Podstawy komunikacji nauki i techniki. dr Jan Zając Politechnika Warszawska, 9. grudnia 2014

Transkrypt

1 Podstawy komunikacji nauki i techniki dr Jan Zając Politechnika Warszawska, 9. grudnia 2014

2 Otwarta nauka budowanie zasięgu badań i publikacji Lidia Stępińska-Ustasiak Platforma Otwartej Nauki ICM UW National Open Access Desk, OpenAIRE

3 Plan na dziś Komunikacja naukowa i promocja dorobku naukowego Otwarta nauka i otwarty dostęp - czym są i jak je wykorzystać Otwarty dostęp czy to się opłaca Alternatywne metryki Zielona i złota różne drogi otwartego dostępu Gratis i libre różne licencje, różne możliwości Kolejny krok w otwartości otwarte dane badawcze Data driven science - czwarty paradygmat w rozwoju nauki

4 Publikowanie w karierze naukowca Wpływ Punkty Ocena pracownika Parametry brane pod uwagę we wnioskach grantowych Zasięg Indeks H Cytowania Widoczność Ocena jednostki naukowej

5 Publikowanie to nie wszystko Jak publikować? Jak sprawiać, aby publikacja była widoczna? Jak zwiększać szanse na cytowania?

6 Otwarty dostęp Otwarty dostęp do wyników badań naukowych: do literatury naukowej (artykuły, doktoraty, inne), do danych naukowych Otwarty dostęp do materiałów edukacyjnych (skrypty, testy, ćwiczenia, prezentacje).

7 Przez otwarty dostęp rozumiemy dostępność treści za darmo i w publicznym internecie, co pozwala każdemu czytać, ściągać, kopiować, rozprowadzać, drukować, przeszukiwać, zamieszczać, odnośniki do pełnych wersji tekstów, indeksować, przekazywać jako dane do oprogramowania oraz używać w dowolnym innym, zgodnym z prawem celu bez barier finansowych, prawnych, czy technicznych innych niż te związane z uzyskaniem dostępu do samego internetu. Jedynym ograniczeniem kopiowania i dystrybucji treści, oraz jedyną rolą, jaką w tym obszarze odgrywa prawo autorskie, powinno być zapewnienie autorom kontroli nad integralnością ich utworów oraz prawa do odpowiedniego uznania ich autorstwa i cytowania ich prac Budapest Open Access Initiative, 2002

8 Zmiany w komunikacji naukowej - przyczyny Słabości tradycyjnego systemu dystrybucji publikacji naukowych Rozwój nowych technologii Potrzeba szybszej, bardziej efektywnej i bardziej globalnej wymiany wiedzy Rozwój otwartego dostępu

9 Otwarty dostęp a rozwój nauki Cztery paradygmaty w nauce (Jim Gray, 2007): 1 Empiryczny opis zjawisk naturalnych (ostatnie tysiaclecia) 2 Teoretyczny budowa modeli i uogólnien (ostatnie stulecia) 3 Obliczeniowy symulacje złozonych zjawisk (ostatnie dekady) 4 Eksploracja danych badania data-intensive, w tym analiza maszynowa (ostatnie lata)

10 Komunikacja naukowa na świecie kierunki zmian Alternatywne metryki Media społecznościowe Blogi naukowe Webometria Otwarte recenzje Otwarte publikacje Otwarte dane badawcze

11 Otwarta nauka to nie tylko otwarty dostęp Otwarty dostęp do publikacji Otwarte dane badawcze Open notebook science Otwarty proces peer review Nauka obywatelska

12 Dlaczego otwarty dostęp zdobywa popularność Naukowcy Zwiększenie dostępności, widoczności i łatwości wyszukiwania publikacji naukowych Zwiększenie liczby cytowań i oddziaływania publikacji naukowych Archiwizacja i długoterminowe przechowywanie treści w postaci cyfrowej Nauka Ułatwienie i przyśpieszenie procesu komunikacji naukowej Umiędzynarodowienie wyników badań I współpracy Instytucje naukowe Ułatwienie procedur zarządzania wiedzą i jej ewaluacji Promocja osiągnięć pracowników instytucji Instytucje finansujące Zwiększenie zwrotu z inwestycji w badania naukowe Promocja instytucji prowadzących i finansujących badania naukowe Społeczeństwo Ułatwienie współpracy między różnymi podmiotami Umożliwienie dostępu do treści naukowych osobom i instytucjom spoza środowiska naukowego: lekarzom, nauczycielom

13 Opinie na temat otwartego dostępu Otwarty dostęp zwiększa efektywność obiegu informacji naukowej - 88,6% Otwarty dostęp zwiększa liczbę cytowań publikacji naukowych - 79,1% Otwarty odstęp zwiększa widoczność polskiej nauki w świecie - 65% Otwarty dostęp ułatwia on współpracę naukową - 77,6% Otwarty dostęp jest niekorzystny dla wydawnictw naukowych - 37,8% Otwartego dostępu nie można pogodzić z prestiżem publikacji - 16,2% Otwarty dostęp zwiększa ryzyko plagiatów 11,9% Źródło: raport Otwarta nauka w Polsce 2014, Platforma Otwartej Nauki, Warszawa 2014.

14 Narzędzia realizacji otwartego dostępu Otwarte czasopisma złota droga Otwarte repozytoria zielona droga Obie powyższe drogi wzajemnie się uzupełniają.

15 Czy wystarczy dostęp darmowy? Gratis vs. Libre

16 Gratis vs. Libre Gratis: Darmowy i otwarty dostęp rozpowszechnianie utworu lub przedmiotu prawa pokrewnego w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym oraz możliwość nieodpłatnego i nieograniczonego technicznie korzystania z nich zgodnie z właściwymi przepisami o dozwolonym użytku lub o innych wyjątkach przewidzianych w przepisach prawa Libre Wolny i otwarty dostęp rozpowszechnianie utworu lub przedmiotu prawa pokrewnego w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym wraz z udzieleniem każdemu licencji na nieograniczone, nieodpłatne i niewyłączne korzystanie z nich oraz z ich ewentualnych opracowań; licencja może zawierać postanowienia nakładające na korzystającego zobowiązania nie naruszające istoty uprawnienia do nieograniczonego, nieodpłatnego i niewyłącznego korzystania, takie jak obowiązek przekazania odbiorcy informacji o twórcy, producencie lub wydawcy, przedmiocie licencji oraz o jej postanowieniach, lub obowiązek udostępnienia odbiorcom przedmiotu licencji lub jego opracowania na takiej samej licencji

17 Maksymalizuj widoczność Publikacja w otwartym czasopiśmie Umieszczenie pracy w repozytorium Promowanie w mediach społecznościowych Współpraca z dziennikarzami Upowszechnianie treści przez serwisy dla naukowców Udostępnianie danych badawczych: figshare, ZENODO

18 Otwartość w nauce na świecie Otwarty dostęp do wiedzy jest istotnym elementem polityk instytucji naukowych oraz finansujących badania, a coraz częściej również rządów i organizacji międzynarodowych. Otwartość jest wdrażana przez najlepsze uczelnie, takie jak Harvard, Princeton, MIT czy Politechnika Federalna w Zurychu, które uznają, że ułatwia ona współpracę, promuje osiągnięcia naukowe i wzmacnia rolę nauki w rozwoju gospodarczym. Instytucje finansujące badania coraz częściej wymagają, aby efekty finansowanych przez nie projektów były dostępne w sposób otwarty; (National Institutes of Health, Wellcome Trust i brytyjskie Research Councils.) Rozwiązania dotyczące otwartości są też przyjmowane na szczeblu rządowym, np. w USA, Argentynie czy Hiszpanii.

19 Polityki otwartego dostępu (otwarte mandaty) na świecie Uniwersytet Harvarda Massachussetts Institute of Technology Princeton University Eidgenössische Technische Hochschule Zürich National Institutes of Health Wellcome Trust UK Research Councils European Research Council Komisja Europejska

20 Bohaterowie w historii otwartego dostępu Timothy Gowers Randy Schekman Platforma Otwartej Nauki ul. Prosta 69, Warszawa tel: +48 (22)

21 Wspieranie otwartego dostępu przez Komisję Europejską W ramach projektów DRIVER i DRIVER-II (13 partnerów) oraz OpenAIRE i OpenAIREplus (38 partnerów) Komisja Europejska stale od roku 2006 aż do chwili obecnej finansuje rozwój ogólnoeuropejskiej infrastruktury repozytoryjnej. Jednocześnie, w ramach tych samych projektów, KE zapewnia wsparcie dla społeczności naukowej w Europie we wdrażaniu otwartego dostępu do zasobów naukowych.

22 Wdrażanie otwartego dostępu w Europie 2008 Komisja Europejska uruchamia Pilotaż Open Access dla Siódmego Programu Ramowego Komisja Europejska zapowiada otwarty dostęp do wszystkich publikacji powstających w ramach programu Horyzont 2020 oraz zobowiązuje kraje członkowskie do przygotowania narodowych strategii wdrożenia otwartego dostępu Komisja Europejska wprowadza obowiązek otwartej publikacji artykułów w programie H2020 oraz pilotaż otwartych danych.

23 Otwarty dostęp w Polsce w liczbach Prawie połowa (49%) spośród niemal 2000 czasopism punktowanych z wykazu MNiSW udostępnia swoje bieżące numery bezpłatnie w internecie. Wzrasta popularność praktyk otwartościowych wśród badaczy: 59% przebadanych naukowców przynajmniej raz udostępniło w sposób otwarty swoją pracę, choć tylko niespełna 12% z nich robi to regularnie. 74% respondentów popiera udostępnianie w sposób otwarty wyników wszystkich badań naukowych finansowanych ze środków publicznych. Powstają pierwsze repozytoria instytucjonalne i dziedzinowe, w których naukowcy mogą umieszczać swoje prace (artykuły, książki, rozprawy doktorskie czy raporty) jest ich obecnie 22.

24 Otwartość udostępnianie publikacji

25 Praktyki publikacyjne

26 Korzystanie z publikacji naukowych

27 Otwarte czasopisma

28 Otwarte czasopisma

29 Otwarte repozytoria 23 repozytoria 2 repozytoria dziedzinowe (najnowsze Lectorium)

30 Jak Platforma Otwartej Nauki wspiera OD Jak Działamy na rzecz zwiększenia dostępności, widoczności i oddziaływania dorobku polskich naukowców. Wspieramy badaczy, wydawców czasopism i instytucje naukowe w dzieleniu się wiedzą Analizujemy komunikację naukową i przygotowujemy rozwiązania dla otwartej nauki. W jaki sposób Organizujemy konferencje i szkolenia (bezpłatne, dla środowiska akademickiego) Publikujemy: analizy, opracowania, raporty Służymy doradztwem dla naukowców i instytucji Opracowujemy rozwiązania infrastrukturalne i prawne

31 Narzędzia przydatne dla naukowca

32 Publikacje "Przewodnik po otwartej nauce" Otwarty dostęp Peter Suber Poradnik omawiający problematykę praw autorskich: "Otwarty dostęp do publikacji naukowych. Kwestie prawne"

33 Pomocnik Prawny PON

34 Repozytorium CeON Daje polskim naukowcom możliwość prostego i szybkiego umieszczenia prac naukowych w otwartym dostępie. Z tej możliwości skorzystało 3333 autorów, którzy udostępnili 4697 prac, w tym 3533 artykuły, 696 książek, 18 doktoratów, 117 materiałów konferencyjnych i 50 raportów Dzięki temu ich publikacje są lepiej widoczne, łatwiejsze do wyszukiwania oraz częściej czytane i cytowane.

35 Biblioteka Nauki To serwis, w którym we współpracy z bazami bibliograficznymi udostępniamy polskie czasopisma naukowe artykułów z 400 czasopism jest już bezpłatnie i natychmiast dostępnych dla każdego Publikacje przydatne w pracy naukowej i dydaktyce

36 Otwórz Książkę To cyfrowa kolekcja publikacji naukowych. 213 autorów z różnych dziedzin udostępniło ponad 300 książek, które można pobrać lub przeczytać w serwisie Najbardziej popularne mają ponad pobrań

37 Przydatne linki

38 Dziękuję! Kontakt: Prezentacja jest dostępna na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska ( ode)