oraz zasobów siły roboczej: - ludność w wieku przedprodukcyjnym 17 lat i mniej, STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 26

27 - ludność w wieku produkcyjnym: kobiety lat mężczyźni lat, - ludność w wieku poprodukcyjnym: kobiety - 60 lat i więcej mężczyźni 65 lat i więcej Tabela 2. Ekonomiczne grupy ludności obszar miejski Ekonomiczna grupa ludności Wiek przedprodukcyjny Wiek produkcyjny Wiek poprodukcyjny Aktywność ekonomiczna ludności - obszar miejski 2012 rok Wiek przedprodukcyjny Wiek produkcyjny Wiek poprodukcyjny Źródło danych: Główny Urząd Statystyczny Z powyższych danych wynika, iż zmniejsza się liczba osób w wieku przedprodukcyjnym, na przestrzeni lat liczba dzieci i młodzieży w mieście Pajęczno zmniejszyła się o 93 osoby. Wzrasta liczba osób w wieku produkcyjnym. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 27

28 Z powyższej tabeli wynika, iż liczba osób w tym przedziale wiekowym w 2012 roku zwiększyła się o 58 osób w stosunku do roku 2006 i wynosi Widocznym efektem jest zwiększenie się liczy osób w wieku poprodukcyjnym w 2012 roku w porównaniu do roku 2006 odnotowano wzrost liczby osób w tej grupie wiekowej aż o 298 osób. Tabela 3. Ekonomiczne grupy ludności obszar wiejski Ekonomiczna grupa ludności Wiek przedprodukcyjny Wiek produkcyjny Wiek poprodukcyjny Aktywność ekonomiczna ludności- obszar wiejski rok Wiek przedprodukcyjny Wiek produkcyjny Wiek poprodukcyjny Źródło danych: Główny Urząd Statystyczny Widoczny jest spadek liczby osób w wieku przedprodukcyjnym. Z powyższych danych wynika, iż liczba dzieci i młodzieży w tym przedziale wiekowy w 2012 roku zmniejszyła się o 95 osób w porównaniu do 2006 roku i wynosi 987 osób. Wzrasta liczba osób w wieku produkcyjnym. Z tabeli nr 3 wynika, iż liczba osób w tym przedziale wiekowym STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 28

29 w 2012 roku zwiększyła się o 100 osób w stosunku do roku 2006 i wynosi na tym samym poziomie utrzymuje się ludność w wieku poprodukcyjnym. Tabela 4. Ruch naturalny ludności w Gminie Pajęczno obszar miejski Ruch naturalny ludności w Gminie Pajęczno- Miasto Pajęczno rok Urodzenia żywe Zgony Przyrost naturalny Od 2008r. można zauważyć nieznaczny spadek liczby urodzeń w mieście Pajęczno. W 2008r. wyniósł on 82 urodzeń, a w 2012r. 75. Znacznie wzrosła liczba zgonów w 2006r. wynosiła ona 48 zgonów, a w 2013 roku aż 72. Znacznie zmniejsza się także przyrost naturalny, w roku 2012 wyniósł on jedynie 3. Przyrost naturalny w mieście Pajęczno przedstawia poniższy wykres. Przyrost naturalny - obszar miejski - lata Źródło danych: Główny Urząd Statystyczny STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 29

30 Tabela 5. Ruch naturalny ludności w Gminie Pajęczno obszar wiejski Ruch naturalny ludności w Gminie Pajęczno- obszar wiejski rok Urodzenia żywe Zgony Przyrost naturalny Liczba urodzeń w latach utrzymuje się na tym samym poziomie. Największą liczbę urodzeń notuje się na 2011 rok 53. Największa liczba zgonów przypada na rok w 2012 roku liczba ta zmniejszyła się o 13 i wynosiła 59. Dalsza analiza wyników pozwala zauważyć znaczny spadek przyrostu naturalnego. W 2012r. wyniósł on aż -10. Poniższy wykres przedstawia przyrosty naturalny w latach Przyrost naturalny - obszar wiejski - lata Źródło danych: Główny Urząd Statystyczny Według danych Głównego Urzędu Statystycznego z 31 grudnia 2012 roku gminę Pajęczno zamieszkiwały osoby, w tym 5899 mężczyzn i 6015 kobiet. Na 100 STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 30

31 mężczyzn przypadało 105 kobiet. Wskaźnik gęstości zaludnienia wynosił 104 osoby na 1 km 2. Prognoza demograficzna ludności do 2030 roku Prognoza demograficzna jest bardzo ważna przy podejmowaniu jakichkolwiek decyzji dotyczących przyszłości gminy dlatego też jest częścią niniejszej Strategii. Obserwowane w kraju od kilku lat tendencje demograficzne mają swoje odzwierciedlanie także w skali poszczególnych województw, powiatach oraz gminach. Prognozy demograficzne Polski w latach przewidują zmniejszenie ludności z 38123,3 tys. do 35693,0 tys. osób, a więc o 2430,3 tys. tj. o 6,4%. Poniższa tabela przedstawia zmiany liczby ludności województwa łódzkiego w poszczególnych etapach prognozy. Tabela 6. Zmiany liczy ludności w województwie łódzkim WOJEWÓDZTWO ŁÓDZKIE OGÓŁEM 2607,4 2577,6 2527,8 2478,5 2424,8 2360,6 2281,8 MĘŻCZYŹNI 1243,8 1228,9 1203,9 1181,9 1159,2 1130,7 1093,8 KOBIETY 1363,5 1349,6 1323,9 1296,6 1265,6 1229,9 1188,0 Źródło danych: Główny Urząd Statystyczny Zmiany liczby ludności w województwie łódzkim ,4 2577,6 2527,8 2478,5 2424, , , STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 31

32 Na podstawie powyższych danych można stwierdzić, iż w całym okresie objętym prognozą nastąpi nieustanny spadek liczby ludności w województwie łódzkim. W latach liczba mieszkańców województwa zmniejszy się o 295,8 tys. osób. W miastach województwa łódzkiego zmniejszy się z 1669,8 tys. do 1398,1 tys. czyli o 271,7 tys. na terenach wiejskich przewiduje się stały, jednak niewielki ubytek zaludniania. W latach liczba ludności wiejskiej zmniejszy się z 907,8 tys. do 883,7 tys. czyli o 24,1 tys. stosunkowo mniejszy ubytek mieszkańców obszaru wiejskiego sprawi, że w latach udział ludności miejskiej wśród ogółu mieszkańców województwa łódzkiego obniży się z 64,8% do 61,3%. Najczęstszą przyczyną zmian demograficznych jest spadek liczby urodzeń, który w prognozowanym okresie spowoduje istotne zmiany w strukturze wiekowej ludności. W ciągu pierwszych 10 lat prognozowanego okresu nastąpi przyrosty ludności w wieku produkcyjnym, jednak od 2010 roku zapoczątkowany został okres zmniejszania się ludności aktywnej zawodowo. W 2030 roku liczba ta będzie mniejsza o 3,6 tys. w porównaniu z rokiem zmniejszenie się liczby osób w wieku produkcyjnym spowodowane będzie starzeniem się ludności w grupie, która jednocześnie zwiększy populację w grupy w wieku poprodukcyjnym. Porównując rok 2005 ludność w wieku poprodukcyjnym w 2030 roku wzroście o 4,4 tys. Można wnioskować, iż proces starzenia się społeczeństwa będzie pogłębiał się we wszystkich gminach, powiatach województwa łódzkiego co będzie wynikiem malejącej liczby urodzeń przy jednoczesnym wydłużaniu się średniego okresu trwania życia. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 32

33 Tabela 6. Zmiany w strukturze ludności według ekonomicznych grup wieku w powiatach. LUDNOŚC W WIEKU LUDNOŚC W WIEKU LUDNOŚC W WIEKU POWIATY PRZEDPRODUKCYJNYM PRODUKCYJNYM POPRODUKCYJNYM W (%) Brzeziński 20 13,8 63,3 58,2 16,7 28 Bełchatowski 21,6 14,9 66, ,7 27,1 Kutnowski 19,1 13,6 63,9 56, ,3 Łaski 20,9 14,8 62,8 58,3 16,3 26,9 Łęczycki 20,5 15,2 60,8 57,7 18,7 27,1 Łowicki 20,7 15, ,7 17,3 26,8 Łódzki Wschodni 19,8 14,2 64,6 58,7 15,6 27,1 Opoczyński 23,4 17,1 60,3 58,2 16,3 24,7 Pabianicki 17,6 12,6 64,7 57,5 17,7 29,9 Pajęczański 21,9 15,8 60,4 58,4 17,7 25,8 Piotrkowski 22,7 16, ,2 17,3 24,5 Poddębicki 20,3 14,9 61,2 57,6 18,5 27,5 Radomszczański 21,2 15,7 61, ,2 26,3 Rawski 22 16, , ,2 Sieradzki 22,3 15,8 61,7 57, ,6 Skierniewicki 22,2 16,8 58,5 58,6 19,3 24,6 Tomaszowski 20,3 14, ,9 16,7 27,3 Wieluński 21,8 15,9 61,5 57,8 16,7 26,3 Wieruszowski 22, ,9 59,1 15,3 23,9 Zduńskowolski 20,9 14,7 63,9 58,1 15,2 27,2 Zgierski 18,7 13,4 64,8 57,8 16,5 28,8 Źródło danych: Główny Urząd Statystyczny STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 33

34 Tabela 7. Prognoza ludności w ekonomicznych grupach wieku w powiatach województwa łódzkiego POWIATY LUDNOŚC W LUDNOŚC W LUDNOŚC W WIEKU WIEKU WIEKU PRZYROST (+) LUB UBYTKI (-) W LATACH PRZEDPRODUKCY PRODUKCYJ POPRODUKCYJ JNYM NYM NYM LUDNOŚC W LUDNOŚC W LUDNOŚC W WIEKU WIEKU WIEKU PRZEDPRODUKC PRODUKCYJ POPRODUKCY YJNYM NYM JNYM W TYSIĄCACH (%) Brzeziński 6,1 3,9 19,3 16,4 5,1 7,9-36, ,9 Bełchatowski 24,3 16,8 75,2 65,6 13,2 30,6-30,9-12,8 +131,8 Kutnowski 20,1 12,5 67,2 51,4 17,9 27,8-37,8-23,5 +55,3 Łaski 10,6 7 31,9 27,5 8,3 12, ,8 +53,0 Łęczycki ,6 26, ,5-36,4-18,4 +25,0 Łowicki 17,1 11,5 51,2 42,8 14,3 19,9-32,7-16,4 +39,2 Łódzki Wschodni 12,6 9, ,7 9,9 18,3-23,8-3,2 +84,8 Opoczyński 18, ,7 44,1 12,9 18,7-29,7-7,5 +45,0 Pabianicki 20,9 13,6 77,1 62,1 21,1 32,3-34,9-19,5 +53,1 Pajęczański 11,8 7,9 32,5 29,2 9,5 12,9-33,1-10,2 +35,8 Piotrkowski 20,4 13,9 53,8 50,6 15, ,9-5,9 +35,5 Poddębicki 8,6 5,7 25,9 22 7,8 10,5-33,7-15,1 +34,6 Radomszczański 25,3 17,5 73,4 64,6 20,5 29,3-30, ,6 Rawski 10,9 7,5 30,7 25,8 7,9 11,8-31, ,4 Sieradzki 27,1 18,1 75,1 65,9 19,5 30,4-33,2-12,3 +55,9 Skierniewicki 8,4 5,8 22,1 20,2 7,3 8,5-30,1-8,6 +16,4 Tomaszowski 24, ,2 62,6 20,2 29,6-34,7 17,8 +46,5 Wieluński 17,1 11,8 48,2 42,9 13,1 19, ,9 Wieruszowski 9,7 7,2 26,3 25 6,5 10,1-25,8-4,9 +55,4 Zduńskowolski 14,2 9,4 43,4 37,2 10,3 17,4-33,8-14,3 +68,9 Zgierski 29,7 19,9 103,2 85,7 26,3 42, ,4 Źródło danych: Główny Urząd Statystyczny STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 34

35 2.3. MARGINALIZACJA I WYKLUCZENIE W PERSPEKTYWIE OŚRODKA POMOCY SPOŁECZNEJ System pomocy społecznej jako jeden z elementów zabezpieczenia społecznego polityki społecznej państwa ma za zadanie wspieranie osób i rodzin, które z przyczyn obiektywnych nie są w stanie zaspokoić swoich elementarnych potrzeb życiowych. Według ustawy o pomocy społecznej pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości (art. 2. 1). Pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka (art. 3. 1). Ustawa o pomocy społecznej stwierdza, że udziela się pomocy osobom i rodzinom w szczególności z powodu: 1) ubóstwa; 2) sieroctwa; 3) bezdomności; 4) bezrobocia; 5) niepełnosprawności; 6) długotrwałej lub ciężkiej choroby; 7) przemocy w rodzinie; 8) potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności; 9) bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych; 10) braku umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze; 11) trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy; 12) trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego; 13) alkoholizmu lub narkomanii; 14) zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej; 15) klęski żywiołowej lub ekologicznej. Za realizację zadań z zakresu pomocy społecznej na terenie gminy Pajęczno odpowiedzialny jest Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. Do jego obowiązków należy: prowadzenie diagnostyki jednostkowej i środowiskowej; bezpośrednie i pośrednie udzielanie świadczeń (w tym organizowanie opieki i usług domowych); współpraca z organizacjami i instytucjami, a zwłaszcza z samorządem lokalnym; aktywizowanie środowiska lokalnego. Rozwijanie nowych form pomocy społecznej oraz samopomocy STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 35

36 Osoby objęte pomocą społeczną w latach 2006, 2008 i 2012 Jak pokazuje powyższy wykres, liczba osób objętych systemem pomocy społecznej ulega zmianom. Wynika to nie zawsze ze skali pojawiających się problemów społecznych, a przede wszystkim ze zmieniających się uprawnień do możliwości korzystania ze świadczeń z pomocy społecznej. Każdego roku maleje liczba osób uprawnionych do korzystania ze świadczeń. Decydujący wpływ na korzystanie z systemu pomocy społecznej w Polsce mają regulacje prawne zawarte w ustawie o pomocy społecznej oraz innych aktach normatywnych. Podstawową przesłanką przyznania świadczeń jest kryterium dochodowe osoby i rodziny. Obecnie kryterium to ustalono na poziomie 542 zł miesięcznie w przypadku osoby samotnie gospodarującej i 456 zł na osobę w rodzinie. Niski poziom kwot uprawniających do przyznania świadczeń zawęża liczbę potrzebujących i może istotnie wypaczać skalę występującego ubóstwa. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 36

37 Liczba osób korzystających z systemu pomocy społecznej a ludność gminy w 2012 roku 11,4% 88,6% osoby objęte pomocą społeczną pozostali mieszkańcy gminy Dane Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Pajęcznie. Spośród mieszkańców gminy, ( w tym 1058 osób to świadczeniobiorcy świadczeń rodzinnych oraz funduszu alimentacyjnego) osób skorzystało z systemu pomocy społecznej w roku Liczba ta obejmuje również rodziny osób, którym decyzją administracyjną przyznano wsparcie. Wśród najczęstszych przyczyn ubiegania się o przyznanie pomocy społecznej w roku 2012 było ubóstwo, bezrobocie, długa lub ciężka choroba, a także niepełnosprawność. W śród osób korzystających z pomocy Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Pajęcznie przeważają osoby z wykształceniem podstawowym oraz zasadniczym zawodowym. Z danych Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Pajęcznie wynika, że w okresie od stycznia do grudnia 2012r. udzielono wsparcia: rodzinom na podstawie ustawy o pomocy społecznej, rodzinom- na podstawie ustawy o ustanowieniu programu wieloletniego Pomoc państwa w zakresie dożywiania 52 - rodzinom na podstawie ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, rodzinom na podstawie ustawy o świadczeniach rodzinnych 97 - rodzinom na podstawie ustawy o dodatkach mieszkaniowych 110 rodzinom na podstawie ustawy o systemie oświaty ( pomoc materialna dla uczniów). STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 37

38 Najczęstsze powody przyznania pomocy społecznej w 2012r. Gmina Pajęczno Powód trudnej sytuacji życiowej Liczba rodzin Liczba osób w rodzinach Ubóstwo Bezdomność 7 7 Potrzeba ochrony macierzyństwa W tym: Wielodzietność Bezrobocie Niepełnosprawność Długotrwała lub ciężka choroba Bezradność w sprawach opiek.- wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego- ogółem W tym: Rodziny niepełne Rodziny wielodzietne Przemoc w rodzinie 3 10 Alkoholizm Trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego 5 11 Źródło: dane Miejsko- Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Pajęcznie STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 38

39 Większość świadczeń jest przyznawana w drodze decyzji administracyjnej. Beneficjenci niezadowoleni z uzyskanej pomocy mają prawo odwołać się do Samorządowego Kolegium Odwoławczego, które, w trybie administracyjnym może decyzję MGOPS-u utrzymać w mocy, uchylić w części lub całości albo przekazać do ponownego rozpoznania. Struktura odbiorców pomocy społecznej ze względu na aktywność zawodową w 2012r. 4; 1,3% 57; 18,9% 118; 39,1% 123; 40,7% bierni zawodowo bezrobotni pracuje na rencie Dane Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Pajęcznie. Analizując strukturę odbiorców pomocy ze względu na aktywność zawodową dochodzimy do wniosku, że najliczniejszą grupę stanowią osoby niepracujące i bierni zawodowo. W dalszej kolejności są to osoby pracujące i renciści. Niepokojące w znacznej części jest to, że grupa beneficjentów w wieku produkcyjnym, którzy, posiadając ku temu warunki, powinni samodzielnie pracować i osiągać dochody umożliwiające utrzymanie siebie i swoich rodzin. Uwagę zwraca również znaczna liczba dzieci wspieranych przez system pomocy społecznej, głównie poprzez dożywianie w szkołach, co dowodzi istnienia poważnych niedoborów materialnych wśród znacznej liczby rodzin. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 39

40 W 2012 roku przyznano decyzją posiłki dla 191 dzieci oraz wypłacono 30 zasiłków celowych na żywność. Poniższa tabela przedstawia ilość rodzin wspieranych przez system świadczeń rodzinnych w 2012r. Świadczenia rodzinne przyznane w 2012 roku (według decyzji administracyjnych) Rodzaj świadczeń rodzinnych Liczba osób, którym przyznano decyzją świadczenie Liczba przyznanych świadczeń Zasiłek rodzinny Dodatek do zasiłku z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego Jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia dziecka Dodatek do zasiłku z tytułu urodzenia dziecka Dodatek do zasiłku z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka Dodatek do zasiłku z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego Dodatek do zasiłku z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania Zasiłek pielęgnacyjny Dodatek do zasiłku z tytułu wychowania dziecka w rodzinie wielodzietnej Świadczenie pielęgnacyjne Świadczenia z funduszu alimentacyjnego Dane Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Pajęcznie ZAGROŻENIA WSPÓŁCZESNEJ RODZINY. Rodzina jest szczególnym środowiskiem, nieporównywalnym z innymi środowiskami życia, pracy czy zabawy. Dom rodzinny kojarzy nam się z atmosferą pełną miłości, zaufania, bezpieczeństwem oraz charakterystycznymi dla członków rodziny cechami takimi jak: osobiste zaangażowanie, prywatność, zażyłość, wspólny cel, poczucie obowiązku i odpowiedzialności za rodzinę. Rodzina towarzyszy człowiekowi od urodzenia przez całe życie. Jest pierwszym i najważniejszym środowiskiem życia człowieka, naturalnym źródłem ładu moralnego, który kształtuje się dzięki miłości i odpowiedzialności rodziców. Obecnie zagrożeniem dla stabilizacji życia rodzinnego w Polsce są trudności na rynku pracy i problemy finansowe. Bezrobocie głównych żywicieli rodziny, trwałe ubóstwo mogą przyczynić się do wystąpienia szeregu niekorzystnych zjawisk, jak przemoc w rodzinie, przestępczość, alkoholizm, STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 40

41 niedożywienie dzieci, brak należytej opieki i działań wychowawczych, choroby somatyczne i psychiczne. Wśród osób korzystających z pomocy Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Pajęcznie znajdują się również rodziny przejawiające bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych oraz prowadzenia gospodarstwa domowego. Rodziny przejawiające takie problemy korzystają ze wsparcia pracowników socjalnych oraz mogły brać udział w projekcie Rozwój zawodowy osób zagrożonych wykluczeniem społecznym w ramach którego otrzymywały wsparcie w postaci poradnictwa specjalistycznego (psycholog, radca prawny, doradca zawodowy, kursy prowadzenia gospodarstwa domowego itp.) do 2012r z wsparcia skorzystało 96 osób. W Gminie Pajęczno prowadzone są działania profilaktyczne dla młodzieży. Zajęcia z zakresu uzależnień i zagrożeń społecznych prowadzone są nie tylko dla samych uczniów, ale też dla ich rodziców oraz grona pedagogicznego. W ramach tych działań realizowane były m.in. takie programy jak : Szkoła bez przemocy, Uzależnieniom stop, Tolerancja, Spójrz inaczej. Tabela przedstawia liczbę uczestniczących uczniów, rodziców oraz nauczycieli w programach profilaktycznych w 2012r. Liczba uczestników Uczniowie Rodzice Nauczyciele Rok Ponadto realizowane są programy i przedsięwzięcia profilaktyczne opracowywane przez młodzież skierowane do grup rówieśniczych (na przykład przedstawienia teatralne, gazetki ścienne). Ponadto w gminie odbywają się pozalekcyjne zajęcia sportowe realizowane w ramach założeń Gminnego Programu Profilaktyki i rozwiązywania Problemów Alkoholowych przez Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury i Sportu w zajęciach tych w roku 2012 łącznie uczestniczyło 169 osób. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 41

42 2.5. KWESTIA OSÓB BEZROBOTNYCH Statystyki dotyczące bezrobocia w znacznym stopniu zniekształcają obraz zjawiska ze względu na duży stopień tzw. bezrobocia utajonego oraz powszechności pracy na czarno. Bezrobocie powoduje, iż standard życia wielu ludzi stale się obniża i rozszerza się obszar patologii społecznej. Bezrobotnym, zgodnie z definicją ustawową, jest osoba pozostająca bez pracy, ale jednocześnie zdolna i gotowa do jej podjęcia w pełnym wymiarze czasu. Bezrobocie, przyczyniając się do zubożenia materialnego, w bezpośredni sposób wpływa na poziom życia rodzin, wywierając negatywne skutki, zwłaszcza w postaci: dezintegracji rodziny, zmniejszenia siły wsparcia emocjonalnego i solidarności pomiędzy członkami rodziny, zwiększenia ryzyka zaistnienia patologii życia społecznego. Długookresowe bezrobocie ma wpływ na ekonomiczną i psychospołeczną sferę życia człowieka bezrobotnego oraz jego rodzinę. Jednym z pierwszych skutków utraty pracy jest obniżenie standardu życia rodziny, także wtedy, gdy otrzymywane są świadczenia kompensujące płacę. Sytuacja materialna osób dotkniętych bezrobociem zależy od ich standardu życia w czasie trwania zatrudnienia, a zwłaszcza od posiadanych dóbr trwałego użytku, oszczędności i długów. Duże znaczenie ma poziom, od którego zaczyna się proces degradacji ekonomicznej i społecznej. W najbardziej dramatycznej sytuacji są rodziny świadczeniobiorców pomocy społecznej, które od dawna korzystały z systemu wsparcia socjalnego z powodu np. niskich dochodów, wielodzietności, inwalidztwa. Trudności finansowe w takich rodzinach prowadzą do drastycznych ograniczeń wydatków nawet na podstawowe potrzeby bytowe. Problem bezrobocia dotyczy nie tylko osoby nim dotkniętej, lecz także całej rodziny. Pogorszenie stanu funkcjonowania rodziny jest proporcjonalne do okresu pozostawania bez pracy, co przejawia się problemami opiekuńczo-wychowawczymi, przemocą czy zanikiem autorytetu rodzicielskiego. Może także prowadzić do rozpadu rodziny. W tych okolicznościach pojawia się również groźba przyjmowania przez dzieci negatywnych wzorów osobowych, a w konsekwencji dziedziczenia statusu bezrobotnego. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 42

43 Wzrost liczby bezrobotnych świadczeniobiorców powoduje przyrost ilości zadań z zakresu pomocy społecznej oraz zwiększenie puli wydatków na udzielanie pomocy. Sytuacja taka wymusza również konieczność dostosowania dotychczasowych form działania do nowych potrzeb. Ponieważ możliwości budżetu państwa i samorządu lokalnego są ograniczone, podstawowego znaczenia w pomocy w wychodzeniu z bezrobocia nabiera praca socjalna, która przyjmuje zróżnicowane formy. Praca socjalna prowadzona przez pracowników socjalnych to między innymi pomoc w planowaniu nowych koncepcji życia zawodowego, rozbudzanie motywacji do działania ukierunkowanego na zatrudnienie oraz technika kontraktu socjalnego, która pozwala na uzależnienie pomocy formy, wysokości i okresu wypłacania świadczenia od aktywności bezrobotnego i jego rodziny. Niepokojący jest wpływ bezrobocia na zachowania patologiczne. Szczególnie niebezpiecznym zjawiskiem staje się przemoc w rodzinie. Długie pozostawanie bez pracy stymuluje procesy dezintegracji życia rodzinnego. Przymusowa bezczynność zawodowa i nieuregulowany tryb życia wyzwalają zachowania dewiacyjne, skierowane na rodzinę i lokalne środowisko społeczne. Negatywne emocje związane z sytuacją bezrobocia przenoszone są na najbliższych ofiarami przemocy i złego traktowania są najczęściej kobiety i dzieci. Długotrwałe bezrobocie, z jego negatywnymi konsekwencjami psychospołecznymi, wymaga stosowania odpowiednich form oddziaływań. Według danych Powiatowego Urzędu Pracy w Pajęcznie na dzień 31 grudnia 2012 roku w gminie Pajęczno pozostawało zarejestrowanych 762 bezrobotnych. Wśród nich większą liczebnie grupą były kobiety, które stanowiły 414 ogółu bezrobotnych w gminie. Liczba osób długotrwale bezrobotnych wynosiła 348 osób. Prawo do zasiłku posiadało 113 osób. Należy dodać, że poziom bezrobocia odnotowany w statystykach instytucji rynku pracy może być różny od rzeczywistej liczby informującej o osobach pozostających bez pracy. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 43

44 Bezrobotni według wieku w 2012 roku liczba osób Źródło: Powiatowy Urzęd Pracy w Pajęcznie. W grupie bezrobotnych stosunkowo dużo jest ludzi młodych, często nieposiadających wcześniejszych doświadczeń zawodowych. Jest to porównywalne z sytuacją w kraju. Niepokoi mniejsza, ale zarazem posiadająca niewielkie szanse na zmianę swej sytuacji życiowej grupa osób bezrobotnych, które przekroczyły 45. rok życia. Osobom pozostającym jeszcze w wieku produkcyjnym, ale już niemobilnym, zdecydowanie trudniej znaleźć pracę i zdobyć nowe kwalifikacje zawodowe. Bezrobotni według czasu pozostawania bez pracy w 2012 roku do 1 mies. 1-3 mies. 3-6 mies mies mies. pow. 24 mies. liczba osób Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Pajęcznie STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 44

45 Najwięcej trudności z powrotem do pracy mają osoby pozostające bez zatrudnienia od 1 do 3 miesięcy (176 osób). Najłatwiej natomiast jest wrócić do pracy osobom pozostającym bez pracy do 1 miesiąca, a także tym których okres bezrobocia wynosi powyżej 24 miesięcy. Bezrobotni według stażu pracy w 2012 roku bez stażu pracy do 1 roku lat i więcej Liczba osób Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Pajęcznie. Staż pracy, warunkujący zdobycie doświadczenia zawodowego, jest cechą niezwykle pożądaną przez pracodawców co przejawia się także w powyższych danych. Najkorzystniejszą sytuację na rynku pracy stanowią osoby z 30 letnim i większym stażem pracy w 2012 roku ich liczba wynosiła 24 osoby. Natomiast najliczniejszą grupę bezrobotnych stanowią osoby ze stażem od 1 miesiąca do 5 (199 osób). STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 45

46 Bezrobotni według wykształcenia w 2012 roku wyższe policealne i średnie średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe gimnazjalne Liczba osób Źródło: Powiatowy Urząd Pracy Pajęcznie. Lepszą sytuację na rynku pracy posiadają osoby z wykształceniem średnim ogólnokształcącym oraz wyższym. Z powyższych danych wynika, iż do kolejnej grupy bezrobotnych zaliczamy osoby z wykształceniem gimnazjalnym (117 osób), a także z wykształceniem policealnym i średnim ( 161 osób). Najliczniejszą grupę osób bezrobotnych stanowią osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (236 osób) KWESTIA UZALEŻNIEŃ Problemy wynikające z picia alkoholu i zażywania narkotyków stanowią obecnie jedną z poważniejszych kwestii społecznych. Zjawisko to ma istotny wpływ zarówno na poczucie bezpieczeństwa społecznego (wzrasta liczba nieletnich nietrzeźwych sprawców przestępstw, ale również nieletnich nietrzeźwych ofiar), jak również ogólny stan zdrowia populacji, zdolność do konkurencji na coraz bardziej wymagającym rynku pracy, a także na relacje interpersonalne z rówieśnikami i środowiskiem rodzinnym. Liczba osób uzależnionych od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych jest trudna do ustalenia. Z jednej strony możemy się opierać na danych szacunkowych ustalonych dla populacji, m.in. przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, które prezentuje poniższe zestawienie, z drugiej na danych przedstawianych przez poszczególne instytucje podejmujące kwestie uzależnień w swej działalności statutowej. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 46

47 Definiując problem alkoholizmu, przyjmuje się, że jest to całokształt problemów związanych z używaniem napojów alkoholowych. Rozumie się przez to zarówno upośledzenie decyzji dotyczących rozpoczynania picia alkoholu, jak i polegających na niemożności przerwania picia alkoholu. Problem alkoholizmu rozpatrywany jest w dwóch płaszczyznach: jako choroba alkoholowa (utrata kontroli picia, niemożność utrzymania się w abstynencji); jako zagadnienie spożycia napojów alkoholowych i akceptowanych przez społeczeństwo wzorów picia, co stwarza konieczność poszukiwania alkoholu. Rozmiary zjawiska uzależnień odnotowane w oficjalnych statystykach różnią się od faktycznego stanu. Najlepiej widać to w sferze odczuć społecznych mieszkańców, którzy bardzo często wskazują na alkoholizm jako poważny problem społeczny. Spośród 1007 rodzin objętych pomocą społeczną przez Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Pajęcznie w 2012 roku, 39 rodzin liczących 75 osoby swą trudną sytuację życiową tłumaczyło problemem alkoholowym. Nie jest uwidocznione używanie narkotyków. W analizowanym okresie z tytułu narkomanii miejscowy Ośrodek nie świadczył pomocy, co jednak nie może być tożsame z twierdzeniem zupełnego braku występowania zjawiska. Aby eliminować niekorzystny wpływ uzależnień na społeczność gminy, konieczne jest prowadzenie działań o charakterze profilaktycznym oraz różnych form promocji zdrowego stylu życia. Ważną rolę odgrywają w tym procesie uchwalane corocznie programy profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii, a także podejmowane przez Gminną Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w ramach przysługujących jej uprawnień działania. W 2012 roku Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych przeprowadziła 22 rozmowy interwencyjno motywujące. Kwota środków finansowych na rok 2012 na Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii służąca rozwiązywaniu problemów uzależnień wynosiła ,00 zł. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 47

48 2.7. KWESTIA PRZESTĘPCZOŚCI Przestępczość jest jednym z tych zjawisk społecznych, które odciskają dotkliwe piętno na funkcjonowaniu lokalnej społeczności. Jest to margines życia społecznego, ale intensywność zdarzeń oraz częstotliwość, z jaką występują, mogą mieć wpływ na formowanie się postaw i zachowań ludzi tworzących społeczność gminy Pajęczno. Z analizy stanu zagrożenia przestępczością za okres 12 miesięcy 2012 roku wynika, iż na terenie działania Komendy Powiatowej Policji w Pajęcznie popełniono 1010 przestępstw. Liczba przestępstw popełnionych w 2012 roku na terenie powiatu pajęczańskiego ROZBÓJ BÓJKA POBICIE KRADZIEŻ RZECZY KRADZIEŻ Z USZKODZENIE WŁAMANIEM RZECZY NAROMANIA NIETRZEŹWI Źródło: Komenda Powiatowa Policji w Pajęcznie Analizując powyższe zestawienie, należy stwierdzić, iż najczęściej popełnianym przestępstwem w roku 2012 było prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości 227 przypadków. Na kolejnych miejscach znalazły się kradzieże rzeczy (185 przypadków), kradzieże z włamaniem (53 czyny) oraz uszkodzenie rzeczy (47 przypadków). STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 48

49 W analizowanym okresie odnotowano również 15 przestępstw z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, 8 przypadków bójek lub pobicia oraz 7 rozbojów. Tabela Popełniane przestępstwa a teren występowania KATEGORIA PRZESTĘPSTWA PAJĘCZNO MIASTO GMINA PAJĘCZNO KRADZIEŻ MIENIA KRADZIEŹ Z WŁAMANIEM 6 3 ROZBÓJ 0 0 USZKODZENIE CIAŁA 0 2 BÓJKA LUB POBICIE 1 0 OSZUSTWO 8 2 NARKOMANIA 2 1 USZKODZENIE MIENIA 7 9 ZNĘCANIE 4 3 Źródło: Komenda Powiatowa Policji w Pajęcznie. Z powyższych danych wynika, iż częściej na obszarze miejskim dochodzi do kradzieży mienia, kradzieży z włamaniem, oszustwa, narkomanii oraz znęcania. Na obszarze wiejskim natomiast częściej dochodzi do uszkodzenia mienia i uszkodzenia ciała. Tabela Kategorie wykroczeń. KATEGORIA WYKROCZENIA PAJĘCZNO MIASTO GMINA PAJĘCZNO CZYN O CHARAKTERZE CHULIGAŃSKIM 4 0 KRADZIEŻ 11 3 USZKODZENIE MIENIA 8 1 NIEOBYCZAJNY WYBRYK 3 0 USTAWA O WYCHOWANIU W TRZEŹWOŚCI 6 0 DROGOWE INNE 25 4 Źródło: Komenda Powiatowa Policji w Pajęcznie. Analizując kategorię wykroczeń można stwierdzić, iż w 2012 roku na obszarze miejskim dochodzi do znacznie większej liczby wykroczeń niż na obszarze wiejskim. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 49

50 2.8. KWESTIA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W rozumieniu ustawy o pomocy społecznej niepełnosprawność oznacza stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy, powodujący trwałe lub okresowe utrudnienie, ograniczenie bądź uniemożliwienie samodzielnej egzystencji. Tymczasem obecnie niepełnosprawność jest również rozumiana jako wynik barier społecznych, ekonomicznych oraz fizycznych, jakie jednostka napotyka w środowisku zamieszkania. W związku z tym polityka społeczna powinna promować aktywne działania na wszystkich szczeblach życia społecznego oraz aktywnie wspierać wszelkie działania na rzecz równouprawnienia osób niepełnosprawnych, a także przeciwdziałać ich dyskryminacji i tworzyć mechanizmy wyrównujące szanse życiowe oraz warunki do korzystania z przysługujących im praw. W Polsce liczba osób niepełnosprawnych wzrasta, co może wiązać się między innymi ze starzeniem się społeczeństwa. Natężenie zjawiska niepełnosprawności nasila się z wiekiem. Starzenie się społeczeństwa jest związane ze zmniejszeniem się odsetka nowonarodzonych oraz wydłużeniem przeciętnego trwania życia. Wśród osób starszych, obok inwalidztwa, problemem jest również samotność, choroba, Życie w ubóstwie, poczucie braku przydatności. Osoby starsze coraz częściej nie mogą liczyć na pomoc rodziny, gdyż występuje duża ruchliwość przestrzenna i takie osoby nie mają nikogo bliskiego, kto mieszkałby w pobliżu ich miejsca zamieszkania. Do najczęstszych przyczyn niepełnosprawności można zaliczyć choroby, wypadki, zatrucia i urazy. Często niepełnosprawność jest wynikiem przewlekłej choroby. Należy zaznaczyć, że częstość występowania chorób przewlekłych wzrasta wraz z wiekiem. Liczba osób niepełnosprawnych w gminie Pajęczno, która skorzystała z pomocy udzielanej przez Miejsko-Gminny Ośrodek pomocy Społecznej w Pajęcznie. Rodzaj otrzymanej pomocy Liczba osób otrzymujące zasiłek pielęgnacyjny Liczba osób otrzymująca inna formę pomocy ze względu na niepełnosprawność. Rok 2008 Rok 2010 Rok STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 50

51 Narodowy spis powszechny prowadzony w 2002 roku pokazał, że w gminie Pajęczno zamieszkiwały osoby niepełnosprawne (w tym 637 mężczyzn i 615 kobiet), co stanowiło 12,6% ogółu mieszkańców gminy. Grupa ta była silnie zróżnicowana nie tylko pod względem stopnia niepełnosprawności, ale także wieku, wykształcenia i źródła utrzymania. W skali całego kraju zdecydowana większość osób niepełnosprawnych 84% utrzymuje się głównie ze świadczeń społecznych: rent, emerytur i zasiłków. Jedynie dla 8% tej populacji główne źródło utrzymania stanowi praca, zaś kolejne 8% pozostaje na utrzymaniu innych osób, nie posiadając własnych środków na przeżycie. Prawie połowa osób niepełnosprawnych legitymuje się co najwyżej wykształceniem podstawowym, a to znacznie utrudnia wejście na rynek pracy i utrzymanie zatrudnienia. Osoby niepełnosprawne a ludność gminy w 2002 roku 7,4% 5,2% 87,5% osoby niepełnosprawne prawnie osoby niepełnosprawne biologicznie pozostali mieszkańcy gminy Dane Narodowego Spisu Powszechnego STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY i MIASTA PAJĘCZNO 51