Zespół Stopy Cukrzycowej Skala problemu WIEDZA DLA DIABETYKÓW. Bez kodowania!

Transkrypt

1 Zespół Stopy Cukrzycowej Skala problemu WIEDZA DLA DIABETYKÓW Bez kodowania!

2 Na świecie, co 30 sekund wykonywana jest amputacja kończyny dolnej z powodu cukrzycy. Po znacznej amputacji kończyny dolnej, w ciągu pierwszych 5 lat ryzyko zgonu sięga 80%. CO TO JEST ZESPÓŁ STOPY CUKRZYCOWEJ? Zespół Stopy Cukrzycowej jest jednym z najpoważniejszych powikłań u chorego na cukrzycę. Objawia się jako owrzodzenie, infekcja (stan zapalny), czasami destrukcja tkanek głębokich (np. kości). Zmiany te zlokalizowane są w obrębie stopy i dotykają chorego z neuropatią i/lub niedokrwieniem kończyn dolnych w różnym stopniu zaawansowania. Sucha skóra z widocznymi pęknięciami i łuszczeniem. KTO MOŻE ZACHOROWAĆ NA ZESPÓŁ STOPY CUKRZYCOWEJ? Osoby, które: chorują na cukrzycę od ponad 10 lat mają niewyrównaną cukrzycę i utraciły zdolność odczuwania (zimna, ciepła, bólu itd.), nie odczuwają w stopach ucisku i mogą łatwo zranić się w stopy (może powstać rana) mają zaburzenia przepływu krwi mają zmiany kształtu stopy, modzele, odciski, nagniotki, haluksy i nie stosują wkładek lub obuwia terapeutycznego, mających na celu odciążenie w miejscach przeciążenia stopy lub dostosowanych do zniekształceń już istniejących mają kolejne owrzodzenie na stopie wywołane np. urazem, zadrapaniem, otarciem połączonym z zakażeniem rany mają wrastające paznokcie, zanokcicę nawracającą, wynikającą z nieprawidłowej pielęgnacji paznokci nie stosują prawidłowej pielęgnacji skóry - suchość, łuszczenie, nadmierna hiperkaratoza, pękanie skóry wynikają z neuropatii autonomicznej w cukrzycy, a tylko prawidłowa pielęgnacja stóp może zapewnić komfort i bezpieczeństwo stopom Owrzodzenie neuropatyczne Owrzodzenie neuropatyczne 2 3

3 ZESPÓŁ STOPY CUKRZYCOWEJ PRZYCZYNY Zespół Stopy Cukrzycowej występuje w konsekwencji neuropatii cukrzycowej, która jest wynikiem zmian w łożysku mikronaczyniowym. Może dotyczyć uszkodzenia wszystkich rodzajów włókien nerwowych: czuciowych, ruchowych, autonomicznych. Zaburzenie odczuwania dotyku, bólu, temperatury i czucia powierzchownego, to brak sygnału ostrzegawczego o zagrożeniu związanym z urazem. W praktyce oznacza to, że osoba chora nie odczuwa np.: ucisku z powodu zbyt ciasnego obuwia, obecności kamyków lub szkła w bucie, pojawienia się odcisku lub rany na stopie. Brak czucia może także skutkować odmrożeniem stóp lub ich oparzeniem w wyniku oparcia o gorący grzejnik. Neuropatia ruchowa (motoryczna) polega na stopniowym uszkodzeniu włókien nerwowych odpowiedzialnych za przesyłanie impulsów ruchowych do stopy. W wyniku tego dochodzi do osłabienia funkcji niektórych mięśni i ścięgien, co prowadzi do przewagi mięśni zginaczy nad prostownikami, tworzą się palce młoteczkowate. Zaburzona biomechanika stopy skutkuje nieprawidłowym przeciążeniem stopy na niektóre obszary stopy, powstają modzele i odciski. W wyniku neuropatii autonomicznej dochodzi do zaburzenia wydzielania potu, co powoduje wysychanie i pękanie skóry. W wyniku uszkodzenia włókien autonomicznych dochodzi do otwarcia połączeń tętniczo-żylnych (shuntów), następuje zwiększony przepływ krwi w stopie. Dochodzi do zaburzenia mikrokrążenia i termoregulacji. Konsekwencją tego jest uszkodzenie struktur kostnych i powstanie stawu Charcota (rumowiska kostnego). Staw Charcot`a faza przewlekla 4 5 Stopa naczyniowa Staw Charcot`a faza ostra Choroba ma charakter postępujący, pierwotnie niezapalny z dobrze wyczuwalnym tętnem na kończynach. Czerwona, gorąca i obrzęknięta stopa jest wynikiem przekrwienia w następstwie przecieku tętniczo-żylnego. W ociepleniu stopy występuje różnica powyżej 2 o C. W przypadku stawu Charcota zazwyczaj stan chorego jest dobry, ogólnoustrojowa ciepłota nie jest podwyższona. W badaniach laboratoryjnych poziomy wskaźników stanu zapalnego są w normie (OB, CRP, leukocytoza). Chory wymaga natychmiastowego unieruchomienia kończyny. Zaburzenia ukrwienia z powodu zwężenia światła tętnic występują wielopoziomowo, a w przypadku powstania rany, uniemożliwiają jej gojenie się na stopie. Wymagana jest szybka diagnostyka naczyniowa oraz interwencja chirurga naczyniowego, którego zadaniem jest przywrócenie i poprawa krążenia w kończynach dolnych.

4 WYKAZ BADAŃ PODSTAWOWYCH, STOSOWANYCH W DIAGNOSTYCE STOPY CUKRZYCOWEJ Badania neuropatii: czucia dotyku monofilament Semmesa-Weinsteina, badanie dotyczy czucia i nacisku czucie temperatury Tip Therm, badanie oceniające wrażliwość na różnicę temperatur czucie bólu igła Neurotips, badanie ma na celu wykazanie odchyleń od prawidłowego różnicowania bólu tępego i ostrego badanie czucia wibracji kamerton oceniamy przy użyciu widełek stroikowych Rydel-Seiffera 128Hz, czucie wibracji, przewodzenia grubych włókien. Jest to ocena półilościowa. Próg czucia poniżej 5 jest jednym z pierwszych objawów neuropatii cukrzycowej. Dokładniejszą metodą jest badanie neurotensjometrem badanie neurotensjometrem ocena ilościowa, próg czucia powyżej 25V jest czynnikiem ryzyka wystąpienia zespołu stopy cukrzycowej Badanie stanu naczyń obejmuje: badanie tętna palpitacyjne (na tętnicy grzbietowej stopy, piszczelowej tylnej, podkolanowej, udowej) w celu określenia poziomu niedokrwienia pomiar wskaźnika kostka-ramię (ABI, ankle-brachial index) oceniający ogólnie stan ukrwienia w stopach W przypadku stwierdzenia zmian naczyniowych wskazana jest specjalistyczna diagnostyka naczyniowa, np.: doppler tętnic kończyn dolnych, tomografia komputerowa tętnic kończyn dolnych (angio CT). Chory powienien otrzymać wytyczne dotyczące pielęgnacji stóp i owrzodzenia, zalecane przez zespół terapeutyczny oraz znaleźć się pod stałą kontrolą Poradni Stopy Cukrzycowej. W zależności od tego, jaka jest przyczyna Zespołu Stopy Cukrzycowej, wyróżniamy następujące postacie stopy: neuropatyczną, występującą najczęściej. Dotyczy ona stopy dobrze ukrwionej, ciepłej, zaróżowionej, z dobrze wyczuwalnym tętnem i bezbolesnej. Skóra takiej stopy jest sucha, pękająca, wymagająca pielęgnacji, nawilżenia i natłuszczenia kremami lub maściami rekomendowanymi dla chorych na cukrzycę Stopa naczyniowa monofilament Tip Therm kamerton Badania stanu naczyń Jest to ważne badanie w przypadku, kiedy dochodzi do zaburzeń ukrwienia w kończynach dolnych. niedokrwienną (naczyniową) wynikającą z miażdżycy naczyń obwodowych. Stopa zazwyczaj zimna i sina, z brakiem wyczuwalnego tętna. Objawom tym często towarzyszy ból, szczególnie w ruchu (chromanie przestankowe), który dodatkowo nasila się przy uniesieniu kończyny do góry. Stopa staje się szybko blada mieszaną, czyli łączy cechy obu postaci neuropatycznej i niedokrwiennej Stopa niedokrwienna Stopa mieszana 6 7

5 JAK ROZPOZNAĆ ZESPÓŁ STOPY CUKRZYCOWEJ? JAK ZAPOBIEGAĆ POWSTAWANIU ZESPOŁU STOPY CUKRZYCOWEJ? Osoba chora na cukrzycę powinna zareagować i zgłosić się do lekarza lub Poradni Stopy Cukrzycowej, gdy zauważy: przebarwienia na stopach otarcia wcześniej nieznane modzele, odciski pogrubiałe paznokcie deformację palców pojawianie się skurczy mięśni, uczucia ściskania, mrowienia, pieczenia i kłucia w stopach skórę suchą, pękającą, łuszczącą się utratę włosków na grzbiecie stopy i palcach zaczerwienienie, zasinienie odczuwanie bólu w obrębie stóp w czasie spaceru pojawienie się obrzęku, ocieplenia stopy pojawiające się pęknięcia, otarcia, zranienia, lub wyciek treści płynnej z rany na stopach Każdy pacjent chory na cukrzycę, jego rodzina lub opiekun powinien posiadać wiedzę na temat: zasad kontroli poziomu cukru, nadciśnienia tętniczego, masy ciała zasad pielęgnacji stóp zasad doboru i noszenia obuwia, w tym obuwia odciążającego zasad wykonywania ćwiczeń poprawiających ukrwienie lub elastyczność stóp postępowania w przypadku wystąpienia objawów niepokojących, w tym ran (znajomość poszczególnych etapów postępowania z raną) JAK DBAĆ O STOPY? Każdy pacjent chory na cukrzycę, ten który nie miał zespołu stopy cukrzycowej i ten, który doświadczył tego powikłania, powinien przestrzegać kilku zasad pielęgnacji stóp: Codzienne oglądanie stóp samokontrola za pomocą lusterka lub drugiej osoby czy nie ma zrogowaceń, pęknięć, otarć lub rany. Mycie nie moczymy stóp! Mycie powinno być krótkie 3-4 minuty w wodzie o temperaturze poniżej 37 o C. Osuszyć skórę stóp, w tym szczególnie dokładnie przestrzenie międzypalcowe. Moczenie sprzyja i przyspiesza rogowacenie naskórka, pękające zrogowacenie skóry stwarza środowisko do rozwoju bakterii i grzybów. Skracanie paznokci Osoby chore na cukrzycę nie powinny obcinać paznokci tylko opiłowywać pilnikiem. Płytka paznokciowa ma chronić opuszki palców. Uszkodzenie układu autonomicznego powoduje również brak subiektywnego odczuwania suchości skóry i paznokci, należy więc zapewnić nawilżenie i natłuszczenie preparatami pielęgnacyjnymi w postaci kremów, balsamów czy pianek. 9

6 PIELĘGNACJA PAZNOKCI Należy: skracać płytkę paznokciową regularnie, co 4-6 tygodni. Można to zrobić pilnikiem jednorazowym na prosto, zachowując kierunek z góry na dół (regulując kształt na prosto) nie używać ostrych nożyczek, obcinaczy, ponieważ może dojść do przypadkowego uszkodzenia palca, obcięcia opuszki lub skaleczenia smarować paznokcie środkami pielęgnacyjnymi, ponieważ płytka paznokciowa potrzebuje natłuszczenia tak samo, jak skóra stóp Kosmetyki pielęgnacyjne dla chorych na cukrzycę powinny: natłuszczać i nawilżać skórę stóp zawierać 5-10% mocznika zapewnić odpowiednie ph skóry posiadać działanie p/bakteryjne, p/grzybicze być dostosowane do pory roku i potrzeb skóry być stosowane codziennnie Ocena skóry stóp pod względem niedokrwienia: skóra sina, pergaminowa, bardzo delikatna i wrażliwa na ból. Łatwo można ją uszkodzić. Na tego typu stopy nie należy stosować maści z mocznikiem, tylko maści lecznicze typu Linomag, Alantan, maść cholesterolowa silnie natłuszczająca. Zakaz ten nie dotyczy przestrzeni między palcami. Brak pielęgnacji paznokci Brak pielęgnacji paznokci Prawidłowa pielęgnacja paznokci Profilaktyka przeciwgrzybiczna Należy stosować: dezynfekcję pumeksów oraz dezynfekcję butów i obuwia domowego rajstopy i skarpety z włókien naturalnych przekładki między palcami za pomocą gazika, w celu odizolowania od siebie palców PIELĘGNACJA SKÓRY STÓP Skóra stóp u chorych na cukrzycę często pęka. Może to prowadzić do owrzodzenia. Dlatego ważne jest codzienne nawilżanie i natłuszczanie stóp (oprócz przestrzeni międzypalcowych) kremem lub maścią rekomendowaną dla chorych na cukrzycę

7 DOBÓR OBUWIA, NA CO ZWRACAĆ UWAGĘ? SKARPETY Dobór odpowiedniego obuwia i wkładek terapeutycznych to bardzo ważny element zapobiegania Zespołowi Stopy Cukrzycowej. Należy unikać chodzenia boso i zakładania obuwia na gołe stopy. Przed włożeniem nogi do buta, sprawdzić ręką czy w bucie nie ma np. kamyczka, szkła. Sam but powinien być wykonany z naturalnych materiałów i odpowiednio szeroki. Aby upewnić się, czy but ma odpowiedni kształt, postaw gołą stopę na kartce papieru i obrysuj jej kształt. Następnie postaw na tym miejscu but - jeśli but jest węższy niż zarys stopy, nie należy w nim chodzić! Obuwie nie powinno obcierać twojej stopy. Należy unikać noszenia klapek typu japonki, żeby uniknąć otarcia między palcami. Stosować obuwie terapeutyczne, dostosowane do zmian anatomicznych stopy, na twardej grubej podeszwie, większe o 1-2 numery w przypadku zastosowania wkładek. Buty należy kupować wieczorem, wkładki i buty powinny być dobierane indywidualnie. Wkładki odciążające miejsca przeciążenia powinny być dobierane do konkretnej pary butów. Należy stosować codzienną zmianę skarpet! Skarpety powinny być: bezszwowe i bezuciskowe wykonane z naturalnych materiałów (z dodatkiem alg morskich, nitki srebrnej, bambusa) pięciopalczaste, w przypadku palców ściśniętych i palcach młoteczkowatych REGULARNE ĆWICZENIA WZMACNIAJĄ STOPY, ZWIĘKSZAJĄ MASĘ MIĘŚNIO- WĄ I POPRAWIAJĄ UKRWIENIE I ELASTYCZNOŚĆ STOPY. Wkładka terapeutyczna, indywidualnie dobrana do zniekształceń stopy 12 13

8 JAKIE ĆWICZENIA MOŻE WYKONYWAĆ OSOBA Z ZESPOŁEM STOPY CUKRZYCOWEJ? W przypadku pacjentów, którzy nie mają ran: spacer, ruch marszowy, najlepiej 2 razy dziennie po 1 godzinie. Osoby, które nie ćwiczyły do tej pory powinny stopniowo przyzwyczajać organizm do ruchu, czyli zacząć go od kilkuminutowego spaceru i wydłużyć go do 1 godziny. Ważne, aby spacer był systematyczny ćwiczenia w pozycji stojącej (przy szafce czy biurku): stoimy na przodostopiu, następnie podnosimy się na palcach i opadamy. Następuje spinanie i rozkurczanie mięśni łydki. Powtarzamy to ćwiczenie kilka razy dziennie po 30 razy ćwiczenie w pozycji siedzącej, ze stopami uniesionymi nad ziemią - zataczanie kół ze zmianą kierunku (w lewo, w prawo) 10 minut kilka razy dziennie przyciąganie i napinanie stóp w pozycji siedzącej (np. krześle). Siedzimy na krześle z nogami wyprostowanymi w kolanach i stopami opartymi o podłogę na piętach. Cały czas dotykając piętą do podłogi, na przemian przyciągamy palce stóp do siebie, przytrzymujemy 10 sekund następnie rozluźniamy i napinamy stopę w kierunku przeciwnym i przytrzymujemy 10 sekund, a następnie rozluźniamy stopę. Ćwiczenie to powtarzamy po 30 razy na każdą nogę i wykonujemy kilka razy dziennie W przypadku pacjentów, którzy mają rany lub odczuwają silny ból podczas chodzenia: Przyciąganie i napinanie stóp w pozycji leżącej. Ćwiczenia wykonuje się podobnie. Dotyczy to pacjentów, którzy odczuwają ból spoczynkowy nóg, w celu złagodzenia wykonują ćwiczenia. Ćwiczenia są bardzo ważne w przypadku osób leżących, ponieważ poprawa krążenia zmniejsza ból niedokrwienny. 30 powtórzeń kilka razy dziennie (łącznie 2-3 godziny). Samodzielne ich wykonywanie przyspiesza gojenie rany, zmniejsza ból. W ten sposób następuje poprawa komfortu życia pacjenta 14 15

9 EDUKACJA, JAKO WAŻNY ELEMENT ZAPOBIEGANIA ZESPOŁOWI STOPY CUKRZYCOWEJ Edukacja pacjentów to podnoszenie świadomości prozdrowotnej z zakresu prawidłowej ich pielęgnacji we wczesnym etapie choroby. Jest skuteczną formą profilaktyki stopy cukrzycowej. Edukacja powinna skupiać się na przekazywaniu informacji praktycznych i być dostosowana do indywidualnego stanu percepcyjnego pacjenta lub osób sprawujących opiekę nad chorym z cukrzycą. Metody leczenia Zespołu Stopy Cukrzycowej Leczenie Zespołu Stopy Cukrzycowej obejmuje: wyrównanie metaboliczne cukrzycy zastosowanie antybiotykoterapii zgodnej z pobranym posiewem i czasem jej kontynuowania zabiegi chirurgiczne polegające na usuwaniu tkanki martwiczej zabiegi podiatryczne polegające na usuwaniu tkanki chorobowo zmienionej w obrębie stopy i tkanki podskórnej oraz skóry zmianę opatrunków i prawidłową ich aplikację pielęgnację skóry wokół rany doboru nowoczesnego opatrunku w zależności od fazy gojenia zabiegi chirurga naczyniowego w przypadku niedokrwienia kończyn dolnych odciążenie stopy w miejscu występowania rany Owrzodzenie opracowane podiatrycznie Buty odciążające miejsca objęte owrzodzeniem dobiera się indywidualnie - może być wymagany but z odciążeniem (przodostopia lub pięty, w zależności od miejsca rany, czy złamań patologicznych), a po urazie but pneumatyczny. Konieczne może być także odciążenie za pomocą kul łokciowych, wózka inwalidzkiego, buta gipsowego lub ortezy. But pneumatyczny i but wyrównawczy na drugą stopę But odciążający przodostopie Należy zastosować: but wyrównujący na zdrową stopę But gipsowy But odciążający piętę wkładki terapeutyczne dobrane indywidualnie 16

10 JAK DBAĆ O RANĘ, KTÓRA POWSTAŁA W WYNIKU ZESPOŁU STOPY CUKRZYCOWEJ? mycie stopy wokoło rany 3-4 minuty nie moczyć stóp! mycie samej rany należy wykonać gazikiem jałowym i solą fizjologiczną (NaCl 0,9%) wypłukując bakterie i tkankę chorobowo zmienioną lub użyć lawaseptyku do mycia rany w celu usunięcia biofilmu i innych zanieczyszczeń w ranie osuszanie skóry szczególnie przestrzeni między palcami odkażanie rany antyseptyk powinien być płynem bezbarwnym, antyalergicznym. Należy przestrzegać czasu odkażania skóry i samej rany 3-4 minuty usuwanie zrogowaceń i hiperkaratozy wokoło rany można to wykonać skalpelem usuwanie martwicy tkanki z powierzchni rany może to wykonać lekarz lub doświadczona pielęgniarka natłuszczanie należy wykonać wokół rany, z pominięciem przestrzeni międzypalcowych. Skóra staje się wtedy bardziej elastyczna i mniej podatna na uszkodzenia żel na ranę rana opracowana podiatrycznie (czysta, pozbawiona włóknika, biofilmu, tkanki martwiczej) goi się w środowisku wilgotnym, dlatego można zastosować żel z przeznaczeniem do ran, w celu wypełnienia szczelin w ranie i szczelnego przylegania opatrunku. Zwiększa zatem działanie opatrunku. Zakazane jest stosowanie maści na ranę, ponieważ blokuje to odpływ treści z rany Należy też zastosować opatrunek o działaniu przeciwbakteryjnym, np. opatrunek srebrowy. Rodzaj opatrunku należy skonsultować z lekarzem lub pielęgniarką, ponieważ dobiera się go indywidualnie w zależności od etapu, na jakim jest rana. Palce należy przed zabandażowaniem całej stopy oddzielić gazikiem. Bandaż przyklejamy plastrem nie wiążemy na supełek! Całość zabezpieczamy bandażem rękawowym z przeznaczeniem na stopę, np. Codofix nr 6 lub Sulpa fix nr 4. W JAKI SPOSÓB CHORY MOŻE UZYSKAĆ POMOC, ABY UNIKNĄĆ ZESPOŁU STOPY CUKRZYCOWEJ Ocena stopy pacjenta co najmniej 1 raz w roku. Zabezpieczenie opatrunku i bandaża Stopy chorych na cukrzycę podatne są na urazy. Należy je codziennie kontrolować pod kątem urazu, otarcia, skaleczenia. Lekarz lub pielęgniarka zajmująca się na co dzień chorym na cukrzycę sprawdza stopy na każdej wizycie. OPATRUNEK Każda rana po wykonaniu wspomnianych czynności powinna być zabezpieczona opatrunkiem aktywnym (pochłaniającym nadmiar wysięku lub zapach mogący świadczyć o zakażeniu rany), opatrunkiem węglowym lub węglowo- -srebrowym. Ocena obejmuje badanie czucia i przepływu krwi w stopie. Na podstawie tych wyników oraz wyglądu stopu i ogólnego stanu zdrowia pacjenta, następuje ocena zagrożenia wystąpienia owrzodzenia, zakwalifikowanie do grupy ryzyka i skierowanie pacjenta do specjalistów zajmujących się tym problemem

11 PODSUMOWANIE Objawy wymagające konsultacji z lekarzem suchość skóry powstawanie zgrubień naskórka (hiperkaratozy) modzele, odciski pęknięcia skóry na piętach Objawy wymagające konsultacji z lekarzem zaczerwienienie zasinienie, bladość skóry stóp bóle podczas chodzenia, powodujące konieczność zatrzymania się 20 21

12 Objawy wymagające konsultacji z lekarzem zmiana kształtu stopy nadmierne ocieplenie stopy jednostronny obrzęk stopy NIE LEKCEWAŻ ŻADNEJ RANY! Nawet z najmniejszego zranienia może rozwinąć się Zespół Stopy Cukrzycowej. Zespół Stopy Cukrzycowej jest trudnym do leczenia powikłaniem cukrzycy, którym powinni zajmować się wyspecjalizowani fachowcy w tej dziedzinie, czyli zespół terapeutyczny: lekarz diabetolog pielęgniarka diabetologiczna, zajmująca się na co dzień ranami (pielęgniarka podiatryczna) Objawy same nie ustąpią: nie czekaj należy umyć całą stopę: przemyć ranę NaCl 0,9% (solą fizjologiczną) odkazić antyseptykiem, najlepiej bezbarwnym założyć jałowy opatrunek, zabezpieczyć bandażem całą stopę i zgłosić się do lekarza W przypadku zmian naczyniowych, dodatkowo powinna być podjęta współpraca z chirurgiem naczyniowym, a w przypadku zmian osteolitycznych kości współpraca z ortopedą. JEŻELI ZAUWAŻYSZ! Jeżeli rana jest niewielka, można ją obserwować. Pilnie zgłoś się do lekarza, jeżeli zauważysz cechy infekcji: obrzęk zaczerwienienie nadmierne ocieplenie stopy ból zmianę wyglądu stopy nadmierny wysięk nieprzyjemny zapach 22 23

13 Materiał przygotowany przez specjalistkę pielęgniarstwa diabetologicznego i podologicznego Mirosławę Młynarczuk Klinika Gastroenterologii i Chorób Przemiany Materii Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny WUM Abbott Laboratories Poland Sp. z o.o. Abbott Diabetes Care ul. Postępu 21 B, Warszawa Dział Obsługi Klienta czynny pon.-pt. w godz Bezpłatna Infolinia: ADC/M/ PDL/BZSC/ 04/ Abbott. All rights reserved Informacje zawarte w niniejszej broszurze nie stanowią porady lekarskiej, która może być udzielona wyłącznie przez lekarza. Pomimo iż Abbott Diabetes Care dokłada wszelkich starań, aby w przedmiotowym materiale nie pojawiły się żadne dane, opinie ani oświadczenia, które mogą wprowadzać w błąd, podkreślamy, że informacje zawarte w przedmiotowym materiale stanowią streszczenie niezależnych ocen i opinii autorów oraz osób, które wniosły swój wkład. W wyniku powyższego Abbott Diabetes Care nie bierze żadnej odpowiedzialności za skutki jakichkolwiek niedokładnych lub wprowadzających w błąd danych lub oświadczeń. Abbott Diabetes Care nie zatwierdza również zawartości ani zastosowania dowolnego leku, ani wyrobu w sposób wykraczający poza bieżące zastosowanie objęte rejestracją na jakimkolwiek terytorium. Szczegółowe informacje dotyczące produktów leczniczych lub wyrobów omówionych w przedmiotowym materiale znajdują się odpowiednio w Charakterystyce Produktu Leczniczego lub Instrukcji Użytkowania dostarczonych wraz z produktem leczniczym lub wyrobem. Charakterystyka produktu leczniczego oraz Instrukcja zawierają wskazania, przeciwwskazania, skutki uboczne, zalecane procedury, ostrzeżenia i środki ostrożności. Bez kodowania!