rhetorike, od wyrazu ῥήτωρ

Transkrypt

1 W KRĘGU RETORYKI

2 Retoryka Retoryka(gr. ῥητορική rhetorike, od wyrazu ῥήτωρ rhetor "mówca") krasomówstwo, sztuka wymowy, umiejętność dobrego i rzetelnego przekonywania słuchaczy, czyli przekazywania treści perswazyjnych. Słowo rhetor miało w kulturze helleńskiej kilka znaczeń: mówca publiczny na zgromadzeniu, mąż stanu, polityk, wydający wyrok sędzia, nauczyciel wymowy, człowiek wykształcony, krasomówca itd.

3 Starożytność Retoryka została skatalogowana w starożytnej Grecji, prawdopodobnie w VI w. p.n.e. na Sycylii wśród uczniów filozofa Empedoklesa, gdzie uczyli jej Koraks i Tejzjasz. To właśnie Koraks miał być autorem pierwszego podręcznika wymowy.

4 Rozkwitowi sztuki wymowy sprzyjała również demokracja ateńska w której obowiązywała zasada równego prawa obywateli, do przemawiania na zgromadzeniach publicznych. Po upadku władcy Sycylii, króla Hierona, liczne sprawy sądowe o odzyskanie skonfiskowanych majątków doprowadziły do rozwoju oratorstwa. W trakcie tych spraw obywatele wygłaszali w swoim imieniu mowy oskarżycielskie lub obrończe.

5 Starożytność W II i I wieku p.n.e. retoryka zdobyła wpływy w kulturze politycznej Rzymu, zaczęły też powstawać łacińskie szkoły retoryki. Retoryka stała się najważniejszą częścią humanistycznej edukacji na uniwersytetach, a mowa jednym z najpopularniejszych gatunków literackich.

6 Zachowana została ciągłość następstwa nauczycieli i mistrzów. Po Koraksie nastąpił Tejzjasz z Syrakuzy, który dowodził, że wymowy można się nauczyć i można jej nauczać. Po nim przyszedł Isokrates, który podzielił retorykę na części sztuki, czyli inwencję, dyspozycję i elokucję. Isokrates sprzeciwiał się sofistom, niepopularnym wówczas wędrownym, najemnym adwokatom, głoszącym cnoty obywatelskie, gdyż podejmowali się oni zarówno obrony jak i oskarżenia na podstawie gotowych wzorów przemów. Wierzył on we wrodzony talent mówcy rozwijany w nieustannych ćwiczeniach.

7 Najważniejsze starożytne podręczniki retoryki to m.in. : Sztuka retoryki Arystotelesa z IV wieku p.n.e., O mówcy Cycerona z I wieku p.n.e., Kształcenie mówcy Kwintyliana z I wieku n.e. anonimowy traktat Rhetorica ad Herennium z I wieku n.e. Z retoryki klasycznej wywodzi się większość środków stylistycznych stosowanych do dziś w literaturze.

8 Arystoteles określał retorykę jako moc dostrzegania tego, co w każdej sprawie może być przekonujące. Inny Grecki filozof zwykł mawiać, że retoryka zwykła prowadzić człowieka za pomocą mowy do tego, czego pragnie mówca. Retoryka w olbrzymiej mierze posługuje się perswazją.

9 Słynni starożytni oratorzy: Gorgiasz, Perykles, Demostenes, Izokrates, Cyceron Kato Starszy

10 W I wieku powstał traktat Peri hypsous, Dionisiou e Longinus (O wzniosłości, Dionizjusz lub Longinus), którego autora z racji nieznanego nazwiska przywykło się nazywać Pseudo Longinusem. Traktat ten wywarł ogromny wpływ na sztukę retoryki ze względu na poglądy autora na źródła twórczości prozaika i poety.

11 Średniowiecze W średniowieczu wraz z gramatyką i dialektyką tworzyła trivium sztuk wyzwolonych. Tradycję retoryczną kontynuowano m.in. w komentarzach do podręcznika Rhetorica ad Herennium.

12 Renesans Rozkwit retoryki w renesansie przyspieszył wynalazek druku oraz odnalezienie nieznanych dotąd pism starożytnych retorów, m.in. Cycerona i Kwintyliana. Rozpowszechnił się styl cyceroniański, odznaczający się wyjątkowym kunsztem stylistycznym.

13 Renesans: retoryka w Polsce Ważnym wydarzeniem w dziejach renesansu w Polsce była działalność Filipa Buonaccorsiego, zwanego Kallimachem. Poziom wiedzy teoretycznej był w Polsce nader wysoki. Poeta Maciej Sarbiewski uważał, że figury retoryczne mają zastosowanie zarówno w poezji jak i w oratorstwie. Odnowę retoryki zawdzięcza się Stanisławowi Konarskiemu, reformatorowi szkolnictwa pijarskiego i założycielowi Collegium Nobilium. Łącząc retorykę z logiką i etyką indywidualną i społeczną Konarski wracał do starych i starożytnych zasad wychowania mówcy. Najobszerniejszym i najbardziej kompetentnym opracowaniem retoryki i dziedzin pokrewnych swych czasów było obszerne dzieło Stanisława Kostki Potockiego O wymowie i stylu.

14 Barok W baroku retoryka została zdominowana przez azjanizm, charakteryzujący się przerostem formy nad treścią, stylem wybujałym, obfitującym w tropy i figury retoryczne, kwiecistością i patetycznością wypowiedzi. Teoria retoryki oderwała się od filozofii, szczególnie logiki, stając się sztuką zadziwiania odbiorcy zabiegami słownymi.

15 Oświecenie Upadek retoryki, jaki nastąpił w oświeceniu, wynikał głównie z rozwoju gramatyki uniwersalnej. Ponieważ to gramatykę uważano za sztukę logicznego mówienia, retoryka została odsunięta na dalszy plan i ograniczona do sztuki pisania.

16 Romantyzm W romantyzmie teoria retoryki uległa jeszcze większej marginalizacji, co wiązało się z nastaniem nowej estetyki, zerwaniem z kultem autorytetu, odstąpieniem od hierarchii sztuk wyzwolonych.

17 Funkcje retoryki informacyjna, skierowana do intelektu odbiorcy, argumentująca racjonalnie; estetyczna, wywołująca zachwyt, urzekająca pięknem formy, emocjonalna, opanowująca wolę słuchacza, wzruszająca, argumentująca emocjonalnie. Retoryka uznawana jest za znaczący instrument życia politycznego i biznesu, instrument niezwykle przydatny w praktyce public relations.

18 Wyróżniamy trzy rodzaje mów retorycznych: mowa doradcza, mowa osądzająca mowa prezentacyjna.

19 Bibliografia: Czym jest retoryka? rogalinski.com.pl, Michał Kuziak: Jak mówić, rozmawiać, przemawiać? Wydawnictwo Park, Bielsko-Biała Korolko M., Sztuka retoryki, Warszawa Ziomek J., Retoryka opisowa, Warszawa 1990.