Zestawienie wartości kulturowych poszczególnych miejscowości BARLOŻNO Historia Wartości przestrzenne. Wartości materialne

Transkrypt

1 Stosunkowo pogmatwana była struktura administracji kościelnej. Wszystkie parafie wchodziły w skład archidiakonatu pomorskiego biskupstwa włocławskiego ale w części należały do dekanatu gniewskiego, a w części do nowskiego. l tak do dekanatu gniewskiego należała parafia w Barłożnie (m.in. Bartożno i Mirotki), a do dekanatu nowskiego parafie w: Czarnymlesie (m.in. Czarnylas) oraz Pączewie (Pączewo t Wolental}. Po powrocie w 1466 r. ziem obecnej gminy w granice Królestwa Polskiego zmienita się przynależność administracyjna poszczególnych wsi. Cały obszar podzielono pomiędzy dwa powiaty: nowski i tczewski. W granicach tego pierwszego znalazły się: Bartożno, Mirotki i Wielbrandowo (obie przynależne do starostwa osieckiego), w granicach powiatu tczewskiego zaś znalazły się: Czarnylas, Pączewo i Wolenta! (przynależne do starostwa gniewskiego). Wiek XVI i pierwsza połowa wieku XVII były czasem bujnego rozwoju gospodarczego ziem Pomorza, w tym obszaru obecnej gminy Skórcz. Jej położenie - w niewielkiej odległości od gdańskiej metropolii, oraz innych ośrodków miejskich w Starogardzie, Tczewie, Gniewie i Nowem a także dogodne warunki do rozwoju rolnictwa sprzyjały temu procesowi. Załamanie przyszło w połowie XVII wieku wraz z początkiem długotrwałych wojen - potopu" szwedzkiego, wojny północnej ( ) i wojny siedmioletniej ( ). Towarzyszące im walki, rekwizycje i epidemie przyczyniły się do ogólnego upadku gospodarki i miały wydatny wpływ na ogólny kryzys polityczny państwa. Ten ostatni zakończył się włączeniem omawianych ziem w 1772 roku w granice państwa pruskiego w wyniku l rozbioru Polski. Cały obszar wszedł w skład powiatu starogardzkiego i rejencji kwidzyńskiej. Stan taki utrzymał się do zakończenia l wojny światowej. Początek XIX wieku przyniósł ziemiom obecnej gminy Skórcz nowe nieszczęścia. W 1807 roku na ten teren wkroczyła napoleońska Wielka Armia z wspierającymi ją oddziałami polskimi. Oprócz wyniszczających walk z wojskami pruskimi i rosyjskimi Francuzi nakładali na miejscowych kontrybucje i kontyngenty - były one wysokie i bezlitośnie ściągane. Sytuacja powtórzyła się w 1812 roku, gdy armia Napoleona ciągnęła na Rosję. Rok później wracały tą samą drogą jej nędzne resztki. Od tego momentu, przez ponad wiek, trwał ekonomiczny rozwój ziem obecnej gminy. Upowszechniła się uprawa ziemniaków i roślin pastewnych co wywołało przewrót w rolnictwie polegający na zastosowaniu płodozmianu. Wprowadzenie powszechnej uprawy koniczyny, lucerny i innych roślin pastewnych pozwoliło na rozwój hodowli bydła i owiec. Na szeroką skalę rozwinęła się uprawa tytoniu. Wydatny wpływ na rozwój gospodarczy miała poprawa i drogowej rozwój sieci komunikacyjnej oraz budowa kolei żelaznych. W roku zbudowano linię kolejową ze Skarszew przez Starogard, Skórcz do Smętowa a w 1912 roku odnogę ze Skórcza do Szlachty. Po zakończeniu l wojny światowej oraz na mocy Traktatu Wersalskiego ziemie obecnej gminy powróciły w granice państwa polskiego. Znalazły się w granicach powiatu starogardzkiego i województwa pomorskiego {ze stolicą w Toruniu). 27 stycznia 1920 roku, po z górą wieku niewoli, Skórcz i jego okolice zajęły oddziały błękitnej armii" gen. Józefa Hallera. Nastąpił powolny rozwój ekonomiczny, hamowany z jednej strony przez ogólny kryzys a z drugiej przez działania niemieckie, utrudniające integrację z resztą kraju. Proces ten przerwała II wojna światowa. Walkę z okupantem prowadziła organizacji Gryf Pomorski" oraz oddziały Armii Krajowej - sprzyjały temu rozlegle kompleksy leśne w południowej części obecnej gminy. Ziemie obecnej gminy Skórcz powróciły w granice Polski w marcu 1945 roku. Włączono je do odtworzonego powiatu starogardzkiego i województwa gdańskiego. W ramach reformy administracyjnej z 1975 roku zlikwidowano, na 23 lata, powiat starogardzkt. Po ostatniej reformie z 1998 roku, powiat ponownie przywrócono włączając do niego obszar gminy Skórcz, obie jednostki zaś znalazły się w granicach województwa pomorskiego ze stolicą w Gdańsku. Zestawienie wartości kulturowych poszczególnych miejscowości BARLOŻNO Historia. Dawne nazwy: 1354 r. - Schenkenberg (nazwa pochodzi od nazwiska komtura grudziądzkiego Ditricha von Schenkenberg}, 1510 r. - Barlusno, 1570r. - Schenberg alias Barlusznie, 1584 r. - Bartożno, 1942 r. - Meiersdorf, Schenkenberg, 1944r.-8arloschno. Wartości przestrzenne. Wieś placowa położona na silnie falistej wysoczyżnie dyluwialnej, w płytkiej dolince strugi, dopływu rzeki Liski, z dwoma stawami o obszarze 0,25 ha. W środkowej części wsi kościół z dawnym przykościelnym cmentarzem, w południowo -zachodniej części zespół dawnej mleczarni, we wschodniej kilka większych gospodarstw rolnych. Dawne folwarki leża poza wsią jeden ok. 0,5 km w kierunku południowym, przy drodze do Mirotek, drugi ok.1 km na północny zachód, w pobliżu drogi do Wielbrandowa. We wsi cmentarz parafialny, katolicki, usytuowany na południowy wschód od kościoła. Wartości materialne. Najcenniejszym obiektem jest kościół parafialny z XV - XVIII w. Zachowały się domy z końca XIX w, i początku XX wieku - budynek poczty, zabudowania mleczarni, budynek plebani, murowane budynki mieszkalne i gospodarcze oraz domy - kamienice dwukondygnacyjne z półpłaskirn dachem. Zachowały się domy murowane o tradycyjnej zabudowie z dachami dwuspadowymi, kryte dachówką.

2 Nieliczne zagrody o najstarszej metryce, usytuowane ścianą boczną do drogi, stoją w najbliższym otoczeniu kościoła. Dawne folwarki uległy dużym przekształceniom, zachował się budynek dworu (d. majątek rodziny Baltów, przy drodze do Mirotek) otoczony kilkoma drzewami istniejącego niegdyś parku. Wartości kultury niematerialnej. Do dziś żyją w opowieściach Barłożna wspomnienia o jednym ze szlaków napoleońskich na Moskwę, który prowadził m. in. przez Osiek - Czarne - Mirotki - Barłożno - LipiąGórę - Gniew i dalej... We wsi zachowały się dwie kapliczki, jedna przy drodze prowadzącej do cmentarza, druga w niezwykle urokliwym miejscu, na niewielkim wyniesieniu w rozwidleniu dróg do Kierwaldu i Morzeszczyna. W 1979 r. postawiono we wsi obelisk ku czci ofiar terroru hitlerowskiego, w latach zostało zamordowanych 22 Polaków z Barlożna i okolic. Miejsca pochówku również pełnią ważną rolę w życiu codziennym mieszkańców, groby są zadbane i otaczane czcią, zieleń cmentarna zachowana. Zachowała się kronika szkolna sięgająca zapiskami 1876 roku. Kultywowane są spotkania rodzinne dawnych rodów - potomków właścicieli majątków. Stan Zachowania. Zachował się układ przestrzenny wsi ze śladami wsi placowej. Kościół i jego najbliższe otoczenie zachowane i zadbane. Najstarsze zabudowania wiejskie uległy przekształceniom lub zostały rozebrane, a w ich miejscu powstają nowe domy nie zawsze dostosowane do całości zabudowy historycznej, co stwarza pewien chaos architektoniczny. Stan techniczny budynków przemysłowych jest zły i wymaga renowacji. Dawne folwarki, od 1949 r. Państwowe Gospodarstwa Rolne, uległy dużym przekształceniom i dewastacji. Wjeżdżając do wsi od strony Mirotek na pierwszym planie ukazuje się niedobra architektura drugiej połowy XX wieku - architektura domów mieszkalnych pracowników PGR -owskich i budynków gospodarczych. Zachował się dwór z dawnego założenia dworsko - folwarcznego (rodziny Boltów), otoczony mocno przerzedzoną parkową zielenią. Jeszcze kilka lat temu istniał przy dworze park, ale drzewa zostały wycięte w 1997 roku. Dawne założenie folwarczne Frosta, do którego należała pobliska cegielnia, zostało całkowicie zniekształcone. CZARNYLAS Historia. Dawne nazwy: Swartzirrwalde, Czarniłas, Czarnylas Schwarzwald. Wartości przestrzenne: Wieś zabudowana na planie nieregularnym, z zabudową rozproszoną (po parcelacji majątku w 1923 r. i 1945 r), na lekko falistej wysoczyżnie morenowej. Kościół usytuowany przy drodze Czarnylas - Pączewo, po jej południowej stronie. W płd.- wschodniej części wsi w rozwidleniu dróg do Wlk. Bukowca i Wolentala jest cmentarz katolicki. Dawne założenie dworsko - folwarczne leży po zachodniej stronie wsi, Do wsi należy osada Któtnik, która była związana dawniej z folwarkiem. Wartości materialnej. Ważnymi obiektami zabytkowymi są zabudowania dawnego założenia dworsko - folwarcznego, pałac z parkiem, gorzelnia, budynki gospodarcze. Kościół posiada dużą wartość historycznątradycja miejsca od XIV wieku, po pożarze w 1922 r. odbudowany. Ponadto we wsi zachował się budynek szkoły z lat 20, XX w, stara szkoła spłonęła w 1922 r, oraz kilka budynków murowanych z końca XIX i początku XX wieku. Wartości kultury niematerialnej. Zachowała się kronika szkolna założona w 1895 r., a w niej zapiski o dawnych wychowankach, mieszkańcach wsi, rn. innymi o Józefie Łobodzkim i Franciszku Kurowskim. Zachowały się dawne miejsca pochówku - groby na cmentarzu przykościelnym założonym w pół. XIX w., a na cmentarzu parafialnym grób twórcy ludowego Juliana Milewskiego, Stan zachowania. Stan zachowania zabudowy historycznej we wschodniej części wsi z kościołem, zagrodami i szkołąjest dosyć dobry. Teren dawnego założenia dworsko - folwarcznego uległ ogromnym przekształceniom. Pałac z otaczającym parkiem został zdewastowany, dawne budynki gospodarcze folwarczne są w złym stanie technicznym, a ponadto otoczone niedostosowaną do całości architekturą PGR - owską 2 połowy XX wieku, zakłóciły w znacznym stopniu Obraz pierwotnego stanu w/w zespołu. Po rozparcelowaniu majątku w 1945 roku wieś została połączona w jedną całość, natomiast zachowały się elementy dawnego podziału i pierwotnego układu przestrzennego istniejących obok siebie wsi i folwarku. MIELNICZKI Historia. Dawne nazwy: Mieliczek, Militschek, Jest to niewielka osada nad rzeką Milicą. Istniała już w 1790 roku - dwie zagrody. W latach 80. XIX wieku posiadała trzy chłopskie gospodarstwa i jedno zagrodowe. Mieliczki należały do parafii Skórcz (ewangelickiej i katolickiej), sądu okręgowego w Starogardzie Gdańskim i szkoły w Mirotkach. W1868 r. wieku osada posiadała ok, 343 morgi ziemi, 71 mieszkańców. 9 dymów Wartości przestrzenne. Mielniczki leżą na polanie śródleśnej otoczone Borami Tucholskimi, ok. 0,5 km na północ biegnie linia kolejowa. Osada zabudowana po obu stronach drogi, układ ulicowy. Wartości materialne. Zachował się jeden dom mieszkalny szachulcowo - drewniany o tradycyjnej formie budownictwa ludowego, pozostała zabudowa mocno przekształcona lub nowa. Wartości kultury niematerialnej. W lesie ok. 1 km od wsi znajduje się zbiorowa mogiła w miejscu każni rozstrzelanych Polaków w okresie II wojny światowej. Stan zachowania. Zachowany został układ przestrzenny, nowe obiekty murowane powstają na miejscu dawnej zabudowy drewnianej oraz na nowych siedliskach wzdłuż drogi w kierunku północnym zachowując ciągłość układu ulicowego.

3 MIROTKI Historia. Dawne nazwy; 1507 r- Myrothkj, kasz.- Mjrotki, niem -Mirotken, 1942 r.- Kirschdorf, gwar.- Mniernotki. Wartości przestrzenne. Wieś o układzie ulicowym, leży przy głównej drodze Skórcz - Smętowo Graniczne, w południowej części zabudowania dawnego majątku ziemskiego. Na południowy zachód od zwartej zabudowy wiejskiej dawna osada tartaczna i młyńska - Gapica i przysiółek Puskowie. Na całym terenie gminy wiejskiej zabudowa rozproszona, zabudowania jedno lub wielozagrodowe. Wartości materialne. We wsi zachowały się domy murowane z przełomu XIX/XX wieku o różnorodnej architekturze. Ciekawy jest budynek szkoły, odmienny od typowych szkół budowanych na początku wieku we wsiach kociewskich i kaszubskich. Zachował się zespół budynków dworca kolejowego. W dawnej osadzie młyńskiej i tartacznej - Gapica, istnieje jeszcze kilka zagród z drewnianymi domami mieszkalnymi. Wartości kultury niematerialnej. Zachowały się wspomnienia przekazywane przez ludowych gawędziarzy o mieszkańcach wsi, którzy odegrali ważną role w okresie zaborów, m. innymi Jan Górski, Bolt, Nagórski. Żywe są wspomnienia o emigrantach, którzy osiedlili się w Teodoro w Brazylii, zachowały się listy z 1874 r. o trudnym położeniu i dużej śmiertelności wśród emigrantów, wielu z nich było z powiatu starogardzkiego. Stan zachowania. Zachował się układ przestrzenny najstarszej części wsi, zespół zabudowań szkolnych i zespół budynków dworca kolejowego. Nieliczne obiekty we wsi pozostały w niezmienionym kształcie, zabytkowe domy mieszkalne są w stanie ruiny bądź w trakcie przebudowy. Po przejęciu majątku przez bazę traktorowe - maszynową w poważnym stopniu zniszczono dawny zespól dworsko - folwarczny. Osady należące do wsi Mirotki GAPICA przysiółek, wcześniej zwany Gapia Góra, w 1938 r, było 281 mieszkańców i 39 budynków mieszkalnych. Gapica wraz ze wsią Leśna Jania i osadą Leśna Jania tworzyły kompleks miejscowości pod wspólną nazwa Leśna Jania. Zachowało się kilka zagród z domami mieszkalnymi drewnianymi. Tartaku i zabudowań tartacznych już nie ma, dominuje zabudowa nowa, na starych siedliskach nielicznie zachowane budynki gospodarcze, domy mieszkalne nowe. CZARNE leśnictwo, zwane d. Czarnsee, Scharnow, istniało już w XVIII w, leży przy północnym krańcu jeziora Czarne, na polanie leśnej. W 1938 r. należała do nadleśnictwa Drewniaczki i gromady Mirotki - jeden budynek mieszkalny i gospodarczy leśniczego, obszar 12 ha. W okresie międzywojennym osada zauważona została przez Orłowicza.. W lalach 60. XX w. przekształciła się w ośrodek wczasów leśnych dla myśliwych (w szczególności dla obcokrajowców). MIRYCE Historia. Pochodzenie i powstanie nazwy wsi Miryce nie zostało dostatecznie wyjaśnione. W literaturze przedmiotu podaje się, że w 1341 Krzyżacy przenieśli miejscowość Miryce (z Mirotkami) na prawo chełmińskie". Wydaje się mało prawdopodobne, by wieś Miryce istniała w XIV wieku. Mogła tu zajść pomyłka w odczytaniu dokumentu, przypuszczalnie chodziło tylko o wieś Mirotki. Na mapie topograficznej z lat nie widnieją w tym miejscu żadne zabudowania o nazwie Miryce poza folwarkiem Oiszewik. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego z lat również nie podaje nazwy Miryce, Miritz czy Mirzyce. W literaturze przedmiotu podaje się, że na przełomie XVIII/XIX wieku właścicielem majątku Miryce była rodzina niemieckiego pochodzenia Bade, pożar dwukrotnie strawił zabudowania, w związku z czym właściciel sprzedał majątek w 1903 roku. W1909 roku majątek został rozparcelowany przez niemiecką komisję kolonizacyjną i zasiedlony rodzinami niemieckimi, które w lutym 1945 roku opuściły wieś. Wartości przestrzenne. Wieś ulicowa zabudowana po obu stronach drogi regularnie wytyczonej między dwoma głównymi raktami Barłożno - Skórcz i Stara Jania - Skórcz. W południowej części dawne założenie dworsko - folwarczne z reliktami cmentarza na terenie parku dworskiego. Przy głównej drodze ze Skórcza do Mirotek zabudowania wzdłuż drogi z początku XX wieku, zwane przed 1945 rokiem Kolonia- nazwa pochodzi od osadników niemieckich, którzy przybyli tu na pocz. XX wieku. Wartości materialne. Zachowały się nieliczne obiekty dawnego założenia folwarcznego, kilka zagród w najbliższej okolicy d. *?fwarku z charakterystycznymi domami mieszkalnymi, z czerwonej i białej cegły, z dachami dwuspadowymi lub półtora ondygnacyjne z dachem półptaskirn. W części północnej zagrody z początku XX wieku {fot. nr 33). Przy głównej drodze do Mirotek kilka zagród z domami murowanymi i drewnianymi. Stan zachowania. Zespół dworsko - folwarczny zniszczony, park zaniedbany. Zagrody w najbliższym otoczeniu d. założenia dworsko - parkowego zachowane i zadbane, w części północnej budynki w zagrodach zachowane, ale mocno zaniedbane i w złym stanie technicznym. Wśród zwartej zabudowy niewielka ilość nowych domów. Zabudowania przy głównej szosie do Mirotek (tzw. Kolonia) w większości nowe lub znacznie przekształcone, zachowane pojedyncze zagrody z pierwszej połowy XX wieku. PĄCZEWO Historia. Dawne nazwy; 1352r. - Ponczewo, XIV w. - Panschow, Panzau, Ponczau, 1653r. - Pączewo, niem. - Ponschau, Reichsfelde, Ponschau.

4 Wartości przestrzenne. Wieś o czytelnym układzie placowym, leży nad głębokim wąwozem, którym płynie lewobrzeżny dopływ rz. Węgiermucy. Zespół kościelny stanowi najstarszą część wsi, po południowej stronie drogi duża zagroda (majątek?), w zachodniej części zespół dworca kolejowego. Późniejszy rozwój przestrzenny wsi uwarunkowany został urozmaiconą rzeźbą terenu. Duże chłopskie zagrody od polowy XIX wieku zakładane były poza wsią na tzw. wybudowaniach po parcelacji już w 2 połowie XIX w. Wartości materialne. Najcenniejszym obiektem we wsi jest kościół parafialny. W najbliższym otoczeniu kościoła zachowała się zabudowa zagrodowa średniej wielkości, domy murowane z czerwonej cegły, czasami z oszalowanymi ścianami bocznymi o tradycyjnej formie budownictwa wiejskiego. We wschodniej części wsi budynek szkoły i zagrody z początku XX wieku. W zachodniej części wsi zespól budynków dworcowych - dworzec, domy mieszkalne i gospodarcze. W centrum wsi występują domy mieszkalne o charakterze małomiasteczkowym. Wartości kultury niematerialnej. Zachowa) się akt darowizny z 1653 r. księcia Alb. Stanisława Radziwiłła. Na cmentarzu w Pączewie znajduje się kilka zbiorowych mogił - groby ofiar terroru hitlerowskiego z podobozu Sztutowa. Wśród mieszkańców znane są legendy o zdarzeniach i ludziach ze wsi Pączewo przekazywane następnym pokoleniom. Stan zachowania. Ogólny stan zachowania dobry, zabytkowy układ przestrzenny wsi czytelny. Kościół zadbany, otoczenie kościoła wymaga uporządkowania, dawne drewniane domy po zachodniej stronie kościoła nie istnieją opustoszały teren wymaga zagospodarowania. W dobrym stanie zachował się cały zespół dworca kolejowego łącznie z budynkami w najbliższej okolicy (poczta i domy mieszkalne z tego samego okresu budowy). Stan techniczny najstarszych budynków w środkowej części wsi nie jest najlepszy. Wiele domów o wartości historycznej i tradycyjnej formie zabudowy zostało zmodernizowanych lub całkowicie przekształconych. RYZOWI E Historia. Nazwa pochodzi od nazwiska właściciela Russ, dawniej zwany Riisshof. Folwark założony został w 1857roku. Wartości przestrzenne. Zespół dworsko - folwarczny oddalony jest od Skórcza ok. 1 krn w kierunku południowo - wschodnim, przy drodze prowadzącej do osady Mielniczki. Po wschodniej stronie drogi usytuowane były dwór z parkiem i budynki gospodarcze folwarczne, po zachodniej cegielnia. Na północ od zabudowań folwarcznych założono cmentarz w 1852 r. Wartości kultury niematerialnej. Miejsce pochówku - cmentarz założony w 1852 r. W Ryzowie postawiono w 1983 r. obelisk z tablicą pamiątkową ku czci ofiar terroru z okresu ii wojny światowej zamordowanych w latach Stan zachowania. Układ przestrzenny uległ poważnym przekształceniom. Zachowało się kilka budynków oraz zieleń parkowa. W założeniu dworsko - parkowym powstały nowe, niedostosowane do historycznej zabudowy obiekty. WIELBRANDOWO Historia. Dawne nazwy: 1402-Hildenbrandsdorf, 1507-Wyelbiondowo, 1534-Wielbrądowo, Wielbrandowo Wartości przestrzenne. Dawna wieś placowa o zanikającym układzie na skutek braku zasiedlenia pustych historycznych siedlisk. Zabudowana jest południowa część głównej drogi, po północnej brak zagród. W południowo -wschodniej części dawny, niewielki majątek, potem Państwowe Gospodarstwa Rolne. Na początku i na końcu wsi ciekawe kapliczki. Wartości materialne. Zachowało się kilka zagród z początku XX wieku, dwie kapliczki murowane z XIX i początku XX wieku. Wartości kultury niematerialnej. Tablica pamiątkowa na murze szkoły ku czci Franciszka Gracza, działacza w walce o polskość przeciwko germanizacji na Kociewiu, zamordowanego przez esesmanów w 1939 r. W Wielbrandowie urodził się Jakub Fankidejski, członek Towarzystwa Naukowego w Toruniu i współpracownik Słownika geograficznego Królestwa Polskiego. Stan zachowania. Wieś w stanie zaniku, od początku XX wieku postępowało wyludnianie wsi. Po północnej stronie drogi brak śladów dawnych siedlisk zagrodowych i wewnętrznych dróg wiejskich. Zachowały się relikty dawnego majątku, (późniejszego PGR -u) w południowej części wsi. Po południowej stronie drogi niewielka ilość zagród z budynkami zniszczonymi lub przekształconymi. W północnej części wsi w rozwidleniu dróg powstaje nowa zabudowa dużych zagród wiejskich. WIELKI BUKOWIEC Historia. Dawne nazwy: Bukowiec, Buckowietzk.XVIIl w.- Bukowicz, Bukowica, Gross Bukowitz, Wielki Bukowiec, Piątki. Wartości przestrzenne. Wieś o układzie przestrzennym ulicowym rozwiniętym wzdłuż ulic bocznych, leży

5 przy szosie z Pączewa do Wdy na lekko falistej wysoczyżnie morenowej. We wschodniej części wsi zabudowania wzdłuż dróg do wsi Wolental, Czarnylas j Nowy Bukowiec, W rozwidleniu dróg do Wolentala i Czarnegolasu kapliczka, przy wyjeździe ze wsi w kierunku zachodnim przydrożny krzyż. Wartości materialne. Zachowało się wiele budynków mieszkalnych i gospodarczych z końca XIX i początku XX wieku, przeważają domy średniej wielkości, murowane, a także kilka drewnianych o tradycyjnej formie budownictwa wiejskiego. Wartości kultury niematerialnej. W centrum wsi w murowanej przydrożnej kapliczce z 1946 r. znajduje się figura Madonny, drewniana, polichromowana z 1 połowy XVIII wieku, uratowana z pożaru wsi. jaki miał miejsce w 1871 r. Około 0.5 km na północ -ć wsi jest cmentarz pocholeryczny. na którym prawdopodobnie spoczywają prochy żołnierzy francuskich (1812 r). Stan zachowania. Układ przestrzenny wsi wraz zabytkową aleją zachował się w bardzo dobrym stanie. Zabudowa historyczna w większości zachowana. Domy mieszkalne częściowo zmodernizowane, sporadycznie występują nowe budynki mieszkalne wśród " sferycznej zabudowy. Na peryferiach wsi powstaje nowa, nieciekawa zabudowa zagrodowa, Od strony zachodniej zachował się fragment starej drogi brukowanej. Osady należące do wsi Wielki Bukowiec. Bojanowo osada leśna. Dawna nazwa Neubwch r. -leśnictwo państwowe w nadleśnictwie Drewniaczek, jeden budynek lieszkalny, 6 mieszkańców r. - gm. l par. ew. Skórcz, gromada Wlk. Bukowiec, par. kat. Czamylas, nadleśnictwo I -s,vniaczek, leży w pobliżu szosy Wlk. Bukowiec - Ocypel. Drewniaczki osada leśna. Dawne nazwy: Drewniczek, Wilhelmswalde r- osada leśna, dwie zagrody, należała do rewiru esnegonowe. W1868 r. nadleśnictwo utraciło znaczną część obszaru leśnego, utworzono nowe nadleśnictwo Błędno. W 1885 r. ccwód dworski obejmował Itwa Czarne, Drewniaczek, Hamer, Karcznia, Kałębnica, Laski i Zajączek, obszar wynosi! 6897 ha, ^idności 76 w tym w nadl. Drewniaczek 18. W1921 raku nadleśniczówka Drewniaczek łącznie z leśniczówką Kalębnicą liczyła 3ó mieszkańców i 3 budynki mieszkalne. Lata 30. XX wieku os, leśna Drewniaczek - mieszkańców24, budynków mieszkalnych 3 dwa gospodarstwa rolne deputatowe nadleśniczego i leśniczego, należała do grom. Wielki Bukowiec r.- toczyły się na lecenie osady walki między wojskami niemieckimi i radzieckimi o zabudowania nadleśnictwa Drewniaczki. Zachował się budynek nadleśnictwa (fot. nr 56), niewielki ogród ozdobny i zabudowania gospodarcze. Zachowała się aleja lipowo - dębowa na długości : ^0 m od skrzyżowania szos w byłym nadl. Drewniaczki - przypuszczalnie posadzona przez wojsko Napoleona. Nowy Bukowiec osada. Dawne nazwy: Piątki ał. Bukowiec, Nowy Bukowiec, Neu Bukowitz r. - osada powstała na gruncie leśnyrn Drewniaczki, zabudowa rozproszona, leży na falistej wysoczyźnie morenowej, na krawędzi Borów Tucholskich od strony zachodniej., po wschodniej stronie dolina małego dopływu rz. Węgiermucy - torfowiska i łąki podmokle r. 134 mieszkańców, "938 r mieszkańców, 21 budynków mieszkalnych, szkoła 1-klasowa. Obecnie zabudowania w zagrodach nowe lub przebudowane. WOLENTAL Historia. Dawne nazwy: 1414r.-Wonnental, 1521r.-Vonthal, 1790r.-Wollenthal. Wartości przestrzenne. Układ przestrzenny wsi wielodrożny, zabudowana wzdłuż dwóch równoległych ulic, w północno - wschodniej części dawne założenie dworsko - folwarczne założone ok. pół. XIX w. Po wschodniej stronie granicę między Wolentalem a Wielbrandowem wyznaczała rzeka Węgiermuca, która przed setkami lat, w miejscu obecnych tak stanowiła jezioro. Wartości materialne. Zachował się budynek szkoły z 1915 roku, pozostałości dużej zagrody chłopskiej z zachowanymi budynkami gospodarczymi (obok szkoły), kilka zagród średniej wielkości z początku wieku w południowej części wsi, pojedyncze domy o tradycyjnej zabudowie. Wartości kultury niematerialnej. W1982 r. postawiono obelisk z tablicą pamiątkową ku czci ofiar terroru okresu II wojny światowej , mieścił się tu starogardzki oddział więzienia pracy przymusowej. Stan zachowania. Dwór spalony został w czasie działań wojennych w 1945 roku. Zachował się park podworski zdewastowany, teren dawnego założenia folwarcznego przekształcony. Wieś zachowała w miarę czytelny układ przestrzenny, struktura przestrzenna zachowana w stanie szczątkowym. Domy o tradycyjnych formach budownictwa wiejskiego w większości przeksztalcone, zmodernizowane, często na starych siedliskach posadowione nowe budownictwo o charakterze niespójnym i kontrastującym z pierwotnym układem zabudowy. Charakterystyka współczesnego procesu transformacji środowiska. Zmiana ustroju politycznego po II wojnie światowej miała ogromny wpływ na proces przekształcania środowiska kulturowego. To co trwało przez setki lat, zostało nagle zniszczone w ciągu niespełna 50 lat. Zmienił się krajobraz kulturowy wsi. W gminie Skórcz, podobnie jak w całej Polsce, ziemię po istniejących wcześniej folwarkach i większych majątkach ziemskich częściowo rozparcelowano, a na pozostałej części zakładano Państwowe Gospodarstwa Rolne, Rozprzestrzeniła się w sposób kntrolowany zabudowa rozproszona, która miała miejsce już pod koniec XIX i na początku XX wieku np, osada Andersy przy Pączewie, Nowy Bukowiec, Boraszewo, czy zabudowa wzdłuż drogi przy wsi Miryce zwana dawnej Kolonia. Zmienił się krajobraz kulturowy gminy jak i poszczególnych wsi. Postępuje proces wyludniania dawnych, o

6 średniowiecznym rodowodzie wsi np. Wielbrandowo, Czarnylas. Nowa zabudowa mieszkaniowa i przemysłowa la! powojennych, również zmieniła dawny, harmonijny wygląd wsi. Charakterystyka historycznie ukształtowanych układów osadniczych wsi i ich wartości kulturowych 1. Na terenach gminy znajdują się dwa obiekty zabytkowe, ujęte w rejestrze Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, są to: Tabela nr 2 Lp. Miejscowość Obiekt Nr rej. Uwagi 1 Barłożno Kościół parafialny p.w. św. Marcina z XIV - XV 233/Ndn r w. Przebudowany w 1725 roku. 2 Pączewo kościół filialny p.w. Najśw. Marii Panny 240/N dn r 2. Obok chronionych obiektów zabytkowych, teren gminy obfituje liczne budowle o walorach kulturowych, nie znajdujące się w rejestrze Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Zostały odnotowane na tak zwanych listach adresowych ewidencji konserwatorskiej. Zagrożenia środowiska kulturowego Dużym zagrożeniem dla środowiska kulturowego jest dalszy rozwój zabudowy rozproszonej przy jednoczesnym wyludnianiu wsi historycznych. Zniszczone zespoły dworsko - parkowe i zabudowania przemysłowe dawnych folwarków przez długoletnią działalność Państwowych Gospodarstw Rolnych stoją opustoszałe, z braku nadzoru i pieniędzy popadają w całkowitą ruinę. Zagrożeniem z jednej strony jest brak funduszy na rewaloryzację obiektów zabytkowych, z drugiej zaś nowa zabudowa z lat 90. XX wieku, która niekorzystnie wpłynęła na ogólny obraz historycznych wsi. Domy o tradycyjnych formach budownictwa wiejskiego często przekształcone, zmodernizowane, a posadowiona na starych siedliskach nowa zabudowa kontrastuje z pierwotnym układem zabudowy