c z ę ś c n. O PSZCZOLE. A. Rodzaje pszczół.

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "c z ę ś c n. O PSZCZOLE. A. Rodzaje pszczół."

Transkrypt

1 c z ę ś c n. O PSZCZOLE. A. Rodzaje pszczół. Wejdźmy do większej wzorowo urządzonej pasieki i przypatrzmy się najpierw pszczołom z daleka. Zauważymy, że nie w każdym ulu są pszczoły jednakiej wielkości i tej samej barwy. W jednym ulu są szaro-brunatne, w drugim prawie czarne, w innym znowu pomarańczowo-żólte i t. p. Są różne ro d zaje p szcz ó ł: pszczoła zwyczajna, włoska, cypryjska, azyatycka i japońska. U nas najwięcej hodowaną jest pszczoła zwyczajna, średniej wielkości, okryta włoskami koloru szarego, po wytarciu których na starość przebija prawie czarne okrycie ciała, tak zwana rogówka. Pszczoły zwyczajne są skrzętne i pracowite, za łagodne obchodzenie się z niemi płacą łagodnością, za brutalne i niedbałe żądłem. Są to pszczoły nasze" p o lsk ie, dostosowane do naszego klimatu i naszyck warunków i dlatego w pasiekach wiodą" się dobrze. Odmianą pszczoły zwyczajnej są pszczoły borówki" i kraińskie. Borówki, pszczoły maluśkie, czarne, więcej złośliwe, ale za to bardzo skrzętne i wskutek tego ogromnie miodne. Tę odmianę pszczół należałoby w pasiekach naszych rozmnożyć. Drugą odmianą pszczoły zwyczajnej jest pszczoła kraińska, podobna do naszej tylko więcej siwawa; ma

2 24 być łagodniejszą od zwyczajnej czego jednak w praktyce nie mogłem zauważyć. Co do miodności stoi na równi z naszą. Oprócz tych pszczół spotykamy dość często u nas pszczołę włoską, (Apis Liqustica Spin.), która różni się tem, że jest żółtawa, ma bowiem pierwsze pierścienie odwłoku pomarańczowo-żółte. Pszczoły włoskie są łagodne, skrzętne a na miód chciwe. Ta ich chciwość wychodzi nam na dobre, bo uzbierają one miodu więcej niż pszczoły zwyczajne. Oprócz tego wprowadzenie pszczół włoskich pomiędzy zwyczajne posłużyć może do różnych badań i studyów np. co do wieku pszczoły. Nauka twierdzi, że pszczoła nie dożyje roku. Chcąc to stwierdzić wprowadźmy matkę włoską do ula z naszemi pszczołami; po 3 tygodniach od tego dnia zaczynają przybywać pszczoły włoskie a ubywa pszczół zwyczajnych. Po pewnym czasie możemy sprawdzić, ile jeszcze pszczół naszych pozostało przy życiu. Tak samo pszczoła włoska może nam ułatwić zbadanie, jak daleko lecą pszczoły za pożytkiem. Jeżeli mamy włoską pszczołę, którą łatwo między naszemi poznać, i zobaczymy ją wśród innych na łanie pełnym kwiatów odległym np. o 7 km. od ula, to możemy z pewnością stwierdzić, że i reszta naszych pszczół idzie tutaj za miodem. Pszczoła włoska może więc znakomicie posłużyć do robienia studyów i doświadczeń. Wadą pszczół włoskich jest tylko to, że pszczoły robocze skore są do ciągnięcia roboty trutowej, a matka chętnie komórki takie zaczerwia. Pszczo ła cy p ry jsk a jest nieco mniejszą od naszej zwyczajnej pszczoły; od włoskiej zaś jest piękniejszą, albowiem dwa pierwsze pierścienie odwłoka i połowę trzeciego ma zabarwione jasno pomarańczowo. Zwłaszcza w czasie obfitego zbioru perhy, wracające gromady tych pszczół, obładowane kolorowem

3 FIG. I. A. (opis pszczoły). Opis pszczoły: a) pszczoła robocza, b) truteń, c) matka, j) matecznik przy nim komórki próżne i zaczerwienione, k) gąsieniczka kilkudniowa, 1) łątka, f) główka trutnia, I) robotnicy, m) matki.

4

5 25 obnóżem, wyglądają na tle ula wspaniale. Pszczoła cypryjska rozpowszechnioną jest w Czechach, nie hodują. P s z c z o ła a z y a ty c k a F ab.) i mniejsza (Apis florea F a b.); u nas jej większa (Apis dorsata ta ostatnia jest najmniejszą pszczołą wśród innych rodów pszczół znanych. W reszcie co d o p szczó ł ja p o ń sk ich zauważyć należy, że są większe od naszych pszczół zwyczajnych; dotąd nie udało się jednak pszczół tych do Europy sprowadzić, to też i nie stwierdzono, czy nadawałyby się one do naszego klimatu. Znać wszystkie rody pszczół jest rzeczą dla pasiecznika polecenia godną, dla badacza niezmiernie ciekawą, ale co do hodowli pszczół w naszych pasiekach należy trzymać się naszej rodzimej pszczoły, która jest i pracowitą i rojną i miodną i co najważniejsze do naszego klimatu dostosowaną. Opis pszczoły. Pszczoły żyją gromadnie. Gdybyśmy kilka z nich umieścili osobno, choćby w największych wygodach, wkrótce poginą z tęsknoty za rodziną. Rodzina pszczelna czyli tak zwany rój składa się z kilkunastu do kilkudziesięciu tysięcy pszczółek. Gdybyśmy pszczoły w roju odurzyli i rozsypali na płótnie a potem przyglądnęli się im dokładnie, widzielibyśmy, że najwięcej jest pszczółek drobnych t. zw. ro b o tn ic. (Fig. 1 a). D alej zauważylibyśmy mniejszą ilość, kilkadziesiąt do kilkaset, pszczół większych, grubych, niezgrabnych, są to tru tn ie. (Fig. 1 b). Wreszcie patrząc uważniej zobaczylibyśmy jedną jeszcze pszczołę, doskonalej od innych wykształconą, barwy lśniąco-oliwkowej, dłuższą nawet od trutnia i w całej budowie wspaniałą. Je st to

6 26 m a tk a calei rodziny pszczelnej. (Fig. 1 c). Poza tem niema więcej osobników w ulu. A więc ul składa się z tysięcy robotnic, kilkuset trutni i jednej matki. Budow a ciała. Przystępując do opisu budowy ciała pszczoły, najpierw załatwimy się z opisem owego straszliwego żąd ła, które wielu ludzi wstrzymuje od poznania tego pracowitego owadu. Pszczoła kłuje żądłem, które składa się z dwóch części, zewnętrznej, którą możemy widzieć okiem i wewnętrznej, która znajduje się w organiźmie pszczoły. Zewnętrzna składa się z trzech nader ostrych sztylecików, tworzących jakoby cieniutką igłę, z tych jeden główny a dwa boczne; każdy z nich posiada przy końcu rozszczepienie jak przy osęce lub haczyku na ryby. (Fig. 1 d). Boczne sztyleciki kończą się rozgałęzieniami, do których dotykają dwie pokrywy sztyletu. W odwłoku znajduje się przewód zakończony dwoma gruczołkami w których wytwarza się jad, jad ten przechodzi rurką do większego pęcherzyka czyli zbiornika. Tak wygląda w grubszych zarysach ten straszny przyrząd zwany ż ą d łe m. (Fig. 1 e). Pszczoła podrażniona, bo trzeba pamiętać, że pszczoła w dobrem usposobieniu nigdy nie żądli, naciska na swój odwłok, wskutek tego parcia sztylet mechanicznie wysuwa się z odwłoka i pszczoła kłuje. Naciskając na sztylet, naciska zarazem na pęcherz, zbiornik jadu. Wtedy kropelka tego jadu po sztylecie dostaje się do rany i ona to sprawia ten ból, jaki po ukłóciu doznajemy, a następnie powoduje zaognienie i opuchnięcie. Ukłócie nastąpiło i pszczoła chciałaby teraz uciekać, ale niestety haczyki zaczepiają o skórę; pszczoła odrywa się siłą mocą, pozostawiając w ranie żądło, a z niem najczęściej swoje wnętrzności, wskutek czego odleciawszy ginie. Rzadziej zdarza się, że przy lekkiem ukłóciu haczyki nie dostana sie cod skórę, wtedy oszczoła ucho-

7 27 dzi ca!o. Żądło pozostawione w ranie, może samo wskutek skurczu mięśni jeszcze przez czas jakiś wpijać się coraz głębiej w ciało, dlatego natychmiast po ukłóciu trzeba się starać żądło wyjąć, a ranę zapuścić amoniakiem. l. tego opisu sprawa przedstawiałaby się dosyć groźnie. Ukłócie kilkunastu pszczół mogłoby nawet mieć poważniejsze następstwa, dlatego też nie trzeba się na nie lekkomyślnie narażać, tem więcej, że sposób chronienia się od żądlenia pszczół jest bardzo prosty. Przedewszystkiem trzeba chodzić koło pszczół z matczyną troskliwością, i ściśle przestrzegać ich praw i przepisów, od których nigdy nie odstępują i drugim gwałcić bezkarnie nie pozwalają. Rozumny pasiecznik będzie się starał podporządkować swoje interesy pod prawa tego maleńkiego ludu, a wtedy wyjdzie na tem dobrze. A jakież są te prawa / Przedewszystkiem spokój i łagod n ość w postępowaniu. Nie należy wpuszczać do pasieki ludzi obcych, nie obeznanych z pszczołami, zwłaszcza nie trzeba pozwalać dzieciom na uganianie po pasiece. Wystrzegać się wszelkich krzyków i hałasów; rąbania drzewa, wbijania pali itp., zwłaszcza wtedy, gdy pszczoły latają. Szczególniej zaś zacnowanie się samego pasiecznika, powinno być pełne powagi i spokoju. Koło uli chodzić wolno, przy zaglądaniu do uli zżywać zawsze dymu; zatwory uii otwierać jak najciszej; nie rozbierać niepotrzebnie całego gniazda (wnętrza uli). Wyjmując ramki z ula należy wkładać rękę do ula wolno, skradając się prawie; każdy bowiem ruch nagły i raptowny pszczoły uważać mogą, jako napad rabusia i rzucić się ku obronie mienia i rodziny. Przy wyjmowaniu i wstawianiu ramek, lub wyc -

8 28 naniu plastrów uważać należy, ażeby pszczół nie przygniatać lub nie przecinać; gniecione bowiem pszczoły wydają krzyk boleści, a wtedy towarzyszki spieszą im na ratunek i żądlą pasiecznika. Wszelkie roboty w ulach przeprowadzać należy w dniu pogodnym i to przed południem, kiedy pszczoła starsza, z natury rzeczy złośliwsza, znajduje się poza ulem, cała zajęta pracą, a w ulu przebywa tylko młódź łagodna i lękliwa. Unikać należy też wszelkich ostrych i niemiłych zapachów, jakich pszczoły nie znoszą, a zwłaszcza potu końskiego. Najlepiej będzie, jeżeli pasiecznik sprawi sobie do roboty przy pszczołach osobną bluzę z szarego płótna. Z czasem przejdzie ona zapachem wosku, miodu i pszczół, a zapach ten naprzód oznajmi pszczołom, że do ula przyszedł gospodarz, a nie rabuś lub złodziej. Dokładność w urządzeniu wnętrza ula, utrzymywanie porządku i czystości w ulu, dobrobyt i dostatek rodziny pszczelnej, jakość matki, to wszystko wpływa również na mniej lub więcej łagodne usposobienie pszczół. Przestrzegając tych praw i przepisów zgodnych z naturą pszczoły, można doprowadzić do takiego stanu rzeczy, że w pasiece gospodaruje się zupełnie bezkarnie. W pasiece mam około pół miliona pszczół roboczych; bywa nieraz, że całą pasiekę kontroluje się w jednym dniu; rozbiera się ule zupełnie, psuje się pszczołom chwilowo cały ład urządzenia domowego, zabiera miód itp. a przecież zdarzają się dni takie, że ani jedna z tych pszczół nie użądli! Świadkiem tego były uczestniczki kursu pszczelarskiego, urządzonego w r w Krakowie dla kobiet.

9 FIG. I. B. (opis pszczoły). d E. żądło; trzy sztyleciki na rysunku rozszczepione ażeby można było widzieć ie dokładnie, litera d. oznacza haczyki boczne. N. trąbką robotnicy; środkowy płatek właściwy języczek, dwie boczne pary to przysadki języczkowe i przyjęzyczkowe.

10

11 29 A teraz, kiedyśmy poznali, że nie taki dyabeł straszny jak go malują", przypatrzmy się pszczole zbliska. Znajdziemy ją w ogrodzie i polu, na łące a zawsze przy pracy. Pszczoła pracuje bez ustanku i bez wytchnienia i to dniem i nocą. Każdy człowiek pracujący ubiera się odpowiednio do swojej pracy. Inaczej ubiera się kowal, inaczej nurek itd. Pszczoła nie potrafiłaby sobie zrobić ubrania, pomyślał o tern Ten, który ją stworzył, ubiorem tym jest jej u w ło sien ie. Całe ciało pszczoły pokryte jest drobniutkimi włoskami bardzo misternej budowy. Te włoski chronią jej ciało od zużycia. Niekiedy widzimy, że pszczoła jest całkiem czai na, bo się wszystkie włoski z czasem wytarły i taką pszczołę nazywamy starą. Przypatrując się pszczole zauważymy, że ciało jej składa się z trzech wyraźnych części t. j. głow y, tu łow ia i odw łoku. Główka pszczoły jest nadzwyczaj ruchliwa, odwraca ją ku nam co chwilkę, jakby się nam przypatrywała; i tak jest. Pszczoła ma na głowie o cz y, któremi doskonale widzi. Praca pszczoły tem się różni od innych, że trwa dzień i noc bez ustanku w czasie, kiedy pszczoła ze względu na temperaturę może pracować. W nocy ciemno, światła w ulu nie zapali, Pan Bóg zaopatrzył ją do tej pracy w dwojakie oczy, pojedyncze i złożone. Oczy złożone, umieszczone po bokach głowy, składają się z kilku tysięcy maleńkich oczek, z których każde jest doskonale wykształconem okiem. Temi oczami pszczoła widzi w pobliżu. Na przodzie głowy jakby na czole ma pszczoła troje oczu już nie złożonych, ale pojedynczych i temi patrzy w dal. (Fig. 1 /). Gdybyśmy te oczy pszczole zakleili ciastem, to w pokoju do okna nie trafi; przeciwnie, gdybyśmy innej pszczole oczka boczne zalepili, zobaczylibyśmy, że od

12 30 razu trafi do okna i poleci, to dowodzi do czego które z oczu służą. Przypatrując się pszczole pracującej zauważymy, że ona nietylko na nas patrzy, ale jakby nadsłuchiwała. Przypuszczamy, że pszczoła nasłuchuje swemi ro ż kam i, które ma na głowie, a które nadsłuchując nadstawia i na różne strony wychyla, zwłaszcza w tą, skąd głos dochodzi. Pszczoły nie tylko słyszą, ale mają w rożkach tych jakoby barometr znakomity. W środku każdego rożka znajduje się bardzo czuły nerw, za pomocą którego odczuwa pszczoła zmianę powietrza. Nieraz widzimy, jak rano tymi rożkami pszczoły, wychodzące z oczka ula, badają coś w powietrzu. Pszczoła na dłuższy czas przeczuje burzę. Nieraz pogoda cudna, a pszczoły wszystkie wracają z pola, a te, co zostały są niespokojne i ciągle nasłuchują. W krótce też niebo się nachmurzą i spada deszcz. Sądzimy, że także i czucie w tych rożkach nadzwyczaj rozwinięte. Pszczoła zbiera miód z kwiatów, posługując się przy tem rurką zwaną powszechnie trą b k ą. Jest to warga dolna złożona w rureczkę, którą pszczoła wysysa i zbiera miód lub czerpie wodę. Rurka ta składa się z płatka środkowego, dwóch bocznych i dwóch podstawowych, które służą dla wzmocnienia rurki. Oprócz tej wargi dobrze rozwiniętej posiada pszczoła i wargę górną. Pod wargami znachodzą się s z c z ę k i, które służą pszczole do ogryzania twardych przedmiotów, do czyszczenia ścian ula, przy budowie plastrów itp. Pszczoła posiada dwie pary sk rzy d eł. Całe życie pszczoły polega na tych skrzydełkach, bez nich żyć by nie mogła. Gdybyśmy jej odcięli skrzydła, ani chwili w ulu nie pozostanie, lecz wychodzi gwałtem z ula i spada na ziemię. To też skrzydła te są zbudowane nadzwyczaj mi-

13 31 Sternie, ale silnie i praktycznie. Pszczoła ma ich dwie pary, po obu stronach tułowia. Tworzy je błona, jakby na rusztowaniu łub siatce rozpięta, przeźroczysta i elastyczna, a w dotknięciu miękka i tłusta. Rusztowanie stanowią rureczki elastyczne, które wydzielają tłuszcz i pszczoła tym tłuszczem pociąga sobie błonę rozpiętą na skrzydełkach, aby nie uległa zepsuciu. Skrzydełka te są nadzwyczaj praktycznie urządzone, tak że w ulu, gdzie jest ciasno, może je ułożyć na sobie, że zupełnie nie zawadzają; poza ulem przeciwnie, tworzą jak największą powierzchnię, żeby jej było łatwiej latać i ciężary dźwigać. Dzieje się to w ten sposób, że jedno z nich jest brzegiem zagięte ku dołowi, drugie zaś ku górze, tak że przy ich rozpięciu jedno zaczepia o drugie i w ten sposób tworzy się z pary skrzydeł jedna jednolita płaszczyzna. Dlatego też pszczoła ma lot znakomity i potrafi dźwigać bardzo wielkie ciężary, bo dochodzące do dwóch trzecich jej własnej wagi. Oprócz skrzydeł, rożków i oczu widzimy u pszczoły n o g i. Nóg ma pszczoła 3 pary. Tułów składa się z trzech pierścieni, do każdego z nich należy je dna para nóg. Przedniemi nóżkami wciąż narabia, to rozchyla płatki, to pomaga sobie w kielichu, tylnemi najczęściej skrzydełka gładzi, na średnich stoi. Dlatego mówimy, że przednie nóżki służą pszczole jako ludziom ręce, środkowe jako nogi, tylne zaś do podpierania a jeszcze więcej do dźwigania ciężarów. Wiemy, że pszczoła nosi do ula miód, i pyłek z kwiatów, ale w czem je nosi? Miód nosi w sobie i w tak zwanym pęcherzyku miodnym. Pyłku z kwiatów w formie miałkiej mąki nie mogłaby znosić w ten sam sposób, musi do tego posiadać jakieś naczynie zewnętrzne. Otóż na tylnych nóżkach w najszerszem miejscu ma pszczoła urządzone tak zwane k o sz y c z k i

14 32 Jest to zagłębienie dość widoczne, otoczone włoskami szczecinowatemi, które tworzą koszyczek. Pszczoła zbiera pyłek z kwiatów, ugniata w grudkę, urabia śliną i składa do koszyczka. Ale jeszcze nie koniec. Gdyby ona w drodze tę mąkę zgubiła, jakażby to była szkoda! Opatrzność Boża i o tem pamiętała; oto na dnie tego koszyczka wytwarza się ciecz lepka, która przykleja grudki perhy tak dobrze, że wypaść nie mogą. Na końcu nogi ma pszczoła stopę, zakończoną pazurkami, które służą do tego, żeby mogła chodzić w ulu po ścianach; i wiązać się gromadnie, wychodząc z rojem, lub budując plastry. Oprócz pazurków ma pszczoła na stopie tz. przylgę, która ułatwia jej chodzenie po gładkiej powierzchni np. po szybie. Jest to narośl mięsista, kurczliwa; gdy ją przyłoży do gładkiej powierzchni, wyciska powietrze i przez to trzyma się doskonale. Nadto ma pszczoła na stopie szczoteczkę, złożoną z kilku szeregów drobniutkich włosków, szczoteczką tą szczesuje z siebie pyłek kwiatowy, którym się obrała. O dw łok pszczoły składa się z sześciu pierścieni, u trutnia z siedmiu. Są one złożone jak ręczna harmonijka do grania; potrafią się ściągać i rozciągać, co pomaga pszczole przy oddychaniu. Pod spodem pierścieni zwłaszcza środkowych posiada pszczoła tak zwane w osków ki. Są to błony, które w gruczołach swych wydzielają tłuszcz. Ten krzepnąc na powierzchni daje nam ciało stałe, zwane woskiem. A więc pszczoły wosk wypacają a nie zbierają w polu jak to nieraz błędnie się mówi. Widzieliśmy, jak przedziwnie mądrze jest urządzoną zewnętrzna budowa pszczoły; jak tu o wszystkiem pomyślano, wszystko obliczono i przewidziano, a następnie zbudowano tak wspaniale. W ew n ętrzn a bu dow a organizmu pszczoły jest jeszcze kunsztowniejszą i podziwu godną.

15 FIG. I. C. (opis pszczoły). Wewnętrzna budowa: g) pęcherzyk miodny, h) właściwy żołądek, i) worek krwionośny, z którego wychodzą tchawice, o) kiszka odchodowa, najcieńsze linie przedstawiają pasma nerwów.

16

17 33 Głownem zadaniem i celem pracy pszczoły jest zbieranie miodu; zbiera go dla siebie i dla rodziny, miodem opłaca pasiecznikowi daninę za kąt spokojny i dach nad głową. Musi się też spieszyć i uwijać, ażeby uzbierać miodu dla wszystkich. Gdyby znosiła każdą kroplę miodu w trąbce lub w ustach, nie uzbierałaby wiele, to też posiada do znoszenia miodu osobne naczynko, mianowicie pęcherzyk miodny. (Fig. 1 g). Znajduje się on tuż zaraz za przełykiem, ma kształt gruszki i jest najczyściejszem naczynkiem, jakie sobie tylko wyobrazić możemy. Z pęcherzyka miodnego prowadzi przewód ściśle zamykany do obszernego, wydłużonego żołąd k a. (Fig. 1 h). Pokarmy, które przejdą przez pęcherzyk miodny do żołądka tutaj dopiero zostają przetrawione a stąd przechodzą dalej do ciemnej kiszki i mieszają się z żółcią. Po ostatecznem przetrawieniu ozęści pożywne przedostają się cieniutkiemi rureczkami do krwi, a reszta niestrawna do kiszki odchodowej. Pszczoła potrzebuje znacznych zapasów siły, ażeby pracy podołać. Siłę potrzebną dają jej bogato rozwinięte m ięśnie, zwłaszcza te, które służą do poruszania skrzydeł i nóg. W głowie, tułowiu i odwłoku posiada pszczoła kilka znaczniejszych zwoi nerwów, z których jakoby ze stacyj telegraficznych, rozchodzą się na wszystkie strony po całem ciele pszczoły cieniutkie niteczki nerwów. Za pośrednictwem nerwów pszczoła odczuwa to, co się poza nią dzieje i wykonuje ruchy według swej woli. Pszczoła żyje w powietrzu a więc też niem i oddychać musi. Ludzie i zwierzęta oddychają płucami, wprowadzając do piersi powietrze ustami i nosem. U pszczoły odbywa się to inaczej. Uchwyćmy ostrożnie pszczołę za skrzydełka i zanurzmy ją na chwilkę w szklance wody i bardzo uważnie przyglądajmy się. Poradnik pazczelnicay. 3

18 34 O to zobaczymy, że po obu bokach tułowia i odwłoku ukażą się drobniutkie perełki; są to banieczki uchodzącego powietrza i one wskazują nam te drożyny, któremi pszczoła oddycha. Po obu bokach ciała pszczoły znajdują się maleńkie, golem okiem niedostrzegalne otworki, tak zwane p rzetch lik i; niemi to wchodzi powietrze i dostaje się do dwóch podłużnych zbiorników, umieszczonych w odwłoku pszczoły; z tych zbiorników rozchodzi się powietrze po całem ciele pszczoły za pośrednictwem licznie rozgałęzionych rurek, zwanych tchaw i cam i, dostarczając krwi potrzebnego tlenu. (Fig. 1 i). Pszczoła ma krew ciepłą, ale białą i nie zbiera się ona jak u ludzi w sercu, ale w worku wydłużonym, który przebiega wzdłuż grzbietu przez cały odwłok pszczoły. Wskutek rytmicznego skurczu worka krwionośnego krew rozchodzi się żyłami po całem ciele, zasilając po drodze wszystkie części organizmu w potrzebny materyał i pokarm. W wewnętrznej budowie pszczoły znajdujemy jeszcze przyrząd rozrodczy. U robotnic jest on zanikły u matki bogato rozwinięty, a zwłaszcza w tym okresie czasu, kiedy matka obficie czerwi, to jest w maju i czerwcu. Pszczoła wydaje g ło s Zwykle mówimy, że brzęczy, śmiało jednak przypuścić można, że pszczoły rozmawiają między sobą. Pomyślmy sobie olbrzyma, który przysłuchuje się gromadzie rozmawiających ludzi, może i jemu mowa nasza wydawałaby się niezrozumiałem tylko wydawaniem głosu. Podobnie może być u pszczół. W ich brzęczeniu odróżnia się jednak niezliczone różnice głosu, wielkie bogactwo tonów, z których każdy służy do wyrażenia pewnego nastroju i ma określone znaczenie.

19 35 Po dłuższem obcowaniu z pszczołami pasiecznik tak się nauczy rozeznawać głosy pszczół, że rozróżni, kiedy pszczoła rozgniewaną, kiedy w dobrem usposobieniu, kiedy radaby użądlić, kiedy zadowolona i szczęśliwa, a kiedy w biedzie i niedostaku. Pszczoły między sobą pozozumiewają się jak najdokładniej. Wystarczy złapać pszczołę i potrzymać ją koło oczka, wnet cała falanga wyleci, usłyszawszy jej glos i rzuca się ku jej obronie. Kiedy pszczoły mają się roić tj. gdy pewna część pszczół ma wraz z matką opuścić mieszkanie i przenieść się na inne miejsce, wtedy na kilkanaście dni przed opuszczeniem ula pewna gromadka pszczół otrzymuje widocznie rozkaz wyszukania tego mieszkania. Gdy je znajdzie, codziennie je czyści i porządkuje, a na noc wraca do dawnego domu. Dopiero gdy już wszystko gotowe, rój wylatuje i prowadzony przez ową gromadkę tak zwaną is k sprowadza się do nowego mieszkania. Załatwienie tej całej sprawy wymaga chyba czegoś więcej, niżli zwykłego brzęczenia; nie bądźmy zazdrośni i przypuśćmy, że pszczoły muszą o tem wszystkiem ze sobą rozmawiać. Pszczoły wydają głos prawdopodobnie przy pomocy narządów oddechania. C. Co robią pszczoły? Wiemy, że w gromadzie pszczół są zawsze trzy różne osobniki: pszczoła robocza, truteń i matka. Co każdy z tych osobników robi i jakie jest jego przeznaczenie? Zaczniemy od pszczółki roboczej. Pszczółka robocza, czyli robotnica jest to istota, która od kolebki aż do ostatniej chwili swego życia, i w dzień i w nocy zajęta jest tylko p ra cą. A praca ta nigdy nie jest samolubną, lecz skierowana do tego, żeby było dobrze całej rodzinie. Każda z pszczół roboczych wyrzeka się wszystkiego, co świat nazywa

20 36 szczęściem i rozkoszą, oddana bezwarunkowo matce, siostrzycom i całej rodzinie. Znosi miód i perhę, ażeby zapewnić zapasy dla rodziny, buduje plastry dla rodzeństwa, wszystko poświęca dla szczęścia drugich, a w tem ogólnem szczęściu znajduje i swoje własne. Jakież to proste a mądre rozwiązanie kwestyi socyalno-społecznej! Praca pszczoły w tym. czasie, kiedy pracować może, trwa od rana do rana przez całe życie. Rozumie się, że taka praca wyczerpuje ogromnie. To też wiek pszczół roboczych jest krótki. Te, które lęgną się z wiosną, nie przeżyją dłużej jak półtora miesiąca, gdyż w porze letniej praca jest najwięcej wyczerpująca. Najdłużej żyją te, które lęgną się pod jesień. Żadna je dnak pszczółka robocza nie przeżywa roku. Przy tem w pracy tej nie widać nigdy niechęci lub przymusu, ale tylko ochotę, zapał i gotowość aż do wyczerpania. Pszczoła pracuje z pragnieniem, żeby rodzinie jak najwięcej dobra przysporzyć. Zbierając miód, czy perhę nieraz nabierze tak dużo, że ciężaru do ula donieść nie może. Często można spotkać w lecie objuczoną pszczołę roboczą odpoczywającą na ziemi, zdała od pasieki. W czasie obfitego pożytku w polu pszczoły wracają do ula tak obładowane, że nie mogą dolecieć do oczka i całemi gromadami padają przed ulem. 1) Budowa plastrów. Jakie są główne zadania tej pracy? Wyobraźmy sobie, że siedzimy wewnątrz próżnego ula, do którego dopiero wprowadziły się pszczoły i obserwujemy ich pracę. Widzielibyśmy, że cała ta gromadka obsiada powałę ula, czyli jak mówimy wiąże się w górze, i zaczyna pracować nad urządzeniem mieszkania.

21 37 Pszczoły mają w ulu miód i pyłek kwiatowy, te wszystkie zapasy trzeba gdzieś przechować a nadto trzeba przygotować pomieszczenie dla małych pszczółek. Zaczynają więc budować plastry z wosku i to jest ich urządzenie wewnętrzne. Jak już wspomnieliśmy przy opisie budowy ciała robotnice mają zdolność wypacania wosku. Budując, odżywiają się więcej, zjadają obficie miód i perhę, lub inną słodycz (cukier) i z tego wytwarzają wosk. To jest ich materyał budowlany. Budowa ich jest prześliczna, można ją porównać z budową domów u ludzi. Najpierw nakreślają plan budowy, wytyczają miejsce, tak że po pewnym czasie moglibyśmy zobaczyć na powale plan ich budowy, w kształcie kilku równolegle biegnących linii. Sposób budowania jest następujący: pszczoły uwieszą się u powały całą gromadą, wytwarzają ciepłotę przez i to wypacają wosk, następnie ugniatają go w szczękach na bryłki i zaprawiają śliną. Tak przygotowane, jakoby cegiełki układają warstwami, jedna na drugiej i tworzą w ten sposób pasek wosku, niby belkę. W tej belce wygryzają denka na komórki z jednej i drugiej strony, nadstawiają ściany, a wymiary tych komórek są geometrycznie równe. Przypatrując się tej robocie, zauważymy, że komórki te mają wielkość dwojaką, jedne są większe, drugie mniejsze. Pszczoły przy budowie myślą o rozwoju całej rodziny i dlatego budują komórki mniejsze dla pszczół, większe dla trutni. Plastry o komórkach pszczelnych nazywamy robotą pszczelną, o trutowych robotą trutową. Także i dla młodej matki obmyślają odpowiednią komórkę, którą nazywamy matecznikiem (Fig. 1 J). Mateczniki są okrągłe, podobne do miseczek żołędzi, lub małego naparstka; jest ich w ulu kilka lub kilkanaście. Każdy plaster budowany przez pszczoły jest czysty, czasem bieluchny, czasem trochę żółtawy, ale im starszy tem

22 38 więcej ciemnieje przez używanie, a zwłaszcza przez wylegiwanie młodego pokolenia. Każda młoda pszczółka pozostawia po sobie na dnie komórki oprząd, jakby koszulkę koloru ciemniejszego. Gdy pszczoły żyją w dziupłach drzew to mogą prowadzić swą budowę, w jakim chcą kierunku; jeżeli jednak mają budować w ulu, to kierunek tych plastrów nie jest dla nas obojętny. Plastry te muszą być budowane w ramkach, ażeby łatwo można je było wyjmować i wkładać. Ażeby pszczoły zniewolić do budowania plastrów w ramkach, wstawionych do u'a, przykleja się u górnej belki każdej ramki kawałek roboty pszczelnej tak zwany początek". Wtedy pszczoły, które są nadzwyczaj oszczędne, korzystają z już zaczętej roboty i ciągną budowę w tym samym kierunku dalej ku dołowi. Gdy już mają kilka plastrów wybudowanych, robią w tych plastrach przejścia (kanaliki), ażeby sobie skrócić drogę między plastrami. Trzeba więc uważać, żeby wkładać plastry napowrót do ula w tym samym porządku, jak były wyjmowane, żeby im nie popsuć planu ich ulic i uliczek. 2. Zbieranie m iodu. Miód jest to słodycz zebrana z kwiatów. Miód bywa przez pszczoły zaprawiany odrobiną kwasu mrówczanego, który sprawia, że miód jest środkiem kuracyjnym. Szczególniej zaleca się każdemu, chociażby i najzdrowszemu człowiekowi spożywanie miodu codziennie naczczo i do poduszki po jednej łyżce stołowej. Miód działa znakomicie na przewód pokarmowy, desynfekując doskonale jamę ustną, ściany przełyku i żołądka. Skuteczność miodu, jako środka kuracyjnego najlepiej ocenia lud nasz, używając go na wszelkie choroby gardła, zwłaszcza u małych dzieci. Zioła są

23 39 w lecznictwie powszechnie używane, a przecież miód jest esencyą i wyciągiem z najszlachetniejszych ziół. Pszczoły zbierają miód z kwiatów, ale nie gardzą i inną słodyczą. Gdy braknie kwiatów, siadają i na owocach zwłaszcza na winogronach i gruszkach. W obronie je dnak pszczół zauważyć należy, że nienaruszonej gruszki pszczoła nigdy nie zacznie. Oprócz słodyczy z kwiatów zbierają pszczoły także każdą słodką wysącz z drzew, a nawet zlizują słodycz, jaka nieraz pojawia się na liściach. W braku tych wszystkich źródeł pożytku wciskają się pszczoły do cukrowni, cukierni i wogóle skąd tylko miła woń słodyczy zaleci i tam za szybami okien giną całemi gromadami. To też pasieki w śródmieściu pod jesień nieraz wielce się osłabiają. Słodycz zbiera pszczoła do swego miodnego pęcherzyka, a następnie składa w ulu w komórkę, do której prędzej się dostanie bez względu na to, czy to jest komórka pszczelna, czy trutowa i natychmiast wraca w pole. Dopiero wieczorem cała gromada pszczół miód ten przenosi i tam go układa, gdzie być powinien. Ponieważ miód jest tak ciężki, że pod jego ciężarem mogłyby się plastry dołem oberwać, przeto pszczoły zaczynają składać miód od góry. Wszelkie naczynia, jakich ludzie używają, czy to do przechowania rzeczy sypkich, czy płynnych, stoją dnem na dół, otworem ku górze. Komórki w których pszczoły miód składają nie stoją w plastrze, ale mają kierunek leżący. Jakiż jest sposób na to, żeby miód z nich nie wyciekał? Komórki są budowane skośnie ku górze, widać to najlepiej na podłużnym przekroju plastra. To też trzeba uważać, żeby każdy plaster w tym samym kierunku do ula wstawić, jak był budowany, bo inaczej miód się będzie wylewał. W czasie obfitego pożytku, pszczoły nadstawiają

24 40 ściany komórek i zapełniają miodem, grubość plastra dochodzi wtedy 4 cm. Dobra gosposia, gdy napełni naczynie mlekiem, czy masłem, kładzie na wierzch pokrywką. I pszczoły postępują w ten sam sposób; po napełnieniu komórki zaciągają wierzchem pokrywką z wosku, czyli jak sią to nazywa w jązyku pasieczniczym, pszczoły miód szyją. Miód w komórkach zasklepiony nazywa sią miodem przaśnym ; miód płynny z plastra wydobyty nazywa sią p ato k ą. Miód uzbierany poza ulem przez pszczoły jest miodem naturalnym. Miody nawet naturalne nie są wszystkie jednakowe; są w nich pewne różnice i odcienie, zależnie od tego, z jakich kwiatów pszczoła miód zbiera. Pszczoły idą całą hurmą zawsze na te kwiaty, które występują w danej chwili w wielkiej ilości np. rzepak, bławat, akacya, lipa, hreczka, pomijając inne, które kwitną tu i ówdzie. Jeżeli nadto uwzględnimy, że jedna pszczoła potrzebuje oblecieć około 100 kwiatów, ażeby napełnić swój pęcherzyk miodny i zanieść do ula, to teraz zrozumiemy, że może być miód rzepakowy, akacyowy, lipowy, z białej koniczyny, z hreczki, z wrzosu i t. d. ale napisy na słoikach miodów, sprowadzanych z zagranicy: fiołkowy, różany, poziomkowy, miód z bratków itd. są czystym wymysłem obliczonym, na naiwność kupujących. Jakość miodu naturalnego zależy od wielu okoliczności. Przedewszystkiem bezwzględna czystość w ulu, czystość naczyń, ubrania i rąk pasiecznika wpływa na smak miodu. W miodzie jest zawsze znaczny procent wody; jeżeli pasiecznik wybiera miód za często, biorąc go prawie z pod rąk robotnic, to ma miód rzadki; jeżeli bierze rzadziej, ma miód gęściejszy, a więc lepszy.

25 41 Miód trzymany w miejscu suchem, traci pewien procent wody, staje się cenniejszym; w miejscu wilgotnem wchłania wodę, przez co traci na wartości. Dobroć i jakość miodu naturalnego zależy jednak najwięcej od tego, z jakiego źródła był zbierany. Zachwalają różne rodzaje miodów, lecz niema miodu nad lipowy. Jest to miód jasny, koloru roztopionego złota, o zapachu prześlicznym i wybornym smaku, a bogaty w własności lecznicze. Po nim następuje miód z esparcety; jest to gatunek lucerny, u nas rzadko hodowanej, na ziemiach Królestwa uprawiają całe jej łany. Do lepszych miodów należy też miód z akacyi, jest on od lipowego nieco jaśniejszy, wcześniej od niego cukrzeje, w smaku może ostrzejszy, ale miód wyśmienity. Potem następuje miód z drzew owocowych, miód nader szlachetny, o smaku miłym, wonny, nie rychło cukrzeje, a cenny dla tego, że mamy go najwcześniej na wiosnę. Miód z bławatów należy również do miodów pierwszej jakości, wpada w barwę ciemno zieloną. Doskonałym jest miód z białej koniczyny, zwłaszcza tak zwanej szwedzkiej, bladoróżowej. Miałyby pszczoły obfite źródło miodu z naszej czerwonej koniczyny, lecz nie mogą dostać się do niego, trąbka ich jest na to za krótka. Gdyby ktoś zadał sobie trudu, aby wyhodować pszczołę większą, któraby zarazem miała i dłuższą trąbkę, ten zasłużyłby się wielce pszczelnictwu, gdyż wtedy moglibyśmy wydobyć te wielkie masy miodu, od których aż zapach bije na łanach naszej czerwonej koniczyny. Próby i usiłowania w tym kierunku były i są podejmowane, ale jak dotąd z bardzo nieznacznymi rezultatami. Miody powyżej wymienione należą do miodów pierwszorzędnych. Potem idą sorty drugorzędne; należy tu przedewszystkiem miód z rzepaku, koloru cie-

26 42 mniejszego od miodu lipowego, w smaku dość ostry. Łany rzepaku w sąsiedztwie pasieki są wydatnem źródłem pożytku dla pszczół, dostarczają bardzo wiele miodu, a co najważniejsze, że są to najwcześniejsze zbiory wiosenne. Do tej samej sorty należy miód z hreczki czyli tatarki. W zachodniej Galicyi nie sieją hreczki, bo niema gleby odpowiedniej dla niej i rzadko tu wydaje nasiona, ale możnaby ją siać na zieloną paszę. Krainą hreczki jest Galicya wschodnia, tam rośnie znakomicie, owocuje i stanowi nieprzebrane źródło pożytku dla pszczół. Miód z hreczki jest ciemny, o silnym zapachu, w smaku tak ostry, że przełykając, mamy uczucie jakoby drapał po garle. Stąd do jedzenia na surowo mniej się nadaje, natomiast z powodu silnego aromatycznego zapachu bywa używany do wyrobu pierników i sycenia miodów pitnych. Do miodów trzeciorzędnej jakości należy miód z wrzosów. W niektórych okolicach piasczystych (Nisko, Leżajsk, Rudnik), tudzież po zrębach górskich (Lanckorona, Mogilany) rosną nieprzejrzane łany wrzosów. Jest to roślina trwała, na 40 do 60 cm. wysoka, która we wrześniu pokrywa się fioletowym kwiatem, tworząc je den barwny kobierzec. Pszczoły mają z wrzosu bardzo dużo miodu, zwłaszcza kiedy jesień jest pogodna. Wrzosy uzupełniają wtedy braki w ulu, spowodowane mokrem latem. Miód wrzosowy jest ciemno-żółty, nalany w komórki odbija kolorem zielonawym w smaku ostry, o zapachu wyraźnym, właściwym temu miodowi. Pszczoły zimują na nim dość dobrze. Najpośledniejszym miodem, jest miód pochodzący ze spadzi. Często latem widzimy nad ranem na liściach drzew krople, cieczy lepkiej i słodkiej, jest to tak zw. spadź, (spadek).

27 43 Przyczyna spadku może być dwoiaką: 1) mszyce, które wytwarzają słodycz na drzewach w pewnych porach i dniach. Pszczoły nie biorą tej słodyczy chętnie. Drugiem źródłem spadku jest to, że drzewo przez cały dzień nasiąka wilgocią, im bardziej gorąco, tem więcej wilgoci korzenie dostarczają. Potem, gdy na powierzchni ziemi zapadnie wieczór i chłód, liście przestają wydawać tę wilgoć w postaci pary, ale ostatnia warstwa wody wysłana przez korzenie występuje na zewnątrz w kropelkach. To jest właśnie spadź z drzew i tę pszczoły bardzo lubią, choć nie zawsze wychodzi im na zdrowie. Dobra jest z drzew liściastych, gorsza ze szpilkowych i ta często powoduje chorobę pszczół, zwaną zaperzeniem. Ciekawem jest dla pasiecznika, jak daleko lecą pszczoły za pożytkiem. Otóż badania w tym kierunku stwierdziły, że pszczoła idzie za pożytkiem nawet na milę daleko najchętniej jednak i niejako z przyjemnością leci szukać pożytku w promieniu 1 2 kilometrów od pasieki. 3. Zbieranie perhy. Oprócz miodu zbierają pszczoły pyłek z kwiatów czyli t. zw. perhę. Pyłku tego używają same dla siebie i na karmienie młodego pokolenia czyli czerwiu. Zbierają go z kwiatów, zaprawiają śliną, składają do koszyczków na nóżkach i zanoszą do ula. Perhy potrzebują pszczoły bardzo dużo i jeżeli jej nie mają, starają się zastąpić czem innem n. p. mąką. Perhę składają pszczoły tylko w komórki pszczelne, nigdy w trutowe; najpierw ubijają dobrze swą główką, potem aby ją zabezpieczyć od zepsucia, nakrywają warstwą miodu jakby krążkiem i tak przechowują na zimę.

28 44 4. Zapotrzebow anie wody. Oprócz miodu i pyłku kwiatowego potrzebują pszczoły jeszcze i wody dla siebie i dla karmienia czerwiu. Wiosną i latem biorą wodą z różnych źródeł poza ulem; czerpią ją z potoków, stawów, z rowów itp. Znoszą do ula i zaraz zużywają, rozdzielając pomiędzy spragnionych. W zimie potrzebują pszczoły już mniej wody, a potrzebną ilość znajdują w miodzie. Miód zawiera w sobie zawsze znaczną część wody, a nad to ma tą własność, że nasiąka wodą. Otóż jeżeli pszczołom nie wystarcza woda, jaka znajduje się w miodzie szytym, odkrywają miód, a ponieważ podczas zimowh znajduje się w ulu dosyć pary wodnej, miód wchłania takową, a z miodu biorą ją pszczoły dla siebie. Ażeby ułatwić pszczołom zbieranie wody, zwłaszcza wcześnie z wiosną, należy urządzić w pasiece poidło; cebrzyk z wodą zakopany w ziemi, na wierzchu kilka deseczek z otworami, na których pszczoły mogą siadać i przez otwór łatwiej nabierać wodę, stanowi całe urządzenie. Wodę należy często odświeżać. 5. Zbieranie k itu. Do różnych robót i naprawek w ulu potrzebują pszczoły kitu. Kit zbierają z pęczy i liści drzew jak np. z kasztanów, topoli, osiki itp. Najwięcej i to najwonniejszego kitu dostarcza pszczołom topola balsamiczna. Kit znoszą pszczoły na nóżkach w ten sam sposób jak perhę, część używają zaraz do robót, resztę składają na zapas po ścianach ula. Pszczoły chroniąc się przed zimnem, zakitowują szczelnie drzwi a czasem także i część oczka. W listopadzie nie powinno się już do uli zaglądać, ażeby nie psuć okitovania zatworu, jakie sobie pszczoły na zimę urządziły.

29 45 Pszczoła zbiera więc miód, pyłek kwiatowy, wodę i kit. Pozatem nie potrzebuje niczego więcej. Widzimy czasem pszczoły przy gnojówkach i przypuszczamy, że stamtąd biorą one sole alkaliczne, które im są potrzebne w maleńkich stosunkowo ilościach może w formie leków lub tp. 6. Inne zajęcie pszczół. Bardzo ważną pracę dla pszczół roboczych stanowi wygrzewanie i pielęgnowanie młodego pokolenia. W każdym ulu jest część pszczół młodziutkich, które nie mogą jeszcze latać i te zajmują się wychowaniem maleńkich swych siostrzyczek. Wychowanie to polega na wygrzewaniu, karmieniu i pielęgnowaniu. Zaledwie młoda pszczółka opuści swą komórkę, zaraz rozgląda się za robotą, to pomaga wygryzać się z komórki swej młodszej siostrzyczce, to ją karmi, to znów bierze się do zakrywania komórek itp. Inne przesiadują razem w zbitej warstwie i przez to wytwarzają ciepłotę, która pomaga do wylęgania młodego pokolenia. Nadto młode pszczółki utrzymują czystość w ulu, usuwają wszystko cokolwiek spadnie na dno ula. Jeżelibyśmy przypadkiem pozostawili tam nitkę, to na drugi dzień prawie byśmy jej nie poznali, tak ją rozbiorą na przędzę, a potem zupełnie wynoszą. Gdy spadnie na dno ula nieżywy truteń, to i tego potrafią przez oczko wyciągnąć i wyrzucić. W ogóle silny pień utrzymuje w ulu porządek wzorowy. Byłoby je dnak błędem mniemać, że pasiecznikowi nic już do roboty nie pozostaje. Przeciwnie pasiecznik powinien często ul podmiatać, ażeby pszczołom ułatwić pracę, bo one i tak czasu nie zmarnują, lecz zużyją go wtedy na inne czynności z korzyścią dla pasieki. Dno ula powinno być utrzymywane w jak największym po-

30 46 rządku, inaczej lęgną się robaki, które sprawiają wielkie szkody w plastrach ula. 7. Praw a pszczół. Na tem skończylibyśmy opowiadanie o tem, czem zajmuje się pszczoła robocza. Trzeba wspomnieć jeszcze o pewnych jej prawach i właściwościach. Przywiązuje się bardzo do swej matki, do rodziny i do swego domku czyli do swej ojczyzny tak, że czy się je j tam dobrze dzieje, czy nawet przychodzi umrzeć z głodu, ojczyzny nigdy nie opuści... To jest jej prawo, jej cnota i z tem musimy się liczyć, zwłaszcza przy przenoszeniu pszczół z miejsca na miejsce. Widziałem wśród mojej praktyki pasieczników, którzy przywieźli ule z pszczołami, ustawili je na miejscu, a na trzeci dzień przestawili aż na drugi koniec ogrodu, albowiem pierwsze miejsce im się nie podobało. Tego robić nie można. Pszczoła poznaje się z otoczoniem zaraz pierwszego dnia po przewiezieniu jej do pasieki, czyli oblatuje się. Latając bada ul i jego otoczenie, zatacza coraz większe koła, zapamiętuje położenie ula, a wreszcie nie tracąc ani chwilki, idzie w pola za pożytkiem. Gdybyśmy na drugi dzień ul przestawili w inne miejsce pasieki, to te pszczoły, które się wczoraj obleciały, lecą wprost w pole, a wracają na to miejsce, gdzie stał ul poprzednio. Gdy go tam nie znajdą ani też w sąsiedztwie blisko ula żadnego niema, wtedy siadają całą gromadką na ziemi lub poblizkim krzaku i brzęczą smutnie, nie wiedząc, co z sobą począć. Nie trzeba wprowadzać wśród nich tego zamieszania, a przytem szkoda czasu na ponowne obznajamianie się pszczół z nowem otoczeniem wtedy, gdy czas ten ma być użyty na zbieranie miodu i inne prace gospodarcze. Dlatego ule powinno się przestawiać tylko w ta

31 47 kim czasie, kiedy pszczoły iuż w pole za pożytkiem nie idą. Pszczoły nie przyjmują do swej rodziny żadnej obcej pszczoły, chyba pod tym warunkiem, że przybysz przychodzi obładowany miodem, lub perhą. W każdym ulu stoi przy wejściu na straży kilka pszczół i te badają każdego przybysza, rozpoznając swoich po zapachu. Wiedząc o tem, przed złączeniem np. dwuch pni razem, podkarmiamy pszczoły dostatnio i do obu uli wrzucamy po ziarnku kamfory dla wyrównania zapachu. Pień mający matką przyjmuje chętnie pszczoły z pnia osieroconego. D. Trutnie. Najmniej sympatycznym rozdziałem opowieści z zakresu pszczelnictwa jest rozdział o trutniach. Są to jak nam wiadomo samce pszczelne. Żądła nie posiadają wcale. O ile pszczoła robocza jest wzorem pracowitości, o tyle truteń jest leniwcem i to od pierwszego dnia swego życia. Trutnie przez 21 dni pozostają w komórce, podczas gdy pszczoła robocza najwyżej 18 skoro zaś ją opuszczą, natychmiast zabierają się, ale nie do pracy, tylko do jedzenia. Trutnie w ulu nie lubią trzymać się razem z pszczołami. Ponieważ w ulu wre praca, a takich leniwców praca odstrasza, więc starają się trzymać jak najdalej od niej. Obsiadają całą gromadą początkowe plastry w ulu, gdzie jest najchłodniej i najswobodniej i odżywiają się miodem, cotylko przez pszczoły przyniesionym a więc świeżym i smacznym. A nie jest to drobnostką, co trutnie zjadają. Jeden zjada naraz około 0'013 grama miodu. Przypuśćmy, że jada dziesięć razy na dzień, to dzienna jego porcya wyniesie 0'13 gramów. 100 trutni zjada na dzień 13 gramów, a tysiąc trutni 130

32 48 gramów miodu. Trutnie żyją przez maj czerwiec i lipiec a więc 90 dni. 130 razy 90 jest 11 kilogramów i 700 gramów miodu, tyle mniej więcej spożyje 1000 trutni przez 3 miesiące. Jest to poważny ubytek dla pasieki, a nieraz bywa w ulu nie tysiąc, ale i dwa i trzy tysiące trutni, a wtedy? Pasiecznik powinien się starać, aby trutni było jak najmniej w ulu. W pniach mających prawidłową matkę trutnie nigdy się nie lęgną w komórkach pszczelnych, bo te są dla nich za małe, jeżeli więc jest w ulu mało komórek trutowych to i trutni będzie mało. Otóż zapobiegliwy pasiecznik stara się, ażeby zostawiać w ulu nieznaczną liczbę tych komórek i sprawa załatwiona. Ale to się da zrobić tylko w ulach ramkowych. W ulach nierozbieranych (kłodach) gospodarz nic nie może na to poradzić i dlatego nieraz ma za dużo trutni a wtedy mało miodu. U trutni nie ma przywiązania do rodziny: wyznają zasadę: tam ojczyzna, gdzie dobrze; jak tylko im źle, zaraz przenoszą się do innego ula. Pszczole roboczej nie wolno wejść bezkarnie do obcego ula, chyba że przynosi z sobą miód lub perhę, trutnia natomiast przepuszczają strażnicy pszczelni do każdego ula i o każdej porze. Trutnie przez całe życie nic nie robią, mają pełno wygód i jedzenia po uszy. Jednak koniec tego życia bardzo marny i smutny. Prawie każdy z nich ginie śmiercią głodową. Pszczoły cierpią tych darmozjadów tylko do pewnego czasu. Kiedy w polu pożytek ustaje, wtedy pszczoły zaczynają trutnie z ula wyrzucać.. Najpierw spychają je na ostatnie ramki w ulu, tam cierpią głód i zimno i padają osłabione na dno ula. Stąd wyrzucają je pszczoły przez oczko na pole, gdzie giną z głodu i zimna. Jakiż smutny koniec życia leniwca!

33 49 Często talc samo dzieje się i u ludzi. Kto zmarnuje i na lenistwie spędzi swoje młode lata, ten na starość cierpi nędzę i niedostatek. E. Matka. Pasiecznik łatwo odnajdzie matkę w ulu, pozna ją i odróżni wśród gromady pszczół po wspaniałe, barwie, po ruchach majestatycznych, i po tem, że od innnych pszczół jest najdłuższą. Otoczona jest zawsze gromadką pszczół, które jej usługują; jedna ją karmi, druga czesze, trzecia wachluje, inna miejsce robi, słowem usługują jej jak mogą. A matka chodzi powoli po plastrach i składa jajeczka w komórkach. Matka ma żądło tak jak pszczoła robocza, ale nigdy niem nie kłuje ani pszczoły roboczej, ani człowieka, trzymana w garści, nie użądli. Żądłem zabija tylko drugą matkę, gdyby ta dostała się przypadkiem do ula. Po otwarciu ula i wpuszczeniu do wnętrza dymu, matka stara się uciec jak najprędzej na najdalsze plastry. Stąd niektórzy pszczelarze mówią, że matka jest tchórzliwa. Tak iednak nie jest, matka ma instynkt samozachowawczy, silnie rozwinięty, wie, że gdyby zginęła w porze nieodpowiedniej np. w jesieni lub zimie, cały pień pszczół byłby skazany na wymarcie. Jest zatem roztropna, iż się kryje przed obcymi i życia szanuje, przecież tak samo postępują w państwie ludzkiem władcy i królowie. Matka jest samicą pszczelną, doskonale wykształconą. Między matką a pszczołą roboczą niema żadnej różnicy co do rodzaju. Każda pszczoła robocza mogłaby być matką, gdyby była lepiej karmiona w swej komóreczce, w pierwszych dniach swego życia. Jajeczka łożone czy to na młodą matkę, czy też na pszczółkę

34 50 roboczą co do budowy i istoty swojej niczem się nie różnią od siebie. Nie widać też żadnej różnicy w ustroju jednodniowej gąsieniczki matki i robotnicy. Ale już drugiego dnia zauważyć można, że gąsieniczka matki przerasta szybko gąsieniczkę robotnicy, trzeciego dnia różnica we wzroście jeszcze znaczniejsza, a czwartego dnia prawie o połowę. Dzieje się to wskutek odmiennych pokarmów, jakimi pszczoły żywią gąsieniczki; mianowicie matka przez wszystkie dni swego rozwoju otrzymuje mleczko, jakie pszczoły w sobie wytwarzają, robocza pszczółka dostaje w 3 pierwszych dniach mleczko i to już skąpiej niżli matka, a następnie tylko papkę, przyrządzoną z miodu i perhy. Matka przez to wykształca się na pełną samicę pszczelną, pszczoła zaś robocza pozostaje samicą nie wykształconą. Ani w budowie, ani w ustroju nie znachodzimy zresztą między niemi żadnej różnicy, chyba tę jedną, że trąbka u matki jest mniejsza. Matka żyje najdłużej, bo najmniej 5 a czasem i 6 lat. W pierwszym i w drugim roku jest matką najpłodniejszą, w trzecim powiadamy, że to matka stara. Matka lęgnie się w komórce zwanej matecznikiem. Skoro ma wyjść, sama sobie matecznik otwiera, a wyszedłszy rozgląda się po dziedzictwie, czy je j jakowa rywalka nie zawadza. Gdyby znalazła się w ulu druga matka, to musiałaby nastąpić walka na śmierć lub życie. Ażeby przypadkiem nie przyszło do walki takiej matki z córką, następczynią tronu, stara matka, zostawiając córce gospodarstwo, opuszcza ul na kilka dni wcześniej, zanim córka wyjdzie ze swej kolebki. I znowu jakiż wspaniały przykład miłości i poświęcenia matki dla dziecka. Dawszy jej życie, oddaje nie przymuszona wszystko, co posiada, a więc domek cichy i wygodny, kun-

35 51 sztownej roboty plastry, dostatki, zapasy żywności i tysiące pracowitego młodego pokolenia. Oddaje chętnie i dobrowolnie, a nie czekając nawet słowa wdzięczności, opuszcza swój kącik rodzinny i leci Z wierną jej drużyną w świat boży na losy nieraz niepewne. Młoda matka, opuściwszy komórkę, zaraz obejmuje w ulu rządy i panowanie. Pszczoły robocze usługują matce od pierwszej chwili i na każdym kroku; karmią ją co chwilkę i to wyłącznie mleczkiem, które wytwarzają w swoich gruczołach z miodu i perhy. Najważniejszem zadaniem matki jest składanie jajeczek na młode pokolenie pszczelne. Za parę dni, po opuszczeniu komórki młoda matka mogłaby bez niczyjej pomocy składać jajeczka, ale byłyby to jajeczka czyste", z których lęgłyby się tylko trutnie. Ażeby młoda matka mogła składać jajeczka na pszczoły musi poprzednio złączyć się z trutniem; złączenie to następuje w powietrzu. Po tygodniu mniej więcej, licząc od dnia wyjścia z matecznika, wylatuje matka z ula na przegrę. Najpierw lata nieśmiało koło ula, zatacza coraz większe koła, zapamiętując sobie ul i otoczenie, a następnie ulatuje w górę i tam wśród całej czeredy wesoło zalecających się jej trutni, wybiera jednego i zawiera z nim związek małżeński raz na całe życie. Złączenie matki z trutniem ten ostatni przypłaca życiem. Teraz dopiero zrozumiemy jasno zagadkę, dlaczego pszczoły hodują tak znaczną liczbę trutni w ulu. Gdyby trutni było niewiele, to matka na swej drodze mogłaby nie spotkać żadnego z nich. Szukanie jednak za trutniem trwa tylko przez 3 tygodnie. Jeżeli go młoda matka w tym czasie nie znajdzie, już więcej z ula nie wylatuje i pozostaje na całe życie matką niezapłodnioną i składa jajeczka, ale tylko na truty.

36 52 Matka zapłodniona jest panią wszechwładną, składa jajeczka, jakie chce, czy to na pszczoły, czy na trutnie, czy też na matki, swoje następczynie; nazywa się ona m atką prawidłową i składa w komórki pszczelne jajka na pszczoły, a w trutniowe na trutnie. Jajeczka na robotnice i na matki zapładnia matka w sobie nasieniem samczem, zabranem od trutnia, jajeczka na trutnie są nie zapłodnione. Matka niezapłodniona, zwana m a tk ą tru to w ą składa jajeczka w komórki pszczelne, i w tych małych komórkach zamiast robotnic lęgną się trutnie. A że opasłe gąsienice pomieścić się w nich nie mogą, więc też pszczoły robocze nadstawiają na gwałt brzegi komórek i stąd tworzy się czerw g a rb a ty " po którym możemy poznać, że mamy w ulu matkę trutową. Taka matka niesie całej rodzinie zagładę i trzeba ją jak najprędzej usunąć, a zastąpić inną, inaczej bez młodych pszczół pień zmarnieje. Płodność matki jest niezmiernie bogatą. Trwa od stycznia do sierpnia, lub września. Największa jest w czerwcu. Wtedy składa około 2000 jajeczek dziennie; toteż przybywa z każdym dniem tysiące robotników. Składanie jaj nazywa się czerw ieniem, a wszystka młódź w komórkach czerw em. Matka w czerwieniu stosuje się do tego, ile pożytku znoszą pszczoły do ula. Gdy wskutek deszczu lub zimna, pszczoły wstrzymują się w robocie, to i matka wstrzymuje się w czerwieniu. Czasem się trafi, że matka w pniu bądź to dla starości, bądź też z innej przyczyny zginie, a czasem usuwa się ją z ula rozmyślnie. W tedy, jeżeli pszczoły mają w ulu do dyspozycyi jajeczka lub jednodniowe gąsieniczki pszczelne, wybierają kilka z nich, powiększają ich komórki, karmią obficie młode gąsieniczki samem mleczkiem i wygrzewają sobie młode matki,

37 53 które nazywamy m atkam i ratunkow em i. Matka taka niczem się nie różni od matki prawidłowej, bo istota jajeczka jest jedna i ta sama. Gorzej jest jednak, jeżeli matka zginie w październiku, listopadzie, lub grudniu, kiedy to niema w ulu jajeczek. Wtedy pszczoły radzą sobie jak mogą; wybierają z pomiędzy siebie jednę pszczołę (niektórzy pszczelarze twierdzą, że nawet kilka), karmią ją mleczkiem i ona to próbuje zastąpić matkę. Wskutek dobrego odżywiania uzyskuje zdolność wytwarzania jajeczek, składa je w komórki, ale niestety są to wszystko jajeczka na truty. Pszczołę taką nazywamy trutów ką. Czem się różni matka trutowa od trutówki? Matka trutowa wylęgła się w mateczniku, ma zupełny wygląd matki prawidłowej, to też łatwo odnaleźć ją między pszczołami. Trutówką wylęgła się w komórce pszczelnej, była najzwyklejszą robotnicą, a została w potrzebie na matkę wybraną; między pszczołami odszukać jej nie podobna, albowiem niczem się od nich nie różni. Matka trutowa i trutówką podobne są w tem, że obie mogą składać jajeczka, ale tylko na truty. Matka trutowa składa na dnie komórki po jednem jajeczku, trutówką sadzi je na ścianach komórki po kilka naraz. Trutówkę trzeba również zaraz usunąć z ula i zastąpić matką prawidłową. Chcąc usunąć z pnia trutówkę, nie szukamy wcale za nią, bobyśmy jej nie znaleźli, ale cały ul odnosimy daleko od pasieki i tam pszczoły wysypujemy, zmiatając z plastrów, a następnie odnosimy ul na dawne miejsce. Pszczoły lotne wrócą napowrót do ula, trutówka, jako cięższa zostanie na miejscu. Pszczołom, które uwolniliśmy od trutówki poddajemy matkę prawidłową w klateczce, z której, uwalniamy ją dopiero po

SZKOLNY KONKURS CO WIESZ O PSZCZOŁACH?

SZKOLNY KONKURS CO WIESZ O PSZCZOŁACH? SZKOLNY KONKURS CO WIESZ O PSZCZOŁACH? Drodzy uczniowie! Bardzo się cieszymy, że zdecydowaliście się wziąć udział w konkursie, którego celem jest promowanie postaw proekologicznych. Przygotowaliśmy dla

Bardziej szczegółowo

Karta pracy M+ do multipodręcznika dla klasy 4 szkoły podstawowej

Karta pracy M+ do multipodręcznika dla klasy 4 szkoły podstawowej Karta pracy M+ do multipodręcznika dla klasy 4 szkoły podstawowej Jak powstają świece Część A. Sprawdź, czy rozumiesz film. 1. Uzupełnij poniższy tekst brakującymi słowami. Od plastrów w pszczelich ulach

Bardziej szczegółowo

Przygotowanie rodzin do zimowli

Przygotowanie rodzin do zimowli Przygotowanie rodzin do zimowli Przygotowanie rodzin do zimowli Po wykonaniu niezbędnych przeglądów można zająć się przygotowaniem gniada do zimowli. Chodzi tu głównie o dopasowanie przestrzeni mieszkalnej

Bardziej szczegółowo

Spis treści. I. Typy pasiek i gospodarki pasiecznej Typy pasiek 13. Pasieki amatorskie 13. Pasieki jako dodatkowe źródło dochodu 14

Spis treści. I. Typy pasiek i gospodarki pasiecznej Typy pasiek 13. Pasieki amatorskie 13. Pasieki jako dodatkowe źródło dochodu 14 Spis treści I. Typy pasiek i gospodarki pasiecznej 13 1. Typy pasiek 13 Pasieki amatorskie 13 Pasieki jako dodatkowe źródło dochodu 14 Pasieki prowadzone przez pszczelarzy zawodowych 14 Pasieki o szczególnym

Bardziej szczegółowo

ROZDZIAŁ II MIODY SYCONE

ROZDZIAŁ II MIODY SYCONE ROZDZIAŁ II MIODY SYCONE PRZYRZĄDZANIE I WARZENIE BRZECZKI MIODOWEJ Przystępując do warzenia miodu, należy najpierw przygotować odpowiedni rozczyn miodowy, tj. rozrzedzić miód surowy pewną ilością wody,

Bardziej szczegółowo

PSZCZOŁA Metoda projektów badawczych Grupa I (3 latki) Maj 2018r. Prowadząca: Aleksandra Sysło

PSZCZOŁA Metoda projektów badawczych Grupa I (3 latki) Maj 2018r. Prowadząca: Aleksandra Sysło PSZCZOŁA Metoda projektów badawczych Grupa I (3 latki) Maj 2018r Prowadząca: Aleksandra Sysło Opis metody Metoda projektów badawczych - polega na doświadczaniu, eksperymentowaniu, zadawaniu pytań o otaczającym

Bardziej szczegółowo

Kto jest wrogiem zająca? Zające padają ofiarą ptaków drapieżnych (orły, sokoły), lisów, dzikich psów ale przede wszystkich człowieka.

Kto jest wrogiem zająca? Zające padają ofiarą ptaków drapieżnych (orły, sokoły), lisów, dzikich psów ale przede wszystkich człowieka. ZAJĄC HAREN Jak poznać zająca? Tylne nogi zająca (skoki) są znacznie dłuższe niż przednie. Oczy zajęcy mają jasny kolor, a uszy (słuchy) są dłuższe od głowy. Skóra zająca pokryta jest kożuchem który ma

Bardziej szczegółowo

WARSZTATY pociag j do jezyka j. dzień 1

WARSZTATY pociag j do jezyka j. dzień 1 WARSZTATY pociag j do jezyka j dzień 1 POCIĄG DO JĘZYKA - dzień 1 MOTYWACJA Z SERCA Ach, o ile łatwiejsze byłoby życie, gdybyśmy dysponowali niekończącym się źródłem motywacji do działania. W nauce języków

Bardziej szczegółowo

My robimy pyszny miód. Spotkanie z pszczelarzem dla dzieci w wieku 3-14 lat

My robimy pyszny miód. Spotkanie z pszczelarzem dla dzieci w wieku 3-14 lat Spotkanie z pszczelarzem dla dzieci w wieku 3-14 lat Zajęcia prowadzone są w formie interaktywnych warsztatów grupowych podczas których uczestnicy zdobywają wiedzę na temat pszczół i pracy pszczelarza.

Bardziej szczegółowo

ROZDZIAŁ 7. Nie tylko miłość, czyli związek nasz powszedni

ROZDZIAŁ 7. Nie tylko miłość, czyli związek nasz powszedni ROZDZIAŁ 7 Nie tylko miłość, czyli związek nasz powszedni Miłość to codzienność Kasia: Czy do szczęścia w związku wystarczy miłość? Małgosia: Nie. Potrzebne są jeszcze dojrzałość i mądrość. Kiedy dwoje

Bardziej szczegółowo

Kurs online JAK ZOSTAĆ MAMĄ MOCY

Kurs online JAK ZOSTAĆ MAMĄ MOCY Często będę Ci mówić, że to ważna lekcja, ale ta jest naprawdę ważna! Bez niej i kolejnych trzech, czyli całego pierwszego tygodnia nie dasz rady zacząć drugiego. Jeżeli czytałaś wczorajszą lekcję o 4

Bardziej szczegółowo

TRENER MARIUSZ MRÓZ - JEDZ TO, CO LUBISZ I WYGLĄDAJ JAK CHCESZ!

TRENER MARIUSZ MRÓZ - JEDZ TO, CO LUBISZ I WYGLĄDAJ JAK CHCESZ! TRENER MARIUSZ MRÓZ - JEDZ TO, CO LUBISZ I WYGLĄDAJ JAK CHCESZ! Witaj! W tym krótkim PDFie chcę Ci wytłumaczyć dlaczego według mnie jeżeli chcesz wyglądać świetnie i utrzymać świetną sylwetkę powinieneś

Bardziej szczegółowo

Zasady bezpieczeństwa podczas upałów

Zasady bezpieczeństwa podczas upałów Zasady bezpieczeństwa podczas upałów Zasada nr 1 Noś jasne, luźne, swobodne oraz bawełniane ubrania. Zakładaj tak mało ubrań jak to jest możliwe gdy jesteś w domu. Zasada nr 2 Pij dużo płynów W czasie

Bardziej szczegółowo

Przekształcanie wykresów.

Przekształcanie wykresów. Sławomir Jemielity Przekształcanie wykresów. Pokażemy tu, jak zmiana we wzorze funkcji wpływa na wygląd jej wykresu. A. Mamy wykres funkcji f(). Jak będzie wyglądał wykres f ( ) + a, a stała? ( ) f ( )

Bardziej szczegółowo

Powiększenie pasieki

Powiększenie pasieki Powiększenie pasieki Powiększenie pasieki Pasieki powiększają pszczelarze, którzy zamierzają zwiększyć liczbę rodzin w pasiece(pasiekach). Najpowszechniej stosowanym i naturalnym sposobem powiększenia

Bardziej szczegółowo

Paprotki w doniczkach - jak o nie zadbać?

Paprotki w doniczkach - jak o nie zadbać? Paprotki w doniczkach - jak o nie zadbać? Według obiegowej opinii uprawa paproci w doniczce jest dosyć skomplikowana. Tak naprawdę nie ma w tym jednak zbyt wiele prawdy. Zastanówmy się czy gdyby gatunek

Bardziej szczegółowo

Gospodarka pasieczna - W. Ostrowska

Gospodarka pasieczna - W. Ostrowska Gospodarka pasieczna - W. Ostrowska Spis treści Przedmowa I. Typy pasiek i gospodarki pasiecznej 1. Typy pasiek Pasieki amatorskie Pasieki jako dodatkowe źródło dochodu Pasieki prowadzone przez pszczelarzy

Bardziej szczegółowo

Miody. Wpisał Piotrek i Magda

Miody. Wpisał Piotrek i Magda MIÓD PSZCZELI: produkt wytworzony przez pszczoły robotnice z nektaru roślin lub spadzi jako pokarm dla rodziny pszczelej. Miód zawiera cukry proste, witaminy i mikroelementy, dzięki czemu jest on bardzo

Bardziej szczegółowo

J. J. : Spotykam rodziców czternasto- i siedemnastolatków,

J. J. : Spotykam rodziców czternasto- i siedemnastolatków, J. J. : Spotykam rodziców czternasto- i siedemnastolatków, którzy twierdzą, że właściwie w ogóle nie rozmawiają ze swoimi dziećmi, odkąd skończyły osiem czy dziewięć lat. To może wyjaśniać, dlaczego przesiadują

Bardziej szczegółowo

SPRAWDZIAN W SZÓSTEJ KLASIE SZKOŁY PODSTAWOWEJ Pszczoły i miody

SPRAWDZIAN W SZÓSTEJ KLASIE SZKOŁY PODSTAWOWEJ Pszczoły i miody UZUPEŁNIA ZESPÓŁ NADZORUJĄCY KOD UCZNIA DATA URODZENIA UCZNIA dzień miesiąc rok miejsce na naklejkę z kodem SPRAWDZIAN W SZÓSTEJ KLASIE SZKOŁY PODSTAWOWEJ Pszczoły i miody Informacje dla ucznia 1. Sprawdź,

Bardziej szczegółowo

Lekcja 5 - PROGRAMOWANIE NOWICJUSZ

Lekcja 5 - PROGRAMOWANIE NOWICJUSZ Lekcja 5 - PROGRAMOWANIE NOWICJUSZ 1 Programowanie i program według Baltiego Najpierw sprawdźmy jak program Baltie definiuje pojęcia programowania i programu: Programowanie jest najwyższym trybem Baltiego.

Bardziej szczegółowo

Sowy. Przygotowała Zuzia Górska

Sowy. Przygotowała Zuzia Górska Sowy Przygotowała Zuzia Górska Puchacz Długość ciała (wraz z dziobem i ogonem): 60 78 cm Długość ogona: 23 29 cm Rozpiętość skrzydeł: 155 180 cm Waga: 1,6 2,8 kg samce; 2,3 4,2 kg samice Liczba jaj: 2

Bardziej szczegółowo

Pasieka hodowlana genetycznego doskonalenia pszczół rasy włoskiej (Apis mellifera ligustica) linii Regine

Pasieka hodowlana genetycznego doskonalenia pszczół rasy włoskiej (Apis mellifera ligustica) linii Regine Andrzej Cegiełko Pasieka Cegiełko A.M.Ligustica Władysławów 40 26-720 Policzna tel. 697 206 993 beatapszczoly@wp.pl www.pasiekacegielko.pl Pszczoły włoskie Pasieka hodowlana genetycznego doskonalenia pszczół

Bardziej szczegółowo

Wrzosy są prawdziwą ozdobą jesiennych kompozycji. Dekorują nie tylko ogród, ale również balkony i tarasy, a także wnętrza naszego domu.

Wrzosy są prawdziwą ozdobą jesiennych kompozycji. Dekorują nie tylko ogród, ale również balkony i tarasy, a także wnętrza naszego domu. Jesienne wrzosy. Kolorowe wrzosowisko w ogrodzie Wrzosy to pełne uroku krzewinki, które są wspaniałą dekoracją ogrodów jesienią, kiedy inne rośliny przekwitają. Założenie i uprawa wrzosowiska w ogrodzie

Bardziej szczegółowo

Copyright 2015 Monika Górska

Copyright 2015 Monika Górska 1 Wiesz jaka jest różnica między produktem a marką? Produkt się kupuje a w markę się wierzy. Kiedy używasz opowieści, budujesz Twoją markę. A kiedy kupujesz cos markowego, nie zastanawiasz się specjalnie

Bardziej szczegółowo

STRES jest normalną biologiczną reakcją każdego żywego organizmu na wszelkie stawiane mu żądania. Jego brak oznacza śmierć dla jednostki.

STRES jest normalną biologiczną reakcją każdego żywego organizmu na wszelkie stawiane mu żądania. Jego brak oznacza śmierć dla jednostki. Barbara Małek STRES jest normalną biologiczną reakcją każdego żywego organizmu na wszelkie stawiane mu żądania. Jego brak oznacza śmierć dla jednostki.! NIE NALEŻY Y UNIKAĆ STRESU Dwa rodzaje reakcji na

Bardziej szczegółowo

Wolontariat. Igor Jaszczuk kl. IV

Wolontariat. Igor Jaszczuk kl. IV Wolontariat Wolontariat ważna sprawa, nawet super to zabawa. Nabierz w koszyk groszy parę, będziesz miał ich całą chmarę. Z serca swego daj znienacka, będzie wnet Szlachetna Paczka. Komuś w trudzie dopomoże,

Bardziej szczegółowo

KATARZYNA POPICIU WYDAWNICTWO WAM

KATARZYNA POPICIU WYDAWNICTWO WAM KATARZYNA ŻYCIEBOSOWSKA POPICIU WYDAWNICTWO WAM Zamiast wstępu Za każdym razem, kiedy zaczynasz pić, czuję się oszukana i porzucona. Na początku Twoich ciągów alkoholowych jestem na Ciebie wściekła o to,

Bardziej szczegółowo

Kwiaty - zwiastuny wiosny

Kwiaty - zwiastuny wiosny W I O S N A 14 Kwiaty - zwiastuny wiosny Kiedy zima dobiega końca zaczyna topnieć śnieg. Wtedy pojawiają się przebiśniegi. Dorastają one zaledwie do ok. 10-15 cm wysokości i posiadają wąskie, podłużne,

Bardziej szczegółowo

Fizjologiczne i etologiczne

Fizjologiczne i etologiczne Fizjologiczne i etologiczne aspekty życia społecznego owadów Różnorodność owadów prowadzących społeczny tryb życia W - III Mrówki Faraona Monomorium pharaonis 25 https://www.youtube.com/watch?v=x4ppzhognjw

Bardziej szczegółowo

Materiały do filmu ARKANA Łowcy miodu: Na ratunek pszczołom. Mayfly

Materiały do filmu ARKANA Łowcy miodu: Na ratunek pszczołom. Mayfly Dla nauczyciela Tytułem wstępu i wyjaśnienia Proponowane zadania zostały podzielone na dwie lekcje tematyczne, zainspirowane treścią filmu Łowcy miodu. Pierwsza dotyczy najbardziej oczywistej zależności

Bardziej szczegółowo

Temat: Stawonogi zwierzęta o członowanych odnóżach.

Temat: Stawonogi zwierzęta o członowanych odnóżach. Temat: Stawonogi zwierzęta o członowanych odnóżach. Stawonogi to najliczniejsza gatunkowo grupa zwierząt występujących na Ziemi. Organizmy te żyją w wodach słodkich i słonych oraz niemal we wszystkich

Bardziej szczegółowo

Magiczny palec. Opracowała: mgr Iwona Rucińska

Magiczny palec. Opracowała: mgr Iwona Rucińska Magiczny palec Bardzo proste i bardzo fajne doświadczenie, które zaskoczy niejedno dziecko. Żadne się bowiem nie spodziewa, że magiczny palec jego rodzica, czy rodzeństwa potrafi odepchnąć od siebie wodę.

Bardziej szczegółowo

Dzięki ćwiczeniom z panią Suzuki w szkole Hagukumi oraz z moją mamą nauczyłem się komunikować za pomocą pisma. Teraz umiem nawet pisać na komputerze.

Dzięki ćwiczeniom z panią Suzuki w szkole Hagukumi oraz z moją mamą nauczyłem się komunikować za pomocą pisma. Teraz umiem nawet pisać na komputerze. Przedmowa Kiedy byłem mały, nawet nie wiedziałem, że jestem dzieckiem specjalnej troski. Jak się o tym dowiedziałem? Ludzie powiedzieli mi, że jestem inny niż wszyscy i że to jest problem. To była prawda.

Bardziej szczegółowo

LEKCJA 1. Diagram 1. Diagram 3

LEKCJA 1. Diagram 1. Diagram 3 Diagram 1 LEKCJA 1 - zaawansowanie czarnych zdecydowanie lepsze, - szansa dojścia czarnych do damki, - przynajmniej jeden kamień białych ginie, ale od czego jest ostatnia deska ratunku - KOMBINACJA! Ale

Bardziej szczegółowo

Jak wytresować swojego psa? Częs ć 6. Nie podejmowanie przedmiotów

Jak wytresować swojego psa? Częs ć 6. Nie podejmowanie przedmiotów Jak wytresować swojego psa? Częs ć 6 Nie podejmowanie przedmiotów Nie podejmowanie przedmiotów Zabieranie z ziemi przedmiotów swoich właścicieli czy zbieranie jedzenia na spacerze to niestety domena wielu

Bardziej szczegółowo

Dom.pl Cyklamen perski: roślina doniczkowa kwitnąca zimą

Dom.pl Cyklamen perski: roślina doniczkowa kwitnąca zimą Cyklamen perski: roślina doniczkowa kwitnąca zimą Jedną z niewielu roślin, które kwitną w zimowych miesiącach jest cyklamen perski, nic więc dziwnego, że cieszy się olbrzymią popularnością. Jego efektowny

Bardziej szczegółowo

Copyright 2017 Monika Górska

Copyright 2017 Monika Górska I UŁÓŻ OPOWIEŚĆ, NA DOWOLNY TEMAT. JEDYNYM OGRANICZENIEM DLA TWOJEJ WYOBRAŹNI SĄ CZTERY SŁOWA, KTÓRE ZNA JDZIESZ NA NASTĘPNEJ STRONIE, A KTÓRE KONIECZNIE MUSZĄ ZNALEŹĆ SIĘ W TWOJEJ OPOWIEŚCI. NIE MUSISZ

Bardziej szczegółowo

SCENARIUSZ PIJMY WODĘ NA ZDROWIE!

SCENARIUSZ PIJMY WODĘ NA ZDROWIE! SCENARIUSZ PIJMY WODĘ NA ZDROWIE! CELE: 1. Przekazanie dzieciom wiedzy na temat znaczenia wody dla ludzi, zwierząt i roślin. 2. Uświadomienie dzieciom wagi picia wody. 3. Przekazanie dzieciom wiedzy na

Bardziej szczegółowo

Wydanie specjalne 10/15

Wydanie specjalne 10/15 Szkoła Podstawowa Nr 37 im. Kazimierza Górskiego Jaworowa 8 15-808, Białystok Wydanie specjalne 10/15 ORGANIZATOR PROJEKTU PARTNER Wiatr jesienią ma robotę w nocy i za dnia. Ciągle strąca liście złote

Bardziej szczegółowo

Ile waży arbuz? Copyright Łukasz Sławiński

Ile waży arbuz? Copyright Łukasz Sławiński Ile waży arbuz? Arbuz ważył7kg z czego 99 % stanowiła woda. Po tygodniu wysechł i woda stanowi 98 %. Nieważne jak zmierzono te %% oblicz ile waży arbuz teraz? Zanim zaczniemy, spróbuj ocenić to na wyczucie...

Bardziej szczegółowo

Obieg krwi schemat magnetyczny

Obieg krwi schemat magnetyczny IMPORTER: educarium spółka z o.o. ul. Grunwaldzka 207, 85-451 Bydgoszcz tel. (52) 32 47 800 fax (52) 32 10 251, 32 47 880 e-mail: info@educarium.pl portal edukacyjny: www.educarium.pl sklep internetowy:

Bardziej szczegółowo

Realizacja konkursu Ale przedszkole Zadanie: Pszczółka Flora

Realizacja konkursu Ale przedszkole Zadanie: Pszczółka Flora Realizacja konkursu Ale przedszkole Zadanie: Pszczółka Flora -PSZCZÓŁKA FLORA to właśnie Ona, pomogła odkryć naszym przedszkolakom Tajniki wiedzy związane z jakże ważną dla nas wszystkich rolą PSZCZÓŁ

Bardziej szczegółowo

STARY TESTAMENT. NOE BUDUJE ARKĘ, POTOP 4. NOE BUDUJE ARKĘ

STARY TESTAMENT. NOE BUDUJE ARKĘ, POTOP 4. NOE BUDUJE ARKĘ NOE BUDUJE ARKĘ 16 Nastały czasy, kiedy aniołowie schodzili na ziemię i brali sobie za żony piękne dziewczyny. W wyniku tego na świecie rodzili się olbrzymi i mocarze. Nie podobało się to Panu Bogu. Widział,

Bardziej szczegółowo

Stereogramy. Rysunki w 3D

Stereogramy. Rysunki w 3D Stereogramy Rysunki w 3D Co to są stereogramy? Jak to działa? Niewiele osob zdaje sobie sprawę z faktu, że zdolność widzenia przedmiotów w sposób trójwymiarowy zawdzięczamy temu, że posiadamy dwoje oczu.

Bardziej szczegółowo

10 kroków do wzmocnienia organizmu dziecka

10 kroków do wzmocnienia organizmu dziecka 10 kroków do wzmocnienia organizmu dziecka Krok pierwszy - pełnowartościowa dieta Drogi Rodzicu, prawidłowo dobrana dieta jest podstawowym czynnikiem, który pomoże w zapobieganiu chorobom. Konieczne jest

Bardziej szczegółowo

Czy wiesz, że Centrum Handlowe Osowa stworzyło dom dla 250 tysięcy pszczół, który mieści się w 5 ulach?

Czy wiesz, że Centrum Handlowe Osowa stworzyło dom dla 250 tysięcy pszczół, który mieści się w 5 ulach? dbamy o pszczoły RAZEM Z CH OSOWA Czy wiesz, że Centrum Handlowe Osowa stworzyło dom dla 250 tysięcy pszczół, który mieści się w 5 ulach? @CHOsowa www.chosowa.pl CH Osowa, Gdańsk ul. Spacerowa 48 jak wygląda

Bardziej szczegółowo

BAJKA O PRÓCHNOLUDKACH I RADOSNYCH ZĘBACH

BAJKA O PRÓCHNOLUDKACH I RADOSNYCH ZĘBACH PREZENTUJE: BAJKA O PRÓCHNOLUDKACH I RADOSNYCH ZĘBACH SCENARIUSZ I RYSUNKI: DOROTA MILCZARSKA CZEŚĆ, pewnie często słyszysz, że mycie zębów jest bardzo ważne, no i że musimy to robić najlepiej po każdym

Bardziej szczegółowo

:: NIESZCZELNOŚĆ OPARÓW PALIWA :: Grand Cheronee WJ

:: NIESZCZELNOŚĆ OPARÓW PALIWA :: Grand Cheronee WJ :: NIESZCZELNOŚĆ OPARÓW PALIWA :: Grand Cheronee WJ Podczas zakupu mojego bulgota w sierpniu nie było czuć zapachu benzyny w kabinie. Powszedni właściciel trzymał go cwaniacko na podwórku i wszystkie opary

Bardziej szczegółowo

Zasady gry i przygotowanie

Zasady gry i przygotowanie Steffen Benndorf i Reinhard Staupe 935222 Czysta zabawa! Gracze: 2-6 osób Wiek: od 8 lat Czas trwania: ok. 15 minut Zasady gry i przygotowanie Każdy gracz otrzymuje inną kartkę (jest 6 różnych) i pisak.

Bardziej szczegółowo

Dofinansowana kampania edukacyjno- informacyjna Be like Bee- Ratujmy Pszczoły

Dofinansowana kampania edukacyjno- informacyjna Be like Bee- Ratujmy Pszczoły Dofinansowana kampania edukacyjno- informacyjna Be like Bee- Ratujmy Pszczoły "Kiedy pszczoła zniknie z powierzchni Ziemi, człowiekowi pozostaną już tylko cztery lata życia. Skoro nie będzie pszczół, nie

Bardziej szczegółowo

Autor scenariusza: Maria Piotrowska. Blok tematyczny: Ukwiecony sad. Scenariusz nr 5

Autor scenariusza: Maria Piotrowska. Blok tematyczny: Ukwiecony sad. Scenariusz nr 5 Autor scenariusza: Maria Piotrowska Blok tematyczny: Ukwiecony sad Scenariusz nr 5 I. Tytuł scenariusza zajęć: W obronie pszczoły. II. Czas realizacji: 2 jednostki lekcyjne III. Edukacje (3 wiodące): przyrodnicza,

Bardziej szczegółowo

Dzień 2: Czy można przygotować dziecko do przedszkola?

Dzień 2: Czy można przygotować dziecko do przedszkola? Kurs online: Adaptacja do przedszkola Dzień 2: Czy można przygotować dziecko do przedszkola? Zanim zaczniemy przygotowywać dziecko, skoncentrujmy się na przygotowaniu samych siebie. Z mojego doświadczenia

Bardziej szczegółowo

konstrukcja, najczęściej drewniana, używana do hodowli pszczół. najlepszymi materiałami do budowy wewnętrznych ścian ula pozostają naturalne

konstrukcja, najczęściej drewniana, używana do hodowli pszczół. najlepszymi materiałami do budowy wewnętrznych ścian ula pozostają naturalne Ul konstrukcja, najczęściej drewniana, używana do hodowli pszczół. najlepszymi materiałami do budowy wewnętrznych ścian ula pozostają naturalne materiały takie jak: drewno miękkie (lipa, osika, topola,

Bardziej szczegółowo

Dzień Pszczół

Dzień Pszczół Dzień Pszczół 08.08.2018 ZNACZENIE PSZCZÓŁ I DZIKICH OWADÓW DLA PRAWIDŁOWEGO FUNKCJONOWANIA EKOSYSTEMU Pszczołowate i inne dzikie owady poprzez swoją pracę wspierają powstawanie różnorodnych produktów:

Bardziej szczegółowo

Poniżej: wysokość pokrywy śnieżnej na 26 stycznia, model GFS.

Poniżej: wysokość pokrywy śnieżnej na 26 stycznia, model GFS. Idzie zima? Ostatnimi czasy model GFS sugeruje, jakoby po 20 stycznia temperatury znacznie spadły, a co więcej, na niektórych obszarach naszego kraju pokrywa śnieżna miałaby na nizinach przekroczyć 10cm,

Bardziej szczegółowo

Dofinansowana kampania edukacyjno- informacyjna Be like Bee- Ratujmy Pszczoły

Dofinansowana kampania edukacyjno- informacyjna Be like Bee- Ratujmy Pszczoły Dofinansowana kampania edukacyjno- informacyjna Be like Bee- Ratujmy Pszczoły "Kiedy pszczoła zniknie z powierzchni Ziemi, człowiekowi pozostaną już tylko cztery lata życia. Skoro nie będzie pszczół, nie

Bardziej szczegółowo

Ekologiczne działania w postaci historyjki. Ratowanie kasztanowców. Our Eco Story. PG 13 Radom

Ekologiczne działania w postaci historyjki. Ratowanie kasztanowców. Our Eco Story. PG 13 Radom Ekologiczne działania w postaci historyjki Our Eco Story Ratowanie kasztanowców Ra PG 13 Radom Historia kasztanowca D awno, dawno temu w samym środku miejskiego parku wyrosło małe drzewko. Słoneczko ogrzewało

Bardziej szczegółowo

The voice of Students

The voice of Students Szkoła Podstawowa im Tadeusza Kościuszki w Zalasiu Zalas 533 32-067, Tenczynek Numer 17 11/17 WWWJUNIORMEDIAPL ORGANIZATOR PROJEKTU PARTNER ZAPRASZAMY NA KOLEJNY WYWIAD Z CYKLU: "LUDZIE Z PASJĄ WOKÓŁ NAS"-

Bardziej szczegółowo

Krzewy liściaste piękne przez cały rok

Krzewy liściaste piękne przez cały rok Krzewy liściaste piękne przez cały rok Zimowy ogród wygląda efektownie, jeśli pokryty jest kołdrą śniegu. Gdy śniegu nie ma, jest po prostu szary i smutny. Wcale nie musi jednak tak być. Wystarczy, że

Bardziej szczegółowo

17. Naprzemienne odejmowanie

17. Naprzemienne odejmowanie 17. Naprzemienne odejmowanie W starej chińskiej księdze Dziewięć Działów Arytmetyki znajduje się przepis na skracanie ułamków, który w skrócie przytoczymy tak: Chcesz skrócić ułamek Najpierw zobacz, czy

Bardziej szczegółowo

Umiesz Liczyć Licz Kalorie

Umiesz Liczyć Licz Kalorie Umiesz Liczyć Licz Kalorie Cześć! W tym krótkim poradniku wytłumaczę Ci dlaczego według mnie jedzenie wszystkiego w odpowiednich ilościach pozwoli utrzymać świetną sylwetkę przez całe życie. Tak dobrze

Bardziej szczegółowo

Wszelkie prawa zastrzeżone. Copyright Prawdziwy Skarb 2017. www.prawdziwyskarb.pl O metodzie Karty Wdzięczności to wyjątkowe narzędzie do doceniania, motywowania i okazywania wdzięczności osobom wokół

Bardziej szczegółowo

Masowe ginięcie rodzin pszczelich; Nosema ceranae - nowy groźny patogen pszczoły; Wpływ zmian klimatycznych na pszczoły i gospodarkę pasieczną

Masowe ginięcie rodzin pszczelich; Nosema ceranae - nowy groźny patogen pszczoły; Wpływ zmian klimatycznych na pszczoły i gospodarkę pasieczną Poradnik ten wychodzi naprzeciw oczekiwaniom tych wszystkich, którym nieobojętne jest efektywne wykorzystanie pomocy, ku pożytkowi całego polskiego pszczelarstwa. Pragnęlibyśmy, aby lektura tej książki

Bardziej szczegółowo

Jeden z narządów zmysłów. Umożliwia rozpoznawanie kształtów, barw i ruchów. Odczytuje moc i kąt padania światła. Bardziej wyspecjalizowanie oczy

Jeden z narządów zmysłów. Umożliwia rozpoznawanie kształtów, barw i ruchów. Odczytuje moc i kąt padania światła. Bardziej wyspecjalizowanie oczy I CO MU ZAGRAŻA Jeden z narządów zmysłów. Umożliwia rozpoznawanie kształtów, barw i ruchów. Odczytuje moc i kąt padania światła. Bardziej wyspecjalizowanie oczy pozwalają np. widzieć w ciemności. Zewnętrzne

Bardziej szczegółowo

Chleb cebulowy na zakwasie

Chleb cebulowy na zakwasie Chleb cebulowy na zakwasie Domowy chleb jest o wiele smaczniejszy i o wiele tańszy od sklepowego. Zwłaszcza, jeśli próbujemy unikać konserwantów i polepszaczy i inwestujemy w droższe, ponoć zdrowe pieczywo.

Bardziej szczegółowo

Scenariusz zajęć nr 1

Scenariusz zajęć nr 1 Autor scenariusza: Marzena Klimaszewska Blok tematyczny: Majowa łąka Scenariusz zajęć nr 1 I. Tytuł scenariusza: Co się dzieje na majowej łące? II. Czas realizacji: 2 jednostki lekcyjne III. Edukacje (3

Bardziej szczegółowo

PRZĘDZIOREK CHMIELOWIEC

PRZĘDZIOREK CHMIELOWIEC PRZĘDZIOREK CHMIELOWIEC Tetranychus urticae Koch 1835 1. Systematyka Królestwo: Typ: Podtyp Gromada: Podgromada Rząd: Rodzina: Rodzaj: Gatunek: Animalia Arthropoda Chelicerata Arachnida Acari Trombidiformes

Bardziej szczegółowo

Zima w ogrodzie: budujemy karmnik dla ptaków

Zima w ogrodzie: budujemy karmnik dla ptaków Zima w ogrodzie: budujemy karmnik dla ptaków Zima to piękny czas. Jednocześnie jednak trudny dla większości dziko żyjących zwierząt dlatego warto pomóc im go przetrwać, przy okazji obserwując i ucząc się

Bardziej szczegółowo

Dzień z życia hodowcy róż.

Dzień z życia hodowcy róż. Dzień z życia......hodowcy róż. 1 Witajcie! Nazywam się Nedialko Simeonov i zajmuję się hodowlą róż w wiosce położonej niedaleko miasta Silistra w Bułgarii. To, jak wygląda mój dzień zależy od pory roku,

Bardziej szczegółowo

Jesper Juul. Zamiast wychowania O sile relacji z dzieckiem

Jesper Juul. Zamiast wychowania O sile relacji z dzieckiem Jesper Juul Zamiast wychowania O sile relacji z dzieckiem Dzieci od najmłodszych lat należy wciągać w proces zastanawiania się nad różnymi decyzjami i zadawania sobie pytań w rodzaju: Czego chcę? Na co

Bardziej szczegółowo

Rozdział II. Wraz z jego pojawieniem się w moim życiu coś umarło, radość i poczucie, że idę naprzód.

Rozdział II. Wraz z jego pojawieniem się w moim życiu coś umarło, radość i poczucie, że idę naprzód. Rozdział II Kupiłam sobie dwa staniki. Jeden biały, z cienkimi ramiączkami, drugi czarny, trochę jak bardotka, cały koronkowy. Czuję się w nim tak, jakby mężczyzna trzymał mnie mocno za piersi. Stanik

Bardziej szczegółowo

Wychłodzenie organizmu groźne dla życia!

Wychłodzenie organizmu groźne dla życia! W Polsce śmiertelność z powodu hipotermii wynosi 328-606 osób na rok. Przyczyną hipotermii może być długotrwałe oddziaływanie niskiej temperatury otoczenia powietrza, wody na organizm lub też zahamowanie

Bardziej szczegółowo

Pasieka Edukacyjna Skrzydlaci przyjaciele

Pasieka Edukacyjna Skrzydlaci przyjaciele Pasieka Edukacyjna Skrzydlaci przyjaciele Prowadzimy warsztaty z zakresu życia rodziny pszczelej, procesu zapylania roślin oraz sposobu wytwarzania produktów pszczelich Posiadamy profesjonalnie wyposażoną

Bardziej szczegółowo

W obecnej chwili w schronisku znajdują same psy, ale można oddać pod opiekę również inne zwierzęta, które czekają na nowy dom.

W obecnej chwili w schronisku znajdują same psy, ale można oddać pod opiekę również inne zwierzęta, które czekają na nowy dom. W obecnej chwili w schronisku znajdują same psy, ale można oddać pod opiekę również inne zwierzęta, które czekają na nowy dom. Mogą to być koty: Gdyby również zaszła taka potrzeba zaopiekowalibyśmy się

Bardziej szczegółowo

Teksty Drugie 2005, 6, s. 210-215. Wiersze. Tadeusz Kantor. http://rcin.org.pl

Teksty Drugie 2005, 6, s. 210-215. Wiersze. Tadeusz Kantor. http://rcin.org.pl Teksty Drugie 2005, 6, s. 210-215 Tadeusz Kantor Tadeusz KANTOR Alaube żeby tylko ta chwila szczególna nie uleciała, jest przed świtem godzina 4 ta nad ranem - ta szczególna chwila, która jest w ą t i

Bardziej szczegółowo

OFERTA Wioski Miodowej Wielki Mędromierz gmina Gostycyn

OFERTA Wioski Miodowej Wielki Mędromierz gmina Gostycyn OFERTA Wioski Miodowej Wielki Mędromierz gmina Gostycyn Wielki Mędromierz 2018r. Oferta edukacyjna z wyżywieniem (ilość osób max. 40, godziny do ustalenia) PROGRAM : I WARIANT - warsztaty rękodzielnicze

Bardziej szczegółowo

Domowe pesto z bazylii

Domowe pesto z bazylii Domowe pesto z bazylii Dzisiaj mam dla Was przepis na szybki, ale bardzo bardzo przepyszny domowy obiadek. Ale zanim przejdę do przepisu, chce podzielić się z Wami jedną z lekcji z książki Reginy Brett

Bardziej szczegółowo

Na skraju nocy & Jarosław Bloch Rok udostępnienia: 1994

Na skraju nocy & Jarosław Bloch Rok udostępnienia: 1994 Na skraju nocy & Jarosław Bloch Rok udostępnienia: 1994 NA SKRAJU NOCY Moje obrazy Na skraju nocy widziane oczyma dziecka Na skraju nocy życie wygląda inaczej Na moich obrazach...w nocy Życie w oczach

Bardziej szczegółowo

1) Jak często odczuwała Pani bóle pleców w ostatnim tygodniu? 2) Jeśli wystąpił u Pani ból pleców, jak długo w ciągu dnia był on odczuwalny.

1) Jak często odczuwała Pani bóle pleców w ostatnim tygodniu? 2) Jeśli wystąpił u Pani ból pleców, jak długo w ciągu dnia był on odczuwalny. Kwestionariusz jakości życia A Ból Pięć pytań w tej części dotyczy ostatniego tygodnia. 1) Jak często odczuwała Pani bóle pleców w ostatnim tygodniu? O 1 dzień w tygodniu lub mniej O 2-3 dni w tygodniu

Bardziej szczegółowo

7 3 D. 15. ZADANIE 9. Przekątne są prostopadłe i dzielą się na połowę w punkcie przecięcia w: A. trójkącie B. trapezie C. rombie D.

7 3 D. 15. ZADANIE 9. Przekątne są prostopadłe i dzielą się na połowę w punkcie przecięcia w: A. trójkącie B. trapezie C. rombie D. ZADANIE. Wynikiem działania + 5 : 5 4 jest liczba: A. B. 3 C. D. 3 ZADANIE. Wynikiem działania 3 : 0, + 0, 4 jest liczba: 3 3 A., 4 B. 3 C. 3 ZADANIE 3. Wynikiem działania 3 : 0, jest liczba: 3 5 7 3 D.

Bardziej szczegółowo

W hali produkcyjnej zakładów przetwórstwa rybnego

W hali produkcyjnej zakładów przetwórstwa rybnego W hali produkcyjnej zakładów przetwórstwa rybnego 46 C-52 C 115 F-125 F 00:00:20 Każdy, kto wchodzi na teren hali produkcyjnej zakładu przetwórstwa rybnego musi być ubrany w czyste ubranie robocze i powinien

Bardziej szczegółowo

Pszczoła,, SABARDA Selekcja naturalna

Pszczoła,, SABARDA Selekcja naturalna Pszczoła,, SABARDA Selekcja naturalna Tak nazwałem pszczołę którą wyselekcjonowałem w własnej pasiece na bazie pszczół sprowadzanych z stacji chodowli matek pszczelich. Więc nie jest to rasa, ani linia

Bardziej szczegółowo

Co obiecali sobie mieszkańcy Gliwic w nowym, 2016 roku? Sprawdziliśmy

Co obiecali sobie mieszkańcy Gliwic w nowym, 2016 roku? Sprawdziliśmy Opublikowano na Miasto Gliwice (https://www.gliwice.eu) Źródłowy URL: https://www.gliwice.eu/aktualnosci/miasto/obiecuje-sobie-ze Obiecuję sobie, że Obiecuję sobie, że Obiecuję sobie, że Tradycyjnie z

Bardziej szczegółowo

tel JAROSŁAW CICHOCKI Dobór rasy i linii pszczół do pasieki, warunki właściwego poddawania matek pszczelich

tel JAROSŁAW CICHOCKI Dobór rasy i linii pszczół do pasieki, warunki właściwego poddawania matek pszczelich tel. 797-010-602 j.cichocki@podr.pl JAROSŁAW CICHOCKI Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego Dobór rasy i linii pszczół do pasieki, warunki właściwego poddawania matek pszczelich Systematyka Nadrodzina:

Bardziej szczegółowo

Zauważcie, że gdy rozmawiamy o szczęściu, zadajemy specyficzne pytania:

Zauważcie, że gdy rozmawiamy o szczęściu, zadajemy specyficzne pytania: Nie potrafimy być szczęśliwi tak sobie, po prostu dla samego faktu; żądamy spełnienia jakichś tam warunków. Mówiąc dosadnie - nie potrafimy wyobrazić sobie, że można być szczęśliwym bez spełnienia tych

Bardziej szczegółowo

Najpiękniejszy dar. Miłość jest najpiękniejszym darem, jaki Bóg wlał w nasze serca

Najpiękniejszy dar. Miłość jest najpiękniejszym darem, jaki Bóg wlał w nasze serca Najpiękniejszy dar Miłość jest najpiękniejszym darem, jaki Bóg wlał w nasze serca Człowiek po prostu spotyka miłość na swej drodze. Została mu ona dana. Doświadcza jej, czy tego chce, czy nie. Może ona

Bardziej szczegółowo

Perlator - najprostszy sposób na oszczędzanie wody w domu

Perlator - najprostszy sposób na oszczędzanie wody w domu Perlator - najprostszy sposób na oszczędzanie wody w domu 22 marca 2014 r. po raz kolejny obchodziliśmy Światowy Dzień Wody. Szacunki ONZ pokazują, że 2025 r. dwie trzecie globu będzie żyło na obszarach,

Bardziej szczegółowo

Róża wielkokwiatowa różowa Bel Ange

Róża wielkokwiatowa różowa Bel Ange Dane aktualne na dzień: 06-12-2017 11:57 Link do produktu: http://www.goldplants.eu/roza-wielkokwiatowa-rozowa-bel-ange-p-81.html Róża wielkokwiatowa różowa Bel Ange Cena Dostępność 18,50 zł Dostępny Numer

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenia w chorobie. zwyrodnieniowej. stawów. Rekomendowane przez prof. dr. hab. n. med. Janusza Płomińskiego

Ćwiczenia w chorobie. zwyrodnieniowej. stawów. Rekomendowane przez prof. dr. hab. n. med. Janusza Płomińskiego Ćwiczenia w chorobie zwyrodnieniowej stawów Rekomendowane przez prof. dr. hab. n. med. Janusza Płomińskiego choroby zwyrodnieniowej kolana Ćwiczenia wspomagają utrzymanie w dobrym stanie stawów i mięśni.

Bardziej szczegółowo

PROROK ELIASZ I SUSZA

PROROK ELIASZ I SUSZA PROROK ELIASZ I SUSZA 169 Gdy król Salomon umarł, Izrael podzielił się na dwie części: Judę i Izrael. Każdy z tych krajów miał swojego władcę. Gdy w Izraelu królem był Achab, Pan Bóg wybrał Eliasza na

Bardziej szczegółowo

Program Mój własny chleb! Warsztat I Razowiec z żurawiną

Program Mój własny chleb! Warsztat I Razowiec z żurawiną Warsztat I Razowiec z żurawiną Projekt: Razowiec z żurawiną Zakres: uzyskanie ok. 1,5 kg naturalnego (na zakwasie chlebowym) razowca z owocami żurawiny. niezbyt gruba skórka, ciemna, brązowa barwa, miękki

Bardziej szczegółowo

Link do produktu: Czas wysyłki SZCZEGÓŁOWY OPIS

Link do produktu:   Czas wysyłki SZCZEGÓŁOWY OPIS Dane aktualne na dzień: 18-04-2019 02:26 Link do produktu: http://www.goldplants.eu/bylina-dziwaczek-peruwianski-mirabilis-jalapa-b65-p-2395.html bylina Dziwaczek Peruwiański Mirabilis jalapa B65 Cena

Bardziej szczegółowo

Uprawa hortensji w ogrodzie

Uprawa hortensji w ogrodzie Uprawa roślin. Hortensja w ogrodzie i w doniczce Piękna hortensja to prawdziwa ozdoba przydomowych ogrodów. Kwitnie od kwietnia nawet do jesieni, więc jej kolorowymi kwiatostanami możemy cieszyć się przez

Bardziej szczegółowo

Azalie w ogrodzie - stanowisko

Azalie w ogrodzie - stanowisko Azalie ogrodowe. Jak uprawiać azalie w ogrodzie? Azalia (różanecznik, rododendron) to piękna roślina z rodziny wrzosowatych, której uprawa w ogrodzie stanowi często najpiękniejszą dekorację przydomowej

Bardziej szczegółowo

Chorobowy zespół pszczół bezmiodnych

Chorobowy zespół pszczół bezmiodnych Chorobowy zespół pszczół bezmiodnych /leczenie/ W przeszłości przed 30 laty kiedy moja wiedza o zdrowotności pszczół była niewielka, zdarzały się przypadki dużego rozrzutu w ilości gromadzonego miodu przez

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Od Petki Serca

Spis treści. Od Petki Serca CZ. 2 1 2 Spis treści Od Petki Serca ------------------------------------------------------------------------------3 Co jest najważniejsze? ----------------------------------------------------------------------------------------------4

Bardziej szczegółowo

8 sposobów na więcej czasu w ciągu dnia

8 sposobów na więcej czasu w ciągu dnia http://produktywnie.pl RAPORT 8 sposobów na więcej czasu w ciągu dnia Jakub Ujejski Powered 1 by PROINCOME Jakub Ujejski Wszystkie prawa zastrzeżone. Strona 1 z 10 1. Wstawaj wcześniej Pomysł, wydawać

Bardziej szczegółowo

Propozycja doświadczenia na Konkurs ZZZ

Propozycja doświadczenia na Konkurs ZZZ 1 Propozycja doświadczenia na Konkurs ZZZ Imię i nazwisko ucznia 1 Joanna Gabryś Imię i nazwisko ucznia 2 Patrycja Bendzera Numer grupy / numer zespołu Nazwa i adres szkoły Imię i nazwisko nauczyciela

Bardziej szczegółowo