PAKIET EDUKACYJNY DLA MŁODYCH ROLNIKÓW W KRAJACH NOWO PRZYJĘTYCH DO UNII EUROPEJSKIEJ ROLNICTWO A ŚRODOWISKO NATURALNE

Transkrypt

1 PAKIET EDUKACYJNY DLA MŁODYCH ROLNIKÓW W KRAJACH NOWO PRZYJĘTYCH DO UNII EUROPEJSKIEJ ROLNICTWO A ŚRODOWISKO NATURALNE CYPR, Nikozja, 2005

2 Wstęp Przedstawiony w tym Pakiecie Kursowym moduł ma na celu: umożliwić Młodym Rolnikom zrozumienie zależności występujących pomiędzy rolnictwem a środowiskiem naturalnym, umożliwić Młodym Rolnikom rozpoznanie zagrożeń i niebezpieczeństw płynących z zastosowanych w gospodarstwie praktyk rolniczych, które mogą niekorzystnie oddziaływać na środowisko naturalne zachęcenie Młodych Rolników do profesjonalnego podejścia do kwestii ochrony środowiska oraz zastosowanie zdobytej wiedzy w przyszłych planach działalności rolniczej Młody Rolnik może zastosować zdobyte informacje, które umożliwią mu zadawanie odpowiedniego rodzaju pytań i oczekiwanie właściwych i sensownych odpowiedzi od lokalnych ekspertów i organów, odpowiedzialnych w danym kraju za wydawanie i kontrolę przepisów Wspólnej Polityki Rolnej i ochrony środowiska. Podziękowania Wiadomości zebrane w tym podręczniku zostały zaczerpnięte z publicznych stron informacyjnych, przeznaczonych dla rolników i są one dostępne w internecie, w języku angielskim, pod następującymi adresami:

3 Informacje prezentowane w tym Module Kursowym mogą nie być pełną informacją dostępną na tych Witrynach Internetowych. Informacje te zostały poszerzone lub połączone w jedną całość. Instrukcja jak dostać się do wymienionych Witryn Internetowych (w celu zdobycia oryginalnych informacji) oraz dodatkowe informacje o przydatnych książkach, ulotkach albo magazynach, (które można kupić albo uzyskać bezpłatnie) są podane w części poświęconej bibliografii tego Modułu i na Kursie CD. Podręcznik ten jest wynikiem współpracy partnerów tworzących sieć naukową. Szczególne podziękowania należą się Christin ie Giourga, Eleni Polihronaki i Katerin ie Douma, które opracowały ten podręcznik. Podziękowania należą się również Antonii Theodosiou za jej wkład w przygotowanie rozdziału Rolnictwo Organiczne. Oświadczenie Informacje zamieszczone w tym Pakiecie Kursowym zostały zebrane z poważnych i cieszących się poważaniem źródeł międzynarodowych, a kluczowe zagadnienia dotyczące sektora rolnego biorą pod uwagę respektowanie wymogów ochrony środowiska oraz Wspólnej Polityki Rolnej. Chociaż wiele wysiłku zostało podjęte, aby upewnić się, że informacje są poprawne w chwili przygotowania ostatecznej wersji tego pakietu, nie możemy zagwarantować, że pozostaną aktualne po jego opublikowaniu. Tak, więc twórcy programu Zestaw Edukacyjny dla Młodych Rolników z Krajów Wstępujących do Unii Europejskiej Youth-Farm nie biorą na siebie odpowiedzialności za straty czy szkody, wynikające z zastosowania podanych informacji w warunkach własnych gospodarstw odbiorców. 3

4 Spis treści * * * * * Wstęp... 2 Podziękowania... 2 Oświadczenie... 3 Spis treści... 4 Glosariusz... 7 ROLNICTWO A ŚRODOWISKO NATURALNE A. Rozwój rolnictwa Rys historyczny Intensyfikacja rolnictwa Rolnictwo: trzy wymiary problemu B. Najważniejsze gatunki roślin i zwierząt Rośliny uprawne Zboża Rośliny motylkowe Uprawy wyspecjalizowane Rośliny przemysłowe Uprawy wyspecjalizowane w krajach tropikalnych Hodowla zwierząt inwentarskich Wpływ rolnictwa na zasoby naturalne i zdrowie człowieka Gleba Wpływ uprawy mechanicznej Wpływ nawadniania Wpływ nawożenia Wpływ stosowania pestycydów Wpływ stosowania różnych praktyk rolniczych Wpływ stosowania roślin ulepszonych Woda Wpływ odpadów z produkcji zwierzęcej Wpływ chemicznych środków rolniczych Krajobrazy rolnicze Atmosfera Bioróżnorodność różnorodność genetyczna Wpływ hodowli zwierząt na środowisko Pestycydy Los pestycydów w środowisku Wpływ stosowania pestycydów Wpływ stosowania pestycydów na ekosystemy biologiczne Obniżenie ilości dostępnego pokarmu Obniżenie ilości konkurentów Obniżenie ilości wrogów biologicznych Obniżenie bioróżnorodności w bio-społecznościach Konsekwencje sukcesji gatunków Wpływ pestycydów na zdrowie

5 5. Gospodarka odpadami rolniczymi Ogólnie Rolnicze odpady Systemy zagospodarowania odpadów rolniczych Metody zagospodarowania odpadów rolniczych Odpady w zależności od rodzaju inwentarza Nawóz od kóz i owiec Nawóz od drobiu Nawóz od krów Nawóz od świń Rolnictwo zrównoważone: założenia, problemy, perspektywy Rozwój zrównoważony Rolnictwo zrównoważone Rolnictwo organiczne Czym jest rolnictwo organiczne Kamienie milowe w historii rolnictwa ekologicznego w Europie Przepisy Unii Europejskiej o rolnictwie ekologicznym Europejski Plan Działań ds. żywności i rolnictwa Rolnictwo ekologiczne w rozszerzonej Europie Rolnictwo ekologiczne kontra organizmy modyfikowane genetycznie Zasada Ostrożności Praktyki i systemy Rolnictwo niskonakładowe Zintegrowane systemy rolnicze Organiczne/Biologiczne/Ekologiczne Rolnictwo Systemy zredukowanej uprawy gruntu Nowe technologie w rolnictwie inżynieria genetyczna Inżynieria genetyczna a konwencjonalna uprawa roślin Modyfikacja genetyczna Przykłady genetycznej modyfikacji roślin Konsekwencje dla zdrowia ludzi Alergie Toksyny Rozwój odporności na antybiotyki Stosowanie roślin modyfikowanych genetycznie dla celów farmaceutycznych Konsekwencje dla rolnictwa i środowiska Konsekwencje stosowania roślin modyfikowanych o wysokiej oporności na pestycydy Konsekwencje stosowania roślin modyfikowanych o wysokiej oporności na owady Stosowanie modyfikacji genetycznej do innych cech agronomicznych i jakościowych Nieodwracalne skutki stosowania organizmów modyfikowanych genetycznie (GMO) Rośliny modyfikowane genetycznie jako pasożyty i najeźdźcy Współistnienie upraw transgenicznych, konwencjonalnych i organicznych Konsekwencje wynikające ze współistnienia upraw transgenicznych, konwencjonalnych i organicznych Unijne rozporządzenia w sprawach rolno-środowiskowych Programy rolno-środowiskowe Plan Działań 2000 Zasada zgodności Rolnictwo i bioróżnorodność

6 8.4. Zasoby genetyczne i rolnictwo Rolnictwo a organizmy modyfikowane genetycznie Rolnictwo i zmiany klimatu Rolnictwo i ochrona gleby Rolnictwo i pestycydy Rolnictwo i zanieczyszczenia azotanami Rolnictwo i woda Cechy rozszerzenia Unii w 2004 roku Obecna sytuacja krajów wstępujących do Unii w roku Sytuacja rolnictwa w Krajach Unii Wnioski ogólne: Rozszerzone rolnictwo i rozszerzone środowisko Hipotezy na temat konsekwencji rozszerzenia Unii Tabele Podsumowanie Wybrana bibliografia i strony internetowe Wybrane strony internetowe w języku polskim

7 Glosariusz Absorpcja pobieranie, przyjmowanie substancji, zwykle składników odżywczych, wody światła przez komórki lub tkanki. Adaptacja zmiana w celu przystosowania do nowych warunków, zmiany w organizmie wynikające z działania naturalnej selekcji na zmienność, w wyniku których organizm jest przystosowany lepiej do życia w swoim środowisku. Agenda 21 program Agenda 21 jeden z kilku dokumentów, które powstały w czasie Szczytu Ziemia w Rio de Janeiro w czerwcu 1992, gdzie były analizowane główne kwestie dotyczące środowiska i rozwoju, w tym bieda i standard życia. Agrobiznes producenci i wytwórcy towarów i usług rolniczych, tacy jak wytwórcy nawozów czy wyposażenia gospodarstw, producenci żywności, pasz czy włókien, hurtownicy, przewoźnicy oraz sprzedawcy detaliczni żywności, pasz i włókien. Agroekosystem ekosystem rolniczy np. łan zboża, winnica, pole buraków. Agro-leśnictwo (ang. Agroforestry) system wykorzystania terenu, w którym sadzone są wieloletnie drzewa w celu produkcji drewna wraz z produkcją roślinną, z lub bez produkcji zwierzęcej. W Polsce leśnictwo jest osobną dziedziną gospodarki, prace leśne wykonywane przez rolników mogą stanowić dodatkowe źródło dochodu. Albedo termin astronomiczny określający zdolność odbijania promieniowana słonecznego padającego na daną powierzchnię, mierzoną stosunkiem ilości promieniowania odbitego we wszystkich kierunkach do ilości promieniowania słonecznego padającego na tę powierzchnię. Biodegradacja proces rozkładu substancji w znaczeniu biologicznym (np. przez bakterie) Biologiczna kumulacja syn. bioakumulacja agregacja substancji, które istnieją w środowisku abiotycznym, w organizmach łańcucha pokarmowego, w sposób, który powoduje, że w każdym kolejnym poziomie konsumentów ilość substancji w stosunku do wagi organizmów wzrasta. Biomasa w ekologii oznacza całkowitą, ogólną masę materii organicznej danej populacji, zawartej w organizmach zwierzęcych i roślinnych w danym siedlisku, w danym momencie. Pod tym pojęciem rozumie się także całość występującej w przyrodzie materii pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego nie wliczając w to materii organicznej zawartej w kopalinach. Poprzez fotosyntezę energia słoneczna jest akumulowana w biomasie organizmów roślinnych, później w łańcuchu pokarmowym także zwierzęcych. W rolnictwie funkcjonuje jako określenie każdej żywej materii, która może zostać przetworzona na użyteczną energię w procesach biologicznych albo chemicznych. Energię zawartą w biomasie można wykorzystać dla celów człowieka. Podlega ona przetwarzaniu na inne formy energii poprzez spalanie biomasy, lub spalanie produktów jej rozkładu. Spalanie odbywa się w kotłach, w celu uzyskania energii cieplnej, która może być ewentualnie dalej przetworzona na energię elektryczną. Do celów energetycznych wykorzystuje się najczęściej: drewno odpadowe, lub uprawiane specjalnie w celach energetycznych odchody zwierząt osady ściekowe, komunalne słomę, makuchy i inne odpady produkcji rolniczej wierzbę czy wodorosty uprawiane specjalnie w celach energetycznych 7

8 Spalanie biomasy jest uważane za korzystniejsze dla środowiska niż spalanie paliw kopalnych, gdyż zawartość szkodliwych pierwiastków (przede wszystkim siarki) w biomasie jest dużo niższa, a tworzący się w procesie spalania dwutlenek węgla jest zamieniany na biomasę przez kolejne pokolenia organizmów żywych wytwarzających biomasę, które następnie są znowu spalane itd. Natomiast dwutlenek wprowadzony do środowiska przy spalaniu paliw kopalnych pojawia się w środowisku nagle, po milionach lat gromadzenia i przekształcaniu się pokładów biomasy w paliwa kopalne, zwiększając efekt cieplarniany Bioróżnorodność syn. różnorodność biologiczna ogólnie, różnorodność i zmienność wśród roślin, zwierząt, grzybów i mikroorganizmów, oraz wśród ich ekosystemów. Możemy wyróżnić 3 poziomy: różnorodność ekosystemu, różnorodność gatunków, i różnorodność genetyczna (w obrębie gatunku). Pojęcie utrzymywania bioróżnorodność stwierdza, że cywilizacja powinna zachowywać możliwie największą liczbę istniejących gatunków, tak aby póle genetyczne były możliwie najbardziej zróżnicowane, dzięki czemu zostaną utrzymane pożyteczne lub korzystne cechy, które będą dostępne w przyszłości. Genetyczna rozmaitość dostarcza zasobów genetycznej odporności na szkodnik i choroby. W rolnictwie, bioróżnorodność jest systemem produkcyjnym opisanym przez obecność wielu gatunków roślin i/lub zwierząt, jako przeciwieństwo dla genetycznie wyspecjalizowanej monokultury. Biotechnologia jest nauką wykorzystującą procesy biologiczne na skalę przemysłową. Najczęściej ma ona zastosowanie w medycynie, produkcji żywności i rolnictwie. Użycie środków technicznych zwiększa efektywność i opłacalność produkcji. Biotechnologii nie należy mylić z inżynierią genetyczną. Metody z zakresu biotechnologii były wykorzystywane od tysięcy lat. Przykładowo: produkcja piwa jest procesem biotechnologicznym, w którym wykorzystuje się fermentację cukrów prostych przez bakterie. W wyniku niedostatecznej ilości tlenu, utlenianie jest niezupełne i następuje fermentacja. Obecnie nowoczesna biotechnologia ma do dyspozycji większe zasoby techniczne, dzięki czemu można wykorzystywać ją na skalę przemysłową, m.in. do produkcji leków, serów, nawozów, kosmetyków itp. Chwast każda roślina niepożądana z punktu widzenia gospodarki rolnej, która rośnie na polu uprawnym, łące, pastwisku, gdzie rywalizuje o substancje odżywcze, wodę, światło słoneczne, lub inne zasoby z uprawianymi roślinami. Chwasty szybko przystosowują się do danej uprawy, szybciej i bujniej rosną w porównaniu do roślin uprawnych. Chwasty dzielimy na: właściwe, segetalne - uprawowe, polowe, które nie występują w naturalnych zbiorowiskach roślinnych (np. chaber). ruderalne - przenoszące się ze stanowisk ubogich na żyzne pola. łąkowe- nie zjadane przez zwierzęta pasące się na łąkach i pastwiskach (np. pokrzywa, ostrożeń) trudno strawialne lub trujące (wilczomlecz) oraz rośliny pasożytnicze (selężnik). Degradacja spowodowana zanieczyszczeniem lub jakimś innymi czynnikami środowiskowymi, które ma negatywne konsekwencje w utrzymaniu stanu równowagi ekologicznej, jakość życia, zdrowia ludzi oraz wartości dziedzictwa historycznego, kulturowego i estetycznego. Degradacja środowiska wyczerpanie albo zniszczenie potencjalnie odnawialnych zasobów takich jak m.in. gleba. Dehumidacja proces powodujący utratę wilgotności. Drapieżnik zwierzę, które poluje na inne zwierzęta będące jego źródłem pożywienia. 8

9 Dreny tworzenie kanałów, takich jak otwarte rowy albo otwarte dukty, czy powierzchowne dachówki tak, aby zbędna woda mogła być usunięta po powierzchni albo przez wewnętrzne przepływy. Utrata wodę z gleby przez sączenie. Edafologia syn. agrologia nauka, która bada wpływy gleby na organizmy żywe, szczególnie rośliny, wliczając w to wykorzystanie przez człowieka terenów pod uprawy. Efekt cieplarniany Proces, który powoduje znaczne zmiany w chemii atmosfery Ziemi, co może spotęgować naturalny proces ocieplenia naszej Planety i może podnosić temperaturę. Jeśli efekt zostanie zintensyfikowany i średnie temperatury Ziemi zmienią się, wiele gatunków roślin i zwierząt może zostać zagrożonych wymarciem. Pewne związki gazowe atmosfery, nazywane gazami cieplarnianymi, przekazują widmową część promieniowania słonecznego, ale pochłaniają określone pasma widma promieniowania cieplnego wyemitowanego przez Ziemię. Teoria, że teren pochłania promieniowanie, podgrzewa się i emituje promieniowanie cieplne o większej częstotliwość, które ucieczka w przestrzeń jest niemożliwa z powodu zasłony w atmosferze tworzonej przez dwutlenek węgla i inne gazów cieplarnianych. W efekcie, klimat ociepla się. Ponieważ cyrkulacja atmosferyczna i oceaniczna odgrywają główną rolę w kształtowaniu klimatu Ziemi, staje się niezbędne pogłębienie wiedzy o ich interakcjach. Ekologia nauka o związkach pomiędzy organizmami a ich środowiskiem. Ekosystem funkcjonalna wspólnota natury, która obejmuje faunę i florę wraz z ze środowiskiem chemicznym i fizycznym, z którym one współoddziaływają. Ekosystemy różnią się bardzo wielkością i cechami. Ekosystem może być kałuża błota, pole, sad, albo rafa koralowa. Może być podstawową jednostką w naukach biologicznych lub jednostką zarządzania. Ekosystem w pojęciu ekologii stanowi największą jednostkę funkcjonalną biosfery. Na ekosystem składają się dwa składniki: biocenoza - czyli ogół gatunków występujących na danym obszarze; oraz biotop - czyli nieożywione elementy tego obszaru, a więc: podłoże, woda, powietrze (środowisko zewnętrzne). Ekosystem stanowi funkcjonalną całość, w której zachodzi wymiana materii między biocenozą i biotopem. Ma zazwyczaj czteropoziomową strukturę pokarmową. Te poziomy to: środowisko abiotyczne - materia nieożywiona w środowisku producenci - organizmy samożywne, które użytkują wyłącznie abiotyczną część ekosystemu konsumenci - organizmy cudzożywne (głównie zwierzęta) reducenci - destruenci czyli bakterie i grzyby powodujące rozkład materii organicznej. Ekstensywne pastwiska gospodarowanie pastwiskiem, które wykorzystuje stosunkowo wielkie obszary terenu przypadające na jedno na zwierzę i stosunkowo niski poziom nakładu pracy czy zasobów. Emisja odpady uwolnione albo wyemitowane do środowiska. Termin ten jest powszechnie używany w odniesieniu do wydzielania gazów i cząsteczek do atmosfery, na przykład zanieczyszczenia powietrza, a także w odniesieniu do cząstek albo energii uwolnionych radioaktywnie. Czasami termin ten jest używany ogólnie, określając jakiekolwiek uwalniane zanieczyszczenia. Energia alternatywna energia wytworzona ze źródeł innych niż paliwa kopalne (słoneczna, wiatrowa, wodna, geotermiczna i z biomasy). 9

10 Erozja wiatrowa odrywanie, unoszenie, przenoszenie i odkładanie sypkiej, urodzajnej warstwy gleby przez działanie wiatru, szczególnie w burzach pyłowych w suchych albo półsuchych regionach, gdzie ochronna szata roślinna jest nieodpowiednia albo została usunięta. Odwodnienie i abrazja gleby z powodu działania wiatrów. Etyka antropocentryczna przekonanie, że jedynie ludzie mają wartość a środowisko naturalne istnieje wyłącznie z myślą o ludziach; natura nie ma żadnych praw. Eutroficzny mający stężenia substancji odżywczych, koniecznych do wzrostu, optymalne albo zbliżone do zapotrzebowania na nie roślin albo zwierząt. Termin ten jest używany by opisać stężenia substancji odżywczych w glebie lub wodzie. Gleba powierzchniowa powłoka litosfery, składająca się z luźnych cząstek mineralnych i organicznych, powietrza i wilgoci, wyróżniająca się tym, że zachodzą w niej przemiany materii mineralnej w organiczną i odwrotnie pod wpływem żyjących w niej i na niej organizmów roślinnych i zwierzęcych. Jej główną cechą jest żyzność, tj. zdolność zaspokajania odżywczych potrzeb żyjących na niej roślin przez dostarczanie im składników pokarmowych i wody. Szczególnie urodzajną warstwą gleby jest próchnica. Gleba kwaśna materiał glebowy, którego kwasowość jest niższa niż ph 7,0. Jest to gleba uboga, zawierająca małe ilości próchnicy, ogranicza wiązanie azotu i przyswajanie go przez rośliny, hamuje rozwój mikroorganizmów glebowych, ogranicza mineralizację obumarłych roślin. Gleba zasadowa materiał glebowy, którego kwaśność jest wyższa niż ph 7,0 tj. od 7,0 do 14,0, bogata w wapń, sprzyja przyswajaniu pierwiastków, rozwojowi mikroorganizmów glebowych i powstawaniu próchnicy- jest to gleba żyzna. GMO Genetycznie modyfikowane organizmy to produkty inżynierii genetycznej, rośliny, zwierzęta lub bakterie, których materiał genetyczny został zmieniony na drodze manipulacji genetycznych, prowadząc do powstania nienaturalnego organizmu zawierającego obce lub zmienione geny. Manipulacje genetyczne często mają na celu m.in. poprawienie jakości, wprowadzenie odporności na zanieczyszczenia, wytworzenie oporności na choroby lub syntetyzowanie substancji odstraszającej pasożyty. Gospodarka rolnicza system ekonomiczny oparty głównie na produkcji roślinnej i zwierzęcej. Gospodarowanie glebą różne praktyki i działania związane z uprawą gleby, które mają wspierać produkcję roślinną; zwykle są on planowane tak, aby utrzymywać plony w przyszłości. Gospodarowanie nawadnianiem ograniczanie stosowania nawadniania oparte na zdolności gleby do utrzymania wody i zapotrzebowania uprawy. Woda jest traktowana jako wskaźnik w taki sposób, że uprawa może zużywać ją wydajnie, a straty zasobów są zminimalizowane. Sprawność irygacyjna jest stosunkiem ilości wody przechowanej w strefie korzeni uprawy w stosunku do zastosowanej ilości wody. Ochrona zasobów wody stała się ważniejsza, ponieważ wzrosły jej koszty. Intensywny wypas Wypasanie przez zwierzęta roślinności w stopniu przewyższającym zdolność roślinności do odtworzenia się. 10

11 Intensywne zarządzanie wypasaniem zarządzanie wypasaniem, które próbuje podnieść produkcję albo wykorzystanie obszaru przez jednostkę, albo produkcję na zwierzę poprzez relatywny wzrost wskaźnika inwentarza, wykorzystania paszy, pracy, zasobów, albo kapitału. Intensywne zarządzanie wypasaniem jest przeciwieństwem do wypasania racjonalnego. Zarządzanie wypasaniem może być zintensyfikowane przez zastępowanie jednej wieloma metodami wypasu, które wykorzystują stosunkowo większe nakłady pracy albo zasobów finansowych. Inżynieria genetyczna to technika, która poprzez manipulacje genetyczne dokonywane na poziomie cząsteczek lub komórek, prowadzące do wprowadzania zmian w materiale genetycznym organizmów będące dążeniem do osiągnięcia określonego celu. Inżynieria genetyczna wykorzystuje metody biochemiczne prowadzące do zmiany genów organizmu. Modyfikacjom poddawane są bakterie, rośliny, zwierzęta. Do osiągnięć tej techniki można zaliczyć m.in. klonowanie zwierząt, namnażanie materiału genetycznego (tzw. klonowanie genów), genetyczne modyfikacje roślin zmierzające do poprawy ich jakości, plonów, wyglądu, zapasów białka, cukrów itp. terapię genową, modyfikację bakterii np. w celu produkcji ludzkiej insuliny, lub antybiotyków. Irygacja zwana też nawadnianiem to stosowanie wody (albo wody ściekowej) jako zapasu wody do nawadniania trenu czy podlewania na potrzeby roślin. Metody nawadniania obejmują irygacja bruzdową, podsiąkową, irygację zraszaczem, irygacja strużką (albo kropelkową), i zalewanie. Zabieg melioracyjny uzupełniający zasoby wody w glebie w celu zapewnienia odpowiednich warunków wegetacji roślin uprawnych; stosowana od starożytności (systemy irygacyjne znane były m.in. w Egipcie i Mezopotamii). Kodeks Żywnościowy (ang. Codex Alimentarius) - stanowi zbiór norm i standardów dotyczących żywności, jest szeregiem zarówno ogólnych jak i szczegółowych standardów zapewniania bezpieczeństwa żywności. Jego celem jest ochrona zdrowia konsumenta oraz gwarancja stosowania uczciwej praktyki w branży żywnościowej. Żywność wprowadzana na rynek lokalny, czy też wysyłana na eksport musi być bezpieczna i dobrej jakości. Codex Alimentarius został utworzony w 1960 roku wspólnie przez dwie agendy Organizacji Narodów Zjednoczonych: Organizację do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (Food and Agriculture Organization - FAO) i Światową Organizację Zdrowia (World Health Organisation - WHO). Jego celem było wprowadzenie oraz propagowanie definicji oraz wymagań dla żywności ułatwiających harmonizację międzynarodowego obrotu żywnością. W pracach nad Kodeksem Żywnościowym bierze udział 166 państw, które skupiają większość ludności świata. Ustalenia międzynarodowe są następnie wprowadzane w życie również na szczeblu krajowym i regionalnym. Kompostowanie kontrolowany biologiczny rozkład materiału organicznego, m.in. szlamu ściekowego, zwierzęcych nawozów naturalnych, albo odpadów z upraw, w obecności powietrza do formy materiału humuso-podobnego. Regulowane metody kompostowania obejmują mechaniczne mieszanie i napowietrzanie, przewietrzanie materiału poprzez przenoszenie go przez serię pionowych komór napowietrzanych, albo umieszczanie kompostu w pryzmach na zewnątrz, na wolnym powietrzu i mieszanie go albo przewracanie tylko okresowo. Konferencja w Rio Konferencja Organizacji Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska i Rozwoju, która miała miejsce w Rio de Janeiro, w Brazylii w czerwcu 1992 roku. Konwencjonalna uprawa działania uprawowe, gdzie gleba jest kilkakrotnie zaorywana w celu stworzenia podłoża do siewu, które jest grudowate a nie sypkie i gruzełkowate, zawierające nieco wilgoci. 11

12 Koszty produkcji średni koszt jednostkowy (wliczając w to zakupione wkłady i inne wydatki) wyprodukowanego towaru rolniczego. Krajobraz to suma typowych cech, właściwych danemu fragmentowi powierzchni Ziemi, którego poszczególne biotyczne (ożywione) i nie-biotyczne (nieożywione) czynniki i elementy środowiska, takie jak rzeźba, gleby, klimat, wody, świat roślinny i zwierzęcy, człowiek i jego działalność gospodarcza, łączą się w jedną współzależną całość, odróżniającą go od otaczających obszarów. Ogół cech wyróżniających określony teren. Krajobrazy dzielimy na: krajobraz pierwotny i krajobraz kulturowy. Pojęcie krajobrazu nie jest jednoznaczne i panuje pewna dowolność w jego użyciu, dlatego definicje różnią się w zależności od dyscypliny naukowej, np. geografii, ekologii, botaniki, architektury. Krajobraz ekologiczny wyodrębniający się z otoczenia obszar o charakterystycznym, odmiennym i ciekawym wyglądzie, zbudowany z powiązanych ze sobą ekosystemów, np. krajobraz wiejski, krajobraz przemysłowy, krajobraz pojezierny. Krajobraz geograficzny to część powierzchni Ziemi posiadająca naturalne granice wyróżniająca się jakościowo od innych oraz wewnętrzną całość elementów, obiektów i zjawisk. Łańcuch pokarmowy szereg organizmów, przez który jest przenoszona energia, np. Producent (roślina) Konsument 1-rzędu (zwierzę roślinożerne) Konsument 2-rzędu (zwierzę mięsożerne) Degradator, destruent (mikroorganizm). Międzyplon (ang. catch crop) krótkoterminowe uprawy wprowadzane między dwoma głównymi uprawami w rotacji, np. uprawa gorczycy przed albo po zbożach. Utrzymywanie roślinności na gruntach ornych w formie zasiewu jednogatunkowego lub mieszanki kilku gatunków roślin, w okresach między dwoma plonami głównymi. Właściwa uprawa międzyplonów zapobiega zanieczyszczaniu wód oraz erozji. międzyplon ozimy (ang. winter catch crop) wysiewany późnym latem, po zbiorze później dojrzewających zbóż (pszenicy, pszenżyta). Głównym celem uprawy międzyplonu ozimego jest produkcja paszy, której użytkowanie rozpoczyna się w okresie wiosennym. Zasiewy te spełniają jednocześnie funkcję ochronną, osłaniając glebę od wczesnej jesieni do wiosny następnego roku. międzyplon ścierniskowy (ang. stubble catch crop) siew następuje natychmiast po sprzęcie plonu głównego (np. żyta, jęczmienia), schodzącego z pola na początku sierpnia. Termin siewu zależy od pogody. Dobór gatunków zależy od rodzaju gleby i warunków wilgotnościowych. Zasiew może być jednogatunkowy lub stanowić mieszankę 2 3 gatunków, co zapewnia lepsze okrycie gleby. międzyplon wsiewka (ang. underplanted catch crop, undersown catch crop) uprawiany w celu utrzymywania pokrywy roślinnej od jesieni do wiosny następnego roku. Jako wsiewkę należy stosować wyłącznie trawy, które są wsiewane wiosną w rosnące rośliny ozime lub razem z siewem roślin jarych. Trawa powinna okrywać glebę do wczesnej wiosny następnego roku, tzn. do momentu rozpoczęcia uprawy pod rośliny jare w plonie głównym. Monitoring w programach rolnośrodowiskowych: system kontroli prowadzony zazwyczaj przez inspektorów agencji płatniczej oceniających zgodności założeń planu rolnośrodowiskowego ze stanem faktycznym. Monokultura system rolniczy polegający na wieloletnim uprawianiu na tym samym obszarze roślin jednego gatunku, np. trzciny cukrowej, bawełny. Zazwyczaj jest to rozległy obszar terenu, podstawą monokultur jest uprawa komercyjna. 12

13 Nadmierna konsumpcja sytuacja, kiedy pewna grupa ludzi zużywa zasoby na poziomie przewyższającym ich potrzeby, często kosztem tych, którzy nie mogą zaspokoić swych podstawowych potrzeb pokarmowych. Nakłady rolnicze zasoby, które są używane w produkcji rolniczej, takie jak substancje chemiczne, wyposażenie, pasza, nasiona i energia. W większości nakłady te tworzą koszty produkcji podatnym na nierolnicze warunki ekonomiczne. Przez wiele lat, ceny nakładów rolniczych wzrastały w sposób relatywny do cen wytworzonego towaru, stwarzając coś, co rolnicy określali jako zacieśnianie ceny kosztów. Stosunek pomiędzy cenami zapłaconymi za nakłady w porównaniu do cen otrzymanych za produkty jest obliczany jako wskaźnik przeliczeniowy opłacalności. Najlepsze praktyki ochrony (BMP Best Management Practices) praktyki ochrony albo połączenie praktyk zaprojektowanych by utrzymać produkcję rolniczą wraz z redukcją źródeł punktowych i zanieczyszczeń obszarowych. Napowietrzanie, gleba proces, dzięki któremu powietrze zawarte w glebie jest zamieniane na powietrze atmosferyczne. W dobrze napowietrzonej glebie, powietrze zawarte w glebie jest podobne w składzie do atmosferycznego, znajdującego się nad powierzchnią gleby. Słabo napowietrzona gleba zawiera znacznie mniejszy procent tlenu niż atmosfera. Wskaźnik aeracji zależy w dużej mierze od rozmiarów i ciągłości porów w glebie. NATURA 2000 spójny system obszarów chronionych na całym terytorium Wspólnoty Europejskiej, określany mianem europejskiej sieci ekologicznej, która zapewni warunki do zachowania pełnego dziedzictwa przyrodniczego krajów Unii Europejskiej. W skład sieci mają wejść: 1. obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO), zidentyfikowane na podstawie dyrektywy Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków (Special Protection Areas, SPAs) 2. specjalne obszary ochronne (SOO), wyselekcjonowane na podstawie dyrektywy Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (Special Areas of Conservation, SACs). Utworzenie sieci obszarów chronionych ma sprzyjać zachowaniu miejsc występowania zagrożonych gatunków roślin i zwierząt oraz odbudowy liczebności populacji do poziomu gwarantującego ich trwałość. Zostanie to osiągnięte przez zachowanie siedlisk przyrodniczych (biotopów) oraz siedlisk gatunków ptaków, które chronione są na podstawie Dyrektywy Ptasiej. Do ważnych zadań Dyrektywy Siedliskowej należy także przywracanie utraconych walorów siedliskom, które pełniły lub powinny pełnić rolę ważnego ogniwa w strukturze sieci. Nawóz zarówno organiczny jak i nieorganiczny materiał naturalnego albo syntetycznego pochodzenia, który dostarcza do gleby zasobu określonych pierwiastków niezbędnych do wzrostu roślin; głównie potas, fosfor i azot. Nawóz organiczny materia organiczna dodawana do gleby w celu zwiększenia jej wydajności produkcyjnej m.in. obornik, resztki pożniwne i kompost. Nawóz zielony materiał roślinny podawany do gleby w celu polepszenia jej żyzności, stosowany kiedy materiał roślinny jest ciągle zielony. Obieg azotu, krążenie azotu w przyrodzie cykliczna przemiana związków azotowych w biosferze, dzięki której zostaje zachowana równowaga azotowa między atmosferą i 13

14 biosferą; cykl przemian obejmuje: wiązanie azotu cząsteczkowego N 2 z atmosfery przez bakterie (gł. z rodzaju Rhizobium, które mogą dostarczyć aż kg azotu przyswajalnego na 1 ha w ciągu roku.), przyswajanie go w postaci azotanów przez rośliny, kumulowanie w tkankach roślin i zwierząt w postaci białek, wydalanie w postaci odchodów zwierzęcych (mocznik, niestrawione białko) oraz rozkład szczątków organicznych poprzez procesy amonifikacji, nitryfikacji oraz denitryfikacji, w wyniku której uwolniony azot N 2 przechodzi do atmosfery. Powietrze jest olbrzymim rezerwuarem azotu (około 78%). Gazowy azot może być zamieniony na przyswajalne azotany i sole amonowe podczas wyładowań atmosferycznych. Tą drogą do gleby w ciągu roku dostaje się 4-10 kg/ha. Obieg węgla w przyrodzie cykliczna przemiana związków węgla w przyrodzie obejmująca procesy zachodzące pomiędzy wszystkimi zasobami (rezerwuarami), które powodują napływ i wypływ węgla. Tymi zasobami (rezerwuarami) są atmosferą, biosfera Ziemi (zazwyczaj obejmuje systemy słodkowodne), oceany, i osady (włączając paliwa kopalne). Roczne przemieszczanie się węgla, wymiany węgla pomiędzy zasobami zachodzą z powodu różnych procesów chemicznych, fizycznych, geologicznych i biologicznych, w tym oddychanie, fotosynteza, magazynowanie w tkankach w postaci glukozy itp. Ocean zawiera największy zasób węgla na powierzchni z Ziemi, ale większa część z tej puli nie jest objęta natychmiastową wymianą z atmosferą. Obieg wody, krążenie wody w przyrodzie woda ma niezwykłą cechę: występuje w trzech różnych stanach - jako ciecz, gaz i ciało stałe. Ułatwia jej to krążenie w przyrodzie. Cykl rozpoczyna się z chwilą, kiedy woda, znajdująca się w glebie, zbiornikach wodnych i organizmach, zaczyna parować i unosić się do atmosfery. Tam gromadzi się i w zetknięciu z chłodnym powietrzem skrapla, z powrotem opadając na ziemię. Może wówczas występować pod różnymi postaciami: jako deszcz, śnieg lub grad. Część spadającej wody trafia do rzek i jest unoszona do mórz i oceanów, część wchłania 14

15 gleba, skąd czerpią wodę rośliny. Część, oczywiście, wykorzystują człowiek i zwierzęta. Pamiętajmy, że jednocześnie cały czas woda paruje i unosi się do atmosfery. Obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania, ONW (Less Fa-voured Areas, LFA) przepisy UE pozwalają wprowadzać programy ONW, których celem jest rekompensowanie strat ponoszonych przez rolników gospodarujących na obszarach górskich lub na innych terenach, gdzie czynniki zewnętrzne powodują wzrost kosztów produkcji. Możliwe jest również wsparcie rolnictwa tam, gdzie jest ono ograniczane w wyniku regulacji prawnych ochrony środowiska. Obszary przyrodniczo wrażliwe, OPW (Environmentally Sensitive Areas, ESAs) geograficznie wydzielone obszary rolnicze, jednorodne pod względem cech geomorfologicznych i krajobrazowych, o wysokich walorach przyrodniczych, podatne na zagrożenia (definicja wg SAPARD). Strefy wdrażania Schematu i Programu Rolnośrodowiskowego. Ocena nawozu zagwarantowanie minimalnej analizy, w procentach, zasobności głównych substancji odżywczych dla roślin zawartych w materiale nawozowym lub w mieszance nawozów. Analiza zazwyczaj przedstawia procentowy udział N, P 2 O 5, i K 2 O, ale wymogi, które zostały wprowadzone zmieniły określenie do procentu N, P, i K. Ochrona gospodarowanie zasobami ludzkimi i bogactwami naturalnymi do osiągnięcia maksymalnych korzyści w przedłużonym okresie czasu. W rolnictwie, ochrona wiąże się z dopasowaniem do wzorców uprawy potencjału produkcyjnego i fizycznych ograniczeń użytków rolniczych dla zapewnienia długoterminowej trwałości z przynoszącej zyski produkcji. Praktyki ochronne skupiają się na ochronie gleby, wody, energii, i zasobów biologicznych. Rolnictwo marginalne, rolnictwo bezuprawowe oraz zintegrowane zapobieganie szkodnikom są typowymi przykładami praktyk w związku z ochroną przyrody. Ochrona gleby zabezpieczenie gleby przez staranne gospodarowanie, które nie dopuszcza do fizycznych strat przez erozję i unikanie spadku jakości chemicznej (np. utrzymywanie żyzność gleby). Odpady wszystkie substancje stałe, ciekłe albo gazowe, które są nieprzydatne dla organizmu lub systemu, który je produkuje. Odporność na pestycyd sytuacja, kiedy szkodnik nie doznaje szkody po zastosowaniu określonego pestycydu, spowodowana nabyciem zdolności przetrwania w określonym stężeniu tego pestycydu. Ograniczenie ryzyka proces decydowania czy i jak zarządzać ryzykiem. Ograniczenie ryzyka społecznego wymaga rozważenia czynników prawnych, gospodarczych i behawioralnych, jak również czynników mających wpływ na środowisko naturalne i zdrowie. Zarządzanie może zawierać regulacje sformalizowane i niesformalizowane. Na przykład, uświadomienie rolnikowi, jakie ponosi ryzyko przekraczając granicę pola, na którym zastosowano pestycyd jest szacowaniem ryzyka, upowszechnianie standardów ponownego wejścia jest to ograniczanie ryzyka. Okres wegetacji przedział, zazwyczaj mierzony w dniach, między ostatnim mrozem na wiosnę i pierwszym mrozem w jesieni. Różni się dla upraw w zależności od roślin, z powodu różnej odporności na niskie temperatury. Co jest szczególnie ważne na terenach określanych jako obszary podmokłe. 15

16 Organiczny cząsteczka albo związek chemiczny zawierający węgiel związany z wodorem. Związki organiczne wchodzą w skład wszystkich organizmów żywych. Termin organiczny często jest używany, aby wyróżnić naturalne wyroby albo procesy od sztucznych syntetycznych, powstających w drodze chemicznej. Tak, więc nawozy naturalne obejmują obornik, gnojowicę albo fosforany pochodzenia skalnego, w przeciwieństwie do nawozów syntetyzowanych chemicznie. Podobnie, rolnictwo organiczne czy żywność organiczna odnosi się do naturalnych metod uprawy bez wykorzystania syntetycznych, chemicznych pestycydów i nawozów; rozwój szkodników jest ograniczany określonymi metodami uprawy i stosowaniem pestycydów pochodzących z naturalnych źródeł (np. rotenon i pyretryna, uzyskiwane z chryzantem). Konsumenci, twierdząc, że unikają ryzyka zatrucia syntetycznymi substancjami chemicznymi, wolą produkty i żywność uzyskiwaną metodami naturalnymi. Osuszanie melioracja podnoszenie wydajności użytków przez usuwanie zbędnej wody z gleby przez takie środki jak rowy, studnie odwadniające, albo powierzchniowe dachówki odwadniające. Pasożyt organizm cudzożywny, który wykorzystuje stale lub okresowo organizm żywiciela jako źródło pożywienia i środowisko życia. Pasożytnictwo jest formą współżycia między organizmami, która przynosi korzyść pasożytowi; żywicielowi, związek ten przynosi głównie szkody i może doprowadzić organizm żywiciela do wyniszczenia a nawet śmierci poprzez straty substancji odżywczych, destrukcja tkanek, zatrucie toksynami pasożyta. Pasożyt może być zewnętrzny lub wewnętrzny. Pastwisko jakikolwiek teren porośnięty, na którym ma miejsce wypas albo może stwarzać możliwości wypasu zwierząt. Pastwiskiem jest również ogrodzony obszar paszy, zwykle ulepszonej, na którym wypasane są zwierzęta. Według innej definicji pastwisko to rodzaj obszaru terenów zielonych poświęcony produkcji lokalnej lub wprowadzonej roślinności paszowej, głównie wieloletnich trawami, których wegetacja trwa niezależnie od tego, czy są to tereny uprawowe, czy też nieużytki. Zwykle od wiosny do jesieni na pastwiskach wypasa się zwierzęta hodowlane jak bydło, owce czy też kozy. Pastwiska uprawowe powstają najczęściej w trzecim roku tzw. płodozmianu, a ich okres eksploatowania wynosi najczęściej kilka lat (3-5). Corocznie wymagają pewnych zabiegów rolniczych jak włókowanie, bronowanie i nawożenie. Włókowanie i bronowanie ma na celu pobudzenie systemu korzennego traw, ale również zniwelowanie kretowisk i usunięcie tzw. "niedojadów". Użytkowe pastwiska są najczęściej ogrodzone i umożliwiają dowóz wody dla zwierząt. Pastwiska-nieużytki najczęściej są eksploatowane przez hodowców owiec i kóz, ze względu na ich skromniejsze wymagania żywieniowe. Pestycyd substancja chemiczna, która tępi albo powstrzymuje rozwój szkodników. Pestycydy są klasyfikowane według typu szkodników, przeciwko którym działają: środki owadobójcze (mrówki, termit, stonka, mszyce), herbicydy (chwasty liściaste, trawy, glony); fungicydy (choroby grzybowe roślin), acarycydy (roztocza, przędziorki i kleszcze), rodentocydy (szczury, myszy), moluskocydy (ślimaki, pomrowy), nematocydy (nicienie), w Polsce nie stosowane awicydy (odstraszające przeciw ptakom) i piscicydy (przeciw rybom). Plon ilość metrów sześciennych (lub kwintali) zboża, które rolnik zbiera z hektara. Płodozmian jest to uprawa różnych roślin, w następujących po sobie seriach na tym samym terenie, w odróżnieniu od uprawy monokultur. Rotacja zazwyczaj jest stosowana do poprawienia żyzności gleby i redukowania populacji szkodników żeby podnieść potencjał wysokich poziomów produkcji na przyszłe lata. 16

17 Pojemność środowiskowa maksymalna populacja danego organizmu, którą dane środowisko może utrzymywać. Oznacza to trwającą produktywność populacji bez uszkodzenia środowiska. Można zauważyć, że istnieje możliwość interwencji ludzkiej zmierzającej do poprawy potencjału środowiska (np. przez podawanie nawozów na różne tereny i ponownie obsiewanie ich trawami pastewnymi). Pozostałości upraw to części rośliny, takie jak łodygi zbóż czy kukurydzy, pozostawione na polach po żniwach. Pozostałości pouprawowe są stosowane przez rolników, którzy stosują uprawy ochronne, aby realizować plan ochrony gleby podporządkowując się wymogom ochrony. Rolnicy ci muszą utrzymać minimalny poziom pozostałości pouprawowych, aby być w zgodzie z procedurą. Profil glebowy to pionowy przekrój, odsłaniający morfologię (budowę) danej gleby, a w szczególności rodzaj, miąższość i wzajemny układ poziomów, wszystkie warstwy składowe gleby, od warstwy powierzchniowej do stosunkowo niezmienionego materiału skały macierzystej. Pustynnienie proces rozprzestrzeniania się albo tworzenia pustyń, który może być bezpośrednią konsekwencją zmian klimatycznych (np. zmiany w lokalizacji głównego ciśnienia planetarnego i globalnego systemu wiatrów), wynikiem polityki użytkowania gleb ubogich (np. nadmierny wypas), albo wynikiem złożonej interakcji pomiędzy tymi czynnikami (np. nadmierny wypas, czynniki prowadzące do zmiany albedo, zmiany klimatyczne sprzyjające wzrostowi suszy). Recykling powtórne wykorzystanie (ang. recycling) - jedna z kompleksowych metod ochrony środowiska naturalnego. Jej zadaniem jest ograniczenie zużycia surowców naturalnych oraz zmniejszenie ilości odpadów poprzez system segregowania, zbiórki i wielokrotnego wykorzystywania tych samych materiałów, w kolejnych produktach. Chronione są w ten sposób nieodnawialne lub trudno odnawialne źródła surowców, a jednocześnie ograniczana jest produkcja odpadów, które musiałyby być gdzieś składowane lub utylizowane. Pośrednio środowisko naturalne jest chronione również poprzez zmniejszenie zużycia surowców energetycznych, które musiałyby być użyte w procesach pozyskania surowców z natury i późniejszego zagospodarowania ich odpadów. Region agroklimatyczny określenie regionu na podstawie jednorodnego klimatu, cech fizycznych i typu upraw; używany do ustalania kalendarza upraw, przewidywania plonu z upraw oraz prowadzenia prognozowania suszy. Regulacja biologiczna sposób wykorzystania korzystnych organizmów naturalnych do zwalczania i regulacji ilości szkodliwych dla roślin i zwierząt szkodników i chwastów, jest nazywana kontrolą biologiczną, albo bioregulacją. Może obejmować wprowadzanie drapieżników, pasożytów, i organizmów chorobotwórczych, albo uwalnianie wysterylizowanych osobników. Metody regulacji biologicznej mogą być alternatywą albo uzupełniać metody chemicznego zwalczania szkodników. Rolnictwo alternatywne systemowe podejście do rolnictwa, zmierzające do redukcji zanieczyszczenia rolniczego, zwiększenia zrównoważenia oraz poprawy sprawności i dochodowości. Ogólnie, rolnictwo alternatywne kładzie nacisk na praktyki gospodarowania, które korzystają z naturalnych procesów (takich jak cykle pokarmowe, wiązanie azotu, oraz relacje pomiędzy drapieżnikami i szkodnikami), poprawa dopasowania pomiędzy wzorcami plonowania i praktykami rolniczymi, z jednej strony potencjał produkcyjny i fizyczne właściwości terenu, a z drugiej, wybiórcze stosowanie komercyjnych nawozów chemicznych i pestycydów do zapewnienia wydajności produkcji oraz ochrona i oszczędne wykorzystanie gleby, wody, energii i zasobów biologicznych. Przykłady alternatywnych 17

18 praktyk rolniczych obejmują stosowanie płodozmianu, nawozów odzwierzęcych i zielonych, systemów uprawy chroniących glebę i oszczędzających wodę, takich jak metody siewu bezuprawowego i zintegrowana ochrona przeciw szkodnikom. Zgodnie z zasadami zrównoważonego rolnictwa, rolnictwo alternatywne skupia się na tych praktykach rolniczych, które wykraczają poza tradycyjne czy konwencjonalne rolnictwo, chociaż nie wyklucza stosowania konwencjonalnych praktyk rolniczych, które są zgodne z ogólnym systemem. Rolnictwo ekstensywne maksymalizowanie ilości terenu przeznaczonego dla produkcji rolnej, przy jednoczesnym minimalizowaniu obciążenia tych terenów. Rolnictwo intensywne Sposób maksymalizowania wydajność terenu przez wykorzystanie substancji chemicznych i maszyn. Rolnictwo konwencjonalne ogólnie jest to termin stosowany jako przeciwstawny dla powszechnych i tradycyjnych praktyk rolniczych. Cechuje się ogromną zależnością od substancji chemicznych i nakładów energetycznych typowych dla wielkotowarowych, zmechanizowanych gospodarstw w przeciwieństwie do praktyk rolnictwa alternatywnego czy zrównoważonego. Podorywka, przykrywająca ściernisko, rutynowe rozpryskiwanie pestycydów oraz wykorzystanie nawozów syntetycznych to przykłady konwencjonalnych praktyk, które są przeciwieństwem do alternatywnych praktyk takich jak bezorkowa uprawa, zintegrowana ochrona przeciw szkodnikom oraz wykorzystanie nawozów naturalnych odzwierzęcych i zielonych. Rolnictwo organiczne praktyka prowadzenia upraw bez stosowania nawozów sztucznych i pestycydów, ale poza tym podobna do rolnictwa alternatywnego. Rolnictwo zrównoważone termin ten oznacza zintegrowany system praktyk produkcji roślinnej i zwierzęcej mające na uwadze, długofalowo i długoterminowo: zaspokajać zapotrzebowanie ludzi na pożywienie i włókna zwiększać jakość środowiska i naturalnych źródeł zasobów na podstawie których opiera się gospodarka rolnicza powodować najwydajniejsze wykorzystanie zasobów nieodnawialnych i zasobów powstających w gospodarstwie, integrować je adekwatnie i naturalnie stosować biologiczne obiegi i nadzór podtrzymywać rentowność ekonomiczną działań gospodarskich podnosić jakość życia rolników i społeczeństwa jako całości Rośliny strączkowe syn. motylkowe rodzina roślin, obejmująca wiele roślin od tropikalnych drzew, pnączy aż po jednoroczne rośliny zielne. Wśród nich jest wiele cennych gatunków roślin: tj. rośliny pastewne - np. koniczyna, lucerna, seradela, pokarmowe - nasiona roślin strączkowych są źródłem cennego białka (fasola, groch, soczewica, soja), nawozy zielone - służą jako nawozy naturalne, wzbogacają glebę w azot dzięki symbiozie z bakteriami wiążącymi azot atmosferyczny, rośliny oleiste - np. soja, orzech ziemny, rośliny ozdobne - np. złotokap, glicynia, karagana, glediczja, rośliny lecznicze - np. lukrecja, nostrzyk oraz dostarczają cennego drewna, gum i garbników np. akacja i robinia. Rozrost populacji, przeludnienie więcej organizmów w populacji niż istniejące zasoby mogą utrzymywać przy życiu. 18

19 Rozwój przepełnione treścią pojęcie mówiące o stopniu, do którego społeczeństwo spełnia potrzeby swoich członków. Zwykle jest zdefiniowane terminami ekonomicznymi, ale obejmuje również inne wymiary. Rozwój zrównoważony rozwój gospodarczy, który bierze pełną odpowiedzialność za konsekwencje działalności gospodarczej dla środowiska i jest oparty na wykorzystaniu zasobów, które mogą być zastępowane lub odnawialne i dzięki temu nie uszczuplają zapasów zasobów naturalnych. Różnorodność kiedy odnosimy ten termin do istot żywych prezentuje organizację zbiorowisk biologicznych i zazwyczaj wskazuje ich jakość pod względem obejmowania wielu gatunków, obfitość, która nie przedstawia znacznych różnic. Stres czynnik fizjologiczny, zazwyczaj dotyczący zachowania, powodowany przez nadmierny napór środowiskowy albo presje psychologiczne. Struktura gleby grupowanie oddzielnych cząstek gleby w drugorzędowe agregaty i bloki, które stanowią wewnętrzne elementy rusztowania gleby. System rolniczy nagromadzenie składników, które połączone są w pewną formę współdziałania i współzależności i które działają w określonych granicach do osiągnięcia określonego celu rolniczego na rzecz użytkownika systemu. System wypasania zdefiniowane, zintegrowane połączenie zwierzę, roślina, gleba, i innych składników środowiska oraz metody wypasania, przez które system jest sterowany aby osiągnąć konkretne rezultaty czy cele. Szkodnik organizm, który jest szkodliwy dla produkcji rolniczej. Ściółka podściółka, stan albo poziom powierzchni przykrytej materiałem ściołowym (słoma wióry drzewne, itp.) w celu zatrzymywania odchodów zwierząt. Środowisko całkowity zakres warunków zewnętrznych, fizycznych i biologicznych, w który żyje organizm. Środowisko obejmuje czynniki społeczne, kulturowe, (dla ludzi) ekonomiczne i polityczne, jak również lepiej zazwyczaj rozumiane cechy takie jak gleba, klimat i zasoby żywności. Śródplony (ang. intercropping) to termin określający wzrost dwu lub więcej upraw w małej odległości, która sprzyja wzajemnym relacjom pomiędzy nimi śródplony rzędowe wzrost dwu lub więcej upraw w tym samym czasie, gdy przynajmniej jedna z upraw zasadzona jest rzędowo. śródplony pasowe wzrost dwu lub więcej upraw razem w pasach wystarczająco szerokich aby pozwalały na odrębną produkcję roślinną z zastosowaniem maszyn, ale wystarczająco blisko aby uprawy oddziaływały na siebie. śródplony mieszane wzrost dwu lub więcej upraw razem bez żadnych wyraźnych aranżacji rzędowych. śródplony sztafetowe dosadzenie drugiej uprawy do stałej uprawy w czasie raz gdy uprawa podstawowa jest na etapie rozrodczym, ale przed zbiorem plonu. Teren zurbanizowany, miejski obszary o intensywnej zabudowie, charakteryzujący się również dużym zagęszczeniem ludności tak zmienione albo przeobrażone przez przestrzennie zorganizowane miasta (struktury przemysłowe i osiedla ludzkie), że identyfikacja gleby jest niewykonalna. 19

20 Tereny leśne teren, na którym wśród roślinności dominuje las albo, jeśli brakuje drzew, teren świadczy o dawnym zalesieniu i nie został zastąpiony przez inną roślinność. Uprawa rzędowa osobne rządy albo pasy, które są na tyle daleko od siebie, że pozwalają na działanie maszyn pomiędzy nimi w trakcie zabiegów rolniczych. Uprawy alternatywne jako alternatywne uprawy polowe są zaklasyfikowane zboża i pseudo-zboża; ziarno roślin strączkowych; nasiona oleiste; uprawy przemysłowe; i uprawy roślin na włókna. Uprawy ochronne sposób redukowania albo eliminowania działań uprawowych i pozostawiania pozostałości upraw na glebie zapobiegające erozji. Każdy system uprawy i siewu, który pozostawia przynajmniej 30% powierzchni gleby przykrytej przez pozostałości po uprawie. Uprawa ochronna utrzymuje okrywę roślinną na glebie, przez co powoduje mniejsze zaburzenia dla funkcji gleby niż tradycyjna uprawa, a tym samym obniża straty gleby i zużycia energii na utrzymanie jakości i wydajności plonu. Techniki uprawy ochronnej obejmują uprawę minimalną, mulczowanie, uprawę zagonową, i systemy bezuprawowe. Uprawy okrywowe uprawa sąsiadująca, wsiana pierwotnie jako rotacyjna pośród regularnie sianych upraw, albo między drzewami i pnączami w sadach i winnicach, chroniąca glebę przed erozją, utrzymująca wilgoć w glebie i poprawiająca jej jakość między okresami regularnych upraw. Uprawy organiczne systemy produkcji roślin, które ogólnie wykluczają stosowanie nawozów syntetycznych, pestycydów oraz innych substancji chemicznych. Wśród wielu możliwych do zastosowania rygorów wyznaczonych przez system rolnictwa ekologicznego możemy wyróżnić płodozmian, pozostawianie resztek pouprawowych, stosowanie zwierzęcych nawozów naturalnych, roślin motylkowych, nawozów zielonych, uprawa mechaniczna, i biologiczne zwalczanie szkodników zmierzające do utrzymania wydajności gleby, zapewnienia substancji odżywczych roślinom, oraz kontrolowania ilości chwastów i szkodników. Utylizacja, zagospodarowanie odpadów szereg działań wliczając w to zbiórkę, segregowanie, transport, przetwarzanie, ponowne wykorzystanie i ostatecznie składowanie odpadów w sposób naturalny albo techniczny, dążący do ochrony środowiska. Wiatrochron bariera utworzona z zasadzonych drzew na brzegach zbiorników zaprojektowana by osłabić prędkość wiatru nad powierzchnią wody, dzięki czemu zostaje zredukowane parowanie. Wiązanie azotu proces wiązania azotu polega na przekształcaniu azotu cząsteczkowego N 2 z atmosfery w amoniak przez pewne rodzaje bakterii beztlenowych (gł. Azotobacter i Clostridium) i sinic (Nostoc). Najbardziej skuteczne bakterie wiążące azot żyją w glebie i są symbiotycznymi gatunkami roślin motylkowych taki jak lucerna, grochach, fasola i koniczyna. Ich obecność możemy poznać po charakterystycznych kulistych brodawkach na korzeniach tych roślin. Woda gruntowa woda ze studni i złóż podziemnych. W przybliżeniu 95% wody pitnej użytkowanej na terenach wiejskich to wody gruntowe. Z powodu wykorzystywania jej jako wody pitnej, zachodzi obawa o skażenie przez wypłukiwanie rolniczych i przemysłowych zanieczyszczeń albo przesiąkanie do podziemnych zbiorników. 20