Postępowania zabezpieczające

Transkrypt

1 Postępowania zabezpieczające I. Charakter prawny i funkcja postępowania zabezpieczającego Postępowanie zabezpieczające jest postepowaniem pomocniczym w stosunku do postepowania rozpoznawczego, ponieważ umożliwia zaspokojenie wierzyciela dochodzącego swoich roszczeń w ramach postepowania rozpoznawczego. Jak wskazał Sąd Najwyższy postępowanie zabezpieczające ma co do zasady incydentalny i służebny charakter względem postępowania rozpoznawczego (post. SN z r.; V CZ 105/12; Legalis). W postępowaniu zabezpieczającym wydawane są co prawda postanowienia kształtujące sytuację prawną (tzw. zabezpieczenie nowacyjne), mają one jednak charakter tymczasowy, normują sytuacje jedynie do czasu wydania prawomocnego merytorycznego rozstrzygnięcia w sprawie lub do czasu zmiany okoliczności stanowiących podstawę wydania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia. Postępowanie zabezpieczające pełni również funkcje ochronną, gdyż jego przeprowadzenie na w przyszłość urzeczywistnić cel postępowania rozpoznawczego. Funkcja ochronna tego postępowania wyraża się albo w zabezpieczeniu wykonalności i skuteczności orzeczenia sądowego, które ma zostać wydane w postępowaniu rozpoznawczym, albo w tymczasowym antycypacyjnym zaspokojeniu roszczeń. Jeżeli chodzi o charakter prawny postępowania zabezpieczającego, to należy wskazać na następujące trzy elementy: 1. samodzielność postępowanie zabezpieczające jest uregulowane jako odrębna część postępowania cywilnego, stanowi samodzielny, niezależny od postępowania rozpoznawczego rodzaj postępowania. Postępowanie zabezpieczające stanowi pomost pomiędzy postępowaniem rozpoznawczym a postepowaniem egzekucyjnym Na samodzielność tego postępowania wskazuje również odmienność ochrony prawnej. Celem podkreślenia samodzielności postępowania zabezpieczającego wprowadzono odmienne niż w postepowaniu rozpoznawczym czy egzekucyjnym oznaczenie podmiotów uczestniczących w tym postepowaniu, jest to uprawniony oraz obowiązany. 2. tymczasowość postanowienia w tym postępowaniu normują sytuacje prawną jedynie do czasu wydania prawomocnego rozstrzygnięcia w sprawie lub zmiany okoliczności uzasadniających wydanie postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia. 1

2 3. akcesoryjność postępowanie zabezpieczające umożliwia zaspokojenie roszczeń lub realizacje praw po wydaniu prawomocnego rozstrzygnięcia w sprawie; może być prowadzone przed, w trakcie i po zakończeniu postępowania rozpoznawczego Na gruncie przepisów zawartych w art. 730 i n. KPC można wskazać, że celem udzielenia zabezpieczenia jest zwiększenie skuteczności postępowania cywilnego poprzez zapewnienie, że pomimo upływu czasu koniecznego dla rozstrzygnięcia sprawy możliwe będzie osiągnięcie zamierzonych przez stronę celu tego postępowania (post. SA we Wrocławiu z r., I Acz 530/12, Legalis). Z celu jaki akcesoryjnego charakteru postępowania zabezpieczającego wynika, że nie można prowadzić postępowania zabezpieczającego bez równoległego prowadzenia postępowania rozpoznawczego. Jeżeli zabezpieczenie zostało udzielone przed wszczęcie m postępowania rozpoznawczego sąd może wyznaczy termin na wszczęcie postępowania rozpoznawczego. Jeżeli nie będzie możliwe prowadzenia postępowania rozpoznawczego to postępowania zabezpieczające upadnie, stosowanie do art. 744 KPC. II. Zakres podmiotowy i przedmiotowy postępowania zabezpieczającego Z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia może wystąpić każda strona lub uczestnik postępowania (art KPC). W procesie z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia może wystąpić powód, pozwany, jak i interwenient uboczny. W postępowaniu nieprocesowym z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia może wystąpić nie tylko uczestnik, ale także zainteresowany. W każdym z tych postępowań z wnioskiem takim może wystąpić również prokurator oraz Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Praw Pacjenta. W przypadków spraw dotyczących ustalenia istnienia stosunku pracy z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia mogą występować inspektorzy pracy, zaś w sprawach o ochronę interesów konsumentów również powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów. Przedmiot zabezpieczenia jak wynika z art KPC stanowi to, co w toku postepowania zabezpieczającego będzie przedmiotem czynności związanych z przeprowadzeniem zabezpieczenia, czyli roszczenie. Analizując natomiast art. 730 KPC należy wskazać, że zabezpieczenie może zostać udzielne w każdej sprawie cywilnej, nie tylko w sprawach o roszczenie, przedmiotem zabezpieczenia może być więc także prawo. Z brzmienia tego przepisu wynika również, że udzielenia zabezpieczenia może żądać bez względu na to, czy przyszłe orzeczenie rozstrzygające sprawę będzie wykonalne, czy tylko skuteczne. W tym miejscu warto wskazać, że Sąd Najwyższy przyjął, że dopuszczalne jest 2

3 zabezpieczenie roszczenia o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników spółki z organiczną odpowiedzialnością przez zawieszenie postępowanie rejestracyjnego dotyczącego wpisu zmiany na podstawie tej uchwały (uchw. SN z r., III CZP 49/10, Legalis). Udzielenie zabezpieczenia uzależnione jest od spełnienia warunków: formalnych, dopuszczalności, jak i zasadności zabezpieczenia. Warunki formalne Wniosek o wszczęcie postępowania zabezpieczającego powinien spełniać wymogi formalne, do których należy zaliczyć: - wymogi formalne przewidziane dla pisma procesowego (art. 126 i n. KPC w z art KPC) - wskazanie sposobu zabezpieczenia, a gdy sprawa dotyczy zabezpieczenia roszczeń pieniężnych wskazanie także sumy zabezpieczenia, która nie może być wyższa od dochodzonego roszczenia liczonego wraz z odsetkami do dnia wydania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia oraz z kosztami wykonania zabezpieczenia. Suma ta może jednak obejmować także przewidywane koszty postępowania (art KPC). - uprawdopodobnienie okoliczność uzasadniających wniosek Wskazanie sposobu zabezpieczenia jest konieczne z uwagi na obowiązującą w postępowaniu zabezpieczającym zasadę związania sądu treścią wniosku o udzielenie zabezpieczenia i odpowiada podobnym celom jak dokładne oznaczenie w pozwie dochodzonego żądania (art pkt 1 KPC) (wyrok SA w Lublinie z r., sygn. akt I ACa 408/13, Legalis). Wskazanie sposobu zabezpieczenia w sprawach dotyczących roszczeń pieniężnych polega na wymienieniu środka wskazanego w art. 747 i nast. k.p.c. Nie jest wykluczone wskazanie przez uprawnionego dwóch lub więcej sposobów zabezpieczenia w sposób alternatywny lub ewentualny. Wówczas sąd, kierując się treścią art k.p.c., powinien zastosować taki sposób, który uprawnionemu zapewni należytą ochronę, a jednocześnie nie obciąża obowiązanego ponad potrzebę (post. SA we Wrocławiu z r., sygn. akt I ACz 196/12, Legalis). Jeżeli wniosek o udzielnie zabezpieczenia składany jest przed wszczęciem postępowania cywilnego, dodatkowo we wniosku należy przedstawić przedmiot sprawy. Jeżeli wniosek o udzielenie zabezpieczenia nie będzie opowiadał warunkom formalnym, zastosowanie znajdą ogólne reguły przewidziane w przepisie art. 130 i n. w zw. art KPC. 3

4 Stosownie do art. 68 KSCU wniosek o udzielenie zabezpieczenia, jak i wniosek o zmianę lub uchylenie postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia podlega opłacie w wysokości 40 zł w przypadku zabezpieczenia roszczeń niemajątkowych lub 100 zł przy roszczeniach majątkowych. Jeżeli wniosek o udzielenie zabezpieczenia składany jest w piśmie rozpoczynającym postępowania opłat tych nie pobiera się. I tak jeżeli wniosek o udzielenie zabezpieczenia nie został należycie opłacony, o złożył go adwokat, radca prawny lub rzecznik patentowy w toku postępowania, to podlega on zwrotowi bez wzywania do uzupełnienia. Wniosek taki podlega konwalidacji na zasadach ogólnych. Warunki dopuszczalności Skoro zgodnie z art. 730 KPC jedynie w sprawach podlegających rozpoznaniu przez sąd powszechni lub sąd polubowny możliwe jest udzielenie zabezpieczania, to przed udzieleniem zabezpieczania sąd powinien ustalić istnienie przesłanek dotyczących po pierwsze sądu (tj. dopuszczalność drogi sądowej, jurysdykcji krajowej, zapisu na sąd polubowny) a po drugie strony (tj. zdolności sądowej, procesowej oraz właściwej reprezentacji). W przypadku stwierdzeniami, że wskazane przesłanki nie istnieją, sąd powinien wydać postanowienie o odrzuceniu wniosku. Postanowienie to podlegać będzie zaskarżeniu, w drodze zażalenia stosownie do art. 394 i n. w zw. art KPC. Warunki zasadności zabezpieczenia Do warunków zasadności udzielenia zabezpieczania należy zaliczyć po pierwsze uprawdopodobnienie roszczenia a po drugie uprawdopodobnienie interesu prawnego. Uprawdopodobnienie stanowi jedynie surogat dowodu zwolniony od ścisłych formalności dowodowych, co znajduje swój normatywny wyraz w treści art. 243 KPC. Uprawdopodobnienie nie daje więc pewności co do prawdziwości twierdzeń o istnieniu konkretnego roszczenia, lecz pozwala jedynie przyjąć, iż jest ono prawdopodobne. W postępowaniu zabezpieczającym strona nie musi więc udowodnić istnienia roszczenia, a sąd na tym etapie nie rozstrzyga sprawy merytorycznie. Uwiarygodnienie roszczenia nie wymaga przedstawienia na tym etapie postępowania niepodważalnych dowodów na okoliczność, że roszczenie jest usprawiedliwione. Należy więc przyjąć, że roszczenie jest uprawdopodobnione, jeżeli istnieje wiarygodna szansa na jego istnienie. Niewątpliwie jednak wniosek o udzielenie zabezpieczenia może się nie ostać w świetle głębszej analizy stanu faktycznego i prawnego, co jednak nie ma wpływu na ocenę zasadności udzielenia zabezpieczenia. Istota postępowania zabezpieczającego wyraża się bowiem w tym, że sąd 4

5 dokonuje jedynie pobieżnej analizy dostarczonego przez wnioskodawcę materiału dowodowego. W tym miejscu warto wskazać na to, iż sąd rozpoznaje wniosek o udzielnie zabezpieczenia na posiedzeniu niejawnym należy dobrać taki środki dowodowe które sąd będzie mógł przeprowadzić bez wyznaczania rozprawy. Możliwość dojścia, w wyniku pełnego postępowania, do wniosku o niezasadności roszczenia, jest więc oczywistym założeniem tej instytucji. Jak wskazał SA we Wrocławiu ze względu na specyfikę postępowania zabezpieczającego jako przyspieszonego, odformalizowanego postępowania, przyjmuje się, że uprawdopodobnienie nie wymaga niepodważalnych dowodów istnienia roszczenia, jednak nie oznacza to, że każde twierdzenie uprawnionego o istnieniu roszczenia stanowi jego uprawdopodobnienie. Twierdzenie o istnieniu roszczenia mającego podlegać zabezpieczeniu musi być poparte źródłami (post. SA we Wrocławiu z , sygn. akt I ACz 283/14; Legalis). Jeżeli wniosek o udzielenie zabezpieczenia składany jest wraz z pozwem wtedy wystarczy jedynie odwołanie się do dokumentów uzasadniających żądanie pozwy. Jeżeli wniosek taki składany jest w toku postepowania rozpoznawczego, sąd dokonuje oceny zasadności wniosku nie tylko na podstawie dokumentów przedłożonych we wniosku ale także na podstawie całego materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie. Pojęcie interesu prawnego zostało w doktrynie i orzecznictwie określone jako obiektywnie istniejąca potrzeba udzielenia ochrony prawnej (patrz interes prawny z art. 189 KPC powództwo o ustalenie). Jednak stosownie do treści art k.p.c. interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia ogranicza się wyłącznie do enumeratywnie wymienionych sytuacji, tj. istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania (rozpoznawczego) w sprawie (powództwo o negatywne ustalenie). Ocena interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia możliwa jest jedynie w kontekście skonkretyzowanego, dochodzonego przez powoda roszczenia, a nie abstrakcyjnie (post. SA we Wrocławiu z , sygn. akt I ACz 181/13, Legalis). W sytuacji gdy uprawniony nie wykaże jednej ze wskazanych okoliczności, sąd wyda postanowienie oddalające wniosek o udzielenie zabezpieczenia. III. Przebieg postępowania zabezpieczającego Wszczęcie postępowania zabezpieczającego może nastąpić na wniosek, a także z urzędu w sprawach w których postepowanie może być wszczęte z urzędu. Postępowanie 5

6 zabezpieczające może być wszczęte z urzędu przez sąd opiekuńczy stosownie do art. 560 KPC, a także przez sąd w postępowaniu o zabezpieczenie spadku stosownie do art KPC. Jak już zaznaczyłem wniosek o udzielenie zabezpieczenia może być zgłoszony przed wszczęciem postępowania rozpoznawczego, w jego toku, a nawet po jego zakończeniu, jeżeli ma na celu zabezpieczenie roszczeń o świadczenie jeszcze niewymagalne (art. 730 KPC). Zgodnie z art KPC, wniosek o udzielenie zabezpieczenia może być również zgłoszony w czasie zawieszenia postępowania w sprawie. W tym miejscu warto wskazać, że zgodnie z art. 733 KPC, udzielając zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania w sprawie, sąd wyznacza termin, w którym pismo wszczynające postępowanie powinno być wniesione pod rygorem upadku zabezpieczenia. Termin ten nie może przekraczać dwóch tygodni. Sądem właściwym do rozpoznania wniosku o udzielenie zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania rozpoznawczego w sprawie, jest sąd który byłby właściwy do merytorycznego rozpoznania sprawy. Wnioski zgłoszone w trakcie postepowania rozpoznaje sąd tej instancji, w której postepowanie się toczy. Od tej zasady zachodzą jednak wyjątek, po pierwsze w przypadku kiedy w takcie toczącego się postepowania sprawa będzie rozpoznawane przez sąd nadrzędny nad rozpoznającym sprawę, np. w kwestiach incydentalnych. Wniosków o udzielenie zabezpieczenia nie rozpoznaje Sąd Najwyższy wówczas właściwy będzie sąd I instancji. Zgodnie z art KPC dokonanie zapisu na sąd polubowny nie wyłącza możliwości zabezpieczenia przez sąd powszechny roszczeń dochodzonych przed sądem polubownym. Skład sądu w postępowaniu zabezpieczającym będzie taki, jak wynika z właściwości rzeczowej i instancyjnej sądu rozpoznającego sprawę merytorycznie. Jednakże w sprawie, którą sąd rozpoznaje w składzie trzyosobowym, w przypadku niecierpiącym zwłoki postanowienie w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia może wydać sąd w składzie jednoosobowym. W razie uchylenia przez sąd II instancji postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia do ponownego rozpoznania nie jest wymagana zmiana składu sądu I instancji (uchw. SN z r., III CZP 144/91, Legalis). Co do zasady sąd w postępowaniu zabezpieczającym rozpoznanie wnioski na posiedzeniu niejawnym, z wyjątkiem wniosków o uchylenie lub zmianę postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia. Postępowanie zabezpieczające może podzielić na dwa etapy, na etap rozpoznawczy oraz etap wykonawczy. Etap rozpoznawczy obejmuje rozpoznanie przez 6

7 sąd wniosku o udzielnie zabezpieczenia pod względem spełniania warunków formalnych i fiskalnych, istnienia przesłanek dopuszczalności oraz zasadności zgłoszonego wniosku. Jeżeli sąd uzna że wniosek nie ma braków formalnych lub braki te zostały uzupełnione, nie ma braków przesłanek dopuszczalności, oraz wniosek jest zasadny to wtedy sąd wyda postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia stosownie do sposobów wskazanych we wniosku przez uprawnionego. Wykonanie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia sąd może uzależnić od złożenia przez uprawnionego kaucji na zabezpieczenie roszczeń obowiązanego powstałych w wyniku wykonania postanowienia o zabezpieczeniu. Z kaucji tej będzie przysługiwało obowiązanemu pierwszeństwo zaspokojenia przed innymi należnościami zaraz po kosztach egzekucyjnych (art. 739 KPC). Następnie rozpoczyna się etap wykonawczy. W przypadku, gdy postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia podlega wykonaniu w drodze egzekucji, do wykonania tego postanowienia stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu egzekucyjnym, z tym jednak, że sąd nadaje postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia klauzulę wykonalności z urzędu (art KPC). Wyjątek od tej zasady stanowi jednak nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym, który z chwilą wydania stanowi tytuł zabezpieczenia bez nadawania klauzuli wykonalności (art KPC). Natomiast jeżeli postanowienie podlega wykonaniu w inny sposób niż w drodze egzekucji, stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące tego sposobu. Podstawą przeprowadzenia postępowania jest wtedy postanowienie zaopatrzone z urzędu przez przewodniczącego we wzmiankę o wykonalności (art KPC), przykładem takiego postanowienia jest w szczególności wpis ostrzeżenia do księgi wieczystej, zawieszenie postępowania egzekucyjnego lub ustanowienie zakazu zbywania. W przypadku gdy stosownie do art KPC wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu zostało uzależnione od złożenia przez uprawnionego kaucji na zabezpieczenie roszczeń obowiązanego, które mogą powstać w wyniku wykonania postanowienia o zabezpieczeniu, sąd nadaje mu klauzulę wykonalności albo przewodniczący zaopatruje je we wzmiankę o wykonalności, dopiero po złożeniu kaucji. Ze względu na specyfikę postępowania zabezpieczającego, aby jego przeprowadzenie osiągnęło cel, dla którego jest prowadzone, powinno ono przebiegać sprawie i szybko, nie może być też zawieszane (orz. SN z r., CZ 27/61), i tak stosownie do art. 737 KPC wniosek o udzielenie zabezpieczenia podlega rozpoznaniu bezzwłocznie, nie później jednak niż w terminie tygodnia od dnia jego wpływu do sądu. Jeżeli ustawa przewiduje rozpoznanie wniosku na rozprawie, należy ją wyznaczyć tak, aby rozprawa mogła odbyć się 7

8 w terminie miesięcznym od dnia wpływu wniosku. Siedmiodniowy termin do rozpoznania wniosku o udzielenie zabezpieczenia wskazany w art. 737 k.p.c. rozpoczyna swój bieg dopiero wtedy, gdy wniosek o zabezpieczenie został prawidłowo zgłoszony, zatem wolny jest od braków. Co prawda określony w art. 737 zdanie pierwsze k.p.c. termin ma charakter instrukcyjny, jednakże nie budzi wątpliwości, że postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia powinno być wydane możliwie szybko, a w każdym razie w takim czasie, aby zgodnie z istotą i celem postępowania zabezpieczającego mogło zapewnić skuteczność realizacji orzeczenia co do istoty sprawy. Przejdźmy teraz do zasad dokonywania doręczeń w postepowaniu zabezpieczającym, i tak stosownie do art. 740 postanowienie, w przedmiocie zabezpieczenia, wydane na posiedzeniu niejawnym, a podlegające wykonaniu przez organ egzekucyjny, sąd doręcza tylko uprawnionemu. Doręczenia obowiązanemu dokonuje organ egzekucyjny równocześnie z przystąpieniem do wykonania postanowienia. Przepisy szczególne przewidują wyjątki od tej zasady, i tak zgodnie z art. 748 KPC postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia polegającego na: i. obciążeniu nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową; ii. ustanowieniu zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości; iii. obciążeniu statku albo statku w budowie hipoteką morską; iv. ustanowieniu zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu; v. ustanowieniu zarządu przymusowego podlegają doręczeniu również obowiązanemu. Zgodnie z art KPC postanowienie w sprawach zabezpieczanie roszczenia o alimenty polegające na zobowiązaniu obowiązanego do zapłaty uprawnionemu jednorazowo albo okresowo określonej sumy pieniężne doręcza się obydwu stron, więc zarówno uprawnionemu jak i obowiązanemu. Kolejny wyjątek od ogólne zasady zawarty jest w art KPC, zgodnie z którym, sąd doręcza obowiązanemu postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym, w którym nakazuje mu wykonanie lub zaniechanie czynności albo nieprzeszkadzanie czynnościom uprawnionego. Nie dotyczy to postanowień nakazujących wydanie rzeczy będących we władaniu obowiązanego. Jeżeli ustanowiono jako zabezpieczenie zarząd nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego obowiązanego, doręczenia obowiązanemu postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia dokonuje zarządca ustanowiony przez sąd. Jeżeli obowiązany odmawia przyjęcia postanowienia albo gdy zarządca jest wprowadzony w zarząd 8

9 przez komornika, doręczenia postanowienia o zabezpieczeniu dokonuje komornik (art KPC). Postępowanie zabezpieczające może zakończyć się w wyniku umorzenia postepowania lub upadku zabezpieczenia, może to nastąpić w wyniku działań p[odjętych przez obowiązanego, uprawnianego, działań sądu lub z mocy prawa. W wyniku czynności podjętych przez uprawnionego może dojść do umorzenia postępowania zabezpieczającego lub jego upadku. Umorzenie postępowania może nastąpić, jeżeli uprawniony cofnie wniosek o udzielenie zabezpieczenia. Natomiast do upadku zabezpieczenia dojdzie: i. jeżeli uprawniony nie wystąpił we wszczętym postępowaniu w sprawie o całość roszczenia lub też wystąpił o roszczenia inne niż to, które zostało zabezpieczone w przypadku udzielenia zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania rozpoznawczego (art KPC); ii. jeżeli uprawniony w terminie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego roszczenie, które podlegało zabezpieczeniu nie złożył wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego (art KPC); iii. jeżeli roszczenie uprawnionego było zabezpieczone przez zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego, wierzytelności lub prawa albo przez ustanowienie zarządcy przymusowego, a uprawniony w terminie dwóch tygodni od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego roszczenie nie wniósł o dokonanie dalszych czynności egzekucyjnych (art KPC). Upadek zabezpieczenia powoduje zniweczenie skutków prawnych związanych z udzieleniem zabezpieczenia. Upadek zabezpieczenia w wyniku zachowania obowiązanego nastąpi jeżeli obowiązany złoży na rachunek depozytowy Ministra Finansów sumę zabezpieczenia żądaną przez uprawnionego we wniosku o udzielenie zabezpieczenia (art zd. 2 KPC). Natomiast z mocy prawa do upadku zabezpieczenia dojdzie w razie prawomocnego: zwrotu pozwu lub wniosku, odrzucenia pozwu lub wniosku, oddalenia powództwa, umorzenia postepowania (art KPC). Sąd stwierdza upadek zabezpieczenia na wniosek obowiązanego, nawet jeżeli do upadku zabezpieczenia doszło z mocy prawa (art KPC). Na postanowienie sądu stwierdzające upadek zabezpieczenia przysługuje zażalenie. 9

10 IV. Zasady postępowania zabezpieczającego Sąd udzielając zabezpieczenia powinien uwzględnić interesy stron lub uczestników postępowania w takiej mierze, aby uprawnionemu zapewnić należytą ochronę prawną, przy rozsądnym obciążeniu obowiązanego wynika to z jednej z zasada postępowania zabezpieczającego czyli zasady poszanowania interesów. Z zasady tej wynika również że zabezpieczenie nie może zmierzać do zaspokajania roszczenia, ponieważ wtedy zbędne byłoby prowadzenie postepowania rozpoznawczego, ustawa przewiduje jednak od tej zasady wyjątki, i tak na przykład zgodnie z art. 753 KPC w sprawach o alimenty zabezpieczenie może polegać na zobowiązaniu obowiązanego do zapłaty uprawnionemu jednorazowo albo okresowo określonej sumy pieniężnej. Wyjątek przewiduje również art. 754 KPC zgodnie z którym sąd może jeszcze przed urodzeniem się dziecka zabezpieczyć przyszłe roszczenia alimentacyjne związane z ustaleniem ojcostwa, o których mowa w art. 141 i art. 142 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, przez zobowiązanie obowiązanego do wyłożenia odpowiedniej sumy na koszty utrzymania matki przez trzy miesiące w okresie porodu oraz na utrzymanie dziecka przez pierwsze trzy miesiące po urodzeniu. Kolejną zasadą postępowania zabezpieczającego jest zasada sprawności postępowania, która przejawia się ustaleniu krótkiego terminu rozpoznania wniosku o udzielenia zabezpieczenia (art. 737 KPC), wyznaczeniu rozprawy tylko w wypadkach wskazanych w ustawie (art i art. 754 KPC), oraz związaniu sądu granicami wniosku o udzielenie zabezpieczenia (art. 738 KPC). Ostatnią specyficznych zasad postępowania zabezpieczającego jest zasada poszanowania minimum egzystencji - stosownie do tej zasady zabezpieczeniu nie podlegają rzeczy, wierzytelności i prawa wyłączone z pod egzekucji V. Rodzaje zabezpieczeń Po pierwsze ze względu na cel zabezpieczenie (cel prowadzenia postępowania) można wyróżnić zabezpieczenie konserwacyjne i nowacyjne. Przez pojęcie zabezpieczenia nowacyjnego należy rozumieć uregulowanie stosunków prawnych i faktycznych na czas trwania postepowania rozpoznawczego. Taki rodzaj zabezpieczenia polega wiec na tymczasowym uregulowaniu sytuacji faktycznej i prawnej pomiędzy uprawnionym a obowiązanym do czasu zakończenia postepowania rozpoznawczego, czy to merytorycznego czy też formalnego. Metoda zabezpieczenia 10

11 nowacyjnego opiera się na wyłączeniu ogólnej zasady, iż zabezpieczenie nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia. Jako zabezpieczenie o charakterze nowacyjnym przykładowo można wskazać: - zabezpieczanie polegające na zobowiązaniu obowiązanego do zapłaty uprawnionemu jednorazowo albo okresowo określonej sumy pieniężne przy sprawach o alimenty (art. 753 i 754 KPC) lub w sprawach rentowych (art KPC). - zabezpieczenie polegające na tymczasowym uregulowaniu praw i obowiązków stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania (art pkt. 1 KPC) lub na tymczasowym uregulowaniu sposobu roztoczenia pieczy nad małoletnimi dziećmi i kontaktów z dzieckiem (art pkt. 4 KPC) Natomiast zabezpieczenie konserwacyjne polega na utrzymaniu istniejącego stanu prawnego i faktycznego do czasu zakończenia postępowania rozpoznawczego w sprawie. Cele tego rodzaju zabezpieczenia jest utrzymanie substratu majątku obowiązanego, a by nie uległ utracie lub pogorszeniu, a tym samym żeby była możliwość zaspokojenia roszczenia uprawnionego po zakończeniu postępowania w sprawie. Przykładowo może wskazać, że taki charakter ma zabezpieczenie polegające na: - ustanowieniu zakazu zbywania przedmiotów lub praw objętych postępowaniem (art pkt 2 KPC) - nakazaniu wpisania stosownego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub we właściwym rejestrze (art pkt. 5 KPC) - ustanowieniu zakazu zbywania spółdzielczego prawa własnościowego do lokalu (art KPC) Innym podziałem rodzajów zabezpieczenia jest podział ze względu na przedmiot zabezpieczenia, za pomocą tego kryterium wyróżnia się zabezpieczenie roszczeń pieniężnych oraz zabezpieczenie roszczeń niepieniężnych. I tak stosownie do art. 747 KPC zabezpieczenie roszczeń pieniężnych może polegać na: i. zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego; ii. obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową; iii. ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej lub której księga wieczysta zaginęła lub uległa zniszczeniu; 11

12 iv. obciążenie statku albo statku w budowie hipoteką morską; v. ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu; vi. ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego obowiązanego. W doktrynie wskazuje się iż ten katalog ma charakter zamknięty, nie mniej jednak istnieją głosy wskazujące na jego otwarty charakter. W tym miejscu należy również wskazać, że zgodnie z art. 749 KPC zabezpieczenie roszczeń przeciwko Skarbowi Państwa jest niedopuszczalne. Przyjmuję się, że w tym przypadku ryzyko niezaspokojenia roszczenia nie występuje. Warto dodać że w przypadku roszczeń niepieniężnych takie ograniczenie nie występuje. Przejmy teraz do omówienia poszczególny metod zabezpieczenia roszczeń pieniężnych. Jako pierwsze obmówione zostanie zabezpieczenie poprzez zajęcie ruchomości. Przy składaniu wniosku o udzielenie zabezpieczania przez zajęcie ruchomości, nie jest wymagane szczegółowe wymienienie rzeczy podlegających zabezpieczeniu, wystarczy ogólne wskazane, gdzie znajdują że rzeczy mające zostać zabezpieczone oraz osobę w której posiadaniu rzeczy te się znajdują. Zajęcie ruchomości na zabezpieczenia roszczeń pieniężnych dokonuje się na podstawię przepisów art w zw. art KPC. Z tym zastrzeżeniem, że zgodnie z art KPC zajęte ruchomości nie mogą być oddane pod dozór uprawnionego, zajęte pieniądze składa się na rachunek depozytowy Ministra Finansów, a zajęte papiery wartościowe sąd składa do banku. W odniesieniu do niektórych przedmiotów ustawodawca wprowadził rozwiązanie szczególne, i tak rzeczy podlegające szybkiemu zepsuciu mogą stanowić przedmiot zabezpieczenia, gdy obowiązany nie ma innego mienia, które mogłoby zabezpieczyć roszczenie uprawnionego, a istnieje niezwłoczna możliwość sprzedaży dych rzeczy (art KPC). Sprzedaż taka następuje według przepisów o sprzedaży w egzekucji z ruchomości. Na wniosek obowiązanego sąd rejonowy może po wysłuchaniu uprawnionego polecić komornikowi sprzedaż każdej zajętej ruchomości, wierzytelności lub prawa. Cenę uzyskaną ze sprzedaży składa się na rachunek depozytowy Ministra Finansów na zabezpieczenie roszczeń uprawnionego (art i 4 KPC). Jeżeli w tytule wykonawczym zaznaczono, że na zabezpieczenie roszczeń pieniężnych wierzyciela należy zająć oznaczone ruchomości będące we władaniu wskazanej w nim osoby trzeciej (art. 739, art. 747 pkt 1 k.p.c.), to komornik - zajmując je mimo sprzeciwu tej osoby i 12

13 zaprzeczenia przez nią własności dłużnika (art. 743, art. 845 k.p.c.) - nie narusza przepisów prawa egzekucyjnego. Osoba trzecia więc może bronić swych - przez tę czynność naruszonych - praw podmiotowych tylko w drodze powództwa o zwolnienie zajętych przedmiotów od egzekucji (art. 841 k.p.c.) (uchw. SN z r. III CZP 71/80, Legalis). Natomiast ruchomości dłużnika będące we władaniu osoby trzeciej niewskazane w postanowieniu o udzielenie zabezpieczenia można zająć tylko wtedy, gdy osoba ta zgadza się na ich zajęcie, albo przyznaje że stanowią one własność dłużnika, a ponadto w wypadkach wskazanych w ustawie (art KPC). Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych może być dokonane również przez zajęcie wynagrodzenia za pracę albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego. W postanowieniu o zabezpieczeniu roszczeń pieniężnych w ten sposób należ dokładnie określić owo wynagrodzenie za pracę, czy też inne wierzytelności, które mogą być zajęte. Z kolei postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia ustanawiające zakaz zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu stanowi podstawę wpisu w księdze wieczystej ostrzeżenia o zakazie zbywania tego prawa. Wpisu dokonuje sie na wniosek uprawnionego. Postanowienie takie doręcza się także spółdzielni mieszkaniowej. Spółdzielnia mieszkaniowa ponosi odpowiedzialność za szkodę spowodowaną czynnościami umożliwiającymi zbycie prawa. Szczególną uwagę nalży zwrócić na sposoby zabezpieczeń stosowane wobec obowiązanych prowadzących działalność gospodarczą względnie działalność rolniczą. Ich istotą jest połączenie korzystnych dla uprawnionego skutków zabezpieczenia z możliwością kontynuowania wskazanej działalności przedsiębiorcy lub właściciela gospodarstwa rolnego. W tym zakresie można zastosować: i. zajęcie na zabezpieczenie rachunku bankowego przedsiębiorcy lub właściciela gospodarstwa rolnego, ii. zarząd przymusowy. W razie zajęcia na zabezpieczenie rachunku bankowego przedsiębiorcy lub właściciela gospodarstwa rolnego sąd na wniosek obowiązanego złożony w terminie tygodniowym od dnia doręczenia mu postanowienia o zabezpieczeniu, określa jakie kwoty można pobrać na bieżące wypłaty wynagrodzenia za pracę wraz z podatkiem od wynagrodzeń i innymi ustawowymi ciężarami, a także na bieżące koszty prowadzenia działalności gospodarczej. Oczywiście udzielając zabezpieczenia sąd może określić korzystanie z zajętego rachunku bankowego w inny sposób. 13

14 Natomiast zarząd przymusowy ustanowiony nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego obowiązanego wykonuje się według przepisów o zarządzie przymusowym w toku egzekucji z nieruchomości. Zarządcę ustanawia sąd wydając postanowienie o udzielaniu zabezpieczenia, wybierając osobę wpisaną na listę doradców restrukturyzacyjnych.. Postanowienie o ustanowieniu zarządcy jest jednocześnie podstawą do wprowadzenia go w zarząd bez potrzeby nadawania mu klauzuli wykonalności. Zarządcą nie może być obowiązany. Zarządca przymusowy ustanowiony w postępowaniu zabezpieczający pełni funkcje zastępcy pośredniego i korzysta z legitymacji procesowej nadzwyczajnej bezwzględnej subrogacji. Czynności prawne obowiązanego dotyczące majątku objętego zarządem przymusowym podjęte po ustanowieniu zarządu są nieważne. Zarządca po opłacaniu wszystkich bieżących zobowiązań zyski przekazuje na rachunek depozytowy Ministra Finansów. W przypadku spraw o alimenty stosownie do art KPC zabezpieczenie może polegać na zobowiązaniu obowiązanego do zapłaty uprawnionemu jednorazowo albo okresowo określonej sumy pieniężnej. W sprawach tych podstawą zabezpieczenia jest jedynie uprawdopodobnienie istnienia roszczenia. W przypadku tego rodzaju postanowią w przedmiocie zabezpieczania sąd doręcza je obydwu stroną, tak więc również obowiązanemu. Rozwiązanie to stosuje się również odpowiednio do zabezpieczenia roszczeń o: i. rentę, sumę potrzebną na koszty leczenia, z tytułu odpowiedzialności za uszkodzenie ciała lub utratę życia żywiciela albo rozstrój zdrowia oraz o zmianę uprawnień objętych treścią dożywocia na dożywotnią rentę; ii. wynagrodzenie za pracę; iii. należności z tytułu rękojmi lub gwarancji jakości albo kary umownej, jak również należności z tytułu niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową sprzedaży konsumenckiej, przeciwko przedsiębiorcy do wysokości dwudziestu tysięcy złotych; iv. należności z tytułu najmu lub dzierżawy, a także należności z tytułu opłat obciążających najemcę lub dzierżawcę oraz opłat z tytułu korzystania z lokalu mieszkalnego lub użytkowego - do wysokości dwudziestu tysięcy złotych; v. naprawienie szkody wynikającej z naruszenia przepisów o ochronie środowiska; ii. wynagrodzenie przysługujące twórcy projektu wynalazczego; W sprawach tych sąd udziela zabezpieczenia po przeprowadzeniu rozprawy, jednakże oddalenie wniosku w przedmiocie zabezpieczenia może maże nastąpić na posiedzeniu 14

15 niejawnym. W tych sprawach możliwe jest zabezpieczenie roszczeń przeciwko skarbowi państwa. W sprawach o rentę lub wynagrodzenie za pracę uprawniony nie musi wykazywać interesu prawnego w uzyskaniu zabezpieczenia. Specyficzny rodzaj zabezpieczenia został ustanowiony w art. 754 KPC, zgodnie z tym przepisem sąd może jeszcze przed urodzeniem się dziecka zabezpieczyć przyszłe roszczenia alimentacyjne związane z ustaleniem ojcostwa, o których mowa w art. 141 i art. 142 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, przez zobowiązanie obowiązanego do wyłożenia odpowiedniej sumy na koszty utrzymania matki przez trzy miesiące w okresie porodu oraz na utrzymanie dziecka przez pierwsze trzy miesiące po urodzeniu. W sprawach tych termin do wytoczenia powództwa wynosi trzy miesiące od dnia urodzenia się dziecka. Postanowienie sąd wydaje po przeprowadzeniu rozprawy. Jeżeli przedmiotem zabezpieczenia są jednak roszczenia niepieniężne, to sąd udziela zabezpieczenia w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni, nie wyłączając sposobów przewidzianych dla zabezpieczenia roszczeń pieniężnych. Widzimy więc, że katalog sposobów zabezpieczeń roszczeń niepieniężnych ma charakter otwarty. Istotą stosowania zabezpieczeń roszczeń niepieniężnych może być: i. zapewnienie uprawnionemu przyszłego zaspokojenia (np. w razie zasądzenia świadczenia niepieniężnego); ii. zapewnienie skuteczności przyszłego orzeczenia, jeżeli nie naddaje się ono do egzekucji (np. wyroku rozwodowego); iii. zapewnienie uprawnionemu w okresie przejściowym takiego rozwiązania, jakiego oczekuje od treści orzeczenia, które będzie wydane przez sąd (np. zakazu publikacji utworu naruszającego czyjeś dobra osobiste). W szczególności sąd może: i. unormować prawa i obowiązki stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania; ii. ustanowić zakaz zbywania przedmiotów lub praw objętych postępowaniem; iii. zawiesić postępowanie egzekucyjne lub inne postępowanie zmierzające do wykonania orzeczenia; iv. uregulować sposób roztoczenia pieczy nad małoletnimi dziećmi i kontaktów z dzieckiem; v. nakazać wpisanie stosownego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub we właściwym rejestrze 15

16 Ponadto w sprawach o ochronę dóbr osobistych zabezpieczenie polegające na zakazie publikacji może być udzielone tylko wtedy, gdy nie sprzeciwia się temu ważny interes publiczny. Udzielając zabezpieczenia, sąd określa czas trwania zakazu, który nie może być dłuższy niż rok. Jeżeli postępowanie w sprawie jest w toku, uprawniony może przed upływem okresu, na który orzeczono zakaz publikacji, żądać dalszego zabezpieczenia, jeżeli uprawniony zażądał dalszego zabezpieczenia, zakaz publikacji pozostaje w mocy do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia wniosku. Należy wskazać, że w przypadku zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych zasady niestosowania zabezpieczenia zmierzającego do zaspokojenia roszczenia nie stosuje się, jeżeli zabezpieczenie jest konieczne dla odwrócenia grożącej szkody lub innych niekorzystnych dla uprawnionego skutków. W sprawach o rozwód, o separację oraz o unieważnienie małżeństwa, sąd może również orzec o wydaniu małżonkowi, opuszczającemu mieszkanie zajmowane wspólnie przez małżonków, potrzebnych mu przedmiotów (art. 756 KPC). Natomiast w sprawach dotyczących pieczy nad małoletnimi dziećmi i kontaktów z dzieckiem sąd orzeka w przedmiocie zabezpieczenia po przeprowadzeniu rozprawy, chyba że chodzi o wypadek niecierpiący zwłoki (art KPC). Uwzględniając wniosek o zabezpieczenie przez uregulowanie: i. stosunków na czas trwania postępowania, ii. sposobów kontaktów z dzieckiem, iii. sposobu roztoczenia pieczy nad małoletnim dzieckiem w ten sposób, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach sąd, na wniosek uprawnionego, może w postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia zagrozić obowiązanemu nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej na rzecz uprawnionego na wypadek naruszenia obowiązków określonych w tym postanowieniu. Kończąc rozważania na temat rodzajów zabezpieczeń chciałbym zwrócić uwagę na zabezpieczenia na majątku małżonka obowiązanego. Zgodnie z art KPC postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia wydane przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim stanowi podstawę do podjęcia czynności związanych z wykonaniem zabezpieczenia na mieniu wchodzącym w skład majątku wspólnego. Jednakże małżonek obowiązanego może w terminie tygodnia od dnia dokonania pierwszej czynności związanej z wykonaniem zabezpieczenia, sprzeciwić się wykonaniu postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia. Organ wykonujący zabezpieczenie niezwłocznie zawiadamia o tym uprawnionego. Sprzeciw 16

17 małżonka obowiązanego nie wstrzymuje wykonania zabezpieczenia. Jeżeli jednak zabezpieczenie prowadzi do zaspokojenia uprawnionego, wstrzymuje się wypłatę pieniędzy uzyskanych w postępowaniu zabezpieczającym. W razie sprzeciwu przez małżonka obowiązanego, uprawniony może w terminie dwóch tygodni od dnia zawiadomienia o fakcie zgłoszenia sprzeciwu, pod rygorem upadku zabezpieczenia w zakresie wykonania na mieniu wchodzącym w skład majątku wspólnego, wystąpić do sądu o nadanie temu postanowieniu klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi obowiązanego, z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową (patrz. art. 787 KPC). Upadek zabezpieczenia następuje również w razie oddalenia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności. Na wniosek obowiązanego sąd wyda postanowienie stwierdzające upadek zabezpieczenia. VI. Koszty postępowania zabezpieczającego Postępowanie zabezpieczające, jak każde inne postępowanie sądowe wiąże się z ponoszeniem kosztów, związanych z jego prowadzeniem. Do kosztów postępowania zabezpieczającego należy zaliczyć koszty sądowe, koszty związane z wykonaniem zabezpieczenia (pod pojęciem "koszty wykonania zabezpieczenia" należy rozumieć wyłącznie koszty należne organowi egzekucyjnemu (opłaty i wydatki) uchw. SN z r., III CZP 12/13, Legalis), koszty zastępstwa prawnego oraz koszt poniesione przez uczestników postępowania. W związku z tym, że postępowanie zabezpieczające jest samodzielnym postępowaniem, koszty związane z jego wszczęciem i prowadzeniem (w tym także koszty zastępstwa prawnego) należą się niezależnie od wysokości kosztów postępowania w sprawie, pomimo że zasadniczo stosownie do art. 745 KPC o kosztach postępowania zabezpieczającego sąd rozstrzyga w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie (orzeczeniu merytorycznym kończącym postępowanie rozpoznawcze). O kosztach postępowania zabezpieczającego później powstałych rozstrzyga na wniosek strony sąd, który udzielił zabezpieczenia. Do czasu wydania orzeczenia w sprawie każda strona ponosi koszty za siebie. Wniosek o zasądzenie kosztów należy złożyć do zakończenia postępowania w I instancji. Bez prawomocnego postanowienia o kosztach postępowania komornik nie mógłby wyegzekwować od dłużnika kosztów postępowania zabezpieczającego. Sąd orzeka o kosztach postępowania zabezpieczającego na podstawie przedstawionych dowodów ich poniesienia, tj. udokumentowanych wydatków, postanowienia komornika 17

18 ustalającego koszty prowadzonego przez niego postępowania związanego z wykonaniem zabezpieczenia wraz z potwierdzeniem ich wpłaty, spisów kosztów w zakresie kosztów zastępstwa jeżeli strona zastępowana przez profesjonalnego pełnomocnika nie doręczy spisów kosztów, to przyznane mogą być jedynie koszty w wysokości prawem przewidziane. Na podstawie art. 770 w związku z art. 743 k.p.c. komornik może tylko ustalić koszty wykonania zabezpieczenia, nie jest natomiast władny orzec, kto te koszty ma ponieść, gdyż zgodnie z art. 745 k.p.c. rozstrzygnięcie w tym względzie należy do sądu. Warunkiem orzeczenia przez sąd o kosztach postępowania zabezpieczającego jest między innymi przedłożenie prawomocnego postanowienia komornika ustalającego koszty postępowania, postanowienie to obowiązany miał możliwość zaskarżyć. Tym samy należy uznać, że sąd nie może odmiennie orzec o wysokości tych kosztów, niż to wynika z prawomocnego postanowienia komornika. Sąd orzeka natomiast kto powinien ponieść koszty postępowania zabezpieczającego (wyrok SN z r., II CKN 366/00, Legalis). Jeżeli postanowienie, w którym udzielono zabezpieczenia, zostało wydane przed wszczęciem postępowania w sprawie, a uprawniony nie zachował wyznaczonego mu terminu do jej wszczęcia, obowiązany może w terminie dwóch tygodni od upływu tego terminu złożyć wniosek o przyznanie mu kosztów. W tym terminie wniosek taki może zgłosić uprawniony, jeżeli nie wytoczył sprawy dlatego, że obowiązany zaspokoił jego roszczenie (art KPC). Tak wygląda problematyka kosztów w przypadku normalnego toku postępowania zabezpieczającego, problem pojawia się w przypadku nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, który stanowi tytuł zabezpieczenia, na podstawie którego możliwe jest złożenie do komornika wniosku o przeprowadzenie postępowania zabezpieczającego. Zazwyczaj (jeżeli pozwany nie złoży zarzutów do nakazu zapłat) zanim komornik dokona zabezpieczenia i ustali koszty postępowania zabezpieczającego, nakaz zapłaty może się uprawomocnić. W związku z tym nie jest możliwe złożenie wniosku o zasądzenie kosztów postępowania zabezpieczającego i orzeczenie o nich w orzeczeniu kończącym postępowanie, ponieważ to nakaz zapłaty był właśnie orzeczeniem kończącym. W takim przypadku uprawniony po otrzymaniu postanowienia komornika ustalającego koszty postępowania zabezpieczającego powinien w terminie 7 dni od jego doręczenia wystąpić do sądu, który wydał nakaz zapłaty, z wnioskiem o przywrócenie terminu wraz z wnioskiem o zasądzenie kosztów postępowania zabezpieczającego. Jednakże Sąd Najwyższy wyraził stanowisko, że uprawniony będzie mógł wystąpić z wnioskiem o zasądzenie kosztów postępowania 18

19 zabezpieczającego w terminie 2 tygodni, licząc od dnia uprawomocnienia się postanowienia komornika ustalającego wysokość kosztów postępowania zabezpieczającego na zasadzie analogi wynikającej z przepisu art KPC (uchw. SN z r., III CZP 117/95, Legalis). VII. Środki prawne w postępowaniu zabezpieczającym Rozstrzygnięcie w przedmiocie zabezpieczenia następuje w formie postanowienia, postanowienie to podlega zaskarżeniu na zasadach ogólnych w formie zażalenia. Zgodnie z art. 741 KPC na postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie zabezpieczenia przysługuje zażalenie. Dlatego jeżeli wniosek o udzielenie zabezpieczenia został zgłoszony dopiero przed sądem rozpoznającym sprawę w II instancji, jak też w przypadku zabezpieczenia dokonanego z urzędu przez sąd II instancji, to postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia nie podlega zaskarżeniu zażaleniem. Zażalenie nie przysługuje też na postanowienie o wstrzymaniu wykonania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia (post. SN z r., I CZ 83/09, Legalis). Ze względu na tymczasowość postępowania zabezpieczającego należ zapewnić obowiązanemu możliwość zaskarżenia prawomocnego formalnie postanowienia udzielającego zabezpieczenia. Stosownie do art. 742 KPC w przypadku gdy odpadnie lub zmieni się przyczyna zabezpieczenia, obowiązany może w każdym czasie żądać uchylenia lub zmiany prawomocnego postanowienia, którym udzielono zabezpieczenia. Postanowienie w przedmiocie uchylenia lub ograniczenia zabezpieczenia może zapaść tylko po przeprowadzeniu rozprawy. Postanowienie to podlega zaskarżeniu w drodze zażalenia, wniesienie zażalenia na postanowienie uchylające lub zmieniające postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia wstrzymuje wykonanie postanowienia. Sądem właściwym do rozpoznania wniosku o uchylenie lub zmianę postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia jest sąd, który w danym momencie rozpoznaje sprawę merytorycznie. VIII. Odpowiedzialność odszkodowawcza za szkody powstałe przez udzielenie zabezpieczenia Jak już wskazywałem stosownie do art. 739 KPC wykonanie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia sąd może uzależnić od złożenia przez uprawnionego kaucji na zabezpieczenie roszczeń obowiązanego powstałych w wyniku wykonania postanowienia o 19

20 zabezpieczeniu. Z kaucji tej będzie przysługiwało obowiązanemu pierwszeństwo zaspokojenia przed innymi należnościami zaraz po kosztach egzekucyjnych. Kaucja nie jest stosowana, gdy uprawnionym jest Skarb Państwa oraz w wypadku zabezpieczenia roszczeń alimentacyjnych, o rentę, a także należności pracownika w sprawach z zakresu prawa pracy, w części nieprzekraczającej pełnego jednomiesięcznego wynagrodzenia pracownika. I tak, jeżeli uprawniony nie wniósł pisma wszczynającego postępowanie w wyznaczonym terminie albo cofnął pozew lub wniosek, oraz w wypadkach kiedy postępowanie zostało zakończone w sposób formalny (art. 756 KPC), a także w przypadkach, kiedy mimo udzielenia zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania, uprawniony nie wystąpił we wszczętym postępowaniu w sprawie o całość roszczenia lub też wystąpił o roszczenia inne niż to, które zostało zabezpieczone, obowiązanemu przysługuje przeciwko uprawnionemu roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej wykonaniem zabezpieczenia. Roszczenie wygasa, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu roku od dnia jego powstania. W przypadku wniesienia skargi kasacyjnej termin roczny rozpoczyna bieg w dniu prawomocnego zakończenia postępowania wywołanego jej wniesieniem. Uprawnieni, którzy łącznie uzyskali zabezpieczenie, ponoszą solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę. Jeżeli w terminie miesiąca od rozpoczęcia biegu terminu do dochodzenie roszczenia odszkodowawczego, obowiązany nie wytoczył powództwa, sąd zwraca uprawnionemu, na jego wniosek, kaucję złożoną na zabezpieczenie roszczenia. 20