LOTERIE CHARYTATYWNE - PRAKTYKI ZAGRANICZNE

Transkrypt

1 LOTERIE CHARYTATYWNE - PRAKTYKI ZAGRANICZNE 1. ACLEU: Pozyskiwanie środków dla NGO za pośrednictwem loterii charytatywnych. Studium biznesowe: Holandia 2. Jo Bucci, Annemiek Hoogenboom, Ludowa Loteria Kodów Pocztowych: Środowisko regulacyjne loterii (charytatywnych) w Zjednoczonym Królestwie 3. Eva Struving, Novamedia & Anna Wieslander, Svenska PostkodLotteriet: Łączenie komercji z dobroczynnością. Pozyskiwanie funduszy przez szwedzki loterie non-profit 4. ACLEU: Jak utworzyć loterię dobroczynną proste instrukcje 5. Barbara Baarsma, Matthijs Gerritsen, Jorna Leenheer, SEO Economisch Onderzoek: Lepsze szanse dla loterii charytatywnych. Badanie dot. regulacji europejskich rynków loteryjnych wykonane na zlecenie Holenderskiej Narodowej Loterii Kodów Pocztowych, Amsterdam (streszczenie). SEMINARIUM: HAZARD PRO PUBLICO BONO Loterie jako źródło finansowania inicjatyw obywatelskich. Najlepsze praktyki międzynarodowe i perspektywy dla Polski Warszawa, 16 lutego 2010 r. Seminarium jest organizowane w ramach wieloletniego projektu Fundacji Instytut Spraw Publicznych: KOMPAS Budowanie przyjaznego środowiska społecznego i prawnego dla organizacji pozarządowych, finansowanego przy udziale środków Trust for Civil Society in Central and Eastern Europe.

2 Pozyskiwanie środków dla NGO za pośrednictwem loterii charytatywnych Studium biznesowe: Holandia Pierwszego dnia 2010 roku, mieszkańcy holenderskiego miasta Eindhoven obchodzili nie tylko Nowy Rok, lecz również fakt, że 6 spośród jego mieszkańców stało się milionerami, zaś 1300 gospodarstwom domowym przypadł mniejszy lub większy udział w kwocie 30 milionów euro rekordowej wygranej w Holenderskiej Loterii Kodów Pocztowych. Jednak ci szczęśliwi mieszkańcy tego miasta nie są jedynymi zwycięzcami loterii. Holenderska Loteria Kodów Pocztowych przekazuje rokrocznie pokaźne darowizny na rzecz takich organizacji, jak Oxfam Novib, UNICEF, Amnesty International, WWF, Fundacja Clintona i wielu innych. Ze sprzedaży kuponów w 2009 r., ponad 70 organizacji społeczeństwa obywatelskiego otrzymało od loterii łączne wsparcie w wysokości EUR 256 milionów (bez wskazań co do konkretnego przeznaczenia dotacji) na swoje działania na rzecz ograniczenia ubóstwa, promowania praw człowieka, ochrony środowiska naturalnego i umacniania spójności społecznej. Gospodarka i filantropia Wykorzystywanie loterii do pozyskiwania funduszy na szczytne cele nie jest niczym nowym. Już w XVI wieku organizowano loterie, których przychody przeznaczano na cele, takie jak budowa sierocińca, szpitala czy szkoły. W późniejszych okresach władze różnych europejskich krajów ustanawiały często na zasadzie monopolu loterie zarządzane i kontrolowane przez państwo. Loterie charytatywne prowadzą działalność jako swoiste uzupełnienie loterii państwowych, często na zasadzie małych inicjatyw lokalnych albo dlatego, że państwo ma monopol na loterie o zasięgu krajowym (jak np. w Wielkiej Brytanii) albo ze względu na przepisy ograniczające wygrane w loteriach charytatywnych (np. w Austrii wygrana w loterii dobroczynnej nie może wynosić więcej, niż EUR ). Loterie charytatywne w Holandii stanowią pewnego rodzaju wyjątek ze względu na skalę ich działalności, przejrzystość, publiczny profil zarówno zwycięzców, jak i organizacji charytatywnych, liczbę organizacji-beneficjentów oraz ścisłą współpracę ze środkami masowego przekazu. W swoim holenderskim wydaniu, ten specjalny rodzaj loterii okazał się być wysoce skutecznym narzędziem do pozyskiwania funduszy. Największe loterie dobroczynne działające w Holandii to Loteria Kodów Pocztowych, Loteria Sponsor Bingo oraz Loteria BankGiro, które razem składają się na Narodowe Loterie Charytatywne. W 2009 roku, te trzy loterie przekazały ponad EUR 362 milionów około 165 organizacjom społecznym. Narodowa Loteria Kodów Pocztowych Liczba beneficjentów w 2010 roku Łączne darowizny w 2009 roku milionów euro Wspierane sektory Współpraca na rzecz rozwoju, środowisko naturalne, prawa człowieka, spójność społeczna Loteria BankGiro milionów euro Kultura Loteria Sponsor Bingo milionów euro Zdrowie i dobrobyt 1 Poza 39 stałymi beneficjentami, istnieje również 3000 klubów i stowarzyszeń lokalnych, otrzymujących darowizny celowe od osób wspierających, uczestniczących w Loterii. Materiały towarzyszące seminarium Hazard pro publico bono, Warszawa, str. 2

3 Model działania tych loterii jest nader prosty. Uczestnicy wykupują subskrypcję na loterię za pomocą kuponu, przez internet lub telefonicznie. Subskrypcję można wykupić albo zakończyć każdego miesiąca. Kwota odpowiadająca cenie kuponu jest automatycznie pobierana bezpośrednio z konta bankowego subskrybenta, zaś numer kuponu jest uwidaczniany na wyciągu transakcji bankowych. Losowania odbywają się na koniec każdego miesiąca; numery zwycięskich kuponów są publikowane na stronach internetowych loterii oraz w gazetach regionalnych. Wszelkie wygrane są automatycznie przelewane na konta bankowe szczęśliwych zwycięzców, tak więc uczestnicy nie muszą sami sprawdzać wyników losowania. Ten wirtualny model prowadzenia loterii oferuje dwie istotne zalety nie ma ryzyka zgubienia kuponu i, co ważniejsze, bezgotówkowy charakter całego procesu eliminuje jakikolwiek potencjał dla prania brudnych pieniędzy. Uczestnicy loterii charytatywnej mają szansę wygrania wartościowych nagród a, jednocześnie, przyczyniają się do finansowania społecznie użytecznych celów 50% przychodów z loterii jest przekazywana bezpośrednio na rzecz beneficjentów. Nawet, jeśli indywidualnemu graczowi nie sprzyja szczęście, organizacje charytatywne wygrywają za każdym razem. Formuła loterii charytatywnej W różnych krajach loterie państwowe przekazują taki lub inny odsetek swoich przychodów na cele dobroczynne. Może to być na przykład stosunkowo skromne 8%, przekazywane na rzecz krzewienia sportu na Węgrzech albo 28%, przekazywane dużej grupie organizacji w Wielkiej Brytanii. Ale w jaki sposób loteria przekształca się w system zbiórki pieniędzy na cele społeczne? Jakie kryteria muszą być spełnione, by loteria stała się loterią charytatywną? W tym miejscu dobrze jest przypomnieć cele, które pierwotnie przyświecały twórcom największej holenderskiej loterii dobroczynnej Loterii Kodów Pocztowych. Dążyli oni nie tyle do zwiększenia liczby loterii, działających w kraju, co do stworzenia alternatywnego źródła przychodu dla podmiotów pracujących na rzecz trzech spraw o uniwersalnym znaczeniu praw człowieka, zwalczania biedy w Trzecim Świecie oraz ochrony środowiska naturalnego. Zatem motywy twórców Loterii Kodów Pocztowych dotyczyły pozyskiwania środków dla dobrej sprawy. Podążając tym tropem, dochodzimy do wniosku, że główną cechą loterii charytatywnej jest to, że istotna część jej przychodów jest przekazywana beneficjentom loterii. W przypadku Narodowych Loterii Dobroczynnych w Holandii, jest to całe 50% ich przychodu (odsetek ten wynika ze stosownych przepisów). Prawodawstwo innych krajów podchodzi do tej kwestii inaczej. W Szwecji, na przykład, odnośne przepisy mówią o przekazywaniu organizacjom pożytku publicznego rozsądnych kwot. W Czechach, z kolei, loterie mają obowiązek wypłacania co najmniej 50% swojego obrotu brutto jako nagrody, zaś jedynie 6 do 20% ich obrotu netto jest przekazywane na cele dobroczynne. Org. charytatywne (50%) Nagrody (35%) Koszty oper. (15%) Przeznaczenie kwoty obrotu Holenderskich Loterii Dobroczynnych W naszym przekonaniu, loteria charytatywna, która pragnie naprawdę zasłużyć na to miano winna przekazywać całość swojego zysku beneficjentom. Po odliczeniu kosztów operacyjnych (które, co do zasady, nie powinny przekraczać 20%), połowa przychodu loterii powinna być przeznaczona dla organizacji charytatywnych, zaś druga połowa powinna być zarezerwowana na wygrane. Innymi słowy, co najmniej 40% obrotu brutto loterii winno być przekazywane organizacjom charytatywnym. Po drugie, loteria charytatywna musi być solidnym, godnym zaufania partnerem dla swoich beneficjentów i służyć im wsparciem w dłuższej perspektywie czasowej. Loterie Charytatywne w Holandii nie zbierają pieniędzy na niesprecyzowany cel pożytku publicznego, lecz pracują, by Materiały towarzyszące seminarium Hazard pro publico bono, Warszawa, str. 3

4 sprostać konkretnym wyzwaniom, którym najlepiej stawić czoła w drodze wieloletniego wsparcia instytucjonalnego na odpowiednim poziomie. Oczywiście, aby móc zapewnić pomoc przez dłuższy okres czasu, nie może być mowy o politycznej ingerencji w dystrybucję funduszy najlepiej zatem, by loteria charytatywna była inicjatywą prywatną. W zasadzie każdy podmiot prawny może uruchomić loterię, tym niemniej potrzebna jest do tego licencja, wsparcie doświadczonego operatora, poważni inwestorzy, którzy od samego początku zapewnią atrakcyjną pulę nagród oraz znane organizacje pozarządowe, by uwiarygodnić loterię w oczach opinii publicznej. 2 Znów, dokładne warunki, jakie trzeba spełnić, by uruchomić loterię różnią się zależnie od jurysdykcji narodowej. W przypadku Szwecji, o licencję mogą się ubiegać wyłącznie fundacje lub organizacje pozarządowe; w Czechach, z kolei, musi to być podmiot czeskiego prawa handlowego. Dlaczego przywiązujemy tak dużą wagę do braku nacisków politycznych? Przecież wiele loterii państwowych również przekazuje środki na cele charytatywne bezpośrednio lub poprzez odnośne agendy rządowe. Chociaż różne kraje stosują różne metody przydziału i dystrybucji funduszy, zawsze obecny jest jakiś wpływ ze strony obieralnych organów władzy. Niezależnie od tego, czy rozpatrujemy brytyjską Loterię Narodową i jej wsparcie dla budowy Millenium Dome i dla organizacji igrzysk olimpijskich w 2012 roku czy włoską Gioco Del Lotto i wsparcie dla kultury i dziedzictwa narodowego, świadczone za pośrednictwem Ministerstwa Kultury, niezmiennie napotykamy jakiś spór pomiędzy różnymi partiami politycznymi, regionami kraju czy innymi grupami interesów. Innymi słowy, zawsze zachodzi ryzyko odcięcia finansowania lub zmiany priorytetów budżetowych. Zaś loteria charytatywna winna być czymś więcej, niż poborcą podatków; jej przekazy winny być postrzegane jako dodatkowe źródło przychodu, a w żadnym wypadku jako zastępstwo dla dotacji rządowych. Po trzecie wreszcie, stoimy na stanowisku, że loteria charytatywna powinna udostępniać fundusze, nie określając ich dokładnego przeznaczenia. Znaną bolączką organizacji obywatelskich, szukających wsparcia u władz publicznych (i coraz częściej również u darczyńców prywatnych) jest to, że te dotacje, które uda im się pozyskać są przeznaczone na ściśle określony cel czy konkretny projekt. Uzyskanie funduszy na przysłowiowe wydatki ogólne urasta do rangi poważnego problemu. Dotacja od loterii charytatywnej, nieobwarowana warunkami co do jej przeznaczenia pozwala beneficjentom spożytkować środki wedle własnego uznania (a to oni najpewniej wiedzą najlepiej, na co je wydać). Oczywiście taki datek może być spożytkowany jako dodatkowe wsparcie dla projektów, korzystających już z finansowania rządowego, ale może też być przeznaczony na jakąś inicjatywę, którą trudno byłoby zainteresować ministerstwo czy sponsora korporacyjnego na przykład na budowanie sieci międzynarodowej, czyli na pracę, która jakkolwiek by nie była żmudna i mało spektakularna powinna z czasem zaprocentować większą skutecznością całej organizacji. Partnerstwo pomiędzy loterią a beneficjentem Długoterminowe wsparcie finansowe na odpowiednio wysokim poziomie, nieograniczone sztywnymi warunkami co do sposobu jego spożytkowania stanowi istotę loterii charytatywnej. Jednak wsparcie takiego rodzaju może mieć miejsce tylko tam, gdzie loteria i organizacja-beneficjent działają w warunkach dużego zaufania. Stosunki, łączące te dwie strony wykraczają daleko poza sferę czysto finansową stanowią bardziej coś na kształt spółki osobowej. Nie każda organizacja może się ubiegać o finansowanie przez loterię. Organizacje charytatywne, pragnące uzyskać wsparcie Holenderskich Loterii Charytatywnych mogą przysłać do ich Działu Charytatywnego umotywowany wniosek wraz ze sprawozdaniem finansowym i raportem rocznym w terminie do 1 października każdego roku. Dział Charytatywny rozpatruje wnioski i formułuje na ich podstawie rekomendacje dla Zarządu i dla Rady Nadzorczej. W skład tego ostatniego organu wchodzą byli politycy i przedsiębiorcy, dysponujący doświadczeniem w pracy na rzecz dobra publicznego i społeczeństwa obywatelskiego. Decyzje, dotyczące organizacji-beneficjentów są podejmowane do początku kolejnego roku w oparciu o surowe kryteria, omówione poniżej. 2 Bardziej szczegółowe omówienie kolejnych kroków znajdą Państwo w dokumencie pt. Jak utworzyć loterię charytatywną proste instrukcje, który będzie rozdany podczas seminarium w dniu 16 lutego. Materiały towarzyszące seminarium Hazard pro publico bono, Warszawa, str. 4

5 Organizacja ubiegająca się o wsparcie ze strony Loterii musi przede wszystkim działać w jednej z dziedzin, zdefiniowanych jako uprawnione do otrzymywania takiej pomocy. W przypadku Loterii Kodów Pocztowych, sektory te to rozwój i prawa człowieka, środowisko naturalne oraz spójność społeczna. Loteria Sponsor Bingo przeznacza swoje środki na wspieranie zdrowia i dobrobytu, a Loteria BankGiro na kulturę. Po drugie, wspierane organizacje winny cieszyć się stabilną sytuacją, wykazaną wcześniejszymi sukcesami w pozyskiwaniu środków, zapleczem członkowskim oraz wkładem do debaty publicznej. Co do zasady, Holenderskie Loterie Charytatywne wolą wspierać oddolne inicjatywy obywatelskie niż organizacje powołane do życia z nadania rządowego lub politycznego. Po trzecie, organizacje ubiegające się o wsparcie muszą prowadzić działalność na skalę krajową jest to logiczny wymóg, jeśli zważyć, że uczestnicy Holenderskich Loterii Charytatywnych również pochodzą z różnych miejscowości w całej Holandii. Po czwarte, wsparcie udzielane przez Loterie podlega wytycznym, zgodnie z którymi subwencja od Loterii nie może przekraczać połowy łącznej wartości środków pozyskanych dotychczas przez daną organizację z innych źródeł. Stosowanie tej reguły ma zapobiegać sytuacjom, w której organizacje stają się klientami Loterii, niezdolnymi do efektywnego funkcjonowania bez ich pomocy. Po piąte, idealna organizacja-wnioskodawca wnosi jakąś wartość dodaną lub nową jakość do branży, w której działa. Po szóste, wnioskodawca ma większe szanse na uzyskanie wsparcia, jeśli dana organizacja jest akredytowana lub certyfikowana przez jakiś niezależny podmiot. Akredytacja / certyfikacja nie jest w prawdzie wymogiem formalnym jako takim, jednak przekłada się zazwyczaj na większe zaufanie opinii publicznej. Poza tym Holenderskie Loterie Charytatywne traktują swoją misję pozyskiwania funduszy na cele dobroczynne bardzo poważnie. Władze Loterii lubią, gdy przedstawicieli organizacji charytatywnych cechuje nie tylko profesjonalizm, który jest warunkiem nieodzownym, lecz również pasja i autentyczne zaangażowanie w swoją pracę. Inicjatywa prywatna w warunkach kontroli rządowej Podobnie jak w innych krajach europejskich, działalność loterii charytatywnych w Holandii podlega ścisłej kontroli ze strony władz państwowych. Działając na podstawie holenderskiej Ustawy o Grach, Ministerstwo Sprawiedliwości ma prawo udzielania tymczasowych licencji na organizowanie loterii, służących interesowi publicznemu. Stosowne przepisy wymagają, by 50% przychodów z takiej loterii zostało przekazane organizacjom pożytku publicznego. Loterie charytatywne działają równolegle do holenderskiej Loterii Państwowej (której przychody zasilają skarb państwa) oraz do Lotto/Toto, holenderskiego monopolisty w zakresie totolotka, loterii instant (ze zdrapkami) oraz zakładów sportowych. Około 20% ich przychodów trafia do sektorów sportu, opieki zdrowotnej i kultury. Licencje Holenderskich Loterii Charytatywnych są wydawane na okres pięciu lat i wytyczają ramy działania każdej loterii dopuszczaną w ciągu roku liczbę losowań, wymogi sprawozdawcze, wspierane sektory i in. warunki funkcjonowania. Nadzór nad działalnością Loterii jest sprawowany przez Holenderską Komisję ds. Gier Hazardowych (College van toezicht op de kansspelen), która pełni również funkcję konsultacyjną wobec Ministerstwa Sprawiedliwości w zakresie odnowienia licencji. Studium przypadku: Loteria Kodów Pocztowych W pierwszym roku swojego działania, Loteria Kodów Pocztowych przyciągnęła uczestników głównie dzięki sprawnej współpracy z Pocztą i z kilkoma firmami, zajmującymi się marketingiem bezpośrednim. Boudewijn Poelmann, jeden z założycieli Loterii Kodów Pocztowych, zwykł był mawiać, jak nie ma Cię w telewizji, to tak, jak gdybyś w ogóle nie istniał. Tak się korzystnie złożyło, że początki Loterii zbiegły się w czasie z inauguracją telewizji prywatnych w Holandii, zaś Joop van den Materiały towarzyszące seminarium Hazard pro publico bono, Warszawa, str. 5

6 Ende, jedna z kluczowych postaci tej nowej branży, wykazał pozytywne zainteresowanie Loterią i jej promocją. Jak sama nazwa wskazuje, Loteria Kodów Pocztowych opiera się na kodach pocztowych, pod którymi mieszkają uczestnicy kod pocztowy, uzupełniony o dodatkowe cyfry identyfikujące składa się na numer kuponu. W holenderskim systemie pocztowym, jeden kod przypada przeciętnie na siedemnaście gospodarstw domowych. W tej formule gry, jeśli wylosowany zostanie dany kod pocztowy, wygraną dzieli się pomiędzy wszystkie osoby, mieszkające w obrębie tego kodu, które wykupiły kupony tak więc, nie tyle jeden szczęśliwiec zostaje multimilionerem, co milionowa wygrana jest dzielona pomiędzy kilka gospodarstw domowych. Loteria zaprasza zwycięzców do wystąpienia w programie telewizyjnym jest to zupełnie nowa praktyka, motywowana po części przekonaniem, że i tak dowiedziałaby się o nich prasa i po części ogólnie telegenicznym charakterem Loterii Kodów Pocztowych. Od samego początku jej działalności uroczystości wręczenia nagród i materiały prezentujące organizacje charytatywne, wspierane przez Loterię (przeplatane elementami rozrywkowymi) były transmitowane w specjalnych programach telewizyjnych. To właśnie ta transparentność i profil publiczny zwycięzców i organizacji-beneficjentów oraz silna tożsamość marki stanowią w istotnej mierze o powodzeniu, jakim cieszy się Loteria. Po jedynym roku jej działalności, liczba osób, biorących udział w losowaniach Loterii Kodów Pocztowych w każdym miesiącu przekroczyła Łączna sprzedaż Loterii wzrosła z 7 milionów euro w 1990 roku do 513 milionów euro w 2009 roku, zaś liczba organizacji pozarządowych, wspieranych przez Loterię z trzech do 74. W chwili obecnej, Loteria Kodów Pocztowych obejmuje miesięcznie 2,5 miliona holenderskich gospodarstw domowych. Loteria Kodów Pocztowych Loteria BankGiro Loteria Sponsor Bingo Liczba uczestników w styczniu 2010 r. 2,4 miliona (grających 4,2 miliona kuponów) (grających 1.1 miliona kuponów) (grających liczbą kuponów) Ilość losowań w roku Cena jednego kuponu w 2010 r. 14 EUR 10,25 14 EUR 8,25 14 EUR 8,20-10,25 Sposób płatności Bezpośrednie obciążenie konta Bezpośrednie obciążenie konta Bezpośrednie obciążenie konta Numer kuponu Kod pocztowy + trzy cyfry Numer konta bankowego + dwie cyfry Przypadkowa ośmiocyfrowa liczba Ekspansja międzynarodowa W rozmowach, toczonych w gronie międzynarodowym nieraz zdarzało nam się słyszeć rozumiem, że takie coś może działać w Holandii, ale czy mogłoby się kiedykolwiek przyjąć u nas?. Przyznajemy, oczywiście, że uruchomienie loterii charytatywnej nie jest zadaniem łatwym i że na pewno wymaga pewnego przedsiębiorczego zacięcia. Na szczęście jednak sukces Loterii Kodów Pocztowych wydaje się być niczego sobie produktem eksportowym. W 2005 roku, spółka Novamedia (operator holenderskiej Loterii Kodów Pocztowych i właściciel tego formatu gier) uruchomiła szwedzkie wcielenie Loterii - Svenska PostkodLotteriet oraz pilotażowy program w północno-wschodnich regionach Anglii - UK Postcode Lottery. W roku 2008, ten drugi projekt znany teraz jako Ludowa Loteria Kodów Pocztowych został rozszerzony na Szkocję, a w roku 2009 na resztę Anglii. Materiały towarzyszące seminarium Hazard pro publico bono, Warszawa, str. 6

7 10 miliardów euro czeka Na początku 2008 roku, szwedzkie, angielskie i szkockie loterie kodów pocztowych oraz trzy Holenderskie Loterie Charytatywne połączyły swoje siły w ramach Stowarzyszenia Loterii Dobroczynnych w Unii Europejskiej (Association of Charity Lotteries in the European Union - ACLEU). Organizacja ta stawia sobie za zadanie reprezentowanie interesów loterii charytatywnych i ich beneficjentów na poziomie całej Unii oraz w poszczególnych państwach członkowskich. Stowarzyszenie stoi na stanowisku, że organizacje pozarządowe w każdym kraju europejskim winny mieć możliwość ubiegania się o finansowanie od (narodowej) loterii charytatywnej. Z pobieżnych szacunków wynika, że zakładając wdrożenie modelu loterii charytatywnej w każdym państwie członkowskim organizacje charytatywne byłyby w stanie pozyskać z tego źródła środki rzędu 10 miliardów euro rocznie! W celu uzyskania dalszych informacji, prosimy o kontakt: Association of Charity Lotteries in the European Union (ACLEU) Rue du Luxembourg 47-51, 1050 Bruksela, Belgia, Tel , info@acleu.eu, Materiały towarzyszące seminarium Hazard pro publico bono, Warszawa, str. 7

8 Środowisko regulacyjne loterii (charytatywnych) w Zjednoczonym Królestwie Jo Bucci, Dyrektor Naczelna, Ludowa Loteria Kodów Pocztowych Annemiek Hoogenboom, Dyrektor Krajowa, Ludowa Loteria Kodów Pocztowych Jeśli spojrzeć na rynek gier hazardowych w Wielkiej Brytanii jako całość, loterie charytatywne składają się na malutką jego część (rzędu 2-4%), w której działa bardzo wielu drobnych operatorów (licencje na prowadzenie loterii charytatywnych wydano przeszło 800 podmiotom). W niniejszym artykule przedstawiamy ogólne omówienie brytyjskich przepisów, regulujących działalność loterii ogólnie, a loterii charytatywnych w szczególności. Po omówieniu przepisów, dotyczących loterii charytatywnych oraz Loterii Narodowej, przedstawimy studium przypadku Ludowej Loterii Kodów Pocztowych, operatora loterii charytatywnych, stawiających sobie za zadanie pozyskiwanie funduszy dla lokalnych inicjatyw dobroczynnych oraz propagowanie ich działalności (znanych w Zjednoczonym Królestwie, tzn. w Anglii i w Szkocji, jako society lotteries). USTAWODAWSTWO Przez dłuższy okres czasu, prawo brytyjskie zakazywało organizowania loterii narodowych. Jednak konkurencja ze strony operatorów zagranicznych oraz pragnienie pozyskania dodatkowych źródeł przychodu dla różnych instytucji i projektów publicznych doprowadziły do ustanowienia Loterii Narodowej w 1994 roku. W chwili obecnej, ramy prawne dla gier hazardowych w Zjednoczonym Królestwie są wyznaczone przez Ustawę o loterii narodowej z 1993 roku (nowelizowana w 1998 roku) oraz przez Ustawę o grach (uchwalona w 2005 roku, weszła w życie we wrześniu 2007 roku). Przepisy brytyjskie zakazują organizowania i prowadzenia loterii, które nie są małymi loteriami, prywatnymi loteriami, loteriami charytatywnymi (society lotteries), loteriami samorządów lokalnych (local authority lotteries) lub elementem Loterii Narodowej. Osoby, organizujące nielegalne loterie (bez stosownej licencji) podlegają karze grzywny lub pozbawienia wolności. Z wyjątkiem Loterii Narodowej, wszystkie loterie, organizowane w Zjednoczonym Królestwie podlegają nadzorowi Komisji Gier Hazardowych, powołanej na podstawie Ustawy o grach z 2005 roku. Komisja Gier jest pozaministerialnym organem publicznym działającym pod patronatem Departamentu Kultury, Mediów i Sportu. Jej główne zadania obejmują zapobieganie zjawiskom kryminalnym w kontekście gier hazardowych, zapewnienie przejrzystego i uczciwego prowadzenia gier oraz ochronę nieletnich i innych grup, które mogą być szczególnie zagrożone np. uzależnieniem od hazardu. Komisja Gier wydaje licencje operatorom loterii (licencje te są co do zasady bardzo drogie, zaś opłata licencyjna wzrasta w miarę rosnącego uczestnictwa), nakłada kary i w uzasadnionych przypadkach cofa licencje. Loterie krajowe w Wielkiej Brytanii w tym również loterie instant są prowadzone przez Loterię Narodową, która korzysta w tym zakresie ze ścisłego monopolu. Prowadzenie gier losowych za pośrednictwem internetu oraz ich reklama są dozwolone dla operatorów, posiadających licencję, wydaną przez władze jednego z państw Europejskiego Obszaru Materiały towarzyszące seminarium Hazard pro publico bono, Warszawa, str. 8

9 Gospodarczego, Gibraltaru lub terytorium, znajdującego się na białej liście (mianowicie Antigua i Barbuda, Tasmania, Stany Alderney oraz Wyspa Man). MAŁE LOTERIE, LOTERIE PRYWATNE, LOTERIE CHARYTATYWNE, LOTERIE WŁADZ LOKALNYCH Loterie, kwalifikujące się w świetle przepisów jako małe lub prywatne nie podlegają rejestracji przez Komisję Gier, zaś ich działalność pozostaje poza gestią Komisji. Małe loterie definiuje się jako loterie, organizowane ad hoc w celu pozyskania środków na imprezę, nie podlegającą szczególnej regulacji na mocy innych przepisów (np. targ, uroczysta kolacja czy mecz). Maksymalna kwota, jaką organizatorzy małej loterii mogą przeznaczyć na zakup nagród to 250 funtów; mała loteria nie może oferować nagród pieniężnych. Loterie prywatne odbywają się w zamkniętym gronie jednej społeczności, nie zawiązanej w celu uprawiania hazardu (np. w miejscu pracy, wśród mieszkańców jednego bloku czy wśród członków stowarzyszenia). Przepisy nie przewidują w tym przypadku ograniczeń, dotyczących stawek lub wartości wygranych. Loterie charytatywne (society lotteries) oraz loterie samorządu lokalnego (local authority lotteries) muszą z kolei zarejestrować się w Komisji Gier, względnie we właściwym urzędzie lokalnym. W przypadku tych pierwszych, obowiązek rejestracji stosuje się, jeśli łączna wartość sprzedaży jednej loterii charytatywnej przekracza funtów lub gdy łączna wartość wszystkich loterii, odbytych w jednym roku przekracza funtów. W kontekście brytyjskich przepisów, regulujących loterie, przez towarzystwo (society) rozumie się klub, instytucję, organizację lub stowarzyszenie. Loteria charytatywna (society lottery) jest promowana i prowadzona przez stowarzyszenie w celach charytatywnych prawna definicja takiej loterii wyklucza prywatny zysk i cele komercyjne, zaś wszelkie przychody z loterii są na mocy prawa zastrzeżone na użytek danego stowarzyszenia. W roku 2008, Komisja Gier wydała 131 licencji na zorganizowanie loterii charytatywnych. Organ samorządu lokalnego (tzn. rada hrabstwa lub dzielnicy) może zorganizować loterię, której przychody netto zostaną przeznaczone na jakikolwiek cel, mieszczący się w jego gestii zgodnie z odrębnymi przepisami. Zarówno loterie charytatywne, jak i loterie władz lokalnych podlegają limitowi łącznej sprzedaży kuponów na jedno losowanie w kwocie 4 milionów funtów oraz łącznej wartości kuponów, sprzedanych w jednym roku na rzecz jednej organizacji charytatywnej w kwocie 20 milionów funtów. Z kolei maksymalna wartość jednej wygranej jest prawnie ustalona na poziomie 10% łącznej wartości sprzedanych kuponów (tzn funtów), zaś maksymalny procent przychodów, przeznaczonych na nagrody na poziomie 55%. W przypadku, gdy przychody z loterii nie przekraczają kwoty funtów, organizatorzy mogą przeznaczyć do 35% tej kwoty na pokrycie kosztów bez porozumienia z Komisją Gier; w przypadku wyższych przychodów, limit ten ulega obniżeniu do 15% przychodów. Z kolei łączna wartość nagród przyznawanych w loterii oraz kosztów jej organizacji nie może przekraczać 80% jej przychodów. Innymi słowy, przepisy wymagają, by co najmniej 20% przychodów z loterii charytatywnej zostało przekazane na cel charytatywny. Jeden kupon na loterię charytatywną lub loterię organizowaną przez władze lokalne nie może kosztować Materiały towarzyszące seminarium Hazard pro publico bono, Warszawa, str. 9

10 więcej, niż dwa funty. Ilość losowań w roku nie jest ograniczona. Kuponów nie wolno sprzedawać osobom poniżej szesnastego roku życia. Aby przyjmować środki, zgromadzone w drodze loterii charytatywnej, brytyjska organizacja charytatywna również musi posiadać odpowiednią licencję. Taką licencję promocji loterii wydaje się jedynie podmiotom, wpisanym do brytyjskiego rejestru organizacji charytatywnych. Jakakolwiek inna organizacja, zamierzająca promować loterię charytatywną również musi uzyskać licencję. LOTERIA NARODOWA Według Ustawy o Loterii Narodowej z 1993 roku, tylko jeden podmiot w jednym czasie może posiadać licencję uprawniającą do prowadzenia Loterii Narodowej. W chwili obecnej, wyłącznym licencjonowanym operatorem Loterii Narodowej jest spółka akcyjna Camelot Group plc. Firma ta opracowuje poszczególne gry oferowane w ramach Loterii Narodowej, świadczy usługi dla zwycięzców i graczy oraz utrzymuje kontakty z punktami detalicznymi, zajmującymi się dystrybucją. Komisja Loterii Narodowej jest w dużej mierze analogiczna do Komisji Gier jest to pozaministerialny organ, działający pod egidą Departamentu Kultury, Mediów i Sportu, odpowiedzialny za licencjonowanie i regulację Loterii Narodowej. Komisja egzekwuje przestrzeganie warunków licencji przez operatora Loterii Narodowej oraz działa na rzecz maksymalizacji kwot, pozyskiwanych na cele dobroczynne. Komisja Loterii Narodowej ma prawo do nakładania kar pieniężnych na operatora, a w skrajnych okolicznościach może również cofnąć jego licencję. Spółka Camelot ani Komisja Loterii Narodowej nie podejmuje decyzji w zakresie podziału środków, zebranych przez Loterię jest to zadanie Funduszu Dystrybucyjnego Loterii Narodowej, do którego przekazuje się 28% wartości sprzedaży Loterii, ustawowo zagwarantowanych na cele dobroczynne. Fundusz Dystrybucyjny przekazuje następnie środki czternastu mniejszym funduszom - Lottery funders. Lista sektorów, mających otrzymać wsparcie z Loterii Narodowej jest zatwierdzana przez Parlament; działając w oparciu o tę listę, Lottery funders rozdzielają środki, pochodzące z Loterii Narodowej pomiędzy lokalne społeczności i projekty o skali krajowej. W chwili utworzenia Loterii Narodowej na mocy Ustawy z 1993 roku sformułowano regułę dodatkowości (additionality) jako główną zasadę, przyświecającą podziałowi środków, przez nią zgromadzonych. Zgodnie z tą zasadą, przychody z Loterii Narodowej miały stanowić finansowanie dodatkowe wobec środków budżetu państwa i nie mogły być używane tam, gdzie pieniądze powinny co do zasady pochodzić od podatników 3. Określono też pięć celów kwalifikujących się do wsparcia przez Loterię Narodową sport, sztuki piękne, dziedzictwo narodowe, organizacje pożytku publicznego oraz przedsięwzięcia związane z obchodami roku 2000 i początku nowego millenium. Każda z tych pięciu dziedzin miała otrzymywać po 20% środków z Loterii za pośrednictwem odpowiednich funduszy. Po dojściu do władzy Laburzystów w 1997 roku, nowela Ustawy o loterii narodowej z 1998 roku wprowadziła szósty obszar, na który można przeznaczać środki z Loterii Narodowej innowacyjne przedsięwzięcia w dziedzinie zdrowia, edukacji i środowiska naturalnego. 3 The Larceny of the Lottery Fund, Ruth Lea, Centre for Policy Studies, styczeń Materiały towarzyszące seminarium Hazard pro publico bono, Warszawa, str. 10

11 Skoro Parlament decyduje jakie branże mogą korzystać z finansowania z przychodów Loterii Narodowej, wydaje się, że środki z Loterii zaczynają zastępować subwencje rządowe i przestają tym samym pełnić rolę wyłącznie uzupełniającą, zgodnie z pierwotną zasadą dodatkowości, wprowadzoną w 1993 roku. Poza tym, w przypadku gdy plany dystrybucji przychodów z Loterii Narodowej oraz branże, które z nich korzystają są zmieniane po wyborach tak, jak to miało miejsce po zwycięstwie wyborczym Laburzystów w 1997 roku wychodzi na to, że organizacje charytatywne stają się zależne od czynników politycznych. Kwestie dodatkowości i preferencji politycznych, poruszane powyżej nie stosują się do prywatnych loterii charytatywnych bez afiliacji politycznych. Tak czy inaczej, od momentu jej utworzenia Loteria Narodowa zebrała ponad 23 miliardów funtów, których użyto do wsparcia przeszło różnych projektów. Kolejne 2,2 miliarda funtów zostanie przekazane na Olimpiadę i Paraolimpiadę, które odbędą się w Londynie w 2012 roku. LUDOWA LOTERIA KODÓW POCZTOWYCH W ANGLII Powodowana sukcesem, odniesionym przez Narodową Loterię Kodów Pocztowych w Holandii, spółka Novamedia operator i właściciel formatu Loterii Kodów Pocztowych uruchomiła w czerwcu 2005 roku pilotażowy projekt w północno-wschodniej Anglii pod nazwą The UK Postcode Lottery. Do pierwszego losowania sprzedano kuponów, a 20% przychodu zostało przekazane do GoodFund, zarejestrowanej organizacji charytatywnej, która dokonała następnie dystrybucji otrzymanych środków na różne cele dobroczynne w społecznościach lokalnych. Z czasem, nazwę tej nowej loterii zmieniono na Ludową Loterię Kodów Pocztowych (People s Postcode Lottery); Loteria pozawierała też niezależne porozumienia z różnymi organizacjami charytatywnymi, na mocy których organizacje te mogły otrzymywać środki bezpośrednio od Loterii. Ludowa Loteria Kodów Pocztowych wspiera obecnie osiem lokalnych organizacji dobroczynnych w północno-wschodniej Anglii i w Yorkshire, działających na rzecz dobrobytu dzieci, pomocy ubogim, ochrony środowiska i dzikich zwierząt, rozwoju społeczności lokalnych i poszukiwania zaginionych osób. Od uruchomienia loterii zebrano ponad 2,3 miliarda funtów na rzecz inicjatyw lokalnych. W listopadzie 2009 roku, zasięg Ludowej Loterii Kodów Pocztowych rozszerzono na pozostałe rejony Anglii. Fundusze dla każdej organizacji charytatywnej są pozyskiwane w drodze określonych, cotygodniowych losowań. Każdy kupon kosztuje 2 funty, z czego 40 pensów jest przeznaczone na organizację charytatywną, określoną na dany tydzień, zaś 90 pensów na nagrody pieniężne. Kupony są sprzedawane w drodze subskrypcji; uczestnik opłaca je z góry na cały miesiąc w drodze bezpośredniego obciążenia swojego rachunku bankowego, uzyskując w ten sposób prawo uczestnictwa we wszystkich losowaniach tygodniowych, odbywających się w danym miesiącu. W chwili subskrypcji, członkowie loterii otrzymują kalendarz cotygodniowych losowań na cały rok; kalendarz wskazuje również daty, w których loteria będzie pobierała opłaty ze wskazanego konta uczestnika (tak, by uczestnik mógł uniknąć opłat karnych 4 ). Ewentualne wygrane są przekazywane bezpośrednio na konto 4 Właściciele kont bankowych w Wielkiej Brytanii są obciążani opłatami karnymi, jeśli polecenie bezpośredniego pobrania środków z ich konta nie może być zrealizowane ze względu na niedostateczne środki. Materiały towarzyszące seminarium Hazard pro publico bono, Warszawa, str. 11

12 bankowe uczestnika. Mieszkańcy Zjednoczonego Królestwa mogą dokonać subskrypcji, rejestrując się na stronie internetowej loterii ( wypełniając pocztowy formularz zgłoszeniowy albo dzwoniąc na bezpłatną linę Zespołu Usług dla Klientów. Począwszy od listopada 2009 roku, klienci mogą również nabywać pojedyncze kupony, upoważniające do uczestnictwa w jednym tygodniowym losowaniu Ludowej Loterii Kodów Pocztowych w punktach detalicznych w całej Anglii. Na numer każdego kuponu składa się kod pocztowy miejsca zamieszkania uczestnika (np. AB1 2CD), uzupełniony o trzy cyfry (np. 001). Uczestnicy mogą wygrać nagrodę indywidualną, nagrodę dla ulicy i dla całej dzielnicy por. ilustracja: Załóżmy dla przykładu, że ulica, zaznaczona na mapce po lewej stronie, Forest Road (kod pocztowy AB1 2CD), została wylosowana w Ludowej Loterii Kodów Pocztowych do nagrody dla ulicy. Przy ulicy tej mieszka dwóch uczestników Pan Smith, posiadający jeden kupon oraz Pani Jones, posiadająca dwa kupony. System wygranych jest bardzo prosty nagroda jest dzielona nie pomiędzy uczestników, lecz pomiędzy kupony. Osoba, posiadająca większą ilość kuponów zdobędzie większy udział w jakiejkolwiek nagrodzie, wylosowanej dla jej ulicy albo dzielnicy. W opisanym powyżej przykładzie, podział wygranych wyglądałby następująco: Nagroda dla ulicy w kwocie funtów, wylosowana dla Forest Road zostanie podzielona na trzy równe części: - Pan Smith, posiadający jeden kupon wygrywa jedną trzecią tej kwoty, tzn funtów, - Pani Jones, posiadająca dwa kupony wygrywa dwie trzecie tej kwoty, tzn funtów. Pole, zaznaczone na mapce po prawej stronie pokrywa się z całą strefą kodu pocztowego AB1 2. W tym przykładzie, wszyscy uczestnicy Ludowej Loterii Kodów Pocztowych, których kody pocztowe rozpoczynają się na AB1 2 (ale nie kończą się literami CD) również zdobyliby nagrody pieniężne, jednak mniejsze niż te, które przypadłyby mieszkańcom Forest Road. Również w tym przypadku podział wygranych dokonuje się pomiędzy kupony, nie Materiały towarzyszące seminarium Hazard pro publico bono, Warszawa, str. 12

13 pomiędzy uczestników, tak więc uczestnik, który wykupił dwa kupony wygra dwa raz tyle, co posiadacz jednego kuponu. LUDOWA LOTERIA KODÓW POCZTOWYCH W SZKOCJI W listopadzie 2007 roku, Ludowa Loteria Kodów Pocztowych stała się dostępna również w Szkocji; pierwsze losowanie dla tej części Zjednoczonego Królestwa odbyło się w styczniu 2008 roku. Ta edycja Loterii wspiera wyłącznie organizacje charytatywne, działające w Szkocji. Innymi słowy, pieniądze, zebrane na cele dobroczynne w Szkocji zostają w Szkocji jest to szczególnie ważne dla Szkotów, którzy są dumni ze swojej tożsamości narodowej i którzy martwią się niekiedy, że środki, zebrane w ramach Loterii Narodowej są przekazywane głównie projektom, skupiającym się na dalekim Londynie, jak choćby Olimpiada w 2012 roku. Podobnie, jak w przypadku edycji angielskiej, Ludowa Loteria Kodów Pocztowych w Szkocji odbywa cotygodniowe losowania i przekazuje 20% przychodów organizacjom-beneficjentom. W przyszłych latach, odsetek ten ma wzrosnąć do 40%. W pierwszym roku swojego działania, szkocka Ludowa Loteria Kodów Pocztowych wsparła trzy organizacje dobroczynne Maggie s Cancer Caring Centres, CHILDREN 1 st oraz Scottish Wildlife Trust (zajmujące się, odpowiednio, chorymi na raka, dziećmi i dzikimi zwierzętami). W roku 2009, do tej listy beneficjentów dołączono Missing People Scotland (organizację, poszukującą zaginione osoby) oraz People s Postcode Trust (niezależną organizację charytatywną, przekazującą wsparcie w kwotach od GBP 500 do GBP dla małych inicjatyw lokalnych na podstawie decyzji, podejmowanych przez niezawisłą Radę Powierniczą wnioski o wsparcie można składać za pośrednictwem strony internetowej Centralna idea, przyświecająca działalności Ludowej Loterii Kodów Pocztowych głosi, że organizacje-beneficjenci same wiedzą najlepiej, jak gospodarować przekazywanymi im środkami. Zgodnie z tym założeniem, środki są przekazywane przez Loterię bez jakichkolwiek warunków, dzięki czemu beneficjenci mogą sami zadecydować, na co je przeznaczyć, by najskuteczniej realizować swoje cele dobroczynne. Od początku 2008 roku, Ludowa Loteria Kodów Pocztowych w Szkocji zebrała kwotę GBP 3,7 miliona dla organizacji charytatywnych. DYSKRYMINACYJNE PRZEPISY Na skutek zmian w Ustawie o grach z 2005 roku, uchwalonych przez Parlament brytyjski, limit kwoty, jaką loterie charytatywne mogą przekazywać jednej organizacji uległ podwojeniu od stycznia 2009 roku, do 4 milionów funtów rocznie. Ze zmiany tej wynika, że maksymalna wygrana z jednego kuponu również wzrosła dwójnasób, do kwoty funtów (tzn. 10% łącznych przychodów). Podczas gdy to zwiększenie limitów jest chwalebne, pozostaje pytanie, dlaczego działalność loterii charytatywnych ma w ogóle podlegać jakimikolwiek ograniczeniom szczególnie jeśli zważyć, że limity takie przekładają się na istotne upośledzenie w porównaniu z Loterią Narodową, wszelkiego typu loteriami-zdrapkami czy z bukmacherami internetowymi (żadna z tych kategorii operatorów gier losowych i hazardowych nie podlega analogicznym ograniczeniom). Dlatego kampania przeciw limitom kwotowym (które, w przekonaniu protestujących, istotnie ograniczają potencjał loterii do pozyskiwania środków dla loterii) jest nadal prowadzona. Materiały towarzyszące seminarium Hazard pro publico bono, Warszawa, str. 13

14 Inne ograniczenie, nałożone na loterie charytatywne przez brytyjskie przepisy, ma duże znaczenie z perspektywy marketingu i mediów. Otóż Office of Communications, organ regulacyjny mediów elektronicznych, zakazuje loteriom charytatywnym pozycjonowania produktów w mediach. W praktyce, zakaz ten interpretuje się na przykład w ten sposób, że nie wolno nadawać materiału, dotyczącego organizacji charytatywnej, korzystającej ze wsparcia loterii, jeśli w tym samym programie nie zamieści się również przekazów o trzech innych organizacjach charytatywnych, które nie otrzymują takiego wsparcia. W podobnym duchu, zwycięzcy nagrody dla ulicy nie mogą występować w tej roli w programach telewizyjnych. Loteria Narodowa, z drugiej strony, cieszy się szeregiem przywilejów w zakresie korzystania ze środków masowego przekazu, niedostępnych dla innych loterii, jak choćby czas na antenie BBC, która nadaje wyniki jej losowań. PATRZĄC W PRZYSZŁOŚĆ Pomimo poważnych ograniczeń prawnych, nakładanych na działalność Ludowej Loterii Kodów Pocztowych w Zjednoczonym Królestwie, pozostajemy optymistami. Pracujemy obecnie nad wspólnymi projektami ze szkocką stacją telewizyjną STV oraz z dziennikiem The Sun które, mamy nadzieję, pozwolą nam lepiej wypromować naszą markę w całej Wielkiej Brytanii. W 2010 roku chcielibyśmy również podwoić liczbę uczestników loterii w Anglii, do poziomu , planujemy też doprowadzić nasz wynik finansowy do granicy opłacalności. Oczywiście powodzenie tych zamierzeń będzie zależało od wielu czynników, począwszy od ogólnej sytuacji gospodarczej w kraju. Fakt, że Ludowa Loteria Kodów Pocztowych w Szkocji otrzymała pochwałę szkockiego parlamentu za jej duży wkład w finansowanie działalności szkockich organizacji pożytku publicznego umacnia naszą wiarę, że bariery regulacyjne, omówione powyżej nie powstrzymają dalszego rozwoju naszej działalności w Zjednoczonym Królestwie. Materiały towarzyszące seminarium Hazard pro publico bono, Warszawa, str. 14

15 ŁĄCZENIE KOMERCJI Z DOBROCZYNNOŚCIĄ: Pozyskiwanie funduszy przez szwedzkie loterie non-profit Eva Struving - Dyrektor ds. Rozwoju Międzynarodowego i Organizacji Charytatywnych, Novamedia i Anna Wieslander, Kierownik ds. Komunikacji i Organizacji Charytatywnych, Svenska PostkodLotteriet WSTĘP Szwedzkie organizacje charytatywne często korzystają z loterii jako narzędzia pozyskiwania funduszy na swoją działalność. Wiele stowarzyszeń sprzedaje kupony loteryjne lub bingo za pośrednictwem swoich członków w celu zdobycia środków budżetowych. W roku 2008, loterie, zorganizowane przez organizacje non-profit odpowiadały za 17% łącznej sprzedaży gier losowych w Szwecji. SZWEDZKI RYNEK GIER HAZARDOWYCH Wszelkie loterie, działające w Szwecji podlegają szwedzkiej Ustawie o Loteriach z 1994 roku. Definicja loterii, stosowana w prawodawstwie szwedzkim jest o tyle szersza, niż w większości innych jurysdykcji europejskich, że obejmuje również zakłady sportowe oraz automaty do gier. Ustawa o Loteriach ustanawia ogólną zasadę, zgodnie z którą dla zorganizowania loterii w Szwecji wymagana jest licencja, których nadawanie jest kontrolowane przez Komisję ds. Gier (Lotteriinspektionen), podporządkowaną bezpośrednio szwedzkiemu Ministerstwu Finansów. Obrót szwedzkiego rynku gier hazardowych osiągnął w roku 2008 poziom około SEK 39,8 miliardów (EUR 4 miliardów). Najpopularniejszymi formami hazardu były zakłady, loterie, automaty do gier oraz bingo. Szwedzkie przepisy dopuszczają tylko trzy rodzaje podmiotów do prowadzenia działalności na rynku gier hazardowych i losowych operatora loterii państwowej Svenska Spel (w której państwo szwedzkie ma 100% udziałów), ATG (przedsiębiorstwo państwowe, którego udziałowcami są stowarzyszenia wyścigów konnych) oraz organizacje pożytku publicznego luźne określenie, odnoszące się do podmiotów, działających w interesie publicznym na zasadzie wolontariatu. Zyski, płynące z działalności loterii i gier bingo muszą być przeznaczone na cele publiczne (tzn. przekazane skarbowi państwa lub wpłacone bezpośrednio na konkretne cele dobroczynne). Zakłada się, że loteria będzie przeznaczała rozsądną kwotę na cele publiczne. Ustawa o Loteriach nie precyzuje, co dokładnie stanowi rozsądną kwotę, podaje natomiast odsetek przychodów loterii, który ma być przeznaczony na wypłaty nagród pomiędzy 35 a 50%. Największe loterie, prowadzone przez organizacje non-profit w Szwecji to Folkspel oraz Svenska PostkodLotteriet (ich udział w łącznej sprzedaży szwedzkich loterii wynosi, odpowiednio, 13% i 27%). Licencje, wydawane organizacjom non-profit przez Komisję ds. Gier zachowują ważność przez okres jednego roku; przepisy nie ustalają maksymalnej ilości licencji. W przypadku, gdy licencjobiorca nie spełnia wymogów, nałożonych na niego przez Ustawę o Loteriach, licencja może być cofnięta. Osoby, organizujące licencje bezprawnie podlegają karze grzywny lub pozbawienia wolności. Ustawa o Loteriach reguluje również takie kwestie, jak odsetki przychodów, przeznaczane na nagrody, granice wiekowe uczestników, kredyt dla graczy, dopuszczalne formy hazardu i inne. Począwszy od dnia 1 sierpnia 2002, szwedzkie organizacje non-profit mogą się ubiegać o zezwolenia na prowadzenie loterii za pośrednictwem fal elektromagnetycznych (konkretnie internetu, telefonii mobilnej i telewizji cyfrowej). Z kolei Svenska Spel i ATG możliwość ta przysługuje z dniem 1 stycznia Materiały towarzyszące seminarium Hazard pro publico bono, Warszawa, str. 15

16 W celu zapewnienia stabilności całego systemu regulacji gier hazardowych w Szwecji, Ustawa o Loteriach zabrania poza, oczywiście, nielicencjowanymi loteriami promowania uczestnictwa w loteriach, organizowanych poza granicami kraju. W tym kontekście, przez promowanie rozumie się takie działania, jak sprzedaż kuponów, przyjmowanie zakładów / inkasowanie stawek, przekazywanie nagród / wygranych czy reklamę. LOTERIE NON-PROFIT W roku 2008, Komisja ds. Gier udzieliła 61 licencji na prowadzenie loterii non-profit dwudziestu trzem stowarzyszeniom. Spośród największych loterii non-profit można wymienić Svenska PostkodLotteriet, Folkspel, Ideella Spel, IOGT-NTO, A-Lotterierna czy Lottericentralen. Przychody z loterii, organizowanych rzez te podmioty są przekazywane ich beneficjentom; kupony loteryjne są najczęściej sprzedawane przez członków danej organizacji. Folkspel, na przykład, prowadzi od 1991 roku popularną grę BingoLotto, przeznaczając pozyskiwane w ten sposób środki na wsparcie 73 organizacji członkowskich. Narodowe Stowarzyszenie Sportu jest największym beneficjentem z tego kręgu, gdyż dysponuje największym zapleczem członkowskim do sprzedaży kuponów. Obrót Folkspel za 2008 rok wyniósł SEK 985 milionów (EUR 97 milionów), z czego SEK 179 milionów (EUR 17,5 milionów), tzn. 18%, zostało przekazane 73 organizacjom-beneficjentom. SVENSKA POSTKODLOTTERIET Po jedynych czterech latach działalności, Svenska PostkodLotteriet Szwedzka Loteria Kodów Pocztowych przekazała ponad miliard koron (EUR 100 milionów) na cele charytatywne, realizowane zarówno w samej Szwecji, jak i w innych krajach. Loteria ta stanowi niemal identyczne powtórzenie formuły Narodowej Loterii Kodów Pocztowych, cieszącej się tak dużym powodzeniem w Holandii. W 2005 roku, PostkodLotteriet wsparła trzech beneficjentów - Children s Cancer Fund, Save the Children oraz WWF; przez kolejne cztery lata udało jej się poszerzyć listę wspieranych organizacji do 27, którym przekazała w 2009 roku ponad SEK 460 milionów (EUR 45 milionów). Licencja na prowadzenie Svenska PostkodLotteriet została przyznana Svenska PostkodFöreningen (Szwedzkiemu Stowarzyszeniu Kodów Pocztowych) organizacji nonprofit, zrzeszającej 27 beneficjentów Loterii. Codziennym prowadzeniem Loterii w sensie przedsiębiorstwa i dostawcy usług zajmuje się spółka Novamedia Svenska PostkodLotteriet AB, która odpowiada również za zarządzanie ryzykiem handlowym i za zapewnienie bazy kapitałowej. Novamedia Svenska PostkodLotteriet AB wchodzi w skład prywatnej grupy kapitałowej Novamedia Group z siedzibą w Holandii, która poza swoją ojczyzną i Szwecją - prowadzi również loterie charytatywne w Wielkiej Brytanii. Novamedia jest właścicielem całego formatu loterii kodów pocztowych; udzieliła stosownych praw w tym zakresie Svenska PostkodFöreningen i otrzymuje z tego tytułu prowizję od obrotu w wysokości 4,08%. Przeszczepianie jakiejkolwiek koncepcji w realia nowego kraju zawsze wymaga pewnych zabiegów adaptacyjnych, uwzględniających warunki rynkowe i miejscowe przepisy. O sukcesie koncepcji loterii kodów pocztowych stanowi w dużej mierze fakt, że opiera się ona na subskrypcjach każdego miesiąca, prawie 2,5 miliona Holendrów, uczestniczących w Holenderskiej Loterii Kodów Pocztowych otrzymuje wiadomość, że comiesięczna opłata subskrypcyjna została automatycznie pobrana z ich konta bankowego w drodze bezpośredniego obciążenia. W Szwecji, obciążenia bezpośrednie nie są popularną formą rozliczeń (z ewentualnym wyjątkiem płatności za wodę itp. media). Tak więc na początku swojej działalności, PostkodLotteriet próbowała pobierać opłaty na podstawie miesięcznych rachunków, przesyłanych uczestnikom bezpośrednio do domu; niestety około 50% uczestników nie uiszczało płatności w terminie, w związku z czym taka forma rozliczeń szybko stała się bardzo drogą. Po trzech miesiącach wprowadzono Materiały towarzyszące seminarium Hazard pro publico bono, Warszawa, str. 16

17 zatem bezpośrednie obciążenia kont bankowych jako domyślną formę płatności; spotkało się to z przyjęciem na tyle pozytywnym, że w chwili obecnej jedynie 10% uczestników wciąż rozlicza się na podstawie tradycyjnych rachunków. Inny zabieg adaptacyjny, wymagany przy wdrażaniu holenderskiego modelu loterii kodów pocztowych w Szwecji dotyczył kodów pocztowych właśnie. Jak sama nazwa sugeruje, w tej formule numer kodu pocztowego (w Holandii uzupełniony trzema cyframi identyfikacyjnymi) stanowi numer kuponu uczestnika. Jednak w szwedzkim systemie pocztowym (podobnie, jak w polskim), kod pocztowy identyfikuje jedynie dzielnicę (albo, w przypadku mniejszych miejscowości, nawet całe miasto), nie zaś konkretną ulicę (tak, jak w Holandii czy w Anglii). W związku z tym, w szwedzkiej wersji loterii, kod pocztowy (postnummers) musiał być uzupełniony o dalsze cyfry. Ze względu na swoistą fuzję elementów charytatywnych i rynkowych, model biznesowy PostkodLotteriet nazywa się działalnością charytatywną o mechanizmie rynkowym (market-driven charity). Dzięki Loterii, ludzie, którym być może w ogóle nie przyszłoby do głowy wspieranie działalności dobroczynnej mają teraz zachętę w postaci ciekawej gry, do której łatwo się przyłączyć. Loteria pozyskuje nowych uczestników w drodze marketingu aktywnego, programów telewizyjnych i oczywiście perspektywy dużych wygranych. Im więcej uczestników, tym więcej sprzedanych kuponów i tym większe środki, zebrane na cele dobroczynne. Środki jako takie są zbierane i przekazywane przez loterię, ale praca merytoryczna jest pozostawiona osobom, które dysponują wiedzą i doświadczeniem, niezbędnym do spożytkowania tych środków z jak największą korzyścią dla celu danej organizacji. Warty wspomnienia jest również aspekt medialny; dzięki współpracy z loterią charytatywną, organizacja dobroczynna zyskuje większą widoczność w środkach masowego przekazu i może zaprezentować siebie i swoją ważną pracę szerszemu kręgowi odbiorców. Połączenie mechanizmów rynkowych i idei non-profit w imię wspólnego celu, jakim jest zbieranie środków na działalność charytatywną tworzy bardzo korzystną dynamikę: 1. MARKETING Aktywny marketing, prowadzony przez PostkodLotteriet nie tylko przyciąga klientów, ale również szerzy wiedzę na temat organizacjibeneficjentów i ich działalności. 2. PROGRAMY TV Program PostkodMiljonären (Kto chce zostać milionerem), prowadzony przez Loterię jest oglądany każdego weekendu przez dwa miliony widzów; program prezentuje organizacjebeneficjentów oraz zwycięzców Loterii. Materiały towarzyszące seminarium Hazard pro publico bono, Warszawa, str. 17

18 3. DUŻE WYGRANE Perspektywa dużych wygranych jest bardzo ważnym czynnikiem, przyciągającym uczestników. PostkodLotteriet oferuje szereg nagród różnej wartości, zaś nowi wygrani są wyłaniani każdego dnia. GrannYran dodatkowe losowanie, odbywane trzy razy do roku oferuje wielomilionową pulę, która przypada jednemu kodowi pocztowemu. 4. DYSTRYBUCJA ŚRODKÓW Całość nadwyżek finansowych Loterii jest przekazywana na cele charytatywne; w roku 2009, kwota darowizn odpowiadała 22,5% obrotu, zaś prognozy na rok 2010 mówią o 27%. Od jej uruchomienia na jesieni 2005 roku, PostkodLotteriet pozyskała przeszło miliard koron (EUR 100 milionów) dla organizacji charytatywnych. 5. DZIAŁALNOŚĆ CHARYTATYWNA Środki, generowane przez PostkodLotteriet wspierają działalność dobroczynną w wielu różnych dziedzinach, takich jak prawa dzieci, wsparcie dla osób zagrożonych i dla ofiar kataklizmów, szkolnictwo i edukacja, środowisko naturalne czy badania naukowe. SVENSKA SPEL Szwedzkie władze (działające za pośrednictwem Szwedzkiej Komisji ds. Gier) wydały wyłączną, bezterminową licencję na prowadzenie loterii narodowej AB Svenska Spel, podmiotowi powstałemu w 1996 roku w wyniku połączenia Tipstjänst (bukmachera sportowego) i Penninglotteriet (dotychczasowego operatora loterii narodowej). Svenska Spel posiada również monopol na zakłady sportowe i na kasyna; jej udział w rynku gier hazardowych i losowych w 2008 roku wyniósł 53%. Svenska Spel podlega kontroli szwedzkiego Ministerstwa Finansów, zaś duża cześć jej zysków jest przekazywana do skarbu państwa. Szwedzkie władze mianują również członków zarządu Svenska Spel. Co najmniej jedna z loterii, prowadzonych przez Svenska Spel musi być dedykowana celom kulturalnym; środki, pochodzące z tej loterii są rozdysponowywane przez Ministerstwo Kultury w oparciu o wytyczne, sformułowane przez szwedzki parlament. Obrót Svenska Spel za rok 2008 wyniósł SEK 22,559 miliarda (około EUR 2,2 miliarda), z czego 22,6% (czyli koron, albo pół miliarda euro) zostało przeznaczone na cele pożytku publicznego i podzielone w następujący sposób: Skarb Państwa Szwedzka Konfederacja Sportowa Szwedzka Komisja Narodowa ds. Młodzieży Kultura (z dedykowanej loterii Penninglotten) SEK (EUR 351 milionów) SEK (EUR 131 milionów) SEK (EUR 18 milionów) SEK (EUR ) Źródła: Strona internetowa Lotteriinspektionen Roczne sprawozdanie Folkspel za 2008 r. Roczne sprawozdanie Svenska Spel za 2008 r. Roczne sprawozdanie Svenska PostkodLotteriet za r. Materiały towarzyszące seminarium Hazard pro publico bono, Warszawa, str. 18

19 JAK UTWORZYĆ LOTERIĘ DOBROCZYNNĄ PROSTE INSTRUKCJE Studium biznesowe: loteria charytatywna Loterie okazały się bardzo skutecznym mechanizmem pozyskiwania funduszy dla organizacji charytatywnych w kilku państwach europejskich, na przykład w Holandii, Hiszpanii, w Szwecji i w Wielkiej Brytanii. W Szwecji działa wiele organizacji non-profit, wykorzystujących loterie charytatywne jako dodatkowe źródło finansowania. W Wielkiej Brytanii, dużo klubów i stowarzyszeń lokalnych pozyskuje własne fundusze za pomocą loterii charytatywnych. W Hiszpanii, znana loteria charytatywna ONCE zajmuje się gromadzeniem funduszy na rzecz osób niewidomych i niedowidzących. Kilka loterii charytatywnych, działających w Holandii zbiera środki dla wielu organizacji, prowadzących działalność dobroczynną. Każdego roku trzy Holenderskie Loterie Charytatywne przekazują 50% swojego obrotu (tzn. wartości sprzedanych kuponów) ponad 140 organizacjom dobroczynnym, jak choćby Amnesty International, Unicef czy WWF. Proces alokacji i przekazywania środków jest wolny od wpływów politycznych, zaś na organizacje-beneficjentów nie nakłada się jakichkolwiek warunków co do przeznaczenia (wsparcie instytucjonalne). Fundusze są przekazywane na podstawie umów darowizny, zawieranych z organizacjami-beneficjentami na dłuższy okres czasowy (pięć lat). Łączne środki, przekazane na rzecz organizacji społeczeństwa obywatelskiego przez te trzy loterie w 2008 roku sięgnęły poziomu EUR 349 miliona. Poza trzema dużymi Loteriami Charytatywnymi, w Holandii działa również pięć mniejszych loterii, wspierających inicjatywy lokalne, jak kluby piłkarskie czy schroniska dla zwierząt. Stowarzyszenie Loterii Charytatywnych w Unii Europejskiej (Association of Charity Lotteries in the European Union - ACLEU) jest gotowa wspierać organizacje non-profit we wszystkich stadiach uruchomienia loterii charytatywnej poprzez doradztwo i dzielenie się własnymi doświadczeniami. Organizacje, wchodzące w skład ACLEU stoją na stanowisku, że każde państwo członkowskie UE winno stworzyć ramy prawne, umożliwiające organizacjom pozarządowym korzystanie z loterii charytatywnych jako instrumentu finansowania. Z danych szacunkowych wynika, że zakładając wdrożenie modelu loterii charytatywnej w każdym państwie członkowskim organizacje charytatywne byłyby w stanie pozyskać z tego źródła środki rzędu EUR 10 miliardów każdego roku. Kiedy loteria staje się loterią charytatywną? 1) Głównym celem loterii charytatywnej jest pozyskiwanie funduszy dla organizacji dobroczynnych. Innymi słowy, loteria charytatywna pełni rolę narzędzia pozyskiwanie funduszy nie jest pretekstem, mającym uwiarygodnić loterię czy legitymizować jej utworzenie lecz, wręcz przeciwnie, jest jej głównym zadaniem. W związku z tym, istotna część przychodów ze sprzedaży kuponów jest przeznaczana na wspieranie celów dobroczynnych. W idealnym scenariuszu, w momencie, gdy loteria ustabilizuje się (tzn. gdy pomyślnie zakończy stadium rozruchu i gdy będzie to możliwe w świetle obowiązujących przepisów), loteria powinna przekazywać połowę środków, pozostających po pokryciu kosztów operacyjnych (które, co do zasady, nie powinny przekraczać 20% łącznej sprzedaży) na wygrane, zaś drugą połowę na rzez organizacji-beneficjentów. 2) Przydział i dystrybucja funduszy są apolityczne. W momencie, gdy do gry wchodzi polityka, decyzje co do alokacji środków mogą podlegać czynnikom pozamerytorycznym, szczególnie w okresie powyborczym, gdy nowe władze obejmują stanowiska administracyjne i przystępują do realizacji swoich programów wyborczych. Wierzymy, że najlepszy operator loterii charytatywnej to organizacja prywatna, która może sama decydować o przeznaczeniu środków, zapewniając przy okazji, że wsparcie ze strony loterii uzupełnia fundusze publiczne, nie zaś je zastępuje. Materiały towarzyszące seminarium Hazard pro publico bono, Warszawa, str. 19

20 Uruchamianie loterii charytatywnej kolejne kroki Etapy tworzenia loterii charytatywnej, opisane poniżej są przedstawione w przypadkowej kolejności i stanowią omówienie orientacyjne inne działania mogą być konieczne w świetle przepisów, obowiązujących w danym kraju. 1. Złożenie wniosku o licencję a. Jakie podmioty mogą ubiegać się o licencję? Czy może to być organizacja pozarządowa, czy musi to być spółka prawa handlowego? b. Jakie warunki musi spełnić wnioskodawca? c. Jaka jest definicja loterii w świetle obowiązujących przepisów? d. Jaki organ sprawuje nadzór nad loterią, i wedle jakich wymogów? 2. Wybór operatora a. Czy istnieje operator narodowy / lokalny, któremu można by powierzyć prowadzenie loterii? 3. Wybór formatu gry (wspólnie z operatorem) a. Jaki będzie format loterii? b. Czy nadawane już są jakieś programy telewizyjne, z których mogłaby korzystać loteria? Kto jest właścicielem praw do tych programów? c. Z jakimi stacjami telewizyjnymi może współpracować loteria? 4. Przygotowanie biznesplanu (wspólnie z operatorem) a. Opracowanie struktury biznesowej. Struktura jest uzależniona od wymogów licencyjnych; w Czechach, na przykład, tylko spółki, należące w 100% do inwestorów czeskich (posiadających udziały imienne) i mające kapitał zakładowy w wysokości co najmniej EUR 3 milionów mogą ubiegać się o licencję na prowadzenie loterii. Sytuacja przedstawia się zgoła odmiennie w Szwecji, gdzie tylko organizacje non-profit mogą prowadzić loterie. 5. Pozyskanie inwestorów a. Czy projektem loterii można zainteresować jakieś fundusze venture capital, i na jakich warunkach? b. Czy istnieje możliwość pozyskania finansowania dla pierwszego etapu powstawania loterii, tzn. stadium koncepcyjnego i pracy nad biznesplanem oraz okresu oczekiwania na licencję? 6. Wybór organizacji-beneficjentów, utworzenie systemu dystrybucji środków a. Czy loteria będzie pozyskiwać środki dla konkretnego obszaru działalności charytatywnej? b. Kto będzie podejmował decyzje, dotyczące przeznaczenia środków? Kto wejdzie w skład rady nadzorczej? c. Jakie będą kryteria, obowiązujące organizacje, ubiegające się o wsparcie? W celu uzyskania dalszych informacji, prosimy o kontakt: Tatiana van Lier (Dyrektor Wykonawcza) Association of Charity Lotteries in the European Union (ACLEU) Rue du Luxembourg 47-51, 1050 Bruksela, Belgia, Tel , info@acleu.eu, Materiały towarzyszące seminarium Hazard pro publico bono, Warszawa, str. 20