Wydawnictwo PLACET zaprasza Państwa do zapoznania się z naszą ofertą.

Transkrypt

1 1

2 Wydawnictwo PLACET zaprasza Państwa do zapoznania się z naszą ofertą. PLACET słowo niegdyś używane w naszym języku a zapożyczone z łaciny oznaczało: przyzwolenie, zgodę, a też,,podobać się. To właśnie przyjęliśmy za filozofię działania: w zgodzie, dla wygody i zadowolenia, przy pełnym zaufaniu autorów, czytelników i rynku. Od początku zajmujemy się też ściśle określoną tematyką, a mianowicie wydajemy tylko dzieła z dziedziny szeroko pojętego zarządzania przedsiębiorstwami, finansów i ekonomii. Zdajemy sobie sprawę, że jest to literatura trudna więc dokładamy starań redakcyjnych aby była zrozumiała dla każdego wykształconego czytelnika. Nie wydajemy książek z cyklu Jak wzbogacić się w jeden dzień, ale prace prezentujące rzetelną i nowoczesną wiedzę, które mogą być zarówno podręcznikami dla studiującej młodzieży, jak i podręcznikami-poradnikami służącymi dokształcaniu (samokształceniu) kadr kierowniczych przedsiębiorstw dostosowujących swoje struktury i metody zarządzania do stale przekształcającej się gospodarki rynkowej. Od początku istnienia komercyjnej sieci Internet w Polsce mamy swoją witrynę Tam można śledzić nowości i zamierzenia wydawnicze, a także skorzystać z Bazy wiedzy. Zapraszamy do lektury 2

3 3

4 Projekt okładki: Aleksandra Olszewska Redakcja: Leszek Plak Copyright by Jerzy Kisielnicki 2014 Wydawnictwo Placet 2014 Wydanie ebook, Warszawa 2014 Wszelkie prawa zastrzeżone. Publikacja ani jej części nie mogą być w żadnej formie i za pomocą jakichkolwiek środków technicznych reprodukowane bez zgody właściciela copyright. Wydawca: Wydawnictwo Placet Warszawa ul. Mickiewicza 18a/1 Tel. (22) Księgarnia internetowa: redakcja@placet.pl ISBN Warszawa

5 Spis treści Wstęp 7 Część I. Zarządzanie wspierane informatyką 11 Rozdział 1. Technologie informacyjne i komunikacyjne (ICT) w zarządzaniu 13 Rozdział 2. Zarządzanie informacją i wiedzą O informacji i wiedzy w zarządzaniu organizacją Informacje dla zarządzania (informacja zarządcza) Wiedza i jej rola w zarządzaniu Kapitał intelektualny i jego tworzenie 33 Rozdział 3. Infrastruktura zarządzania Informatyczna Infrastruktura Zarządzania (IIZ) jako element Systemu Informacyjnego Zarządzania (SIZ) Informatyka w zarządzaniu i jej powiązania z innymi dyscyplinami naukowymi System zarządzania system informacyjny system informatyczny 46 Rozdział 4. System informacyjny organizacji Budowa i zadania systemu informacyjnego zarządzania System informacyjny dla zarządzania wiedzą czyli jak wykorzystać posiadany kapitał intelektualny, jak absorbować i generować wiedzę w systemie informacyjnym Jakość systemu informacyjnego audyt systemu Generacje systemów informacyjnych zarządzania 74 Część II. Zastosowania 83 Rozdział 5. Zasoby informacyjne O zasobach informacyjnych Baza danych oraz baza baz czyli hurtownia danych Baza modeli i procedur Baza wiedzy Baza tekstowa Baza multimedialna 113 Rozdział 6. Zarządzanie zasobami informacyjnymi Systemy komunikacji z zasobami informacyjnymi Ochrona zasobów informacyjnych 118 Rozdział 7. Charakterystyka podstawowych systemów informacyjnych wspierających procesy zarządzania Wspomaganie zarządzania wybór systemu informacyjnego Systemy transakcyjne czyli systemy informacyjne I generacji Systemy wyszukiwania informacji i informowania kierownictwa systemy informacyjne II generacji Systemy doradcze, czyli systemy informacyjne III generacji Zintegrowane systemy informacyjne 157 Część III. E-zarządzanie 165 Rozdział 8. E-zarządzanie pojęcie i elementy E-zarządzanie pojęcia, modele, zadania E-zarządzanie w elektronicznej gospodarce Sieć komputerowa jako infrastruktura e-zarządzania 181 5

6 Rozdział 9. Wirtualizacja i jej elementy Wirtualizacja i wirtualne organizacje Technologie wirtualne TW Efekty i bariery zastosowania wirtualizacji 222 Rozdział 10. O niektórych zastosowaniach procedur e-zarządzania w gospodarce E-administracja (E-Government) Handel elektroniczny Bankowość elektroniczna E-logistyka E-nauczanie 255 Część IV. Zarządzanie projektami 267 Rozdział 11. Projekt Podejście projektowe w zarządzaniu Organizacja procesu projektowania systemy komunikacji stosowane w zespołach projektowych 278 Rozdział 12. Analiza organizacji Miejsce analizy w cyklu życia systemu Procedura i modele analizy podstawy Identyfikacja użytkowników i stawianych przez nich celów Wybrane modele analizy organizacji 306 Rozdział 13. Projektowanie systemu informacyjnego zarządzania O rozwiązaniach metodycznych Metodyki projektowania systemów informacyjnych Jakość projektu i procedur realizujących Doskonalenie projektu (kaizen, reengineering i X-engineering) Strategia realizacji projektu 365 Rozdział 14. Wdrażanie systemów informacyjnych Miejsce wdrażania w cyklu życia systemu Procedura wdrażania Zarządzanie procesem wdrażania Czynniki wpływające na efektywność wdrażania systemu 387 Część V. Społeczny, ekonomiczny i prawny kontekst zastosowań ICT 391 Rozdział 15. Społeczny kontekst zastosowań ICT Społeczeństwo informacyjne Kontekst etyczny i społeczna odpowiedzialność Narzędzia informatyczne komunikacji ze społeczeństwem Zagrożenie w budowie społeczeństwa informacyjnego cyberterroryzm 420 Rozdział 16. Ekonomiczny kontekst zastosowań ICT O ekonomicznej ocenie, czyli efekty i bariery zastosowań ICT Proces decyzyjny wyboru wariantu realizacji ICT Ocena efektywności ekonomicznej zastosowań informatyki Systemowa ocena efektywności ekonomicznej zastosowań ICT 442 Rozdział 17. Prawny kontekst zastosowań technologii informacyjnej 455 Rozdział 18. Postęp w technologii i zagrożenie kulturowe, czyli przetwarzanie w chmurze 467 Literatura 471 Indeks 476 6

7 Wstęp Książka poświęcona jest problematyce zarządzania wspomaganego komputerowo. Takie zarządzanie bardzo często nosi nazwę zarządzania 2.0. Zawsze, kiedy piszę kolejną książkę, zadaję sobie pytanie kim jest mój Czytelnik. Stosuję podejście projektowe, a jego pierwsze wskazanie brzmi określ potrzeby użytkownika tu Czytelnika. Dlatego podczas identyfikacji Twojej sylwetki Czytelniku, muszę spróbować odpowiedzieć na następujące pytania: Kim jesteś, tzn. jaką masz profesję, zasób wiedzy teoretycznej, doświadczenie? Jakie masz potrzeby i jaki ich segment pragniesz zaspokoić tą książką? I na koniec obawa, czy moja książka będzie na tyle atrakcyjna, że przy takim bogactwie publikacji z dziedziny zarządzania i informatyki, znajdę osobę, która będzie chciała jej poświęcić swój czas. Nie jest to kokieteria. Każdy autor uważa, że jego praca jest na pewno ciekawa i pożyteczna. Bez tego przekonania moje starania byłyby od razu skazane na porażkę. Wydaje się, że mam pewne podstawy, zawodowe i naukowe, aby napisać monografię osadzoną zarówno w zarządzaniu, jak i informatyce gospodarczej (zarządczej). W swojej karierze zawodowej pełniłem funkcję programisty (start), aż do menedżera projektu i dyrektora ds. projektowania w dużych firmach: Ośrodku Badawczo Rozwojowym Informatyki i w Centrum Projektowania i Zastosowania Informatyki ZETO-ZOWAR. Realizowałem szereg ogólnokrajowych projektów informatycznych, takich jak na przykład: System Rent i Emerytów dla ZUS, System Informatyczny Rachunkowości Elana Toruń, System wspomagania planowania przestrzennego Uper-Noteć, System informacji naukowo-technicznej SYNAT, System do wspomagania zarządzania policją RP. Miałem też epizody kariery w biznesie niezwiązane bezpośrednio z informatyką, gdzie byłem plenipotentem w firmie SYKOMAT Polska i administracji państwowej, jako doradca Pełnomocnika Rządu ds. Opakowań. A kariera naukowa? Oto jestem od wielu lat profesorem w Uniwersytecie Warszawskim, kierownikiem zakładu na Wydziale Zarządzania i wykładowcą na Politechnice Warszawskiej. Prowadzę również wykłady dla wybranych przedmiotów w Uczelni Łazarskiego, w której byłem kierownikiem Katedry Zarządzania i Marketingu, jak i w Polsko-Japońskiej Wyższej Szkole Technik Komputerowych. Jestem też niezależnym konsultantem, honoro- 7

8 wym członkiem IPMA Polska i wykładowcą na studiach MBA. Poza granicami kraju naukowo rozwijałem się (i innych) również na uniwersytetach od Bostonu po Moskwę. Sylwetkę mojego Czytelnika wyobrażam sobie następująco: student uczelni ekonomicznej lub politechnicznej, który poszukuje wsparcia w studiowaniu takich przedmiotów, jak: zarządzanie, technologie informacyjne, wstęp do informatyki gospodarczej, projektowanie systemów informatycznych i informacyjnych zarządzania, szefowie różnych szczebli zarządzania, którzy pragną wzbogacić swoją wiedzę o zastosowaniach współczesnej informatycznej infrastruktury zarządzania, a którzy swoje studia ukończyli parę lat temu i obecnie chcą ją uaktualnić lub też ich kierunek studiów nie był związany z zarządzaniem, pracownik wykonawczy, rozmaitych organizacji, pragnący poznać problemy współczesnych systemów zarządzania z różnych powodów choćby by awansować, osoba, pragnąca poznać współczesne problemy zarządzania i zasady tworzenia społeczeństwa informacyjnego, osoby, które współpracują z informatykami przy realizacji projektów, aby móc nawiązać z nimi kontakt intelektualny. Od Czytelnika nie wymagam specjalistycznego przygotowania, ale rekomendowana jest znajomość podstaw zarządzania. Polecałbym kompatybilne podręczniki, mojego autorstwa, pt. Zarządzanie, czyli jak zarządzać i być zarządzanym, II wydanie zmienione [PWE, 2014] oraz Zarządzanie projektami [Wolters Kluwer 2011, obecnie jest przygotowywane II wydanie rozszerzone]. Książka niniejsza jest pewną kontynuacją wcześniej napisanych w Wydawnictwie Placet podręczników: J. Kisielnicki i H. Sroka Systemy informacyjne biznesu, który doczekał się trzech wydań [2000, 2001, 2005], J. Kisielnicki MIS Systemy informatyczne zarządzania, dwa wydania [2009 i 2011]. Obecna książka ma jednak nieco inną koncepcję niż poprzednie. Podobnie jak w tej ostatniej stosowane jest podejście projektowo-zasobowe z tą różnicą, iż tu nacisk położony został na współczesne problemy zarządzania. Pragnę przedstawić jak organizacja, dzięki stosowaniu narzędzi informatycznych, rozszerza swoją działalność, uzyskuje nową wartość i zdobywa nowe zasoby: informacji, wiedzy, kapitału intelektualnego i nowe narzędzia pozwalające na podwyższenie jakości procesu zarządzania. Pewne, zawarte w niej powtórzenia, dotyczą problemów metodycznych, które mimo upływu czasu nie zmieniły się. Starałem się więc o przedstawienie kompendium w miarę pełnej wiedzy o zarządzaniu wspomaganym cyfrowo. W książce stale te dwa nurty zarządzanie i informatyka się przenikają. Oczywiście jest to bardzo rozległa tematyka, dlatego należało dokonać dużej selekcji. Przefiltrowałem więc ogromny materiał zdaję sobie jednak sprawę z pewnego subiektywnego podejścia do tego procesu. Wybór materiału dokonany został na podstawie następujących kryteriów: własnego doświadczenia krajowego i zagranicznego, analizy obowiązujących w Polsce standardów nauczania, dyskusji 8

9 z wykładowcami podczas przeprowadzanych wizytacji, jako członek PKA w I i II kadencji, w szeregu znakomitych polskich uczelniach i dyskusji ze słuchaczami, zwłaszcza studiów podyplomowych i MBA, analizy wybranych podręczników z tematyki MIS, zwłaszcza podręczników amerykańskich. Książka prezentuje dwie metodologie: projektową, gdzie zarządzanie wspomagane informatyką traktuję jako proces oraz funkcjonalną, kiedy zwracam uwagę na jego rolę. W książce uzasadniam hipotezę o stałym procesie integracji poszczególnych elementów zarządzania i informatyki. Właśnie we współczesnych systemach zarządzania, nasyconych informatyką, realizuje się podstawowa definicja Mihajla D. Mesarowica, że system to zbiór elementów i relacji zachodzących między nimi. Logika prezentacji jest następująca. Całość materiału podzielono na pięć, wzajemnie się przenikających, części tematycznych. Tematykę książki można też przedstawić graficznie w postaci pięciu okręgów, których rdzeniem jest część pierwsza, poświęcona problematyce zarządzania wspieranego informatyką, w tym zagadnienia informacji i wiedzy w szerokim kontekście. Właśnie te dwa elementy są podstawą współczesnego zarządzania, które spowodowały rewolucyjne zmiany w metodach tworzenia wartości organizacji i tworzenia kapitału intelektualnego. Następna część, to prezentacja problematyki zastosowań. W pierwszym rozdziale tej części analizowane są różnorodne sposoby gromadzenia zasobów informacji i wiedzy, aby w następnych rozdziałach przejść do charakterystyki podstawowych systemów informacyjnych. Rozdział trzeci to kontynuacja kręgu zastosowań, ale tu pod kątem e-zarządzania. Jest to w pewnym sensie nakładka na część poprzednią i bardzo silnie z nią związana. We współczesnym zarządzaniu i zastosowaniach trudno wydzielić takie zarządzanie, które nie korzysta z sieci. Jednak w literaturze przedmiotu może niezbyt precyzyjnie oddziela się obie te warstwy, dlatego pierwszy rozdział tej części poświęcono problematyce sieci komputerowych i specyfice e-zarządzania, w tym charakterystyce e-pracownika. W tej części książki można wydzielić dwie warstwy. Pierwsza to wirtualizacja, jako sprawczyni pojawienia się organizacji nowego typu, czyli organizacji wirtualnych. Druga, to prezentacja wytypowanych działań i analiza współczesnych systemów zarządzania tworzenie, wdrażanie i doskonaleni zastosowań e-zarządzania. Przedstawiono problemy: e-administracji, e-banku, e-handlu, e-logistyki i e-nauczania. Informatyka działa w otoczeniu i jest to najbardziej zewnętrzny krąg. Poświęcono mu dwie końcowe części książki. W tej zewnętrznej części, ze względu na tematykę, analizowano problemy związane z projektowaniem współczesnych systemów informacyjnych w technologii ICT, a także problemy budowy społeczeństwa informacyjnego oraz ekonomiczny i prawny kontekst zastosowania w zarządzaniu technologii informacyjnokomunikacyjnej. Analizie poddano nie tylko elementy pozytywne, ale też negatywne, w tym cyberterroryzm, jako nowe zagrożenie i nowy typ przestępstw. Ostatni rozdział książki to prezentacja wybranych problemów technologii przetwarzania w chmurze. 9

10 Dziękuję wydawcy Leszkowi Plakowi, który inspirował mnie i poniósł ryzyko wydania książki. Dziękuję też Mojemu Przyjacielowi ze Stanów, Mahdiemu Khosrow-Pour oraz Eli Cohnowi, którzy umożliwili mi weryfikację niektórych tez w międzynarodowym środowisku. Dziękuję konsultantom poszczególnych części książki, a mianowicie: prof., prof. Grażynie Gierszewskiej, Taduszowi Krupie i Zdzisławowi Szyjewskiemu. W kolejności, podziękowania zbiorowe dla uczestników: cyklicznej konferencji Informatyka ku przyszłości organizowanej przez Wydział Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, uczestników seminarium PTI w Szczyrku i seminariów NTIE, za możliwość prezentacji tez. Lista moich podziękowań jest niepełna, ale pragnę wymienić w niej moich słuchaczy studiów podyplomowych z projektowania systemów informatycznych z Uniwersytetu Warszawskiego, jak i uczestników mojego studium doktoranckiego na Wydziale Zarządzania Politechniki Warszawskiej, za dyskusję i udział w badaniach nad efektywnością zastosowań informatyki oraz nad czynnikami wpływającymi na tworzenie kapitału intelektualnego. Jerzy Kisielnicki Marzec 2014 r. 10

11 Część I Zarządzanie wspierane informatyką 11

12 1. Technologie informacyjne i komunikacyjne (ICT) w zarządzaniu 2. Zarządzanie informacją i wiedzą 2.1. O informacji i wiedzy w zarządzaniu organizacją 2.2. Informacje dla zarządzania (informacja zarządcza) 2.3. Wiedza i jej rola w zarządzaniu 2.4. Kapitał intelektualny i jego tworzenie 3. Infrastruktura zarządzania 3.1. Informatyczna Infrastruktura Zarządzania (IIZ) jako element Systemu Informacyjnego Zarządzania (SIZ) 3.2. Informatyka w zarządzaniu i jej powiązania z innymi dyscyplinami naukowymi 3.3. System zarządzania system informacyjny system informatyczny 4. System informacyjny w organizacji 4.1. Budowa i zadania systemu informacyjnego zarządzania 4.2. System informacyjny dla zarządzanie wiedzą czyli jak wykorzystać posiadany kapitał intelektualny, jak absorbować i generować wiedzę w systemie informacyjnym 4.3. Jakość systemu informacyjnego audyt systemu 4.4. Generacje systemów informacyjnych zarządzania 12

13 Rozdział 1 Technologie informacyjne i komunikacyjne (ICT) w zarządzaniu Życie stało się nagle naprawdę światowe i chcę przez to powiedzieć, że treścią życia przeciętnego człowieka jest obecnie cały glob; że każda jednostka żyje życiem całego świata. To są słowa José Ortega y Gasset wypowiedziane w roku 1947 [autor zmarł w 1955 roku, a książka zawierająca to zdanie została przetłumaczona na język polski w 2006 roku]. Realizacja idei José Ortega y Gasset, jest możliwa obecnie, kiedy systemy komunikacyjne, dzięki ICT, skróciły znacznie odległość między ludźmi na całym świecie. Odległość od drugiego człowieka jest obecnie tylko na jedno kliknięcie w naszym komputerze. Co jest naszej gospodarki, paradoksalnie, słabością, jak i siłą? Gospodarka polska, z różnych względów, nie była w okresie przed akcesją do UE nowoczesna, a stosowane w niej technologie produkcji były przestarzałe i niekonkurencyjne. Wynikało to między innymi z naszego opóźnienia w stosowaniu nie zawsze najnowszych systemów zarządzania. To była nasza słabość. Wprowadzając bardzo szybko nowoczesne technologie, dokonujemy tego zgodnie z ideą reengineeringu, a nie strategii powolnych zmian (małych kroczków). Oznacza to, że mamy szansę szybciej i skuteczniej pokonać lukę strategiczną w kontekście organizacji i technologii. W procesie modernizacji stosowane są różnego rodzaju metody i techniki zarządzania. W większości są one powiązane z technologią informacyjną i komunikacyjną, czyli z tzw. ICT (Information & Communication Technology). To właśnie narzędzia ICT pozwalają na transfer nowoczesnej technologii i w efekcie przyniosą modernizację polskiej gospodarki. Dzięki ICT realizowana jest integracja różnych przedsiębiorstw UE. Konsekwencją jest wyrównywanie poziomu ich nowoczesności. Zastosowanie ICT pozwoliło na otwarcie wrót naszej gospodarki na świat, a w tym na najbliższą nam Europę. ICT, jako współczesna infrastruktura zarządzania, pozwala na wymianę informacji i wiedzy z otoczeniem, monitorowanie procesów modernizacji, jak i na przewidywanie przyszłości. ICT przyczyniła i przyczynia się zarówno do powstania nowych możliwości modernizacji gospodarki i rozwoju społeczeństwa, jak i wcześniejszego rozpoznawania pojawiających się barier. Dzięki ICT nie można obecnie kwestionować, historycznego już, stwierdzenia 13

14 P. Druckera [1973] o tym, że nie ma nierozwiniętych krajów są tylko kraje o nierozwiniętym zarządzaniu. Można więc postawić następujące hipotezy: Hipoteza I Technologie informacyjno-komunikacyjne zaoferowały zupełnie nowe i doskonalsze narzędzia wspomagające modernizację polskich przedsiębiorstw, w międzynarodowe, w pełni konkurencyjne przedsiębiorstwa, funkcjonujące na globalnym rynku. Hipoteza II Zastosowanie ICT ma znaczący udział w transformacji społeczeństwa przemysłowego w społeczeństwo informacyjne oparte na zarządzaniu wiedzą, a tym samym pozwala na zmniejszenie dystansu dzielącego Polskę od innych krajów UE. Starając się uzasadnić postawione hipotezy, należy określić miejsce Polski w świecie w zastosowaniu technologii informacyjno-komunikacyjnych. Ambicje Polaków są bardzo duże. Są takie postulaty i dążenia, abyśmy byli wśród krajów wiodących w tej dziedzinie w świecie. Niewątpliwie pragniemy, aby nasza gospodarka była nowoczesna i konkurencyjna. Czy jednak posiadamy dla tego celu odpowiednie środki ICT? Do takiej oceny w literaturze jest proponowanych wiele miar. Do wyliczenia wskaźników oceny korzysta się z różnych źródeł informacji. W przedstawieniu takiej oceny korzystano z takich wiarygodnych źródeł, jak publikacje zamieszczone w: opracowaniu GUS-u Społeczeństwo informacyjne w Polsce [2010] oraz The Global Information Technology Report [2013]. Ten ostatni raport, stworzony przez Word Economic Forum, pokazuje wpływ, jaki technologie teleinformatyczne wywierają na wzrost gospodarczy i liczbę miejsc pracy w 144 państwach. Według badań firmy consultingowej Booz & Company, informatyzacja i poprawa narzędzi komunikacyjnych mogłaby pomóc milionom osób wyjść z ubóstwa. W ciągu ostatnich dwóch lat cyfryzacja ( ) zwiększyła światowy PKB o 193 mld USD i pozwoliła stworzyć 6 milionów miejsc pracy. Wzrost na skali cyfryzacji o 10% powoduje, według badań Booz & Company, wzrost PKB danego kraju o 0,75% i spadek bezrobocia o 1,02%. Ciekawe i poparte autorytetami naukowymi są badanie przeprowadzone przez Światowe Forum Gospodarcze (Word Economic Forum) przy udziale INSEAD. W badaniach tych pozycję danego kraju ocenia się na podstawie wyliczenia indeksu NRI (Networked Readiness Index). Indeks pozwala na ewaluację pod względem gotowości do wykorzystania możliwości, jakie oferują ICT. Raporty są publikowane corocznie. 14

15 Indeks NRI jest pochodną 68. danych zgrupowanych w 3. głównych komponentach: 1. indeks otoczenia: rynku, polityki i regulacji, infrastruktury, 2. indeks gotowości: indywidualnej, przedsiębiorstw, administracji, 3. indeks wykorzystania: indywidualnego, przedsiębiorstw, administracji. Z tych 68. czynników, 27 można określić mianem tzw. twardych, ilościowych. Zostały stworzone przez instytucje międzynarodowe o ugruntowanej renomie, takie jak np. Organizacja Narodów Zjednoczonych (United Nations), Bank Światowy (World Bank) czy Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (International Telecommunication Union). Pozostałe pochodzą z badań ankietowych 12. tys. liderów biznesu prowadzonych na zlecenie Światowego Forum Ekonomicznego. W polskich publikacjach spotyka się różne tłumaczenie NRI, np. wskaźnik gotowości sieciowej, potencjał internetowy, gotowość do transformacji w drodze do społeczeństwa informacyjnego. Według tych badań Polska zajmuje 49. miejsce na świecie pod względem wykorzystywania Internetu i technologii komunikacyjnych. Wciąż jest pole do poprawy, chociaż w cztery lata awansowaliśmy o 20 pozycji. Można mieć pewne zastrzeżenia do metodyki liczenia NRI, ale na pewno nasze miejsce w świecie i w Europie jest złe. Dlatego też, mimo, że potencjalne możliwości współczesnego zastosowania ICT do modernizacji Polski są znaczące, musimy zwrócić uwagę na fakt, że nasza infrastruktura zarządzania jest słabsza niż innych krajów Unii Europejskiej. Konsekwencja to trudności w budowie wspólnej przestrzeni informacyjno-komunikacyjnej z innymi krajami UE, a tym samym problemy w systemie przepływu wiedzy i informacji. W modernizacji polskiej gospodarki stosujemy dorobek nauk zarządzania. W uproszczeniu przyjmujemy, iż w poszczególnych etapach rozwoju, nauki zarządzania stawiały na rozwiązanie następujących globalnych problemów [J. Kisielnicki, 2014]: wydajność kierunek modernizacji nastawiony na wzrost wydajności to paradygmat szkoły klasycznej, motywacja ludzie szukają dróg do modernizacji swojego miejsca w społeczeństwie, właściwie motywowani mogą przenieść góry, czyli podstawy szkoły psychologicznej, podejmowanie decyzji ludzie dążą do podejmowania najlepszych decyzji, co do kierunków modernizacji, w istniejących uwarunkowaniach, wiodący nurt w szkole ilościowo-systemowej. Modernizować gospodarkę możemy tylko w warunkach pełnej informacji. Informacja uzyskiwana w trakcie wielowarstwowej komunikacji traktowana jest, jako specyficzny zasób poszczególnych organizacji i gospodarki danego kraju. Jego posiadanie pozwala na rozwiązanie problemów modernizacji Polski. Przykład systemu takiej wielowarstwowej komunikacji pokazuje rysunek I.1. 15

16 Rysunek I.1. Schemat zastosowania narzędzi ICT do wielowarstwowej komunikacji (organizacja świat) Źródło: ( ). Systemy związane z zarządzaniem informacją i wiedzą, pozwalają na przyczynienie się do skutecznego rozwiązania większości problemów modernizacji kraju. Dzięki technologiom informacyjnym i komunikacyjnym, a szczególnie globalnym sieciom komputerowym, Polska jest elementem światowej przestrzeni informacyjnej. Taką przestrzeń nazywa się również cyberprzestrzenią. Cyberprzestrzeń tworzą dwa podstawowe elementy: 1. systemy komputerowe zlokalizowane w różnych miejscach przestrzeni fizycznej i zdolne do odbioru lub wysłania informacji, 2. globalne sieci komputerowe zdolne do przenoszenia tych informacji, czyli pozwalające na komunikacje między istniejącymi systemami komputerowymi. Relacje między tymi elementami mają postać różnorodnych powiązań, które są wyznaczone przez przyjęte procedury i protokoły komunikacyjne. Cechą charakterystyczną cyberprzestrzeni jest wielokierunkowość powiązań i niemożność określania jej granic za pomocą miar fizycznych. Komputery w cyberprzestrzeni są powiązane między innymi przez takie produkty ICT, jak: pocztę elektroniczną, sieć WWW, portale Web 1, Web 2, Web 3, 16

17 EDI, transmisje multimedialne (multicast) lub P2P (peer to peer). W ostatnich 10. latach nastąpił 15-krotny wzrost liczby węzłów sieci internetowych [K. C. Laudon, C. G. Traver, 2011]. W tej przestrzeni czas przesyłania informacji, jak i trwania procesu podejmowania decyzji jest bardzo krótki i często wyraża się ułamkami sekundy. W konsekwencji podstawowy problem zarządzania, jakim jest gospodarka w warunkach niedoboru zasobów, rozwiązywany jest za pomocą nowych, niestosowanych dotychczas form takich, jak: nowej formy rynku, czyli rynku elektronicznego, (Polska jako kraj jest elementem tego rynku), nowej formy organizacji szczególnie organizacji międzynarodowych, czyli powstania nowej formy, jaką są organizacje wirtualne, (elementami są polskie organizacje), interaktywnych portali i aktywnej roli wszystkich użytkowników w ich tworzeniu i eksploatacji, możliwości korzystania ze światowych zasobów wiedzy, takich jak np. europejska biblioteka, możliwości uczestnictwa w różnego rodzaju międzynarodowych projektach. Dzięki ITC mamy nową sytuację w zarządzaniu gospodarką. Jesteśmy, jako kraj, otwarci na otoczenie. ICT jest zaś kluczem do otwarcia wrót przepływu informacji i wiedzy. W Polsce, jednym z ważnych realizowanych w tym obszarze projektów jest projekt o nazwie Wrota Polski. Celem jest budowa systemu informatycznego, który umożliwia świadczenie usług publicznych. W szerszym znaczeniu symbolizuje: otwarcie Polski na nowe techniki, współpracę z innymi krajami i otwarcie państwa na potrzeby obywateli. Można przyjąć, że jest to element realizowanego równolegle w UE projektu eeurope, który przewiduje dla wszystkich członków UE stworzenie wspólnej przestrzeni do wymiany informacji i wiedzy. Konsekwencje to m.in. szybszy, tańszy i bezpieczny dostęp do Internetu, powszechne stosowanie sieci dla różnorodnych celów, promowanie idei telepracy oraz ułatwienie kontaktu obywatela z władzami. Dzięki realizacji wymienionych projektów uzyskujemy nowe efekty, takie jak: tworzenie społeczeństwa informacyjnego, możliwości globalizacji i demokratyzacji naszego życia, modernizacja gospodarki. To są pozytywy. Ale są też zagrożenia, co w konsekwencji powoduje, iż musimy być przygotowani na straty. Ta część gospodarki, która nie jest modernizowana bardzo szybko traci w konkurencji z nowoczesnymi organizacjami innych krajów świata. Otwarcie informacyjne Polski, to konieczność walki z przestępstwami, które dotychczas w zarządzaniu nie występowały. Do nich można zaliczyć np. cyberterroryzm, oszustwa finansowe i bankowe, czarny PR. Podstawowymi produktami ICT są systemy komunikacyjne i procedury pozyskania, przechowywania i dostosowania informacji i wiedzy do potrzeb różnego typu użytkowników. Współczesna organizacja funkcjonuje w gospodarce globalnej. W gospodarce tej stale odbywa się walka konkurencyjna między poszczególnymi podmiotami funkcjonującymi na rynku. Modernizacja gospodarki jest koniecznością. Realizowane różnego rodzaju 17

18 alianse mają charakter powiązań strategicznych mających na celu umacnianie pozycji organizacji na rynku niezależna od tego, czy jej działalność odbywa się na lokalnym, czy też na globalnym rynku. Organizacja dla realizacji swojej misji i stawianych przed nią celów potrzebuje nie tylko informacji, ale i wiedzy. Wiedza pozyskiwana jest zarówno od pracowników, jak bliższego i dalszego otoczenia organizacji. ICT pozwala na korzystanie z informacji i wiedzy zawartej w różnego rodzaju bazach, jak i hurtowniach danych. Coraz częściej źródłem informacji dla kierowników projektów modernizacyjnych jest technologia cloud computing ( przetwarzanie w chmurze, chmury obliczeniowe ). W tej to technologii model komunikacji, i to zarówno wewnętrznej (Polska), jak i zewnętrznej (świat), wymaga dostarczenia potrzebnych informacji i obsługi procesów komunikacji przez wyspecjalizowane organizacje. Obywatele Polski są zanurzeni w informacjach dostępnych dla każdego, kto posiada ICT ( np. notebooka z możliwością korzystania z Internetu). Oliver Hogan [2010], stwierdza, iż badanie dotyczące wpływu przetwarzania w chmurze ujawniło istotne korzyści ekonomiczne związane z przewidywanym wprowadzeniem tej technologii w wielu sektorach gospodarki. Dystrybucja, sprzedaż detaliczna i hotelarstwo potencjalnie uzyskały najwyższy zwrot z wdrożenia chmury obliczeniowej, pomimo zmniejszonej siły nabywczej i konieczności obniżania cen produktów. Bankowość oraz usługi finansowe i biznesowe to także jedne z najsilniejszych sektorów pod względem osiąganych korzyści. Procesy modernizacyjne będą skuteczne tylko wtedy, kiedy będą wspomagane przez odpowiednią infrastrukturę zarządzania. Infrastrukturę tę stanowią takie elementy ICT, jak: sprzęt komputerowy (hardware), oprogramowanie (software), sieci do przesyłania danych, w tym Internet, ekstranet i intranet. Interpretując to zdanie możemy stwierdzić, że właśnie rozwój zastosowań ICT, a szczególnie powstanie zintegrowanych systemów informatycznych (Systemów Wspomagania Decyzji, Systemów Ekspertowych, Business Intelligence, Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa ERP) wraz z takimi narzędziami, jak: baza danych, hurtownia danych, baza modeli i baza wiedzy, pozwala na stosowanie w modernizacji gospodarki wymiany informacji i wiedzy. O tych problemach będziemy pisać w dalszych częściach podręcznika. Rola ICT w otwarciu Polski na inne kraje świata jest znacząca. Tylko jej zastosowanie pozwala na przyjęcie właściwej strategii modernizacji. Rozwój kraju nie byłyby możliwy bez zastosowania nowoczesnych metod zarządzania, wysokiej kultury organizacyjnej, zastosowania supernowoczesnej technologii i współczesnej ICT. Nadchodzące lata stanowić będą epokę komunikacji zarówno wewnątrz kraju, jak i ze wszystkimi zewnętrznymi interesariuszami. Informatyka, w tym Internet, jako nowa technologia, jest dlatego takim wielkim wyzwaniem dla ludzkości, bo przenika wszystkie dziedziny życia prywatnego i społecznego, osobistego i zawodowego. W dodatku na każdą skalę od członków najbliższej rodziny i bezpośrednich kolegów z pracy po całe narody, a nawet prawie całą ludzkość [W. Celary, 2013]. ITC jest wspomagającym i przyjaznym narzędziem. Pozwala na to, aby ludzie mogli korzystać ze swego intelektu i z jego pomocą budować przewagi konkurencyjne. Nawet ci, którzy nie mają w tej chwili środków finansowych dzięki potędze swojego 18

19 umysłu, wspierani przez ICT mogą stać się właścicielami nowoczesnych firm. Mądrze zarządzana gospodarka może stać się gospodarką nowoczesną. Współczesne systemy komunikacyjne stale monitorują nasze działania. Nasze decyzje stają się coraz bardziej trafione. Te ogromne możliwości są jednak hamowane przez to, że w Polsce nie zawsze zajmujemy się przyszłością. Poczynania ludzi władzy są ograniczone przez konieczność dokonywania bieżących i szybkich zmian niezbędnych dla pozyskania głosów wyborców. Otwarta i stale modernizowana Polska powiązana przede wszystkim z UE, ale również z całym światem, może stać się konkurencyjna na globalnym rynku. Należy stale dążyć do rozszerzenia naszej wymiany informacji i wiedzy z otoczeniem. Jednak otwartość kraju to również niebezpieczeństwa, o których piszemy w dalszej części książki. Czy efektywnie stosujemy w Polsce ICT? Czy absolwent polskiej szkoły ma odpowiednią wiedzę, umiejętności i nawyki by korzystać z nowoczesnych instrumentów komunikacyjnych i czy rozumie je, jako instrument pracy a nie zabawy czy hobby? To już nieco inne problemy, które wymagają badań. Również należy zastanowić się nad rozwiązaniami systemowymi dla wydatków na ICT, które powinny zmienić naszą nienajlepszą pozycję w światowym rankingu oraz istniejącą infrastrukturę, a w konsekwencji poprawić system wymiany informacji i wiedzy między Polską a jej otoczeniem. 19

20 Wydawnictwo PLACET zaprasza Państwa do zapoznania się z naszą ofertą. PLACET słowo niegdyś używane w naszym języku a zapożyczone z łaciny oznaczało: przyzwolenie, zgodę, a też,,podobać się. To właśnie przyjęliśmy za filozofię działania: w zgodzie, dla wygody i zadowolenia, przy pełnym zaufaniu autorów, czytelników i rynku. Od początku zajmujemy się też ściśle określoną tematyką, a mianowicie wydajemy tylko dzieła z dziedziny szeroko pojętego zarządzania przedsiębiorstwami, finansów i ekonomii. Zdajemy sobie sprawę, że jest to literatura trudna więc dokładamy starań redakcyjnych aby była zrozumiała dla każdego wykształconego czytelnika. Nie wydajemy książek z cyklu Jak wzbogacić się w jeden dzień, ale prace prezentujące rzetelną i nowoczesną wiedzę, które mogą być zarówno podręcznikami dla studiującej młodzieży, jak i podręcznikami-poradnikami służącymi dokształcaniu (samokształceniu) kadr kierowniczych przedsiębiorstw dostosowujących swoje struktury i metody zarządzania do stale przekształcającej się gospodarki rynkowej. Od początku istnienia komercyjnej sieci Internet w Polsce mamy swoją witrynę Tam można śledzić nowości i zamierzenia wydawnicze, a także skorzystać z Bazy wiedzy. Zapraszamy do lektury 20

21 Rozdział 2 Zarządzanie informacją i wiedzą 2.1. O informacji i wiedzy w zarządzaniu organizacją W teorii i zastosowaniach nauk zarządzania następuje stały rozwój. Jest on spowodowany różnymi czynnikami, w tym znaczącym postępem w technologii informacyjnej i komunikacyjnej (ICT). Jak duża jest to rola trudno precyzyjnie, ilościowo oszacować. Na pewno w różnych sektorach i organizacjach jest inna. Jednak z pewnością czytelnik zgodzi się ze mną, że jest znacząca. Podwaliną rozwoju ICT było zbudowanie pierwszego komputera, a potem, stworzenie przemysłu komputerowego. Nowa szkoła, o której wcześnie wspomniano, określana terminem szkoły zarządzania informacją i wiedzą, powstaje: jako odpowiedź na zapotrzebowanie praktyki spowodowane tworzeniem się społeczeństwa informacyjnego, a w tym nowych form funkcjonowania organizacji oraz nowej roli pracownika we współczesnej organizacji, z konieczności zastosowań w praktyce takich metod i technik zarządzania, które pozwalają na szybkie podejmowanie decyzji w stale zmieniającym się, turbulentnym świecie, jako konsekwencja uzyskania nowych możliwości spowodowanych rozwojem informatyki i nauk z nią związanych (automatyka, robotyka, elektronika i inne); użytkownik, z pomocą współczesnej TI, ma szerokie możliwości wspomagania procesu podejmowania decyzji. Jeżeli za miarę postępu nauki przyjmiemy analizę dyscyplin, z których zostały uzyskane nagrody Nobla, to obserwacja ostatnich lat wykazuje, iż najbardziej burzliwy rozwój dokonuje się w naukach związanych z TI. Nagrody te szczególnie w dziedzinie fizyki i ekonomii pokazują, jak wiele dokonuje się w świecie informatyki i jej zastosowaniach. Do światowego dorobku należą fundamentalne prace z obszaru zarządzania wiedzą takich uczonych, jak P. M Senge, I. Nonaka, H. Takeuchi, E. A. Feingenbaum, A. Tiwana i wielu, wielu innych. Również w Polsce powstaje wiele prac dotyczących tej właśnie problematyki. W literaturze naukowej bardzo często twierdzi się, że obecnie wkroczyliśmy w erę "i lub nowego zarządzania [szerzej: J. Kisielnicki, Z. Szyjewski, 2006]. Na czym polega istota nowej ekonomii i współczesnego zarządzania? 21

22 Nowa ekonomia, jak i nowe zarządzanie, to wykorzystanie doświadczeń ICT w procesie zarządzanie informacją, a w tym zarządzania wiedzą. Na pewno ten rozwój ma ogromne znaczenie. Szczególnie można zauważyć wpływ Internetu na nowe formy zarządzania. ICT dała nowy impuls naukom zarządzania. Spowodowała również to, iż musimy zrewidować nasze dotychczasowe spojrzenie na teorię zarządzania. Zarządzanie jest nauką społeczną, która zajmuje się problematyką podejmowania decyzji w sytuacjach niedoboru takich zasobów, jak: ziemia, siła robocza, kapitał i przedsiębiorczość. Decyzje powinny uwzględniać również praktycznie nieograniczone potrzeby społeczeństwa. Dla ich zaspokojenia stosowane są różne procedury decyzyjne. One z kolei pozwalają na podjęcie rozstrzygnięć dotyczących alokacji tych ograniczonych zasobów. Jak już wspomniano, współczesna teoria zarządzania, wspierając nauki ekonomiczne, zajmuje się procesem podejmowania decyzji, który ma na celu uzyskanie odpowiedzi na następujące pytanie: w jaki sposób współczesne społeczeństwo stawia czoła problemom wynikającym ze zjawisk niedoboru? Postęp w zarządzaniu informacją, a w tym w zarządzaniu wiedzą, przyczynia się do rozwiązania problemów współczesnego świata. Dzięki ICT, a szczególnie globalnym sieciom komputerowym, działamy w cyberprzestrzeni, o której była mowa uprzednio (patrz rozdz. 1). Istnienie cyberprzestrzeni powoduje, że z jednej stronu uzyskujemy nowe nieoczekiwane dotychczas efekty, ale z drugiej strony musimy być przygotowani na straty i przestępstwa, które dotychczas w praktyce zarządzania nie występowały. Zarządzanie informacją i wiedzą ma cechy, które odróżniają ten proces od teoretycznych i praktycznych rozwiązań tradycyjnych szkół zarządzania. Cechy te mają zarówno charakter makro, jak i mikro. Do wyróżników makro należą między innymi: tworzenie się społeczeństwa informacyjnego; powstanie nowych elektronicznych form globalnych organizacji, jak i globalnego rynku, które stopniowo zastępują stare tradycyjne struktury; zmiany kulturowe w systemach zarządzania, tzw. zarządzanie międzykulturowe. Do wyróżników mikro z kolei zaliczyć możemy: bezpośredni system informacyjny; charakteryzuje się on eliminacją ogniw pośrednich, a przez tworzenia centrów informacji i wiedzy (tzw. hubów) pozwala na stosowanie systemu zdecentralizowanego; w konsekwencji prowadzi do demokratyzacji zarządzania i zanikania tradycyjnych wieloszczeblowych hierarchicznych struktur zarządzania; tworzenie płynnych, elastycznych form organizacyjnych, ukierunkowanych na realizację zadań i mających charakter zarządzania procesami; odmienne niż w organizacjach tradycyjnych kształtowanie się takich podstawowych elementów rachunku ekonomicznego, jak: nakładów inwestycyjnych, krańcowych kosztów produkcji i zależności tych kosztów od wielkości wytworzonej produkcji; 22

23 zmiana roli kierowników i metod ich szkolenia; kierownik staje się trenerem a nie szefem, występuje również kreowanie nowej roli pracownika we współczesnej organizacji; stosowanie takich metod i technik zarządzania, jak zarządzanie wiedzą i zastosowanie takich doradczych systemów informatycznych, które pozwalają na szybkie podejmowanie decyzji w stale zmieniającym się świecie Informacje dla zarządzania (informacja zarządcza) Podstawą przeprowadzenia zmian w organizacji jest posiadanie relewantnych informacji, które stanowią zarówno bazę dokonywanych zmian, ich uzasadnienie, jak i narzędzie dla analizy procesu, a wreszcie podstawę oceny, czy przeprowadzone zmiany były efektywne i skuteczne. Informacja stanowi bardzo istotny niematerialny zasób organizacji, który można bezpośrednio przełożyć na jej wartość (Business Value BV). Trudno wskazać jedną uznaną definicję informacji. W wielu książkach rezygnuje się z definiowania tego pojęcia poprzestając na jego intuicyjnym, potocznym rozumieniu. Jak zauważa J. Oleński [2006] praktykom, którzy projektują i eksploatują systemy informacyjne potoczne rozumienia pojęcia informacji zupełnie wystarcza. Zakłada ono, że: Informacja to taki rodzaj zasobów, który pozwala na zwiększenie naszej wiedzy o nas i otaczającym nas świecie. Czytelnikowi pragnącemu pogłębić tę tematykę i zainteresowanemu problematyką samej informacji możemy m.in. polecić cytowaną wcześniej i dostępną w języku polskim monografię J. Oleńskiego [2006]. N. Winer wprowadzając pojęcie informacji stwierdza, że:... jest ona jak gdyby nazwą treści pochodzącą ze świata zewnętrznego. Jeden z twórców teorii informacji R. Ashby uważa, że...informacja to przekazywanie różnorodności. Prostą, równocześnie dobrze oddającą istotę pojęcia informacji, jest definicja podana przez W. Flakiewicza [2001]: Informacja jest czynnikiem, który zwiększa naszą wiedzę o otaczającej nas rzeczywistości. E. Niedzielska [1998, s. 14] przytacza francuskie przysłowie, które głosi: Bez materii nie ma nic, bez energii wszystko jest nieruchome, bez informacji jest chaos. W książce ograniczono rozważania nad istotą definicji do prezentacji tych jej aspektów, które są niezbędne do objaśnienia zjawisk związanych z funkcjonowaniem systemów społecznogospodarczych. 23

24 Według B. Stefanowicza [1998] informacja ma następujące własności: przejawia cechę synergii, jest niezależna od obserwatora (obiektywna), jest różnorodna, jest zasobem niewyczerpalnym, może być powielana i przenoszona w czasie i przestrzeni, można ją przetwarzać nie powodując jej zniszczenia (zużycia), ta sama informacja ma różne znaczenie dla różnych użytkowników (subiektywność ocen), każda jednostkowa informacja opisuje obiekt tylko ze względu na jedną jego cechę. Większość autorów zgadza się, że wyjaśnienie pojęcia informacji może być dokonane w kontekście teorii informacji i powinno uwzględniać jej cztery podstawowe aspekty: semantyczny, ilościowy, jakościowy i pragmatyczny [J. Czekaj, 2012]. Zdaniem J. Czekaja [2012, s. 15]: Informacja jest czynnikiem, którzy tworzy i zmienia opis rzeczywistości, zmniejsza nieokreśloności umożliwia skuteczne działanie. Informacja dla zarządzania jest szczególnym rodzajem informacji. Pozwala na realizację takich funkcji zarządzania, jak: planowanie, organizowanie, przewodzenie i kontrolowanie. Efektywne zarządzanie jest możliwe tylko wtedy, kiedy posiadamy informacje o organizacji i jej otoczeniu. Kryterium wyodrębniającym ze zbioru informacji podzbiór informacji dla zarządzania jest fakt, że na skutek otrzymanych wiadomości zmniejsza się nieokreśloność wyboru, czy też oceny działania w organizacji. Dlatego też informacja dla zarządzania ma bezpośrednio i pośrednio wpływ na proces decyzyjny. F. Stoner i C. Wankel [1992] przedstawiają następujący łańcuch w procesie podejmowania decyzji (surowe fakty) mogą stać się INFORMACJĄ (przeanalizowanymi danymi), które mogą stać się INFORMACJĄ ZARZĄDCZĄ (wnioskami dotyczącymi działania), która może doprowadzić do DECYZJI I DZIAŁANIA. Możemy więc przyjąć, że podstawowe cechy wyróżniające informację dla zarządzania w stosunku do innych jej typów są takie, że: zawsze są one związane z realizacją, wymienionych wcześniej, funkcji zarządzania, pozwalają na podjęcie decyzji na różnych szczeblach zarządzania. Wymienione cechy są ściśle ze sobą związane. Pisząc o bezpośrednim i pośrednim procesie podejmowania decyzji pragniemy zwrócić uwagę na istnienie pętli informacyjnych w organizacji. I tak, na przykład, informacja o wzroście popytu na określony produkt powoduje, że organizacja sprzedająca go, zwiększy zakup u jego producenta. Informacja 24

25 o zwiększeniu zakupów, może spowodować decyzję o zwiększeniu jego produkcji. Informacja o wzroście obrotów powinna spowodować poprawę kondycji finansowej organizacji. Z kolei taka informacja w przypadku spółek akcyjnych powinna przełożyć się na wzrost notowań jej akcji na giełdzie. I tak dalej, i dalej. Informacje takie w konsekwencji mogą być opisane za pomocą języka cybernetyki, a mianowicie ujemnego i dodatniego sprzężenia zwrotnego. Na informacje możemy spojrzeć jako na produkt określonej procedury przetwarzania informacji. Złożone, ale tak to w praktyce jest. Informacja dla zarządzania pozwala na uczenie się organizacji i dostosowanie się do stale zmieniającego się otoczenia. O wartości informacji dla zarządzania, a więc o jej użyteczności możemy sądzić na podstawie decyzji podejmowanych przez jej posiadacza. Pojęcie podejmowania decyzji rozumiane jest szeroko. Zbieżne jest ono z poglądami Huberta Simona [1977, s. 39] (laureata Nagrody Nobla z dziedziny ekonomii twórcy tzw. podejścia decyzyjnego). Stwierdził on, że:..aby zrozumieć o co chodzi w podejmowaniu decyzji, pojęcie to powinno być interpretowane szeroko tak szeroko, że stałoby się ono synonimem do pojęcia zarządzania. Użyteczność informacji dla zarządzania zmienia się w czasie. W większości sytuacji użyteczność informacji w czasie zmniejsza się. Jednak taka sytuacja nie zawsze ma taki charakter. I tak, informacja dotycząca nowych rozwiązań technologicznych ma swoją użyteczność dopiero po pewnym czasie, kiedy zostaną już opracowane szczegółowe rozwiązania techniczne. J. A. Senn [1995] wyróżnia następujące, podstawowe grupy informacji zarządczej (w naszej terminologii będzie to informacja dla zarządzania zmianami): 1. Informacja pokrzepiająca dotycząca bieżącej sytuacji organizacji. Ma ona na celu zapewnienie, że zmiany przebiegają zgodnie z przyjętymi założeniami. Czyli, na przykład, założone wskaźniki ekonomiczne są w organizacji realizowane. 2. Informacja rozwojowa związana z oceną stanu lub przebiegu jakiegoś zjawiska czy procesu zmian oraz pokazaniem ewentualnych trudności dotyczących jego realizacji. Takimi informacjami są, na przykład zmiany cen produktów rolnych w zależności od pory roku. 3. Informacja ostrzegawcza, która przedstawia, iż wystąpiły określone zagrożenia w wyniku realizacji zmian w organizacji lub też, że mogą one niebawem nastąpić. Taka informacja może opisywać, jaka jest sytuacja na rynku i czy nasze towary sprzedają się, czy też zalęgają w magazynach. 4. Informacja planistyczna odnosząca się do przyszłości, czyli pokazująca, jaka będzie sytuacja po dokonaniu zmian. Taka informacja jest między innymi zawarta w biznes planie. 5. Informacja operacyjna, która określa zmiany we własnej organizacji i pozwala na jej umiejscowienia na mapie działalności innych, podobnych organizacji. 25

26 Taka informacja jest bardzo istotna w, opisanym dalej, branchmarkingu, gdzie analizujemy naszą organizację i wytwarzane przez nią produkty na tle zmian. 6. Informacja opiniodawcza, która dotyczy zarówno danych o najbliższym, jak i dalszym otoczeniu zmieniającej się organizacji. Informacje takie przekazujemy, na przykład, w folderach informacyjnych lub w prospektach reklamowych. 7. Informacje kontrolowane, które mają być przekazane otoczeniu (np. bankowi, mediom) o zachodzących zmianach. Jest to, na przykład, informacja podająca, jakie wskaźniki ekonomiczne zostały przez nas w danym okresie osiągnięte. Zebrane informacje dotyczące zarządzania zmianami, potrzebne dla realizacji tego procesu, stanowią określone zasoby informacyjne oraz są podstawowym elementem systemu informacyjnego. Zamiennie z pojęciem informacja w literaturze bardzo często używa się pojęcia wiadomość i dana. Przyjmujemy, że informacja dla zarządzania ma charakter partykularny, tzn. przedstawiona jest w postaci wiadomości wyrażonych w określonych językach, czy też systemach znakowych. Znakową postać informacji będziemy nazywali danymi. Dane są taką postacią informacji, którą możemy przetworzyć z użyciem sprzętu komputerowego. Użytkownik otrzymuje dane w formie wiadomości. Wiadomości są to uporządkowane zbiory danych, które zawierają informacje dla zarządzania. W literaturze przyjmuje się, że dane są to surowe niepoddane analizie liczby i fakty dotyczące zjawisk lub wydarzeń. Informacja natomiast jest wynikiem uporządkowania danych lub ich przeanalizowania w jakiś znaczący sposób [Stoner, Freeman, Gilbert, 1998, s. 589]. Do problematyki informacji i jej prezentacji powrócimy w dalszych rozdziałach. Informacje, jak już przedstawiano, stanowią zasoby informacyjne danej organizacji i jej kapitał intelektualny. Zasoby te, aby były użyteczne nie mogą być zbiorem dowolnej ich prezentacji. Informacje winny być przedstawione w postaci określonego modelu. Wymagania 26

27 dotyczące ich przetwarzania i przechowywania z użyciem ICT są różne i zależą od stosowanego hardwaru i softwaru. Można je zapisać bądź formalnie, bądź opisowo. Problem ten będzie dokładniej przedstawiony w dalszych częściach książki, kiedy będzie mowa o bazie danych i hurtowniach danych. Dowolny model informacyjny niezależnie od stosowanych rozwiązań sprzętowo-programistycznych, odwzorowuje pewien fragment realnego świata i przedstawiony jest z zastosowaniem określonego języka. Dla przedstawienia zasobów informacyjnych stosowane są między innymi podejścia: infologiczne i semantyczne. Podejście infologiczne zakłada, że informacje powinny: w pełni i elastycznie opisywać wybraną część rzeczywistości, pozwalać na otrzymanie nowych informacji o danej rzeczywistości, tak jak zrobiłby to człowiek. Rzeczywistość jest zbiorem powiązanych ze sobą obiektów. Obiektem może być zarówno rzecz fizyczna, a więc istniejąca, jak też zjawisko psychofizyczne typu; preferencje, zawód, poziom życia. Takie podejście pozwala na drodze skończonych kroków dezagregować dowolny obiekt rozłożony na atomy, które noszą nazwę obiektów prostych. Pojęcie obiektu złożonego i prostego zależy od kontekstu. I tak obiektem złożonym może być gospodarka światowa, a prostym gospodarka polska. Każdy obiekt ma co najmniej jeden atrybut, czyli cechę. Każdy obiekt istnieje w czasie. Zasoby informacyjne, stosując model infologiczny, możemy zapisać w postaci trójki: {X, Y, t} gdzie: X obiekt, Y cecha obiektu, t czasowy identyfikator obiektu. Między poszczególnymi obiektami i ich cechami zachodzą określone relacje. Precyzja definicji tych relacji zależy od precyzji zdefiniowania obiektów i ich cech. Relacja zależnie od liczby obiektów, które wiąże, ma określony stopień. I tak relacja binarna, czyli drugiego stopnia, wiąże dwa obiekty, natomiast relacja trzeciego stopnia wiąże już trzy obiekty. Podejście infologiczne w modelowaniu zasobów informacyjnych jest stosowane między innymi przy budowie baz i hurtowni danych. Podejście semiotyczne stosowane jest wtedy, kiedy mamy trudności z precyzyjnym wydzieleniem poszczególnych obiektów. W podejściu tym punkt ciężkości położony jest na analizie tzw. wskaźników ekonomicznych. Obiektem jest tu wskaźnik ekonomiczny. Jak pisze J. Oleński [2001], nie można bezpośrednio zmierzyć takich kategorii, jak: praca, kapitał. Wtedy posługujemy się standardowymi wyrażeniami językowymi zwanymi wskaźnikami. Z nich budujemy model semiotyczny. Podstawowym zadaniem jest przedstawienie związków (relacji) między wskaźnikami a ich atrybutami. Są to następujące relacje: nadrzędna podrzędna lub część całość. 27