SĄD, SKŁAD SĄDU, REFERENDARZ SĄDOWY

Transkrypt

1 SĄD, SKŁAD SĄDU, REFERENDARZ SĄDOWY

2 SĄD Art. 175 Konstytucji RP 1. Wymiar sprawiedliwości w Rzeczpospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. 2. Sąd wojskowy lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na czas wojny. Art. 2 k.p.c. 1. Do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów szczególnych, oraz Sąd Najwyższy. 1a-2. (uchylone) 3. Nie są rozpoznawane w postępowaniu sądowym sprawy cywilne, jeżeli przepisy szczególne przekazują je do właściwości innych organów sądowych.

3 Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych Sądami powszechnymi są sądy rejonowe, sądy okręgowe oraz sądy apelacyjne. Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości w zakresie nienależącym do sądów administracyjnych, sądów wojskowych oraz Sądu Najwyższego. Sądy powszechne wykonują również inne zadania z zakresu ochrony prawnej, powierzone w drodze ustaw lub przez wiążące Rzeczpospolitą Polską prawo międzynarodowe lub prawo stanowione przez organizację międzynarodową, jeżeli z wiążącej Rzeczpospolitą Polską umowy ją konstytuującej wynika, że jest ono stosowane bezpośrednio. Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa, w drodze rozporządzeń tworzy i znosi sądy oraz ustala ich siedziby i obszary właściwości.

4 Sądy dzielą się na wydziały. Wydziałem kieruje przewodniczący wydziału, którym jest prezes albo wiceprezes sądu lub inny sędzia (w przypadkach szczególnie uzasadnionych, funkcję przewodniczącego wydziału można powierzyć asesorowi sądowemu). Przewodniczącym wydziału ksiąg wieczystych oraz wydziału gospodarczego do spraw rejestru zastawów jest referendarz sądowy (w przypadkach szczególnie uzasadnionych, funkcję przewodniczącego wydziału można powierzyć sędziemu). Funkcję przewodniczącego wydziału w sądzie apelacyjnym i okręgowym powierza prezes tego sądu, a w sądzie rejonowym, na wniosek prezesa tego sądu, prezes przełożonego sądu okręgowego. Funkcję przewodniczącego wydziału powierza się na czas określony, nie dłuższy niż trzy lata. W przypadku łączenia funkcji przewodniczącego wydziału z funkcją prezesa albo wiceprezesa sądu, funkcję przewodniczącego wydziału powierza się na okres odpowiadający kadencji prezesa albo wiceprezesa sądu.

5 ORGANIZACJA SĄDÓW Sąd rejonowy Sąd rejonowy tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin; w uzasadnionych przypadkach może być utworzony więcej niż jeden sąd rejonowy w obrębie tej samej gminy. Sąd rejonowy tworzy się dla obszaru jednej lub większej liczby gmin zamieszkałych przez co najmniej mieszkańców, jeżeli łączna liczba spraw cywilnych, karnych oraz rodzinnych i nieletnich wpływających do istniejącego sądu rejonowego z obszaru tej gminy lub kilku gmin wynosi co najmniej 5000 w ciągu roku kalendarzowego. Sąd rejonowy może być utworzony dla jednej lub większej liczby gmin zamieszkałych przez mniejszą niż liczbę mieszkańców, jeżeli łączna liczba spraw cywilnych, karnych oraz rodzinnych i nieletnich wpływających do istniejącego sądu rejonowego z obszaru tej gminy lub kilku gmin wynosi co najmniej 5000 w ciągu roku kalendarzowego.

6 Sąd rejonowy może zostać zniesiony, jeżeli łączna liczba spraw cywilnych, karnych oraz rodzinnych i nieletnich wpływających w ciągu kolejnych 3 lat nie przekracza 5000 w każdym roku kalendarzowym. Sąd rejonowy dzieli się na wydziały: 1) cywilny do spraw z zakresu prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego, spraw dotyczących demoralizacji i czynów karalnych nieletnich, leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków odurzających i psychotropowych oraz spraw należących do sądu opiekuńczego na podstawie odrębnych ustaw; 2) karny do spraw z zakresu prawa karnego.

7 W sądzie rejonowym może zostać utworzony wydział: 1) rodzinny i nieletnich do spraw z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, spraw dotyczących demoralizacji i czynów karalnych nieletnich, leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków odurzających i psychotropowych oraz spraw należących do sądu opiekuńczego na podstawie odrębnych ustaw; 2) pracy, ubezpieczeń społecznych albo pracy i ubezpieczeń społecznych do spraw odpowiednio z zakresu prawa pracy lub z zakresu ubezpieczeń społecznych; 3) gospodarczy do spraw gospodarczych oraz innych spraw z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego należących do sądu gospodarczego na podstawie odrębnych ustaw; 4) ksiąg wieczystych do prowadzenia ksiąg wieczystych.

8 Sąd okręgowy Sąd okręgowy tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch sądów rejonowych, zwanego dalej okręgiem sądowym Sąd okręgowy dzieli się na wydziały: 1) cywilny do spraw z zakresu prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego, spraw dotyczących leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków odurzających i psychotropowych, spraw należących do sądu opiekuńczego na podstawie odrębnych ustaw ora z spraw dotyczących demoralizacji i czynów karalnych nieletnich; 2) karny do spraw z zakresu prawa karnego oraz spraw zgodności z prawdą oświadczeń lustracyjnych.

9 W sądzie okręgowym może zostać utworzony wydział: 1) pracy, ubezpieczeń społecznych albo pracy i ubezpieczeń społecznych do spraw odpowiednio z zakresu prawa pracy lub z zakresu ubezpieczeń społecznych; 2) gospodarczy do spraw gospodarczych oraz innych spraw z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego należących do sądu gospodarczego na podstawie odrębnych ustaw; 3) kontroli danych telekomunikacyjnych, pocztowych i internetowych do spraw związanych z kontrolą pozyskiwania danych telekomunikacyjnych, pocztowych i internetowych przez Policję, Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Straż Graniczną, Centralne Biuro Antykorupcyjne i Służbę Celno-Skarbową. Minister Sprawiedliwości, w drodze zarządzenia, wskazuje wydział sądu okręgowego rozpoznający środki odwoławcze w elektronicznym postępowaniu upominawczym.

10 Sąd apelacyjny Sąd apelacyjny tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch okręgów sądowych, zwanego dalej obszarem apelacji. Sąd apelacyjny dzieli się na wydziały: 1) cywilny do spraw z zakresu prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego, jak również spraw gospodarczych oraz innych spraw z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego należących do sądu gospodarczego na podstawie odrębnych ustaw; 2) karny do spraw z zakresu prawa karnego oraz spraw zgodności z prawdą oświadczeń lustracyjnych; 3) pracy i ubezpieczeń społecznych do spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.

11 W sądach mogą być tworzone wydziały inne niż wymienione w art. 12, 16 lub art. 18 PrUSP. Poza siedzibą sądu mogą być tworzone wydziały zamiejscowe, a poza siedzibą sądu okręgowego także ośrodki zamiejscowe. Minister Sprawiedliwości tworzy i znosi wydziały oraz wydziały i ośrodki zamiejscowe sądów w drodze zarządzenia, mając na względzie potrzebę zapewnienia racjonalnej organizacji sądownictwa, w szczególności przez dostosowanie liczby, rodzaju i wielkości wydziałów do obciążenia wpływem spraw, ekonomię postępowania sądowego oraz konieczność prawidłowego wykonywania czynności nadzorczych, w celu zagwarantowania realizacji prawa obywatela do rozpoznania jego sprawy w rozsądnym terminie; w zarządzeniu o utworzeniu wydziału oraz wydziału lub ośrodka zamiejscowego należy określić jego siedzibę, obszar właściwości oraz zakres spraw przekazanych do rozpoznawania.

12 SĄD NAJWYŻSZY Ustawa z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym. Sąd Najwyższy ma siedzibę w Warszawie. Sąd Najwyższy dzieli się na Izby: 1) Cywilną; 2) Karną; 3) Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych; 4) Wojskową.

13 Sąd Najwyższy jest organem władzy sądowniczej, powołanym do: 1) sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez: a) zapewnienie w ramach nadzoru zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych przez rozpoznawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych, b) podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne, c) rozstrzyganie innych spraw określonych w ustawach; 2) rozpoznawania protestów wyborczych oraz stwierdzania ważności wyborów do Sejmu i Senatu oraz wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, a także ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego; 2a) rozpoznawania protestów wyborczych w wyborach do Parlamentu Europejskiego; 3) opiniowania projektów ustaw i innych aktów normatywnych, na podstawie których orzekają i funkcjonują sądy, a także innych ustaw w zakresie, w którym uzna to za celowe; 4) wykonywania innych czynności określonych w ustawach.

14 Organami Sądu Najwyższego są: Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Sądu Najwyższego, Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego, zgromadzenie sędziów izby Sądu Najwyższego i Kolegium Sądu Najwyższego. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego jest powoływany przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na sześcioletnią kadencję spośród sędziów Sądu Najwyższego w stanie czynnym. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego kieruje pracami i reprezentuje Sąd Najwyższy oraz wykonuje czynności określone ustawą, regulaminem i innymi aktami normatywnymi. Prezes Sądu Najwyższego jest zastępcą Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i kieruje pracą poszczególnej izby. Prezesa Sądu Najwyższego powołuje na pięcioletnią kadencję spośród sędziów Sądu Najwyższego w stanie czynnym i odwołuje, na wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej.

15 SKŁAD SĄDU Skład sądu w I instancji skład jednego sędziego zawodowego skład mieszany (jeden sędzia zawodowy i 2 ławników) skład zawodowy (3 sędziów zawodowych)

16 W postępowaniu cywilnym skład sądu jest uzależniony od trybu, rodzaju postępowania i instancji, w jakiej dana sprawa jest rozpoznawana. Sąd może rozpoznawać sprawy w składzie jednego sędziego, w składzie ławniczym (jeden sędzia jako przewodniczący i dwóch ławników) oraz w składzie trzyosobowym (trzech sędziów zawodowych). Przepis art. 47 k.p.c., regulując skład sądu I instancji w postępowaniu procesowym, wprowadza zasadę składu jednoosobowego (1 sędziego zawodowego) ograniczając kolegialne rozpoznanie (1 sędzia, 2 ławników) do spraw taksatywnie wymienionych w 2. Z kolei 3 wprowadza zasadę, iż postanowienia i zarządzenia poza rozprawą wydaje przewodniczący. Minister Sprawiedliwości może przyznać sędziemu sądu rejonowego, delegowanemu do sądu okręgowego, prawo przewodniczenia w sprawach rozpoznawanych przez ten sąd w pierwszej instancji, w składzie jednego sędziego i dwóch ławników albo w składzie jednego sędziego (art PrUSP). W tym samym składzie sądu nie mogą brać udziału osoby pozostające ze sobą w stosunku pokrewieństwa w linii prostej lub powinowactwa w linii prostej albo w stosunku przysposobienia, małżonkowie oraz rodzeństwo (art w zw. z art. 6 PrUSP).

17 Sprawy rozpoznawane przez skład ławniczy w postępowaniu procesowym w I instancji W 2 przepis art. 47 k.p.c. wymienia taksatywnie sprawy, które w pierwszej instancji rozpoznaje sąd w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników. Regulacja ta stanowi przejaw zminimalizowania instytucji sądów ławniczych na rzecz sądownictwa zawodowego, które powinno charakteryzować się wysokimi kwalifikacjami prawniczymi. W ten sposób ograniczony został udział czynnika społecznego w wymiarze sprawiedliwości na rzecz sądów profesjonalnych. Art W pierwszej instancji sąd w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników rozpoznaje sprawy: 1) z zakresu prawa pracy o: a) ustalenie istnienia, nawiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy, o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy, o przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy oraz łącznie z nimi dochodzone roszczenia i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy, b) naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu i o roszczenia z tym związane, c) odszkodowanie lub zadośćuczynienie w wyniku stosowania mobbingu; 2) ze stosunków rodzinnych o: a) rozwód, b) separację, c) ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa, d) rozwiązanie przysposobienia.

18 Sprawy rozpoznawane przez skład ławniczy w postępowaniu nieprocesowym w I instancji art. 509 k.p.c. sprawy o przysposobienie w pierwszej instancji sąd rozpoznaje w składzie jednego sędziego i dwóch ławników; Sprawy rozpoznawane przez skład zawodowy w I instancji art.18 2 (odmowa przez sąd okręgowy przyjęcia do rozpoznania sprawy przekazanej przez sąd rejonowy); art k.p.c. (zawiłość lub precedensowy charakter sprawy); art k.p.c. (wyłączenie sędziego); art k.p.c. (sprawy o ubezwłasnowolnienie); osobną regulację dotyczącą składu sądu I instancji przewidują również odrębne ustawy np.: zgodnie z art. 18 PrUpNapr sprawy o ogłoszenie upadłości rozpoznaje sąd upadłościowy w składzie trzech sędziów zawodowych; zgodnie z art KWyb Sąd okręgowy rozpoznaje protesty wyborcze w postępowaniu nieprocesowym, w ciągu 30 dni po upływie terminu do wnoszenia protestów, w składzie 3 sędziów, z udziałem komisarza wyborczego, przewodniczących właściwych komisji wyborczych lub ich zastępców; zgodnie z art. 3 PGrU postępowanie grupowe należy do właściwości sądu okręgowego, a sąd rozpoznaje sprawę w składzie trzech sędziów zawodowych.

19 WYJĄTKI W SPRAWACH ROZPOZNAWANYCH PRZEZ SKŁADY WIELOOSOBOWE W sprawach rozpoznawanych przez składy wieloosobowe ławniczy lub 3 osobowy zawodowy ustawa zastrzega kompetencje do dokonywania niektórych czynności lub prowadzenia określonych postępowań dla sądu w składzie jednoosobowym: art k.p.c. - postanowienia i zarządzenia poza rozprawą wydaje przewodniczący; art k.p.c. postępowanie pojednawcze; art i art. 239 k.p.c. przeprowadzenie dowodu przez sędziego sądu wyznaczonego na zlecenie składu orzekającego; art k.p.c. podjęcie czynności wyjaśniających w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (bez udziału ławników); art k.p.c. nadawanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności.

20 SKŁAD SĄDU II INSTANCJI W II instancji nie występuje skład ławniczy. Regułą w postępowaniu apelacyjnym i zażaleniowym jest trzyosobowy skład zawodowy (art i art w zw. z art k.p.c.). Jednakże zgodnie z art k.p.c. apelację w postępowaniu uproszczonym rozpoznaje sąd w składzie jednoosobowym. Skład jednoosobowy przewidziany jest ponadto: Postanowienia dotyczące postępowania dowodowego na posiedzeniu niejawnym wydaje sąd w składzie jednego sędziego (art zd. 2 k.p.c.). Postanowienie o przyznaniu i cofnięciu zwolnienia od kosztów sądowych, o odmowie zwolnienia, o odrzuceniu wniosku o zwolnienie oraz o nałożeniu na stronę obowiązku uiszczenia kosztów i skazaniu na grzywnę, jak również postanowienie o ustanowieniu, cofnięciu ustanowienia, o odrzuceniu wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego oraz o skazaniu na grzywnę i nałożeniu na stronę obowiązku uiszczenia ich wynagrodzenia sąd może wydać na posiedzeniu niejawnym w składzie jednego sędziego (art k.p.c.) Rozpoznanie zażalenia na postanowienie w przedmiocie odmowy zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcia takiego zwolnienia, odrzucenia wniosku o zwolnienie oraz nałożenia na stronę obowiązku uiszczenia kosztów i skazania na grzywnę, odmowy ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołania oraz nałożenia na stronę obowiązku uiszczenia wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego dla niej ustanowionego i skazania na grzywnę następuje w składzie jednego sędziego (art k.p.c.).

21 SKŁAD SĄDU NAJWYŻSZEGO Zasada SN orzeka w składzie trzech sędziów, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 57 SNU). Sąd Najwyższy w składzie trzech sędziów zawodowych rozpoznaje: skargę kasacyjną (art k.p.c.), skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem (art w zw. z art k.p.c.) oraz zażalenie (art w zw. z art k.p.c.); W sytuacji gdy SN nie wydaje orzeczeń co do istoty sprawy, orzeka w składzie jednoosobowym: rozstrzygnięcie w przedmiocie odrzucenia, przyjęcia lub odmowy przyjęcia skargi kasacyjnej lub skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia czy odrzucenie zażalenia. SN w składzie trzyosobowym rozpoznaje również zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, które zostało mu przedstawione do rozstrzygnięcia jako pytanie prawne (art k.p.c.) powstałe przy rozpoznawaniu apelacji. Jeżeli Sąd Najwyższy, rozpoznając kasację lub inny środek odwoławczy, poweźmie poważne wątpliwości co do wykładni prawa, może odroczyć rozpoznanie sprawy i przedstawić zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów tego Sądu (art. 59 SNU).

22 KONSEKWENCJE ROZPOZNANIA SPRAWY W SKŁADZIE ODMIENNYM NIŻ WYNIKA TO Z ART. 47 K.P.C. art. 379 pkt 4 k.p.c. Skład sądu niezgodny z przepisami prowadzi w każdym wypadku do nieważności postępowania, którą sąd drugiej instancji (art ) oraz Sąd Najwyższy (art KPC) biorą z urzędu pod rozwagę. Skład sądu niezgodny z przepisami prowadzi w każdym wypadku do nieważności postępowania (uchw. SN z r., III CZP 119/68, PUG 1969, Nr 6, poz. 211), przy czym niezgodność ta ma miejsce w sytuacji, gdy sąd orzekał w składzie nieznanym procedurze, np. 4 sędziów zawodowych, jak również w składzie większym od przewidzianego, albowiem nie ma składów lepszych lub gorszych, są tylko składy zgodne lub niezgodne z przepisami prawa. Nieważność powodować będzie również nienależyty skład z uwagi na brak uprawnienia sędziego do prowadzenia sprawy. Sędzia sądu niższego rzędu do orzekania w sądzie wyższego rzędu musi być prawidłowo delegowany, nie może przewodniczyć składowi zawodowemu, a może go jedynie uzupełniać.

23 REFERENDARZ SĄDOWY Art k.p.c. Referendarz sądowy może wykonywać czynności w postępowaniu cywilnym w wypadkach wskazanych w ustawie. W zakresie powierzonych mu czynności referendarz sądowy ma kompetencje sądu, chyba że ustawa stanowi inaczej. Wyjątek od zasady zezwalającej na wykonywanie czynności w postępowaniu sądowym jedynie sądowi lub przewodniczącemu. Zaskarżalność orzeczeń referendarza reguluje art k.p.c.

24 Zadania z zakresu ochrony prawnej, inne niż wymiar sprawiedliwości, wykonują w sądach referendarze sądowi i starsi referendarze sądowi. Ilekroć w przepisach jest mowa o referendarzach sądowych, rozumie się przez to także starszych referendarzy sądowych (art PrUSP). W sądach do wykonywania określonych w ustawach czynności należących do sądów w zakresie ochrony prawnej, innych niż wymiar sprawiedliwości, s ą zatrudniani referendarze sądowi i starsi referendarze sądowi, zwani dalej referendarzami (art PrUSP). W zakresie wykonywanych obowiązków referendarz jest niezależny co do treści wydawanych orzeczeń i zarządzeń określonych w ustawach (art PrUSP).

25 Referendarz jest uprawniony do dokonywania m.in. następujących czynności w postępowaniu procesowym: 1. szczegółowe wyliczenie kosztów procesu obciążających poszczególne strony (art k.p.c.); 2. wydawanie postanowienia o ustanowieniu albo odmowie ustanowienia adwokata lub radcy prawnego (art k.p.c.); 3. wydawanie zarządzeń w postępowaniu dotyczącym uzupełnienia braków formalnych pism procesowych, w tym zarządzeń o zwrocie pisma (art k.p.c.); 4. wykonywanie czynności dotyczących ustanowienia kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu (art k.p.c.) 5. wydawanie zarządzeń i nakazów zapłaty w postępowaniu upominawczym (art k.p.c.); 6. wydawanie zarządzeń i nakazów zapłaty w europejskim postępowaniu nakazowym (art k.p.c.); 7. nadawanie klauzul wykonalności (art k.p.c.); 8. stwierdzanie prawomocności orzeczeń oraz wydawanie postanowień stwierdzających wykonalność nakazu zapłaty i europejskiego nakazu zapłaty (art , art k.p.c.); 9. wydanie zaświadczenia dotyczącego orzeczenia wydanego w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń (art k.p.c.); 10. zwrot opłat sądowych, ustalanie i przyznawanie należności świadkom, biegłym, tłumaczom, dokonywania czynności w zakresie zwalniania od kosztów sądowych, rozkładanie na raty, odraczanie terminu spłaty należności sądowych art. 82, 93 ust. 1, art. 118 i 125 KSCU.

26 Referendarz sądowy w postępowaniu nieprocesowym dokonywać następujących czynności: w sprawach o wpis w księdze wieczystej (art k.p.c.); w postępowaniu rejestrowym z wyłączeniem prowadzenia rozprawy (art k.p.c.); w sprawach z zakresu prawa spadkowego, z wyłączeniem prowadzenia rozprawy, zabezpieczenia spadku oraz przesłuchania świadków testamentu ustnego (art k.p.c.) oraz w sprawach depozytowych, z wyłączeniem spraw o stwierdzenie likwidacji niepodjętego depozytu (art k.p.c.)

27 ŹRÓDŁA Postępowanie cywilne, pod red. E. Marszałkowskiej-Krześ, Warszawa Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, pod red. E. Marszałkowskiej-Krześ, Warszawa Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, pod red. A. Zielińskiego, K. Flagi- Gieruszyńskiej, Warszawa 2017.