Monety kolekcjonerskie

Transkrypt

1 N a r o d o w y B a n k P o l s k i Monety kolekcjonerskie 10 z 925/1000Ag oraz farby: czerwona, zielona i czarna 32,00 mm 14,14 g szt. 2 z stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk y 8,15 g szt. Awers: Z lewej strony wizerunek or a ustalony dla god a Rzeczypospolitej Polskiej, poni ej or a napis: 10 Z. Z prawej strony oznaczenie roku emisji: 2002 oraz odznaka Krzy a Pamiàtkowego Monte Cassino. Poni ej maki wykonane farbami: czerwonà, zielonà i czarnà. U góry pó kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà apà or a znak mennicy: m w. Rewers: Z lewej strony wizerunek genera a broni W adys awa Andersa. Z prawej strony ruiny klasztoru na Monte Cassino, powy ej napis: GENERA / BRONI / W ADYS AW / ANDERS / Projektant monety: Andrzej Nowakowski Polskiej, po bokach or a oznaczenie roku emisji: 20-02, pod or em napis: Z 2 Z, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeêcioma pere kami. Pod lewà apà or a znak mennicy: m w. Rewers: Wizerunek genera a broni W adys awa Andersa. Z lewej strony odznaka Krzy a Pamiàtkowego Monte Cassino. Wokó napis: GEN. BRONI W ADYS AW ANDERS Na boku 8-krotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Andrzej Nowakowski Monety zosta y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA Sk ad i druk: Drukarnia NBP Projekt: DECORUM W dniu 6 listopada 2002 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie, przedstawiajàce postaç genera a broni W adys awa Andersa, o ach: 10 z wykonana stemplem m w srebrze, 2 z wykonana stemplem zwyk ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, tzw. Nordic Gold. W adys aw Anders urodzi si 11 sierpnia 1892 r. w B oniu w powiecie kutnowskim. W zwiàzku z obj ciem przez jego ojca obowiàzków administratora majàtku Taurogi, rodzina Andersów przenios a si na Litw. W latach studiowa na Politechnice w Rydze. W po owie 1914 r. zosta powo any do szko y podchorà ych rezerwy kawalerii armii rosyjskiej; po jej ukoƒczeniu otrzyma pierwszy stopieƒ oficerski. Skierowany na front walczy m.in. wraz z 3. Pu kiem Dragonów w Prusach Wschodnich, dowodzi szwadronem, a nast pnie batalionem. Ju wtedy by wysoko oceniany jako dowódca, co zadecydowa o o skierowaniu go na kurs do Akademii Sztabu Generalnego w Petersburgu. Po jego ukoƒczeniu w dniu 7 lutego 1917 r. objà stanowisko szefa sztabu 7. Dywizji Strzelców. W czasie walk by trzykrotnie ranny. Za okazane w boju m stwo odznaczono go jednym z najwy szych orderów rosyjskich Krzy em Oficerskim Âwi tego Jerzego. Od 1917 r. uczestniczy w formowaniu i szkoleniu oddzia ów I Korpusu Polskiego w armii rosyjskiej genera- a Józefa Dowbora-MuÊnickiego. W dzia aniach bojowych dowodzi pu kiem, a nast pnie zosta szefem

2 sztabu 1. Dywizji Strzelców. Po rozwiàzaniu Korpusu powróci do Polski, gdzie po odzyskaniu niepodleg oêci rozpoczà s u b w sztabie Armii Wielkopolskiej w Poznaniu, a nast pnie objà dowództwo 1. Pu ku U anów Wielkopolskich, który bra udzia w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. Pu k ws awi si w walkach nad Berezynà, gdzie podpu kownik Anders po raz kolejny zosta ranny. W uznaniu zas ug zosta odznaczony osobiêcie przez marsza ka Józefa Pi sudskiego orderem Virtuti Militari V klasy. O niezwyk ej dzielnoêci W adys awa Andersa Êwiadczy tak e fakt czterokrotnego odznaczania go Krzy em Walecznych. Po zakoƒczeniu wojny W adys aw Anders w latach studiowa w Ecole Supérieure de Guerre (Wy szej Szkole Wojennej) w Pary u. Po jej ukoƒczeniu zosta dyrektorem kursu dla wy szych dowódców w Wy szej Szkole Wojennej 15 sierpnia 1925 r. awansowano go na pu kownika. W latach by pierwszym oficerem Sztabu Generalnego Inspektoratu Kawalerii. Pu kownik Anders by tak e Êwietnym kawalerzystà; kierowana przez niego polska ekipa zdoby a na mi dzynarodowych zawodach jeêdzieckich w Nicei w 1925 r. kilka nagród indywidualnych oraz zespo owo Puchar Narodów. Podczas zamachu majowego w 1926 r. wierny przysi dze o nierskiej pu kownik Anders opowiedzia si po stronie legalnego rzàdu oraz Prezydenta RP Stanis awa Wojciechowskiego. Jako szef sztabu dowództwa wojsk rzàdowych kierowa dzia aniami obronnymi wokó Belwederu, a nast pnie bra udzia w przemarszu dostojników paƒstwowych z Belwederu do Wilanowa. Pomimo swej zdecydowanej prorzàdowej postawy nie by represjonowany przez marsza ka Pi sudskiego, który doceniajàc jego umiej tnoêci wyznaczy go w 1926 r. na dowódc II Samodzielnej Brygady Kawalerii w Równem. 1 stycznia 1934 r. W adys aw Anders zosta awansowany na genera a brygady, a w 1937 r. objà dowództwo Nowogródzkiej Brygady Kawalerii w Baranowiczach. Po ataku Niemiec na Polsk we wrzeêniu 1939 r. Brygada, wchodzàca w sk ad Armii Modlin", prowadzi a ci kie walki w rejonie Lidzbarka Welskiego i P ocka, podczas których genera zosta ranny od amkiem bomby lotniczej. Nie opuêci jednak frontu i po za o eniu opatrunków dowodzi dalej. Po wejêciu jego brygady w sk ad Armii ódê", od 12 wrzeênia dowodzi grupà operacyjnà, która walczy a m.in. o zaj ty przez Niemców Miƒsk Mazowiecki. Po rozpocz ciu marszu na po udnie, ku granicy rumuƒskiej, oddzia y podleg e genera owi Andersowi do àczy y do Armii Prusy", wokó której zaciska si ju pierêcieƒ wojsk niemieckich. 22 wrzeênia resztki Nowogródzkiej Brygady Kawalerii przebi y si w kierunku na Lwów, gdzie natkn y si na nacierajàce wojska Armii Czerwonej. Dwukrotnie ranny, genera Anders dosta si 29 wrzeênia pod Starym Samborem do niewoli radzieckiej. Przewieziono go do Lwowa, a nast pnie do Moskwy, do wi zienia NKWD na ubiance.w niezwykle ci kich warunkach, nieustannie przes uchiwany, sp dzi w wi zieniach radzieckich 22 miesiàce. WolnoÊç odzyska 4 sierpnia 1941 r. w wyniku podpisania uk adu radziecko-polskiego przewidujàcego utworzenie Armii Polskiej w ZSRR. 11 sierpnia 1941 r. otrzyma nominacj na genera a dywizji. Tworzenie Armii Polskiej w ZSRR przebiega o z du ymi oporami - brakowa o broni, umundurowania i ywnoêci. Genera Anders postawi sobie za cel nie tylko formowanie si zbrojnych, ale tak e uratowanie jak najwi kszej liczby Polaków znajdujàcych si w Zwiàzku Radzieckim. Dzi ki jego zabiegom uda o si ocaliç znacznà liczb ludnoêci cywilnej, w tym tysiàce dzieci. Nie godzi si na wysy anie na front pojedynczych, êle uzbrojonych jednostek. W 1942 r. przeprowadzi uzgodnionà z w adzami radzieckimi ewakuacj Armii Polskiej do Iranu. Rozlokowane tam oddzia y otrzyma y miano Armii Polskiej na Wschodzie. Po okresie rekonwalescencji i intensywnym szkoleniu o nierzy, ju jako 2. Korpus Polski, oddzia y genera a Andersa zosta y przesuni te w poczàtkach 1944 r. na front w oski, gdzie otrzyma y zadanie zdobycia Monte Cassino. W momencie podejmowania decyzji o udziale Polaków w tej bitwie genera Anders mia ÊwiadomoÊç jej miejsca w historii. Jak wspomina po latach: Zdawa em sobie jednak spraw, e Korpus i na innym odcinku mia by du e straty. Natomiast wykonanie tego zadania ze wzgl du na rozg os, jaki Monte Cassino zyska o wówczas na Êwiecie mog o mieç du e znaczenie dla sprawy polskiej [...] Przynios oby du à chwa or owi polskiemu. Rozpocz ta 12 maja bitwa zakoƒczy a si zdobyciem Monte Cassino w dniu 18 maja 1944 r. Zgodnie z przewidywaniami genera a, wieêç o niej obieg a ca y Êwiat. Po otwarciu drogi na Rzym o nierze 2. Korpusu pod jego dowództwem zdobywali Ancon, prze amywali lini Gotów i walczyli o Boloni. Jego zas ugi jako dowódcy na ca ym szlaku bojowym we W oszech zosta y docenione zarówno przez w adze polskie, jak i rzàdy paƒstw alianckich - genera Anders otrzyma najwy sze odznaczenia: order Virtuti Militari III klasy oraz brytyjski Order aêni, przyznany mu przez króla Jerzego VI. Prezydent USA, Franklin Delano Roosevelt, nada mu order Legion of Merit. Pod koniec wojny, w okresie od lutego do maja 1945 roku genera Anders pe ni obowiàzki naczelnego wodza, a od 24 wrzeênia 1946 r. do 4 lipca 1954 r. by naczelnym wodzem i generalnym inspektorem Polskich Si Zbrojnych na Zachodzie. Po zakoƒczeniu dzia aƒ wojennych przejawia du à trosk o sprawy bytowe i socjalne o nierzy, którzy pozostali na emigracji. M.in. ta w aênie dzia alnoêç sta a si przyczynà pozbawienia go polskiego obywatelstwa 26 wrzeênia 1946 r. przez Rzàd JednoÊci Narodowej w Warszawie; decyzj t w adze w Polsce anulowa y dopiero 15 marca 1989 r. Genera W adys aw Anders po wojnie zamieszka w Londynie. Do koƒca ycia by uznawany za przywódc politycznego polskiej emigracji wojskowej. Organizowa ycie spo eczne polskiego wychodêstwa w Wielkiej Brytanii, inicjowa powstawanie polskiego szkolnictwa, teatrów i wydawnictw. Przewodniczy G ównej Komisji Skarbu Narodowego, by prezesem Polskiej Fundacji Kulturalnej. W uznaniu swych zas ug wojennych zosta awansowany 15 maja 1954 r. przez w adze emigracyjne do stopnia genera a broni. Swe wspomnienia z lat wojny opublikowa w 1949 r. w ksià ce pt. Bez ostatniego rozdzia u", wielokrotnie wznawianej za granicà, wydanej w Polsce poza cenzurà w 1983 r. Polskie w adze komunistyczne uwa a y go za jednego z g ównych wrogów, co wynika o zarówno z jego twardej postawy wobec nacisków Moskwy w okresie formowania Armii Polskiej w ZSRR, jak i negatywnego stosunku do postanowieƒ konferencji ja taƒskiej w sprawie polskiej oraz rzàdów komunistów w Polsce. Zmar 12 maja 1970 r. w Londynie. Zgodnie ze swojà ostatnià wolà spoczà wêród swych o nierzy na polskim cmentarzu wojennym pod Monte Cassino. W 1995 r. zosta poêmiertnie odznaczony Orderem Or a Bia ego. Witold G bowicz Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p atniczym w Polsce.

3 N a r o d o w y B a n k P o l s k i Monety kolekcjonerskie 10 z 925/1000Ag 32,00 mm 14,14 g szt. 2 z stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk y 8,15 g szt. Polskiej, po bokach or a oznaczenie roku emisji: 20-02, pod or em napis: Z 10 Z, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony pi cioma pere kami. Pod lewà apà or a znak mennicy: m w. Polskiej, po bokach or a oznaczenie roku emisji: 20-02, pod or em napis: Z 2 Z, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeêcioma pere kami. Pod lewà apà or a znak mennicy: m w. Rewers: Popiersie króla Augusta II Mocnego. Z lewej strony odznaka Orderu Or a Bia ego. U góry pó kolem napis: AUGUST II MOCNY. U do u pó kolem daty: ; Rewers: Popiersie króla Augusta II Mocnego. Wokó napis: AUGUST II MOCNY ; Na boku oêmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant monet: Ewa Tyc-Karpiƒska Monety zosta y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA Sk ad i druk: Drukarnia NBP Projekt: DECORUM W dniu 4 wrzeênia 2002 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie, przedstawiajàce popiersie króla Augusta II Mocnego, o ach: 10 z - wykonanà stemplem m w srebrze; 2 z - wykonanà stemplem zwyk ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, tzw. Nordic Gold. Monety stanowià kontynuacj serii Poczet królów i ksià àt polskich, zapoczàtkowanej przez Narodowy Bank Polski w 1979 r. Elektor saski Fryderyk August z dynastii Wettinów, zwany póêniej Augustem II Mocnym, urodzi si 12 maja 1670 r. w Dreênie jako syn elektora Jana Jerzego III i Anny Zofii, ksi niczki duƒskiej. Lata m odzieƒcze prze y w okresie najwi kszego rozkwitu wp ywów króla Francji Ludwika XIV, podró ujàc po dworach zachodniej Europy. Bra udzia w wojnie z Francjà (w latach ) i Turcjà (w latach ). Postaç Ludwika XIV i absolutyzm w duchu francuskim stanowi y dla niego, jako elektora saskiego i póêniejszego polskiego króla, wzór do naêladowania. W 1697 r. objà tron saski. Realizujàc plany polityczne ojca (uzyskania przez Saksoni samodzielnoêci w Rzeszy i niezale noêci od Austrii), przeszed na katolicyzm i podjà starania o polskà koron. Obj cie w adzy w rozleg ym paƒstwie, liczàcym si w Europie i opromienionym s awà niedawnego zwyci stwa nad Turkami pod Wiedniem, pozwala o Augustowi snuç marzenia o uniezale nieniu si od cesarzy Habsburgów drogà zdobycia dziedzicznej korony poza Rzeszà, np. w którymê z dawnych terytoriów lennych Rzeczypospolitej. Podczas elekcji, wi kszoêç szlachty wypowiedzia a si za kandydatem Poczet królów i ksià àt polskich

4 Francji, ksi ciem de Burbon Conti, natomiast przeciwnicy Contiego zjednoczyli swe si y i przy poparciu Rosji i Austrii 27 czerwca 1697 r. og osili Fryderyka Augusta Wettina królem polskim. Polska elekcja ujawni a g ównà pozytywnà cech Augusta II jako polityka konsekwencj i szybkoêç dzia ania. Po elekcji nie czekajàc na inicjatyw wybraƒca wi kszoêci, ksi cia Conti 27 lipca August zaprzysiàg pacta conventa (tj. umow szlachty z nowo obranym królem, okreêlajàcà g ówne zobowiàzania polityczne i finansowe elekta), a 15 wrzeênia koronowa si na Wawelu jako August II. Po obj ciu rzàdów pragnà przekszta ciç swoje paƒstwa na wzór monarchii Ludwika XIV. Marzy o polsko-saskiej unii, dziedzicznym tronie dla Wettinów w Rzeczypospolitej, wzmocnieniu w adzy monarszej, a w konsekwencji o utworzeniu du ego, silnego cesarstwa pod ber em swych nast pców. Plany te zawiera y wiele elementów korzystnych dla Rzeczypospolitej, m.in. zdobycie dla projektowanego cesarstwa Mo dawii, Âlàska, Inflant czy Kurlandii. Przy ca ej swej atrakcyjnoêci nie uwzgl dnia y jednak realiów mi dzynarodowych. Z jednej strony w Polsce obawiano si przewagi ywio u niemieckiego, z drugiej zaê fanatyczni religijnie Sasi obawiali si wymuszania konwersji religijnych (tj. zmiany wyznaƒ) przez Êwie o ochrzczonego w obrzàdku rzymskim króla. Powodzenie tych zamys ów utrudnia równie brak bezpoêredniej granicy mi dzy obu paƒstwami. W polityce zagranicznej August II kontynuowa poczàtkowo dzia ania Jana III Sobieskiego, w polityce wewn trznej zaê zmierza do rozwini cia handlu i przemys u, szkolnictwa i reorganizacji armii oraz do wzmocnienia pozycji monarchy. Plany te z powodzeniem realizowa w Saksonii, która pod jego rzàdami prze ywa a okres rozkwitu gospodarczego i kulturalnego. W Polsce natomiast jego projekty, szczególnie wprowadzenia dziedzicznoêci tronu i wzmocnienia w adzy królewskiej, wywo a y ostry sprzeciw ze strony przywiàzanej do swych przywilejów szlachty. Opór ten wzmóg si po przystàpieniu Augusta II jako elektora saskiego do sojuszu z Rosjà. Ostatecznie projekty króla wplàta y Rzeczpospolità w d ugà i rujnujàcà wojn pó nocnà ( ) ze Szwecjà, rozgrywajàcà si w latach na terenie Polski, formalnie nie bioràcej udzia u w tej wojnie. August II na czele wojsk saskich zaatakowa z terytorium Rzeczypospolitej szwedzkie Inflanty. Wojska saskie zosta y jednak rozbite, a Szwedzi wtargn li w g àb paƒstwa polskiego. Opozycj przeciwko zamierzeniom reformatorskim i opór przeciwko udzia owi Polski w wojnie oraz sojuszowi z Rosjà wykorzysta król szwedzki Karol XII do uzyskania poparcia cz Êci szlachty, skupionej w konfederacji warszawskiej. Wypowiedzia a ona pos uszeƒstwo Augustowi II i przy poparciu szwedzkim dokona a 12 lipca 1704 r. elekcji Stanis awa Leszczyƒskiego. Leszczyƒski zawar ze Szwecjà przymierze uzale niajàce Rzeczpospolità od Karola XII i odda Szwecji Kurlandi. Wi kszoêç szlachty, która nie uzna a rzàdów szwedzkich, pozosta a wierna Augustowi jako legalnemu w adcy i zawiàza a w jego obronie konfederacj w Sandomierzu. W 1704 r. jej przedstawiciele podpisali traktat sojuszniczy z Rosjà, w którym car Piotr I zapowiedzia udzielenie Augustowi II dalszej pomocy, a po wojnie zapewnia oddanie Inflant. W wyniku dalszych kl sk Sasów i wkroczenia Szwedów do Saksonii August II wycofa si z wojny i abdykowa na rzecz Stanis awa Leszczyƒskiego, podpisujàc w 1706 r. traktat w Altranstädt. Dopiero zwyci stwo rosyjskie pod Po tawà w 1709 r. umo liwi o Augustowi po odwo aniu swojej abdykacji jako wymuszonej powrót na tron polski. Traktat przymierza z carem Piotrem Wielkim zawarty w 1709 r. w Toruniu, uzale ni jednak pozycj Augusta II od poparcia rosyjskiego. Po 1710 r. August II Mocny wróci do planów wzmocnienia w adzy, podejmujàc program reform skarbowo-wojskowych oraz prób zniesienia liberum veto, a tak e kroki zmierzajàce do uwolnienia si od zale noêci od Rosji, m.in. poprzez zbli enie do Francji. Próbowa zaszczepiç w Polsce niektóre wzory saskie, a tak e bez powodzenia ograniczyç wszechw adz hetmanów; walczy te o zapewnienie sobie wp ywu na obsadzanie godnoêci duchownych. Chcia wzmocniç skarb królewski drogà racjonalnego zagospodarowania królewszczyzn. èróde wzrostu zamo noêci kraju upatrywa w rozwoju handlu i rzemios a, stàd stara si o rozszerzenie przywilejów miast, uzdrowienie polityki celnej, inicjowa rozwój górnictwa. Du o jego pomys ów by o ciekawych i s usznych. Szlachta jednak w wi kszoêci odczuwa a g bokà obaw przed wprowadzeniem tyranii królewskiej. Zdawa a sobie co prawda spraw z trudnej sytuacji kraju, ale nie akceptowa a w wi kszoêci reform z obawy, e przyniosà one zag ad jej przywilejów. Absolutyzm nie cieszy si poparciem starych rodów magnackich, dlatego te August II tworzy nowà magnateri. To on podniós rang starego rodu Czartoryskich, on te wprowadzi na scen politycznà bardzo utalentowanego szlachcica Stanis awa Poniatowskiego. Kryzys gospodarczy i polityczny, zaogniony ekscesami wprowadzonych do Polski wojsk saskich, a tak e obawa szlachty przed zamachem absolutystycznym, doprowadzi y do zawiàzania przez szlacht w 1715 r. nowego ruchu antykrólewskiego konfederacji w Tarnogrodzie na Lubelszczyênie. W celu unikni cia rozlewu krwi w walkach domowych obie strony zgodzi y si na poêrednictwo cara Piotra I i wkroczenie wojsk rosyjskich. Warunki porozumienia mi dzy Augustem II i jego poddanymi zatwierdzi w 1717 r. tzw. Sejm Niemy (w obawie przed zerwaniem obrad pozwolono na nim zabraç g os tylko marsza kowi i pos owi odczytujàcemu tekst konstytucji), utrwalajàcy protekcj rosyjskà nad Polskà. Car sta si wtedy arbitrem w sporach mi dzy polskim królem a jego poddanymi. Umowa uregulowa a stosunki mi dzy Rzeczàpospolità a Saksonià. Oba paƒstwa mia a àczyç jedynie osoba panujàcego. S aboêç Rzeczypospolitej i k opoty króla spowodowa y kilkakrotne wysuni cie przez Prusy propozycji rozbioru Polski, jednak nie zosta y one przyj te przez Augusta II. W okresie panowania Augusta Mocnego nastàpi a kulminacja konfliktów powsta ych w czasach Jana III Sobieskiego. Dalszy upadek sejmu jako organu najwy szej w adzy, a tak e totalny kryzys gospodarczy oraz kryzys wartoêci wêród szlachty sprawi y, e wi kszoêç panowania Augusta cechowa g boki upadek Rzeczypospolitej szlacheckiej we wszystkich dziedzinach. Tragedia rzàdów Augusta II wynika a z wielu niekorzystnych splotów polityki mi dzynarodowej, niweczy a plany monarchy lub zgo a obraca a je przeciw niemu. Wielbiciel absolutyzmu musia w haniebny sposób zrzec si korony. Planujàc poczàtkowo wykorzystaç Piotra I jako narz dzie w asnej polityki, sta si w koƒcu w adcà formalnie i faktycznie zale nym od Rosji. August Mocny nie tylko nie potrafi realizowaç swych niejednokrotnie ciekawych zamys ów, ale wiele z nich przynosi o skutki wr cz odwrotne do zamierzonych. Próby reform wzmocni y nastroje konserwatywne i niech ç do wszelkich reform na d ugo zakorzeni a si w sercach i umys ach szlachty. August II odegra du à rol jako mecenas sztuki, zw aszcza architektury; Drezno zawdzi cza mu wiele pi knych budowli, zw aszcza pa ac Zwinger, Warszawa zaê m.in. tzw. OÊ Saskà, pa ac i Ogród Saski oraz Pa ac Brühla. W adca udzieli zgody pijarom na za o enie w Warszawie pierwszego czasopisma ogólnokrajowego Kuriera Polskiego. W 1705 r. August II ustanowi pierwsze polskie odznaczenie Order Or a Bia ego. August II Mocny odznacza si niezwyk à si à fizycznà (stàd jego przydomek) i ognistym temperamentem, y z rozmachem i fantazjà. Zmar w nocy z 31 stycznia na 1 lutego 1733 r. Opracowano w NBP na podstawie: 1. Poczet królów i ksià àt polskich", Czytelnik Ksi ga królów i ksià àt polskich" pod red. naukowà Stefana K. Kuczyƒsiego, Âwiat Ksià ki Polskie dzieje od czasów najdawniejszych do wspó czesnoêci" Alicji Dybkowskiej, Jana aryna, Ma gorzaty aryn, PWN 1994 oraz êróde encyklopedycznych Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p atniczym w Polsce.

5 N a r o d o w y B a n k P o l s k i Monety kolekcjonerskie 10 z 925/1000Ag 32,00 mm 14,14 g szt. 2 z stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk y 8,15 g szt. Awers: Wizerunek Bronis awa Malinowskiego. Poni ej napis: Bronis aw / Malinowski / Z prawej strony wizerunek or a ustalony dla god a Rzeczypospolitej Polskiej. Pod or em oznaczenie roku emisji: 2002, poni ej napis: 10 Z. U góry pó kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà apà or a znak mennicy: m w. Rewers: Scena przedstawiajàca mieszkaƒców Wysp Trobrianda przed spichlerzem. Na boku: napis: ETNOLOG, ANTROPOLOG KULTURY rozdzielony gwiazdkà. Polskiej, po bokach or a oznaczenie roku emisji: 20-02, pod or em napis: Z 2 Z, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeêcioma pere kami. Pod lewà apà or a znak mennicy: m w. Rewers: Wizerunek Bronis awa Malinowskiego. Z lewej strony u góry pó kolem napis: Bronis aw / Malinowski. Poni ej dwa czó na oraz mieszkaƒcy Wysp Trobrianda. U do u pó kolem daty: Na boku oêmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant monet: Ewa Tyc-Karpiƒska Monety zosta y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA Sk ad i druk: Drukarnia NBP Projekt: DECORUM W dniu 6 marca 2002 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie, przedstawiajàce Bronis awa Malinowskiego, o ach: 10 z - wykonane stemplem m w srebrze, 2 z - wykonane stemplem zwyk ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, tzw. Nordic Gold. Celem emisji monet jest przypomnienie dzia alnoêci s awnego polskiego etnologa i antropologa spo ecznego, twórcy funkcjonalizmu w badaniach nad kulturà. Bronis aw Kasper Malinowski, urodzi si 7 kwietnia 1884 r. w Krakowie. Mimo ci kiej choroby oczu z odznaczeniem zda matur jako eksternista, nast pnie rozpoczà studia przyrodnicze na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagielloƒskiego. W ciàgu pierwszych dwóch lat studiów s ucha wyk adów g ównie z fizyki, matematyki, chemii, ucz szcza równie na wyk ady z filozofii. Powa na choroba (prawdopodobnie gruêlica) zmusi a go do zmiany kierunku studiów na filozoficzne. Nadal jednak s ucha wyk adów z matematyki i fizyki. Jako student wiele podró owa po Europie, od Finlandii po W ochy, by te w Azji i Afryce. W 1906 r. zda egzamin doktorski z filozofii i z fizyki, przedk adajàc rozpraw doktorskà O zasadzie ekonomii myêlenia. W 1908 r. rozpoczà studia filozoficzne na Uniwersytecie w Lipsku, gdzie s ucha wyk adów z filozofii i psychologii. W 1910 r. wyjecha do Londynu. Na d ugie lata zwiàza si z uczelnià London School of Econo- Bronis aw Malinowski Polscy podró nicy i badacze

6 mics and Political Sciences, stanowiàcà póêniej cz Êç uniwersytetu londyƒskiego. Zaczà od statusu doktoranta, nast pnie by lektorem, wyk ada psychologi spo ecznà oraz prowadzi wyk ady Religia pierwotna a zró nicowanie spo eczne. W 1911 r. opublikowa pierwszy artyku naukowy rozpraw Totemizm i egzogamia, stanowiàcà krytyczne streszczenie dzie a znanego angielskiego etnologa J. G. Frazera. W 1912 r. og osi pierwszy artyku po angielsku, a w 1913 r. ksià k The Family among the Australian Aborigines ( Rodzina wêród australijskich Aborygenów ). Zosta a ona dobrze przyj ta przez krytyk, a po pi çdziesi ciu latach wznowiona z entuzjastycznà przedmowà J. A. Barnesa, uznajàcà jà za epokowà w dziejach nauki. Znakomity debiut ksià kowy, wyk ady w uczelni londyƒskiej, dyskusje ze specjalistami bardzo u atwi y Malinowskiemu dalszà prac naukowà. W 1914 r. uzyska z uniwersytetu londyƒskiego stypendium podró nicze im. Roberta Monda na przeprowadzenie badaƒ etnograficznych wêród plemion Nowej Gwinei. Ekspedycja, planowana na oko o 2 lata, przed u y a si na skutek wybuchu pierwszej wojny Êwiatowej. Pierwszà wypraw skierowa Malinowski do ludu Mailu, zamieszkujàcego po udniowe wybrze e Nowej Gwinei. W czasie mi dzy ekspedycjami opracowa monografi dotyczàcà tubylców Mailu. W 1916 r. na podstawie opublikowanych prac nadano mu w Londynie stopieƒ doktora nauk. W ramach dalszych badaƒ Malinowski odby wypraw na Wyspy Trobrianda, gdzie biegle opanowa j zyk badanego przez siebie plemienia, oraz dwie ekspedycje na wyspy Amphlett, Dobu i Samarai oraz na po udniowe wybrze e Nowej Gwinei. Wyniki badaƒ przynios y mu Êwiatowy rozg os. Dzi ki intensywnej pracy w terenie Malinowski rozporzàdza bogatymi, wielostronnie opracowanymi materia- ami naukowymi, które sukcesywnie opracowywa i publikowa w postaci artyku ów i ksià ek. Poza tym przywióz cennà kolekcj przedmiotów kultury materialnej i sztuki. Jednà cz Êç zbiorów z o y w muzeum w Melbourne jako kolekcj im. Roberta Monda, a drugà przekaza British Museum w Londynie. Praca w tropikach odbi a si na zdrowiu Malinowskiego. W 1920 r. wróci do Europy i zamieszka na Teneryfie, gdzie w ciàgu roku ukoƒczy pierwsze du e dzie o, oparte na w asnych materia ach terenowych Argonauci Zachodniego Pacyfiku ( Argonauts of the Western Pacific ). Zawar w nim swe credo metodologiczne. Po powrocie w 1921 r. do Londynu Malinowski ponownie objà wyk ady w School of Economics, a rok póêniej otrzyma etat wyk adowcy antropologii spo ecznej. Zrezygnowa wówczas z proponowanej mu przez Uniwersytet Jagielloƒski katedry etnologii. W 1924 r. otrzyma nominacj na docenta, a w 1927 tytu profesora oraz objà kierownictwo specjalnie dla niego utworzonej katedry antropologii spo ecznej na uniwersytecie w Londynie. Na zaproszenie Fundacji Rockefellera w 1926 r. Malinowski wyjecha po raz pierwszy do Stanów Zjednoczonych. Wyk ada wtedy na uniwersytecie kalifornijskim oraz odwiedzi Indian Hopi. Kilka razy odwiedza Polsk, a w latach 1930 i 1938 zosta wybrany na zagranicznego cz onka korespondenta Polskiej Akademii Umiej tnoêci, nast pnie na zwyczajnego cz onka zagranicznego. W 1934 r. prowadzi samodzielne badania w Afryce po udniowej i wschodniej wêród tamtejszych plemion. W latach , najbardziej produktywnym okresie swego ycia naukowego, Malinowski wyda ksià ki: Crime and Custom in Savage Society ( Zbrodnia i obyczaj w spo eczeƒstwie dzikich ), Sex and Repression in Savage Society ( Seks i wstrzemi êliwoêç w spo eczeƒstwie dzikich ), Sexual Life of Savage in North Western Melanesia ( ycie seksualne dzikich w pó nocno-zachodniej Melanezji ), Coral Gardens and their Magic ( Ogrody koralowe i ich magia ). W 1936 r. zosta delegowany przez uniwersytet londyƒski oraz Polskà Akademi Umiej tnoêci do Stanów Zjednoczonych z okazji 300-lecia uniwersytetu harvardzkiego, gdzie otrzyma tytu doktora honoris causa tej uczelni. W 1938 r. ponownie wyjecha do Stanów Zjednoczonych. Wybuch drugiej wojny Êwiatowej zmusi go do pozostania w Stanach. Podczas letnich wakacji 1940 i 1941 r. prowadzi badania w Meksyku. By pierwszym prezesem nowo powsta ego Polskiego Instytutu Nauk i Sztuk (Polish Institut of Sciences and Arts) w Nowym Jorku. Wyk ada na Yale University. Zmar nagle 16 maja 1942 r. w New Heaven. Malinowski by dobrym wyk adowcà, jego ulubionà formà nauczania by y seminaria. Prócz studentów bra y w nich udzia osoby, majàce poza sobà jakieê badania terenowe, urz dnicy kolonialni, przedstawiciele dominiów brytyjskich, Amerykanie, emigranci niemieccy. Ch tnie zaprasza na seminaria wybitnych przedstawicieli ró nych dziedzin nauki, co bardzo o ywia o dyskusje. Malinowski uchodzi za wychowawc ca ego pokolenia etnologów brytyjskich oraz cz Êciowo amerykaƒskich. Do koƒca ycia intensywnie pracowa naukowo. Mia rozleg e zainteresowania naukowe: od fizyki poprzez filozofi a do etnologii i ogólnej teorii kultury. Malinowski zapoczàtkowa nowy typ badaƒ terenowych, polegajàcy na traktowaniu badanej zbiorowoêci jako integralnej ca oêci. W zakresie teorii spo eczeƒstwa sta si wspó twórcà funkcjonalizmu, który z biegiem czasu przekszta ci si w szeroki kierunek badawczy. Metoda funkcjonalna w naukach zajmujàcych si badaniem kultury polega na wyjaênianiu faktów antropologicznych poprzez ustalenie funkcji, jakà pe nià one w integralnym systemie kultury. Malinowski wywar wp yw na folklorystyk i etnografi europejskà, socjologi, religioznawstwo, j zykoznawstwo, psychologi, teori kultury i teori wartoêci. W historii etnologii Malinowski pozostaje jako autor wzorowych dzie analizujàcych zagadnienia kultury na podstawie wyników badaƒ terenowych, zw aszcza kultury wyspiarzy melanezyjskich. Bogato udokumentowany, opatrzony cennymi komentarzami metodologicznymi, zbiór pism etnograficznych, sk adajàcy si z Argonautów Zachodniego Pacyfiku, ycia seksualnego dzikich oraz Ogrodów koralowych i ich magii, wszed do kanonu humanistyki Êwiatowej. Od najm odszych lat bliskim przyjacielem Malinowskiego by Stanis aw Ignacy Witkiewicz, który uczyni go pierwozworem ksi cia Nevermore w powieêci 622 upadki Bunga. Dla uczczenia pami ci Malinowskiego od 1959 r. odbywajà si doroczne wyk ady w London School of Economics pod nazwà Malinowski Memorial Lecture ( Wyk ad ku czci Malinowskiego ). opracowano w NBP na podstawie POLSKIEGO S OWNIKA BIOGRAFICZNEGO, wydanego przez Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla, PAN, Warszawa-Kraków 1996, oraz êróde encyklopedycznych Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p atniczym w Polsce.

7 N a r o d o w y B a n k P o l s k i Monety kolekcjonerskie 10 z 925/1000 Ag 32,00 mm 14,14 g szt. Awers: Pó postaç papie a Jana Paw a II. Z lewej strony wizerunek or a ustalony dla god a Rzeczypospolitej Polskiej. W tle postaç papie a Jana Paw a II. U góry pó kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA 2002 * 10 Z. U do u pó kolem napis: JAN PAWE II. Pod lewà apà or a znak mennicy: m w. Rewers: Postaç papie a Jana Paw a II widoczna z ty u na tle stylizowanej Bramy Âwi tej Bazyliki Êw. Piotra w Rzymie. U góry pó kolem napis: PONTIFEX MAXIMUS. Projektant monet: Ewa Tyc-Karpiƒska Monety zosta y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA Sk ad i druk: Drukarnia NBP Projekt: DECORUM W dniu 27 maja 2002 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie, przedstawiajàce postaç Jana Paw a II, o ach: 200 z - wykonane stemplem m w z ocie, 10 z - wykonane stemplem m w srebrze, Jan Pawe II, nast pca Jana Paw a I (1978) oraz duchowy spadkobierca imion i misji dwóch jego bezpoêrednich poprzedników, Jana XXIII ( ) i Paw a VI ( ), jest pierwszym od 455 lat papie em nie- -W ochem. Obliczono, e w dwutysiàcletniej historii KoÊcio a Êrednia pontyfikatu wynosi oko o siedem i pó roku. Jan Pawe II rozpoczà dwudziesty czwarty rok pontyfikatu, a zatem ju czwartà papieskà kadencj. Jest tak mimo krwawego zamachu na jego ycie, który mia miejsce 13 maja 1981 roku na Placu Âw. Piotra w Rzymie. Jan Pawe II jest pierwszym papie- em Polakiem i zapewne pierwszym papie em S owianinem. Obydwa te rysy sà dobrze widoczne w jego yciu i pos ugiwaniu. Szczególnym wyrazem troski o pomyêlnoêç i wszechstronny rozwój Polski sta y si pielgrzymki do Ojczyzny, odbyte w latach 1979, 1983, 1987, 1991, 1997 i Ka da mia a inny charakter, co by o zwiàzane ze zmieniajàcymi si uwarunkowaniami politycznymi, spo ecznymi i religijnymi, lecz ka da wzmocni a nadziej i zaowocowa a wieloma zmianami na dobre. Pielgrzymowanie do Polski wpisuje si w nurt bezprecedensowego pielgrzymowania po ca ym Êwiecie, dzi ki któremu Jan Pawe II jest s usznie postrzegany jako Papie Pielgrzym. Jego sylwetka z charakterystycznym krzy em papieskim jest znana i atwo rozpoznawana dos ownie wsz dzie. Nie ma innej osoby na Êwiecie, która cieszy aby si tak wielkim i trwa ym uznaniem oraz popularnoêcià. Osoba i pontyfikat Jana Paw a II wydatnie si przyczyni y do rozs awienia imienia Polski. W aênie Papie jest najlepszym i najskuteczniejszym

8 ambasadorem naszego kraju. DoÊwiadczyliÊmy tego zw aszcza w okresie tworzenia si SolidarnoÊci, w trudnych latach stanu wojennego, wielokrotnie póêniej i doêwiadczamy dzisiaj. Wed ug staro ytnej aciƒskiej formu y papie jest nazywany Pontifex Maximus, tzn. Najwy szy Kap an, czyli Arcykap an. Nazwa pontifex pochodzi od rzeczownika pons, tzn. most. Zadaniem ka dego papie a jako nast pcy Êw. Piotra jest budowanie mostów, to znaczy przezwyci anie napi ç i konfliktów oraz tworzenie i umacnianie wi zi mi dzy ludêmi. Najbardziej podstawowy wymiar tej wielce odpowiedzialnej dzia alnoêci obejmuje katolików i chrzeêcijan innych wyznaƒ, lecz powo aniem religii i przywódców religijnych jest równie kszta towanie i podtrzymywanie solidarnoêci ze wszystkimi ludêmi. Zadanie budowania mostów nabiera szczególnego znaczenia teraz, w kontekêcie mudnego procesu jednoczenia si Europy. Od poczàtku swojego pontyfikatu Jan Pawe II czyni wszystko, aby ukazywaç i rozwijaç duchowà to samoêç Starego Kontynentu. Do 1989 roku Europa by a silnie podzielona, zaê skutki zastarza- ych podzia ów wcià dajà o sobie znaç. Ojciec Âwi ty bardzo skutecznie przyczyni si do przezwyci ania zadawnionych napi ç, prze amywania barier dzielàcych narody i wspólnoty religijne oraz umacniania wi zi mi dzyludzkich. Tak urzeczywistnia misj, w której znajduje odzwierciedlenie sama istota sprawowanej przez niego w KoÊciele w adzy. Pos uga Jana Paw a II bywa s usznie okreêlana jako pontyfikat prze omów. W pierwszej kolejnoêci chodzi o prze om czasów, w którym yjemy, czyli prze om wieków i tysiàcleci. Jan Pawe II przygotowa KoÊció i Êwiat do prze ywania Wielkiego Jubileuszu Roku 2000, a nast pnie przewodniczy jego uroczystym obchodom. Dwa wydarzenia nabra y wyjàtkowego znaczenia: otwarcie Drzwi Âwi tych w bazylice Êw. Piotra w Rzymie w nocy z 24 na 25 grudnia 1999 roku oraz ich zamkni cie 6 stycznia 2001 roku. Sylwetka Jana Paw a II na tle watykaƒskich Drzwi Âwi tych sta a si symbolem niezwyk ego prze omu, na który przypad o ycie obecnego pokolenia. Drzwi Âwi te stanowià zarazem wymowny znak symbol najwznioêlejszych wartoêci àczàcych ludzi, które wyobra ane sà tak e przez mosty. Wielki Jubileusz Roku 2000 sta si okazjà do g bokiej odnowy ycia osobistego i zbiorowego. Papie wystosowa liczne apele o przywrócenie w Êwiecie zachwianej sprawiedliwoêci spo ecznej, a tak e o pokój. A chocia nie wszystkie spotka y si z odzewem, na jaki naprawd zas ugujà, nie pozosta y jednak bez echa, bowiem poruszy y i nadal drà à sumienia przywódców politycznych i religijnych. W miesiàcach, które nastàpi y po zakoƒczeniu Wielkiego Jubileuszu, raz jeszcze sta o si jasne, jak wielkà wartoêcià jest pokój. Kiedy zosta on powa nie zagro ony, Jan Pawe II nieustannie wzywa do wytrwa ego pokonywania wszystkiego, co dzieli oraz szukania tego, co mo e ludzi àczyç i godziç ze sobà. W przemówieniu, wyg oszonym 22 wrzeênia 2001 roku w Astanie, podczas pielgrzymki do Kazachstanu, Ojciec Âwi ty powiedzia : Kwestii spornych nie nale y rozwiàzywaç si à zbrojnà, ale Êrodkami pokojowymi, to znaczy przez negocjacje i dialog. Zdecydowanie popieram ten kierunek dzia ania, odpowiadajàcy podstawowym wymogom solidarnoêci i pokoju, których ludzie pragnà coraz bardziej Êwiadomie. Trzy dni póêniej na lotnisku w Erewanie w Armenii, Jan Pawe II stwierdzi : Pokój mo na zbudowaç jedynie na trwa ych fundamentach wzajemnego szacunku, sprawiedliwoêci w relacjach mi dzy ró nymi spo ecznoêciami i wielkodusznoêci ze strony silniejszych. Troska o pokój znajduje wyraz w corocznym or dziu Jana Paw a II na obchodzony 1 stycznia Âwiatowy Dzieƒ Pokoju. W ostatnim, otwierajàcym rok 2002, Ojciec Âwi ty napisa : Nie ma pokoju bez sprawiedliwoêci, nie ma sprawiedliwoêci bez przebaczenia. Umiej tnoêç przebaczenia jako warunek sprawiedliwoêci oraz zaprowadzanie sprawiedliwoêci jako warunek pokoju - oto najwa niejsze wskazanie, które do wspó czesnego Êwiata kieruje Jan Pawe II Pontifex Maximus. Ks. prof. Waldemar Chrostowski Uniwersytet Kardyna a Stefana Wyszyƒskiego Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p atniczym w Polsce. 200 z 900/1000 Au 15,50 g szt. Awers: Popiersie papie a Jana Paw a II oraz faksymile jego podpisu. Z lewej strony wizerunek or a ustalony dla god a Rzeczypospolitej Polskiej. U góry pó kolem napis: RZECZ- POSPOLITA POLSKA 2002 * 200 Z. U do u pó kolem napis: JAN PAWE II. Pod lewà apà or a znak mennicy: m w. Rewers: Postaç papie a Jana Paw a II widoczna z ty u na tle stylizowanej Bramy Âwi tej Bazyliki Êw. Piotra w Rzymie. U góry pó kolem napis: PONTIFEX MAXIMUS.

9 N a r o d o w y B a n k P o l s k i Êwiadczy o powierzenie mu w 1363 r. roli rozjemcy w sporze Luksemburgów z Habsburgami. Kazimierz Wielki zmar 5 listopada 1370 r. w Krakowie. Okres trzydziestosiedmioletniego panowania Kazimierza Wielkiego, dzi ki pomyêlnej realizacji ró nych przedsi wzi ç gospodarczych i prawnych, sta si podstawà póêniejszej ÊwietnoÊci politycznej, gospodarczej i kulturalnej Polski Jagiellonów. Moneta kolekcjonerska Opracowano w NBP na podstawie: 1. Poczet królów i ksià àt polskich, Czytelnik Ksi ga królów i ksià àt polskich pod red. naukowà Stefana K. Kuczyƒsiego, Âwiat Ksià ki 1999 oraz êróde encyklopedycznych. Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p atniczym w Polsce. 100 z 900/1000 Au 21,00 mm 8,0 g szt. Polskiej, po bokach or a oznaczenie roku emisji: 20-02, pod or em napis: Z 100 Z, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà apà or a znak mennicy: m w. Rewers: Popiersie króla Kazimierza III Wielkiego. Z lewej strony napis: KAZIMIERZ III / WIELKI, z prawej daty: Projektant monety: Ewa Tyc-Karpiƒska Moneta zosta a wyprodukowana w Mennicy Paƒstwowej SA Sk ad i druk: Drukarnia NBP Projekt: DECORUM W dniu 6 lutego 2002 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monet kolekcjonerskà, o nominale 100 z, wykonanà stemplem m w z ocie - przedstawiajàcà popiersie króla Kazimierza III Wielkiego. Moneta stanowi kontynuacj serii Poczet królów i ksià àt polskich, zapoczàtkowanej przez Narodowy Bank Polski w 1979 r. Kazimierz III Wielki by ostatnim w adcà Polski z dynastii Piastów. Urodzi si 30 kwietnia 1310 r. w Kowalu w powiecie w oc awskim jako syn W adys awa okietka i Jadwigi, córki ksi cia wielkopolskiego Boles awa Pobo nego. Od najm odszych lat by przeznaczony na nast pc tronu, a w ostatnich latach panowania ojca bra coraz wi kszy udzia w rzàdach. Zgodnie z wolà ojca, na mocy prawa dziedziczenia i za zgodà zjazdu dostojników koronowa si w 1333 r. W adza nowego monarchy rozciàga a si jedynie na Ma opolsk, Wielkopolsk oraz ziemie sieradzkà i czyckà. Poza granicami paƒstwa pozostawa y: podporzàdkowany Czechom Âlàsk, niezale ne Mazowsze oraz zagarni te przez Krzy aków Pomorze NadwiÊlaƒskie, Kujawy i ziemia dobrzyƒska. Celem nadrz dnym polityki Kazimierza Wielkiego by o wzmocnienie i przywrócenie ca oêci Królestwa Polskiego. Silny sojusz czesko-krzy acki stanowi powa ne zagro enie dla Polski - tym wi ksze, e trwa a wojna Polski z Zakonem, przerwana jedynie rozejmem, który wygasa w 1335 r. Zdajàc sobie spraw z przewagi militarnej przeciwników, Kazimierz zdecydowa si na dzia alnoêç dyplomatycznà, zmierzajàcà do rozerwania wrogiego sojuszu. Na zjeêdzie w Wyszehradzie w 1335 r. uzyska od króla czeskiego Jana Luksemburskiego zrzeczenie si roszczeƒ do polskiej korony. Poczet królów i ksià àt polskich

10 Moneta kolekcjonerska Moneta kolekcjonerska Swojà polityk zagranicznà król opar na sojuszu z W grami Andegawenów i papiestwem. W 1339 r. w Wyszehradzie zawar z królem w gierskim, Karolem Robertem uk ad, w myêl którego w razie bezpotomnej Êmierci Kazimierza Wielkiego tron polski mia przypaêç Andegawenom, a w 1355 r. potwierdzi ich prawa do sukcesji w Polsce. Nie mogàc wyegzekwowaç przychylnego dla Polski wyroku sàdu papieskiego w sporze z Krzy akami o zwrot zagarni tych przez nich ziem, zawar z nimi w 1343 r. w Kaliszu traktat pokojowy. Na mocy traktatu Krzy acy zwrócili Polsce ziemi dobrzyƒskà i Kujawy, zatrzymujàc Pomorze Gdaƒskie i ziemi che miƒskà. Wzmocni swe wp ywy na Pomorzu Zachodnim poprzez zawarcie w 1343 r. przymierza z ksià tami wo ogojskimi. W latach walczy bezskutecznie z Czechami. Zawar z nimi pokój w Namys owie, w którym zrzek si praw do Âlàska w zamian za zrzeczenie si ich pretensji do Mazowsza. W latach opanowa, przy pomocy w gierskiej, wi kszoêç Rusi Halicko-Wo yƒskiej. W 1356 r. podporzàdkowa sobie Mazowsze, a w 1366 r. ziemi be skà, che mskà, w odzimierskà oraz Podole, jako lenna. W 1365 r. zho dowa Santok i Drezdenko. W 1368 r. odzyska od Brandenburgii cz Êç Nowej Marchii. W rezultacie terytorium paƒstwa wzros o ponad dwukrotnie, a liczba mieszkaƒców dwuipó krotnie. Wcielenie Rusi Halickiej do Królestwa Polskiego korzystnie sytuowa o kraj na skrzy owaniu dwóch wielkich szlaków handlowych, prowadzàcych do Ba tyku i do Morza Czarnego. Dà àc do kulturalnego i gospodarczego jednoczenia Rusi z Polskà, Kazimierz przeniós stolic ksi stwa z Halicza do Lwowa, nada mu nowe prawa miejskie i uczyni najwi kszym oêrodkiem handlowym tej prowincji, sprowadziwszy mieszczan z Krakowa, Âlàska i Niemiec. Lokowa wsie i miasta na nieznanym na tych ziemiach prawie niemieckim. Za o y sieç parafii KoÊcio a aciƒskiego, nie naruszajàc przy tym praw Rusinów do wyznania prawos awnego i k adàc podwaliny pod znamiennà dla systemu polskich rzàdów tolerancj wyznaniowà. Tolerancja ta obejmowa a równie inne narodowoêci mogàce tu yç wed ug w asnych praw ydów, Ormian, Tatarów i Wo ochów. W polityce wewn trznej Kazimierz Wielki dà y do centralizacji rzàdów, opierajàc si na dobieranej przez króla radzie królewskiej oraz na urz dzie starostów. Pokona przeciwnà centralizacji paƒstwa opozycj wielkopolskà konfederacj pod przywództwem Maçka Borkowica. Po zapewnieniu trwa ego pokoju na granicach monarcha podjà wysi ek zreformowania paƒstwa. Przeprowadzi kodyfikacj niepisanego prawa zwyczajowego, ró nego dla poszczególnych dzielnic, wprowadzajàc dwa statuty: dla Ma opolski i dla Wielkopolski (wiêlicki i piotrkowski) oraz dodatkowe przepisy obowiàzujàce w ca ym Królestwie. Równolegle przeprowadzi reform sàdownictwa, tworzàc dla mo nych i rycerstwa sàdy karne starostów, tzw. sàdy grodzkie, a dla mieszczan i ch opów Sàd Wy szy Prawa Niemieckiego w Krakowie. Dà àc do wzmocnienia skarbu paƒstwa, dokona reformy monetarnej, wprowadzajàc do obiegu w miejsce dotychczasowych ró nych monet z mennic poszczególnych ksià àt dzielnicowych grosz srebrny. Dla zagwarantowania sta ych dochodów skutecznie zreformowa podatki i wzmocni system celny. W 1334 r. potwierdzi i rozszerzy przywilej dla ydów, dajàcy im prawo do tworzenia w asnych samorzàdów, do swobody wyznania i do opieki królewskiej. Popiera kolonizacj wewn trznà poprzez rozwój miast i liczne nowe lokacje. Nadawa miastom przywileje, pozwalajàce im czerpaç korzyêci z wymiany mi dzynarodowej, dzi ki czemu powstawa y du e oêrodki handlowe, przyciàgajàce rodzimych kupców i rzemieêlników. Organizowa na wielkà skal osadnictwo wiejskie, zw aszcza na Podkarpaciu. Wiele uwagi poêwi ca rozwojowi górnictwa, szczególnie kopalni soli; popiera tak e rozwój rzemios a i handlu. Prowadzi szerokà dzia alnoêç budowlanà, g ównie w celach obronnych. Na obszarach nadgranicznych oraz w sàsiedztwie stolicy wzniós oko o 50 murowanych zamków warownych i otoczy murami obronnymi blisko 30 miast, co wzmocni o bezpieczeƒstwo kraju. Zreformowa wojsko, które zacz o si liczyç jako powa na si a militarna Êrodkowej Europy. Zreformowa królewskie dobra ziemskie, oddajàc je w Ma opolsce w zarzàd wielkorzàdcy, a na pozosta ych ziemiach - starostów. Odebra tak e cz Êç majàtków przyw aszczonych przez magnatów i klasztory. Do zarzàdzania tak zorganizowanym paƒstwem król powo ywa wykszta conych prawników. W 1364 r. za o y pierwszy w Polsce, a drugi w Europie Ârodkowej uniwersytet w Krakowie, który mia zapewniç monarchii fachowych urz dników. Akademia Krakowska mia a si sk adaç z 11 katedr, w tym a 8 prawniczych. Z powodu Êmierci króla dzia alnoêç uczelni zosta a jednak zawieszona. Stabilizacja wewn trzna kraju, unormowanie stosunków z paƒstwem krzy ackim i Czechami, w àczenie do monarchii ziem ruskich oraz dobre stosunki z W grami umo liwi y wzmo enie kontaktów handlowych z zachodnià Europà oraz intensyfikacj handlu m.in. z oêrodkami nad Morzem Czarnym i na Krymie. Nastàpi szybki wzrost gospodarczy kraju, wzrost zamo noêci spo eczeƒstwa, nap yw zachodnich kapita ów i przedsi biorców. Sprzyja o temu, oprócz reform przeprowadzonych przez króla, wielkie za amanie gospodarcze wy ej rozwini tych paƒstw zachodniej Europy. Polska sta a si krajem niejednolitym etnicznie i wyznaniowo, równoczeênie jednak pojawi a si tolerancja religijna. Zacz o si krystalizowaç nowe spo eczeƒstwo, wzrasta o poczucie wi zi paƒstwowej wêród Polaków. Przyj to wówczas nowà nazw Polski Korona Królestwa Polskiego. Paƒstwo przesta o byç w asnoêcià dziedzicznà dynastii, a jego poj cie oddzielono od osoby aktualnie panujàcego. Stabilizacja wewn trzna, szybki rozwój gospodarczy oraz wzrost terytorialny paƒstwa polskiego zwi kszy y mi dzynarodowe znaczenie Polski. W 1364 r. odby si w Krakowie zjazd monarchów z udzia em cesarza Karola IV, królów: W gier, Cypru, Danii, oraz wielu ksià àt. Omawiano na nim m.in. sprawy Europy Ârodkowej i kwestie obrony przed niebezpieczeƒstwem tureckim. W koƒcowym okresie swego panowania Kazimierz Wielki sta si po àdanym sprzymierzeƒcem dla najpot niejszych w adców europejskich. O jego wielkim znaczeniu w Europie dobitnie

11 N a r o d o w y B a n k P o l s k i Monety kolekcjonerskie wielkoêç emisji 10 z 925/1000Ag 32,00 mm 14,14 g szt. wielkoêç emisji 2 z stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk y 8,15 g szt. Awers: Z prawej strony wizerunek or a ustalony dla god a Rzeczypospolitej Polskiej. Poni ej ukoênie rok emisji: Z lewej strony stylizowane: fragment bramki oraz pi ka wykonana z bursztynu. U do u z lewej strony napis: 10 / Z. U góry pó kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà apà or a znak mennicy: m w. Rewers: Wizerunek dwóch pi karzy oraz stylizowane: pi ka wykonana z bursztynu oraz fragment mapy Êwiata. U góry pó kolem napis: MISTRZOSTWA ÂWIATA W PI CE NO NEJ, poni ej napis: 2002, u do u napis: KOREA / JAPONIA. Projektant monety: Robert Kotowicz Polskiej, po bokach or a oznaczenie roku emisji: 20-02, pod or em napis: Z 2 Z, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeêcioma pere kami. Pod lewà apà or a znak mennicy: m w. Rewers: Wizerunek dwóch pi karzy. U góry napis: KOREA / JAPONIA oraz logo Polskiego Zwiàzku Pi ki No nej, z lewej strony napis: U do u pó kolem napis: MISTRZOSTWA ÂWIATA W PI CE NO NEJ. Na boku oêmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Robert Kotowicz wielkoêç emisji 10 z 925/1000Ag 32,00 mm 14,14 g szt. Polskiej na tle stylizowanych fragmentów: mapy Êwiata oraz pi ki. U góry pó kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. U do u z lewej strony napis: 10 Z, z prawej rok emisji: Pod lewà apà or a znak mennicy: m w. Rewers: Wizerunek pi karza na tle tablicy Êwietlnej, z wizerunkiem dwóch pi karzy, stylizowanej mapy Êwiata i napisu: 2002/KOREA/ JAPONIA. U do u pó kolem napis: MISTRZOSTWA ÂWIATA W PI CE NO NEJ. Projektant monety: Robert Kotowicz Monety zosta y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA Sk ad i druk: Drukarnia NBP Projekt: DECORUM W dniu 8 maja 2002 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie, upami tniajàce XVII Mistrzostwa Âwiata w pi ce no nej, o ach: 100z - wykonanà stemplem m w z ocie; 10 z - wykonanà stemplem m w srebrze i z bursztynem; 10 z - wykonanà stemplem m w srebrze; 2 z - wykonanà stemplem zwyk ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, tzw. Nordic Gold. 31 maja 2002 r., rozpoczynajà si w Seulu XVII Mistrzostwa Âwiata w pi ce no nej. Sà one wyjàtkowe z co najmniej trzech powodów: sà to pierwsze w historii mistrzostwa na kontynencie azjatyckim, pierwsze, które zorganizowa y dwa kraje - Korea i Japonia, i pierwsze w XXI wieku. Sà to te mistrzostwa rekordowe pod wzgl dem liczby uczestników i meczów rozegranych w eliminacjach. Do rywalizacji zg osi y si 193 kraje z 203 zrzeszonych w Mi dzynarodowej Federacji Pi karskiej - FIFA. W eliminacjach, odbywajàcych si od marca 2000 r. do listopada 2001 r., na ca ym Êwiecie - od Europy, przez Ameryk, po wyspy Pacyfiku - rozegrano 777 meczów. Wy oni y one 29 finalistów. Trzy dru yny mia y zapewniony udzia bez eliminacji - Korea i Japonia jako gospodarze oraz Francja - mistrz z 1998 r. 1 grudnia 2001 r. w koreaƒskim mieêcie Busan przeprowadzono losowanie, które przynios o nast pujàcy podzia na grupy:

12 A: Francja, Senegal, Urugwaj, Dania, B: Paragwaj, Republika Po udniowej Afryki, Hiszpania, S owenia, C: Brazylia, Turcja, Chiny, Kostaryka, D: POLSKA, Korea Pd., USA, Portugalia, E: Irlandia, Kamerun, Niemcy, Arabia Saudyjska, F: Anglia, Szwecja, Argentyna, Nigeria, G: Chorwacja, Meksyk, W ochy, Ekwador, H: Japonia, Belgia, Rosja, Tunezja. Na rozgrywki meczów w grupach A - D wyznaczono dziesi ç stadionów w Korei Po udniowej, a na rozgrywki meczów w grupach E - H dziesi ç stadionów w Japonii. Miejscem fina u 30 czerwca 2002 r. wybrano stadion w Jokohamie. Tytu u mistrzowskiego broni Francja, która w 1998 r., na stadionie Saint Denis pod Pary em pokona a w finale Brazyli 3:0. Dwa lata póêniej Francuzi zostali mistrzami Europy, podtrzymujàc opini najlepszej reprezentacji koƒca XX wieku. Obydwa kraje zajmujà szczególne miejsce w historii futbolu. Wprawdzie narodzi si on w po owie XIX wieku w Anglii, ale to Francuzi nadali mu ramy organizacyjne, istniejàce do dziê. To z ich inicjatywy za o ono w Pary u w 1904 r. Mi dzynarodowà Federacj Pi karskà - FIFA i to Jules Rimet, najs ynniejszy ze wszystkich prezydentów FIFA, doprowadzi do zorganizowania mistrzostw Êwiata. Jego rodak - Henri Delaunay stworzy mistrzostwa Europy. Dziennikarz paryskiego pisma sportowego L Èquipe, Gabriel Hanot, wymyêli rozgrywki pomi dzy europejskimi klubami, dajàc nam rozrywk w postaci pi karskich Êród, a od dziesi ciu lat - tak e Ligi Mistrzów. Francuzom brakowa o jedynie sukcesów na boisku. Kiedy ju im si powiod o, osiàgn li od razu dwa w ciàgu dwóch lat - pierwsze miejsca na Êwiecie i w Europie. Jedynym krajem, którego reprezentacja bra a udzia we wszystkich szesnastu fina ach mistrzostw jest Brazylia. Nikt te nie zdoby tylu tytu ów, co ona. Brazylijczycy, ze wzgl du na ó ty kolor koszulek zwani przez swoich kibiców canarinhos, wygrywali czterokrotnie: w latach 1958, 1962, 1970 i Z trzema pierwszymi tytu ami zwiàzane jest nazwisko najlepszego pi karza Êwiata wszech czasów - Pelego. To jedyny trzykrotny mistrz Êwiata. Kiedy w 1958 r., na boiskach Szwecji, cieszy si z sukcesu po raz pierwszy, nie mia jeszcze 18 lat i p aka z radoêci, podtrzymywany przez równie wzruszonych starszych kolegów. DwanaÊcie lat póêniej, w Meksyku, by ju najbardziej znanym pi karzem Êwiata, myêlàcym o zakoƒczeniu kariery. Od tamtej pory na ó tych koszulkach Brazylijczyków pojawi y si obok emblematu trzy gwiazdki, przypominajàce o osiàgni ciu, którego nie dokona nikt inny. W 1994 r., po sukcesie na boiskach USA, dosz a czwarta gwiazdka. Teraz po trzy majà narodowe dru yny W och i Niemiec. Dwa razy mistrzem Êwiata by Urugwaj i Argentyna, raz - Anglia i Francja. Tylko dwaj ludzie zdobywali Puchar Âwiata jako pi karze i trenerzy - Brazylijczyk Mario Zagalo i Niemiec Franz Beckenbauer. Do innych wybitnych postaci turniejów fina owych nale eli futboli- Êci znani ca emu Êwiatu: Urugwajczycy - Jose Leandro Andrade (1930), Juan Alberto Schiaffino (1950), Brazylijczycy - Didi, Garricha ( ), Gerson, Tostao, Revelino, Jairzinho (1970), Romario i Bebeto (1994), Ronaldo (1998), Niemcy - Franz Beckenbauer, Sepp Maier, Gerd Mueller (1974), Anglicy - Bobby Moore, Bobby Charlton (1966), Argentyƒczycy - Mario Kempes, Daniel Passarella (1978), Diego Maradona (1986), W osi - Giuseppe Meazza ( ), Silvio Piola (1938), Paolo Rossi (1982). Francuzi dominowali przed czterema laty.w ich bramce gra Fabien Barthez. Przed ka dym meczem kapitan dru yny, Laurent Blanc, ca owa go rytualnie w ysin, co mia o przynieêç (i przynios o) Francji szcz Êcie. Jej obrona by a trudna do przejêcia. W pomocy gra najlepszy pi karz Êwiata - Zinedine Zidane. Nie by o akcji, w której nie bra by udzia u. Przeciwnicy nie mogli go powstrzymaç. Tych, którym Zidane podawa pi ki, tak e nie. Najskuteczniejszy z nich - Thierry Henry mia zaledwie 21 lat. Wi kszoêç pi karzy z tamtego turnieju Francja powo a tak e tym razem - w Azji - i jest na pewno jednym z faworytów. Oceniajàc dru yny, fachowcy najcz Êciej typujà na zwyci zc Francj i Argentyn. Jak zwykle groêni sà W osi, Anglicy i Niemcy, przechodzàcy jednak kryzys futbolu w swoich klubach. Coraz lepiej grajà reprezentacje krajów afrykaƒskich - Nigeria i Kamerun. Jak zawsze pojawi si ktoê, kogo wczeêniej specjaliêci nie traktowali powa nie. Takie zespo y decydujà cz sto o atrakcyjnoêci mistrzostw. Czy mo e to byç Polska? Trener naszej kadry - Jerzy Engel uwa a, e tak. Polacy brali udzia w pi ciu fina ach. W 1938 r. odpadli po jednym, dramatycznym meczu z Brazylià, w którym strzelono 11 bramek! PrzegraliÊmy po dogrywce 5:6, a Ernest Wilimowski wbi Brazylijczykom cztery gole. Prawdziwà furor Polacy zrobili w 1974 r., podczas mistrzostw w RFN. Zaj liêmy trzecie miejsce, ust pujàc tylko Niemcom i Holendrom. Trenerem by Kazimierz Górski. Kazimierz Deyna zosta uznany za trzeciego pi karza Êwiata - po Niemcu Franzu Beckenbauerze i Holendrze Johanie Cruyffie. Grzegorz Lato zosta królem strzelców, a Robert Gadocha - najlepszym lewoskrzyd owym Êwiata. Cztery lata póêniej, w Argentynie, Polacy zaj li miejsce mi dzy 5 a 8. Podczas Mundialu `82 w Hiszpanii bia o-czerwoni powtórzyli sukces z boisk w Niemczech zajmujàc równie trzecie miejsce, a Zbigniew Boniek zbiera takie komplementy, jak Deyna osiem lat wczeêniej. Ostatni udzia w fina ach, w roku 1986, w Meksyku, nie przyniós Polakom sukcesów. Z czterech meczów wygrali tylko jeden - z Portugalià. Z reprezentacjà tego kraju spotykamy si te w Korei. Dwaj pozostali nasi przeciwnicy to Stany Zjednoczone i dru yna gospodarzy - Korea Po udniowa. Wszyscy grajà o jedno trofeum. Nosi ono nazw Pucharu Âwiata, ma 35 cm wysokoêci, wa y oko o pi ciu kilogramów. Wykonano je w mediolaƒskiej pracowni jubilerskiej ze z ota i malachitu. Wr czany jest kapitanowi zwyci skiej jedenastki od 1974 r. Zastàpi inny puchar, zwany oficjalnie Pucharem Rimeta, a potocznie - Z otà Nike. Zdobyty na w asnoêç w 1970 r. przez Brazylijczyków, skradziony zosta z siedziby federacji pi karskiej w Rio de Janeiro i najprawdopodobniej przetopiony przez z odziei. Pucharu Âwiata wr czanego dziê nie mo na zdobyç na w asnoêç. Stefan Szczep ek Redakcja Rzeczpospolitej Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p atniczym w Polsce. wielkoêç emisji 100 z 900/1000 Au 21,00 mm 8,00 g szt. Polskiej na tle stylizowanych: fragmentu mapy Êwiata oraz pi ki. Po bokach or a oznaczenie roku emisji: 20-02, pod or em napis: Z 100 Z, u góry pó kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà apà or a znak mennicy: m w. Rewers: Wizerunek pi karza. Z prawej strony napis: KOREA / JAPONIA / U góry pó kolem napis: MISTRZOSTWA ÂWIATA W PI CE NO NEJ. Projektant monety: Robert Kotowicz

13 N a r o d o w y B a n k P o l s k i Monety kolekcjonerskie 20 z 925/1000Ag oraz ceramika zwyk y 38,61 mm 28,28 g szt. 2 z stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk y 8,15 g szt. Polskiej na tle panoramy zamku w Malborku. Z lewej strony or a oznaczenie roku emisji: 2002, z prawej napis: 20 / Z. U góry pó kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà apà or a znak mennicy: m w. Polskiej, po bokach or a oznaczenie roku emisji: 20-02, pod or em napis: Z 2 Z, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeêcioma pere kami. Pod lewà apà or a znak mennicy: m w. Rewers: Wizerunek zamku w Malborku od strony rzeki. Na jego tle Êredniowieczny portal z kaplicy Êw. Anny, wykonany z ceramiki. U góry pó kolem napis: ZAMEK W MALBORKU. Projektant monety: Roussanka Nowakowska Rewers: Wizerunek zamku w Malborku od strony Baszt Mostowych. U góry napis: ZAMEK W MALBORKU. Na boku oêmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Roussanka Nowakowska Monety zosta y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA Sk ad i druk: Drukarnia NBP Projekt: DECORUM W dniu 23 paêdziernika 2002 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie Zamek w Malborku", o ach: 20 z - wykonana stemplem zwyk ym w srebrze, 2 z - wykonanà stemplem zwyk ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, tzw. Nordic Gold. Zamek Malborski, Marienburg, jest najwi kszà ceglanà twierdzà w Europie i uznaje si go powszechnie za jeden z najwybitniejszych przyk adów architektury gotyckiej, zarówno pod wzgl dem artystycznym, jak i nowatorskich rozwiàzaƒ budowlanych. W koƒcu XIII wieku niemieccy mieszczanie za o yli w Palestynie Zakon NajÊwi tszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, zwany popularnie Krzy ackim. Mia on na celu niesienie pomocy pielgrzymom oraz obron Ziemi Âwi tej. Nieoficjalnie mia te reprezentowaç interesy cesarstwa niemieckiego. Bracia zakonni Êlubowali opiek nad ubogimi i chorymi, a tak e obowiàzek walki z niewiernymi. Da o to Krzy akom pretekst do utworzenia w asnego paƒstwa w Polsce, do której trafili za sprawà Ksi cia Konrada Mazowieckiego oko o 1226 r. W aêciwy podbój okolicznych ziem rozpoczà si w 1234 r., kiedy z udzia- em rycerstwa polskiego i niemieckiego zorganizowano pierwszà wypraw krzy owà do Prus. W 1234 r. papie Grzegorz IX wyda bull, w której najpierw przejmowa pogaƒskie Prusy pod swojà jurysdykcj, a nast pnie odda we w adanie Krzy- akom, bardzo dbajàcym o opini obroƒców chrzeêcijaƒstwa i spadkobierców tradycji krzy owych. Zabytki kultury materialnej w Polsce

14 W latach na naturalnym wzniesieniu nad brzegiem Nogatu stanà na planie czworokàta zamek konwentualny (inaczej komturski lub dom zakonny). By on przede wszystkim budowlà obronnà. Na I pi trze mieêci y si dwa najwa niejsze pomieszczenia: kapitularz (odbywa y tam si posiedzenia konwentu) i kaplica. Wy ej mieêci o si tymczasowe dormitorium (tzn. sypialnia) dla braci, a piwnice przeznaczono na pomieszczenia gospodarcze. Rozbudowa trwa a 40 lat, a po jej zakoƒczeniu budowla przekszta ci a si w silnie umocniony Zamek Wysoki. Na II pi trze po udniowego skrzyd a mieêci si refektarz miejsce, w którym spo ywano posi ki oraz sp dzano wolny czas. Kaplic rozbudowano do rozmiarów koêcio a o dworskim charakterze. W przyziemiu znajdowa a si kaplica Êw. Anny, miejsce pochówku wielkich mistrzów. Braci grzebano na zakonnym cmentarzu po o onym przy wschodniej Êcianie Zamku, w sàsiedztwie kaplicy. Na wewn trznym dziedziƒcu wybudowano kru ganki, s u àce do komunikacji mi dzy skrzyd ami oraz jako miejsce procesji, a tak e scalajàce elewacje. Na przed u eniu po udniowo zachodniego naro a wybudowano wie zwanà Gdaniskiem, po àczonà z resztà zamku drewnianym prz s em. W czasach pokoju wie a pe ni a rol toalety zamkowej, a na czas wojny, w razie sforsowania murów obronnych przez nieprzyjaciela, po zburzeniu drewnianego àcznika mog a stanowiç mocny punkt obrony przed najeêdêcà. W 1309 r. wielki mistrz przeniós swà siedzib, a zarazem stolic paƒstwa zakonnego do Malborka. Zmiana charakteru Zamku Wysokiego wymusi a zmiany przedzamcza. Z czasem, gdy rola Malborka zacz a rosnàç, po pó nocnej stronie dobudowano Zamek Âredni. Sk ada si on z trzech skrzyde, z których najbardziej imponujàce by o skrzyd o zachodnie, mieszczàce Pa ac Wielkich Mistrzów. Podejmowano tam znamienitych goêci, by mogli w pe ni doceniç pot g paƒstwa krzy ackiego. Oficjalne ycie toczy o si w refektarzach Zimowym i Letnim. GoÊci witano w reprezentacyjnej Wielkiej Sieni. Na prywatne apartamenty sk ada y si m.in. tzw. garderoba z toaletà oraz kaplica Êw. Katarzyny. Wschodnià cz Êç Zamku Âredniego zajmowa komtur ze swoimi urz dnikami, w Pó nocnej mieêci a si infirmeria (izba chorych), najwi ksza w ca ym paƒstwie zakonnym. Zamek Âredni pe ni rol hotelu dla przybywajàcych z Europy goêci. Wielki Refektarz, zwany Salà Rycerskà i mieszczàcy przy sto ach do 400 rycerzy, by ogrzewany zimà za pomocà niezwyk ego hypocaustum (podobnie jak kapitularz): goràce powietrze, docierajàce z nagrzanych w piwnicach kamieni, za pomocà 36 otworów w posadzce ogrzewa o pomieszczenia do ok C przy temperaturze na zewnàtrz 15 0 C. W piwnicach mieêci a si równie kuchnia z wielkim piecem oraz przylegajàce do niej ma e mieszkanie kucharza. Naprzeciwko Wielkiego Refektarza by a aênia, w której - zgodnie z nakazami regu y - co dwa tygodnie za ywano kàpieli w wannach albo w saunach. Na Zamku Ârednim by a te toaleta dla goêci Zakonu. Ostatnie powsta o Przedzamcze (Zamek Niski), stanowiàce zaplecze gospodarcze. Znajdowa y si tu: olbrzymi, czteropi trowy spichlerz, stajnie, obory, stodo y oraz piekarnia, kuchnia, browar, szpital i mieszkania dla czeladzi. Zamek konwentualny otoczony by fosà, do której wod doprowadzano za pomocà specjalnie wybudowanego kana u M ynówki z odleg ego jeziora. Fos t z czasem osuszono. W XIV wieku fortyfikacje zamkowe po àczono z miejskimi, Zamek Niski wzbogaci si o dodatkowy element fortyfikacyjny Karwan, w którym mieêci si najwi kszy krzy acki arsena, a tak e kaplic Êw. Wawrzyƒca, mieszkania s u by i szpital. W tym samym wieku powsta y jeszcze mury obronne, tzw. linia lub wa von Plauena (Wielkiego Mistrza). Fortyfikacja, wzbogacona o 5 bastionów, uwzgl dnia a u ycie do dzia aƒ obronnych artylerii, tworzàc w ten sposób pot nà twierdz, niemo liwà do zdobycia w czasie wojny trzynastoletniej. Zespó zamkowy budowano przez oko o osiemdziesiàt lat. àcznie z fortyfikacjami zajmowa obszar o kszta cie prostokàta o bokach 800 x 250 metrów. Tak rozbudowany zamek razem z ufortyfikowanym miastem tworzy ogromny kompleks militarno-gospodarczy Êredniowiecznej Europy. W tym stanie, bez uszczerbku przetrwa kilka wojen z Polskà i pot ne obl enie w roku 1410, po kl sce zakonu pod Grunwaldem. W czasie wojny trzynastoletniej broni a go najemna za oga wojsk zaci nych z Czech. Wobec zalegania przez Krzy aków z wyp atà o du, Czesi przej li zamek w zastaw, po czym ich dowódca, Oldrzych Czerwonka, odsprzeda w 1457 roku twierdz królowi polskiemu Kazimierzowi Jagielloƒczykowi. Od tego czasu zamkowi nadano status czasowej rezydencji królów polskich. Najd u ej bawi w niej Stefan Batory, gdy walczy ze zbuntowanym Gdaƒskiem. Ostatnim polskim królem, który odwiedzi Malbork, by August II Sas. Przez 300 lat zamek by miejscem obrad stanów. Na sta e przebywa a w nim 200-osobowa obronna za oga. Rezydowali tu starostowie, podskarbowie, skarbnicy i ekonomowie ziem pruskich. Pod polskim panowaniem zagospodarowanie zamku zmienia o si zale nie od potrzeb. Zamek pe ni funkcj arsena u Rzeczypospolitej, a tak e by jednà z twierdz na jej pó nocnych rubie ach. Od 1568 r. urz dowa a w nim Komisja Morska powo ana przez Zygmunta Augusta pierwsza polska admiralicja, a w latach dzia a a mennica. Wraz z rozwojem sztuki wojennej, a g ównie rozwojem broni palnej, zamek stopniowo traci funkcje militarne. Po zniszczeniach w czasie wojen szwedzko-polskich Zamek Malborski zaczà popadaç w ruin. Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 r. Malbork dosta si pod panowanie pruskie. Pomieszczenia przerobiono na niskie magazyny i mieszkania dla oficerów. Niskie bo za pomocà drewnianych stropów utworzono a pi ç kondygnacji. W Pa acu Wielkich Mistrzów uruchomiono manufaktur bawe ny, w Wielkim Refektarzu odbywa y si zaê konne musztry wojska. W tym celu zniszczono portal, okna i ceramicznà posadzk. Jednak ju od poczàtku XIX wieku rozpocz to tzw. rekonstrukcj romantycznà, wzorowanà na gotyku. W 1882 r. Konrad Steinbrecht rozpoczà rekonstrukcj scjentystycznà (czyli uwzgl dniajàcà za o enia jednoêci i stylu, poprzedzonà badaniami naukowymi). Do 1922 r. zrekonstruowano fragmenty murów obronnych z bramami i basztami, przywracajàc warowni wyglàd, jaki mog a mieç w czasach ÊwietnoÊci krzy ackiej. Dzie o Steinbrechta kontynuowa Bernard Schmidt do 1945 r. W czasie II wojny Êwiatowej wojska niemieckie zmieni y Zamek Malborski w twierdz, urzàdzajàc w niej punkt ostatniej obrony. Od stycznia do marca 1945 r. by a oblegana przez armi sowieckà. Atakujàce wojska rosyjskie, u ywajàc ci kiej artylerii, zniszczy y du à cz Êç zamku i prawie ca kowicie Starówk, pozosta y tylko cz Êciowo zniszczone dwie bramy miejskie, szko a aciƒska, ratusz, mury obronne miasta oraz koêció Êw. Jana. Po ucieczce Niemców w 1945 r. Rosjanie jeszcze przez trzy dni ostrzeliwali zamek. Po zakoƒczeniu dzia aƒ wojennych nie brakowa o g osów, by zamek rozebraç, jako Êwiadectwo niemieckiego panowania na polskiej ziemi. Poczàtkowo, przez 5 lat, by on w gestii warszawskiego Muzeum Wojska Polskiego, a nast pnie trafi pod zarzàd Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. W latach pi çdziesiàtych by ju udost pniony do zwiedzania. W 1959 r. po ar zniszczy dachy Zamku Âredniego. W celu odpowiedniej opieki nad zabytkiem w 1961 r. powo ano Muzeum Zamkowe w Malborku, a po kilku latach zespó zamkowy zaliczono w poczet zabytków klasy 0. W pierwszym etapie odbudowy zrekonstruowano bry y Zamku Wysokiego i Âredniego. Od lat osiemdziesiàtych trwa restauracja Przedzamcza oraz konserwacja wystroju wn trz Zamków: Wysokiego i Âredniego. W 1994 r. na mocy zarzàdzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zabytek zaliczono do najwa niejszych pomników historii Polski. Najwy szà godnoêcià by o natomiast wpisanie zespo u zamkowego w Malborku w grudniu 1997 r. na list Âwiatowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO. Muzeum Zamkowe w Malborku jest w gestii Ministerstwa Kultury. Sk ada si z trzech cz Êci: Zamku Wysokiego, Zamku Âredniego oraz Przedzamcza. Do zwiedzania udost pnione sà zamki, a w nich wystawy, m.in. militariów, wyposa enia, rzeêby, witra y, architektury, biennale ekslibrisu, a tak e najwi ksza i najcenniejsza na Êwiecie kolekcja wyrobów z bursztynu. W letnie wieczory odbywa si na zamku widowisko typu Êwiat o i dêwi k pt. "Krzy em i mieczem oraz impreza plenerowa pt. Obl enie Malborka. Muzeum wspó pracuje z wieloma placówkami w kraju i za granicà, czego efektem sà m.in. wystawy eksponatów z Ermita u w Petersburgu. Jacek Spycha a Muzeum Zamkowe w Malborku Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p atniczym w Polsce.

15 N a r o d o w y B a n k P o l s k i Monety kolekcjonerskie wymiary 20 z 925/1000Ag oraz farby: czerwona, ó ta, zielona i niebieska d ugoêç: 40,00 mm szerokoêç: 28,00 mm 28,28 g szt. Awers: Stylizowany wizerunek obrazu Jana Matejki Staƒczyk ( Staƒczyk w czasie balu na dworze królowej Bony wobec straconego Smoleƒska ). W prawym dolnym rogu wizerunek or a ustalony dla god a Rzeczypospolitej Polskiej. Wokó or a napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA 2002 oraz 20 Z. Pod lewà apà or a znak mennicy: m w. Rewers: Z lewej strony autoportret Jana Matejki, poni ej napis: JAN MATEJKO / Z prawej strony fragment stylizowanego szkicu do obrazu Jana Matejki Staƒczyk. W prawym dolnym rogu paleta i trzy p dzle. Na palecie farby: czerwona, ó ta, zielona i niebieska. 2 z stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk y 8,15 g szt. Polskiej, z lewej strony paleta i dwa p dzle. U do u napis: 2 Z, u góry pó kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA Pod lewà apà or a znak mennicy: m w. Rewers: Autoportret Jana Matejki, powy ej, z lewej strony Staƒczyk z obrazu Ho d pruski. U góry pó kolem napis: JAN MATEJKO, u do u pó kolem daty: Na boku oêmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. Projektant monet: Ewa Tyc-Karpiƒska Monety zosta y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA Sk ad i druk: Drukarnia NBP Projekt: DECORUM W dniu 11 grudnia 2002 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie, przedstawiajàce postaç Jana Matejki, o ach: 20 z wykonane stemplem m w srebrze, 2 z wykonana stemplem zwyk ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, tzw. Nordic Gold. By tym, który ukaza przed zdumionymi oczyma narodu polskiego widmo jego sumienia, jego cierpieƒ, marzeƒ, chwa y, pot gi, zbrodni i upadku, widmo tak ywe, tak cudownie obecne, którego nie unicestwi czas te s owa charakteryzujàce znaczenie twórczoêci Jana Matejki, wypowiedziane wiele lat temu przez Stanis awa Witkiewicza, do dziê nie straci y swej aktualnoêci. Matejko by malarzem, który osiàgnà w swoim yciu najwi ksze zaszczyty. By honorowym cz onkiem wielu stowarzyszeƒ artystycznych, piastowa godnoêç cz onka Akademii Umiej tnoêci w Krakowie, Instytutu Francuskiego i Akademii Sztuki w Berlinie, by doktorem honoris causa Uniwersytetu Jagielloƒskiego, kawalerem Legii Honorowej. W jego krakowskiej pracowni przy ul. Floriaƒskiej z o y mu wizyt cesarz Franciszek Józef. W kraju w 1875 r. wr czono mu wybity na jego czeêç z oty medal dar pochodzàcy ze sk adek narodu. Trzy lata póêniej w magistracie Krakowa wr czono ber o na znak panowania w sztuce, a w 1883 r. nazwano Rynek Kleparski Placem Matejki. Polscy malarze XIX/XX w.

16 Obok uwielbienia twórczoêç jego budzi a kontrowersje, jednak do rodowodu wywodzàcego si z jego sztuki przyznawali si nie tylko jego bezpoêredni uczniowie, ale malarze nast pnych pokoleƒ, o zupe nie innych zainteresowaniach tematycznych i formalnych. By ma y jako ludzie cia em drobni i przygarbiony nie wiekiem lecz pracà [...] g ow chyli w d ugich lokach, z oczu jego gorza mu ar taki w prorokach pisa o Matejce jego uczeƒ, Stanis aw Wyspiaƒski. Obdarzony ogromnym talentem, by niewàtpliwie jednà z najwybitniejszych indywidualnoêci w sztuce polskiej dziewi tnastego wieku. Jego wizja dziejów narodowych ukszta towa a historycznà wyobraêni Polaków na ca e pokolenia. To poprzez najbardziej znane obrazy Matejki Kazanie Skargi (1864), Rejtan na sejmie warszawskim (1866), Unia Lubelska (1869), Batory pod Pskowem (1872), Bitwa pod Grunwaldem (1878), Ho d pruski (1882) czy Âluby Jana Kazimierza (1893) widzimy najwa niejsze wydarzenia Rzeczypospolitej. Jan Matejko urodzi si 24 VI 1838 r. w Krakowie; jego ojcem by Czech, nauczyciel muzyki, matkà zaê córka krakowskiego siodlarza. Najwi kszy wp yw na formowanie zainteresowaƒ oraz kierunek kszta cenia przysz ego malarza mia jego starszy brat Franciszek, historyk, docent na Uniwersytecie Jagielloƒskim. WczeÊnie, w wieku czternastu lat rozpoczà studia malarstwa w Szkole Sztuk Pi knych, gdzie da si poznaç jako najpilniejszy, najzdolniejszy z uzdolnionych uczniów. Uczy si tam do 1858 r., bo w grudniu dzi ki stypendium wyjecha do Akademii Sztuk Pi knych do Monachium. Po roku wyjecha do Wiednia z zamiarem kontynuowania studiów, które zakoƒczy jednak po oêmiu dniach; w Wiedniu i Monachium, a tak e w Pary u i W oszech bywa póêniej kilkakrotnie, zwiedza muzea, zachwyca si dzie ami Rubensa i malarstwa w oskiego. W Krakowie mia pracowni przy ul. Krupniczej, a od 1873 r. w domu przy ul. Floriaƒskiej 17, gdzie obecnie znajduje si jego muzeum. Wiele uwagi i wysi ku poêwi ca Szkole Sztuk Pi knych, w której a do Êmierci piastowa stanowisko dyrektora; przeprowadzi jej reorganizacj, ustanowi nowy statut, prowadzi oddzia malarstwa historycznego. W roku 1873 otrzyma propozycj obj cia stanowiska dyrektora Akademii Sztuk Pi knych w Pradze czeskiej, jednak odmówi, uwa ajàc, e miejsce jego jest w kraju. Jego obywatelskà postaw dokumentuje fakt, e gmach krakowskiej Szko y wybudowano na parceli, którà ofiarowa na ten cel, a cztery lata wczeêniej, b dàc w 1869 r. z wizytà we Lwowie, ufundowa dwa stypendia: dla Polaka i Rusina, którzy chcieliby studiowaç w krakowskiej Szkole Sztuk Pi knych. Z pasjà anga owa si w ochron zabytków Krakowa. Uczestniczy w pracach komisji i gremiów konserwatorskich, pisa listy i memoria y; w 1872 r. nale a do Komisji Akademii Umiej tnoêci, której celem by o opracowanie projektu ustawy o konserwacji zabytków sztuki i pomników historycznych. W latach wspó pracowa z architektem Tomaszem Pryliƒskim przy restauracji Sukiennic, w tym czasie tak e wystàpi przeciwko zburzeniu kaplicy królewskiej na Wawelu, nie dopuêci równie do zniszczenia barokowego o tarza w katedrze. Nie zawsze jednak jego wysi ki by y uwieƒczone sukcesem. Rok przed Êmiercià odes a radzie miejskiej dyplom honorowego obywatela Krakowa, oburzony zniszczeniem gotyckiej kaplicy koêcio a Âw. Ducha. Zmar 1 listopada 1893 r. Pochowany zosta na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Obok malarstwa historycznego poch aniajàcego ca à inwencj artysty, zajmowa si te malarstwem portretowym, dziedzinà, do której nie przywiàzywa du ej wagi. WÊród licznych przyk adów twórczoêci portretowej szczególne miejsce zajmujà portrety najbli szej rodziny, ukochanej ony i dzieci; w nich, obok doskona- ego warsztatu, odnajdujemy liryczny, intymny ton, niespotykany w portretach reprezentacyjnych, w których modela, zgodnie z w asnym przekonaniem, cz sto ubiera w kostium historyczny. Pod koniec ycia zainteresowa si malarstwem monumentalnym i witra ownictwem. Ufundowa nawet stypendium dla studenta specjalizujàcego si w tej dziedzinie. G ównym dzie em Matejki w tej dziedzinie malarstwa, zrealizowanym przez uczniów wed ug jego kartonów i pod jego nadzorem, jest polichromia koêcio a Mariackiego ( ), której nowatorstwo polega na wprowadzeniu do gotyckiego wn trza wspó czesnej dekoracji i zharmonizowaniu jej w jednolità ca oêç. Od tej polichromii datuje si poczàtek nowoczesnego malarstwa monumentalnego w Polsce. Matejko widzia swojà rol artysty jako pos annictwo w s u bie narodu i paƒstwa; poprzez sztuk chcia wychowywaç spo eczeƒstwo, oddzia ywaç na intelekt i uczucia i jednoczeênie przypominaç dawnà ÊwietnoÊç nieistniejàcego paƒstwa. Mia subiektywnà wizj historii Polski i w asny osàd moralny dziejów narodowych. Do obrazów wybiera wydarzenia z przesz oêci, które wed ug jego przemyêleƒ decydowa y o póêniejszych losach kraju, a jednoczeênie mia y odniesienie do bie àcej sytuacji. Jego wiedza historyczna by a bardzo rozleg a, choç w tej dziedzinie by samoukiem. Od dzieciƒstwa gromadzi swoistà dokumentacj historycznà, którà uzupe nia lekturami. Przerysowa z dawnych sztychów i ilustracji drzeworytniczych portrety s awnych ludzi, ubiory, detale uzbrojenia, inne zabytkowe przedmioty. Ju wówczas notowa pomys y przysz ych kompozycji. Ka dy obraz poprzedza skrupulatnymi studiami êróde historycznych, póêniej rysowa kolejne szkice, a wy oni si koƒcowy kszta t kompozycji. Jego obrazy jednak nie by y prostym odzwierciedleniem wydarzeƒ. Aby wzmocniç intelektualny i moralny przekaz swej wizji i nadaç jej w aêciwà ekspresj i dramatyzm, artysta re yserowa sceny, cz sto Êwiadomie odst pujàc od wiernego przedstawienia faktów historycznych. Perfekcyjnie odtwarza charakterystyk psychologicznà postaci, ich stan uczuciowy, dba o wierne odtworzenie realiów. Staƒczyka (pierwotny tytu obrazu Staƒczyk w czasie balu na dworze królowej Bony, kiedy wieêç przychodzi o utracie Smoleƒska ) namalowa Matejko w 1862 r., majàc zaledwie dwadzieêcia cztery lata. Temat nadwornego b azna króla Zygmunta I interesowa go ju wczeêniej; w czasie studiów w Monachium zrobi szkice rysunkowe i obraz Staƒczyk udajàcy ból z bów. Prace te nie mia y jeszcze g bi historiozoficznej, którà prezentuje obraz z 1862 r. Wed ug êróde, genezy p ótna nale y szukaç w rozmowach artysty z przyjacielem, Izydorem Jab oƒskim- -Paw owiczem, który mia podpowiedzieç artyêcie pomys przedstawienia b azna w kontraêcie uczuç wewn trznych z powierzchownoêcià, oraz w êródle literackim utworze Seweryna Goszczyƒskiego Król zamczyska (1842). Ubrany w strój b azeƒski g ówny bohater utworu literackiego wypowiada s owa: Twoim paƒstwem te gruzy; twojà pot gà wielkoêç ich przesz oêci, zamieniona w boleêç; twoje przeznaczenie panowaç przez cierpienie Êród uciechy. Na obrazie Matejko przedstawia samotnego Staƒczyka, który jedyny rozumie gro àce krajowi niebezpieczeƒstwa po oddaniu wrogom Smoleƒska, podczas gdy grupa dworzan przedstawiona w dalszej perspektywie obrazu pozostaje ich nieêwiadoma. Artysta identyfikowa si ze Staƒczykiem; nada b aznowi rysy w asnej twarzy, pe ne powagi i zadumy. On, tak jak Staƒczyk, czuje si osamotniony; jest tym, który lepiej rozumie aktualne wydarzenia i wynik e z nich konsekwencje. Obraz uderza dojrza oêcià formy, wyra ajàcej si w konsekwentnej, pozbawionej zb dnych szczegó ów kompozycjà, Êwietnie wydobytym nastroju, g bokim studium psychologicznym i harmonijnym kolorycie. By y po nim obrazy wi ksze, Êwietniejsze, s awniejsze. Pi kniejszych nie by o. napisa w 1897 r. monografista Matejki, Stanis aw Tarnowski. Irena Bal Instytut Sztuki PAN Warszawa Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p atniczym w Polsce.

17 Moneta kolekcjonerska Jagie o popiera twórczoêç artystycznà, lubi zw aszcza dzie a malarzy ruskich. Zmar 1 czerwca 1434 r. w Gródku, zwanym póêniej Jagielloƒskim. Pochowany zosta w katedrze na Wawelu. Opracowano w NBP na podstawie: 1. Poczet królów i ksià àt polskich, Czytelnik Ksi ga królów i ksià àt polskich pod red. naukowà Stefana K. Kuczyƒsiego, Âwiat Ksià ki Polskie dzieje od czasów najdawniejszych do wspó czesnoêci Alicji Dybkowskiej, Jana aryna, Ma gorzaty aryn, PWN 1994 oraz êróde encyklopedycznych N a r o d o w y B a n k P o l s k i Moneta kolekcjonerska Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p atniczym w Polsce. wielkoêç emisji 100 z 900/1000 Au 21,00 mm 8,0 g szt. Polskiej, po bokach or a oznaczenie roku emisji: 20-02, pod or em napis: Z 100 Z, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà apà or a znak mennicy: m w. Rewers: Popiersie króla W adys awa II Jagie y. Wokó napis: W ADYS AW II JAGIE O. Poni ej, z prawej strony daty: 1386 / Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Anna Wàtróbska-Wdowiarska Moneta zosta a wyprodukowana w Mennicy Paƒstwowej SA Sk ad i druk: Drukarnia NBP Projekt: DECORUM W dniu 17 kwietnia 2002 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monet kolekcjonerskà o nominale 100 z, przedstawiajàcà popiersie króla W adys awa II Jagie y, wykonanà stemplem m w z ocie. Moneta stanowi kontynuacj serii Poczet królów i ksià àt polskich, zapoczàtkowanej przez Narodowy Bank Polski w 1979 r., i jest tematycznym dope nieniem dwóch srebrnych monet i jednej miedzioniklowej, przedstawiajàcych króla W adys awa II Jagie, wyemitowanych w 1989 r. W adys aw II Jagie o, syn Olgierda Giedyminowicza, wielkiego ksi cia litewskiego i Julianny, córki Aleksandra, ksi cia twerskiego, urodzi si prawdopodobnie w 1351 r. Po Êmierci ojca w 1377 r. objà w adz zwierzchnià na Litwie, poczàtkowo dzielàc rzàdy ze swoim stryjem Kiejstutem, w adajàcym zachodnià Litwà, obroƒcà tradycji pogaƒskiej i wrogiem Zakonu Krzy- ackiego. W 1382 r., po próbie Kiejstuta usuni cia go z tronu, pozby si stryja, obejmujàc samodzielne rzàdy w paƒstwie. Zagro ony przez Krzy aków, do których zbieg Witold, syn Kiejstuta, zawar z nimi w 1382 r. rozejm nad rzekà Dubissà, w którym obieca m.in. przyj cie w ciàgu czterech lat chrztu wraz z ca à Litwà. Uk ad ten ju w 1383 r. zosta zerwany, a w 1384 r. pogodzony z Witoldem Jagie o podjà zbrojnà wypraw przeciw Krzy akom. Realnà mo liwoêç odparcia agresji krzy ackiej, a tak e realizacji w asnych ambicji uzyskania tytu u królewskiego i przewagi w rywalizacji z Witoldem na Litwie widzia Jagie o w zwiàzkach z Polskà. Ponadto przyj cie chrzeêcijaƒstwa w obrzàdku zachodnim niepomiernie wzmocni oby pozycj Litwy zarówno wobec Krzy aków, jak i podporzàdkowanej jej prawos awnej Rusi. Wkrótce Jagie o nawiàza kontakty z mo nymi w Ma opolsce, wyst pujàc z ich inicjatywy jako pretendent do r ki Jadwigi i do polskiej korony. W 1385 r. w Krewie zawar uk ad o ma eƒstwie z Jadwigà oraz po àczeniu unià Wielkiego Ksi stwa Litewskiego i Polski. Pó roku póêniej zjazd panów i rycer- W adys aw II Jagie o Poczet królów i ksià àt polskich

18 Moneta kolekcjonerska Moneta kolekcjonerska stwa w Lublinie okrzyknà Jagie królem. Zosta wi c polskim monarchà nie tylko dzi ki umowie ma eƒskiej, ale i na mocy wyboru, czyli elekcji. W 1386 r. przyjà w Krakowie chrzest i imi W adys aw, poêlubi Jadwig i zosta koronowany na króla Polski. Potwierdzi przywileje szlachty i zobowiàza si odzyskaç utracone przez Polsk terytoria. Wkrótce przystàpi do chrystianizacji swego ojczystego kraju. Ju w 1387 r. ustanowiono w Wilnie biskupstwo dla Litwy, rozpocz to budow katedry, powstawa y te pierwsze parafie. Jagie o we w asnych dobrach darowa KoÊcio owi ziemi i zwalnia jà od podatków. Dzi ki fundacji królowej Jadwigi, Litwini mogli kszta ciç si na ksi y najpierw w Pradze, potem zaê w reaktywowanej Akademii Krakowskiej. Po kilku latach Jagie o trwale u o y swoje stosunki z Witoldem: w 1392 r. zawar z nim ugod w Ostrowie, oddajàc mu rzàdy w Wielkim Ksi stwie Litewskim, a w 1401 r. - na mocy unii wileƒsko- -radomskiej Jagie o uzna Witolda jako wielkiego ksi cia Litwy, zachowujàc nad nià zwierzchnictwo z tytu em najwy szego ksi cia Litwy. Ju na poczàtku panowania rozwinà aktywnà polityk zagranicznà. W latach wcieli do Korony cz Êç ziem ruskich, w 1387 r. przyjà ho d lenny wojewody mo dawskiego, a wkrótce wo oskiego, nawiàza te przyjazne stosunki z ksià tami mazowieckimi i s upskimi. Bezpotomna Êmierç Jadwigi w 1399 r. os abi a pozycj W adys awa Jagie y jako króla Polski, co sprawi o, e w unii wileƒsko-radomskiej w 1401 r. potwierdzono stosunki mi dzy Wielkim Ksi stwem Litewskim a Polskà. W celu umocnienia swych praw do korony polskiej Jagie o poêlubi w 1402 r. wnuczk Kazimierza III Wielkiego, Ann Cylejskà. Stosunki z Krzy akami zaostrza y si. Po uk adzie w Racià u w 1404 r. nastàpi w 1409 r. najazd wojsk krzy ackich na ziemi dobrzyƒskà, rozpoczynajàcy tzw. wielkà wojn z Zakonem. 15 lipca 1410 r. dosz o do wielkiej bitwy na polach pod Grunwaldem, gdzie po ci kich i krwawych zmaganiach Krzy acy zostali rozgromieni przez wojska polsko-litewskie dowodzone przez W adys awa Jagie. Tryumf grunwaldzki mia ogromne znaczenie dla Polski i Litwy. Po raz pierwszy za amujàc pot g paƒstwa krzy ackiego, zahamowa na kilka wieków niemieckà ekspansj na wschód, znacznie wzmocni mi dzynarodowe znaczenie paƒstwa polsko- -litewskiego oraz pozycj samego W adys awa Jagie y. Znakomite zwyci stwo nie zosta o jednak w pe ni wykorzystane politycznie, a realne korzyêci wynikajàce z podpisanego w 1411 r. w Toruniu traktatu pokojowego by y niewielkie. Zgodnie z jego postanowieniami, mudê mia a powróciç do Litwy na czas ycia Jagie y i Witolda (po czym mia a powróciç do Zakonu, co zresztà nigdy nie nastàpi o). Polska uzyska a od paƒstwa zakonnego wysokie odszkodowanie, lecz powinna by a oddaç wielkiemu mistrzowi zamki krzy ackie zdobyte podczas wojny. Pokój toruƒski nie rozwiàzywa sprawy krzy ackiej do koƒca, tote dzia ania wojenne by y jeszcze kilkakrotnie wznawiane. Rozwiàzania sporów z Krzy akami, po bezskutecznych wojnach w 1414, 1419 i 1422 r., szuka W adys aw Jagie o w mediacjach pokojowych i rozejmach, zakoƒczonych wreszcie pokojem zawartym nad jeziorem Melno (obecnie Me no) w 1422 r. Wyrazem dalszego zacieênienia stosunków Polski z Litwà na zasadzie równorz dnego, trwa ego zwiàzku by a unia w Horodle w 1413 r. Wzros y wp ywy Polski na Pomorzu, zwi kszy a si zale noêç od Polski ksià cego Mazowsza. Pod wp ywem polskiego duchowieƒstwa, sam te ywo zainteresowany utrzymaniem dobrych stosunków z papiestwem, Jagie o odrzuci w 1420 r. propozycj husytów obj cia tronu czeskiego, a co wi cej - w 1424 r. pod naciskiem episkopatu wyda antyhusycki edykt wieluƒski. Zdecydowanie odcià si w nim od husytyzmu, gro àc zaƒ najsurowszymi karami, odwo a te polskie posi ki dla husytów. Nie majàc m skiego potomka, po Êmierci swej trzeciej ony El biety Granowskiej, siedemdziesi cioletni ju Jagie o poêlubi w 1422 r. ruskà ksi niczk Zofi Holszaƒskà. Po przyjêciu na Êwiat w 1424 i 1427 r. królewskich synów W adys awa (zwanego Warneƒczykiem) i Kazimierza IV Jagielloƒczyka, Jagie o dà y do zapewnienia im nast pstwa tronu polskiego. PrzychylnoÊç dla tych dà eƒ mo now adców i szlachty polskiej zapewni o wydanie przez króla aktów gwarantujàcych szlachcie dawne przywileje oraz przynoszàcych nowe (przywilej czerwiƒski z 1422 r. i jedlneƒski z 1430 r.). W zamian król uzyska zapewnienie elekcji jednego ze swoich synów. Panowanie Jagiellonów nie opiera o si na prawie dziedziczenia, ale na elekcji, nie wychodzàcej w praktyce poza potomków W adys awa Jagie y. By wi c za o ycielem dynastii, która swe panowanie zawdzi cza a sta ej, przy ka dej zmianie tronu ponawianej, zgodzie stanów. W adys aw Jagie o by zr cznym politykiem, pe nym umiaru i wytrwa oêci, a tak e wybitnym dyplomatà i wodzem. Poprzez rozsàdny kompromis potrafi zneutralizowaç separatyzm litewsko- -ruski oraz nawiàzaç trwa à, dobrà wspó prac z poczàtkowym rywalem, Witoldem. By w adcà dbajàcym o interes paƒstwa i jego sprawy wewn trzne. Rzàdy sprawowa w du ym stopniu osobi- Êcie i by dost pny dla swoich poddanych. Regularnie co roku obje d a ziemie Królestwa, doglàdajàc monarszych w oêci, rozstrzygajàc na miejscu spory, odbywajàc sàdy i kontrolujàc dzia alnoêç starostów i urz dników ziemskich. Sam niewykszta cony, rozumia jednak potrzeb oêwiaty i nauki - jego trwa ym dzie em by o odnowienie w 1400 r. za o onej przez Kazimierza Wielkiego Akademii Krakowskiej. Na ten cel przeznaczy a przed Êmiercià swoje klejnoty Jadwiga, ale zas ugà Jagie y by a realizacja tego dzie a, co do dzisiaj upami tnia nazwa Uniwersytetu - Jagielloƒski. Dla odnowionej wszechnicy Jagie o uzyska zgod papie a na otwarcie nowego wydzia u teologicznego - czego odmówiono swego czasu Kazimierzowi III Wielkiemu. Jagie o potrafi wykorzystaç uczonych krakowskich do obrony Polski i Litwy na soborze w Konstancji w 1415 r., majàcym zakoƒczyç wielki roz am w KoÊciele aciƒskim. Zab ysnà na nim Pawe W odkowic, przedstawiajàc doktryn suwerennoêci paƒstw, równie pogaƒskich, oraz poj cie wojen sprawiedliwych i niesprawiedliwych. Te ostatnie - wed ug niego - prowadzili Krzy acy napadajàc spokojnych mudzinów i Litwinów pod pozorem nawracania ich na wiar chrzeêcijaƒskà.

19 N a r o d o w y B a n k P o l s k i Monety kolekcjonerskie 2 z stop CuAl5Zn5Sn1 zwyk y 8,15 g szt. Polskiej. Pod or em oznaczenie roku emisji: 2002, poni ej napis: Z 2 Z. Po bokach ap or a wizerunki flagi paƒstwowej. U góry pó kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà apà or a znak mennicy: m w. Rewers: Wizerunki dwóch p ywajàcych ó wi b otnych. Z lewej i z prawej strony stylizowane roêliny. U góry pó kolem napis: Ó W B OTNY - Emys orbicularis. Na boku oêmiokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami. W dniu 6 lutego 2002 r. Narodowy Bank Polski wprowadza do obiegu monety kolekcjonerskie z serii Zwierz ta Êwiata. Sà to monety, przedstawiajàce ó wia b otnego, o ach: (Skandynawii i obszarów na pó nocny zachód od zatoki Ryskiej) i Wielkiej Brytanii. Poza Europà yje w zachodniej Azji i w pó nocno-zachodniej Afryce. Nale y do rodziny ó wi b otnych (Emydidae). Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Andrzej Nowakowski Monety zosta y wyprodukowane w Mennicy Paƒstwowej SA Sk ad i druk: Drukarnia NBP Projekt: DECORUM 20 z - wykonana stemplem m w srebrze, 2 z - wykonana stemplem zwyk ym w stopie CuAl5Zn5Sn1, tzw. Nordic Gold. Celem serii jest zaprezentowanie powszechnie znanych gatunków zwierzàt zagro onych przez rozwijajàcà si cywilizacj. ó w b otny jest jedynym gatunkiem ó wia wyst pujàcym w Polsce. Jest to równoczeênie jedno z najrzadszych zwierzàt w naszym kraju. Gatunek ten wyst puje w wi kszoêci Europy z wyjàtkiem jej pó nocnej cz Êci èó w b otny ó w b otny jest gatunkiem g ównie nizinnym. Niekiedy zamieszkuje tak e wy yny i góry, do wysokoêci 800 m n.p.m. Mo na go spotkaç w stojàcych zbiornikach wodnych obficie zaroêni tych szuwarem oraz w wolno p ynàcych ciekach wodnych. Jedynie na Krymie wyst puje w górskich rzekach o rwàcym nurcie. W trakcie w drówek od jednego zbiornika do drugiego bywa spotykany z dala (do 4 km) od wody. W Polsce najwi ksza populacja ó wia b otnego wyst puje na Pojezierzu czycko-w odawskim. Jest to jednoczeênie najliczniejsze stanowisko tego ó wia w Europie Ârodkowej. Poza tym ó w b otny Zwierz ta Âwiata

20 wyst puje w naszym kraju nielicznie, w kilkunastu odizolowanych od siebie stanowiskach. Ich dok adna lokalizacja nie jest podawana do wiadomoêci publicznej w obawie przed wy apaniem ó wi. Pancerz dojrza ych osobników zwykle osiàga d ugoêç do 20 cm. Górna cz Êç pancerza ó wia b otnego ma kolor czarny, czarniawy lub bràzowawy (cz sto oliwkowo-bràzowy). Na tym tle widoczne sà najcz Êciej cienkie, krótsze i d u sze ó tawe kreski, rozchodzàce si promieniêcie z jednego miejsca na ka dej tarczy. Spodnia cz Êç pancerza samców jest zwykle czarna, u samic zaê bràzowa, ó tawa lub ciemna z jasnymi plamkami. Jasne plamki widoczne sà tak e na g owie, koƒczynach i ogonie u obu p ci. Ogon mierzy oko o 1/3 d ugoêci górnego pancerza. Dzi ki swojemu ubarwieniu ó w idealnie stapia si z otoczeniem - ciemnà wodà i fragmentami roêlin. Aktywna ochrona ó wia b otnego prowadzona jest przez organizacje pozarzàdowe od lat 80-tych ubieg ego wieku. Obecnie istnieje jeden ogólnopolski program ochrony, majàcy za zadanie zmniejszenie ÊmiertelnoÊci najm odszych ó wi. Równie wa nym zadaniem jest obj cie szczególnà ochronà miejsc, gdzie ó wie b otne jeszcze wyst pujà. Joanna i Tomasz Mazgajscy Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa Wszystkie monety kolekcjonerskie sà prawnym Êrodkiem p atniczym w Polsce. ó w b otny to gatunek ziemno-wodny: wi kszà cz Êç ycia sp dza w wodzie, wychodzàc na làd g ównie po to, aby si wygrzewaç, w drowaç do innego zbiornika i - w przypadku samic - z o yç jaja. Wykazuje terytorializm, przy czym wa nà rol na terytorium danego osobnika odgrywa miejsce do wygrzewania si na s oƒcu. ó w b otny jest gatunkiem drapie nym. Zjada d d ownice, wodne owady i ich larwy, Êlimaki, ryby, traszki i aby. Wobec siebie samce ó wi b otnych sà bardzo agresywne, natomiast wobec ludzi ó wie sà bardzo p ochliwe. Gody ó wia b otnego w Polsce przypadajà na prze om kwietnia i maja. ó w b otny zapada w sen zimowy na dnie zbiornika wodnego, schowany w pancerzu. W Europie Ârodkowej sen tego gatunku przypada na okres od paêdziernika do marca - poczàtku kwietnia. W Polsce ó w b otny wyst powa kiedyê doêç pospolicie. Jeszcze w latach dwudziestych ubieg ego wieku mo na go by o obserwowaç w warszawskim Ogrodzie Saskim. Ca kowità ochronà prawnà w naszym kraju zosta obj ty w 1935 r. Niestety, mimo to obszar jego wyst powania systematycznie mala. Najwi kszym zagro eniem dla tego ó wia jest niszczenie jego naturalnych siedlisk: osuszanie terenów podmok ych, regulacja ma ych rzek oraz zalesianie i przeznaczanie pod uprawy okolic zbiorników wodnych, przez co ó wie tracà odpowiednie miejsca, w których mog yby sk adaç jaja. Poza tym jaja ó wi i m ode osobniki sà zjadane przez ptaki krukowate i inne drapie niki (np. lisy, psy, jenoty). Czasami ó wie ginà w czasie sezonowych w drówek pod ko ami przeje d ajàcych samochodów. Zdarza si te, e nieodpowiedzialni ludzie zabierajà je do domów, gdzie ginà z powodu z ej piel gnacji i braku w aêciwego po ywienia. 20 z 925/1000 Ag 38,61 mm 28,28 g szt. Polskiej. Pod or em oznaczenie roku emisji: 2002, poni ej napis: Z 20 Z. Po bokach ap or a wizerunki flagi paƒstwowej. U góry pó kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà apà or a znak mennicy: m w. Rewers: Wizerunki dwóch p ywajàcych ó wi b otnych. Z lewej i z prawej strony stylizowane roêliny. U góry pó kolem napis: Ó W B OTNY - Emys orbicularis. Projektant awersu: Ewa Tyc-Karpiƒska Projektant rewersu: Andrzej Nowakowski