Skutki przyjęcia euro na Słowacji

Transkrypt

1 Uniwersytet Warszawski Wydział Nauk Ekonomicznych Sebastian Dawid Krajewski Nr albumu: P Skutki przyjęcia euro na Słowacji Studia podyplomowe Mechanizmy funkcjonowania strefy euro VI edycja, rok akademicki 2014/15 Praca dyplomowa wykonana pod kierunkiem dr Łukasza Goczka z Katedry Makroekonomii i Handlu Zagranicznego WNE UW Warszawa, maj 2015 Studia realizowane z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej.

2 1

3 1. Streszczenie Praca przedstawia skutki przystąpienia do strefy euro przez Słowację. Na początku opisano powstanie Słowacji i jak wyglądały jej przygotowania do wstąpienia do Unii Europejskiej. Następnie przedstawiono teorię optymalnych obszarów walutowych, na której bazuje reszta pracy oraz pokazano perspektywy przystąpienia do strefy euro tego kraju. Dalej omówiono najważniejsze korzyści, a także koszty wejścia do strefy euro przez Słowację i sprawdzono jak Słowacja wypełniała kryteria konwergencji. Ukazano również proces jej wstępowania do Unii Gospodarczo-Walutowej. W ostatniej części pracy przedstawiono analizę dotyczącą wpływu wejścia do strefy euro na wskaźniki makroekonomiczne tegoż państwa. Na podstawie tychże badań zostaną wysnute wnioski dla przyjęcia euro w Polsce. 2. Słowa kluczowe Słowacja, euro, strefa euro, wskaźniki makroekonomiczne, Unia Europejska, TOOW, konwergencja Dziedzina pracy (kody wg programu Socrates-Erasmus) Ekonomia (14300) 3. Klasyfikacja tematyczna 4. Tytuł pracy w języku angielskim The effects of the adoption of the euro in the Slovak Republic 2

4 SPIS TREŚCI WSTĘP... 4 ROZDZIAŁ I. Wstąpienie Słowacji do Unii Europejskiej Wprowadzenie Powstanie Słowacji Wstąpienie Słowacji do Unii Europejskiej Teoria Optymalnych Obszarów Walutowych ROZDZIAŁ II. Słowacja po wejściu do UE a przed przyjęciem euro Wprowadzenie Doświadczenia pierwszych państw strefy euro Perspektywy przyjęcia wspólnej waluty wśród krajów Europy Środkowo-Wschodniej Szanse i korzyści z przyjęcia euro na Słowacji Koszty i zagrożenia z wprowadzenia euro na Słowacji ROZDZIAŁ III. Słowacja po wejściu do strefy euro Wprowadzenie Skutki przyjęcia euro na Słowacji Wnioski... ZAKOŃCZENIE BIBLIOGRAFIA ZESTAWIENIE SPISÓW

5 WSTĘP Wspólna waluta europejska została wprowadzona w 1999 roku do obrotu bezgotówkowego i w 2002 do obrotu gotówkowego. Jest ona zwieńczeniem długiego procesu integracji europejskiej. Już w 1970 opublikowano Raport Wernera, w którym była zawarta projekcja dotycząca powstania Unii Walutowej. Niestety tamże sformułowany 10-letni plan utworzenia wspólnego środka płatniczego spełzł na niczym. Jednak planów utworzenia Unii Walutowej nie porzucono. Udało się w 1999 roku wprowadzić do obiegu w 11 państwach wspólną walutę europejską, którą jest euro. Na dzień dzisiejszy strefa euro liczy już 19 państw, w tym kraj, który analizuję w tej pracy, czyli Słowację. Tematem tej pracy są skutki przyjęcia euro na Słowacji. Główna hipoteza badawcza brzmi przyjęcie euro miało korzystny wpływ na wskaźniki makroekonomiczne na Słowacji. Kolejnymi hipotezami, badanymi w tej pracy są: wejście do strefy euro wpłynęło pozytywnie na handel Słowacji oraz przyjęcie euro obniżyło skutki kryzysu gospodarczego w tymże kraju. W pierwszym rozdziale rozważam historię powstania państwa słowackiego w 1993 roku, kolejno przechodzę do przedstawienia jego drogi do przystąpienia do Unii Europejskiej, omawiając tym samym teorię optymalnych obszarów walutowych. Następnie przedstawiam drogę Słowacji od wstąpienia do UE aż do przyjęcia wspólnej waluty. Zaczynam od ukazania doświadczeń pierwszych państw członkowskich, kolejno zwracam uwagę na perspektywy przyjęcia wspólnej waluty przez kraje Europy Środkowej i Wschodniej, w tym oczywiście Słowacji. Podaję korzyści, a także koszty związane z wprowadzeniem euro na Słowacji. Na końcu tego rozdziału podaję wnioski. W trzecim rozdziale, głównie na podstawie samodzielnie opracowanych przy pomocy wykresów - danych statystycznych, analizuję spełnienie kryteriów konwergencji oraz skutki przyjęcia euro na Słowacji. Staram się również odpowiedzieć na najważniejsze pytania, które mnie nurtowały przed napisaniem tej pracy. W jaki sposób wejście do strefy euro wpłynęło na jej poziom PKB, a jak na stopę bezrobocia? Czy Słowacja ma wyższy poziom wymiany handlowej niż jej sąsiedzi? Jak przyjęcie euro wpłynęło na jej poziom długu publicznego i deficyt budżetowy? Na powyższe pytania starałem się znaleźć odpowiedź, poprzez analizę danych, w porównaniu z sąsiadami Słowacji. Na samym końcu znajduje się odniesienie do Polski na temat wprowadzenia euro. Na podstawie kosztów i korzyści z przystąpienia do strefy euro przez Słowację, zostały wyciągnięte wnioski dla Polski odnośnie warunków wstąpienia do UGW. 4

6 ROZDZIAŁ I Wstąpienie Słowacji do Unii Europejskiej 1.1. Wprowadzenie W tym rozdziale pracy przedstawiono podłoże teoretyczne, na którym bazują dalsze części pracy. W pierwszym podrozdziale zaprezentowano krótkie zarysowanie historii państwa słowackiego po upadku Czechosłowacji aż do wstąpienia do Unii Europejskiej (UE). Następnie ukazano najważniejsze fakty dotyczące wstąpienia Słowacji do Wspólnoty Europejskiej. W trzecim podrozdziale ze względu na potrzeby niniejszej pracy celowe wydaje się ukazanie teorii optymalnego obszaru walutowego, którą szczegółowo wykorzystano w dalszej części pracy. Gdy dane państwo kandydujące należy do optymalnego obszaru walutowego, to przyjęcie przez niego wspólnej waluty jest mniej kosztowne i spada ryzyko wystąpienia przykrych konsekwencji przyjęcia euro Powstanie Słowacji Możemy wskazać, iż w Europie Środkowo-Wschodniej doszło do całkowitej zmiany struktury władzy i położenia geopolitycznego w latach W latach rozpadowi uległ Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR), a co za tym idzie takie państwa jak Czechosłowacja, Polska, i Węgry uzyskały pełną suwerenność. U podstaw upadku tak wielkiego państwa leżał poważny kryzys gospodarczy, niekorzystana sytuacja geopolityczna, ale przede wszystkim tendencje odśrodkowe. Zatem oficjalnie 26 grudnia 1991 roku doszło do rozpadu ZSRR, który sprawował kontrolę polityczną nad państwem Czechosłowackim 2. Jednakże w samym państwie musiało dojść do politycznych zmian. Już w latach 70 XX w. powstało opozycyjne ugrupowanie pod nazwą Karta 77, do której należał m in. Vaclav Havel. Właśnie ta organizacja przyczyniła się do upadku władzy komunistycznej w tym państwie. Obalono władzę urzędującego od 1975 roku prezydenta Gustava Husaka i na jego miejsce powołano wymienionego wcześniej Vaclava Havla. Właśnie za jego rządów powołano nowy ustrój państwa - republikę federalną 3. 1 Wendt, Jan. "Współpraca regionalna Polski w Europie Środkowej." Studia Europejskie 4 (1998): 4 2 Tomaszewski, Jerzy. Czechosłowacja., Wydawnictwo Trio, Kościelak, Lech J. Historia Słowacji. Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo,

7 W dniu 1 stycznia 1993 roku Czechosłowacja została podzielona na dwa suwerenne państwa: Czechy i Słowację. Ten podział przyniósł wymierne konsekwencje dla obu państw. Zauważmy, że już pierwsze powstanie państwa Czechosłowackiego w 1918 wiązało się z obawą Słowaków przed nadmierną madziaryzacją. Słowacy postanowili związać się politycznie z bliskim im narodem czeskim. Przez wiele lat od tamtego momentu aż do 1992 roku Słowacy odwoływali się do wsparcia oraz ochrony sąsiedniego kraju, zarówno po I jak i po II wojnie światowej. W przeciwieństwie do tego, po upadku Związku Radzieckiego, mieszkańcy Słowacji postanowili odzyskać pełną swobodę i nie tylko uniezależnić się od ZSRR, ale i od samych Czech 4. Oba społeczeństwa miały odmienny punkt widzenia na temat wprowadzania reform podczas procesu reformacji. Zatem nastąpił rozłam i od 1993 roku możemy mówić już o państwie Słowackim jako jedności. Pytanie, czy ten rozłam z ekonomicznego punktu widzenia wyszedł na dobre? Z badań wskaźników makroekonomicznych możemy jasno odczytać, że na samym rozpadzie początkowo bardziej skorzystali Czesi Wstąpienie Słowacji do Unii Europejskiej. Jak dostrzegamy w poprzednim rozdziale, historia Słowacji jest bogata i pełna trudnych wydarzeń. Na początku Słowacja, odzyskując pełnoprawną wolność jeszcze jako Czechosłowacja, przeszła z gospodarki centralnie planowanej do gospodarki wolnorynkowej. Pojawiły się problemy z komunikacją pomiędzy dwoma narodami: czeskim i słowackim w jednym państwie i nastąpił rozłam. Przechodząc do omówienia stosunków gospodarczych między Republiką Słowacką, a Unią Europejską można oprzeć się na umowie stowarzyszeniowej, która została podpisana w dniu 4 października 1993 roku i weszła w życie dnia 1 lutego 1995 roku. W tymże roku Słowacja wystosowała pismo by stać się członkiem Unii Europejskiej 5. Przystąpienie do Unii Europejskiej należało do priorytetów polityki zagranicznej Słowacji. Vladimír Mečiar, premier Słowacji, złożył wniosek 27 czerwca 1995 na posiedzeniu Rady Europejskiej w Cannes o członkostwo w UE 6. 4 Kościelak, Lech J. Historia Słowacji. Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo,

8 W grudniu 1999 roku Rada Europejska na szczycie w Helsinkach postanowiła zaprosić Słowację do negocjacji odnośnie przystąpienia do UE. W marcu 2000 roku w Brukseli rozpoczęły się formalne negocjacje, dotyczące aż 31 rozdziałów negocjacyjnych. Republice Słowackiej udało się dotrzymać kroku pozostałym krajom kandydującym z tak zwanej pierwszej grupy, które negocjowały z UE dwa lata dłużej 7. Oficjalne zakończenie negocjacji miało miejsce na szczycie w Kopenhadze w grudniu 2002 roku. Zostały na niej zatwierdzone decyzje dotyczące rolnictwa, finansów i budżetu. Słowacja podpisała traktat akcesyjny z UE 16 kwietnia 2003 roku i od 1 lipca 2003 zatwierdzono jej udział na sesji plenarnej Parlamentu Europejskiego 8. Słowacja, podobnie jak inne kraje kandydujące, po zakończeniu negocjacji w sprawie przystąpienia do UE, zorganizowała referendum maja 2003 r, w którym obywatele byli zobligowani do wypowiedzenia się w sprawie przystąpienia do Unii Europejskiej. Większość uprawnionych do głosowania wyraziła zgodę na wejście tego kraju do Wspólnoty Europejskiej. Po udanej ratyfikacji Traktatu Akcesyjnego, Słowacja stała się członkiem Unii Europejskiej w dniu 1 maja 2004 roku. Możemy dostrzec, że droga wejścia do Wspólnoty Europejskiej nie była łatwa i,,usłana różami. Od momentu złożenia oficjalnego wniosku o akcesję do jej faktycznej realizacji minęło aż 9 lat, podczas których Słowacja sowicie przygotowywała się na wstąpienie do UE. W kolejnym podrozdziale omówiono teorię, na której bazować będzie dalsza część pracy Teoria Optymalnych Obszarów Walutowych Teoria Optymalnych Obszarów Walutowych (TOOW) nierozerwalnie wiąże się z założeniami Unii Europejskiej i strefy euro. Ponadto w literaturze przedmiotu często utożsamia się integrację walutową z TOOW. Uznaje się, że po raz pierwszy ten termin został użyty w pracy R.A. Mundella pod tytułem: Teoria Optymalnych Obszarów Walutowych. W swojej pracy z lat 60 XX w. założył, że Optymalny Obszar Walutowy jest regionem, gdzie występuje jedna lub kilka walut o sztywnych kursach względem siebie 9. Dodatkowo wg Grubela (1970) funkcjonowanie jednej waluty na danym obszarze podnosi dobrobyt Mundell, Robert A., A theory of optimum currency areas., The American Economic Review (1961):

9 społeczności w nim żyjącej. Aby mogło to funkcjonować, korzyści z przyjęcia jednej waluty powinny przewyższać koszty przystąpienia 10. W tej pracy zostaną przeanalizowane wszystkie za i przeciw odnośnie wstąpienia do strefy euro dla Słowacji. Wg teorii ekonomicznej, Słowacja wchodząc do UGiW powinna spełniać kryteria optymalnego obszaru walutowego, które zostały przedstawione w Tabeli 1. Wg tych kryteriów państwo kandydujące powinno mieć skorelowany cykl koniunkturalny z pozostałymi państwami danej unii monetarnej. Powinno charakteryzować się podobieństwem stóp inflacji oraz dywersyfikacją produkcji (Tabela 1.), aby zminimalizować wpływ szoków asymetrycznych. Dodatkowo wymagana jest elastyczność płac i cen oraz mobilność czynników wytwórczych. Niezmiernie ważne jest także zintegrowanie rynków finansowych oraz otwartość gospodarki. Tradycyjne kryteria Teorii Optymalnych Obszarów Walutowych zostały przedstawione w Tabeli 1. Tabela 1. Teoria Optymalnych Obszarów Walutowych koszt porzucenia polityki kursowej jest mniejszy, gdy Gospodarka jest w małym stopniu podatna na szoki: Bardzo ważne jest podobieństwo stóp inflacji, gdyż różnica w tempie wzrostu cen może prowadzić do pogorszenia konkurencyjności danego państwa. Słowacja miała inflację wynoszącą: 3,9% w 2008 roku, zaś tylko 0,9% w 2009 roku, czyli uległa zmniejszeniu po wejściu do strefy euro 11 (Eurostat, 2013). Korelacja cykli koniunkturalnych Ogromnie ważne jest, aby cykle koniunkturalne były zbieżne, gdyż pozwala to na mniejsze ryzyko koszt porzucenia polityki kursowej jest mniejszy, gdy Gospodarka jest zdolna do poradzenia sobie z szokami: Mobilność czynników wytwórczych skutki szoku są mniejsze, kiedy ludność potrafi się szybko przekwalifikować, gdy wymaga tego sytuacja, tzn. zmienić zawód lub przeprowadzić się w poszukiwaniu pracy niestety na Słowacji podobnie jak w całej Europie mobilność czynników wytwórczych jest niższa niż chociażby w USA. Elastyczność cen i płac jeśli szok dotyka jakiś sektor powinniśmy obserwować niższe ceny tych dóbr, a pracownicy powinni zgodzić się na 10 Grubel H.G. The Theory of Optimum Currency Areas, Canadian Journal of Economics, 1970: 3(2) 11 Eurostat, 2013, dostęp

10 szoków asymetrycznych biorąc pod uwagę słowacki PKB, jak najbardziej jego wzrost odpowiada zachowaniem średniemu unijnemu Dywersyfikacja produkcji Kraj, posiadający zróżnicowaną strukturę produkcji, w mniejszym stopniu narażony jest na obniżenie popytu zewnętrznego niestety Słowacja jako jeden z głównych eksporterów samochodów, jest narażona na problemy z tym związane obniżenie eksportu w czasach dekoniunktury. obniżenie płac. Niestety często występuje sztywność płac, czyli obniżanie pensji jest negatywnie odbierane przez środowisko. Integracja rynków finansowych deponowanie środków na terenie całej unii walutowej sprzyja swoistej stabilności dochodów, dając tzw. Parasol bezpieczeństwa. Integracja o podłożu fiskalnym w Unii Europejskiej jest wspólny budżet, w którym mamy około 40% wydatków przeznaczonych na politykę spójności. Stopień otwartości gospodarki często zakłada się, że warto, aby gospodarka charakteryzowała się dużą otwartością, aczkolwiek może to prowadzić do transmisji negatywnych szoków. Natomiast koszty unii walutowej ulegają zmniejszeniu na skutek zmniejszenia użyteczności wykorzystania mechanizmu kursowego. Powiązania w handlu ogromnie ważnym powodem utworzenia Optymalnego Obszaru Walutowego są właśnie powiązania handlowe pomiędzy krajami. Jeśli dane państwa wymieniają między sobą wiele dóbr, to zasadne jest wprowadzenie unii walutowej. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, Jak możemy dostrzec, Słowacja nie spełniała wszystkich kryteriów Teorii Optymalnych Obszarów Walutowych. Szczególnie odczuwalny dla niej był brak zdywersyfikowania produkcji. Otóż Słowacja jest często nazywana,,detroit Wschodu. 9

11 Detroit kojarzy nam się z siedzibą całego przemysłu motoryzacyjnego w USA. Niestety kryzys spowodował, że ostatnio mówi się, że jest to miasto wymarłe 12. Słowacja też odczuła skutki kryzysu, poprzez załamanie się eksportu. Jednakże jest to dla niej mniej dotkliwsze niż dla tego miasta. Wstępując do unii walutowej Słowacja obniżyła koszty transakcyjne w handlu z członkami strefy euro. Dodatkowo PKB Słowacji jest dodatnio skorelowany z PKB innych krajów wspólnoty walutowej. Korzystnie na to wpływa powiązanie handlowe tego państwa ze strefą euro. Biorąc pod uwagę wymianę handlową, państwo słowackie graniczy w dużej mierze z Polską, Czechami, czy też Węgrami. Krajami, które nie przyjęły jeszcze euro, dlatego zdecydowaną jej większość stanowi handel z krajami nie posiadającymi jeszcze wspólnej europejskiej waluty. Mimo wszystko, pozostały handel Słowacji odbywa się głównie z krajami strefy euro, dlatego wprowadzenie tej waluty ma wymierny wpływ na zwiększenie obrotów handlowych tego państwa 13. Słowacja dodatkowo jest krajem otwartym gospodarczo. Ma wysoki wskaźnik eksportu i importu w PKB. Zapewne sprzyja temu to, że jest to kraj mały, graniczący z wieloma krajami. Biorąc pod uwagę populację Słowacji, praktycznie nie uległa ona zmianie na przestrzeni ostatnich 15 lat, co może świadczyć o niewielkiej migracji zarobkowej do innych krajów UE. Zatem niekorzystnie wpływa to zjawisko na mobilność sił produkcyjnych 14. Podsumowując, Słowacja nie spełniała wszystkich kryteriów Optymalnego Obszaru Walutowego, zawartych w Tabeli 1. Jednakże zdecydowana otwartość tejże gospodarki i powiązanie handlowe z krajami europejskimi wpłynęły na powzięcie decyzji o przyjęciu euro 1 stycznia 2009 roku. Zbiegło się to z czasem kryzysu gospodarczego. W dalszej części pracy sprawdzono, jak analizowane państwo słowackie poradziło sobie z tym problemem. 12 Taler, Hubert. Które miasta są już inteligentne, a które jeszcze nie? To da się zmierzyć., Adamiec, Jolanta, Wpływ wprowadzenia euro na wskaźniki gospodarcze i sytuację konsumentów na przykładzie Irlandii i Słowacji: wnioski dla Polski., Analizy BAS 13 (38) (2010) 14 Eurostat 2013, dostęp

12 ROZDZIAŁ II Słowacja po wejściu do UE a przed przyjęciem euro 2.1. Wprowadzenie W tym rozdziale rozważania rozpoczęte zostały od ukazania perspektyw przyjęcia euro przez pierwszych członków Unii Europejskiej. Przedstawione zostały najważniejsze fakty dotyczące wprowadzenia wspólnej waluty w 1999 roku do obrotu bezgotówkowego i w 2002 roku do obrotu gotówkowego. Sprawdzone zostało, jak poszczególne kraje europejskie radziły sobie z wypełnieniem kryteriów z Maastricht o konwergencji. Kolejno zanalizowane zostały perspektywy przyjęcia wspólnej waluty przez kraje Europy Środkowo- Wschodniej. Do tej grupy należy oczywiście Słowacja. Zobrazowane zostały koszty i korzyści z wstąpienia Słowacji do UE. Na końcu będą wnioski dotyczące sporządzonej analizy Doświadczenia pierwszych państw strefy euro. Samo przyjęcie wspólnej europejskiej waluty przez pierwsze kraje europejskie związane było z wyzwaniem. Wejście do strefy euro pokrywa się ze spełnieniem kryteriów z Maastricht z 1992r. Wymagane jest spełnienie kryterium kursowego, fiskalnego, stopy procentowej i prawnego 15. Warto, aby kraj przyjmujący wspólną walutę, był również zbliżony gospodarczo do pozostałych krajów, tzn. aby miał np. zbliżony poziom PKB i PKB per capita. Poza tym, ich naturalnym dopełnieniem, jest podobny potencjał gospodarek, struktura produkcji, konsumpcji, konkurencyjność, a także stopień otwartości. Są to tak zwane kryteria realne. Obie grupy kryteriów są ze sobą powiązane. Dodatkowo można się spodziewać, że kryteria realne mogą w dłuższym horyzoncie czasowym wspierać osiągnięcie kryteriów nominalnych 16. Ponadto istnieją dwie różne teorie odnośnie spełnienia kryteriów nominalnych przez państwa. Jedna postuluje za bezwzględnym spełnieniem wspomnianych kryteriów przez kraje kandydujące, a druga dopuszcza pewne odstępstwa. Otóż istnieją poglądy, że państwo może spełnić kryteria konwergencji już po przystąpieniu do wspólnoty monetarnej. 15 Kowalewski P., Tchorek G., Górski J. Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Warszawa 2014: Kowalewski P., Tchorek G., Górski J. Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Warszawa 2014:

13 Nie mniej jednak wcześniejsze spełnienie tych kryteriów, tj. przed przyjęciem wspólnej waluty może nas zabezpieczyć przed ewentualnymi stratami związanymi z przyjęciem euro. Dodatkowo pozwala na to, by dane państwo znalazło się na podobnym poziomie rozwoju, jak pozostałe państwa UE. Celem było także zapewnienie względnej stabilności na wspólnym obszarze walutowym 17. Konwergencja nominalna oznacza zbieżność szeroko rozumianych cen. Natomiast celem akcesji jest oczywiście osiągnięcie wysokiego stopnia wzrostu gospodarczego i dogonienie pozostałych krajów o wysokim standardzie życia 18. Konwergencja realna wpływa pozytywnie na spełnienie kryteriów nominalnych, co odzwierciedla wiele badań. (Lein-Ruppert). Teoria Optymalnych Obszarów Walutowych potwierdza wspomnianą wyżej zależność.,,( ) kraje tworzące unię monetarną powinien charakteryzować: z jednej strony pewien poziom zbieżności w zakresie struktury produkcji, popytu i eksportu, a także bliskość relacji handlowych, z drugiej zaś zachowanie dostatecznego stopnia dywersyfikacji 19. Pierwszy argument wydaje się dość oczywisty, gdyż po co tworzyć unię pomiędzy krajami, które nie mają ze sobą żadnych powiązań? Dodatkowo taka zależność zwiększa zależność cykli koniunkturalnych 20, co w dalszej perspektywie poprawia prowadzenie wspólnej polityki monetarnej. Odnośnie dywersyfikacji, jest ona ważna z kilku powodów, a mianowicie ogranicza w wyraźny sposób występowanie szoków gospodarczych 21. Silnie zdywersyfikowana struktura eksportu chroni przed wspomnianymi wyżej szokami asymetrycznymi poprzez minimalizację ich skutków 22. Na początku zostaną przedstawione doświadczenia pierwszych państw europejskich wstępujących do Wspólnoty Monetarnej. Zostanie podana odpowiedź na następujące pytanie: Czy kraje wchodzące do strefy euro spełniały kryteria konwergencji analizowane powyżej, czy też występowały w tym przypadku jakieś odstępstwa lub wszelkiego rodzaju naciągnięcia. 17 Berlińska M., Tchorek G., Kawal P., Euro Waluta dla Europy, NBP 18 Kowalewski P., Tchorek G., Górski J. Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Warszawa 2014: Kowalewski P., Tchorek G., Górski J. Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Warszawa 2014: Sectoral specialisation in the EU. A macroeconomic perspective, European Central Bank, Occasional Paper Series No. 19/ Kowalewski P., Tchorek G., Górski J. Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Warszawa NBP 2009 w: Kowalewski P., Tchorek G., Górski J., Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Warszawa

14 Początkowo 9 państw europejskich w marcu 1996 zdecydowało się uczestniczyć w ostatnich fazach integracji monetarnej. Należały do nich: Austria, Belgia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy i Portugalia. W październiku tegoż samego roku dołączyła do tych państw Finlandia, w listopadzie 1996 Włochy, a dopiero w marcu 1998 Grecja 23. W przypadku właśnie Finlandii i Włoch nie spełniono kryterium dwuletniego pobytu w systemie ERM II system stabilności kursów walutowych, mimo to pozwolono na przyjęcie wspólnej waluty 24. Tu pojawia się już częściowa odpowiedź na postawione wcześniej pytanie odnośnie odstępstw dotyczących poszczególnych państw. Odpowiedź brzmi,,tak, takie odstępstwa miały miejsce. Był to jednak wyjątek, jeśli chodzi o kryterium kursów walutowych. Natomiast o przestrzeganie pasma wahań +/-15% w stosunku do parytetu centralnego żadna z walut państw, które były w systemie ERM II, nie zbliżyła się do wyznaczonej granicy. Możemy to utożsamiać z pewnego rodzaju sukcesem tego systemu 25. Odnośnie kryterium dotyczącego stóp inflacji również należy docenić harmonizację i znaczące obniżenie ich poziomu. Gdyby nie zostało to spełnione, nie można by było zrównoważyć kursów nominalnych z realnymi 26. Ciekawym wydaje się przykład Grecji, która miała problemy ze spełnieniem Kryteriów z Maastricht i weszła do systemu ERM II dopiero w marcu 1998 roku, zaś od stycznia 2001 stała się członkiem EMU. W tym okresie mieliśmy cały czas do czynienia z presją na aprecjację drachmy. Wynikało to z różnicy pomiędzy grecką a europejską stopą procentową, co skutkowało znaczącym napływem kapitału do Grecji. W ciągu tych 3 lat udało się obniżyć diametralnie stopy procentowe w Grecji do poziomu średniego dla państw EMU. Jednakże w ciągu tego okresu trudno jest się doszukać jakiejś zależności pomiędzy stopami greckimi a europejskimi. 23 Michałek J.J., Siwiński W., Socha M., Polska w Unii Europejskiej. Dynamika konwergencji ekonomicznej, PWN 2007: Michałek J.J., Siwiński W., Socha M., Polska w Unii Europejskiej. Dynamika konwergencji ekonomicznej, PWN 2007: Michałek J.J., Siwiński W., Socha M., Polska w Unii Europejskiej. Dynamika konwergencji ekonomicznej, PWN 2007: Michałek J.J., Siwiński W., Socha M., Polska w Unii Europejskiej. Dynamika konwergencji ekonomicznej, PWN 2007:

15 Występowało w tej gospodarce raczej usilne dostosowanie wskaźników dotyczących kryterium konwergencji do wymaganych niż racjonalne dostosowanie do wymagań 27. Analizując bardziej od strony praktycznej przypadek grecki, powołam się na wyniki badań zawarte w pracy Jakuba Karnowskiego.,,W 1998 r. nastąpiła zmiana reżimu polityki monetarnej Banku Grecji. Drachma przystąpiła do systemu ERM i utrzymanie jej kursu na stabilnym poziomie stało się jedynym celem pośrednim polityki, której podstawowym celem było obniżenie inflacji poniżej 2% do końca 1999 r. 28. Bank Centralny Grecji dalej prowadził politykę obniżania stóp procentowych. Zmniejszył nominalną podstawową stopę procentową z 14,5% pod koniec 1997 r. poniżej 6% na koniec roku 2000 r, zaś realna stopa w latach pozostawała na poziomie 8-10%, po czym zanotowała spadek poniżej 2% pod koniec 2000 r.. Tuż przed wejściem Grecji do strefy euro nominalna podstawowa stopa procentowa Banku Grecji oscylowała wokół wartości 5,75% - stopy ogłoszonej przez Europejski Bank Centralny. Ponadto Grecja nie spełniała kryterium inflacyjnego i dlatego nie mogła przyjąć razem z innymi krajami wspólnej waluty w 1999 roku. Udało się to jednak w ciągu najbliższych 3 lat i w 2001 roku Grecja stała się członkiem strefy euro 29. Warto jeszcze zwrócić uwagę na jedno z kryteriów konwergencji nominalnej, przy którym można mieć wątpliwości, czy Grecja je spełniła. Dług publiczny Grecji podczas przystępowania do strefy euro był o wiele wyższy niż zakładane 60% PKB i wynosił ponad 105% PKB 30. Zapewne skorzystano tu z zapisu dającego,,furtkę przystąpienia do Wspólnoty Walutowej, a mianowicie z założenia, że dług publiczny będzie się zmniejszał w zadawalającym tempie do ustalonego poziomu 60% PKB. Co prawda dług publiczny Grecji zmniejszył się od 1996 do 1999 roku o ponad 6%, ale nadal pozostawał na wysokim poziomie 31. Okres nie będzie szczegółowo analizowany. 27 Michałek J.J., Siwiński W., Socha M., Polska w Unii Europejskiej. Dynamika konwergencji ekonomicznej, PWN 2007: Karnowski Jakub, Polityka gospodarcza Hiszpanii, Portugalii i Grecji w drodze do Unii Gospodarczej i Walutowej. Analiza doświadczeń na tle teorii. Zeszyt nr 199, Warszawa/Waszyngton, styczeń 2006: Karnowski Jakub, Polityka gospodarcza Hiszpanii, Portugalii i Grecji w drodze do Unii Gospodarczej i Walutowej. Analiza doświadczeń na tle teorii. Zeszyt nr 199, Warszawa/Waszyngton, styczeń 2006: European Commission (2001,2003a) w: Karnowski Jakub, Polityka gospodarcza Hiszpanii, Portugalii i Grecji w drodze do Unii Gospodarczej i Walutowej. Analiza doświadczeń na tle teorii. Zeszyt nr 199, Warszawa/Waszyngton, styczeń 2006: Karnowski Jakub, Polityka gospodarcza Hiszpanii, Portugalii i Grecji w drodze do Unii Gospodarczej i Walutowej. Analiza doświadczeń na tle teorii. Zeszyt nr 199, Warszawa/Waszyngton, styczeń 2006:

16 Jedynie wspomnę, że dzisiejsze kłopoty Grecji mogą być zakorzenione właśnie w okresie sprzed 14 lat, gdy państwo greckie wstępowało do strefy euro, spełniając pospiesznie kryteria z Maastricht. Podsumowując, podany został przykład, że pobłażliwe spełnienie tych kryteriów może prowadzić w długim okresie do problemów gospodarczych państwa i należy się do nich stosować także po akcesji Perspektywy przyjęcia wspólnej waluty wśród krajów Europy Środkowo- Wschodniej. W maju 2004 roku do Unii Europejskiej (UE) dołączyło aż 10 nowych państw. W tym możemy wyróżnić grono państw Europy Środkowo-Wschodniej, czyli: Litwę, Łotwę, Estonię, Polskę, Czechy, Słowację, Węgry i Słowenię. Te kraje po wstąpieniu do UE, stały się formalnie członkami Unii Ekonomicznej i Monetarnej (UEiM), nabywając tym samym status członka tej wspólnoty z derogacją. Czym jest derogacja, co ona oznacza? Otóż te państwa powinny utrzymywać dyscyplinę finansową poprzez stabilizację polityki fiskalnej i wymaganych kryteriów, zawartych w Traktacie z Maastricht i w Pakcie Stabilności i Wzrostu. Ponadto polityka monetarna i ustalanie optymalnego kursu zostało przekazane w ręce Rady Europejskiej 32. By stać się pełnoprawnym członkiem strefy euro należy spełnić wspominane wcześniej kryteria konwergencji, zawarte w Traktacie z Maastricht. Poddane zostanie teraz analizie, jak poszczególne państwa ze wspomnianej wcześniej grupy radzą sobie z ich wypełnieniem 33. Rok po akcesji do UE przez kraje Europy Środkowo-Wschodniej, żadne z tych państw nie spełniało wszystkich kryteriów konwergencji nominalnej. Jak widać wypełnienie wymagań odnośnie wprowadzenia wspólnej waluty nie należy do łatwych. Kryterium odnoszące się do deficytu budżetowego, wynoszącego nie więcej niż 3% PKB, było spełnione w 2005 roku przez Estonię, Łotwę, Litwę, Polskę i Słowenię. 32 Bukowski I. S., Strefa euro., Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007: Bukowski I. S., Strefa euro., Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007:

17 Natomiast kryterium dotyczące długu publicznego, nie przekraczającego 60% PKB, wypełnione zostało przez całą analizowaną grupę państw. Warte w tym miejscu jest założenie, że generalnie kraje bałtyckie cechuje bardzo niski poziom długu publicznego, w tym np. Estonia, która nie jest emitentem długoterminowych obligacji skarbowych 34. Kryterium odnoszące się do stabilizacji cen było wypełnione w 2004 roku tylko przez Litwę, a w roku 2005 przez Polskę, Czechy i Słowenię. Kryterium inflacyjne zakłada, że:,,średnia stopa inflacji w danym państwie członkowskim w ciągu roku poprzedzającego badanie nie może być wyższa więcej niż o 1,5 pkt proc. od średniej inflacji z trzech państw członkowskich UE o najbardziej stabilnych cenach 35. Tu można podać interesujący przykład na podstawie Raportu o konwergencji dla Litwy i Słowenii z maja 2006 roku. Wyliczając maksymalny poziom dopuszczalnej wartości referencyjnej dla spełnienia tego kryterium wzięto pod uwagę 3 kraje o najniższej stopie inflacji, w tym wypadku: Szwecję (0,9%), Finlandię (1,0%), Polskę (1,5%). Na podstawie tych wartości wyliczono średnią arytmetyczną i dodano 1,5%, co daje: (0,9% + 1,0% + 1,5%)/3 + 1,5% = 2,6%. Inflacja w 2006 r. w Słowenii była na poziomie 2,3%, czyli poniżej wartości referencyjnej. Litwie natomiast nie udało się w tymże roku spełnić kryterium stabilności cen, gdyż wskaźnik inflacji wynosił w tym kraju 2,7% 36. Brak pozytywnego wyniku w tym przypadku oddalił Litwę od wejścia do strefy euro aż na 9 lat. Dlaczego zastosowano wobec Litwy tak surową klasyfikację, a w stosunku do Grecji nie? Nie sposób odpowiedzieć jednoznacznie. Można jedynie przypuszczać, że wobec krajów nowo przyjętych do UE w 2004 roku stosowano bardziej surową klasyfikację. Odnośnie spełnienia kryterium długookresowych stóp procentowych można stwierdzić, że wszystkie analizowane kraje z wyjątkiem Polski oraz Węgier w 2004 roku sprostały jego założeniom. Głosi ono, że,,średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa w danym państwie członkowskim w ciągu roku poprzedzającego badanie nie może być wyższa więcej niż o 2 pkt proc. od średniej stóp z trzech państw UE o najbardziej stabilnych cenach. Do wyliczenia wartości referencyjnych w przypadku kryterium stabilności cen i stóp procentowych brane są te same trzy państwa UE Bukowski I. S., Strefa euro., Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007: Berlińska M., Tchorek G., Kawal P., Euro Waluta dla Europy, NBP: Berlińska M., Tchorek G., Kawal P., Euro Waluta dla Europy, NBP: Berlińska M., Tchorek G., Kawal P., Euro Waluta dla Europy, NBP: 13 16

18 W tym przypadku również analizie zostanie poddana sytuacja Litwy i Słowenii. Do wyliczenia maksymalnej dopuszczalnej wartości referencyjnej dla wypełnienia tego warunku użyto stopy procentowe z 3 państw o najniższej inflacji. W tym przypadku były to następujące państwa członkowskie: Szwecja (3,3%), Finlandia (3,3%) i Polska (5,0%). Z powyższych danych wyliczono średnią arytmetyczną ze stóp inflacji dla tych 3 krajów i do wyniku dodano 2,0 pkt proc., co dało: (3,3% + 3,3% + 5,0%)/3 + 2,0% = 5,9%. Natomiast na Litwie średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa wynosiła 3,7%, w Słowenii zaś 3,8%. Zatem oba kraje, Litwa, a zarazem Słowenia w 2006 r. spełniały kryterium stóp procentowych 38. Teraz przedstawiona zostanie analiza kolejnego kryterium, które dotyczy kursu walutowego. Do spełnienia tego warunku potrzebne jest,,co najmniej dwuletnie uczestnictwo w Europejskim Mechanizmie Kursowym ERM II, w którym kurs waluty krajowej może wahać się w przedziale +/- 15% w stosunku do kursu centralnego. Udział w tym systemie ma na celu ustabilizowanie kursu waluty krajowej przed zastąpieniem jej przez euro 39. Zaledwie 3 kraje z badanej grupy, a mianowicie Estonia, Litwa i Słowenia wprowadziły w 2004 roku swoje waluty do systemu ERM II i z powodzeniem stabilizowały swoje kursy. Jednakże najwcześniej do strefy euro weszła Słowenia, która spełniła wszystkie postawione przed nią warunki konwergencji i 1 stycznia 2007 roku zastąpiła walutę rodzimą, talara - euro 40. W 2011 r. do systemu ERM II należały waluty takich państw jak: Litwa, Łotwa i Dania. Poza systemem znajdowały się takie kraje jak: Bułgaria, Czechy, Polska, Rumunia, Węgry, Szwecja i Wielka Brytania. Nie wolno również zapominać o spełnieniu kryterium prawnego, polegającemu na zgodności przepisów prawa krajowego z zapisami Traktatu i Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych 41. Jak wiadomo z obszaru krajów Europy Środkowej i Wschodniej do strefy euro weszły takie państwa jak: analizowana w tej pracy Słowacja 1 stycznia 2009 r., Estonia 1 stycznia 2011r., jak również Łotwa 1 stycznia 2014r. i Litwa 1 stycznia 2015r.. Odnośnie pozostałych krajów, na razie nie ma jakichś bliższych szacunków, co do ich wstąpienia do strefy euro. 38 Berlińska M., Tchorek G., Kawal P., Euro Waluta dla Europy, NBP: Berlińska M., Tchorek G., Kawal P., Euro Waluta dla Europy, NBP: Bukowski I. S., Strefa euro., Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007: Berlińska M., Tchorek G., Kawal P., Euro Waluta dla Europy, NBP 17

19 Dobrym przykładem jest Chorwacja, która tuż po wejściu do Unii Europejskiej deklarowała chęć przyjęcia wspólnej waluty, jednakże nie spełnia kryteriów konwergencji, przez co nie może stać się członkiem strefy euro. Przedstawione zostaną teraz korzyści i koszty przyjęcia wspólnej waluty na Słowacji Szanse i korzyści z przyjęcia euro na Słowacji. Głównym celem powstania samej strefy euro było uzyskanie korzyści zarówno pośrednich, jak i bezpośrednich powiązanych z przyjęciem wspólnej waluty. Ważne było, by korzyści przewyższały koszty wprowadzenia euro zamiast waluty narodowej. Po za tym wprowadzenie wspólnej waluty jest kolejnym krokiem na drodze do pogłębiania współpracy gospodarczej między krajami Unii Europejskiej. Rezygnując z walut narodowych, możemy stwierdzić, że w pewnym sensie rezygnujemy z naszej suwerenności narodowej, ale integrujemy się w ramach europejskich i możemy czuć się bardziej Europejczykami 42. Do korzyści bezpośrednich możemy zaliczyć między innymi spadek kosztów transakcyjnych. Można przytoczyć przykład przedsiębiorstwa na Słowacji przed 2009 rokiem, które handluje wyłącznie z państwami spoza strefy euro, spośród których każde posługuje się inną walutą. Występujące wszechobecnie koszty transakcyjne niezwykle utrudniają prowadzenie biznesu. Trzeba na każdym kroku wymieniać waluty, tracąc przy tym na spread zie pomiędzy ceną kupna i sprzedaży. Wymaga to przede wszystkim poświęcenia ogromnej ilości czasu i zaangażowania dodatkowej kadry do zarządzania ryzykiem walutowym. Gdyby to samo przedsiębiorstwo handlowało z tymi krajami wspólną walutą, nie mielibyśmy wspomnianego problemu 43. Kolejną korzyścią wejścia do strefy euro dla Słowacji było ograniczenie dyskryminacji cenowej. Państwo słowackie przyjmując wspólną walutę, umożliwiło swoim obywatelom łatwiejsze zidentyfikowanie oraz porównywanie cen poszczególnych towarów na obszarze, gdzie euro jest uznawane jako środek płatności NBP 2009:12 w: Kowalewski P., Tchorek G., Górski J., Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Warszawa Kowalewski P., Tchorek G., Górski J. Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Warszawa Kowalewski P., Tchorek G., Górski J. Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Warszawa 2014:

20 Dzięki temu łatwiejsze stało się identyfikowanie obszarów, gdzie dane produkty mają wysokie ceny. W dodatku zwiększenie podaży dóbr skutkuje spadkiem cen w tych obszarach 45. Bardzo ważną korzyścią dla Słowacji jest wyeliminowanie wahań nominalnego kursu walutowego. Cofając się trochę w historii, po rozpadzie Czechosłowacji powstała unia monetarna i wspólna waluta czechosłowacka. Jednakże wkrótce okazało się, że ze względów gospodarczych nie jest możliwe dalsze istnienie tej waluty i powstały dwie nowe waluty: korona czeska (CZK) i korona słowacka (SKK), wprowadzona do obiegu 8 lutego Słowacja, wstępując co Unii Europejskiej w maju 2004 roku, niejako zobligowała się do przyjęcia wspólnej europejskiej waluty. 28 listopada 2005 roku państwo słowackie weszło już do systemu ERM II. Natomiast w czerwcu 2008 roku Rada Unii Europejskiej dała pozwolenie Słowacji na przyjęcie wspólnej waluty stycznia 2009 roku po spełnieniu wszystkich kryteriów konwergencji Słowacja zrezygnowała z korony na rzecz euro, stając się pełnoprawnym członkiem Unii Walutowej 47. Pojawia się pytanie, czy Słowacja zrobiła dobrze wchodząc wtedy do strefy euro oraz na jakim poziomie kształtował się kurs konwersji? Otóż akcesji towarzyszył niepokój, że,,populistyczny rząd premiera Roberta Fico ustalił ostateczny kurs przeliczenia słowackiej waluty na euro na zbyt wysokim poziomie 30,126 korony za euro. Gdy Słowacja wchodziła do Unii Europejskiej w 2004 r. kurs euro wynosił 40,05 korony 48. Zatem możemy dostrzec, że od 2004 do 2009 roku następował bardzo silny trend aprecjacyjny korony. Dlaczego Słowacji tak zależało na wzmocnieniu swojej waluty? Na poniższym rysunku możemy zaobserwować jak kształtował się historyczny kurs euro do korony słowackiej. 45 Mankiw, Taylor, 2009: 416 w: Kowalewski P., Tchorek G., Górski J. Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Warszawa Jan Cieński,

21 Rysunek 1. Kurs euro w stosunku do korony słowackiej w latach Źródło: Dostrzegamy, że korona słowacka aprecjonowała się w stosunku do euro w zasadzie już przed przystąpieniem do UE. Jak wiemy z teorii ekonomii umocnienie rodzimej waluty powoduje swoiste problemy dla eksporterów, co obserwujemy chociażby na rysunku przedstawiającym eksport na Słowacji (Rysunek 11). Jest to co prawda korzystne dla importerów, ale czy niesie to za sobą wymierny skutek? Dlatego niezmiernie ważne jest ustalenie właściwego kursu konwersji, gdyż niewłaściwe jego ustalenie, może prowadzić do wielu kłopotów. Przyjęcie przewartościowanego kursu konwersji mogłoby skutkować obniżeniem konkurencyjności gospodarki Słowacji, co w konsekwencji mogłoby spowodować spadek eksportu. Jak widzimy na Rysunku 1. czy też 2. korona słowacka ulegała praktycznie ciągłej aprecjacji, przez co można domniemywać, że ustalono nieco przewartościowany kurs, po jakim Słowacja przyjęła euro. Zdaje się to, chociażby potwierdzać, badania wykonane przez Prof. Michałka w pracy pt.: Euro And Trade Flows In Central Europe Michałek, J.J., Cieślik A., Mycielski J., Euro And Trade Flows In Central Europe, Wydawnictwo UMK,

22 Jednakże w długim okresie można podejrzewać, że eksport Słowacji uległby zwiększeniu dzięki wejściu do strefy euro. Z drugiej strony wprowadzenie euro po przewartościowanym kursie mogłoby pomóc przy adaptacji do nowych cen, płac, rent i emerytur wyrażanych już w euro 50. Analizując same przebywanie korony w systemie ERM II, możemy spojrzeć na Rysunek 2., dostrzegamy wcześniej wspomniane, dwie rewaluacje kursu korony w stosunku do euro. Pierwsza miała miejsce w marcu 2007 roku, gdzie kurs korony wzrósł o 8,5% i kształtował się na poziomie 35,442 SKK/EUR, okazało się to nie wystarczające i kurs ponownie został zmieniony 28 maja 2008 roku. Kurs centralny został ustalony na poziomie o 15% niższym i wyniósł 30,126 SKK/EUR. Następnie kurs korony ustabilizował się i nie odbiegał już od kursu centralnego. Rysunek 2. Kurs korony względem euro podczas przebywania Słowacji w ERM II. Źródło: dostęp Wprowadzenie euro dodatkowo spowodowało wzrost ratingów Słowacji, czyli ocen niezależnych agencji ratingowych na arenie międzynarodowej. Odbyło się to poprzez wzrost stabilności oraz zwiększenie wiarygodności makroekonomicznej. Wpływa to na pozytywne decyzje dotyczące inwestycji, determinujących decyzje odnośnie alokacji wszelkiego rodzaju

23 zasobów i napędzających wzrost gospodarczy 51. Ratingi dotyczące Słowacji wzrosły bezpośrednio po decyzji Rady ECOFIN odnośnie ustalenia nieodwołalnego kursu wymiany korony słowackiej na euro 52. Przechodząc do ukazania wpływu przystąpienia do strefy euro nie sposób nie zaobserwować, że samo przyjęcie wspólnej waluty pozwoliło zaoszczędzić na eliminacji kosztów transakcyjnych około 0,36% PKB 53. Słowacja jest jedną z najbardziej otwartych gospodarek w UE, mając wymianę handlową na poziomie 160% PKB, z tego aż 80% transakcji realizowanych jest w euro. Zatem wprowadzenie tej waluty na Słowacji zminimalizowałoby koszty i skróciło jej czas 54. Ponadto wprowadzenie euro ma wymierny wpływ na obniżone koszty pozyskania kapitału. W strefie euro Europejski Bank Centralny ustala przeciętnie niższe stopy procentowe niż w pozostałych krajach Unii Europejskiej, przez co pozyskanie kredytów będzie tańsze, co pozwoli na większy napływ kapitału i inwestycji zagranicznych. Wymiernym przykładem jest to, że w strefie euro wartość inwestycji jest o 2,5% wyższa niż w pozostałych krajach Unii Europejskiej 55. Wg Narodowego Banku Słowacji skumulowany wzrost PKB powinien wzrosnąć od 7-20% PKB w perspektywie długoterminowej. Miało się to odbywać poprzez zwiększenie wymiany handlowej i napływ inwestycji zagranicznych. Niestety kryzys gospodarczy z 2008 roku spowodował wprowadzenie niezbędnych korekt w tych wyliczeniach 56. Dodatkową szansą z tytułu przyjęcia wspólnej waluty dla Słowacji jest integracja rynków finansowych. Na tym polu efekty przyjęcia euro ujawniają się najszybciej. Ułatwia to przedsiębiorcom słowackim dostęp do,,taniego kapitału, czyli rozwój inwestycji zarówno krajowych jak i zagranicznych. Wspomniana integracja pomaga przy absorpcji szoków asymetrycznych, dzięki wygładzaniu konsumpcji. Mieszkańcy Słowacji mają ułatwiony dostęp do inwestowania na giełdach całej UE, mogąc nabywać w uproszczony sposób akcje i obligacje zagranicznych podmiotów Montiel Peter J., Servén Luis, Real Exchange Rates, Saving and Growth: Is there a Link?, Center for Development Economics , Department of Economics, Williams College, Kowalewski P., Tchorek G., Górski J. Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Warszawa 2014: Suster Martin, The Effects Of Euro Adoption On The Slovak Economy, NBS Suster Martin, The Effects Of Euro Adoption On The Slovak Economy, NBS Suster Martin, The Effects Of Euro Adoption On The Slovak Economy, NBS Suster Martin, The Effects Of Euro Adoption On The Slovak Economy, NBS Kowalewski P., Tchorek G., Górski J. Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Warszawa

24 Jak dostrzegamy, korzyści z przyjęcia euro dla Słowacji jest bardzo dużo. Jak wiemy Słowacja przyjęła wspólną walutę europejską 1 stycznia 2009 roku. Zatem założono, że korzyści takie jak eliminacja kosztów transakcyjnych, integracja rynków walutowych, wzrost wymiany handlowej czy większy wzrost gospodarczy będą większe niż koszty z wprowadzenia euro zarówno te związane z samym przyjęciem, jak i koszty ponoszone później. Zapewne też kryzys gospodarczy ograniczył wspomniane korzyści Koszty i zagrożenia z wprowadzenia euro na Słowacji Wprowadzenie euro niesie za sobą wspomniane wcześniej korzyści, ale też występują koszty jego przyjęcia, począwszy od samej konwersji korony na euro, a skończywszy na efektach długoterminowych. Istnieją też wszechobecne obawy w społeczeństwie, że wprowadzenie euro spowoduje drastyczny wzrost cen towarów i usług. Przede wszystkim Bank Centralny musi ponieść koszty związane z wprowadzeniem nowej waluty do obrotu, a także z wycofaniem dotychczasowej waluty. Związane jest z tym także dostosowanie wszelkiego rodzaju urządzeń, choćby parkometrów, czy też bankomatów do obsługi nowej waluty. Potrzebna i kosztowna będzie także kampania informacyjnoszkoleniowa, informująca obywateli o wejściu do obiegu euro, jak i umożliwiająca przeszkolenie personelu związanego z obsługą nowych terminali 58. Na samym początku kraj przyjmujący euro będzie musiał ponieść realne koszty związane z chociażby zmianą systemów informatycznych, z podawaniem podwójnych cen, kosztem przeliczania kursów tych dwóch walut, czy też z przeszkoleniem personelu 59. Kolejna grupa kosztów jest związana z obrotem bezgotówkowym, czyli wszelkiego rodzaju dostosowaniami systemów bankowych, konwersją danych statystycznych, wymianą chociażby cen wszystkich towarów i usług. Potrzebne jest także dostosowanie do przepisów unijnych i wszelkiego rodzaju regulacji prawnych 60. Dokonano nawet obliczeń, ile dokładnie mogą wynieść koszty konwersji. Szacowane koszty samej wymiany waluty rodzimej na euro wynoszą od 0,3-0,8% PKB strefy euro, czyli około mld euro 61. Narodowy Bank Słowacji wyliczył, że Słowacja będzie musiała 58 Kowalewski P., Tchorek G., Górski J. Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Warszawa Suster Martin, The Effects Of Euro Adoption On The Slovak Economy, NBS Kowalewski P., Tchorek G., Górski J. Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Warszawa Suster Martin, The Effects Of Euro Adoption On The Slovak Economy, NBS

25 ponieść koszty wielkości 0,3% PKB. Warto jednak zauważyć, że te koszty są jednorazowe, a wspomniane wcześniej korzyści są długookresowe. W związku z wprowadzeniem euro koszty poniesione zostaną także przez administrację publiczną. Konieczne będzie wprowadzenie nowych przepisów, a także nowej Konstytucji. Urzędy, podobnie jak inne miejsca pracy, będą musiały przewalutować wynagrodzenia. Banki natomiast będą musiały czasowo zatrudniać większą liczbę kasjerów. Dodatkowe wydatki poniosą również domy maklerskie, poprzez zmianę rozliczania płatności 62. Wymierny wpływ przyjęcia euro odczują również osoby zatrudnione w kantorach i punktach wymiany walut. Niestety zostaną zredukowane ich miejsca pracy. Będą musieli się przekwalifikować i poszukać nowej pracy 63. Przechodząc teraz do innej grupy kosztów, warto zwrócić uwagę na dwa najpoważniejsze koszty przyjęcia euro przez Słowację. Zacznijmy od polityki monetarnej. Jest to najważniejszy koszt wprowadzenia europejskiej waluty na Słowacji. Wiążą się z nim największe konsekwencje. Dlaczego? Otóż poprzez wejście do strefy euro Słowacja traci autonomiczną politykę pieniężną. Narodowy Bank Centralny Słowacji poprzez prowadzenie polityki pieniężnej może reagować zarówno na szoki występujące wewnątrz w gospodarce, jak i na szoki zewnętrzne, jednocześnie stabilizując ceny 64. Natomiast wprowadzenie euro skutkuje rezygnacją z tejże polityki.,,im większe prawdopodobieństwo, że wstrząsy, które nastąpią w danym państwie po przystąpieniu do strefy euro, będą mieć charakter asymetryczny, tym większy koszt rezygnacji z autonomicznej polityki pieniężnej. 65. Zatem Narodowy Bank Słowacji nie będzie już w stanie reagować na szoki asymetryczne poprzez regulację stóp procentowych. Jednakże już przed przystąpieniem do strefy euro, wyżej wymieniona instytucja, nie potrafiła w sposób skuteczny ustabilizować kursu korony względem euro, poziomu cen, a także ogólnej sytuacji gospodarczej. Okazuje się, że przyjęcie euro nie będzie miało większego negatywnego wpływu na sytuację w tym kraju. Przed przyjęciem wspólnej waluty przez Słowację, synchronizacja cykli koniunkturalnych z pozostałymi krajami strefy euro, nie była na wysokim poziomie. 62 Kowalewski P., Tchorek G., Górski J. Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Warszawa 2014: Suster Martin, The Effects Of Euro Adoption On The Slovak Economy, NBS Suster Martin, The Effects Of Euro Adoption On The Slovak Economy, NBS Kowalewski P., Tchorek G., Górski J. Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Warszawa 2014:

26 Jednakże już po akcesji zakłada się, że takowa synchronizacja nastąpi. Wprowadzono szereg reform pozwalających myśleć pozytywnie odnośnie zsynchronizowania tychże cykli 66. Dlaczego zsynchronizowanie cykli gospodarczych jest takie ważne? Mianowicie ma to kluczowy wpływ, biorąc pod uwagę ryzyko nieadekwatności wspólnej polityki pieniężnej. Po wejściu do strefy euro, to EBC będzie kształtował ową politykę, poprzez ustalanie wspólnych dla państw członkowskich stóp procentowych. Zatem koszt utraty autonomicznej polityki zależy w głównej mierze od symetryczności występujących szoków, od szybkości ich absorpcji, a także od synchronizacji cykli koniunkturalnych 67. Drugim bardzo ważnym czynnikiem, który wpływa znacząco na pogorszenie się międzynarodowej konkurencyjności słowackiej gospodarki jest zbyt szybki wzrost cen. Ewentualna zmiana cen po przystąpieniu do strefy euro może wynikać zarówno ze zmiany poziomu cen po integracji, jak i z oddziaływania czynników popytowych jak i podażowych 68. W dodatku często po wejściu do strefy euro występuje określany i analizowany w literaturze efekt iluzji euro, objawiający się krótkookresowym wzrostem cen dóbr i usług, który jest związany z zaokrąglaniem cen w górę podczas ich przeliczania 69. W tym kontekście kluczowe są wyniki badań Narodowego Banku Słowacji, który podaje, że po przystąpieniu do strefy euro wahania gospodarcze mierzone jako odchylenie standardowe luki PKB wzrosną tylko nieznacznie, z 1,04% do 1,11%. Natomiast negatywny wpływ na stabilność cen będzie wyższy. Wahania inflacji wzrosną z 0,24% do 0,68%. Wyniki te dowodzą, że obecnie polityka pieniężna Słowacji ma już bardzo ograniczoną zdolność do reagowania na rzeczywiste wstrząsy. Zatem rezygnacja z niezależnej polityki monetarnej oznacza stratę w wysokości około 0,04% PKB 70. Może nie jest to zbyt dużo, ale jakby nie było, nawet taka strata jest dotkliwa. Ważne, aby korzyści z euro były wyższe niż koszty poniesione z jego wprowadzeniem i użytkowaniem. Podsumowując, przyjęcie euro jest nie lada wyzwaniem dla każdego kraju Unii Europejskiej. Przystępując do Unii Europejskiej wszystkie państwa niejako zobligowały się do przyjęcia wspólnej europejskiej waluty. Aby do tego doszło, konieczne jest spełnienie kryteriów konwergencji zarówno nominalnej, jak i realnej i oczywiście pozostawanie 66 Suster Martin, The Effects Of Euro Adoption On The Slovak Economy, NBS 2006: 9 67 Kowalewski P., Tchorek G., Górski J. Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Warszawa 2014: National Bank of Slovakia, 2006 w: Kowalewski P., Tchorek G., Górski J. Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Warszawa Kowalewski P., Tchorek G., Górski J. Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Warszawa 2014: Suster Martin, The Effects Of Euro Adoption On The Slovak Economy, NBS 2006: 9 25

27 w systemie ERM II przez 2 lata. Jak dostrzegliśmy, występowały od tych zasad pewne odstępstwa, szczególnie biorąc pod uwagę Grecję. Jednakże w dłuższej perspektywie czasu, jak możemy teraz dostrzec, racjonalne spełnienie kryteriów jest wymagane do spokojnego zaabsorbowania nowej waluty. Gdy dane państwo spełni kryteria konwergencji, czekają na nie zarówno korzyści, jak i koszty przyjęcia euro. Mimo wszystko wydaje się, że dla Słowacji korzyści przewyższają koszty, dlatego te państwo zdecydowało się wejść do strefy euro w 2009 roku. W dalszej analizie sprawdzono, jak przyjęcie wspomnianego środka płatniczego uznanego w Europie, czyli euro, wpłynęło na wskaźniki makroekonomiczne w odniesieniu do Słowacji. 26

28 ROZDZIAŁ III Słowacja po wejściu do strefy euro 3.1.Wprowadzenie. Sprawdzone zostało, jak sama Słowacja radziła sobie ze spełnianiem kryteriów konwergencji oraz ukazano konsekwencje przyjęcia euro, wpływające na wskaźniki makroekonomiczne tego państwa. Przedstawiona została analiza PKB, długu publicznego i deficytu budżetowego. Kolejno omówiono wielkość stóp procentowych w gospodarce, a także stopy inflacji. Zaprezentowano dane dotyczące stopy bezrobocia ogólnie, a także w podziale ze względu na płeć. Na końcu przedstawiono wielkości eksportu i importu Słowacji. Wszystkie te zmienne będą analizowane w odniesieniu do 3 państw Europy Środkowej (poza Słowacją), a mianowicie w stosunku do Polski, Czech i Węgier w tych samych latach Te 3 państwa. podobnie jak Słowacja, należą do Unii Europejskiej, jednakże nie zdecydowały się na razie na przystąpienie do strefy euro. W tym miejscu można postawić wiele pytań. Czy Słowacja, wprowadzając u siebie euro, zminimalizowała skutki kryzysu, czy też wręcz przeciwnie? Jak wejście do strefy euro wpłynęło na jej poziom PKB, PKB per capita, a jak na stopę bezrobocia? Czy Słowacja ma wyższy poziom wymiany handlowej niż jej sąsiedzi? Jak przyjęcie euro wpłynęło na jej poziom długu publicznego i deficyt budżetowy? Na te wszystkie pytania odpowiedź poznamy już za chwilę Skutki przyjęcia euro na Słowacji. Na początku poddany analizie został wzrost PKB. Na poniższym rysunku możemy zaobserwować, że PKB na Słowacji do 2007 roku rósł zdecydowanie osiągając poziom ponad 10% w roku 2007, co było najlepszym wynikiem spośród analizowanej czwórki krajów. Niestety nastąpił lekki spadek w 2008 roku i gwałtowne załamanie w roku 2009, co jest tożsame z przyjęciem przez Słowację waluty euro. Należy wziąć pod uwagę, że tylko Polska w tymże roku spośród wszystkich krajów UE była nazywana przez premiera,,zieloną wyspą, czyli miała dodatni wzrost gospodarczy. Co warto zauważyć na Rysunku numer 4., że Słowacja szybko podniosła się z zapaści gospodarczej i już w kolejnych latach miała dodatni wzrost gospodarczy na porównywalnym poziomie z innymi krajami sąsiadującymi. 27

29 Rysunek 3. Poziom PKB na Słowacji, Węgrzech, Czechach i w Polsce w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie World Bank, dostęp Odnosząc się zaś do samego kryzysowego roku 2009 na Rysunku 4. przedstawiającego mapę Europy, oznaczone kolorami są analizowane pod względem wzrostu gospodarczego cztery państwa: Polska, Słowacja, Czechy i Węgry. Tym razem kolorem czerwonym oznaczona została Polska, która miała oczywiście największy (dodatni) wzrost gospodarczy. Słowacja oznaczona kolorem żółtym, podobnie jak Czechy, miała podobny poziom ujemnego wzrostu gospodarczego wynoszącego -5,3% PKB. Węgry oznaczone są kolorem jasno żółtym i ich gospodarka skurczyła się najbardziej, bo aż o 6,6% PKB. Jak dostrzegamy rok 2009, rok, w którym Słowacja przyjęła euro, nie był dla niej łaskawy. Jednakże jej wzrost był na porównywalnym poziomie co Czech, które nie wprowadziły euro, możemy przypuszczać, że samo wprowadzenie euro nie pogorszyło sytuacji na Słowacji. Można zadać pytanie, czy pomogło? Tu nie można jednoznacznie odpowiedzieć. Konieczne jest spojrzenie na większą ilość wskaźników. Rysunek 4. Poziom PKB na Słowacji, Węgrzech, Czechach i w Polsce w roku Źródło:World Development Indicators, dostep