Dobry klimat dla rozwoju nauki

Transkrypt

1 KWARTALNIK 08/13 UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO w Poznaniu Dobry klimat dla rozwoju nauki PROF. DR HAB. RYSZARD DOMAŃSKI Rektor czasu przełomu PROF. DR HAB. BOHDAN GRUCHMAN

2

3 WSTĘP 3 Szanowne Czytelniczki, Szanowni Czytelnicy! Jak zapewne już Państwo zauważyliście każdy numer Forum ma motyw przewodni. Tym razem niemal w całości poświęciliśmy go zagadnieniu najważniejszemu dla każdej uczelni wyższej nauce. Zapewne wielu spośród artykułów będzie przyświecał ton niepewności, w jakim kierunku nauka ma pójść. Taki był również trochę cel naszych rozważań. Żeby jednak wiedzieć gdzie jesteśmy i dokąd możemy zmierzać, warto przypomnieć sobie jak w danym miejscu się znaleźliśmy. Świetną okazją jest zbliżający się jubileusz dwóch rektorów. Jeden WYDAWCA: Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu ul. Niepodległości 10, Poznań REDAKCJA: Redaktor naczelny: dr Jacek Trębecki Sekretarz redakcji: Karolina Zagata Rada programowa: prof. dr hab. Henryk Mruk, prof. zw. UEP, prof. dr hab. Maciej Żukowski, prof. zw. UEP, prof. dr hab. Szymon Cyfert, prof. nadzw. UEP, prof. dr hab. Małgorzata Doman, prof. nadzw. UEP, dr hab. Ewa Sikorska, prof. nadzw. UEP, mgr inż. Przemysław Grzeszczak, mgr Joanna Juśkiewicz. Zdjęcia na okładkę: Archiwum prywatne rektorów. Zdjęcia: Archiwum UEP, Fotolia.pl wyprowadził naszą uczelnię z prowincjonalnych opłotków, drugi przeprowadził przez przełom lat dziewięćdziesiątych. Dziś stajemy przez wyzwaniami jakie stawia przed nami epoka e- -learningu z jego jasnymi i ciemnymi stronami. Nie lękajcie się przekonuje nasz rozmówca, ale przestrzega jednocześnie przed macdonaldyzacją wiedzy. Uatrakcyjnienie wiedzy nie może odbywać się kosztem jakości, ale powinno wynikać z pasji i miłości do uczenia. Można temu wierzyć, bo nasz rozmówca wypromował kilkudziesięciu doktorów. Innym wyzwaniem są pieniądze. Uczelnia i jej pracownicy mają stać się menedżerami nauki, nie tylko zajmując się nią, ale również zdobywać na nią środki. Jest to możliwe, o czym świadczy sukces kierunku komunikacja społeczna nagrodzonego milionowym grantem. Jeszcze innym wyzwaniem jest internacjonalizacja naszej Uczelni, również o tym rozmawiamy w tym wydaniu FORUM. Przedstawiliśmy więc całą paletę możliwości jakie mogą i stają się udziałem naszej Uczelni. Na pewno jednak tym udziałem dla wszystkich pracowników i studentów stała się wiosna. Zatem z optymizmem w sercu zapraszam do lektury. dr Jacek Trębecki Redaktor naczelny Jacek.Trebecki@ue.poznan.pl OPRACOWANIE: SKIVAK Custom Publishing ul. Głuchowska Poznań Dyrektor wydawniczy: Damian Nowak Project manager: Michał Cieślak Layout i skład: Paweł Chlebowski Korekta: Julia Sworowska Spis treści jubleusz 04 Dobry klimat dla rozwoju nauki 06 Rektor czasu przełomu nauka 08 Dbają o polską naukę 10 Ekonomista przyszłości 12 Kierunek: Wschód 14 Moja radość, moja pasja, moje szczęście 16 Nauka bez granic 18 Dobrze zarządzać wiedzą 20 Polityka społeczna z kalkulatorem 22 E-learning szansa na lepszą dydaktykę 24 Jednym głosem 26 Fantazja z pragmatyzmem 28 Sama siła nie wystarczy wydawnictwo UEP 30 Miedzynarodowe badania marketingowe 30 Polityka społeczno- -gospodarcza panstwa wobec pracy kobiet 30 Zintegrowane sprawozdanie przedsiebiorstwa społecznie odpowiedzialnego

4 4 JUBILEUSZ Dobry klimat dla rozwoju nauki Wywiad z prof. zw. dr. hab. Ryszardem Domańskim, prof. zw. UEP, byłym Rektorem Akademii Ekonomicznej, członkiem rzeczywistym PAN, w 85. urodziny. Rozmawiała marlena Chomska Kierował Pan Profesor Uczelnią przez wiele lat, od 1969 do 1979 r. Jakie wydarzenia w życiu Uczelni w tych latach uważa Pan za najistotniejsze? Przede wszystkim trzeba przypomnieć, że od 1971 r., równocześnie ze zmianami społeczno-politycznymi w kraju, zmieniały się również warunki działania i rozwoju Uczelni. W pierwszej połowie lat 70. polskie uczelnie otrzymywały więcej środków finansowych i uzyskały większą swobodę w dysponowaniu nimi. Zadanie kierownictwa Uczelni polegało na maksymalnym wykorzystaniu nowych sposobności. W tym celu trzeba było uruchomić talenty organizacyjne zespołu kierowniczego i przedstawić Ministerstwu Nauki i Szkolnictwa Wyższego dobrze uzasadnione projekty rozwojowe. Jakie projekty udało się zrealizować? Zanim pojawiły się efekty organizacyjne i materialne, trzeba było zmienić klimat intelektualny kadry naukowej i postawy personelu administracyjnego. W latach 60. można było zauważyć paralelę zjawiska, które w skali krajowej nazwano małą stabilizacją. Stan Uczelni niewiele różnił się od stanu stacjonarnego. Zasilanie zewnętrzne, tj. dotacje z ministerstwa, były skromne, a z sektora gospodarczego pozyskiwaliśmy dla studentów tylko pewną pulę stypendiów fundowanych. Jakościowy rozwój kadry naukowej był powolny, choć przyniósł awanse kilku młodych naukowców, którzy szybko stali się wybitnymi profesorami. Należeli do nich przede wszystkim profesorowie Stanisław Borowski i Zbigniew Czerwiński. Najbardziej sprzyjające warunki rozwoju mieli młodzi asystenci w Katedrze, a później w Instytucie, kierowanym przez profesora Zbigniewa Zakrzewskiego. Bez obawy o przesadę można uznać, że prof. Zakrzewski stworzył autentyczną poznańską szkołę ekonomiki handlu, najsilniejszy ośrodek myśli ekonomicznej w tej dziedzinie w Polsce, promieniujący na cały kraj. Korzystne warunki rozwoju istniały także w Katedrze i Instytucie kierowanym przez prof. Stanisława Smolińskiego. Z kolei przeszkody w rozwoju napotykali asystenci zajmujący się rachunkowością, gdyż rachunkowość nie była wówczas uznana za naukową dyscyplinę ekonomiczną. Uważano więc, że w jej zakresie nie można nadawać stopnia naukowego doktora i doktora habilitowanego. Młodzi naukowcy musieli szukać promotorów w pokrewnych dyscyplinach ekonomicznych. Na szczęście ich znajdowali. Bez obawy o przesadę można uznać, że prof. Zakrzewski stworzył autentyczną poznańską szkołę ekonomiki handlu, najsilniejszy ośrodek myśli ekonomicznej w tej dziedzinie w Polsce, promieniujący na cały kraj. Jak zmieniał się klimat intelektualny kadry naukowej? Jest to, jak sądzę, ten czynnik rozwoju naukowego, który wykazuje największą inercję. Przez wiele lat nauki ekonomiczne w Polsce, a jeszcze bardziej w pozostałych krajach Europy Środkowo-Wschodniej, były poddane wpływom panującej ideologii politycznej, a ponadto oczekiwano od nich pełnienia funkcji propagandowych. Mimo to rozwijały się ośrodki myśli naukowej inspirowane głównie koncepcjami Michała Kaleckiego i Oskara Langego. Dobry standard naukowy utrzymywał się także w demografii i statystyce (Egon Vielrose, Wiesław Sadowski). Przeważały jednak publikacje ekonomiczne o charakterze publicystyki politycznej lub komentarze do rządowych dyrektyw polityczno-ekonomicznych. Później, pod kierunkiem Wincentego Kawalca, rozwinęła się publikacyjna działalność GUS, co stworzyło nowe możliwości analizy gospodarczego rozwoju Polski. Aby polepszyć klimat intelektualny w naszej Uczelni, ożywiono dyskusję naukową w dwóch kierunkach: w kierunku problemowym i w kierunku metodologicznym. Krytycznie oceniono prace bezproblemowe, powierzchowne opisy zjawisk i procesów, bez formułowania niebanalnych pytań i poszukiwania niebanalnych na nie odpowiedzi. W latach 1971 i 1972 organizowano seminaria metodologiczne, podczas których zasady twórczości naukowej prezentowali najwybitniejsi poznańscy logicy i metodologowie, profesorowie: Zygmunt Ziembiński, Leszek Nowak i Jerzy Kmita. Podjęte zostały kroki zmierzające do podniesienia stopnia obiektywizmu oceny pracowników przez jawność wyróżnień i nagród. Jednocześnie przyspieszono awanse kadry naukowej. Odblokowano np. awans profesorski doktora habilitowanego Mariana Guzka. Wiele zasłużonych wyróżnień spotkało prof. Zbigniewa Zakrzewskiego. Korzystne zmiany etosu pracy zaszły w dziale administracji. Zmiany kierownictwa i wzrost dotacji ministerstwa umożliwiły zwiększenie aktywności tego działu, zwłaszcza w zakresie remontów i wyposażenia technicznego. Nowy rozdział w działalności administracji otworzył jej dyrektor, mgr Józef Krawczyk, a kontynuację zapewnił mgr inż. Marek Tyrakowski, którzy byli oddanymi pracownikami Uczelni. Dzię-

5 JUBILEUSZ 5 W systemie decyzyjnym tamtego okresu ważne były, poza argumentacją merytoryczną, osobiste kontakty z osobami pełniącymi kierowniczą rolę w państwie, województwie i mieście. ki nim i ich następcom wyposażenie i wizerunek Uczelni zmieniły się bardzo korzystnie. Starsi pracownicy są zdania, że w latach 70. ważne miejsce przypada Jubileuszowi 50-lecia istnienia Uczelni. Opinia o doniosłej roli tego Jubileuszu jest trafna. W systemie decyzyjnym tamtego okresu ważne były, poza argumentacją merytoryczną, osobiste kontakty z osobami pełniącymi kierowniczą rolę w państwie, województwie i mieście. Zmiany na tych szczeblach zarządzania, jakie zaszły po 1970 r., były dla nas korzystne. Najważniejsze było wsparcie absolwentów Uczelni oraz przyjaźnie nastawionego do Uczelni naszego doctora honoris causa, będącego ważną osobistością w rządzie. Znakomitym reprezentantem Uczelni był w tym okresie prorektor ds. dydaktyki doc. dr Jerzy Krauze. Kontakty z osobami pełniącymi funkcje kierownicze w administracji państwowej ułatwiały nam działanie na rzecz rozwoju Uczelni w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Głównym rezultatem tych działań było wpisanie nowego budynku Uczelni, Collegium Altum, do planu inwestycyjnego Ministerstwa. Jakie były dalsze owoce Jubileuszu i nowej dynamiki Uczelni? Słabą stroną Uczelni była tradycyjna i słaba struktura organizacyjna pionu naukowego. Funkcjonowało kilka instytutów, które zajmowały się tradycyjnymi i wówczas mało rozwojowymi dyscyplinami. Powołanie nowych instytutów wymagało wówczas zgody Ministerstwa. Uzyskaliśmy taką zgodę na utworzenie czterech nowych instytutów, mianowicie: Instytutu Ekonomiki Handlu Zagranicznego, Instytutu Organizacji i Zarządzania, Instytutu Ekonomiki Pracy i Polityki Społecznej oraz Instytutu Gospodarki Przestrzennej. Dzięki temu podniosła się atrakcyjność Uczelni dla kandydatów na studia ekonomiczne. W celu podniesienia poziomu dydaktyki i badań naukowych, powiększono personel i zakupiono nowy sprzęt dla Ośrodka Przetwarzania Informacji. Biblioteka Główna wzbogaciła się o nowe książki i czasopisma zagraniczne, dzięki czemu pogłębiliśmy znajomość dorobku światowej myśli ekonomicznej, co zaowocowało lepszym przygotowaniem do późniejszych reform społeczno-politycznych i gospodarczych. Ale czy pragmatyzm kierownictwa i środowiska uczelnianego pozbawił Jubileusz bardziej świątecznych akcentów? Nie! Jubileusz był okazją do wyróżnienia trzech uczonych godnością doctora honoris causa. Dziś nie byłoby to niczym nadzwyczajnym. Wówczas było, gdyż decyzje Senatu Uczelni musiały być uzgodnione z ministerstwem. Niezwykłość tego wydarzenia była tym większa, że dwóch uczonych pochodziło z Zachodu, w tym jeden ze Stanów Zjednoczonych. Prawdopodobnie przeważająca Godnością doctora honoris causa podczas obchodów Jubileuszu 50. lecia Uczelni wyróżniono prof. Józefa Górskiego, rektora pełniącego tę funkcję w pierwszych latach powojennej odbudowy Uczelni, prof. Waltera Isarda z University of Pennsylvania w Filadelfii i prof. Leo Klaassena z Uniwersytetu Erazma w Rotterdamie. część naszego środowiska uczelnianego nie jest świadoma obowiązujących wówczas procedur w sprawach tego rodzaju. Godnością doctora honoris causa wyróżniono wówczas prof. Józefa Górskiego, rektora pełniącego tę funkcję w pierwszych latach powojennej odbudowy Uczelni, prof. Waltera Isarda z University of Pennsylvania w Filadelfii i prof. Leo Klaassena z Uniwersytetu Erazma w Rotterdamie. Dołączyli oni do uhonorowanego kilka lat wcześniej prof. Kazimierza Secomskiego z b. Szkoły Głównej Planowania i Statystyki w Warszawie. Wzruszającym wydarzeniem był jubileuszowy zjazd absolwentów Uczelni, kiedyś studentów, później przyjaciół wspierających Uczelnię. Nieocenione było wsparcie Józefa Pińkowskiego, przez krótki czas premiera rządu, i Andrzeja Wituskiego, późniejszego prezydenta Poznania. Czy egzamin organizacyjny, jaki nasza Uczelnia zdała w 1970 r., został doceniony w kraju i za granicą? Sadzę, że tak. Dowodem może być powierzenie nam przygotowania konferencji World Academy of Art and Science na temat Gospodarka Środowisko Zdrowie. Konferencja odbyła się w Poznaniu w 1978 r. i zgromadziła grono znakomitych uczonych, zarówno z zakresu ekonomii, jak i geografii, ekologii i medycyny.

6 6 JUBILEUSZ Rektor Rozmowa z prof. dr. hab. Bohdanem Gruchmanem, prof. zw. UEP, byłym Rektorem, z okazji 85. urodzin. Rozmawiał Michał Cieślak czasu przełomu Był Pan Profesor rektorem w czasie przemian społecznych i gospodarczych. Jak Pan wspomina tamte lata? Byłem prorektorem przez dwie kolejne kadencje i rektorem przez dwie kadencje. Łącznie 12 lat. To był okres burzliwych zmian, lata Przygotowywaliśmy pewne reformy uczelni już przed 1990 rokiem, zwłaszcza pod kierunkiem profesora Wierzbickiego. To były koncepcje, które trzeba było sprawdzić i zacząć realizować. Od 1990 roku nadzór nad uczelniami ze strony ministerstwa już nie był tak silny jak dawniej. Nagle otworzyła się możliwość działania w dużej mierze autonomicznego, a jednocześnie obserwowaliśmy ogromny napływ młodzieży na studia, znacznie większy niż dotychczas. Ponieważ nie było narzucanych rygorystycznych limitów, mogliśmy przyjąć znacznie więcej studentów, ale trzeba było znaleźć oczywiście fundusze, aby młodzież przyjąć i poprowadzić. W tym samym czasie kończyliśmy gmach Collegium Altum. Był on w budowie przez 15 lat, moi poprzednicy walczyli o środki scentralizowane. Gmach powoli się wznosił, ale daleko było do jego wykończenia. Gospodarka rynkowa zaczęła się powoli tworzyć i można było różne rzeczy załatwiać niezależnie od centralnych wytycznych, udało się nam zdobyć spore środki. Wynajęliśmy najwyższe piętro jako taras widokowy Urzędowi Miasta i chcieliśmy, żeby za kilka lat z góry nam zapłacił czynsz. Część hallu budynku wynajęliśmy bankowi, znów pobierając kilkuletni czynsz z góry. Tak zebraliśmy środki na dokończenie gmachu. Kiedy byłem za granicą, widziałem, że tamtejsze uniwersytety tętnią życiem od rana do nocy. Uruchomiliśmy studia popołudniowe i wieczorowe za dopłatą. Przyjmowaliśmy też wolnych słuchaczy, którzy płacili i uczęszczali na zajęcia pierwszego roku, otrzymując status studenta dopiero po zdaniu końcowych egzaminów i przenosząc się na drugi rok. Mieliśmy sporą liczbę takich studentów, potem inne uczelnie uruchomiły u siebie podobny system. W ten sposób zdobywaliśmy środki, nie tylko na budowę gmachu, ale jeszcze na zwiększoną

7 JUBILEUSZ 7 Pracowałem w ONZ przez 5 lat, pełniłem różne funkcje. W Afryce Północnej, w Libii, byłem doradcą ds. rozwoju regionalnego. Potem zostałem zaproszony przez sekretariat ONZ do Nowego Jorku, żeby tam poprowadzić osobny dział rozwoju regionalnego w krajach rozwijających się z całego świata. kadrę. Potrzebowaliśmy wielu pracowników naukowych w czasie mojej kadencji liczba studentów zwiększyła się ponad trzykrotnie. Nigdy dotąd w historii nie było takiego wzrostu. To był czas, gdy wielką popularnością zaczęły się cieszyć studia zaoczne, ale też czas urynkowienia nauki i oferty edukacyjnej. Wcześniej mieliśmy punkty konsultacyjne dla studiów zaocznych w kilku miastach Wielkopolski. Za moich czasów je rozbudowaliśmy i liczba studentów znacznie wzrosła. Mieć środki finansowe to jedno, a drugie trzeba było dostosować organizację uczelni, strukturę do nowych warunków. Mieliśmy według reguł stworzonych w poprzednim systemie kilka instytutów, które gromadziły w sobie zakłady różnego typu. Instytutem kierował, w sposób scentralizowany, dyrektor. W ramach reformy utworzyliśmy kilkadziesiąt autonomicznych katedr. Ludzie, którzy tam pracowali, uzyskali faktyczną samodzielność i mogli prowadzić na własną rękę swoje badania. To była bardzo istotna reforma, o dalekosiężnych skutkach, aktualna do dziś. Oczywiście, dla zadań naukowych możliwe jest łączenie katedr, ale istotą była decentralizacja. Tematyką Pana działań i zainteresowań badawczych był rozwój regionalny i aspekty współpracy międzynarodowej, w tym polsko-niemieckiej. Jak te działania i międzynarodowe kontakty pomagały w pracy rektorskiej? Pracowałem w ONZ przez 5 lat, pełniłem różne funkcje. W Afryce Północnej, w Libii byłem doradcą ds. rozwoju regionalnego. Potem zostałem zaproszony przez sekretariat ONZ do Nowego Jorku, żeby tam poprowadzić osobny dział rozwoju regionalnego w krajach rozwijających się z całego świata. Miałem kontakty z różnymi uczelniami w wielu krajach. Moje kontakty z uczelniami zagranicznymi zaowocowały podpisaniem umów z czterema uczelniami na wspólne programy studiów MBA. Żadna inna uczelnia w Polsce nie miała i nie ma do dziś tylu studiów podyplomowych wspólnie z uczelniami zagranicznymi. Tak było z uniwersytetem w Atlancie (USA), w Bradford (Wielka Brytania), w Berlinie (Niemcy) i w Dijon we Francji. Przy uczelni utworzyliśmy jednocześnie wyższą szkołę zarządzania, jako osobną strukturę, na którą otrzymaliśmy duży grant od rządu brytyjskiego. W Polsce powstały cztery takie szkoły w Łodzi, Lublinie, Gdańsku i u nas. Nasza rozwijała się prężnie przez cały czas. Od 1990 roku nadzór nad uczelniami ze strony ministerstwa już nie był tak silny jak dawniej. Nagle otworzyła się możliwość działania w dużej mierze autonomicznego, a jednocześnie obserwowaliśmy ogromny napływ młodzieży na studia, znacznie większy niż dotychczas. Ponieważ nie było narzucanych rygorystycznych limitów, mogliśmy przyjąć znacznie więcej studentów. Z Akademią Ekonomiczną związany jest Pan profesor od 1966 roku. Jak Pan wspomina tamten czas i wcześniejszą aktywność zawodową? Wcześniej przez 16 lat pracowałem w Wojewódzkiej Komisji Planowania Gospodarczego w Poznaniu. Zajmowałem się lokalizacją zakładów przemysłowych w Wielkopolsce i ściąganiem inwestorów przemysłowych do Wielkopolski. Moją pracę doktorską pisałem u prof. Barcińskiego na temat rozwoju przemysłu w Wielkopolsce w latach Rozwiązywaliśmy konkretne problemy w czasie gdy przemysł tutaj mocno się rozwijał. Pamiętam decentralizację przemysłu Poznania. Uznaliśmy, że wszystkie zakłady garną się do Poznania, wszyscy chcą się tu rozwijać, a powiatowe miasta zaczynają wymierać i ludzie muszą coraz częściej dojeżdżać nawet po kilkadziesiąt kilometrów do pracy. Ruszyliśmy z akcją decentralizacji, nie można było, co prawda,prze- Potrzebowaliśmy wielu pracowników naukowych w czasie mojej kadencji liczba studentów zwiększyła się ponad trzykrotnie. Nigdy dotąd w historii nie było takiego wzrostu. nieść istniejących zakładów, ale nowe nie uzyskiwały zgody na budowę w Poznaniu, dlatego np. odlewnia żeliwa zakładów Cegielskiego została umiejscowiona w Śremie. Szczególnie ciekawa była moja praca nad okręgiem konińskim, zagłębiem węgla brunatnego. Byłem członkiem specjalnej komisji, która poszukiwała miejsca na usadowienie nowej elektrowni. Przez16 lat pracowałem w praktyce gospodarczej, znałem teren dobrze, potem doszedłem do wniosku, że już w Urzędzie Wojewódzkim żadnej kariery nie zrobię, zwłaszcza, że nie byłem członkiem partii, więc przeniosłem się na uczelnię. Straciłem przez to na uposażeniu, ale w sumie się to opłaciło. Czy zostając rektorem, miał Pan jakieś obawy związane ze zmianami społeczno-gospodarczymi? Wiedziałem, jak gospodarka rynkowa i uczelnie funkcjonują za granicą. Od tej strony miałem łatwiej. Ponieważ znam kilka języków, mogłem się bezpośrednio porozumiewać z partnerami zagranicznymi. Jednocześnie miałem doskonały zespół współpracowników, współpracowali ze mną bardzo kompetentni prorektorzy i dziekani. Jakie wydarzenie z czasu, kiedy był Pan rektorem, poczytuje Pan jako największe wydarzenie? Największym echem odbiła się wizyta pani Margaret Thatcher (która zmarła w dniu przeprowadzania tej rozmowy przyp. red.). W 1995 roku na pięciolecie istnienia szkoły biznesu, zaprosiliśmy lady Margaret Thatcher do nas, długo trwały negocjacje, niełatwo było do niej dotrzeć. Zgodziła się dopiero rok później. Przyjechała z mężem, była na Uczelni wielka uroczystość. Spędziła w Poznaniu dwa dni, złożyła kwiaty przy pomniku Ofiar Czerwca 1956 roku i została honorową obywatelką miasta. Rok temu został opublikowany jej życiorys w języku polskim, na prośbę wydawcy napisałem rozdział o jej pobycie w naszym mieście. Kilkukrotnie miałem zaszczyt być promotorem wybitnych osobowości, m.in. promowałem na doktora h.c. Danutę Huebner a ostatnio Hansa Dietricha Genschera. Uczenia płynnie odnalazła się w nowych czasach? Tak, stosunkowo płynnie. Miałem świetnych współpracowników, byliśmy dobrym teamem, zgranym ze sobą, nie było wewnętrznych sporów. Mieliśmy środki finansowe i udawało nam się realizować kolejne projekty. Zmieniliśmy strukturę, wprowadziliśmy nowe kierunki. Nie trzeba było specjalnie zmieniać treści, bo nasza uczelnia nigdy nie była uczelnią marksistowską.

8 8 NAUKA Dbają o polską naukę Centralna Komisja do Spraw Stopni i Tytułów to państwowa instytucja, która ma za zadanie dbać o poziom polskiej nauki. W Sekcji Nauk Ekonomicznych zasiada aż czterech przedstawicieli Uniwersytetu Ekonomicznego prof. dr hab. Andrzej Czyżewski, prof. dr hab. Jan Jasiczak, prof. dr hab. Witold Jurek oraz prof. dr hab. Wiesława Przybylska-Kapuścińska. Członkiem komisji byli również prof. dr hab. Marian Gorynia, rektor UEP i prof. dr hab. Emil Panek. TEKST Natalia Wrońska Centralna Komisja do Spraw Stopni i Tytułów opiniuje akty normatywne związane z nadawaniem stopni naukowych doktora i doktora habilitowanego oraz tytułów naukowych. Zajmuje się również opiniowaniem kandydatów na stanowisko profesora nadzwyczajnego, którzy nie posiadają stopnia doktora habilitowanego, a są wliczani do minimum kadrowego. CK składa się z siedmiu sekcji, odpowiadających poszczególnym dziedzinom nauki: Sekcji Nauk Humanistycznych i Społecznych, Sekcji Nauk Biologicznych, Rolniczych, Leśnych i Weterynaryjnych, Sekcji Nauk Medycznych, Sekcji Nauk Matematycznych, Fizycznych, Chemicznych i Nauk o Ziemi, Sekcji Nauk Technicznych, Sekcji Sztuki i, oczywiście, Sekcji Nauk Ekonomicznych, w której zasiada aż czterech przedstawicieli Uniwersytetu Ekonomicznego prof. Andrzej Jan Czyżewski, prof. Jan Jasiczak, prof. Witold Józef Jurek oraz prof. Wiesława Maria Przybylska- -Kapuścińska. Warto dodać, że członkiem Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów byli również prof. dr hab. Marian Gorynia, rektor UEP i prof. dr hab. Emil Panek. Prestiż i obowiązek Członkowie Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów wybierani są spośród kandydatów zgłaszanych przez jednostki naukowe na czteroletnie kadencje. Bierne prawo wyborcze mają wszyscy tytularni profesorowie z danej dziedziny, czynni i emerytowani. Głosują oni na listy odpowiadające sekcjom i dziedzinom nauki. Wybór jest trudny, trzeba mieć określoną Funkcjonowanie pracownika nauki jest zdeterminowane szczeblami awansu zawodowego, potrzebą robienia doktoratu i przygotowania habilitacji. Do określonych stopni naukowych są przypisane stanowiska na uczelniach. Na UEP przygotowanie doktoratu trwa, średnio, 4 lata, habilitacji, średnio, 7-9 lat. Wniosek o tytuł profesora to następne lat. Droga do profesury trwa więc średnio lat. pozycję naukową w środowisku akademickim, żeby zostać członkiem CK zaznacza prof. Andrzej Jan Czyżewski. Do komisji wybierane są osoby znane z literatury, doniesień naukowych, recenzji. Zanim zdecydowałem się na kandydowanie, miałem w swoim dorobku odpowiednio dużo pozycji autorskich i współautorskich, kilkanaście przewodów doktorskich i habilitacyjnych, w których byłem recenzentem i promotorem. dodaje. Czy bycie członkiem komisji to wyróżnienie? Na pewno jest to objaw zaufania przyznaje prof. Witold Jurek. wybiera przecież całe środowisko. W przypadku ekonomii wyboru dokonują profesorowie (tytularni) w zakresie nauk ekonomicznych z wszystkich jednostek naukowych w Polsce. Należy zaznaczyć, że bycie członkiem CK to przede wszystkim ogromna odpowiedzialność i poważny obowiązek choć spotkania sekcji, podczas których rozstrzygane są sprawy wymagające głosowania, odbywają się raz w miesiącu i trwają kilka godzin, to praca ma charakter permanentny. Nie ukrywam, że to bardzo czasochłonne zajęcie mówi prof. Jurek. Profesor obecnie prowadzi sześć postępowań habilitacyjnych i nie ukrywa, że opiniowanie habilitacji jest trudniejsze niż opiniowanie spraw związanych z profesurą. Osoby występujące z wnioskiem o tytuł profesora to osoby na ogół znane, natomiast habilitanci to osoby młodsze (ok lat), które niekiedy nie są jeszcze znane w środowisku. Trzeba je poznać, czytając dokumentację habilitacyjną podkreśla. W tym roku akademickim dodatkowym kłopotem jest fakt, że to ostatni rok funkcjonowania starego trybu habilitacji. Wiele osób chce zdążyć przed jego zakończeniem, stąd więcej niż zwykle wniosków wpływających do komisji. Prof. Wiesława Maria Przybylska-Kapuścińska zauważa, że w dziedzinie ekonomii większość wniosków rozpatrywanych według nowej procedury, niestety nie zakończyła się sukcesem. W wymaganiach kładzie się duży nacisk na publikacje w czasopismach znajdujących się na liście filadelfijskiej, na zdobywanie odpowiednio wysokich impact faktorów i tutaj doświadczenia w zakresie nauk ekonomicznych nie są najlepsze. Jednocześnie obowiązuje również nowy tryb habilitacji, który kandydatom, a przede wszystkim komisji, stawia inne wymagania. Prof. Jurek nie ukrywa, że w związku z tym komisja ma dużo pracy. Wnioski rozpatrywane są jednocześnie w dwóch trybach. Nowy tryb jest szybszy dla zainteresowanego, ale też chyba bardziej sformalizowany. Do nowej formuły habilitacji nie jest przekonany

9 NAUKA 9 Centralna Komisja do Spraw Stopni i Tytułów działa na podstawie ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki. Prof. Jan Jasiczak prof. Andrzej Jan Czyżewski: Członkowie Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów wybierani są spośród kandydatów zgłaszanych przez jednostki naukowe na czteroletnie kadencje. Bierne prawo wyborcze mają wszyscy tytularni profesorowie z danej dziedziny, czynni i emerytowani. Głosują oni na listy odpowiadające sekcjom i dziedzinom nauki. Wybór jest trudny, trzeba mieć określoną pozycję naukową w środowisku akademickim, żeby zostać członkiem CK. Sekcje odpowiadają dziedzinom nauki, te z kolei dzielą się na dyscypliny. W przypadku nauk ekonomicznych są nimi: ekonomia, finanse, zarządzanie i towaroznawstwo. prof. Czyżewski. Według mnie jest ona mniej przejrzysta niż stara, ponieważ brak kolokwium, czyli bezpośredniego kontaktu kandydata z radą wydziału, z jednostką, z której wychodzi, bardzo utrudnia poznanie tego kandydata. Zastrzeżenia ma też inny członek komisji, prof. Jan Jasiczak. W moim odczuciu nowa procedura spłyca ocenę kandydata, otwiera możliwości składania dużo mniej ambitnych materiałów do oceny, a brak osobistego kontaktu z habilitantem jest źródłem wielu merytorycznych "rozterek" członków Komisji. Czy nauka potrzebuje komisji? Centralna Komisja do Spraw Stopni i Tytułów spełnia dwie podstawowe funkcje: kontrolną i edukacyjną. Pierwsza z nich to nadzorowanie jakości prezentowanych wniosków habilitacyjnych i profesorskich, o których wspomniano, a także wniosków o nadanie uprawnień radom wydziałów do nadawania stopni doktora i doktora habilitowanego oraz wniosków o nadawanie przez uczelnie stanowiska profesora nadzwyczaj- nego osobom bez habilitacji. Krótko mówiąc CK kontroluje wszystkie kwestie związane z awansami naukowymi i kształtowaniem struktury uprawnień akademickich jednostek naukowych. Funkcja edukacyjna z kolei określa kierunki zachowań, procedur i wymogów etycznych w zakresie prowadzenia prac badawczo-naukowych. Można powiedzieć więc, że CK jest regulatorem standardów naukowych. Gdyby wszystkie standardy były dotrzymane, komisja nie byłaby potrzebna mówi prof. Jurek. Zdarzają się jednak sprawy osób, które nie zasługują na awans albo wnioski o uprawnienia instytucji, które takich uprawnień nie powinny mieć. Według prof. Jasiczaka szczególnie dziś rola komisji jest niezwykle ważna. Przyjmując, za fakt, że CK na tle wielu krajów unijnych i USA jest dość unikatowym organem sterującym rozwojem naukowym, uznać należy, że do chwili powstania innych i efektywnych, zdrowych mechanizmów (np. w pełni rynkowych, regulujących kariery naukowe), istnienie tego organu nabiera coraz większego znaczenia. prof. Witold Jurek: Uzyskanie stopnia doktora habilitowanego to swego rodzaju przepustka do samodzielności naukowej. Wnioskujący o taki stopień powinien się taką samodzielnością wykazać poprzez prowadzone przez siebie badania naukowe i publikacje wyników. Jeżeli dodatkowo badania naukowe są prowadzone na odpowiednim poziomie, to postepowanie habilitacyjne kończy się pomyślnie. Kłopot pojawia się wtedy, gdy badania mają np. charakter zbiorowy i trudno je przypisać tylko konkretnych osób albo nie reprezentują odpowiednio wysokiego poziomu.

10 10 NAUKA Ekonomista przyszłości O wymaganiach pracodawców, roli wykładowcy i oczekiwaniach wobec uczelni debatowano podczas panelu zorganizowanego w ramach V Dni UEP. Prowadzenie prof. dr hab. Piotr Banaszyk, prof. nadzw. UEP Jak należy kształcić w szkole wyższej, a w szczególności w uczelni ekonomicznej? Jak kształcić, aby uzyskać wysoką zatrudnialność absolwentów? Czy edukacja ma być kształtowana według modelu push czy pull? Czy zachować tradycyjny system klasowo- -lekcyjny czy postawić na otwarte kształcenie problemowe? Kim powinien być nauczyciel akademicki? Anna Fedorczuk: Na początku zadajmy sobie pytanie: czy młodzi ludzie, przychodząc na studia, mają sprecyzowane cele życiowe? W którym momencie się one kształtują? Ponad 73% studentów to absolwenci liceów. W którym momencie absolwent liceum ma szansę nauczyć się specjalności, na którą powinien postawić w pierwszym etapie kariery? Być może odpowiedzi na te pytania pokażą nam, jaką rolę powinna odgrywać uczelnia. Czy ma kontynuować szeroki rozwój i przekazywać masę wiedzy? A może inaczej? Skoro zakładamy, że liceum przekazało mnóstwo wiedzy ogólnej i nauczyło korzystać z informacji, to studia mogą być dobrym momentem na rozpoczęcie specjalizacji i profesjonalizacji działań. Prof. Aleksandra Gaweł: Udział w projektach międzynarodowych dedykowanych nauczaniu dał mi spojrzenie na to, jak powinno się nauczać. Czy powinniśmy wygłaszać mowy ex cathedra czy prowokować studentów do własnej pracy? Myślę, że rozwiązaniem jest droga wykorzystująca obie metody. Absolutnie nie jestem w stanie skłonić się całkowicie ani ku myśleniu, że to praktyka powinna narzucać to, czego mamy uczyć, ani ku temu, że uczelnia powinna z pozycji siły determinować treści programowe. Trzeba znaleźć złoty środek. Uczymy osoby, które będą pracować w różnych zawodach i w swojej karierze będą zmieniać stanowiska oraz pracodawców. Skoncentrowanie się tylko na praktyce ograniczyłoby szanse absolwentów na skuteczną karierę zawodową. Z drugiej strony jednak nie powinniśmy tylko i wyłącznie spoglądać na to, czego oczekują pracodawcy. Nie jesteśmy Harvardem. Przedmioty teoretyczne uczą myślenia, rozszerzają horyzonty, zmuszają do szukania zależności, zadawania pytań, kwestionowania założeń. Jestem za tym, żeby zachować przedmioty teoretyczne, ale przy jednoczesnym wdrażaniu elementów praktyki. Studenci często zarzucają nam, że nie przekazujemy im praktycznych umiejętności. Zainspirowana rozmowami z kolegami z innych krajów, przeprowadziłam swego czasu pewien eksperyment. Żeby zwiększyć atrakcyjność seminarium magisterskiego, nawiązałam współpracę z inkubatorem przedsiębiorczości i zaproponowałam, żeby studenci pisali prace magisterskie, które stanowiłyby odpowiedź na problemy przedsiębiorstw obecnych w inkubatorach. Wydawało mi się to bardzo ciekawe, jednak inicjatywa nie znalazła żadnego oddźwięku. Jaką rolę więc powinniśmy pełnić? To pytanie szersze, nawiązuje do tego, czy jesteśmy szkołą zawodową czy uniwersytetem. Jeżeli traktujemy się jako uniwersytet, musimy zadawać pytania i szukać odpowiedzi. Nasza rola powinna polegać też na tym, że będziemy prowokować do samodzielne- Paneliści: Anna Fedorczuk Wielkopolski Związek Pracodawców Prywatnych; Prof. Aleksandra Gaweł Uniwersytet Ekonomiczny; Natalia Mazur Gazeta Wyborcza; Dr Marek Pankowski Prezes Zarządu F5 Konsulting; Marcin Wnuk dyrektor personalny Komputronik SA. go myślenia. Jeżeli chcielibyśmy się zdefiniować jako szkoła zawodowa, powinniśmy wskazywać, jak rozwiązać dany problem. Myślę, że większości z nas bliższe jest podejście uniwersyteckie. Natalia Mazur: Kiedyś, podczas targów pracy, postanowiłam zrobić materiał o oczekiwaniach pracodawców wobec kandydatów na pracowników. Okazało się, że nie mam specjalnie o czym pisać, bo wymagania są podobne niemal wszystkie firmy deklarowały, że ważna jest znajomość dwóch języków obcych. Reszty umiejętności nauczą pracowników. Coś innego mówią studenci i pracownicy uczelni. Powiedzmy sobie szczerze ludzi, którzy znają biegle dwa języki obce jest niewielu, a jakoś 75% osób do 25 roku życia pracuje. Targi pracy wydają mi się bardziej wydarzeniem promocyjnym, a nie takim, które pozwala rzeczywiście znaleźć zatrudnienie. Jeżeli mielibyśmy się oprzeć tylko na tym, co się tam mówi, to uczelnie powinny uczyć tylko języków. Po co więc szeroka gama nowych kierunków? Przecież studenci chcą się uczyć też czegoś praktycznego. Ciekawa jestem, co powiedzą pracodawcy. Dr Marek Pankowski: Kto ma się dostosować? Pracodawcy do programów edukacyjnych czy

11 NAUKA 11 Prof. Aleksandra Gaweł: Czy powinniśmy wygłaszać mowy ex cathedra czy prowokować studentów do własnej pracy? Myślę, że rozwiązaniem jest droga wykorzystująca obie metody. Nasza rola powinna polegać też na tym, że będziemy prowokować do samodzielnego myślenia. Jeżeli chcielibyśmy się zdefiniować jako szkoła zawodowa, powinniśmy wskazywać, jak rozwiązać dany problem. Myślę, że większości z nas bliższe jest podejście uniwersyteckie. ty o relatywnie niskim poziomie przydatności byłyby głównym beneficjentem systemu edukacyjnego. Mam pewną ciekawostkę. Robiliśmy niedawno nabór na stanowisko asystenta w Departamencie Projektów Europejskich. Pięciu kandydatów poprosiliśmy o napisanie krótkiej informacji o projekcie skierowanej do jednostki nadzorującej, czyli Wojewódzkiego Urzędu Pracy. Wyniki były zaskakujące. Tylko dwie osoby sformułowały w miarę logiczne pismo bez większych błędów ortograficznych, interpunkcyjnych i stylistycznych! To jest rezultat zaniedbań na niższych poziomach edukacji, których nie usunięto na studiach. Jak więc kształcić studentów? Myślę, że warto kształcić umiejętności miękkie. Marcin Wnuk: Pierwsze pytanie, jakie sobie zadałem, to funkcje szkolnictwa wyższego i edukacji. Co ma determinować treść edukacyjną? Poprzedniczki pytały, czy uczelnia jest w stanie przygotować studenta oraz wykształcić u niego nowe umiejętności i kompetencje przydatne na rynku pracy? Według mnie jest to trudne i zależy od tego, o jakiej ścieżce kariery mówimy. Akurat programy do pracodawców? Uważam, że to programy edukacyjne powinny być dostosowane do wymagań rynku pracy. Środowisko akademickie powinno umieć zidentyfikować jego potrzeby. W przeciwnym razie system edukacyjny stałby się jednym z głównych czynników generowania bezrobocia, a klientem uczelni nie byłby student tylko nauczyciel akademicki, którego przedmiow przypadku studentów prawa czy medycyny ich kariera jest zdeterminowana tym, czego się uczą. Osoba, która kończy prawo jest lepiej przygotowana do zawodu niż ktoś, kto kończy AWF. Według mnie istotne jest to, co powiedział mój poprzednik uczelnie powinny kształtować kompetencje interpersonalne i miękkie. To trudniejsze niż uczenie się treści. Wiedzą państwo, na jakie stanowiska naj- częściej poszukuje się kandydatów? Na stanowisko handlowca. Jakie umiejętności musi mieć przyszły handlowiec? Typowo miękkie, które wykształciły się już wcześniej. Dziś uczelnia nie jest więc w stanie przygotować do tego zawodu. Anna Fedorczuk: Mam wrażenie, że żyjąc w czasach dużego natłoku informacji, powinniśmy położyć akcent na selekcjonowanie i analizowanie treści. Przykład znakomity informatyk odwołuje się do Wikipedii, sprawdzając datę bitwy pod Grunwaldem, ale jest fachowcem w swoim zakresie. Czy to jest przyszłość? Istnieje coś takiego, jak inteligentne specjalizacje regionalne, być może warto wziąć to pod uwagę, kreując kadry dla gospodarki. Naturalnie zrozumiem osoby, które powiedzą, że przecież żyjemy w erze globalnej i im większa ekspansja, tym większa zyskowność. Od czegoś jednak trzeba zacząć, warto więc przyjrzeć się temu, w jakim kierunku będą rozwijane specjalizacje regionalne. Dr Marek Pankowski: Chciałbym odnieść się do tego, jak kształcić. Uczelnia ekonomiczna powinna wypracować taki model kształcenia, w którym proporcje kwalifikacji uniwersalnych i specjalistycznych będą sensownie rozłożone w toku studiów i w ten sposób student będzie lepiej przygotowany do zawodu ekonomicznego. W takim modelu przedmioty uniwersalne powinny być wykładane w pierwszym okresie studiów, a w drugim powinno się stawiać na praktyczne umiejętności zawodowe. Odmienną kwestią jest wypełnienie treści kształcenia ekonomicznego określonymi dziedzinami firm, ułożonymi w przedmioty zarówno w wymiarze uniwersalnym, jak i specjalistycznym. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego chce, aby nowy rok akademicki rozpoczął się ze zmienioną ustawą prawa o szkolnictwie wyższym. Najważniejsze założenia podsumował wiceminister, prof. Marek Ratajczak. Rozróżnienie na uniwersytety i uczelnie zawodowe Dziś istnieje wiele uniwersytetów, państwowych wyższych szkół zawodowych i niepublicznych szkół, które są uczelniami zawodowymi. Jednak ich oferta dydaktyczna nie różni się, bo program studiów i zasady funkcjonowania są podobne. Chcemy wyraźnego rozróżnienia na uniwersytety i uczelnie zawodowe. Uczelnie, które nie będą miały w zakresie kadrowym wymogu, aby posiadać uprawnienia do nadawania stopnia doktora, nie będą mogły kształcić w ramach profilu akademickiego, a w ramach zawodowego. Monitorowanie absolwentów Na uczelnie zostanie nałożony obowiązek śledzenia losów absolwentów w większej niż do tej pory skali. Stymulowanie rozwoju studiów interdyscyplinarnych Dziś utworzenie wspólnego kierunku przez dwie uczelnie jest trudne. Ministerstwo chce ułatwić ten proces, znosząc bariery formalne. Uelastycznienie procesu studiowania Rozwiązanie wzorowane na krajach anglosaskich. Osoby, które posiadają doświadczenie praktyczne, będą mogły ubiegać się o to, aby na jego podstawie zaliczano im część programu kształcenia. Uczelnie powinny ustalić warunki formalne takiego rozwiązania, np. ograniczenie do osób, które ukończyły 25 lat. Zwiększanie limitów przyjmowania na studia stacjonarne Rekrutacja nie będzie mogła być większa niż o 2% w stosunku do rekrutacji na studia stacjonarne z roku poprzedniego.

12 12 NAUKA Sztuka rozumienia ekonomii w dobie kryzysu pod takim tytułem odbył się panel dyskusyjny w ramach II Dni UEP. O zawiłościach współczesnej gospodarki debatowali przedstawiciele biznesu, nauki, polityki i mediów. Moderator Rektor UEP, prof. dr hab. Marian Gorynia, prof. zw. UEP Kierunek: Wschód Pytanie pierwsze to perspektywy rozwojowe gospodarki światowej i konsekwencje dla Polski. Czy kryzys światowy to stan przejściowy czy permanentny? Jaki wpływ na Polskę ma wzrost znaczenia popytowego Azji? Czy kierunek Azji Wschodniej może stworzyć poważne możliwości różnicowania zależności polskiej gospodarki od regionalnych tendencji gospodarczych? Czy kraj taki jak nasz powinien mieć (i czy ma) narzędzia wspierania intensyfikacji więzi gospodarczych? Dr Andrzej Byrt: Czy jesteśmy w stanie kryzysu przejściowego czy permanentnego? I w jednym, i w drugim. Obecna recesja jest nie tylko głębsza niż ta z początku XX w., ale ma też inne podłoże i stosuje się w niej inne środki zapobiegawcze. Będziemy świadkami kolejnych odsłon kryzysu, które dotkną nas jako państwo zorganizowane w centrum Europy, powiązane z sąsiadami. Jednym z podstawowych czynników zmieniającym warunki gry jest rosnąca siła Azji i przesunięcie znaczenia czynników podażowych na stronę popytową. Przesunięcie sprawi, że dla Polski powstaną nowe szanse zbytu towarów, bo potężny rynek stanie się atrakcyjny i zacznie przyciągać naszych producentów. Ostatecznie powinniśmy starać sprząc się z graczem azjatyckim wszędzie tam, gdzie jest to sensowne i wykorzystać razem z nim okazję do rozwoju. Red. Witold Gadomski: Obecną sytuację na świecie dobrze opisuje teoria cykli finansowych. Mają po kilkanaście lat, u ich szczytu aktywa są najwyżej wyceniane, zadłużenie jest większe i dochodzi do pęknięcia bańki spekulacyjnej. Coś takiego nastąpiło w 2008 r. od tego czasu mamy tendencję spadkową, a okresy ożywienia są krótkie i słabe. Rządy i banki centralne zareagowały na to polityką niekonwencjonalną, która polegała na silnej stymulacji fiskalnej i pieniężnej dziś martwimy się jej pierwszymi skutkami. Dopóki poziom zadłużenia gospodarki prywatnej i rządów nie dojdzie do sensownego poziomu, pozostaniemy w tym chwiejnym okresie. Co do Azji z jednej strony ekonomiści i sinolodzy mówią, że nastąpi tam krach. Z drugiej strony część z nich, podobnie jak dr Byrt, twierdzi, że nastąpi tam zmiana struktury gospodarki. Według mnie są to raczej życzenia, nie sądzę, żeby np. takie Chiny silnie wpływały na naszą gospodarkę. Prof. Tadeusz Kowalski: Wyjaśnienie współczesnego kryzysu nie jest możliwe bez odwołania się do szoku podażowego związanego z wejściem Chin do ogólnego obiegu. Ten szok był rozłożony w czasie, ale największe jego uwidocznienie nastąpiło po wejściu Chin do Światowej Organizacji Handlu. Jeśli popatrzymy na produkty i rosnące uzależnienie Chin od eksportu, wyjaśnimy zjawiska, z którymi rozwinięty świat musiał sobie poradzić w bardzo krótkim czasie. To pierwszy składnik zjawisk kryzysowych. Drugi to wewnętrzna sytuacja Stanów Zjednoczonych po ataku terrorystycznym na gospodarkę długie utrzymywanie poluzowanej polityki przez FED było reakcją błędną i doprowadziło do nadwyżkowej podaży pieniądza w stosunku do rozwoju realnej gospodarki. Wokół tych dwóch filarów skoncentrowane muszą być działania zapobiegawcze. Mirosław Skiba: Kryzysy zdarzają się w różnych miejscach. Warto więc dywersyfikować swoją dzia- Paneliści: dr Andrzej Byrt prezes MTP; red. Witold Gadomski Gazeta Wyborcza; prof. Tadeusz Kowalski Uniwersytet Ekonomiczny; Mirosław Skiba Wiceprezes Zarządu BZWBK; prof. Andrzej Sławiński SGH, NBP; Anna Zielińska-Głębocka - RPP. łalność. Jeśli działamy na zasadzie koncentracji, to w przypadku wystąpienia kryzysu, ryzyko materializuje się w całości. W przypadku dywersyfikacji nie. Możemy to zauważyć obserwując grupy międzynarodowe instytucja funkcjonuje w Ameryce Południowej, Północnej, Europie Zachodniej i Środkowej, co niweluje skutki wybuchających w różnych miejscach kryzysów. To też sygnał dla nas jeśli dla graczy globalnych będziemy atrakcyjni, to być może ulokują u nas swoje przyczółki. Prof. Andrzej Sławiński: Dla mnie kryzys jest permanentny, w Europie od lat 90. maleje wzrost gospodarczy i tempo wydajności. Po utworzeniu strefy euro pojawiły się kolejne czynniki, które zmniejszyły wzrost. Co więcej, po kryzysie cały ciężar dostosowań leży na słabszych krajach, co też dusi wzrost. Co do Azji zabrzmi to jak paradoks, ale globalizacja handlu to w gruncie rzeczy jego regionalizacja! Części produkują w Azji kraje wyżej rozwinięte (np. Japonia), a potem wysyłają je do krajów mniej rozwiniętych. Z otrzymanych części składa się tam produkt, który odsyłany jest do kraju producenta. Podobnie jest w Europie. Prof. Anna Zielińska-Głębocka: W kryzysie widzę pewną szansę. Joseph Schumpeter mówił o twórczej destrukcji gospodarka kapitalistyczna ma siły, aby wykorzystać kryzys do stworzenia czegoś nowego. Według mnie potrzebne są do tego przesunięcia

13 NAUKA 13 Witold Gadomski: Nam powinno zależeć przede wszystkim na tym, by Unia Europejska rozwijała się szybko. Jeżeli gospodarka UE będzie rosła 1-2% to u nas wzrost wyniesie 3-4%. w sferze inwestycji, które dadzą impuls rozwojowy. Kolejny problem Azja i rynki wschodzące. Tu pojawia się kłopot, jak my rozumiemy dziś konwergencję realną i doganianie tych rynków. Najprostsze metody konwergencji mówiły tylko o tempie wzrostu gospodarczego. Okazuje się jednak, że o konwergencji realnej będzie decydowało wiele czynników, np. zmiana struktury, innowacyjność, konkurencyjność, demografia, warunki demokratyczne. Jeśli mamy kogoś doganiać, to jest to dla nas szansa. do poziomu deficytu, który będzie dobry dla gospodarki i pozwoli spełnić kryteria formalne. Chciałbym też zwrócić uwagę na paradoks, z którym mamy do czynienia w przypadku wpływu funduszy strukturalnych na polski sektor budowlany. Gdybyśmy porównali wpływ środków unijnych na sektor budowlany w Hiszpanii i w Polsce, to mamy dwie piękne katastrofy. Hiszpańska polegała na tym, że gros środków było wchłaniane przed pełnym działaniem jednolitego wali więc odbiorcom spoza Polski produkty, które u nas powstają. Radzimy sobie z tym coraz lepiej. Prof. Andrzej Sławiński: Dużo pytań wiązało się z wejściem do strefy euro. Osobiście bardzo bym tego chciał. Dziś natomiast jest zdecydowanie zbyt wcześnie, żeby myśleć o wejściu do strefy euro, bo stopa równowagi, jeśli chodzi o stopę procentową w Polsce, jest wyższa niż w Eurolandzie. Fundowanie O ile gospodarka światowa jako całość może być nazwana dalszym otoczeniem gospodarki polskiej, o tyle najbliższym jej otoczeniem jest UE. Zagadnienie wiodące w tej rundzie to wyzwania członkowstwa w UE dla Polski. Dodatkowe zagadnienia to: nowa perspektywa finansowa a dług sektora publicznego w Polsce, impuls inwestycyjny a sytuacja krajowego sektora budowlanego, zjawisko przegrzania na skutek wstąpienia do strefy Euro, szanse Polski na przejście do grupy kreatywnych, autonomicznych gospodarek. Ten szok był rozłożony w czasie, ale największe jego uwidocznienie nastąpiło po wejściu Chin do Światowej Organizacji Handlu. Jeśli popatrzymy na produkty i rosnące uzależnienie Chin od eksportu, wyjaśnimy zjawiska, z ktorymi rozwinięty świat musiał sobie poradzić w bardzo krótkim czasie. Dr Andrzej Byrt: Kolejna unijna siedmiolatka będzie okresem, w którym po raz ostatni będziemy dysponowali tak dużymi środkami finansowymi. Stąd banalna teza wykorzystajmy je jak najlepiej. Wnioski płynące z kończącej się siedmiolatki są ewidentne, bo pokazały. że źle inwestowano w infrastrukturę, np. transport szynowy. Inwestycje mogły być realizowane przez polskie przedsiębiorstwa, co byłoby antidotum na zapaść sektora budowlanego. Przez złe dysponowanie środkami, pierwsze 3 lata nowej perspektywy finansowej będą przeznaczone na ratowanie tych, którzy padli. Jednak prawdziwie wielkie wyzwanie nadchodzących 7 lat to przygotowanie gospodarki Polski do wejścia do strefy euro oraz zyskanie aprobaty społecznej. Red. Witold Gadomski: Nam powinno zależeć przede wszystkim na tym, by Unia Europejska rozwijała się szybko. To zresztą jest założeniem ministrów finansów jeżeli gospodarka unijna będzie rosła 1-2%, to u nas wzrost wyniesie 3-4%. Nie bardzo ekscytuję się funduszami unijnymi i perspektywą Mam wrażenie, że dopóki nie nastąpi pat, to przedstawiana jest bardzo ciekawa i optymistyczna wizja polityczna, ale ja w taką wizję nie wierzę i sądzę, że ktokolwiek będzie rządził, nie będzie w stanie naprawić struktur państwa, które dużą część tych pieniędzy unijnych marnotrawi. Sprawa przyjęcia euro na pewno nie jest realna w tej dekadzie. Prof. Tadeusz Kowalski: Chęć wchłonięcia wszystkich wydzielonych nam funduszy będzie wywierać stałą presję na deficyt finansów publicznych, a więc dojdzie do paradoksu środki, którymi będziemy dysponować w nowej perspektywie, będą utrudniać porządkowanie finansów publicznych i trwałe zejście rynku, a więc środki działały jako bardzo silny impuls wzrostowy dla hiszpańskiego sektora budowlanego, który rozrósł się do rozmiarów znacznie przekraczających potrzeby gospodarki hiszpańskiej. Polska katastrofa polega na tym, że jak to często w Polsce bywa, mamy chore rozwiązania instytucjonalne. Przyjęcie kryterium jednej ceny i włączenie sądów do gry ekonomicznej powoduje całkowite zwichnięcie tego sektora gospodarki i de facto prowadzi do destrukcji polskiego sektora budowlanego. Mirosław Skiba: Perspektywa finansowa to narzędzie, którego trzeba używać z dużą rozwagą. Z jednej strony mówi się o inwestycji w infrastrukturę, np. autostrady i podaje przykłady krajów zachodnich. Z drugiej strony można popełnić sporo błędów, zostając z dużymi kosztami utrzymania tej infrastruktury. Miałem okazję ostatnio jechać jedną z nowych europejskich autostrad była pusta. W Polsce dobrym przykładem są aquaparki, które powstały w ostatnich latach przy korzystaniu z różnych funduszy, a teraz świecą pustkami. Jest jeszcze jedna rzecz, na którą chciałbym zwrócić uwagę. Mamy dobrze rozwinięty przemysł wytwórczy, dostęp do rynków, w bogatej części Europy możemy szukać złotówek, centów czy euro. Warto byśmy zaoferostopy niższej od tej, która trzyma gospodarkę w równowadze, byłoby nierozsądne. Podobnie jest ze zbyt wczesnym rezygnowaniem z kursu jako mechanizmu równoważącego gospodarkę. Saldo bieżących obrotów Polski jest najbardziej stabilne w regionie to dowodzi, że kurs pomaga naszej gospodarce. Prof. Anna Zielińska-Głębocka: Polska gospodarka jest otwarta i jest silnie związana z Unią oraz strefą euro, a na rynku wewnętrznym musi tworzyć dobre fundamenty i potencjał gospodarczy. Jak to zrobić? Przez racjonalne połączenie przedsiębiorczości z pomocą publiczną. To pierwszy problem. Drugi to ryzyko przegrzania. W Hiszpanii przegrzanie związane z pomocą europejską i niskimi stopami procentowymi, a także słabszym nadzorem bankowym, doprowadziły do bańki spekulacyjnej na rynku nieruchomości. U nas sektor nieruchomości jest w miarę zrównoważony, podobnie jak bankowy, w związku z tym takiej nierównowagi nie powinniśmy się spodziewać. Jeśli chodzi o innowacyjność Nie wskoczymy od razu na poziom Finlandii czy Niemiec. Powinniśmy mocno rozwijać średnio zaawansowane technologie, bo to one dają szansę na zaistnienie na rynkach europejskich i azjatyckich.

14 14 NAUKA Moja radość, moja pasja, moje szczęście Rozmowa z prof. dr. hab. Wiesławą Przybylską- Kapuścińską, prof. zw. UEP Rozmawiał dr Jacek Trębecki Podobno z liczby wypromowanych przez Panią doktorów można by już sformować skromny wydział. Czy postrzega Pani siebie w kategorii lidera w liczbie promocji naukowych? Nie, bo byłoby to niezdrowe podejście sprowadzające misję promotorów do jakiejś ilościowej rywalizacji. Uczelnia to jednak nie kopalnia z socrealistycznym współzawodnictwem pracy, a i ja nie chcę być jakimś przodownikiem. Co jednak mogłaby Pani odpowiedzieć na zarzuty, sugerujące że ilość może odbywać się kosztem jakości. Wolę, żeby za mnie mówiły konkrety z 27 wypromowanych doktorów 16 to laureaci wyróżnień branżowych czy nadawanych przez Radę Wydziału. Ponad połowa prac, bo 18, ukazała się drukiem. Jednak najważniejszy jest dla mnie fakt, że moi doktoranci kontynuują pasje naukowe, a niektórzy są już profesorami. Cieszy się Pani opinią osoby dość wymagającej. Czy czasami nie w tym kryje się tajemnica sukcesu? To znaczy? Dokonuje się coś na kształt selekcji i trafiają do Pani tylko ci, którzy rzeczywiście są zdeterminowani, pewni słuszności swoich wyborów, z niemal gotową koncepcją pracy. Aż tak dobrze nie jest. Czasami nad tą koncepcją trzeba jeszcze długo popracować. Sądzę, że raczej pomaga systematyczność. Więcej wysiłku włożonego na etapie wstępnym, gdy określa się koncepcję pracy i harmonogram, że później wystarczy tylko sukcesywne motywowanie i dopilnowanie postępów pracy. Drugim elementem jest otwartość na propozycje młodych ludzi. Wolę kandydata który przychodzi z własną, czasami nawet zwariowaną koncepcją, która mocno go fascynuje, niż kogoś kto posiada bogaty warsztat, ale tak naprawdę sygnalizuje gotowość napisania na każdy zasugerowany temat. Doktorant musi mieć w sobie element pasji, kochać temat, którym chce się zajmować. Mogę to powiedzieć nie tylko na bazie własnych doświadczeń, ale też z obserwacji. Przez 8 lat byłam szefem studiów doktoranckich naszej uczelni. Wiem, jak ważna jest wzajemna inspiracja, stąd mój pomysł, zrealizowany przez Radę Doktorantów i szefów poszczególnych studiów, konferencji doktorantów Gospodarka - Technologia Społeczeństwo, realizowanej rokrocznie, na których można dzielić się wynikami badań i właśnie pasją. Każda praca doktorska to osobna historia i w każdej tkwią jakieś emocje. Promocję i wsparcie młodych naukowców postrzegam w kategoriach własnej, osobistej misji i pasji. Czy brak pasji jest najważniejszym czynnikiem, z powodu którego ludzie nie kończą prac? Nazwałabym to zbyt słabą motywacją, czasami tylko chęcią zdobycia papierka o ukończeniu studium doktoranckiego, bez uzyskania tytułu doktora. Znacznie częściej na decyzję o rezygnacji ze studiów wpływały również czynniki finansowe i konieczność utrzymania pracy. W przypadku kobiet to również często decyzja o poświęceniu się rodzinie. Bywa też, że przyczyną jest nadmierne rozproszenie doktoranta na zbyt wielu polach aktywności, np. oprócz naukowych - sportowe, literackie, zawodowe itp. Mówi się trochę o deprecjonowaniu tytułu doktora, że obecny doktor to jak dawny magister? Przekonanie, że doktorów jest w tej chwili zbyt wielu to powszechny ale błędny mit. Na tle rozwiniętych krajów wyglądamy pod tym względem nienajlepiej. Boom edukacyjny nie przeniósł się na trwały trend w zakresie studiów doktoranckich. A będzie coraz gorzej, bo z jednej strony kadry się starzeją, a z drugiej kariera naukowa przestała być dla młodzieży szczególnie atrakcyjna finansowo i ambicjonalnie. Czy to jedyne zmiany w jakości i podejściu obecnych doktorantów w porównaniu z tym sprzed 10 czy 20 lat? Kiedyś rynek nie był jeszcze tak bardzo rozbudowany, studia doktoranckie mogły być traktowane jako rozsądna alternatywa w stosunku do kariery w praktyce gospodarczej. Dziś w przy zglobalizowanej gospodarce, rozbudowanych pakietach szkoleniowych, wynagrodzeniach, bonusach i pakietach dodatkowych, jakie oferują korporacje, najlepsi reprezentanci młodego pokolenia są mocno przez nie kuszeni i coraz mniejsza ich liczba postrzega studia doktoranckie jako atrakcyjną alternatywę. Poza tym doktoranci wcześniejszych etapów studiów doktoranckich byli mocniej umotywowani i nastawieni na zdobycie tego tytułu. Teraz się to trochę wśród ich celów działalności rozpływa. Praktycznie każdy z nas jest promotorem, jeśli nie doktorantów to magistrów czy licencjatów Jeżeli chodzi nie o prace doktorskie tylko dyplomowe, to widać wyraźnie obniżenie poziomu przygotowania do studiów i to wydaje mi się jest wina szkół średnich, całego wcześniejszego systemu kształcenia. Bo poziom wiedzy, z jakim przychodzą kandydaci na studia, jest niższy w odniesieniu do lat wstecz. Być może my, jako promotorzy, powinniśmy przedefiniować nasze oczekiwania, ich praca nie ma być dowodem posiadanej wiedzy, ale umiejętności z jej korzystania?

15 NAUKA 15 Studenci zatracają kreatywność. Nawet w przypadku prac magisterskich, kiedyś na jednym seminarium można było znaleźć pięć, sześć ciekawych prac, a teraz jak się zdarzy jedna czy dwie to jest dużo. Boom edukacyjny nie przeniósł się na trwały trend w zakresie studiów doktoranckich. A będzie coraz gorzej, bo z jednej strony kadry się starzeją, a z drugiej kariera naukowa przestała być dla młodzieży szczególnie atrakcyjna finansowo i ambicjonalnie. Pod tym względem też nie jest najlepiej. Studenci zatracają kreatywność. Nawet w przypadku prac magisterskich, kiedyś na jednym seminarium można było znaleźć pięć, sześć ciekawych prac, a teraz jak się zdarzy jedna czy dwie to jest dużo. Nie mówię, że cała młodzież taka jest, ale części przychodzących na uczelnię nie zależy na zdobyciu wiedzy i umiejętności, ale tylko na uzyskaniu papierka. Czego jako promotorzy powinniśmy unikać? Narzucania im tematów, kierunków badań. Powinniśmy raczej wspierać w dokonywaniu wyboru. Wydaje mi się, że danie swobody tworzenia i występowanie w roli osoby korygującej pozwoli młodym adeptom nauki na zachowanie pewnej świeżości. Każdy ma jakiegoś swojego mistrza, wzór, który stara się naśladować, lub kontynuować jego misję. Dla mnie takim wzorem jest mój promotor pracy doktorskiej profesor Zygmunt Kowalczyk. To naukowiec przykładający olbrzymią wagę do warsztatu naukowego. Drugim bardzo cenionym przez profesora elementem była kwestia samodzielności poszukiwań, umiejętności generowania interesujących tematów naukowych. Zaciągnęłam wtedy dług, który do dziś spłacam angażując się w motywowanie moich doktorantów. Każda praca doktorska to osobna historia i w każdej tkwią jakieś emocje. Promocję i wsparcie młodych naukowców postrzegam w kategoriach własnej, osobistej misji i pasji. Za pasję czasami przychodzi płacić Tak, wszystko ma swoją cenę. Czasami cierpi życie rodzinne, czasami zdrowie. Bywa, że żałuje się trochę tego wszystkiego, co można było w życiu zrobić. Ale z drugiej strony pasja to możliwość spełnienia siebie. Choć łapię się na tym, że moim doktorantom poświęcam więcej troski i czasu niż prof. Wiesława Przybylska-Kapuścińska Katedra Teorii Pieniądza i Polityki Pieniężnej Problematyka naukowa: bankowość centralna, bankowość komercyjna, rynki finansowe, pośrednictwo finansowe, mikroekonomia. najbliższej rodzinie, to gdybym miała jeszcze raz wybrać, właśnie tak bym wybrała. Nauka i kształcenie młodych badaczy to moja radość, moja pasja, moje szczęście.

16 16 NAUKA Nauka bez granic O wymianach studentów i naukowców oraz międzynarodowych projektach badawczych rozmawiamy z prof. dr. hab. Maciejem Żukowskim Prorektorem ds. Nauki i Współpracy z Zagranicą. Rozmawiał Natalia wrońska Czy polska ekonomia ma wymiar międzynarodowy? Tak, w dużej części. W ogóle ekonomia, jak każda nauka, jest międzynarodowa, światowa, globalna. Z drugiej strony ekonomia, bardziej niż nauki ścisłe, ma głęboki związek z kontekstem narodowym. Pod tym względem nie różnimy się od innych krajów. Wymiar międzynarodowy może mieć także nauka. Jakie są cele uczelni w kwestii umiędzynarodowienia? Dość mocno eksponujemy ten aspekt działalności Uniwersytetu. Chodzi w nim, po pierwsze, o umiędzynarodowienie nauki, a po drugie umiędzynarodowienie dydaktyki. Pierwszy obszar to wspólne projekty międzynarodowe, wyjazdy, staże i kontakty naukowców. To także zatrudnianie naukowców z innych krajów. Drugi obszar natomiast wiąże się z zachęcaniem studentów z zagranicy do studiowania u nas, wymianami studenckimi i rozbudowywaniem studiów anglojęzycznych nie tylko dla obcokrajowców, ale również dla Polaków. W każdym wymiarze funkcjonowania chcemy być bardziej międzynarodowi. Wspomniał Pan, że umiędzynarodowienie to wyjazdy i wymiany studenckie. Czy mógłby Pan powiedzieć coś więcej na ten temat? Mówimy tutaj o kontaktach międzynarodowych dydaktyki. Co roku wyjeżdża około 300 naszych studentów zdecydowana większość, bo jakieś 270, na studia, a około 30 na praktyki. Dokąd się udają? Wiadomo, jesteśmy w Europie, w Unii, więc zdecydowana większość wyjeżdża na studia w ramach programu Erasmus. Choć warto dodać, że wyraźnie wzrasta liczba wyjeżdżających poza Europę. Natomiast jeśli chodzi o przyjazdy, to cieszymy się, że różnica między liczbą wyjeżdżających a przyjeżdżających się zmniejsza. W tej chwili mamy blisko 200 studentów z zagranicy, którzy chcą u nas studiować przyrost w ostatnich latach wynosił po 25% rocznie. prof. Maciej Żukowski Prorektor ds. Nauki i Współpracy z Zagranicą, Katedra Pracy i Polityki Społecznej. Przewodniczący Komisji Rektorskiej ds. Nagród Rektora dla Nauczycieli Akademickich, przewodniczący Rady Centrum Informatyki, członek Rady Wydziału Ekonomii. A jak w praktyce wygląda umiędzynarodowienie nauki? Czy pracownicy uczelni prowadzą jakieś projekty ze swoimi kolegami z zagranicy? Oczywiście! Mój pion obejmuje naukę i współpracę z zagranicą i te dwie rzeczy się wiążą. Wyjazdy pracowników częściowo mają charakter dydaktyczny naukowcy mogą wyjechać w ramach programu Erasmus i prowadzić zajęcia. Zainteresowanie takimi wyjazdami rośnie, choć i tak są to mniejsze liczby niż w przypadku wyjazdów studenckich ostatnio wyjechało 45 nauczycieli akademickich. Inną sprawą są kontakty naukowe. Tutaj mamy wyjazdy na konferencje (100 rocznie) i wspólne projekty. Te ostatnie to oczywiście wyjazdy, ale również osobiste kontakty naukowców. Bywa tak, że każdy z nich pracuje indywidualnie na swojej uczelni, ale kontaktuje się z partnerami zagranicznymi. Obecnie prowadzimy kilka międzynarodowych projektów, m.in. na Wydziale Ekonomii, a także w obu katedrach informatycznych na WiGE. Warto dodać, że dwa lata temu uruchomiliśmy program doktorski w języku angielskim skierowany do doktorantów z Polski i zagranicy, a także specjalną grupę dla słuchaczy z Izraela. Jesteśmy z tego bardzo dumni. Realizujemy też doktoraty w trybie podwójnego promotorstwa. Polega on na tym, że nasz doktorant posiada dwóch promotorów jednego z naszej, a jednego z zagranicznej uczelni partnerskiej i, pisząc jedną pracę, zdobywa dwa dyplomy doktorskie. To rozwiązanie jednak dopiero startuje i powoli

17 NAUKA 17 Wciąż dużo do zrobienia mamy też w zakresie studiów anglojęzycznych. W chwili obecnej nie mamy nawet stu studentów, którzy studiują w pełni w języku angielskim. To mało. Uważamy, że potencjał jest znacznie większy. Zajęcia w języku angielskim są z pewnością atrakcyjną propozycją dla studentów z zagranicy, ale czy są jeszcze inne powody, dla których powinni tu studiować? Jesteśmy przekonani, że jesteśmy bardzo atrakcyjnym miejscem pod kilkoma względami. Po pierwsze Polska jako kraj jest bardzo ciekawa sama w sobie, ma interesującą historię, wiele atrakcji, bogatą kulturę. Po drugie Polska to kraj bardzo sympatycznych ludzi. Po trzecie przebywający w tym kraju młodzi ludzie mogą uczestniczyć w niesamowitym doświadczeniu, jakim jest nasza transformacja i wynikająca z niej szybkość zmian. Kolejna sprawa jesteśmy tani. Sam Poznań natomiast ma dobre położenie przyjeżdżając do stolicy Wielkopolski można w łatwy sposób poznać Berlin, nie mówiąc już o innych miejscach w samej Polsce.. Mamy wiele zalet, trzeba tylko o nich informować! Świadomość zalet naszego kraju jest wciąż niska. Umiędzynarodowienie nie jest celem samym w sobie, jest środkiem do polepszenia nauki i dydaktyki. Dzięki temu realizujemy ciekawe badania, osiągamy dobre wyniki, zapewniamy lepsze wykształcenie. się rozwija. Staramy się też organizować duże, międzynarodowe konferencje (np. Global Finanse Conference). Co Uczelnia chce osiągnąć poprzez wymienione działania? Co ma jej dać to umiędzynarodowienie? Lepszą jakość nauki i dydaktyki. Nawiązując do Pani wcześniejszego pytania ponieważ ekonomia i nauka jest w dużym stopniu globalna, a świat jest jedną wielką całością, to całością musi być również nauka i dydaktyka. Umiędzynarodowienie nie jest więc celem samym w sobie, jest środkiem do polepszenia tych dwóch obszarów. Dzięki temu realizujemy ciekawe badania, osiągamy dobre wyniki, zapewniamy lepsze wykształcenie. Czy udaje się realizować wszystkie zamierzone cele? Czy są obszary, w których trzeba zrobić więcej? Mówiłem o wielu pozytywach, ale oczywiście mamy jeszcze wiele do zrobienia. Na pewno powinniśmy być bardziej aktywni i mobilni. Co rozumiem pod tymi pojęciami? Aktywność to występowanie po granty i środki na badania. My ciągle jesteśmy trochę pasywni, czekamy. Pracownicy rzadko występują po dofinansowania, składają mało wniosków. Dotyczy to grantów polskich, ale przede wszystkim zagranicznych. To jest na pewno problem. Kolejna sprawa to mobilność. Chcielibyśmy, żeby więcej osób wyjeżdżało, żeby wyjazdy były elementem rozwoju. Nie można przecież funkcjonować jako naukowiec i dydaktyk, nie wyjeżdżając. Wydaje mi się, że to nie tylko problem naukowców. W naszej mentalności jest coś takiego, że nie jesteśmy skłonni do zmian i przeprowadzek. To prawda. Mobilność wśród studentów też jest wciąż za mała. Czasami jesteśmy zaniepokojeni tym, że niektórzy z nich uważają, że gdy pracują i realizują karierę, nie mogą wyjechać za granicę. Uważam, że rezygnacja z możliwości wyjazdu to błąd. To nie jest strata czasu, ale inwestycja i kapitał, które w przyszłości będą procentować. Wciąż dużo do zrobienia mamy też w zakresie studiów anglojęzycznych. W chwili obecnej nie mamy nawet stu studentów, którzy studiują w pełni w języku angielskim. To mało. Uważamy, że potencjał jest znacznie większy. Czy należy rozumieć, że to są właśnie Pańskie cele jako Prorektora ds. Współpracy z Zagranicą? W dużym stopniu. Umiędzynarodowienie, aktywność, mobilność. To się przekłada na konkretne działania, które mają te cele zrealizować. Znam kilka osób, które przyjechały do Polski i były pozytywnie zaskoczone! Dokładnie! Ponieważ oczekiwania i świadomość są niskie, to prawie zawsze goście z zagranicy są mile zaskoczeni. Oczywiście jako uczelnia staramy się bardzo intensywnie promować, uczestniczymy też w szerszych działaniach krajowych czy miejskich. Jest program Study In Poland, mamy dobrze działające organizacje takie jak Erasmus Student Network, pomagające studentom z zagranicy. To silne argumenty. Można zauważyć, że sprawy zawodowe są dla Pana niezwykle ważne. Czy ma Pan jeszcze czas na hobby? Czym się Pan interesuje poza pracą? Trochę czasu mam! Zawsze interesowałem się tym, co mnie otacza. Dużo czytam na temat świata i jego historii, interesuję się historią sztuki. Ze względu na moje zainteresowania ten międzynarodowy obszar pracy zawodowej bardzo mi leży. Moją pasją jest też krajoznawstwo kiedyś byłem aktywnym pilotem wycieczek, mam uprawnienia przewodnika po Poznaniu. Poza tym lubię muzykę i staram się regularnie chodzić na koncerty. Ma Pan wiele cech, które są przydatne na stanowisku Prorektora ds. Współpracy z Zagranicą. Czy są jeszcze inne, które pomogłyby pełnić tę funkcję? Czego by Pan sobie życzył? To, co powiem, nie będzie żadnym odkryciem. Myślę bowiem, że tak, jak na każdym innym stanowisku, na moim potrzebna jest większa otwartość i pozytywne nastawienie. I to jest najważniejsze dostrzeganie raczej plusów niż minusów i traktowanie problemów jako szans, nie zmartwień.

18 18 NAUKA Dobrze zarządzać wiedzą O poszukiwaniu właściwego modelu szkolnictwa wyższego, dostosowaniu nauczania do obecnych realiów i zarządzaniu wiedzą rozmawiamy z dr. hab. Janem Fazlagiciem, prof. nadzw. UEP. Rozmawiała Natalia wrońska Jak na przestrzeni ostatnich lat zmieniała się polska oświata? Czym różni się oświata początków lat 90. od tej dzisiejszej? Oświata jest elementem polityki państwa, dlatego na zmiany trzeba patrzeć przez pryzmat polityki. Polska oświata zasadniczo zmieniła się dopiero po 10 latach od upadku komunizmu w 1999 r., kiedy wprowadzono reformę systemu edukacyjnego. Można powiedzieć, że wtedy też skończył się komunizm w oświacie. Powiedział Pan, że oświata to element polityki państwa, który zmienia się razem z nim. Jednak sama forma nauczania w szkołach, czyli istniejący od 200 lat system lekcyjno- -klasowy, zasadniczo się nie zmienił. Zgadza się, nie zmienił się. I nadal nie ma pomysłu, co z nim zrobić. Wszystkie zmiany, które się dokonują, to tylko dodatki do tego systemu. Gadżety elektroniczne, tablice interaktywne, komputery to tylko jego rozwinięcia. Wprowadzanie nowych mediów do szkół nie jest rewolucją książka elektroniczna to nadal książka. Czy w związku z tym kadra naukowa powinna postawić na samokształcenie? To jest właśnie pytanie o rozwiązania systemowe. Czy powinniśmy stawiać na samokształcenie (zakładając, że naukowcy posiadają wystarczające pokłady motywacji wewnętrznej), czy czekać na ingerencję państwa (które odgrywać miałoby role motywatora zewnętrznego). Antoine de Saint-Exupéry powiedział, że aby zbudować statek należy zarazić ludzi nieograprof. Jan Fazlagić Katedra Badań Rynku i Usług Zainteresowania naukowe: zarządzanie wiedzą, strategia marketingowa przedsiębiorstw usługowych, kapitał intelektualny, marketingowe zarządzanie szkołą, zarządzanie w oświacie. A czy zgodziłby się Pan ze stwierdzeniem, że ten system nie przystaje do dzisiejszych realiów? Jest to stwierdzenie dość populistyczne. Nie można mówić, że szkoła musi dostosować się do realiów. Możemy to zdanie odwrócić i powiedzieć, że to realia są kształtowane przez ludzi, którzy tę szkołę opuszczają. Szkoła musi pracować w perspektywie życia całego pokolenia czy człowieka, który ją opuszcza. Ocena jej na podstawie tego, czy absolwent przystaje do wymagań pracodawcy, to spłycanie tematu. Ważniejsze jest ocenianie długoterminowych efektów funkcjonowania szkoły. A jakie zmiany dokonały się w zakresie szkolnictwa wyższego? Czy można w ogóle mówić o jakichkolwiek zmianach? Ze szkolnictwem wyższym jest inna sprawa, ponieważ nie jest ono obowiązkowe. Pod tym względem Polska była przez liczby szkół wyższych do wielkości populacji jest najwyższy w Europie. Jednak to tylko rozwój ilościowy. Czyli rozwój jakościowy nie idzie z nim w parze? Nie idzie, bo nie można mówić o rozwoju jakościowym bez kadr. A tutaj nie mamy żadnych wielkich postępów. Jakość wielu naszych naukowców, która jest zatrudniona w szkołach wyższych, pozostawia wiele do życzenia. Mobilność polskich naukowców jest ciągle niewielka w stosunku do zagranicznych. Znalezienie osób, które były na większej liczbie staży czy wyjazdów zagranicznych to ciągle trudne zadanie. wiele lat zacofana. W latach 80. XX wieku bardzo niewielki odsetek Polaków posiadał wyższe wykształcenie. Ambicją polityków była zmiana tego stanu. Zapalono więc zielone światło dla rozwoju szkolnictwa wyższego w aspekcie ilościowym, w wyniku czego powstał boom edukacyjny. Stosunek niczoną miłością do morza, zamiast kazać im zbierać drewno na budowę. Kiedyś, w znaczeniu tradycyjnym, szkolnictwo wyższe oparte było na modelu, w którym zatrudniało się ludzi o wysokim poziomie samoorganizacji i dużej chęci do samodoskonalenia. Po prostu będąc w szkolnictwie ci ludzie sami się kształcili i rozwijali, a wie-

19 NAUKA 19 Dziś młoda elita intelektualna ma wybór, jakiego nie miała 30 czy 50 lat temu: praca w firmie doradczej czy praca na uczelni? dza była przekazywana z mistrza na ucznia. Dziś zmienia się wiele. Inaczej wygląda proces doboru kadr do nauki. Dziś młoda elita intelektualna ma wybór, jakiego nie miała 30 czy 50 lat temu: praca w firmie doradczej czy praca na uczelni? Ze względu na niebywałą mobilność, naukowcy nie uczą się od swojego szefa, jak to było kiedyś, a mają wiele innych inspiracji. Są staże międzynarodowe, stypendia, w ten sposób zmienia się sposób doskonalenia. Oczywiście zmienia się w teorii, bo w praktyce naukowcy nie podchwycili tego światowego trendu na dużą skalę. Mobilność polskich naukowców jest ciągle niewielka w stosunku do zagranicznych. Znalezienie osób, które były na większej liczbie staży czy wyjazdów zagranicznych, to ciągle trudne zadanie. Czy można więc powiedzieć, że zarządzanie wiedzą w tym zakresie nie jest zbyt dobre? Ogólnie rzecz biorąc tak, można użyć takiego stwierdzenia. Choć chciałbym zauważyć, że samo zarządzanie wiedzą to termin, którego używa się w innych dziedzinach wiedzy. A konkretniej? Można go używać raczej na poziomie przedsiębiorstw czy organizacji. Możemy mówić o zarządzaniu wiedzą w jakiejś branży czy sektorze. Raczej nie mówi się o tym w kontekście całego obszaru gospodarki. Na czym zarządzanie wiedzą polega? Zanim to wyjaśnię muszę powiedzieć, że zarządzanie wiedzą nie jest niczym nowym. To po prostu lepszy termin określający skoncentrowanie się na wiedzy. Chodzi o to, żeby kierownictwo firmy, dbając o rozwój zasobów, efektywność i organizację, patrzyło na to wszystko przez pryzmat wiedzy. To właśnie ona jest tym najważniejszym zasobem. Jeżeli firma zajmuje się badaniem rynku i zastosujemy fokus na wiedzę, to mówimy o pozyskiwaniu wiedzy z rynku. Jeżeli mówimy o rekrutacji, to w tym fokusie na wiedzę mówimy o pozyskiwaniu wiedzy pracownika. Mówiąc prosto i na temat: zarządzanie wiedzą to po prostu zdrowy rozsądek. Niestety, nie jest to powszechna praktyka. Czy to zarządzanie wiedzą przekłada się na realne zyski czy wzrost gospodarczy? Jest to ze sobą powiązane, choć bardzo trudno jest to udowodnić. Nie ma bowiem bezpośredniego przełożenia zarządzania wiedzą na zyski. To są zawsze powiązania pośrednie. Przykładowo: zarządzanie wiedzą zwiększa jakość, pracownicy lepiej się czują w przypadku wprowadzenia zarządzania wiedzą. To skutkuje podwyższeniem ich morale i większą chęcią do współpracy z klientem. Dopiero na końcu pojawiają się efekty ekonomiczne. Peter Drucker powiedział, że żeby dobrze zarządzać innymi, trzeba dobrze zarządzać sobą. Ja bym powiedział, parafrazując, że żeby dobrze zarządzać cudzą wiedzą, trzeba dobrze zarządzać swoją własną Skoro nie ma bezpośredniego powiązania między zarządzaniem wiedzą a zyskami, to czy łatwo jest przekonać przedsiębiorców do wprowadzenia tej metody? Jest kwestia zaufania. Poza tym trzeba powiedzieć, że zarządzanie wiedzą nie jest wskazane dla wszystkich firm. Oczywiście, istnieją firmy, w których wiedza jest głównym zasobem, np. w branży medycznej, doradczej czy szkoleniowej. Natomiast istnieją też firmy produkcyjne, w których produktem nie jest wiedza, a konkretny, materialny przedmiot. Czy polskie firmy zdają sobie sprawę z tego, jak ważne jest zarządzanie wiedzą? Czy może jest to metoda, która dopiero zdobywa zaufanie? Trudno tu o generalizowanie. Znam firmy, które wiedzę rozumieją i dbają o nią, ale to wynika bardzo często ze ścieżki życiowej czy nastawienia samego właściciela. Mamy różnych przedsiębiorców, każdy z nich ma własne założenia co do tego, co daje sukces w biznesie. Ci, którzy czują, że z powodu wiedzy dorobili się, sami będą o zarządzanie wiedzą dbali. Inni niekoniecznie. Warto zainwestować w wiedzę? Tak, warto zainwestować, ale trzeba przede wszystkim zacząć od siebie. Peter Drucker powiedział, że żeby dobrze zarządzać innymi, trzeba dobrze zarządzać sobą. Ja bym powiedział, parafrazując, że żeby dobrze zarządzać cudzą wiedzą, trzeba dobrze zarządzać swoją własną.

20 20 NAUKA Polityka społeczna z kalkulatorem Rozmowa z prof. dr. hab. Janem Szambelańczykiem, prof. zw. UEP, kierownikiem Katedry Pracy i Polityki Społecznej. ROZMAWIAŁ dr Marcin Piechocki Kierunek Polityka Społeczna otrzymał nagrodę Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w konkursie o dotację projakościową (1 mln zł) na koncepcję wzorcowych efektów kształcenia. Zajął dziesiąte miejsce, pierwsze wśród uczelni ekonomicznych oraz pierwsze wśród uczelni w Poznaniu. W konkursie nagrodzono 62 kierunki studiów, prowadzone przez 37 uczelni z 17 polskich miast. To ważne wyróżnienie dla tak młodego kierunku. Jakie były okoliczności jego powstania? Praojcem pomysłu był Komitet Nauk o Pracy i Polityce Społecznej, na którego forum toczyły się dyskusje o stworzeniu takiego kierunku studiów. Wyzwanie podjęły dwie instytucje: Uniwersytet Warszawski, który uruchomił kierunek o profilu politologicznym oraz ówczesna Akademia Ekonomiczna w Poznaniu. Działający w Komitecie ekonomiści stwierdzili, że dla wdrażania nowoczesnej polityki społecznej w Polsce potrzebni są absolwenci, którzy potrafią stosować zasady i metody ekonomii dla realizacji celów polityki społecznej. W tym czasie Komitetowi przewodniczył profesor Józef Orczyk, zasiadał w nim także obecny prorektor, prof. Maciej Żukowski. Oni byli ojcami chrzestnymi tego kierunku na naszej uczelni. W prace organizacyjne zaangażował się mocno dr Piotr Michoń, który dostrzegał celowość utworzenia w ramach nowego kierunku takiej specjalności, która przygotowywałaby do podejmowania problematyki polityki społecznej w kategoriach ekonomicznych. Ostatecznie powstał kierunek z dwoma specjalnościami (finanse i zarządzanie usługami społecznymi oraz komunikacja), zgodnymi z obowiązującymi wtedy standardami. W 2012 r. opracowaliśmy wzorcowe efekty kształcenia odpowiadające obszarowi nauk społecznych w ramach wdrażania krajowych ram kwalifikacji. Respektując wymagania ustaprof. Jan Szambelańczyk Kierownik Katedry Pracy i Polityki Społecznej Wiceprezes Zarządu Fundacji Uniwersytetu Ekonomicznego, członek Senackiej Komisji ds. Budżetu i Finansów, członek Wydziałowej Komisji ds. Organizacji i Promocji, członek Wydziałowej Komisji ds. Studiów Doktoranckich. Problematyka naukowa: bankowość i systemy bankowe, zarządzanie kadrami.