ruch archiwów połecznych Dołączamy płytę DVD z czterema filmami

Transkrypt

1 Dołączamy płytę DVD z czterema filmami archiwów połecznych ruch Projekt archiwistyki społecznej jest realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG

2 a ruch rchiwów połecznych Płyta DVD z czterema filmami impresja (2 ) odczarowująca słowo archiwum definicja archiwistyki społecznej (2 ) w wypowiedziach ludzi, którzy się nią zajmują KARTA w akcji (12 ) pokazuje, jak narodziła się idea pogotowia archiwalnego rzecz o ratowaniu zagrożonych zbiorów Towarzystwa Przyjaciół Pamiętnikarstwa (ok. 200 tysięcy indywidualnych świadectw) Spotkania po latach (34 ) reportaż historyczny związany z akcją dokumentowania losów uchodźców polskich w Rumunii (po 17 września 1939 trafiły tam najwyższe władze państwowe oraz ponad 50 tysięcy żołnierzy i cywilów; w KARCIE powstało archiwum rumuńskie, przywracające tę historię pamięci zbiorowej)

3 PRZEDSTAWIAMY SYTUACJĘ ARCHIWISTYKI SPOŁECZNEJ, DEFINIUJĄC TĘ DZIEDZINĘ W SPOSÓB PRAKTYCZNY PRZEZ POKAZANIE, CZYM SĄ ARCHIWA SPOŁECZNE (AS-Y), JAK ZNACZĄCY OBSZAR ŻYCIA OBEJMUJĄ, ILE MAJĄ DO ZROBIENIA I JAKIEGO WSPARCIA POTRZEBUJĄ. Adresujemy tę publikację do wszystkich, dla których ważny może być, szczęśliwie teraz w Polsce wzmacniany oddolny ruch ocalania pamięci historycznej. Do archiwistów społecznych: obecnych świadomych i aktywnie działających, jak i potencjalnych, którzy jeszcze nawet nie przewidzieli, jak bardzo ich przeszłość czy współczesna aktywność wiąże się z AS-ami. Także do tych, dla których archiwistyka społeczna może się stać dziedziną osobistej użyteczności. A tym, którzy reprezentują organizacje pozarządowe, chcemy powiedzieć: każdej Waszej działalności może towarzyszyć AS jego stworzenie nada pracy Waszej organizacji (i jej efektom) poważne znamiona ciągłości, właśnie historyczności. Za przykład takiej działalności archiwistycznej, wynikającej z potrzeb społecznych i reagującej na nie, bierzemy tu aktywność własną Ośrodka KARTA. KARTA bowiem nie tylko przyjęła na siebie rolę lidera archiwistyki społecznej, ale przede wszystkim w 33-letniej jej historii mieszczą się wszystkie etapy rozwoju, niezależnego instytucjonalnie, społecznego ruchu archiwistycznego. Przez KARTĘ pokazujemy niejako docelową strukturę AS-ów, wypracowaną w kolejnych okresach społecznego samostanowienia. KARTA jako największe obecnie, najbardziej doświadczone archiwum społeczne końca Peerelu i III RP, które w efekcie swoich działań ma stale rosnący zasób dokumentacji historycznej wspiera inne archiwa, a także całą dziedzinę. Przez kolejne dekady, zachowując niezmiennie niezależność organizacyjną, dowodzi znaczenia wolnego ruchu oddolnego, który służy społeczeństwu i historii, nie zaś politykom i polityce. Do dokumentowania ciągłości własnych działań przez każdą organizację społeczną, a poprzez to do zapisywania (zespołowo) historii ruchu obywatelskiego w III RP chcemy namawiać różne środowiska. Bez wsparcia takiej działalności dokumentacyjnej, która odbierze akcjom społecznym ich naturalną słabość efemeryczności i niejako uporządkuje aktywność oddolną, hasło społeczeństwa obywatelskiego nie wybrzmi wystarczająco mocno... Dołączamy płytę DVD z czterema filmami, które pokazują różne odsłony działań podejmowanych pod wspólnym hasłem archiwistyka społeczna. Obraz filmowy potwierdza, że AS-y są wyrazem ruchu społecznego, a jako taki niezbędną składową społeczeństwa obywatelskiego. Wrzesień 2014 Alicja Wancerz-Gluza koordynatorka programu archiwistyki społecznej w Ośrodku KARTA Archiwa.org 1

4 Archiwistyka społeczna nowa dziedzina życia publicznego DO MARCA 2012 POJĘCIE ARCHIWISTYKI SPOŁECZNEJ NIE WYSTĘPOWAŁO W OFICJALNYCH DOKUMENTACH PAŃSTWA POLSKIEGO. NAWET POWOŁANIE JESIENIĄ 2002, W RAMACH RESORTU KULTURY, RADY ARCHIWÓW SPOŁECZNYCH NIE WYODRĘBNIŁO FORMALNIE TEJ DZIEDZINY. Archiwistyka społeczna nie była wcześniej definiowana ani w jakikolwiek sposób wspierana systemowo. Archiwa społeczne powstawały żywiołowo, zwykle na własną rękę i odpowiedzialność; nie tworzyły żadnej sieci ani strukturalnych związków między sobą. Każde osobno usiłowało utrzymać się przy życiu. Zazwyczaj nie zagrażano ich niezależności, ale też w ciągu ostatniego ćwierćwiecza wiele z nich upadło. Dopiero dwa ostatnie lata zmieniły sytuację całej dziedziny, a planowana nowelizacja prawa archiwalnego Rzeczpospolitej ma szansę wprowadzić obok dotąd wydzielonych obszarów archiwistyki: państwowej i prywatnej także społeczną. Właśnie archiwa społeczne tworzone zespołowo, środowiskowo, pro publico bono mieszczą się nie tylko w sferze działań archiwistycznych, ale przede wszystkim demokratyzacyjnych. To wyjątkowa emanacja aktywności oddolnej, wyrazisty objaw postaw obywatelskich. Zapisywanie działań współczesnych i przeszłych tworzy tkankę powszechnej pamięci, o którą nie jest w stanie zadbać samo, najlepiej nawet zorganizowane, państwo. Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, kierująca w ramach resortu kultury zinstytucjonalizowaną archiwistyką polską (Archiwami Państwowymi AP-ami), zapowiada przebudowę do roku 2020 całego zaplecza narodowego zasobu archiwalnego. Ma w nim znaleźć stabilne miejsce także porządkowany ruch AS-ów. Dotychczas takie wsparcie otrzymywały w istocie jedynie zamknięte zasoby tego typu Archiwum Akt Nowych w Warszawie przejmuje kolekcje osób czy środowisk, które działalność archiwistyczną zakończyły. 2 Organizacje społeczne, zarejestrowane lub nieformalne, wsparcie na swą działalność uzyskiwały bardzo rzadko. Ośrodek KARTA w dwóch projektach realizowanych w latach (finansowanych przez Narodowy Instytut Audiowizualny) diagnozował sytuację AS-ów, a obecnie (od marca 2014 do marca 2016) w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy Europejskiego Obszaru Gospodarczego, prowadzi projekt Ustabilizowanie archiwistyki społecznej w Polsce. Ma on przynieść także opracowanie modelu współpracy AS-ów z państwem, dzięki między innymi analizie doświadczeń Wielkiej Brytanii, Włoch, Niemiec, Kanady, Australii i Nowej Zelandii. Celem projektu jest także uporządkowanie statusu prawnego tej części archiwistyki. III Rzeczpospolitej niezbędne jest wzmocnienie aktywności archiwistów społecznych. Systemowa pomoc państwa wesprze przedsięwzięcia tego rodzaju, dotąd często mające efemeryczny charakter. Kultura dokumentowania indywidualnych i zbiorowych losów w przeszłości, a także współczesnej aktywności, zwykle związanej z tymi losami lub z nich wynikającej to podstawa świadomego, pluralistycznego społeczeństwa. To zarazem zabezpieczenie przed recydywą postaw autorytarnych, które za sprawą uproszczonych ideologicznych teorii najłatwiej zyskują poklask. Zapisywana oddolnie pamięć także o nieodległej rzeczywistości dyktatorskiej, obnaża jej praktykę i chroni przed paroksyzmami jej nawrotów służy demokracji. 3

5 Archiwa społeczne ARCHIWA SPOŁECZNE TO NAJCZĘŚCIEJ INICJATYWY ODDOLNE, POWSTAJĄCE PRZY FUNDACJACH I STOWARZYSZENIACH, ORGANIZACJACH KOMBATANCKICH, GRUPACH ŚRODOWISK NIEFORMALNYCH. GROMADZĄ FOTOGRAFIE I IKONOGRAFIĘ PLASTYCZNĄ, DZIENNIKI I ZAPISY WSPOMNIENIOWE, NAGRANE RELACJE, DOKUMENTY ŻYCIA SPOŁECZNEGO, TAKŻE, CHOĆ RADZIEJ PRZEDMIOTY I PAMIĄTKI MATERIALNE. Zachowują świadectwa codzienności, lokalnej historii, opis jednostkowych losów. Dokumentują obszary, których najczęściej nie uwzględnia instytucjonalna archiwistyka. Pozwalają spojrzeć na wydarzenia historyczne przez pryzmat indywidualnych doświadczeń, jednostkowych biografii, osobistych przeżyć. Dbają o zachowanie pomijanych dokumentacyjnie wymiarów historii. AS-y to wiele rozproszonych podmiotów, niekiedy znanych tylko w wąskim, lokalnym środowisku. Są różnorodne pod względem rodzaju zbiorów, obszarów zainteresowań, skali działań czy poziomu profesjonalizacji. Ciągłość instytucjonalną zawdzięczają zazwyczaj jednej lub kilku osobom, które z determinacją, aktywnie pozyskują zbiory w swoim środowisku, a także zabezpieczają je i opracowują. Łączy te przedsięwzięcia wspólny mianownik, jakim jest zaangażowanie i wola tworzenia społecznego obrazu przeszłości i jej związku ze współczesnością. Archiwami bywają instytucje, które same siebie nazywają muzeami czy galeriami, co zwykle jest efektem jakiegoś początkowego założenia lub działania inicjującego. Z czasem zaczęła przeważać tendencja do zacierania różnic galerie, muzea, biblioteki, archiwa nazywa się często sektorem GLAM (z ang. Galleries, Libraries, Archives, Museums) i postuluje jego integrację. Wspólną cechą staje się tutaj partycypacja społeczna. AS-y zapraszają całe środowiska do gromadzenia i pomocy przy opracowywaniu zbiorów. AS-y z zasady powinny przechowywać zabezpieczone zbiory trwale, przejrzyście je opracowywać, możliwie szeroko udostępniać. Do tego potrzebują profesjonalnych narzędzi, wiedzy oraz stabilnego zaplecza. Nie służyła temu dotąd duża dynamika świata AS-ów: z jednej strony narodziny wielu nowych archiwów (choć często tylko okazjonalnie, przy krótkotrwałych akcjach społecznych, jednorazowych projektach, bez pomysłu na ciągłość prac i zagospodarowanie uzyskanych przy okazji zasobów), a z drugiej kończenia działalności przez te doświadczone i zasobne nawet w pokaźne zbiory, które nie zdołały jednak pokonać trudności najczęściej organizacyjno-finansowych. 4 5

6 Archiwa.org portal AS-ów PORTAL ZOSTAŁ STWORZONY PRZEZ OŚRODEK KARTA JAKO MIEJSCE INTEGRACJI ARCHIWÓW SPOŁECZNYCH, A ZARAZEM NARZĘDZIE DO ROZWIĄZYWANIA ICH PROBLEMÓW WE WSZYSTKICH OBSZARACH DZIAŁAŃ: MERYTORYCZNYCH, TECHNICZNYCH, PRAWNYCH, ORGANIZACYJNYCH CZY KOMUNIKACJI MIĘDZY NIMI. JAKO PORTAL BRANŻOWY SŁUŻY ARCHIWISTOM SPOŁECZNYM I STANOWI INTERNETOWE CENTRUM CAŁEJ DZIEDZINY. Na portalu lokalizowane są (także na mapie) archiwa społeczne, w tym jako pierwsze Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej (CATL-e) oraz nowo tworzone Cyfrowe Archiwa Społeczne (CAS-y). Dla każdego z archiwów założono podstronę z danymi kontaktowymi, informacjami ogólnymi o organizacji (jej historia, działalność także pozaarchiwalnej), o zasobie (charakterystyka zbiorów, typy gromadzonych materiałów, stopień ich opracowania i digitalizacji) oraz jego udostępnianiu (warunki udostępniania na miejscu, prezentacja w internecie, dostępne katalogi i pomoce archiwalne).. Baza danych o AS-ach jest stale weryfikowana, także siłami społecznymi wszyscy, którzy mają informacje o tych archiwach polskich w Polsce i za granicą, mogą przekazać swą wiedzę za pośrednictwem specjalnego formularza na portalu. Stowarzyszenia, fundacje, grupy nieformalne bądź inne organizacje gromadzące świadectwa historyczne same mogą informować tu o swojej działalności i tym samym dołączyć do sieci AS-ów. Oprócz informacji o archiwach, portal jest także miejscem udostępniania wiedzy samym archiwom społecznym. Na podstronie Szkoła KARTY/Materiały znajdują się m.in. specjalistyczne artykuły dotyczące metod porządkowania zbioru, zagadnień dotyczących udostępniania i kwestii prawnych, a także pierwszych kroków w zakładaniu AS-a, jego zorganizowania, komputeryzacji zbiorów, stworzenia strony internetowej z katalogiem zasobu, promocji czy możliwości zdobywania środków. Są tu materiały z pierwszego podręcznika Archiwistyka społeczna, opracowanego i wydanego przez Ośrodek KARTA, jak i z innych realizacji dotyczących archiwistyki społecznej w Polsce i na świecie. To zarówno tradycyjne teksty, jak i materiały w formie: filmów-tutoriali, faq, czy instruktaży krok po kroku. Tu jest także podstrona z kompletem informacji o prowadzonych przez KARTĘ szkoleniach w dziedzinie archiwistyki społecznej i różnych udostępnianych przez KARTĘ specjalistycznych narzędziach do pracy w archiwum, także informatycznych (np. bazach do archiwizowania zbiorów lub stronach do ich udostępniania w internecie). Za pomocą portalu istnieje możliwość: czatowania z archiwistą w celu uzyskania szybkiej konsultacji lub porady w różnych dziedzinach, zgłoszenia aktualności (ważnych zdarzeń z życia AS-ów lub ważnych dla nich i ich pracy, jak choćby konkursy grantowe) i oczywiście zgłoszenia swojego archiwum lub nowych zbiorów. Przedstawione są tu różne projekty: Stabilizacja archiwistyki społecznej (także w wersji anglojęzycznej), prezentacja zasobów historii mówionej w archiwach społecznych, platforma wymiana dubletów bibuły, czyli druków wydanych poza cenzurą, także konsorcjum digitalizacyjne stworzone przez KARTĘ w celu cyfryzacji i udostępnienia kolekcji kilkunastu archiwów społecznych, które samodzielnie nie mogłyby wystąpić w ministerialnym konkursie grantowym tytułów książek i czasopism w katalogu wymiany bibuły 4957 nagrań opisanych jest w katalogu oral history archiwów społecznych w Polsce 6 7

7 AS-y ruchem społecznym NA PORTALU UMIESZCZONYCH JEST 431 AS-ÓW, BARDZO ZRÓŻNICOWANYCH POD WZGLĘDEM ORGANIZACYJNYM CZY TYPU GROMADZONEGO ZASOBU, JEGO OPRACOWANIA I UDOSTĘPNIANIA. Większość prezentowanych AS-ów to organizacje trzeciego sektora: stowarzyszenia (w przewadze) i fundacje, ale liczne są także archiwa przy jednostkach samorządu terytorialnego, w tym założone dzięki realizacji projektu KARTY przy bibliotekach gminnych, czyli Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej; są tu także izby pamięci, teatr czy urząd miasta. Kilkadziesiąt archiwów to organizacje nieformalne, nieposiadające osobowości prawnej, ale ze względu na to, że prowadzący je organizatorzy (w tym kolekcjonerzy) uspołeczniają swoje działania, zostały tutaj uwzględnione. Archiwa rozsiane są po całej Polsce, a większość z nich mieści się w niewielkich ośrodkach historia lokalna jest bowiem głównym przedmiotem zainteresowania AS-ów. Miłośnicy wsi, miasta, dzielnicy zrzeszają się, by dokumentować dzieje swojego miejsca. Najbardziej widoczną część ich zasobów stanowią zbiory ikonograficzne (głównie zdjęcia i pocztówki) budzą największe zainteresowanie w internecie. Przykładem może być Cyfrowe Archiwum Ziemi Kolneńskiej Kolnoteka w tworzenie archiwum włączają się także dawni mieszkańcy Kolna, którzy wyemigrowali (często jeszcze przed II wojną). Kolno liczy obecnie 11 tysięcy mieszkańców, a użytkowników portalu jest około 10 tysięcy. 431 archiwów społecznych tworzy ogólnopolską sieć na portalu archiwa.org 280 spośród nich to organizacje trzeciego sektora (stowarzyszenia i fundacje) 64 archiwa społeczne działają w Warszawie Wiele AS-ów ma charakter tematyczny ich zbiory dotyczą wybranej dziedziny, jak zbiory towarzystw sportowych (np. Włocławskie Towarzystwo Wioślarskie, Automobilklub Polski) czy dotyczą jakiejś profesji (np. archiwum Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego). Portal archiwa.org przedstawia kilkanaście organizacji skupiających się na dokumentowaniu życia i działalności wybitnej postaci (np. Centrum im. Ludwika Zamenhofa, Muzeum Włodzimierza Wysockiego) czy życia artystycznego (np. historia polskiego jazzu w Fundacji im. Zbigniewa Seiferta, historia sopockiego festiwalu w Fundacji Sopockie Korzenie), a nawet politycznego (Fundacja Centrum im. Bronisława Geremka). Jeśli AS-y chcą być beneficjentami zmian, które dzięki uregulowaniu sytuacji prawnej mają służyć wzmocnieniu archiwistyki społecznej, a w praktyce, w przyszłości przynieść możliwości ubiegania się o dotacje i granty ministerialne, muszą sformalizować swoje istnienie w postaci zarejestrowanej organizacji pozarządowej. Ośrodek KARTA doradza (także!za pośrednictwem portalu archiwa.org), jak założyć taką organizację i archiwum, by mogło skutecznie działać. Do zrobienia archiwalnego rachunku sumienia, czyli do zakładania archiwum własnej działalności (nie chodzi tu jedynie o archiwum zakładowe!) warto przekonać wszelkie istniejące organizacje pozarządowe, szczególnie te mające dłuższą historię, choć niekoniecznie zajmujące się samą historią. To ważny element wspólnego dziedzictwa, a zatem i powinność, służąca udokumentowaniu historii ruchu obywatelskiego III RP. 8 9

8 Oddolne zasoby archiwalne NIE ISTNIEJE ZINTEGROWANY SYSTEM OPISU POLSKICH ZBIORÓW ARCHIWALNYCH PROWENIENCJI SPOŁECZNEJ. TEMATEM GŁÓWNYM AS-ÓW JEST HISTORIA XX WIEKU, ALE TEŻ WŁAŚNIE TO STULECIE DOPROWADZIŁO DO ICH ROZPROSZENIA I MARGINALIZACJI. kowskiego (w Bibliotece KUL), Archiwum Solidarności czy Archiwum Wschodnie (w KARCIE) to wyjątki. Po Peerelu pozostały głównie zbiory organizacji koncesjonowanych, jak Towarzystwo Przyjaciół Pamiętnikarstwa, ZHP czy PTTK. Pod koniec pierwszej dekady III RP powołano wprawdzie w Archiwum Akt Nowych specjalne kolekcje zbiorów oddolnych Archiwum Czynu Niepodległościowego i Archiwum Polonii jednak z trudem budowano zaufanie do instytucji państwowej, konieczne przy powierzaniu jej niezależnych zbiorów. Dzisiaj Oddział Archiwów Społecznych AAN gromadzi archiwalia organizacji społecznych i zbiory indywidualne (zwykle kolekcje zamknięte, gdy osoba lub organizacja zakończyła działalność). Zasób ten, razem z ogólnopolską siecią aktywnych AS-ów, tworzy podstawę postulowanego systemu informacji o niepaństwowym zasobie archiwalnym. Zbiory powstające w ruchu społecznym trudno szacować ilościowo. Dokumentowe, gromadzone głównie na nośniku papierowym, najprościej byłoby liczyć w metrach bieżących półek; ale do tej pory udokumentowanych jest najwyżej kilka kilometrów bieżących, a rozproszonych czy nie wywołanych Przesądziło o tym półwiecze , gdy najpierw II wojna i następująca po niej zwycięska ideologia niszczyły możliwie wszelkie ślady oddolnej polskiej aktywności, a potem władze Peerelu poddały paraliżującej kontroli każdą z dziedzin życia społecznego. Po wielkiej aktywności społecznej (też zapewne dokumentacyjnej) w II RP nie tylko nie pozostały liczne archiwalia, ale też niewielu było kontynuatorów. Niezależne przedsięwzięcia archiwistyczne zdarzały się rzadko Podziemne Archiwum Getta Warszawskiego (obecnie w ŻIH-u), archiwum AK na Zamojszczyźnie prowadzone przez Zygmunta Klu- jest zapewne kilkanaście kilometrów. Ikonograficzne, zwykle fotografie, opisuje się liczbą obiektów; znane są jedynie kolekcje rzędu kilkuset tysięcy (w tym wirtualne), a powinno się mówić o milionach. Audio-wizualne nagrania mierzy się liczbą relacji; nie udało się na razie zestawić danych nawet o 10 tysiącach, a potrzebne byłyby dziesiątki tysięcy. Archiwum Ośrodka KARTA jest obecnie największym archiwum społecznym w Polsce na jego przykładzie przedstawiamy charakter takiego zasobu

9 Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej początek sieci OŚRODEK KARTA W RAMACH PROGRAMU ROZWOJU BIBLIOTEK (PROWADZONEGO PRZEZ FUNDACJĘ ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO) REALIZOWAŁ W LATACH PROJEKT, DZIĘKI KTÓREMU 110 BIBLIOTEK GMINNYCH URUCHOMIŁO LOKALNE ARCHIWA. POPRZEZ AKTYWIZACJĘ MIEJSCOWEJ SPOŁECZNOŚCI, WYPEŁNIAJĄ MISJĘ OCALANIA PAMIĘCI REGIONU. Poszerzanie sieci CATL-i przedstawiane na podstronie nastąpiło (lata ) w projekcie wspieranym przez Narodowy Instytut Audiowizualny; (w bibliotekach powstały 23 CATL- -e) oraz dzięki bezpośredniemu kontaktowi zainteresowanych bibliotek z Ośrodkiem KARTA (kolejne 3 archiwa). Ttakże zainicjowane zostały wtedy CAS-y, czyli Cyfrowe Archiwa Społeczne. CAS-y różnią się tym od CATL-i, że ich zbiory mają charakter tematyczny (np. zasoby Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego) i nie skupiają się na historii lokalnej, ale mogą być udostępniane na tych samych zasadach w sieci archiwów społecznych portalu Powołanie nowych archiwów poprzedzały zwykle trzydniowe szkolenia uczestniczyli w nich zarówno bibliotekarze, jak i ich współpracownicy z lokalnych środowisk. Warsztaty obejmowały kwestie organizacyjne, merytoryczne, technologiczne i prawne. Jeden cykl szkoleniowo-warsztatowy obejmował zagadnienia z zakresu: organizacji archiwum społecznego i opisu jego zbiorów, prawa autorskiego, profesjonalnej digitalizacji dokumentów i zdjęć oraz edycji skanów, prowadzenia strony internetowej oraz zasad i metod nagrywania relacji świadków historii, a także wykorzystania pozainternetowego posiadanych (i/lub) zdigitalizowanych zasobów archiwalnych i zdobywania środków na prowadzenie archiwum społecznego. Niektóre CATL-e opublikowały już setki, a nawet tysiące zdjęć czy dokumentów, mają zaskakująco bogate zbiory, inne dopiero rozpoczynają upowszechnianie, wcześniej skupiły się na opracowaniu zasobów różne są koncepcje i możliwości pracy, różne siły zespołów, ich umiejętności i możliwości zaangażowania się w tę społeczną, zwykle pozazawodową działalność. Różne są także relacje w społecznościach, w tym z lokalną władzą, możliwości finansowe, a przede wszystkim osobiste pasje. Obecnie na stronach CATL-i opisanych zostało kilkanaście tysięcy fotografii, dokumentów, wspomnień oraz nagrań relacji świadków historii. Część z nich udostępniana jest w dużych rozdzielczościach za pośrednictwem Biblioteki Cyfrowej Ośrodka KARTA ( Mapa Polski nie jest jeszcze gęsto pokryta nazwami miejscowości, w których działają CATL-e największe ich zagęszczenie wykazują województwa: lubuskie, wielkopolskie, kujawsko-pomorskie, śląskie, małopolskie i podkarpackie. Mogą i powinny powstawać kolejne CATL-e; sieć czeka na rozszerzenie, a KARTA oferuje pomoc. 136 CATL-i działa w miejscowościach całej PolskiBlisko materiałów archiwalnych, skatalogowanych przez CATL-e, można obejrzeć na portalu materiałów CATL-i udostępnionych jest w Bibliotece Cyfrowej OK 12 13

10 Historia Bliska ogólnopolskie archiwum historii lokalnej WYODRĘBNIONY HISTORIA BLISKA TO ZBIÓR REALIZOWANY W ARCHIWUM COROCZNIE OŚRODKA OD KARTA 1996 ROKU STANOWI PRZEZ FUNDACJĘ OŚRODKA HISTORIA KARTA BLISKA (Z ( RÓŻNYMI PARTNERAMI) KONKURS DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW I SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH. POWSTAŁ DZIĘKI PROWADZONEMU W LATACH PRZEZ KARTĘ (Z RÓŻNYMI PARTNERAMI) KONKURSU DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW I SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH NA PRACĘ NAD HISTORIĄ LOKALNĄ. Prace konkursowe miały mieć charakter badawczy, oparte były na analizie i weryfikacji samodzielnie pozyskanych źródeł historycznych z kwerend w archiwach, z rozmów ze świadkami historii czy z wizji lokalnych. Prace mogły mieć dowolną formę: krytycznie opracowany dziennik, wspomnienie czy zbiór dokumentów; pozyskana i przeanalizowana relacja z przeszłości; zbiór zdjęć z autorskim opisem i komentarzem; film DVD, audycja radiowa czy prezentacja multimedialna, oparte na materiale źródłowym. Efektem konkursu, obok zysków edukacyjnych, jest właśnie fizyczny, materialny zbiór prac, a w nich bezcenny zbiór świadectw historycznych: dokumentów ze wszystkich możliwych archiwów (głównie prywatnych czy środowiskowych, np. parafialnych, zakładów pracy, stowarzyszeń, instytucji kultury), fotografii, kronik, indywidualnych dzienników czy korespondencji. I co może najważniejsze tysiące nagranych relacji świadków. Uczestnicy, w ramach ogólnego tematu konkursu (np. Obywatel władza , Rodzina w wirach historii,, Najważniejsze wydarzenie w dziejach moje społeczności, Piętno II wojny los i pamięć ) mieli zrealizować temat własny ważny z punktu widzenia lokalnej społeczności. Siedemnaście edycji konkursu objęło swoimi tematami cały XX wiek, a historyczna penetracja dotyczyła terenu całej Polski. Można sądzić, że nie ma ważnej sprawy społecznej w przeszłości Polski ostatniego stulecia, która nie znalazłaby egzemplifikacji (źródłowej!) w którejś z prac konkursowych. Z czasem zmieniała się fizyczna obecność źródeł; początkowo dominowały oryginały zdjęcia nawet wprost wklejane czy wszywane w pracę (ten proceder był zwalczany w instrukcji konkursowej). Potem zaczęły dominować skany, a ostatnio pojawiały się częściej źródła przejmowane z internetu, co jest znakiem niekoniecznie pozytywnych przemian cywilizacyjnych, ale z drugiej strony zwiększającej się dostępności źródeł historycznych w przestrzeni publicznej co cieszy. I do czego dążymy pozyskując granty na digitalizację zbiorów. Prace (w tym zamieszczone w nich źródła) są udostępniane w czytelni Ośrodka KARTA kolekcja ta ma charakter unikatowego archiwum historii lokalnej, często tylko w nim znaleźć można szczegółowy opis spraw nie wpisujących się do historii powszechnej, a ważnych dla zrozumienia biegu minionych zdarzeń uczniów autorów uczestniczyło w konkursie 7785 prac indywidualnych i zespołowych nadesłali uczniowie, wykorzystując w nich około: oryginalnych dokumentów historycznych fotografii godzin nagrań świadków historii 400 dzienników i kronik 14 15

11 Archiwa ponad granicami SZACUJE SIĘ, ŻE POZA POLSKĄ MIESZKA 1/3 POLAKÓW. EMIGRANCI SKUPIALI SIĘ W ORGANIZACJACH SPOŁECZNYCH, WOKÓŁ RÓŻNYCH INICJATYW ICH DZIAŁALNOŚĆ CZĘSTO PRZEKŁADAŁA SIĘ NA TWORZENIE ARCHIWÓW DOKUMENTUJĄCYCH POLSKĄ PRZESZŁOŚĆ I EMIGRACYJNĄ TERAŹNIEJSZOŚĆ. Mimo nasilonej ostatnio emigracji, ubywa polskich organizacji za granicą dysponujących dokumentacją własnej działalności, które wcześniej motywowała przede wszystkim sytuacja geopolityczna. Los źródeł historycznych przez nie zebranych zależy od lokalnych społeczników ich determinacji i wysiłku. Często archiwalia całkowicie przepadają po śmierci takich osób lub ulegają znacznemu rozproszeniu. Pomoc z kraju bywa często niezbędna, a dla działających polskich archiwów za granicą wsparcie partnerskie przynieść może krajowy ruch AS-ów. Na portalu opisanych zostało kilkadziesiąt takich archiwów polskich za granicą i polonijnych, z którymi Ośrodek KARTA nawiązał kontakt. Wśród nich wyróżnia się działalność Biblioteki Polskiej im. Ignacego Domeyki w Buenos Aires. Po szkoleniu Międzynarodowe Archiwum Białoruskie Міжнародны Беларускі Архіў W 2013 roku Ośrodek KARTA, uznając za konieczne wsparcie Białorusi w procesie niezależnego politycznie dokumentowania przeszłości i współczesności Bałorusinów, uruchomił w Warszawie Międzynarodowe Archiwum Białoruskie (MAB). Stawia sobie ono za cel wspomaganie organizacji społecznych i osób prywatnych, które na Białorusi i poza nią zajmują się gromadzeniem 50 archiwów polonijnych i polskich za granicą zostało szczegółowo opisanych na portalu archiwa.org 8500 stron pozyskanych archiwaliów trafiło do MAB 5000 stron skanów niezależnych publikacji udostępniono w Bibliotece Cyfrowej MAB 114 udostępnionych tytułów niezależnej prasy białoruskiej znalazło się w katalogu przeprowadzonym przez pracowników KARTY, w Bibliotece zostały podjęte działania typowego polskiego archiwum społecznego, w tym nagrania wywiadów biograficznych z przedstawicielami najstarszego pokolenia Polaków w Argentynie; efekty prac dostępne są na stronie: źródeł historycznych, dokumentowaniem dziejów społeczeństwa białoruskiego i odkrywaniem zafałszowanej przez autorytarny reżim historii Białorusi. MAB gromadzi, zabezpiecza i digitalizuje świadectwa historii Białorusi w XX i XXI wieku. Pliki cyfrowe archiwaliów i niezależnie wydawanych publikacji, które mogą być upublicznione bez szkody dla ich właścicieli, udostępniane są w czytelni Ośrodka KARTA lub poprzez Bibliotekę Cyfrową MAB Strona internetowa programu ( zawiera też materiały instruktażowe dla archiwistów społecznych w Białorusi, w tym białoruskojęzyczną wersję podręcznika Archiwistyka społeczna KARTY. Ważnym elementem portalu jest inwentarz kolekcji katalog zbiorów materiałów archiwalnych przekazanych przez coraz liczniejsze organizacje społeczne i osoby prywatne, które wyraziły zgodę na ich udostępnianie w Bibliotece Cyfrowej MAB. Archiwum prowadzone jest w językach białoruskim i polskim. Gdy na Białorusi zostaną przeprowadzone wolne i demokratyczne wybory, a wyłoniona w ich wyniku władza zostanie uznana przez społeczność międzynarodową, zbiory zostaną w całości przekazane instytucji białoruskiej, wskazanej przez nowe władze

12 Zbiory dokumentowe ARCHIWUM OŚRODKA KARTA GROMADZI, PRZECHOWUJE I UDOSTĘPNIA ŚWIADECTWA ŻYCIA SPOŁECZNEGO POLSKI I JEJ SĄSIEDZTWA W XX WIEKU. ZBIORY ARCHIWALNE POWSTAJĄ W EFEKCIE WSZYSTKICH DZIAŁAŃ OŚRODKA; OD POCZĄTKU ISTNIENIA KARTY (1982), A W SPOSÓB UPORZĄDKOWANY OD POWOŁANIA ARCHIWUM WSCHODNIEGO (1987). Archiwum przechowuje materiały, które dzielą się na kolekcje w zależności od tematyki, pochodzenia bądź rodzaju. Pierwsze lata jego działalności wyłoniły kolekcję relacji i wspomnień nagrywanych i spisywanych świadectw historycznych, których zbiór znacznie się powiększył dzięki organizowanym przez KARTĘ konkursom. Zbiór zapisów indywidualnych stale powiększa się dzięki darom świadków historii i ich rodzin. Ważną częścią zasobu są kolekcje tematyczne, czyli zbiory dokumentów dotyczących konkretnego wydarzenia (np. Marzec 1968, Kolekcja rumuńska ), kolekcje środowiskowe (np. Komitetu Helsińskiego, Związku Syndykalistów Polskich, Komitetu Obrony Robotników) oraz kolekcje osobiste (np. Anieli Steinsbergowej, Zdzisława Najdera, Jacka Kuronia, Hanny Świdy-Ziemby). To w przewadze unikatowe, oryginalne zapisy. Archiwum znane jest jako jeden z dwóch największych w Polsce zbiorów czasopism i książek drugiego obiegu, wydawanych poza cenzurą w latach Ta kolekcja ciągle się powiększa, dzięki kolejnym darom oraz wymianie dubletów z wieloma bibliotekami i archiwami, także zagranicznymi (np. biblioteką Libri Prohibita z Czech, Instytutem Badań Europy Wschodniej przy Uniwersytecie Bremeńskim). W zasobie znajdują się kolekcji wyodrębnione, o szczególnym statusie, choćby kolekcja Solidarność narodziny ruchu, która dokumentuje powstanie i rozwój NSZZ Solidarność w latach , powstała z połączenia części zbiorów Archiwum Opozycji KARTY i Stowarzyszenia Archiwum Solidarności. W 2003 roku została umieszczona na Liście UNESCO Pamięć Świata. Wszystkie zbiory udostępniane są bezpłatnie w ogólnodostępnej czytelni Ośrodka KARTA oraz w Bibliotece Cyfrowej na stronie Archiwum Wschodnie ( ) 1221 spisanych relacji; 4876 wspomnień 720 kolekcji osobistych 16 kolekcji tematycznych i środowiskowych; 2040 jednostek archiwalnych, zawierających kopie polskich zbiorów Instytutu Hoovera w Stanford i Instytutu Sikorskiego w Londynie, a także dokumentów sowieckich dotyczącychrepresji na obywatelach polskich Kolekcja Dzienniki pisane po polsku w XX wieku 500 dzienników z lat ; 18 19

13 Archiwum Opozycji ( ) 5174 książki i broszury II obiegu ( ) 3592 tytuły czasopism i gazetek II obiegu ( ) 1140 kaset magnetofonowych nagranych w II obiegu 73 kolekcje osobiste 281 kolekcji środowiskowych i tematycznych 3400 plakatów oficjalnych i z II obiegu 1000 wspomnień, dzienników i relacji dotyczących Polski lat

14 Zbiory ikonograficzne ARCHIWUM FOTOGRAFII OŚRODKA KARTA (WYODRĘBNIONE W 1996 ROKU) GROMADZI, OPRACOWUJE I DIGITALIZUJE FOTOGRAFIE, A PRZEDE WSZYSTKIM RATUJE I ZABEZPIECZA ZAGROŻONE ZBIORY. Znajdują się w nim także znaczące kolekcje fotografów: Romualda Broniarka, Jarosława Tarania, Witolda Górki, Joanny Helander, Ireny Jarosińskiej, Mieczysława (Mietka) Michalaka, Jerzego Szota. Wiele jest też kolekcji, których autorzy nie są w ogóle znani (np. w zbiorze Independent Polish Agency pozyskanym ze Szwecji). Archiwum tworzy także kilkaset kolekcji rodzinnych, dotyczących życia codziennego we wszystkich okresach XX wieku. W zbiorach znajdują się unikatowe fotografie z końca XIX wieku i z całego wieku XX. Co roku trafia do nich kilka tysięcy nowych zdjęć przekazywane przez prywatne osoby, fotografów lub ich rodziny, odnalezione na strychach, pozyskane w ramach akcji ratowniczych czy dokumentacyjnych o charakterze regionalnym lub tematycznym. Wiele kolekcji wymaga szybkiej interwencji konserwatorskiej, gdy są zawilgocone czy zagrzybione. Kolekcja Ireny Jarosińskiej trafiła do Archiwum Fotografii w 2004 roku po kilku latach niszczenia na strychu w pracowni opuszczonej po śmierci fotografki. Dzięki państwowej dotacji została zdigitalizowana, opracowana merytorycznie i udostępniona w internecie. Dzięki ocaleniu tego zbioru, udało się przywrócić zapomnianą już, a bardzo wartościową spuściznę autorki. Archiwum Fotografii nawiązuje współpracę także z instytucjami polskimi za granicą by digitalizować ich zdjęcia i szerzej je udostępniać. Wszystkie pozyskane zdjęcia są sukcesywnie umieszczane na portalu internetowym

15 zdjęć w formie odbitek, negatywów, slajdów i plików cyfrowych stanowi Archiwum Fotografii Ośrodka KARTA 900 kolekcji fotograficznych fotografii obecnych jest w serwisie w tym: ze zbiorów Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie 1000 ze Studium Polski Podziemnej w Londynie 7600 autorstwa Ireny Jarosińskiej 24 25

16 Archiwum Historii Mówionej ARCHIWUM HISTORII MÓWIONEJ PROWADZONE WSPÓLNIE PRZEZ OŚRODEK KARTA I DOM SPOTKAŃ Z HISTORIĄ W WARSZAWIE TO NAJWIĘKSZY W POLSCE ZBIÓR RELACJI ORAL HISTORY. Środowisko Karty zaczęło gromadzić relacje dźwiękowe już w połowie lat 80., w warunkach konspiracji. W 1987 roku powołane zostało Archiwum Wschodnie jego głównym celem było dokumentowanie losów obywateli polskich represjonowanych przez ZSRR. Część nagrań Sybiraków powstała na podstawie szczegółowego kwestionariusza z pytaniami, inne są zapisem swobodnych wypowiedzi. Z czasem ten drugi sposób prowadzenia wywiadów biograficznych stał się podstawową metodą pozyskiwania relacji mówionych. Druga najstarsza kolekcja dźwiękowa wiąże się z Archiwum Opozycji, które powstało w wyniku akcji społecznej prowadzonej głównie w latach 90. Przekazywano wtedy nagrania zarejestrowane w podziemiu: wspomnienia, niezależne wydawnictwa dźwiękowe, zapisy ze strajków w Sierpniu 80, stanu wojennego, obrad Okrągłego Stołu czy wyborów relacji audio zawiera Archiwum Historii Mówionej Ośrodka KARTA i Domu Spotkań z Historią i 100 relacji wideo liczy ten zbiór w tym: 992 nagrania pochodzą z Archiwum Wschodniego, 752 z Archiwum Opozycji, 1069 z projektu Polacy na Wschodzie łączna liczba godzin nagrań relacji świadków historii w Archiwum Od 2002 roku prowadzone są regularnie projekty historii mówionej. Przez kilka lat realizowany był największy z nich projekt nagrywania polskich obywateli II RP, którzy z różnych względów nie przyjechali do Polski po 1945 roku, zostali przede wszystkim na Wschodzie. Podczas kilkudziesięciu wyjazdów udało się dotrzeć do największych skupisk Polaków, do Wilna i Lwowa, ale większość nagrań powstała w małych miasteczkach i wsiach. Rozmówcy opowiadali historie swojego wschodniego życia. Na stronie można poznać biogramy świadków, opisy miejsc ich życia, fragmenty ich relacji. Archiwum stale realizuje projekt Zapomniani świadkowie XX wieku nagrania ze zwykłymi ludźmi, często znanymi jedynie w swoich społecznościach lokalnych. Łączy ich przynależność do najstarszej generacji. Pamiętają okres międzywojenny, II wojnę światową oraz pierwsze dekady powojenne są to zwykle wielogodzinne historie życia, często wzbogacone o zdjęcia z rodzinnych albumów czy prywatne dokumenty. Specjalne miejsce zajmują tu relacje osób związanych z małymi ojczyznami Kaszubami czy Zaolziem. Zbiory Archiwum są łatwo dostępne. Z całymi nagraniami oraz z towarzyszącymi im opracowaniami i zdjęciami można się zapoznać w czytelni multimedialnej Domu Spotkań z Historią (Warszawa, ul. Karowa 20). Orientację w zasobach Archiwum umożliwia też strona na której znajdują się opisy wszystkich kolekcji 26 27

17 Biblioteka Cyfrowa szansa AS-ów NATURALNĄ PRZESTRZENIĄ ROZWOJU ARCHIWÓW STAŁ SIĘ INTERNET. ARCHIWALIA SĄ DIGITALIZOWANE I UDOSTĘPNIANE W POSTACI SKANÓW. SYSTEMATYCZNOŚĆ TYCH DZIAŁAŃ POZWALA NIE TYLKO NA ZABEZPIECZENIE ORYGINAŁÓW NARAŻONYCH NA NISZCZENIE, ALE PRZEDE WSZYSTKIM NA BEZPŁATNY I ŁATWY DOSTĘP DO CENNYCH ZBIORÓW. Biblioteka Cyfrowa Ośrodka KARTA ( karta.org.pl/dlibra) działa od 2009 roku, prezentując bezpłatnie w formie zdigitalizowanej najbardziej wartościowe zbiory archiwalne z kolekcji osobistych, tematycznych i środowiskowych oraz czasopisma II obiegu, zgromadzone w Archiwum Opozycji, a także wspomnienia, relacje i kolekcje osobiste Archiwum Wschodniego, oraz fotografie i wykazy polskich obywateli ofiar sowieckich represji z lat Biblioteka Cyfrowa KARTY jest członkiem Federacji Bibliotek Cyfrowych czytelnicy mogą korzystać z wyszukiwarki FBC, dzięki której przeszukają jednocześnie wszystkie takie zbiory polskich instytucji nauki i kultury. Ponadto FBC transferuje dane o zasobie do Europejskiej Biblioteki Cyfrowej Europeana, której celem jest udostępnianie w internecie dziedzictwa kulturowego Europy. Zasięg oddziaływania digitalizacji jest zatem ogromny. Czytelnik może skorzystać z zasobu archiwalnego z każdego miejsca globu. Może też podzielić się swoją wiedzą z twórcami portali cyfrowych, np. dostarczyć informację o osobie rozpoznanej na zdjęciu czy uzupełnić dane o jego autorze. Wydzieloną część Biblioteki Cyfrowej KARTY stanowi Biblioteka sieci Cyfrowych Archiwów Tradycji Lokalnej ( gdzie publikowane są najcenniejsze materiały źródłowe udostępniane przez poszczególne CATL-e, w dużych rozdzielczościach. Na ich stronach domowych materiały te są wyróżnione specjalnym rodzajem linku (i znakiem lupy ), prowadzącym właśnie do Biblioteki Cyfrowej. Daje to szansę na wyjście historii lokalnej daleko poza własne środowisko. Międzynarodowe Archiwum Białoruskie ma tu także swoje miejsce czytelników odwiedza miesięcznie Bibliotekę Cyfrową KARTY publikacji zostało udostępnionych przez KARTĘ w latach , w tym: 2200 tytułów czasopism drugoobiegowych stron archiwaliów jest w Bibliotece, w tym: kolekcji Solidarność narodziny ruchu czasopism drugoobiegowych z kolekcji osobistych Archiwum Wschodniego stron archiwaliów zostanie zdigitalizowanych i udostępnionych w 2014 roku 28 29

18 Zespół archiwistyki społecznej w Ośrodku KARTA KOORDYNACJA: Alicja Wancerz-Gluza współzałożycielka KARTY, koordynuje program Historia Bliska, w skład którego wchodzi archiwistyka społeczna Katarzyna Ziętal ekspertka w dziedzinie archiwistyki społecznej, prowadzi projekt Stabilizacja archiwistyki społecznej w Polsce Zbigniew Gluza współzałożyciel KARTY, redaktor naczelny pisma Karta, prezes Ośrodka KARTA, twórca idei Rady Archiwów Społecznych, członek Rady Archiwalnej przy NDAP; w projekcie działa na rzecz zmiany sytuacji prawnej archiwistyki społecznej Artur Jóźwik dyrektor zarządzający OK; członek Rady Organizacji Pozarządowych przy Ministrze Kultury i Dziedzictwa Narodowego; w projekcie działa na rzecz zmiany sytuacji prawnej archiwistyki społecznej REALIZATORZY: Paweł Cylc czuwa nad technicznymi (informatycznymi) narzędziami projektu: portalem archiwa.org, bazami archiwalnymi, szkoleniami on-line Agnieszka Gleb członek Zarządu Ośrodka KAR- TA, w projekcie czuwa nad finansami, udziela pomocy archiwom społecznym w takich kwestiach Ewa Kołodziejska prowadzi Bibliotekę Cyfrową KARTY Sylwia Kopeć liderka projektu digitalizacji zasobów archiwów społecznych Małgorzata Kudosz dba o obecność archiwistyki społecznej na facebooku, odpowiada za bieżące kontakty z AS-ami i w innych mediach społecznościowych oraz promocji w piśmie Karta Agnieszka Kudełka liderka projektu Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej oraz Szkoły KARTY Monika Lipka archiwistka opiekująca się zasobami dokumentowymi KARTY, przyjmująca zbiory od darczyńców, zajmująca się digitalizacją, szkoli archiwistów Joanna Łuba szefowa działu ikonografii KARTY, pozyskująca, opracowująca, udostępniająca archiwalia fotograficzne w postaci wystaw, na portalach, w publikacjach Anna Maciąg realizuje nagrania w projektach historii mówionej KARTY oraz uczy jej metod w Szkole KARTY Maciej Melon współprowadzi Archiwum Historii Mówionej KARTY i DSH, szkoli archiwistów Dominika Mentelis-Przeździecka archiwistka opiekująca się spuściznami fotoreporterów Joanna Michałowska szefowa archiwów dokumentowych KARTY, organizująca społeczne akcje pozyskiwania zbiorów i wydarzenia archiwalne Małgorzata Pankowska-Dowgiało archiwistka opiekująca się zasobami fotograficznymi KARTY, zajmująca się digitalizacją i opracowaniem zbiorów, szkoli archiwistów Maciej Wyrwa prowadzi Międzynarodowe Archiwum Białoruskie, szkoli białoruskich archiwistów społecznych 30 31

19 Koordynacja działań AS-ów Realizacji projektu Stabilizacja archiwistyki społecznej w Polsce służą wszystkie portale archiwalne i odnoszące się do zasobów archiwalnych, prowadzone przez Ośrodek KAR- TA. Można znaleźć tu materiały, wiedzę, narzędzia, pomoc aby założyć, poprowadzić lub wzmocnić AS-a. Także kontakty do osób zaangażowanych w projekt. REALIZATOR: Fundacja Ośrodka KARTA ul. Narbutta 29, Warszawa tel PROGRAM ARCHIWISTYKA SPOŁECZNA : as@karta.org.pl Prowadzenie projektu Katarzyna Ziętal: tel ; k.zietal@karta.org.pl Organizacja szkoleń Agnieszka Kudełka: tel , ew mail: szkolakarty@karta.org.pl; s kype: agnieszkakudelka PORTALE audiohistoria.pl archiwum nagrań historii mówionej archiwa.org portal branżowy archiwistyki społecznej dlibra.karta.org.pl Biblioteka Cyfrowa Ośrodka KARTA foto.karta.org.pl zasoby fotograficzne Ośrodka KARTA facebook.pl/archiwaspoleczne oraz facebook.pl/ OsrodekKarta promocja i komunikacja historiabliska.pl portal i baza prac konkursu Historia Bliska karta.org.pl strona domowa Ośrodka KARTA mab.org.pl Międzynarodowe Archiwum Białoruskie uczyc-sie-z-historii.pl portal edukacyjny (międzynarodowy), wykorzystujący materiały źródłowe w pozaszkolnych projektach pracy z młodzieżą także na rzecz praw człowieka XXwiek.pl portal prezentujący za pomocą źródeł znajdujących się w OK (dokumenty, zdjęcia, nagrania audio i wideo) dzień po dniu zdarzenia XX wieku. Zawartość merytoryczna: Zespół archiwistyki społecznej w Ośrodku KARTA Koordynacja i redakcja: Alicja Wancerz-Gluza Projekt graficzny: Iwona Mikos Skład: Tandem Studio Piotr Suwiński Wszystkie zdjęcia są kompozycjami przykładowych obiektów archiwalnych ze zbiorów Ośrodka KARTA. Zdjęcia na stronie 31 zostały wykonane w trakcie sesji fotografowania archiwaliów. Wybór i układ obiektów: Gabriela Staszak Współpraca: Karolina Andrzejewska, Jakub Laskowski, Monika Lipka, Joanna Łuba, Małgorzata Pankowska-Dowgiało Fotograf: Michał Radwański isbn Druk: READ ME Łódż Copyright by Ośrodek KARTA, 2014 ul. Narbutta 29, Warszawa tel. (48-22) ; ok@karta.org.pl, 32