BADANIA NAUKOWE I INNOWACYJNOŚĆ W ROLNICTWIE

Transkrypt

1 BADANIA NAUKOWE I INNOWACYJNOŚĆ W ROLNICTWIE Stanisław Krasowicz Tamara Jadczyszyn Wiesław Oleszek Puławy, 2011

2 Rozwój prac naukowych zawsze jest najbardziej produktywny tam, gdzie jest największy nacisk potrzeb, gdzie sytuacja jest najtrudniejsza /B. Andreae 1974/ Rolnictwo dział gospodarki narodowej o dużej skali i liczbie problemów trudnych, wymagający innowacji.

3 Przesłanki innowacyjności w rolnictwie Stan aktualny polskiego rolnictwa i jego zróżnicowanie według regionów i grup gospodarstw; Koncepcja rozwoju zrównoważonego; Zasady WPR UE; PROW ; Konkurencyjność; Samowystarczalność żywnościowa kraju i bezpieczeństwo żywnościowe; Możliwość efektywnego wykorzystania wyników badań naukowych w praktyce; Płaszczyzna współpracy nauk rolniczych z przemysłem; Możliwość pozyskania środków na badania i rozwój.

4 Funkcje nauki wobec rolnictwa L.p Funkcja Zakres oddziaływania i oceny 1. Twórcza źródło postępu biologicznego, technicznego, technologicznego i ekonomicznego 2. Analityczna wieloaspektowa ocena stanu aktualnego rolnictwa i jego elementów składowych 3. Wartościująca ocena, które z wcześniejszych osiągnięć są nadal wartościowe, aktualne i przydatne dla rozwoju rolnictwa 4. Adaptacyjna ocena, które z osiągnięć zagranicznych można zastosować w Polsce i w regionie

5 W działalności IUNG-PIB (statutowa i program wieloletni) znaczące miejsce zajmują badania w dziedzinie kształtowania środowiska, oddziaływania rolnictwa na środowisko przyrodnicze oraz w zakresie doskonalenia technologii produkcji roślinnej.

6 Kierunki badań środowiskowych 1. Rozpoznanie i ocena przyrodniczych warunków produkcji rolnej. 2. Opracowanie zasad i metod ochrony gleb oraz rekultywacja gruntów. 3. Określenie roli drobnoustrojów w kształtowaniu żyzności gleby. 4. Rozpoznanie stanu agrochemicznego gleb kraju oraz opracowanie zasad i technik nawożenia. 5. Opracowanie systemów uprawowych efektywnych ekonomicznie i zwiększających żyzność gleby. 6. Ocena wpływu działalności człowieka na środowisko, wyznaczanie obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) i obszarów problemowych rolnictwa (OPR).

7 Kierunki badań agrotechnicznych IUNG I. Charakteryzujący się opracowaniem podstawowych zaleceń agrotechnicznych dla roślin uprawy polowej publikowanych w formie wydawanych cyklicznie Zaleceń Agrotechnicznych IUNG (poczynając od lat 50.); II. Wyróżniający się opracowaniem i upowszechnianiem kompleksowych technologii produkcji zbóż i roślin pastewnych (lata 70 i 80.); III. Przypadający na lata 90., cechujący się dostosowaniem technologii do wymagań produkcji rynkowej, zróżnicowanej kondycji ekonomicznej gospodarstw i wymogów ochrony środowiska oraz pozostający pod wpływem procesów integracyjnych z UE i Wspólnej Polityki Rolnej; IV. Lata , rozszerzenie badań o aspekty jakości plonów, bezpieczeństwo żywnościowe, optymalizację technik i technologii produkcji rolniczej.

8 Działalność IUNG jest wyraźnie ukierunkowana na problemy rozwoju zrównoważonego rolnictwa i na wspieranie decyzji praktyki gospodarczej oraz władz administracyjnych i samorządowych. Ważną formą działalności jest też wspieranie innowacyjności gospodarstw rodzinnych.

9 Wspieranie innowacyjności w rolnictwie jako przesłanka działań strategicznych Umiejętność obiektywnej diagnozy stanu aktualnego rolnictwa np. analizy przestrzenne; Krytyczna ocena przydatności wyników badań naukowych w praktyce; Dostrzeganie barier i czynników ograniczających wdrażanie postępu technologicznego; Kompleksowa ocena skutków zastosowania nowych rozwiązań w praktyce; Propozycje instrumentów organizacyjnosystemowych, prawnych i finansowych wspierających procesy innowacyjności.

10 Główne uwarunkowania polskiego rolnictwa przyrodnicze: gleby ponad 30% gleby słabe i bardzo słabe, agroklimat różnica Suwałki Opole ponad 15 pkt (w skali 100 pkt), zagrożenia erozją wodną około 28,5% kraju, ONW 53% powierzchni UR, zmniejszanie się zawartości próchnicy, 32,5% powierzchni objęte ochroną przyrody.

11 Główne uwarunkowania polskiego rolnictwa organizacyjno-ekonomiczne: 1,891 mln gospodarstw (2010) w tym powyżej 1 ha 1,484mln, średnia pow. gospodarstwa rolnego - 6,82 ha UR w tym gosp. powyżej 1 ha 9,79 ha UR, 70% zatrudnionych pracuje w niepełnym wymiarze czasu pracy, gospodarstwa rodzinne wielokierunkowe, rozproszenie i mała skala produkcji rolniczej (towarowej), poziom kultury rolnej i intensywności rolnictwa, niższe dopłaty dla rolników w porównaniu do innych krajów UE.

12 Poziom nawożenia mineralnego ( ) zachodniopomorskie 136 pomorskie 134 kujawsko-pomorskie 184 warmińsko-mazurskie podlaskie lubuskie 140 wielkopolskie 165 mazowieckie 107 Polska 129 kg NPK/ha UR dolnośląskie 175 opolskie śląskie łódzkie małopolskie 69 świętokrzyskie 99 lubelskie 114 podkarpackie 65

13 Średnie plony zbóż ( ) zachodniopomorskie 3,60 pomorskie 3,39 kujawsko-pomorskie 3,54 warmińsko-mazurskie 3,46 2,70 podlaskie lubuskie 3,12 wielkopolskie 3,48 mazowieckie 2,77 Polska 3,35 t/ha dolnośląskie 4,17 opolskie 5,04 3,62 2,97 śląskie łódzkie małopolskie 3,29 świętokrzyskie 2,98 lubelskie 3,18 podkarpackie 3,20

14 Cechy charakterystyczne działalności naukowej IUNG-PIB 1. Wielopłaszczyznowość działalności: program działalności statutowej; programy wieloletnie (IUNG-PIB, IHAR-PIB); projekty badawcze, krajowe, zagraniczne; projekty w ramach 7PR UE. 2. Tworzenie, wzbogacanie i wielostronne wykorzystanie zasobów informacji o środowisku rolniczym Polski (Zintegrowany System Informacji o Przestrzeni Rolniczej). 3. Kompleksowość ocen, dokonywanych w układzie: warunki przyrodnicze technologia ekonomika - ekologia 4. Ocena problemów rozwoju zrównoważonego na różnych poziomach zarządzania (pole, gospodarstwo, gmina, region, kraj).

15 Cechy charakterystyczne działalności naukowej IUNG-PIB 5. Łączenie badań podstawowych (poznawczych) ze stosowanymi w praktyce (utylitarnymi). 6. Bezpośrednia i pośrednia (poprzez doradców) współpraca z praktyką. 7. Podejmowanie nowych problemów badawczych np. produkcja biomasy na cele energetyczne, ocena gospodarki glebową materią organiczną.

16 Ważniejsze prace IUNG-PIB dla rolnictwa 1. Opracowanie i wdrożenie systemu zrównoważonego doradztwa nawozowego w Polsce. Nagroda MRiRW Program komputerowy NAW-3: przygotowanie planów nawożenia i zakupu nawozów oraz materiału siewnego, obliczanie kosztów zakupu podstawowych środków produkcji, prowadzenie dokumentacji pól w gospodarstwie. Zalecenia i porady mogą być realizowane dla 43 gatunków roślin uprawnych. Nawożenie jako czynnik plonotwórczy i element kosztów produkcji

17 Ważniejsze prace IUNG-PIB dla rolnictwa 2. Wspieranie decyzji w zakresie nawożenia. - system doradztwa nakierowany na zabezpieczenie potrzeb pokarmowych roślin i sterowanie zasobnością gleb Program komputerowy Naw Sald: 1.Nawożenie fosforem i potasem, Podstawa wyliczenia dawek pobranie składników z plonami, Uwzględnienie składników pozostawianych na polu w produktach ubocznych. Korygowanie dawek w zależności od zasobności gleb. 2.Nawożenie azotem: Pokrycie całkowitego zapotrzebowania roślin; Uwzględnienie innych źródeł azotu.

18 Ważniejsze prace IUNG-PIB dla rolnictwa 3. Ocena nowych nawozów i substancji użyźniających glebę: - /Ustawa o nawozach i nawożeniu/, - ocena odpadów komunalnych i ścieków z punktu widzenia ich przydatności do rekultywacji i użyźniania gleb. Testowanie przydatności nawozów i produktów odpadowych wzbogacających glebę w substancję organiczną (osady ściekowe, komposty przemysłowe) oraz produktów o działaniu odkwaszającym. Przygotowywanie opinii o nawozach zgodnie z ustawą o nawozach i nawożeniu oraz przepisami wykonawczymi.

19 Ważniejsze prace IUNG-PIB dla rolnictwa 4. Ocena oddziaływania gospodarki nawozowej na jakość gleb i wód w Polsce. Nagroda MRiRW 2010.

20 Ważniejsze prace IUNG-PIB dla rolnictwa 5. Opracowanie i wydanie drukiem monografii pt.: Udział polskiego rolnictwa w dopływie związków azotu i fosforu do Bałtyku we współpracy z Morskim Instytutem Rybackim w Gdyni.

21 Ważniejsze prace IUNG-PIB dla rolnictwa 6. Opracowanie naukowych podstaw rolnictwa ekologicznego oraz jego promocja i upowszechnianie. Nagroda Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi (2006r.). Z uwagi na duże zróżnicowanie warunków przyrodniczych i organizacyjnoekonomicznych w Polsce mogą współistnieć trzy systemy rolnicze: industrialny, zrównoważony i ekologiczny. Jednak dominującym powinno być rolnictwo zrównoważone, zapewniające realizację podstawowej funkcji obszarów wiejskich jaką jest zapewnienie samowystarczalności żywnościowej kraju. Przestrzenne zróżnicowanie syntetycznego wskaźnika przydatności do produkcji ekologicznej (SŚWP) w gminach.

22 Ważniejsze prace IUNG-PIB dla rolnictwa 7. _ Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Ministerstwo Środowiska Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej Spis treści (A) Prawo chroniące środowisko w obszarze rolnictwa (B) Urządzanie i zarządzanie gospodarstwem rolnym w rolnictwie zrównoważonym (C) Ochrona wód (D) Ochrona gruntów rolnych (E) Ochrona powietrza (F) Ochrona krajobrazu i zachowanie bioróżnorodności (G) Infrastruktura obszarów wiejskich (H) Skrócony zbiór zasad dobrej praktyki rolniczej dla potrzeb wdrażania Dyrektywy Azotanowej (I) Załączniki

23 Ważniejsze prace IUNG-PIB dla rolnictwa 8. Wspieranie produkcji zbóż w Polsce. Zboża jako: źródło pokrycia potrzeb konsumpcyjnych i paszowych surowiec dla przemysłu miara pozycji i konkurencyjności Polski wobec innych krajów UE miara wykorzystania potencjału rolniczej przestrzeni produkcyjnej miara poziomu kultury rolnej surowiec energetyczny (bioetanol, spalanie) czynnik decydujący o sytuacji ekonomicznej gosp. rolniczych Wyniki wieloletnich badań środowiskowych i technologicznych IUNG-PIB w Puławach stanowią podstawę do obiektywnej oceny możliwości produkcji zbóż w Polsce.

24 Ważniejsze prace IUNG-PIB dla rolnictwa 9. Ocena możliwości i efektywności wykorzystania biomasy i tradycyjnych ziemiopłodów na cele energetyczne. Prognoza zapotrzebowania gruntów pod produkcję na cele energetyczne do 2020 r. Rzepak na estry (1,5 mln ton) tys. ha Zboża na bioetanol (2,4 mln ton) tys. ha Surowce do produkcji biogazu tys. ha Biomasa stała tys. ha Razem - 1,7-1,9 mln ha Warunki podstawowe spełnienia założeń: wzrost plonów głównych ziemiopłodów w celu zabezpieczenia samowystarczalności żywnościowej kraju, uzasadniona uzasadniona ekonomicznie ekonomicznie intensyfikacja intensyfikacja produkcji, racjonalne wykorzystanie gruntów, poprawa produkcji, agrotechniki. racjonalne wykorzystanie gruntów, poprawa agrotechniki.

25 Ważniejsze prace IUNG-PIB dla rolnictwa 10. Produkcja sadzonek wolnych od wirusów i wiroida utajonego oraz restrukturyzacja odmianowa chmielu na plantacjach produkcyjnych. Nagroda Prezesa Oddziału PAN w Lublinie 2008 Nagroda MRiRW hodowla nowych odmian chmielu i tytoniu w kierunku jakości i odporności z wykorzystaniem metod tradycyjnych oraz biotechnologicznych i cytogenetycznych

26 Ważniejsze prace IUNG-PIB dla rolnictwa 11. Ocena możliwości wykorzystania substancji specyficznych roślin w przemyśle spożywczym, paszowym, farmaceutycznym i ochronie roślin. (badania fitochemiczne). Badania budowy chemicznej, aktywności i możliwości praktycznego wykorzystania biologicznie czynnych substancji swoistych roślin.

27 12. Opracowanie mapy obszarów problemowych rolnictwa (OPR) w Polsce. Ważniejsze prace IUNG-PIB dla rolnictwa

28 Nauka, biznes, rolnictwo nowe możliwości współpracy MISJA NAUK ROLNICZYCH Wspieranie decyzji na różnych poziomach zarządzania (kraj, region, gmina, gospodarstwo, pole) IUNG-PIB wyniki badań naukowych Rozwiązania innowacyjne o charakterze kompleksowym WODR (CDR) doradztwo Rolnicy, przedsiębiorcy rolni praktyka MRiRW, agendy, władze administracyjne i samorządowe różnych szczebli Przemysł jako element agrobiznesu Innowacyjność w rolnictwie to konieczność, szansa oraz wyzwanie dla nauki i przemysłu

29 Nauka, biznes, rolnictwo nowe możliwości współpracy Problem podstawowy: Jak poprawić efektywność transferu wyników badań naukowych do praktyki? Bariery: - duża liczba i rozproszenie odbiorców (rolników); - zróżnicowanie chłonności grup gospodarstw na postęp; - konkurencja ze strony innych instytutów, uczelni oraz firm; - sytuacja ekonomiczna polskiego rolnictwa; - system parametrycznej oceny jednostek naukowych; - złożoność, wieloaspektowość problemów rozwoju obszarów wiejskich; Formy transferu: - publikacje - ekspertyzy (opinie) - programy rozwoju - Internet -doświadczalnictwo -systemy doradztwa o charakterze kompleksowym

30 WNIOSKI 1. Na przykładzie działalności Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach można stwierdzić, że nauki rolnicze posiadają duży potencjał naukowy i są ukierunkowane na rozwiązywanie problemów istotnych dla polskiego rolnictwa. 2. Wkład nauki w rozwój rolnictwa polskiego należy oceniać w dłuższym okresie czasu, uwzględniając, między innymi wpływ badań na kształtowanie środowiska rolniczego i wdrażanie przyjaznych dla środowiska technologii i systemów produkcji.

31 WNIOSKI 3. Problemami perspektywicznymi są: poprawa efektywności transferu wyników badań do praktyki rolniczej, nakierowana na zwiększenie innowacyjności i konkurencyjności polskiego rolnictwa; zacieśnienie współpracy nauk rolniczych z biznesem i przemysłem; oferowanie praktyce rolniczej rozwiązań kompleksowych opartych na wynikach najnowszych badań agrotechnicznych i wykorzystaniu środków produkcji pochodzenia przemysłowego efektywnych i bezpiecznych dla środowiska przyrodniczego oraz zdrowia ludzi i zwierząt.

32 Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy BADANIA NAUKOWE I INNOWACYJNOŚĆ W ROLNICTWIE DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ Stanisław Krasowicz Tamara Jadczyszyn Wiesław Oleszek Puławy, 2011