Ocena Stanu Środowiska w Polsce

Transkrypt

1 Ocena Stanu Środowiska w Polsce Jaka jest ocena stanu środowiska w Polsce i w jakim stopniu jego stan ulega poprawie oraz czy poprawa jest zadawalająca? Generalnie stan środowiska ulega systematycznej poprawie, aczkolwiek powoli. Na obecnym etapie proste rezerwy zostały już wykorzystane i dalsze działania wiążą się z większymi niż dotychczas kosztami i nakładami sił. Bardzo dużo jest do zrobienia w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych. Do 2015 roku Polska powinna wdrożyć Dyrektywę dotyczącą oczyszczania ścieków komunalnych. Przez 11 lat musimy wykonać olbrzymią pracę. Realizacja Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych zakłada skanalizowanie aglomeracji powyżej 2 tys. mieszkańców, a mammy jeszcze miasta większe skanalizowane dopiero w %. Jeśli chodzi o ochronę powietrza, to po przystąpieniu do UE ocena jego jakości dokonywana jest w oparciu o normy polskiego prawa, które jednak nawiązuje do norm prawa wspólnotowego. Wynika z niej, że na ok. 300 aglomeracji czy też stref mamy ok. 10 % takich gdzie norma pyłu zawieszonego PM10 jest przekroczona. Z roku na rok egzekwowanie prawa w tym zakresie ulega zaostrzeniu. Tam gdzie przekroczona jest norma pyłu zawieszonego wojewodowie muszą pisać programy poprawy jakości powietrza. Czy w Polsce prawo o ochronie środowiska jest przestrzegane? Nie zawsze. Lepiej jest w działalności przemysłowej. Dlatego stosunkowo więcej uwagi poświęca się działalności sektora komunalnego i rolniczego. Np. w zeszłym roku przeprowadzono kontrole wielkich ferm przemysłowych tuczu trzody chlewnej, w wyniku których inspektorzy wszczęli procedurę zamknięcia 20 z nich. Nie wszystkie kończą się zamknięciem. To jest trochę taki wyścig z czasem. Inspektorzy wszczynają procedurę a właściciele starają się usunąć ujawnione nieprawidłowości i uzyskać pozwolenie zintegrowane. I tak zamiast likwidować zakłady usuwa się zagrożenia dla środowiska. Taka jest m.in. funkcja kontroli. Nie chodzi przecież o ślepe karanie, trzeba dać też

2 możliwość poprawy. Podobnie jest też gdy dany zakład przekracza normy środowiskowe. Nakłada się na niego karę którą musi płacić za każdą dobę aż do usunięcia przyczyny jej nałożenia. Ukarany zakład może zwrócić się o zawieszenie kary, ale musi przedstawić program naprawczy, który musi zrealizować. Z chwilą usunięcia zanieczyszczenia kara jest anulowana. Wtedy kwotę, którą miał by zapłacić wykorzystuje na sanowanie tego zaniedbania. Gorzej by było gdyby tego nie zrobił, wtedy płaci wraz z odsetkami. Czy same kontrole przestrzegania przepisów mogą ograniczyć liczbę poważnych awarii, których w roku ubiegłym było aż 150? Zakłady i instalacje o dużym ryzyku wystąpienia awarii podzielone są na dwie kategorie: - dużego ryzyka - zwiększonego ryzyka Bardziej oczywiste narażony jest na awarie zakład, który np. produkuje materiały wybuchowe. Takie i temu podobne zakłady kontrolowane są w sposób szczególny. Tonie nie są jednak kontrole dla samej kontroli. Są to wizyty fachowców, ludzi z zewnątrz, którzy widzą problemy inaczej niż ci, którzy stykają się z nimi na co dzień. Jest to sprawdzanie wszelkich instrukcji i zachowań w czasie awarii, ale jest to także dawka edukacji. Tak jak np. wdrażanie Dyrektywy SEWESO II o przeciwdziałaniu poważnym awariom realizowanej w ramach unijnego programu PHARE. Ryzyka jednak nie da się do końca wykluczyć, ale trzeba robić wszystko, by je ograniczyć do minimum. Czy członkostwo w UE zmieniło coś w zabezpieczeniach przed awariami? Liczba poważnych awarii w zakładach przemysłowych zmniejszyła się o 20 %, głównie ze względu na stosowanie nowych technik i nowych technologii. poza tym w ramach dyrektywy SEWESO II przeszkolonych zostało ponad 1000 osób z tego typu zakładów oraz strażaków. Kto ponosi koszty skutków awarii i skażenia terenu? Obowiązuje zasada: zanieczyszczający płaci. Jeżeli nastąpiło przekroczenie norm, inspektor Ochrony środowiska ma prawo i

3 obowiązek wymierzyć karę. Kara ta wpływa na konto redystrybucyjne marszałka województwa. Drugim problemem są awarie przemysłowe i wypadki drogowe w wyniku, których nastąpiło zanieczyszczenie gleby czy inne skażenie terenu. W takim wypadku inspektor zobowiązuje sprawcę do usunięcia powstałego zanieczyszczenia. Oczywiście robi to wyspecjalizowana firma na koszt sprawcy. państwo nie ponosi tutaj kosztów z wyjątkiem sytuacji, gdy sprawca nie ma pieniędzy. Wtedy administracja rządowa czy samorządowa wykonuje to zastępczo. Potem pieniądze te są egzekwowane, ale z tym już różnie bywa. A jak wygląda problem nielegalnego składowania odpadów? Tu sprawa jest o tyle trudniejsza, że sprawcę trzeba złapać za rękę. Jurysdykcja w tej sprawie podlega ustawie o porządku i czystości gminach. w Czy istnieje niebezpieczeństwo zwiększonego sprowadzania odpadów w związku z ułatwionym ruchem granicznym? W czerwcu polskie i niemieckie służby przeprowadziły kontrolę transgranicznego transportu odpadów. Na 5 zdeklarowanych wywozów wszystkie były nielegalne. Taka jest niestety prawda. Mimo tego, że jest niedobrze duża część przedsiębiorców wyraża pogląd, że przez kontrole i konieczność uzyskiwania pozwoleń na obrót transgraniczny odpadami pozbawia się ich szansy na rozwój. Wywierają niesamowitą presję i szukają wsparcia u najwyższych władz z prezydentem włącznie. A my nie możemy sobie pozwolić aby Polska stała się śmietniskiem. Zaniedbania w zakresie ochrony są duże. Czy tylko egzekwowanie prawa może tę sytuacje poprawić? Tylko egzekwowanie prawa to pozostawanie w tyle. Trzeba opracowywać konkretne programy i je realizować. Przykładem może być likwidacja % mogielników, czyli masy przeterminowanych środków ochrony roślin. Problem ten został całkowicie załatwiony w dwóch województwach: podkarpackim i świętokrzyskim. Takich programów

4 trzeba tworzyć więcej. Dużym przedsięwzięciem jest likwidacja bomby ekologicznej po zakładach chemicznych w Tarnowskich Górach, która zagraża ujęciu wody dla Górnego Śląska, czy utylizacja pokryć dachowych wykonanych z materiałów budowlanych zawierających azbest.

5 PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE NIEJONIZUJĄCE W środowisku naturalnym promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące pochodzi zarówno od źródeł naturalnych, jak i związanych bezpośrednio z działalnością człowieka. Promieniowanie naturalne, wszechobecne w środowisku i towarzyszące człowiekowi od najdawniejszych czasów, tworzy tło o stosunkowo niskim poziomie, nieszkodliwym dla życia i zdrowia organizmów żywych. Groźniejsze w skutkach może być promieniowanie ze źródeł sztucznych, z których do najistotniejszych należą stacje i linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia, stacje nadawcze radiowe i telewizyjne, stacje bazowe telefonii komórkowej oraz wojskowe i cywilne urządzenia radionawigacji i radiolokacji. Szczególnie dużo emocji budzą stacje bazowe telefonii komórkowej, które w związku z masowym rozwojem telefonii komórkowej, stały się szybko najbardziej rozpowszechnionym rodzajem obiektów radiokomunikacyjnych. Energia promieniowania elektromagnetycznego wywołuje we wszystkich ciałach materialnych, a więc również w organizmie człowieka, prądy elektryczne, nakładające się na prądy naturalnie występujące w ciele człowieka. Choć dyskusje na temat szkodliwości promieniowania elektromagnetycznego niejonizującego toczą się od dawna, ciągle wiedza o jego ewentualnych niekorzystnych skutkach zdrowotnych jest niepełna. Niemniej prowadzone na przestrzeni ostatnich lat badania wpływu promieniowania elektromagnetycznego niejonizujacego na organizmy żywe dowodzą, że długotrwałe oddziaływanie pól elektromagnetycznych o zbyt dużych poziomach, prowadzić może do zakłóceń w funkcjonowaniu układu nerwowego, zaburzeń neurologicznych, naczyniowo-sercowych czy trawiennych. Stąd wynika potrzeba unormowania i określenia w drodze przepisów prawa dopuszczalnych poziomów tego promieniowania. W Unii Europejskiej zagadnienie promieniowania elektromagnetycznego poruszone zostało w przyjętej w dniu r. rekomendacji Rady Europejskiej w sprawie ograniczania ekspozycji pól elektromagnetycznych o częstotliwościach od 0 Hz do 300 GHz na ludność. Rekomendacja została skonstruowana głównie w oparciu o zalecenia Międzynarodowej Komisji Ochrony Przed Promieniowaniem Niejonizującym. Stanowi ona jedyny oficjalny akt Unii Europejskiej odnoszący się do kwestii oddziaływań pól elektromagnetycznych. Dotychczas nie została przyjęta żadna dyrektywa Unii dotycząca tych zagadnień. W Polsce uregulowania formalnoprawne w zakresie ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym niejonizującym zawarte zostały w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska, która weszła w życie 1 października 2001r. Zgodnie z delegacją zawartą w art. 122 tej ustawy, wydane zostało rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia

6 30 października 2003r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych warunków, które określa: 1. dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku, zróżnicowane dla: - terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową, - miejsc dostępnych dla ludności; 2. zakresy częstotliwości pól elektromagnetycznych, dla których określa się parametry fizyczne charakteryzujące oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko; 3. metody sprawdzania dotrzymania dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych; 4. metody wyznaczania dotrzymania dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. Art. 234 ww. ustawy nakłada na użytkowników linii i stacji elektroenergetycznych o napięciu znamionowym 110 kv lub wyższym oraz instalacji radiokomunikacyjnych, radionawigacyjnych i radiolokacyjnych, których równoważna moc promieniowana izotropowo jest równa 15 W lub wyższa, emitujących pola elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0,03 MHz do MHz, obowiązek uzyskania pozwolenia na emitowanie pól elektromagnetycznych. Obowiązek ten w chwili obecnej dotyczy obiektów oddawanych do użytkowania po 1 października 2001r., natomiast dla obiektów istniejących przed dniem 1 października 2001r. prowadzący instalacje muszą uzyskać pozwolenie na emisje pól do dnia 31 grudnia 2005r. Obiekty, których dotyczy obowiązek uzyskania pozwolenia na emisje pól elektromagnetycznych, są wymienione w rozporządzeniu Rady Ministrów z 24 września 2002r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko. W związku z tym, na etapie lokalizacji oraz budowy tego rodzaju obiektów inwestor jest, lub może być zobowiązany przez odpowiedni organ ochrony środowiska do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko. Jednocześnie art. 76. Prawa ochrony środowiska nakłada na inwestora obowiązek poinformowania, na 30 dni przed terminem oddania do użytku nowo zbudowanego lub zmodernizowanego obiektu budowlanego, zespołu obiektów lub instalacji realizowanych jako przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowisko, wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o planowanym terminie oddania do użytku obiektu będącego źródłem promieniowania elektromagnetycznego. W przypadku stwierdzenia, że obiekt nie spełnia wymagań ochrony środowiska, wojewódzki inspektor ochrony środowiska ma, na podstawie art. 365 ustawy Prawo ochrony środowiska, obowiązek wstrzymania oddania

7 do użytku lub użytkowania instalacji eksploatowanej bez wymaganych prawem pozwoleń, w tym przypadku pozwolenia na emitowanie pól elektromagnetycznych. Z kolei art. 364 ustawy Prawo ochrony środowiska obliguje wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska do wydania decyzji wstrzymującej działalność powodującą pogorszenie stanu środowiska w znacznych rozmiarach lub zagrażającą życiu lub zdrowiu ludzi. Zaznaczyć należy, że aktualnie przygotowywana jest kolejna zmiana do ustawy Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z projektem tej ustawy, pozwolenia na emitowanie pól elektromagnetycznych nie będą wymagane. Oceny poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku i obserwacji zmian dokonuje się w ramach państwowego monitoringu środowiska. Prawo ochrony środowiska zobowiązuje wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska do prowadzenia okresowych badań kontrolnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz aktualizowanego corocznie rejestru zawierającego informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku, z wyszczególnieniem przekroczeń dotyczących terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową oraz miejsc dostępnych dla ludności. Obowiązek ten dotyczy wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska od dnia 8 grudnia 2003 r., to jest od momentu wejścia w życie ustawy z dnia 3 października 2003r. o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska, stąd też w roku 2003 tego rodzaju pomiary nie były jeszcze prowadzone. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie prowadzi rejestr wydanych pozwoleń na emitowanie pól elektromagnetycznych. Uaktualniany jest również rejestr instalacji emitujących do środowiska promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące. DOPUSZCZALNE POZIOMY ELEKTROMAGNETYCZNEGO PROMIENIOWANIA NIEJONIZUJĄCEGO CHARAKTERYZOWANE POPRZEZ WARTOŚCI GRANICZNE WIELKOŚCI FIZYCZNYCH Zakres częstotliwości promieniowania Składowa elektryczna Wielkość fizyczna Składowa Gęstość magnetyczna mocy Gęstość prądu jonowego pola stałe 16 kv/m 8 ka/m na/m 2 pola 50 Hz 10 kv/m 80 A/m ,001-0,1 MHz 100 V/m 10 A/m powyżej 0,1 do 10 MHz 20 V/m 2 A/m powyżej 10 do 300 MHz 7 V/m powyżej 300 do MHz ,1 W/m

8

9 POWIETRZE Źródła powstawania zanieczyszczeń powietrza można podzielić na: energetyczne spalanie paliw, przemysłowe procesy technologiczne w zakładach chemicznych, rafineriach, hutach, kopalniach, cementowniach, komunikacyjne - głównie transport samochodowy, komunalne - gospodarstwa domowe oraz gromadzenie i utylizacja odpadów i ścieków. Źródła emisji zanieczyszczeń mogą być punktowe, liniowe i powierzchniowe. Zanieczyszczenia powietrza można podzielić na zanieczyszczenia pierwotne, które występują w powietrzu w takiej postaci, w jakiej zostały uwolnione do atmosfery, i wtórne, będące produktami przemian fizycznych i reakcji chemicznych, zachodzących między składnikami atmosfery i jej zanieczyszczeniami (produkty tych reakcji są niekiedy bardziej szkodliwe od zanieczyszczeń pierwotnych) oraz pyłami uniesionymi ponownie do atmosfery po wcześniejszym osadzeniu na powierzchni ziemi. Emisja zanieczyszczeń gazowych i pyłowych ze źródeł punktowych dotyczy: zakładów przemysłowych, elektrociepłowni, przedsiębiorstw energetyki cieplnej, innych jednostek organizacyjnych zarejestrowanych w ewidencji WIOŚ. W 2003 roku wyemitowały one na terenie województwa podkarpackiego następujące ilości zanieczyszczeń: dwutlenek siarki Mg dwutlenek azotu Mg tlenek węgla Mg pyły Mg benzen 1,8 Mg ołów 0,09 Mg dwutlenek węgla Mg zanieczyszczenia specyf Mg.

10 Rozkład stężeń dwutlenku azotu (NO 2 ) na terenie województwa podkarpackiego w 2003r.

11 Rozkład stężeń benzenu (C 6 H 6 ) na terenie województwa podkarpackiego w 2003r.

12 Rozkład stężeń pyłu (PM10) na terenie województwa podkarpackiego w 2003r. Rozkład stężeń dwutlenku siarki (SO 2 )

13 na terenie województwa podkarpackiego w 2003r.

14 Niska emisja zanieczyszczeń gazowych i pyłowych Indywidualne i komunalne ogrzewnictwo jest zarówno znaczącym źródłem tzw. niskiej emisji, zawierającej substancje o charakterze kancerogennym, wpływających negatywnie na środowisko przyrodnicze oraz zdrowie człowieka, jak i konsumentem nieuzasadnionej względami technologicznymi ilości węgla. Nieefektywne stosowanie węgla do ogrzewania mieszkań powoduje, że około 60 procent średniorocznej emisji zanieczyszczeń pochodzi ze źródeł komunalnych, a w czasie sezonu zimowego wartość ta dochodzi do 90 procent. Oznacza to, że złe spalanie węgla oraz spalanie w kotłach domowych śmieci i odpadów powoduje groźniejsze skutki dla zdrowia niż emisja z pracującego przemysłu lub transportu komunikacyjnego. Jednocześnie względy społeczne, ekonomiczne i techniczne nie pozwalają w krótkim czasie na zamianę węgla na gaz i energię elektryczną. Są to rozwiązania ekologicznie czystsze, ale ciągle znacznie droższe. Emisję zanieczyszczeń dla jednego obiektu mieszkalnego z zabudowanym starym kotłem węglowym, na podstawie wskaźników określonych dla tradycyjnych palenisk przydomowych, będącą efektem uśrednionych wyników z badań prowadzonych przez Instytut Chemicznej Przeróbki Węgla w Zabrzu, przedstawia poniższa tabela: Emisja zanieczyszczeń dla jednego obiektu mieszkalnego z zabudowanym starym kotłem węglowym Rodzaj zanieczyszczeń Emisja w skali roku w kg CO 812,2 SO 2 108,3 NO 2 39,3 Pyl 243,7 Substancje organiczne 135,4 WWA 16,2 B(a)P 0,2 SUMA 1355,3

15 Emisja zanieczyszczeń gazowych i pyłowych pochodzących z ogrzewania mieszkań na terenie województwa podkarpackiego i powiatu łańcuckiego Rodzaj zanieczyszczeń Emisja w skali roku w Mg województwo podkarpackie powiat przeworski CO SO NO Pyły RAZEM PYŁY (POWIAT PRZEWORSKI) Mg przy założeniu że σ pyłu = 100kg/m 3 Powiat = 698 km 2, - co daje 0,3 cm pyłu na powierzchni ziemi całego powiatu. Wielkość emisji dwutlenku siarki i dwutlenku azotu, pochodzącej z indywidualnego ogrzewania mieszkań jest zbliżona do ilości tych związków wprowadzanych do powietrza z emitorów punktowych. Natomiast tlenku węgla i pyłów znacznie przewyższa emisję z zakładów przemysłowych (wykres poniżej).

16 Porównanie emisji ze źródeł punktowych i z indywidualnego ogrzewania mieszkań w 2003 roku Tak znaczne ilości wytwarzanych gazów i pyłów wynikają ze stosowanego paliwa grzewczego. Są to w dalszym ciągu w większości paliwa stałe, głównie węgiel kamienny. Niska emisja jest zagadnieniem trudnym do szybkiego rozwiązania ze względu na bardzo duże rozproszenie jej źródeł. Uciążliwości związane z niską emisją charakteryzują się sezonowością - wyraźnie wzrastają w sezonie grzewczym, natomiast w lecie ich znaczenie jest niewielkie. Emisja zimowa jest sumą emisji pochodzącej ze spalania węgla i gazu w urządzeniach grzewczych oraz gazu w kuchenkach i piecykach gazowych. Emisja sezonu letniego pochodzi głównie ze spalania gazu w kuchenkach i piecykach gazowych. Na zużycie energii przeznaczonej do ogrzewania pomieszczeń wpływa głównie temperatura na zewnątrz budynków.

17

18 Emisja zanieczyszczeń gazowych i pyłowych z emitorów liniowych Udział transportu w zanieczyszczaniu powietrza jest znaczny, a czasem nawet dorównuje udziałowi przemysłu. Spaliny z silników benzynowych zawierają tlenek węgla (CO) - ok. 70%, tlenki azotu (NOx) węglowodory (lotne związki organiczne), dwutlenek siarki (SO 2 ) i cząstki stałe. Silniki Diesla emitują mniej szkodliwych gazów (np. 20 razy mniej tlenku węgla (CO), 8 razy mniej węglowodorów, ale więcej sadzy. Pyły emitowane przez transport do atmosfery pochodzą nie tylko ze spalania paliw, ale także ze zdzierania się nawierzchni dróg, opon czy hamulców. Obecnie wiele samochodów posiada katalizatory, co znacznie ogranicza emisję zanieczyszczeń. Z drugiej strony jednak, liczba samochodów wciąż wzrasta, co sprawia, że zanieczyszczanie powietrza przez środki transportu jest ciągle aktualnym problemem. Emisję gazów i pyłów pochodzących ze spalania paliw w środkach transportu poruszających się po drogach województwa podkarpackiego oszacowano na podstawie informacji o natężeniu ruchu na poszczególnych odcinkach dróg krajowych i wojewódzkich oraz na ulicach głównych miast województwa. Do oszacowania wielkości emisji wykorzystano aplikację komputerową Szacowanie emisji ze środków transportu. Aplikacja ta na podstawie wprowadzonych informacji o długości odcinka drogi, rodzaju pojazdu oraz natężeniu ruchu poszczególnych typów pojazdów oszacowuje roczną emisję zanieczyszczeń z danego odcinka drogi. Rodzaj, oraz oszacowane wielkości zanieczyszczeń wprowadzonych do powietrza w 2003 roku przez pojazdy silnikowe na drogach województwa podkarpackiego przedstawia poniższa tabela: Emisja zanieczyszczeń pochodzących ze spalania paliw w pojazdach spalinowych na drogach województwa podkarpackiego [Mg/rok] Rodzaj CO Benzen Węglowodory NO 2 Pyły Pb SO 2 drogi krajowe , wojewódzkie , SUMA ,81 288

19 Emisja zanieczyszczeń pochodzących ze spalania paliw w pojazdach spalinowych na drogach województwa podkarpackiego [Mg/rok] Rodzaj CO Benzen Węglowodory NO 2 Pyły Pb SO 2 drogi krajowe , wojewódzkie , SUMA , Emisja zanieczyszczeń pochodzących ze spalania paliw w poj. spalinowych