KRONIKA ZŁOTEGO STOKU

Transkrypt

1 Eugeniusz Salwach Jerzy Tichanowicz KRONIKA ZŁOTEGO STOKU W PAŃSTWIE NIEMIECKIM Lata Król Prus Wilhelm I ogłosił się cesarzem niemieckim Gmina sprzedała tereny górnicze za marek. Bliżej nieznany nabywca odsprzedał je ponownie miastu w 1879 roku za marek. 2. Proboszczem w kościele katolickim zostaje Marowski August od 20 II 1872 zmarł 14 IV 1888r Po śmierci Wilhelma Güttlera fabrykę prochów w Mąkolnie przejął jego syn Hermann Güttler czerwca rozpoczęto budowę kościoła katolickiego pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny ("Zur Unbefleckten Empfängnis Mariä"), ukończono ją 15 grudnia 1876 roku. Pierwszą mszę odprawił ksiądz August Marowski, w dniu 7 grudnia 1877 roku. Uroczysta konsekracja, z udziałem biskupa Roberta Herzoga, odbyła się w 1883 roku. Koszt budowy kościoła wyniósł Marek. Ołtarz główny wykonał warsztat Hettwera z Lądka Zdroju. Oba ołtarze boczne i płaskorzeźby przedstawiające drogę krzyżową pochodzą z Instytutu Sztuki W. Pohla z Aachen. Figury św. Maryi oraz św. Piotra i Pawła wyrzeźbił z drewna Franz Thamm z Lądka. Organy z 21 piszczałkami kupiono w Świdnicy. 2. Liczba mieszkańców Złotego Stoku wzrosła do Pierwszy odnotowany wybuch niszczy dwa budynki do produkcji prochów w Mąkolnie.

2 1881 Hermann Güttler ofiarował obrączki ślubne ze złotostockiego złota, księciu Fryderykowi Wilhelmowi (przyszłemu cesarzowi Wilhelmowi II) i księżniczce Auguście Wiktorii W Złotym Stoku powstała Ochotnicza Straż Pożarna i Towarzystwo Upiększania Złotego Stoku, które urządziło w Złotym Jarze miejsca do spacerów i wypoczynku Wilhelm Giittler kupił tereny górnicze w Złotym Stoku i hutę arszeniku z zakładem wzbogacania rudy, zlokalizowanym obok szosy do Paczkowa. Pracowała w nim tłuczka z 33 stęporami, 2 koła wodne i 3 płuczki wodne. 2. Fabryka porcelany nosząca nazwę Reichensteiner Porzellan Manufaktur została wystawiona na licytację. 3. Ukazał się pierwszy numer pisma Reichesteiner Zeitung wydawanego do 1925 roku, Zmarł proboszcz parafii (przez ćwierć wieku) ksiądz kanonik Marowski, który zbudował nowy kościół katolicki. 2. W mieście odpoczywało na wczasach 90 osób Schneider Carol zostaje proboszczem kościoła katolickiego od 21 czerwca 1888r Siostry zakonne Boromeuszki rozpoczęły swoją działalność w nowym szpitalu.(istniejącym do dzisiaj) W mieście mieszka mieszkańców, 2. Systematycznie rośnie liczba wczasowiczów, w ciągu roku było ich już Do Złotego Stoku wprowadził się Zakon Sióstr Samarytanek. 4. Załoga kopalni rud arsenu wzrosła do 200 osób. 5. Fabrykant R. Zangel zbudował fabrykę zapałek (przy obecnej ul Złotej). 6. Właściciel cegielni Use zbudował w niej nowy piec pierścieniowy (obok Koloni) Wybuch w fabryce prochów w Mąkolnie

3 Na wakujące miejsce burmistrza Złotego Stoku zgłosiło się 101 kandydatów. Konkurs wygrał August Tschoecke, katolik, który był najznakomitszym burmistrzem w historii miasta, szczególnie zasłużonym dla szkolnictwa i poprawy warunków bytowych nauczycieli. 2. Na światowej wystawie w Chicago produkty zakładów Gütllera (Arsenik - Berg - und Hüttenwerk "REICHER TROST") zostały wyróżnione medalem. W kopalni i hucie pracowało 175 pracowników, a wartość jej produkcji wyniosła marek. 3. Zbudowano połączenia telefoniczne pomiędzy Złotym Stokiem, Mąkolnem i Laskami. 4. W październiku eksplozja w fabryce prochów w Mąkolnie Zakończyła się przebudowa i rozbudowa huty arsenu. 2. Do użytku oddano wodociąg ze zbiornikiem wody (przy obecnej ul. Górniczej). 3. W wielką sobotę rano eksplozja w fabryce prochów zginęło 2 pracowników Uroczyście obchodzono 200 lecie fabryki prochów w Mąkolnie. 2. W Złotym Stoku mieszkało 2303 mieszkańców (1097 mężczyzn i 1206 kobiet). 3. Kramer Theodor zostaje proboszczem katolickiego od 23 czerwca 1895 r. 4. Położono nowy bruk na głównej ulicy (obecnie Wojska Polskiego) od ratusza do kościoła katolickiego Uzgodniono projekt budowy linii kolejowej z Kamieńca do Złotego Stoku i Mąkolna.. 2. W mieszkaniu i nowych biurach Hermana Giittlera w Rynku, zapaliły się pierwsze w mieście lampy elektryczne, zasilane z jego elektrowni Oddano do użytku nowy budynek Królewskiego Urzędu Sądowego (po wojnie mieściło się w nim wpierw Gimnazjum Chemiczne, a później Szkoła nr 2). 2. Hermann Güttler kupił upadłą fabrykę porcelany i uruchomił w niej produkcję materiałów szamotowych, a później farb suchych opartych na czerwieni żelazowej oraz farb wapiennych i ceramicznych. 3. Zakłady: Arsenik - Berg - und Hüttenwerk "REICHER TROST", należące do Hermana Güttlera, zatrudniały 350 pracowników, a wartość ich produkcji wynosiła marek.. 4. Herman Güttler uzyskał patent na proch bezdymny ( Plastomenit ) Herman Güttler otrzymał koncesję na budowę prywatnej linii kolejowej z Kamieńca, do Złotego Stoku i Mąkolna (15,5 km). 2. Lekarz L.Geyer opublikował wyniki prowadzonych w Złotym Stoku badań licznych przypadków raka skóry, dowodząc (pierwszy na świecie), że są one wynikiem picia wody zanieczyszczonej arsenem.

4 Rozpoczęła się budowa linii kolejowej. W czasie jej budowy zginął (przysypany ziemią) robotnik z Polski 18 letni Smoła. 2. Wyleciał w powietrze Oddział Nr 7 w Chwalisławiu; 2 zabitych i 2 rannych., Herman. Güttler ukończył budowę linii kolei z Kamieńca Ząbkowickiego do Złotego Stoku (12,1 km). Oficjalne otwarcie linii nastąpiło w dniu 3 listopada. Linię obsługiwały 2 lokomotywy, 4 wagony osobowe, 11 wagonów towarowych i 2 bagażowe. Koszt budowy wyniósł 2 mln marek. Nigdy nie zbudowano projektowanego jej odgałęzienia do Mąkolna. 2. Do miejskiej sieci wodociągowej podłączono nowe ujęcia wody zbudowane na zboczu Jawornika w Złotym Jarze. Woda z tego ujęcia nie zawierała arsenu. 3. Złoty Stok opuścił burmistrz Tschoecke, który został wybrany na burmistrza Ząbkowic, gdzie również zdobył duże uznanie i został po śmierci pochowany. Konkurs na burmistrza Złotego Stoku, w którym wzięło udział 73 osoby, wygrał Josef Brehmer. 4. Miejscowe Towarzystwo Łowieckie otrzymało od Hermana Güttlera złoty medal pamiątkowy Pastorem kościoła ewangelickiego zostaje Hirschmann Udostępniona została do zwiedzania sztolnia "Książęca" wykuta w XVI wieku. 2. Dumsch Hermann wyświęcony 23 czerwca 1902 jako wikary zarządzał parafią katolicką Miasto liczyło 2283 mieszkańców. Znajdowały się w nim: - Sąd Obwodowy i poczta z telegrafem, dla której rozpoczęto budowę nowego budynku (przy obecnej ul. Św. Jadwigi). - szkoły: katolicka (uczyło w niej 5 nauczycieli); ewangelicka (1 nauczyciel); Gospodarstwa Domowego i Kształcenia Zawodowego, - miejski szpital, sierociniec, dom dla wdów i panien (prowadzony przez fundacje Güttlera), tania kuchnia i łaźnia (finansowana przez Hermana Güttlera), - Zakon Sióstr Miłosierdzia św. Boromeusza ( prowadził szpital i przedszkole), - protestancki dom katechetyczny i przedszkole, - stacja kolejowa, - gospody i hotele: Przy poczcie. Biały lew, Czarny orzeł, Błękitny Jeleń, Tawerna, Dom niemiecki i Odpoczynek, - browar. Miasto posiadało wodociąg i kanalizację.

5 W nowej dzielnicy willowej na Humlu (przy obecnej ul Sienkiewicza) rozpoczęto budowę pierwszego budynku. 2. Miejscowy aptekarz A. Siegert rozpoczął sprzedaż, w małych butelkach, wody żelazo - arsenowej, wypływającej ze źródła za fabryką zapałek "Jareschke". Po dokładnym przebadaniu źródło to udostępniono jako lecznicze, w 1913 roku. W czasie I-wszej Wojny Światowej dr Wilde w wojskowym szpitalu leczył tą wodą rannych żołnierzy grudnia eksplozja w fabryce w Mąkolnie; Była to największa z dotychczasowych gdyż detonację słyszano w Kłodzku, Ząbkowicach i Nysie, a budynki mieszkalne w pobliżu fabryki uległy zburzeniu. 8 robotników zginęło Woetzker Paul został proboszczem kościoła katolickiego NMP od 1905 do 1941 r Zakończono budowę nowego zakładu Hermana Güttlera, zmodernizowano instalację do wzbogacanie rudy i zakładową elektrownię. 2. Hermann Güttler ofiarował obrączki ślubne, wykonane ze złotostockiego złota, cesarzewiczowi Fryderykowi Wilhelmowi i księżniczce Cecylii Na terenie zakładu uruchomiono kolejkę elektryczną do transportu rudy z kopalni na nowy oddział jej wzbogacania Złoty Stok stał się atrakcyjną miejscowością turystyczną oraz popularnym letniskiem. Posiadał 3 hotele (łącznie 50 miejsc noclegowych), popularną gospodę w Złotym Jarze, pensjonaty i basen kąpielowy. W miasteczku mieściła się grupa terenowa GGV (straży granicznej) i działał urząd celny. W pobliżu miasta zbudowano trasy saneczkowe. 2. Pod ziemią (od poziomu sztolni Emanuela) w kopalni "Reicher Trost" w wąwozie Kłodzkim, rozpoczęto kucie najgłębszego w Złotym Stoku szybu nazwanego "Ślepym". 3. W nowym zakładzie wzbogacania z rud, które po wstępnej segregacji w kopalni zawierały 6-7 % arsenu, otrzymywano już koncentraty zawierające do 40 % arsenu. 4. Wybuch w Mąkolne niszczy budynek prochu, w którym znajdował się bęben polerowniczy, lutego, w wielu domach i na ulicach w mieście, po raz pierwszy zaświeciły się żarówki elektryczne. Miasto otrzymywało prąd z elektrowni Güttlera. 2. W kopalni Reicher Trost zainstalowana została maszyna parowa o mocy 220 km. Napędzała ona pompy odwadniające wyrobiska kopalni poniżej poziomu sztolni "Emanuela". 3. W Złotym Stoku istniały 2 fabryki zapałek, których właścicielami byli : R. Zangel i A. Järschke.

6 W mieście mieszkało 2100 mieszkańców, 1796 katolików i 304 ewangelików i były już 4 samochody: dwa posiadała Gertruda Güttler ( po śmierci męża Hermanna właścicielka kopalni i huty), a pozostałe: dr medycyny Wilde i dr chemii Schaerfe. 2. Wykonano projekt przedłużenia linii kolejowej do Jawornika przez Bilą Vodę, nie został on jednak zrealizowany z powodu wybuchu I-wszej wojny światowej. 3. W Złotym Stoku wyprodukowano ton arszeniku, co stanowiło 20 % jego produkcji europejskiej. 4. W kopalni "Reicher Trost" zainstalowano drugą maszynę parową o mocy 220 KM. Wykorzystano ją do wyciągania rudy szybem Reden (po wojnie Jan ) grudnia znów eksplozja w fabryce prochów Mąkolno - Chwalisław. Zginęło 2 robotników. Przyczyny eksplozji, jak w poprzednich wypadkach, nie są znane Szyb "Ślepy" osiągnął najniższy - 11 poziom m (200 m poniżej sztolni "Emanuela" i 300 m poniżej poziomu wąwozu) kwietnia wieczorem znów eksplozja Oddziału Nr 7 w Mąkolnie, ginie 2 robotników W mieście urodziło się 28 chłopców i tylko 8 dziewczynek. 2. Firma Güttlerów rozpoczęła budowę sanatorium na Humlu (obecnie budynek Straży Granicznej). 3. Rozpoczęto budowę fabryki lontów w Złotym Stoku (obecny budynek oddziału folii) 4. Do kopalni doprowadzona została energia elektryczna. 5. Obok szybu "Reden" ("Jan") zbudowano instalację do wstępnego kruszenia rudy (do 50 mm) na łamaczu szczękowym poruszanym silnikiem elektrycznym. 6. W elektrowni Güttlerów zainstalowano nowy turbogenerator o mocy 565 kva oraz 2 generatory o mocy 175 i 75 kva Rozpoczęto bicie sztolni "Gertrudy" przeznaczonej wyłącznie do podziemnego transportu urobku z kopalni "Reicher Trost" do zakładu wzbogacania i huty. 2. Według spisu w mieście znajdowało się: 237 gospodarstw w tym 91 z bydłem; 196 ogrodów z drzewami; 70 koni, 150 krów, 96 świń, 113 kóz i 2 owce; 3. W Złotym Stoku zbudowano nową lontownię i magazyn prochu Rozpoczęła się I-wsza wojna światowa. Złotostocki szpital zapełnił się rannymi żołnierzami. Polegli pierwsi żołnierze ze Złotego Stoku. 2. W tym roku urodziło się w mieście 32 chłopców i tylko 16 dziewczynek. 3. Rok wielkich powodzi, przerwany został wał stawu zasilającego hutę (obecnego basenu kąpielowego). Woda zalała magazyn fabryki zapałek Jerschke go wybuchy w fabryce prochów w Mąkolnie; w każdym z nich ginie po dwóch robotników,

7 Po oberwaniu chmury w Mąkolnie, powódź zniszczyła wszystkie mosty i drogę. 2. W mieście mieszkało 2953 osoby, w tym 172 żołnierzy i 270 jeńców. 3. Wybuch w budynku lontowni w Złotym Stoku niszczy dwie górne kondygnacje, 4. Rozpoczęto budowę nowej lontowni i 2 przędzarek (na terenie obecnej "Kolonii") W Zakładzie Güttlera rozbudowany został oddział wzbogacania rudy i zwiększona została moc zakładowej elektrowni. Kopalnia wydobyła ton rudy, z której wyprodukowano aż ton arszeniku Ostatni rok wielkiej wojny, 11 listopada w mieście odbywa się pochód robotników i żołnierzy z czerwonym sztandarem na czele grudnia sztolnia "Gertrudy" osiąga chodnik na 3 poziomie kopalni "Reicher Trost". Ma ona m długości Została oddana do użytku Sztolnia "Gertrudy" (nazwana imieniem właścicielki kopalni) W sztolni "Gertrudy" rozpoczęto transport rudy za pomocą kolejki elektrycznej. Zakończono w ten sposób przewożenie jej do hut po ulicach miasta konnymi wozami. Była to jedna z pierwszych podziemnych kolejek elektrycznych w Europie. 2. W budynku sanatorium, odkupionym przez miasto od firmy Güttlerów, otwarto Śląskie Liceum Leśne. W dniu 5 października rozpoczęło w nim naukę 42 uczniów, a pierwszym jej dyrektorem był Rieger. Upamiętniono go kamieniem z jego nazwiskiem na Górze Krzyżowej. 3. W zakładzie Güttlera powstał nowy oddział doświadczalny, w którym produkowano środki ochrony roślin na bazie związków arsenowych. Produkował on kwas arsenowy, zieleń szwajnfurcką, arsenian wapnia, arsenian ołowiu oraz arsenian i arsenin sodowy. 4 Złodzieje ukradli piorunochrony z tutejszych magazynów prochów, co spowodowało duże zagrożenie dla miasta w czasie burzy Wilhelm Güttler otworzył w Hamburgu biuro sprzedaży swojej firmy. Miało ono zapewnić zbyt produkowanego w Złotym Stoku arszeniku. 2. Przy wylocie sztolni Gertrudy oddano do eksploatacji nowe obiekty kopalniane: łamacz rudy, budynek biurowo-socjalny, kuźnię i sprężarkownię, 3. Spółka "LIGNOSE" odkupiła od Wilhelma Güttlera jego fabryki prochów i lontów w Mąkolnie i Złotym Stoku.

8 W dniu 22 października odsłonięty został pomnik śpiącego lwa, ku czci mieszkańców miasta poległych w I-wszej wojnie światowej. Jego autorem był wrocławski rzeźbiarz R. Hilger. Na kamiennych tablicach, w cokole pomnika, wyryto nazwiska 72 żołnierzy. 2.Wilhelm Güttler zbudował, w miejscowości Harburg-Wilhelmsburg nad Elbą (obecnie dzielnica Hamburga), fabrykę środków ochrony roślin o nazwaną: "Chemische Fabrik Wilhelmsburg". Jej produkty sprzedawane były pod firmową nazwą "Silesia". Wykorzystano w niej technologie opracowane przez dr E. Schärfe w Złotym Stoku. Do produkcji stosowano arszenik i związki arsenu ze Złotego Stoku W mieście mieszkało 2960 mieszkańców, w tym 2340 katolików i 604 ewangelików. W szkołach uczyło się: w podstawowej katolickiej dzieci, w ewangelickiej - 55, w zawodowej - 42, i w gimnazjum (po 4 klasie szkoły podstawowej) - 24 uczniów. 2. Elektrownia Güttlerów zasilała w energię elektryczną: Złoty Stok, Mąkolno, Chwalisław, Laski, Płonicę, Błotnicę Górna i Dolną oraz Bilą Vodę Z inicjatywy RGV (Reichensteiner Gebirgs Verein) wytyczono w okolicznych górach szlaki turystyczne i spacerowe, a w Złotym Jarze zbudowano schronisko turystyczne istniejące do dzisiaj jako pensjonat. 2. W drukarni Aloisa Schodera, w Złotym Stoku wydrukowano przewodnik po Górach Złotych (Reichensteiner Gebirge) pod redakcja P. Wenke W mieście było 268 domów zamieszkałych i 7 opuszczonych, mieszkało w nich 614 rodzin i 93 osoby samotne. Było także 6 gospód i hoteli, 37 gospodarstw rolnych, gospodarstwo leśne i 133 prywatne zakłady rzemieślnicze. 2. W Hamburgu powstała spółka akcyjna "W. Güttler Aktiengesellschaft", w skład której weszły wszystkie zakłady należące do Wilhelma Güttlera w Złotym Stoku Ukazał się pierwszy numer miejscowego pisma "Berg - Glocke", wydawanego w Złotym Stoku do 1945 roku. Po wojnie wydawany jest on nadal (przez związek przesiedleńców), jako miesięcznik stanowiący wkładkę do "Frankenstein-Münsterberger Heimatblatt" Zakończono remont kaplicy cmentarnej. Wykonał go Alfred Schneider. Całkowicie odnowiono tynki wewnętrzne i podłogę, a zmurszały dach przebudowano tak, aby obiekt był bardziej podobny do kościoła niż przed remontem. 2. Proboszczem parafii był Paul Woetzker jednocześnie Superintendent Archiprezbiteriatu w Paczkowie. 3. W mieście mieszkało osoby, w tym: katolików, 456 ewangelików i 14 innych

9 wyznań. Wśród nich było 143 Czechów, 4 Polaków, 4 Rosjan, 6 Szwajcarów. Istniało 724 gospodarstw domowych i 116 zakładów grudnia był najzimniejszym dniem od 140 lat. W Kamieńcu zanotowano - 42 o C. 2. W fabryce Güttlera uruchomiony został (pracujący do dzisiaj) nowy zakład produkujący minię i glejtą ołowianą Po kolejnej modernizacji zakład wzbogacania rudy produkował koncentraty zawierające % arsenu, a odpady zawierały go już tylko 1,5-2, 5 %, (wcześniej 2,0-2,7 %). Nadal jednak 25 % arsenu znajdującego się w rudzie wydobytej z kopalni trafiało do odpadów (wcześniej nawet 40 %). Rozpoczęto próby wzbogacania rudy metodą flotacji lipca nad Złotym Stokiem przeleciał sterowiec "Graff Zeppelin" wzbudzając powszechne zainteresowanie W wyniku reformy administracyjnej dotychczasowe powiaty ziębicki i ząbkowicki zostały połączone tworząc jeden duży powiat ząbkowicki (aktualnie taki sam) września odbyła się w Sądzie w Złotym Stoku rozprawa przeciwko kilku mieszkańcom miasta, którzy sprowokowani przez SA-manów (zwolenników Hitlera) pobili ich. Jednym z oskarżonych był Karol Burda W dniach od 12 do 20 sierpnia uroczyście obchodzono 50-lecie istnienia firmy Gütllerów i lecie górnictwa w Złotym Stoku. Obchody zorganizował Wilhelma Gütller. Wydano z tej okazji album : , 50 Jahre Arsenik- Berg und Hüttenwerk Reicher Trost Reichenstein i.schles., W. Gütller Aktiengesellschaft, Hamburg. 2. Z ton rudy wydobytej w kopalni uzyskano metodą chlorkową 60 kg złota, 3. Mieszkańcy miasta otrzymali zmodernizowany basen kąpielowy w drewnianej obudowie Zasiedlono pierwszych 10 domów zbudowanych na "Koloni" (przy obecnej ul. Kasprowicza) Wmieście mieszkało mieszkańców, katolików i 517 ewangelików. 2. Spółka LIGNOSE Rozpoczęto rozbudowę lontowni w Złotym Stoku (obecny oddział folii). Do końca 1938 roku przebudowano budynek główny, zbudowano nową kotłownię oraz obiekty socjalne i biura. Zainstalowane 2 nowe przędzarki w budynku produkcyjnym.

10 W mieście oddano do eksploatacji nowoczesną mleczarnię, 2.W hucie Güttlera uruchomiono instalację do wzbogacania rudy metodą flotacyjną. Pozwalała ona otrzymywać bogate koncentraty ze szlamów i odpadów po wzbogacaniu rudy na stołach potrząsalnych, wyrzucanych wcześniej na stawy osadowe marca mieszkańcy Złotego Stoku dowiedzieli się z radia, ze niemieckie oddziały wkroczyły do Czech. Sąsiadujące ze Złotym Stokiem ziemie nazwane Sudetentland zostały włączono do Niemiec. Mieszkańcy miasta mogli już bez żadnych przeszkód pić wino w ulubionej winiarni Gucke znajdującej się dotychczas za granicą (nad Bajcerówką ). 2. Padające przez 4 dni deszcze spowodowały, w dniu 25 sierpnia, powódź w mieście. 3. Na linii kolejowej ze Złotego Stoku do Kamieńca rozpoczął kursowanie lekki wagon z silnikiem spalinowym do przewozu pasażerów. 4. We wrześniu uroczyście obchodzono 375 rocznicę istnienia Związku Strzeleckiego W dniu 1 września Niemcy napadły na Polskę. Wybuchła II-ga wojna światowa. Do końca tej wojny zginęło na jej frontach 61 żołnierzy pochodzących ze Złotego Stoku. 2. Złoty Stok ma powierzchnię 6 km2 i liczy 2616 mieszkańców, 3. W hucie arsenu wyprodukowano 1610 ton arszeniku. 4. W fabryce prochów i lontów w Mąkolnie i Złotym Stoku wprowadzono pracę w ruchu ciągłym (dotychczas pracowano na jedną zmianę przy produkcji prochów i dwie zmiany przy produkcji lontów). Pracowało w niej 234 pracowników, w tym 87 kobiet Huta wyprodukowała w ciągu tego roku 1842 ton arszeniku, a w następnym już ton. 2. Dr Archim von Arnim zostaje proboszczem kościoła katolickiego Pastorem kościoła ewangelickiego zostaje Hans-Jurgen Moller Fabryka prochów i lontów spółki Lignose zatrudniała w zakładach w Mąkolnie i Złotym Stoku 341 osób, w tym 217 kobiet i 58 wywiezionych na roboty obcokrajowców (w tym 13 Polaków). Wyprodukowała ona w ciągu roku 1450 ton prochu czarnego, w tym 900 ton dla wojska oraz km lontów dla wojska i km dla górnictwa W marcu stacjonująca w mieście Grupa Armii Feldmarszałka Ferdinanda Schörnera przemieszcza się do Kłodzka. 2.W mieście schroniło się wielu uciekinierów z miast zajmowanych przez Rosjan, najwięcej

11 było wśród nich mieszkańców Wrocławia. 3. Przymusowi robotnicy i jeńcy dowożeni z Kłodzka wykopali na zboczach gór otaczających Złoty Stok okopy, bunkry i stanowiska artyleryjskie, od Góry Sołtysiej poprzez Krzyżową, Krowią i Haniak. Pod szczytem G.Sołtysiej przygotowano stanowisko dowodzenia. 4. Na miasto spadły 3 bomby, które wybuchły w parku, w basenie i na łące nie czyniąc szkody maja przybywa Grupa Armii Ferdinanda Schörnera z zamiarem obsadzenia przygotowanych linii celem walk obronnych wokół Złotego Stoku. 6. Burmistrz Hubert Nolden z księdzem Arnim i grupą mieszkańców tłumacząc beznadziejność obrony której wynikiem będzie zagłada mieszkańców, skłaniają Feldmarszałka do wycofania się w kierunku Kłodzka oni faktycznie uratowali miasto maja godż.5 rano dzwony w kościołach do których dołącza się dźwięk syren fabrycznych obwieszczają mieszkańcom koniec wojny-kapitulację Niemiec. 8. Panuje przerażenie i panika,ludność zaczyna uciekać do lasu w obawie przed Rosjanami. 9. Burmistrz wywiesza na ratuszu białą flagę a mieszkańcy we wszystkich domach.