Bóbr europejski Castor fiber w Polsce północno-wschodniej - chronić czy zarządzać?

Transkrypt

1 Bóbr europejski Castor fiber w Polsce północno-wschodniej - chronić czy zarządzać? Fot.L.K. Czesław Hołdyński Katedra Botaniki i Ochrony Przyrody Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Kraj Liczność Rosja (Castor fiber) 35 Rosja (Castor canadensis) 4 Szwecja 1 Łotwa 1 Norwegia 5 Litwa 45 Białoruś? 2 Polska 35 Finlandia (Castor fiber) 135 Finlandia (Castor canadensis) 12 Aktualnie bóbr europejski występuje w całej Europie z wyjątkiem Wielkiej Brytanii, Włoch, Półwyspu Iberyjskiego, w Azji na terytorium Rosji i nielicznie w Mongolii i Chinach. Cała populacja euroazjatycka bobrów liczy ponad 9 tysięcy osobników. Niemcy 11 Estonia 1 Francja 1 Kazachstan 22 Austria 1 Chiny 6 Słowacja 1 Szwajcaria 35 Mongolia 35 Czechy 2 1

2 Stan ilościowy krajowej populacji bobra europejskiego Castor fiber Główne centra występowania bobra w Polsce Źródło: Goździewski J. 28 2

3 Zagęszczenie bobra europejskiego w 27 roku w ówczesnym województwie suwalskim Średnie zagęszczenie populacji wynosi 16,9 rodzin/1 km 2 (67,6 osob./km 2 ) Najniższe zagęszczenie - do 1 rodzin/1 km 2 obejmujące 28% powierzchni to tereny otwarte, krajobraz rolniczy - rejon Olecka i Ełku. Liczebność populacji bobra europejskiego w Polsce w latach Źródło: Giżejewski Z., Goździewski J Zarządzanie populacjami zwierząt, Warszawa, pp:

4 Liczba stanowisk rodzinnych 42 Liczba osobników Powierzchnia przypadająca na 1 rodzinę 359,2 ha Średnia liczba osobników na 1 ha 11,13 Czynne stanowiska rodzin bobrowych Castor fiber w Wigierskim Parku Narodowym w latach Źródło: Wigierski Park Narodowy; Hołdyński Cz., Zawadzka D Bóbr europejski występowanie na terenie województwa warmińsko-mazurskiego 4

5 Zaporowo Górowo Iła. Gołdap Czerw. Dw. Orneta Bartoszyce Młynary Wichrowo Wipsowo Dobrocin Olsztyn Miłomłyn Kudypy St. Jabłonki Borki Srokowo Giżycko Mrągowo Maskulińskie Strzałowo Drygały Olecko Ełk Susz Iława N. Ramuki Jagiełek Kropele Spychowo Pisz Olsztynek Jedwabno Szczytno Myszyniec Nidzica Wielbark Lidzbark Parciaki Przasnysz Dwukoły Ciechanów Ostrołęka Przestrzenne rozmieszczenie ugrupowań rodzinnych bobra europejskiego w nadleśnictwach w roku 28 Źródło: Siedliska i gatunki Natura 2. Raport z inwentaryzacji przyrodniczej przeprowadzonej w lasach RDLP w Olsztynie i części RDLP w Białymstoku w latach Lp. Nadleśnictwo Ilość stan. bobrów 1. Bartoszyce Ciechanów Dobrocin Dwukoły Górowo Ił Iława Jagiełek Jedwabno Korpele 8 1. Kudypy Lidzbark Miłomłyn Młynary Mrągowo Myszyniec Nidzica 23 Liczba stanowisk rodzinnych bobra w nadleśnictwach RDLP Olsztyn wg ewidencji w roku 213 Lp. Nadleśnictwo Ilość stan. bobrów 17. Nowe Ramuki Olsztyn Olsztynek 9 2. Orneta Ostrołęka Parciaki Przasnysz Spychowo Srokowo Stare Jabłonki Strzałowo Susz Szczytno 5 3. Wichrowo Wielbark Wipsowo Zaporowo 13 RAZEM x 4 =

6 Dobrocin Jedwabno Kudypy Mrągowo Spychowo Zaporowo rok rok RDLP Dynamika liczebności ugrupowań rodzinnych bobra europejskiego w wybranych nadleśnictwach RDLP Olsztyn Areał przypadający na jedną rodzinę bobrową w nadleśnictwach RDLP Olsztyn (213 r.) [ha] Źródło: RDLP Olsztyn 6

7 Liczba bobrów na 1 ha w nadleśnictwach RDLP Olsztyn (216 r.) [szt.] Źródło: RDLP Olsztyn Ile jest bobrów w północno-wschodniej Polsce? RDLP Olsztyn, RDLP Białystok (Invent osobników) około 15 zgłoszone szkody RDOŚ Olsztyn (136 x 4) zgłoszone szkody RDOŚ Białystok (1356 x 4) Wigierski Park Narodowy 168 Biebrzański Park Narodowy? Brak danych z obszarów nie zarządzanych przez LP (za wyj. obszarów gdzie zgłoszono szkody) Łącznie północno-wschodnia Polska ? 7

8 Koszty społeczne utrzymania wysokich zasobów populacji bobra europejskiego Fot. Cz.H RDOŚ Olsztyn RDOŚ Białystok średnio średnio Liczba zgłoszeń szkód spowodowanych przez bobry Źródło: RDOŚ Olsztyn, RDOŚ Białystok 8

9 tyś. zł woj. warm.-maz woj. podlaskie średnio średnio Odszkodowania wypłacone właścicielom nieruchomości za szkody spowodowane przez bobry (w tyś. zł) Źródło: RDOŚ Olsztyn, RDOŚ Białystok tyś. m rok Martwe drewno [tyś. m 3 ] Wykazano statystycznie istotną zależność pomiędzy liczbą stanowisk bobrowych (szt.) a ilością martwego drewna (tys.m 3 ), o czym świadczy wysoka wartość współczynnika korelacji (R 2 ) Fot. Cz.H. Łączna masa ściętych przez bobry drzew w nadleśnictwach RDLP Olsztyn w latach Źródło: Invent RDLP Olsztyn 9

10 ha rok Podtopiona powierzchnia leśna Wykazano statystycznie istotną zależność pomiędzy liczbą stanowisk bobrowych (szt.) a wielkością podtopionej powierzchni leśnej (ha), o czym świadczy wysoka wartość współczynnika korelacji (R 2 ) Fot. Cz.H. Fot. Cz.H. Łączna powierzchnia podtopionych przez bobry drzewostanów, młodników i upraw w nadleśnictwach RDLP Olsztyn w latach Źródło: Invent RDLP Olsztyn ha Podtopiona powierzchnia użytków zielonych rok Wykazano statystycznie istotną zależność pomiędzy liczbą stanowisk bobrowych (szt.) a wielkością podtopionej powierzchni użytków zielonych (ha), o czym świadczy wysoka wartość współczynnika korelacji (R 2 ) Fot. Cz.H. Łączna powierzchnia zalanych przez bobry użytków zielonych w nadleśnictwach RDLP Olsztyn w latach Źródło: Invent RDLP Olsztyn 1

11 1.9% 59, ha 794,8 ha 24.6% - podtopienia - ścięty drzewostan - zgryzania, złamania 73.5% 2 373, ha Struktura szkód spowodowanych przez bobra europejskiego w nadleśnictwach RDLP Olsztyn w 216 roku Fot. Cz.H. Źródło: RDLP Olsztyn, Invent podtopienia - ścięty drzewostan - zgryzania, złamania 164, ha 5.9%.9% 22,4 ha 184,7 ha 6.2% 31,6 ha 18,6 ha 23.7% 36.1% 5.% 57.7% 26.3% 93.2% 2 581,6 ha 295,6 ha 2,7 ha Dojrzały drzewostan Młodnik Uprawy 39,3 ha Struktura szkód spowodowanych przez bobra europejskiego w nadleśnictwach RDLP Białystok w roku 216 Źródło: RDLP Białystok, Invent

12 Szkody bobrowe na 1 ha w nadleśnictwach RDLP Olsztyn (216 r.) [ha] Źródło: RDLP Olsztyn Wykazano statystycznie istotną (liniową) zależność pomiędzy liczbą osobników bobrów a wielkością wyrządzonych szkód w przeliczeniu na 1 ha, o czym świadczy wysoka wartość współczynnika korelacji R 2 =,85 12

13 Szkody bobrowe na 1 ha w nadleśnictwach RDLP Białystok (216 r.) [ha] Źródło: RDLP Białystok Jak zarządzać ochroną bobra europejskiego? Prof. Wirgiliusz Żurowski ze Stacji Badawczej PAN w Popielnie w 1976 r. pisał w Łowcu Polskim: tylko czynne zajęcie się bobrem i powiązanie jego ochrony z aspektem gospodarczym może je zachować dla przyszłych pokoleń... 13

14 Ważniejsze założenia aktywnej ochrony bobra europejskiego w Polsce utrzymanie dotychczasowego statusu częściowej ochrony bobra europejskiego jako populacji; ochrona bierna jego naturalnych środowisk nie kolidujących z dotychczasową gospodarką rolniczą; tolerowanie gospodarczo znośnych szkód drzewostanie na obszarach LP; dokonywanie okresowych inwentaryzacji populacji w kraju metodą punktów rozproszonych; w szerszym niż dotychczas stopniu stosowanie dostępnych formy zabezpieczeń przed szkodami bobrowymi. Ważniejsze założenia aktywnej ochrony bobra europejskiego w Polsce ujednolicenie i usprawnienie procedury szacowania szkód i wypłaty odszkodowań. W przypadku wyłączenia powierzchni z produkcji rolnej wypłata rekompensat za utracone korzyści materialne w systemie dopłat rolno-środowiskowych; w miejscach konfliktowych i na obszarach licznego występowania bobra zarządzanie liczebnością populacji w drodze odłowów i przesiedleń lub odstrzałów redukcyjnych. Usprawnienie i kontrola procedury wydawania pozwoleń. 14

15 Odłowy i przesiedlenia bobrów w ostatnim dziesięcioleciu 14 RDOŚ Białystok zezwolenia odłowione osobniki RDOŚ Olsztyn zezwolenia odłowione osobniki Źródło: RDOŚ Białystok, RDOŚ Olsztyn RDOŚ Białystok rok decyzje odstrzał RDOŚ Olsztyn rok decyzje odstrzał 174 Decyzje Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska oraz ich realizacje na redukcję bobra w województwie warmińsko-mazurskim i podlaskim Źródło: RDOŚ Białystok, RDOŚ Olsztyn 15

16 Zarządzenie RDOŚ w sprawie zezwolenia na czynności podlegające zakazom w stosunku do bobra europejskiego na obszarze Żuław Wiślanych Zarządzenie obowiązuje na okres 5 lat bez ograniczenia ilościowego Źródło: RDOŚ Olsztyn Umyślne zabijanie realizacja: Do osob. Do osob. Do osob. Do osob. 78 Porozumienie GDOŚ ZG PZŁ r. 16

17 PZL Białystok PZL Łomża PZL Suwałki PZL Olsztyn Zarządzenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Olsztynie i Białymstoku na czynności podlegające zakazom w stosunku do bobra europejskiego (art. 56 a ust. 1 i ust. 4 Ustawy o ochronie przyrody) Źródło: RDOŚ Białystok, RDOŚ Olsztyn Główne tezy Zarządzenia RDOŚ Zalecane obszary: stawy rybne w tym obiekty uznane za obwody hodowlane; podtapiane użytki zielone, niszczone uprawy i drzewostany; wały przeciwpowodziowe; miejsca, w których wypłacane odszkodowania wynoszą powyżej 15 tys. zł; miejsca konfliktowe, w których nie ma możliwości zastosowania działań alternatywnych. Czas realizacji zarządzenia: przez 3 lata w okresie 1 październik 28 luty Sposób realizacji zarządzenia: redukcja stanowiska rodzinnego a nie eliminacja osobników metodą rozproszoną 17

18 Gdzie bóbr europejski jest także w konflikcie z ochroną przyrody? - Siedliska Natura 2: źródliskowe lasy olchowe na niżu 91E-4 Rezerwat Źródła rzeki Łyna Fot. Cz.H. Gdzie bóbr europejski jest także w konflikcie z ochroną przyrody? - Siedliska Natura 2: niżowy łęg jesionowo-olszowy 91E-3 łegowe lasy dębowo-wiązowo-olszowe 91F 18

19 Gdzie bóbr europejski jest także w konflikcie z ochroną przyrody? - obszary łąkowe o wysokich zasobach flory i fauny chronionej i rzadkiej w skali regionalnej w sytuacji zagrażającej całkowitemu zalaniu Czynniki potencjalnie ograniczające liczebność północno-wschodniej populacji bobra europejskiego obniżenie potencjału reprodukcyjnego wynikającego z nadmiernego zagęszczenia śmiertelność z powodu wystąpienia chorób??? deficyt wody w środowisku wyeksploatowane po względem bazy żerowej środowisko drapieżnictwo ze strony wilka i rysia Intensywne zagospodarowanie terenów łąkowych (lokalnie) kłusownictwo, rozbieranie tam, płoszenie kolizje drogowe i utonięcia w zastawach rybackich (ok. 1% populacji) odłowy i uzasadnione odstrzały 19

20 Użytkowanie gospodarcze bobra - strój bobrowy - wonna, oleista wydzielina gruczołów prepucjalnych. Wcześniej był to lek na wiele chorób, obecnie jest wykorzystywany w przemyśle do produkcji leków i kosmetyków. - skóry z bobra - jadalne mięso A bobry mają się dobrze!!! Dziękuję Fot. Cz.H. 2