SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "2006-2015 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU"

Transkrypt

1 I 2057 i [1. litera oznaczająca samogłoskę i lub miękkość poprzedzającej spółgłoski; 2. samogłoska ustna; 3. litera oznaczająca w numeracji porządkowej: dziewiąty; II 1. spójnik łączący zdania lub inne wyrażenia odnoszące się do tych samych przedmiotów lub faktów, np. Tańczą i śpiewają., albo sygnalizujące zakończenie danej wypowiedzi, np. Nie wracam, i koniec.; 2. spójnik komunikujący, że zdarzenie nazywane przez czasownik trwa długo lub często się powtarza, np. On tylko śpi i śpi.; 3. spójnik łączący zdania komunikujące o zdarzeniach równoczesnych lub następujących po sobie, np. Siedział i patrzył przed siebie., albo przyłączający zdanie, które wyraża konsekwencję tego, o czym wcześniej była mowa, np. Upadła i złamała nogę.] 1. zárt lágy és a megelőző mássalhangzót lágyító magánhangzó és jele; 2. és, s, egyaránt, ugyancsak, hasonlóképpen, úgymint; meg (ty i ja: te és/meg én); (także) is (i on to wie: ezt ő is tudja), szintén (i ja nie: én sem), na és?, no és?; még (hozzá), sőt, mégpedig; eh! ugyan!; 3. (fizika) az áramerősség (natężenie prądu elektrycznego) jele (amper, A) i i mind mind, is is i biedny, i bogaty szegény és v. meg gazdag, egyaránt i che, i nie che akar is, nem is i co? és mi? i co stąd? na és azután?; mi lesz belőle a továbbiakban? i co więcej? és még mit parancsol v. kér? i co z tego? na és?, és akkor mi van? i cóż na és? hát aztán? i czemu nie przyszedłeś? no és miért nem jöttél el? i! daj mi spokój! ugyan, hagyj békén! i do korda i do szklanki (átv.) talpraesett, mindenhez felhasználható, hasznavehető i halerza nie warte egy fillért sem ér i. in. (i inni, i inne) és mások, és egyebek i ja nie wiem én sem tudom i ja tam byłem én is ott voltam i! ja tego nie chcę eh! ez nekem sem kell! i jaja bez niego nie zje [még a tojást sem eszi meg nélküle] még az utolsó falatot is megosztja mással i jakże ci się podoba? na és hogy tetszik neked? i jemu się to zdarzyło ő vele is megtörtént ez i jeszcze jak! de még hogy! i kwaśne jabłko robok gryzie [a savanyú almát is rágja a kukac] ritka alma, kiben féreg nincsen; a piros alma is gyakorta férges i na równej drodze kark skręcić można [egyenes úton is kitörheti az ember a nyakát] láttam én már éjjeli őrt nappal meghalni; láttam én már karón varjút; mindenkit érhet baleset i nie kwaśne jabłko robak gryzie (közm.) a savanyú almába is belemegy a féreg i ogień i woda są groźnymi elementami a tűz és a víz egyaránt félelmetes elem i on to wie ezt ő is tudja i owszem igenis, valóban I pan/pani mi to mówi! Nekem mondja? Ne is mondja! i sam diabeł nie tu nie zrozumie ezen az ördög sem tud kiigazodni i skądże ci wezmę? ugyan, honnan szerezzem ezt meg v. kerítsem elő neked? i studnia może być wczerpana (közm.) nincs olyan kút, amely ki ne fogyna i ściany mają uszy a falnak is van füle i ślepej kurze zdarzy się ziarno vak tyúk is talál szemet i tak úgyis, úgy is i tak dalej (itd.) [wyrażenie zastępujące dalszy ciąg wyliczenia] és így tovább; (stb.) s a többi i tak i owak így és úgy; így is, úgy is i tak i siak így is, meg úgy is; különféleképpen; összevissza i tak nie úgysem i tak w to nie uwierzę! úgysem hiszem el! i temu podobne, i tym podobne [wyrażenia używane przy wyliczaniu] és a többi; és ehez hasonlók i to mégpedig i to, i owo ez is, az is; ezt is, azt is; ezt-azt i to jeszcze nie wszystko! és ez még nem minden! i to już wszystko és ez már minden i to też zabierz ze sobą ezt is vidd magaddal i tu i tam itt is, ott is i w Paryżu nie robią z owsa ryżu (közm) [még Párizsban sem lesz zabból rizs] a buta ember semmitől sem lesz okosabb; a bután nem lehet segíteni i wilk syty i owca cała (közm.) (a farkas is jóllakott, a bárány is megmaradt) a kecske is jóllakott és a káposzta is megmaradt

2 2058 I [cyfra rzymska oznaczająca liczbę 1] I (római szám, értéke 1) I [symbol pierwiastka chemicznego jod] I (a jód vegyjele) i-21 (i-21 Future Communications) i-21 (i-21 Future Communications) - 'i-21' hálózat (i- 21 a jövő kommunikációja) [1. európai kezdeményezésű nagysebességű kommunikációs hálózat (G655 tipusú) üvegszálkábelekre alapozott nemzet- közi gerinchálózat, mely 1 petabit = 1000 trillió bit per secundum kapacitással fog rendelkezni; első szakaszát 2000-ben adják át; már 17 európai ország támogatja a projektet, Magyarország egyelőre még nem; 2. i-21 Future Communications elnevezés alatt szinte hihetetlen kapacitású (1 Petabit/sec = 1000 Terabit/sec), országhatárokat átszelő gyűrükből felépülő gerinchálózat terveit hozták nyilvánosságra a közelmúltban. 17 ország vesz eddig részt ebben a projektben, köztük több középkeleteurópai ország is (Magyarország egyelőre még nem). A cél Európa nagyvárosait országokon belül vagy országhatárokat is átszelve, 'gerinc-gyűrükre' csatlakoztatni és azokról a körzetek hozzáférését biztosítani. A terv alapjául szolgálnak azok a legkorszerűbb fényoptikai kábelek (G256), melyek száloptika párjai 10 Gbps adatátvitelre képesek fényhullámtartományonkint. Minden ilyen üvegszál 160 fény-tartományban tud adatokat szállítani, ami tehát 1,6 Tbps vezetékenkint. Mivel egy ilyen kábel 192 ilyen száloptikai párból áll, az tehát 10Gbps x 192 száloptikai pár x 160 hullámhossztartomány = 300 Terabit/sec kapacitású. Mivel párhuzamosan öt ilyen kábel lefektetéséhez készítik elő a védőcsöveket, a hálózat kapacitása 1 Petabit/sec kapacitásig lesz növelhető. [A hálózatot a francia Alcatel a száloptikai vezetéket az amerikai Corning Glass Works szállítja. Fenti fbejelentéssel szinte egyidejűleg számolt be a Qwest és a Nortel cég 1.6 Tb/s átviteli sebesség eléréséről egyetlen száloptikai vezetéken keresztül, mely szintén új generációs optikai internethálózat létesítését célozza.] I-linia [modny fason damskiej odzieży, wyróżniający się dzięki prostocie i dostosowanym do odzieży skromnym liniom. Ramiona mogą być kwadratowe lub naturalnie szerokie, a dolna krawędź spódnicy może być ozdobiona falbaną lub fałdami. Męskie stroje charakteryzuje prostota, szczupła sylwetka - I-linia i lekko marszczone rękawy.] - I-vonalú fazon [Női ruhák divatvonala. Egyszerű, egyenes szabás, nem testre simuló. A vállak szögletesek, vagy természetesen idomulnak a vállhoz. A szoknya lefelé bővül és fodrokkal vagy hajtásokkal díszíthető. Az I-vonalú férfiöltöny is egyenes és csak enyhén hangsúlyozza a vállakat.] i-mode ["Rozbudowany portal informacyjny, działający na nowoczesnych telefonach komórkowych uruchomiła Era GSM. Serwis naśladuje japońską wersję internetu dla komórek - i-mode, ale pod spodem kryje się poczciwy WAP (co umożliwia uruchomienie usługi na "zwykłych" komórkach)] - 'i-mode' kommunikáció [a japán NTT DoCoMo csomagkapcsolt mobil kommunikációs technológiája; egyszerűbb protokollt használ mint az európai "WAP", mely a Wireless Markup Language (WML) szerint működik, míg az i-mode a "Compact Wireless Markup Language" (CWML) nyelvet használja; kompatibilitás a WAP/WML-el egy későbbi időpontban várható; minden WAP-típusú alkalmazás alulmúlja a vezetékes internethasználat lehetőségeit és ezért átmeneti technológiának tekinthető, amíg a mobil hálózatoknál a G3 technológiák bevezetésre kerülnek] IANA (ang. Internet Assigned Numbers Authority) [to organizacja, która wyłoniła się z Internet Engineering Task Force w celu zaprowadzenia porządku w nazwach domen i adresach IP komputerów przyłączonych do Internetu.] IANA (Internet Assigned Numbers Authority); Az internet címzési rendszerét felügyelő szervezet IANIS (Sieć Innowacyjnych Działań na rzecz Społeczeństwa Informacyjnego - ang. Innovative Actions Network for the Information Society) [projekt, którego głównym założeniem było stworzenie szans na efektywniejsze włączenie się regionów w nurt wymiany doświadczeń związanych z realizacją innowacyjnych projektów na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego finansowanych z funduszy strukturalnych. W latach w ra-

3 2059 mach IANIS uruchomiono sieć regionów, koordynowaną przez Powodzenie projektu IANIS oraz rosnące zainteresowanie regionów europejskich pozyskiwaniem specjalistycznej wiedzy w zakresie regionalnego rozwoju gospodarki opartej na wiedzy spowodowało, że jesienią 2004 roku ERIS@ zwróciła się z wnioskiem do Komisji Europejskiej o wsparcie programu działań stanowiących kontynuacje tego projektu. Realizacja nowego przedsięwzięcia nazwanego IANIS+ rozpoczęła się wiosną 2005 i planowana jest do końca 2006 roku. 2. ] IANIS Innovative Actions Network for the Information Society (Innovációs Akciók Hálózata az Információs Társadalomért) -iasis [stan chorobowy] iasis; -betegség, beteg állapot (szóösszetételben) Iberia [1. Półwysep Iberyjski; 2. dawna nazwa Hiszpanii, dziś jej poetyckie określenie] Ibéria, Ibériai-félsziget; a Pireneusi félsziget (Spanyolország és Portugália) latin neve Iberia [hiszpańskie linie lotnicze] Iberia Airlines légitársaság iberyjski, -a, -ie [przymiotnik od: Iberia] ibériai ibidem (ib., ibid.) [tamże, w tym samym miejscu (w tym samym dziele)] (lat.) ibidem; 1) éppen ott, azon a helyen, ugyanott: i. fuerunt alii; i. loci res est, azon a ponton; (Pl.) éppen oda, i. eam una traho. 2) éppen akkor, ugyanazon alkalommal, ugyanazon dologban; laesit in eo illum, sublevavit i. ibis [duży ptak o długim, szablastym dziobie oraz nieopierzonej głowie i szyi] (egyiptomi) ibisz; régen szentnek tartott egyiptomi gázlómadár ibis czczony (Threskiornis aethiopicus) [1. biały ibis, otaczany kultem w starożytnym Egipcie; 2. gatunek dużego ptaka z rodziny ibisowatych. Zamieszkuje Afrykę na południe od Sahary, Madagaskar i Irak] szent íbisz más néven egyiptomi íbisz (Threskiornis aethiopicus) [a madarak osztályának gólyaalakúak (Ciconiiformes) rendjébe és az íbiszfélék (Threskiornithidae) családjába tartozó faj] ibis kasztanowaty (Plegadis falcinellus) [1. ibis o brązowym upierzeniu, 2. duży ptak brodzący z rodziny ibisowatych, zamieszkujący wyspowo południową Europę, Azję Południową i Środkową, Australię, Afrykę i Amerykę Środkową. Do Polski zalatuje sporadycznie. ] batla (Plegadis falcinellus) [a madarak osztályának gólyaalakúak (Ciconiiformes) rendjébe és az íbiszfélék (Threskiornithidae) családjába tartozó faj] IBL (Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk) (LTA) Irodalomkutató Intézet IBM (ang. International Business Machines Corporation; potocznie zwany Big Blue, NYSE: IBM) [jeden z pierwszych koncernów informatycznych. Obecnie firma oferuje rozwiązania w oparciu o usługi doradcze i informatyczne oraz oprogramowanie i sprzęt. Jej główną siedzibą jest Armonk w pobliżu Nowego Jorku.] - IBM, International Business Machines [egy egyesült államokbeli székhelyű, multinacionális informatikai cég. A cég részvénye egyike annak a harminc részvényből álló kosárnak, amelyből a Dow Jones Ipari Átlagot számítják.] IBM PC (Personal Computer) [platforma komputerów osobistych zapoczątkowana 12 sierpnia 1981 roku przez firmę IBM modelem IBM 5150 powszechnie znanym tylko i wyłącznie jako IBM PC. Nazwa IBM PC była przez pierwsze dwa lata

4 2060 całkowicie jednoznaczna i odróżniała ten wyrób od innych dostępnych w tym czasie komputerów osobistych takich jak ZX-81 czy produkty z serii Apple II. Gdy w roku 1983 ukazał się kolejny model IBM PC/XT, firma IBM skorzystała z popularności nazwy IBM PC nazywając go IBM PC/rozszerzony (XT to częsty skrót marketingowy angielskiego słowa extended). Popularność tej platformy i wyrobów z nią kompatybilnych około 90% światowych komputerów spowodowała, że dla większości konsumentów komputer osobisty, pecet (z języka angielskiego personal computer), jest tożsamy z produktem platformy IBM PC.] IBM PC (Personal Computer) személyi számítógép IBM Tivoli Storage Manager [program firmy IBM, który umożliwia ochronę danych przed skutkami awarii sprzętu komputerowego i innych błędów poprzez przechowywanie zapasowych i archiwalnych kopii danych w pamięciach zewnętrznych. Jego skalowalna architektura umożliwia ochronę wielu komputerów pracujących pod kontrolą różnych systemów operacyjnych.] IBM Tivoli Storage Manager; Az IBM Tivoli Storage Manager a vállalati szintű adatvédelmi és helyreállítás-kezelési rendszer [Az IBM Tivoli Storage Manager 6 olyan termékcsalád része, amelynek segítségével a vállalatok megfelelôen kezelni tudják és ellenőrzésük alatt tarthatják az információs szökőárt, mert a rendszer egy helyen teszi lehetôvé a tároláskezelés ellenőrzését és adminisztrációját. Ez a fejlett és jól skálázható termék növeli az informatikai részleg hatékonyságát, és segít csökkenteni azokat a költségeket, amelyek a tároláskezeléshez kapcsolódnak.] I C N in Christi nomine (łac.), w imię Chrystusa. I.C.N.; (lat röv) In Christi nomine: Krisztus nevében I N D in nomine Dei (łac.), w imię Boga I. N. D. (vagy C.) in nomine Dei (v. Christi): Isten nevében I N D in nomine Domini, w imię Boże in nomine Domini; Az Úr nevében. I N J In nomine Jesu W imię Jezusa I. N. J. - in nomine Jesu. Jézus nevében I N S T - in nomine sanctae trinitatis - w imię Świętej Trójcy I. N. S. T. - in nomine sanctae trinitatis: a szent háromság nevében. ICANN (ang. The Internet Corporation for Assigned Names and Numbers - Internetowa Korporacja ds. Nadawania Nazw i Numerów) [to instytucja odpowiedzialna obecnie za przyznawanie nazw domen internetowych, ustalanie ich struktury oraz za ogólny nadzór nad działaniem serwerów DNS na całym świecie. Została powołana do życia 18 września 1998 r. w celu przejęcia od rządu USA funkcji nadzorowania technicznych aspektów Internetu. Formalnie ICANN jest prywatną organizacją non-profit, o statusie firmy zarejestrowanej w stanie Kalifornia, której rząd USA przekazał czasowo prawo nadzoru nad systemem DNS, przydziałem puli adresów IPv4 oraz IPv6 dla tzw. Regional Internet Registries RIR oraz rejestracją numerów portów.] ICANN (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers) (cimkiosztást, felsőbb szintű domének elosztását és az Internet felügyeletét ellátó Californiában lévő szervezet) [Bejegyzett Nevek és Számok Internetes Korporációja; egy nonprofit részvénytársaság, amelyet 1998-ban hoztak létre olyan, az internettel kapcsolatos feladatok ellátására, amelyet korábban más szervezetek (főként az IANA) láttak el közvetlenül az Egyesült Államok kormányának megbízásából. A cég székhelye a kaliforniai Marina del Reyben található. Feladata általánosságban az IPcímek és a tartománynevek (köztük a legfelső szintű tartományok) elosztásának felügyelete.] ice cream (lody) (ang.) ice cream; fagylalt (lody) icebreaker [lodołamacz; żargonowe określenie programu służącego do łamania zabezpieczeń w systemach komputerowych] (ang., inf.) icebreaker; Jégtörő ich [zaimek dzierżawczy odpowiadający zaimkowi osobowemu "oni"; ichni (rzadziej)] őket (ja ich dobrze znam: jól ismerem őket); övék, az övék (to jest ich dom: ezt az ő házuk) ich koleżanki az ő kolléganőik Ichmościanka (fr. mademoiselles) (dawno) fiatal hölgy Ichmość (dawno) kegyed, kegyelmed, Ön Ichmość Panowie X X. X. X. urak Ichmość Państwo X. X. úrék

5 2061 ichneumon [zob. mangusta] ichneumon; [karcsú mongúz, más néven karcsú ichneumon (Galarella pulverulenta)] ichtiol [gęsty, ciemnobrunatny płyn o nieprzyjemnym zapachu, mający działanie antyseptyczne i przeciwzapalne] (vegytan) ichtiol, ichtyol (gyulladáscsökkentő) ichtiolog ichtyologus ichtiologia [nauka o rybach] (gör.) ichtyologia; halgazdálkodás; az állattannak a halakkal foglalkozó ága ichtiologiczny, -a, -e ichtyologiai ichtiolowy, -a, -e ichtyol-, ichtiol-, ichtiolos ichtiozaur, ichtiozaurus [morski gad kopalny o długim, uzębionym pysku] (gör.) ichtyosaurus; delfinhez hasonló, kihalt, őskori ragadozó vízihüllő, mely a triász- és jura-korban élt ICM (Image Color Matching); dopasowanie koloru obrazu ICM (Image Color Matching) [A Windows 95-ben az ICM szabvány szerint történik a monitoron és nyomtatón megjelenő színek illesztése.] ICMP (ang. Internet Control Message Protocol, internetowy protokół komunikatów kontrolnych) [opisany w RFC 792 protokół warstwy sieciowej OSI/TCP/IP wykorzystywany w diagnostyce sieci oraz trasowaniu. Pełni przede wszystkim funkcję kontroli transmisji w sieci. Jest wykorzystywany w programach ping oraz traceroute.] ICMP (Internet Control Message Protocol, internet vezérlőüzenet protokoll) [1. Az Interneten használt Protokoll, melynek segítségével értesülhetünk a hibákról illetve azok típusáról, valamint hálózati diagnosztizálásban lehet a segítségünkre. Az ICMP (az UDP-hez hasonlóan) Datagramorientált kommunikációs protokoll, mert egyáltalán nem garantált a csomagok megérkezése vagy sorrendje. Az ICMP (a TCP-hez és az UDP-hez hasonlóan) az IP-t használja borítékként (ICMP csomagok csak IP hálózaton mehetnek). 2. Az Internet működését az IMP-k és az átjárók felügyelik olyan módon, hogyha valami gyanús esemény fordul elő, akkor az eseményt az ICMP alapján jelentik. Megközelítőleg egy tucat ICMP üzenettípus létezik. Minden üzenettípus IP-csomagba burkolva vándorol a hálózatban. A protokoll az Internet tesztelésére is használható.] icomp (Intel Comparative Microprocessor Performance) icomp (Intel Comparative Microprocessor Performance) [Az INTEL cég processzor sebességmérő teljesítményindexe.] icon {rzecz.}; ikona {f.} [komp.] (gr. eikōn 'obraz') (ang.) icon [1. Az ikon, jelkép szavakból kialakított angol fogalom. Ebben az esetben egy olyan grafikus szimbólumra kell gondolni, amely a programban egy állomány, egy bejegyzés illetve egy csoport vagy egy meghatározott funkció helyét képes átvenni. Az ikonok nagyon fontos alkotórészei minden modern grafikus felhasználói felületnek ikon, kisméretű grafikus jelző [korszerű grafikus programok működtetését megkönnyítő kis rajzok, melyek a rajtuk szimbólikusan ábrázolt parancsot egérkattintásra hajtják végre] ICQ I Seek You Szukam Ciebie ICQ (ejtsd: I Seek You) - 'ICQ'-kapcsolat, csevegés [1. Az MSN-hez hasonló csevegőprogram. Regisztráció után két- vagy többoldalú beszélgetéseket folytathatunk, fájlokat cserélhetünk a többi résztvevővel. A rendszernek sok más szolgátatása is van; magyar nyelvű részletes leírás pl.: lapon. 2. az izraeli Mirabilis által kidolgozott új, de máris rendkívül népszerű csevegő (chat) szolgáltatás az Interneten; használatához regisztráltatnunk kell magunkat egy szerveren, kapunk egy egyedi azonosítót (UIN), mely alapján ismerőseink meg tudják nézni, hogy mikor vagyunk éppen online elérhetők, és ilyenkor egy ICQ-klienssel azonnal kapcsolatba tudnak lépni velünk. 3. Csevegő (chat) szolgáltatás az Interneten. Használatához regisztráltatnunk kell magunkat egy szerveren, kapunk egy egyedi azonosítót (UIN), mely alapján ismerőseink meg tudják nézni, hogy mikor vagyunk éppen online elérhetők, és ilyenkor egy ICQklienssel azonnal kapcsolatba tudnak lépni velünk. 4. az izraeli Mirabilis által kifejlesztett újszerű csevegés az Interneten; feltétele a felirat- kozás, mely nyomán minden résztvevő egy u.n. UIN (Universal Internet Number) Univerzális Internet Számot kap; a csevegők egy külön kliens-

6 2062 szoftver segítségével, egy speciális szerveren illetve hálózaton keresztül kommunikálnak egymással; a rendszer egyik jellegzetessége, hogy a számítógép bekapcsolása percétől megtudható, hogy kik vannak ugyanabb az időpontban a Hálózaton és nyomban kapcsolatot lehet velük felvenni: csevegés, levélküldés, állományok küldése, játék, stb. céljából; a rendszer másik tulajdonsága, hogy a 'háttérben' fut, tehát egyidejűleg böngészhetünk is a Világhálón a négy fiatal izraeli szakember, akik az ICQ-rend- szert kidolgozták, fél év alatt (97/okt) már 4 millió jelentkezőt könyvelhettek el; a siker nyomán megindúlt a klónozás: ICHAT, INSTANT MESSENGER, stb.; 1998-ban az AOL megvásárolta a Mirabilis-t, hogy az icqcsevegést beépíthesse szolgáltatásaiba] ICT (Technologie Informacji i Komunikacji ang. Information and Communication Technologies) [technologie pozwalające na gromadzenie, przechowywanie, wyszukiwanie, przetwarzanie, analizowanie i przesyłanie informacji. Wykorzystanie ICT pozwala na zmniejszenie kosztów i podwyższenie efektywności w zakresie zarządzania informacją.] információtechnológiai forradalom (ICT = Information and communication technologies) [amit sokan a második ipari forradalom -ként aposztrofálnak] ICQ I Seek You Szukam Ciebie ICQ, I Seek You iczetogi [rosyjskie kobiece buty popularne w XVI i XVII wieku. Szyte z safianu, w formie pończoch z podeszwą, haftowane złotem i perłami. Nazwa wywodzi się od miękkich tatarskich butów, które były pierwowzorem dla obuwia damskiego. Noszone jako obuwie domowe.] (daw) orosz női házicipő id [w psychoanalizie: ogół nieświadomych popędów oraz wypartych ze świadomości konfliktów wewnętrznych] id; vminek öntudatlan hajlama [A személyiség freudi háromrészes felosztásában a legprimitívebb, alapvető biológiai késztetéseket (driveokat) tartalmazó rész. A pszichikai energia, vagyis a libidó forrása. Az örömelv alapján működik, örömök szerzésére és a fájdalom elkerülésére törekszik a külső körülményektõ1 függetlenül.] id est [to jest, to znaczy] id est; azaz, annyi mint. -id, -ida [ostatni człon wyrazów złożonych wskazujący na podobieństwo do czegoś lub na posiadanie określonej cechy, postaci, kształtu] -id; jelleg, forma Id, quod nostrum est, sine facto nostro ad alium transferri non potest [to co jest nasze, bez naszego działania nie może zostać przeniesione na kogoś innego] (lat.) Id, quod nostrum est, sine facto nostro ad alium transferri non potest; az, ami a miénk, tevékenységünk nélkül nem lehet másé Ida [żeńskie imię germańskie o dyskusyjnej etymologii, notowane w Polsce od 1265 roku w formach Ida i Hida, ze zdrobnieniami Idka, Idźka, Hidka. Stanowi formę skróconą od germańskich imion złożonych z pierwszym członem Id-, takich jak Ideburga bądź Iduberga (człon ów jest związany ze stnord. idh "działalność", stang. idig "pilny"), lub też z pierwszym członem Hid- < Hild- ("walka, bitwa"; zanik h w nagłosie wynikałby z wpływów romańskich). Nazwa osobowa Ida bywa wywodzona także ze stsas. idis, stwniem. itis "istota kobiecości" (tłumaczone też jako "wieszczka, jasnowidząca"), por. także angsas. ides i stnord. dis "kobieta, dziewica". Trzecią hipotezą jest pochodzenie Idy od imion dwuczłonowych, u których podstawą do skrócenia stawał się człon drugi, takich jak Adelajda. Kolejnym wyjaśnieniem jest związek ze stang. pierwszym członem imion złożonych Ead- (por. Edward, Edyta) w takim razie Ida oznaczałaby "ciesząca się pomyślnością, bogata, błogosławiona". Forma Ita stanowi oboczną formę Idy, jakkolwiek może także być zdrobnieniem od Judyty.] Ida [német eredetű női név, jelentése: tevékeny, serény és harcos hercegnő] idą mennek idąc do domu hazajövet idąc na przechadzkę wdepnął do kolegi séta közben benézett v. beugrott a kollégájához idący, -a, -e menő, haladó (daleko idący: messzemenő) IDC International Data Corporation [to przewiduje, że wartość tego rynku w Europie do roku 2003 wzrośnie ponad trzykrotnie] International Data Corporation (IDC) [egy nemzetközi piackutató és elemző vállalat (az International Data Group leányvállalata), amely a távközlés és az információs technológia piacaira specializálódott ben alakult, ma már világszerte körülbelül 50 országban végez tevékenységet. Magyarországon az IDC Magyarország kft. néven tevékenykedik.] Iddo, Jeddo (ozdoba, miłujący) [imię to spotykamy siedem razy w Biblii i to tylko w Starym Testamencie: 1. Ojciec Achinaba, oficer Salomona. 2. Syn Joacha,

7 2063 potomka Gerszona. 3. Syn Zachariasza, władca nad drugą połową pokolenia Manassesa w Gilead. 4. Prorok (widzący); prorokował przeciw Jeroboamowi; napisał książkę z genealogią Roboama i opisem jego wojen z Jeroboamem. 5. Dziadek proroka Zachariasza. 6. Naczelnik miejscowości Kasifia, który wrócił z wygnania. 7. Kapłan; wrócił z wygnania.] IDDÓ (mulandó, időszerű, a maga idejében; erő; számos; barát, a szeretett; ünnepi) [1. Babilonból hazatért család feje (Ezsd 8,17). 2. Lévita, Gerson leszármazottja (1Krón 6,21). 3. Látó és próféta (2Krón 9,29; "Jehdó" 12,15; 13,22). 4. Ahinádáb atyja (1Kir 4,14). 5. Zakariás (17) próféta nagyatyja (Zak 1,1.7; Ezsd 5,1; 6,14). 6. Zekária (4) fia, Manassé Jordánon túli félnemzetségének feje Dávid idejében (1Krón 27,21)] IDE, Integrated Development Envir IDE, Integrated Development Envir; onment (Integrált Fejlesztőkörnyezet), integrált lemezkörnyezet IDE 1 (z ang. Itegrated Drive Electronics) [który dzięki wbudowanej logice mógł przemapować adresy CHS na prawdziwe adresy sektorów danych.] IDE (Itegrated Drive Electronics) Integrált meghajtóelektronika. [Az ATA (AT Attachment, AT csatolás) néven is közismert, nagyon elterjedt csatolófelület merevlemezes meghajtók és más tárolóeszközök PC-s csatlakoztatására szolgál. Mivel a vezérlőelektronika be van építve az eszközbe, nem kell külön kártya a csatlakoztatáshoz (pl. SCSI), közvetlenül az alaplap kivezetéseire csatlakoztatható az eszköz. A csatlakozónak 40 érintkezője van és két eszköz kapcsolható rá, az egyik master (mester) a másik slave (szolga) módban.a ma használatos alaplapokon 2 ilyen csatlakozóhelyet találunk, így összesen négy eszközt csatlakoztathatunk egy rendszerbe. A teljesítménye a PIO (Programmed Input- Output) mód nevű adatátviteli technikától függ.] IDE 2 [akronim: 1. Integrated Develompent Environment. Zespolone środowisko rozwojowe polegające na połączeniu w jedną funkcjonalną całość programów używanych do wytwarzania oprogramowania: edytor, kompilator, konsolidator. Z reguły realizowane w formie środowiska okienkowego. 2. Integrated Drive Electronics. Interfejs przeznaczony do podłączenia napędów dysków (stałych, CD-ROM, nagrywarek) zaproponowany w roku 1983 przez firmę Compaq. Charakteryzuje się umieszczeniem układów elektronicznych kontrolera IDE bezpośrednio w obudowie napędu i połączenie go z prostym interfejsem zamontowanym na odrębnej karcie rozszerzającej lub bezpośrednio na płycie głównej poprzez kabel połączeniowy, będący przedłużeniem magistrali AT (ISA).] IDE (Integrated Disk [Drive] Environment) (Integrált Fejlesztőkörnyezet) [Winchester kontroller szabványa, a Conner Peripherials cég fejlesztése, ahol a vezérlő áramkörök nagyobb része a meghajtón van. 16 fejet, sávot és 63 szektort tud címezni, a kapacitása így 31,5 GByte (ATA szabvány) amit csak megfelelő EBIOS-szal lehet elérni.] idea (gr. ιδέα) [1. myśl przewodnia wyznaczająca cel i kierunek działania, twórczości naukowej, artystycznej itp.; 2. pogląd, wzór lub postawa typowe dla jakiejś epoki, kultury lub grupy ludzi; 3. w platonizmie: samoistny byt idealny, wieczny i niezmienny; 4. wrażenie, impresja umysłu ludzkiego, stanowiące przedmiot poznania; 5. u I. Kanta: pojęcie metafizyczne, którego nie wspiera żadne doświadczenie zmysłowe] (gör.) idea; eszme, gondolat, ötlet; (filozófia) általános fogalom vmely tárgyról v. jelenségről; vmilyen más mű alapgondolata, vezéreszméje; elképzelés, ötlet; Platónnál a dolgok ősképe idée fixe [wym. ide fiks] [natrętna myśl]; idea fiks idée fixe, fixa idea; rögeszme idea czego vminek az eszméje; vmiről alkotott eszme idea fiks kényszerképzet; rögeszme idea narodowa nemzeti eszme, gondolat idea narodu a nemzet eszméje idea polityczna politikai eszme idea przewodnia vezérgondolat, alapgondolat, alapeszme idea ta wcieliła się w czyny ez az eszme megvalósult v. tetté vált ideacja [w filozofii: tworzenie pojęć, wyobrażeń] fogalomalkotás, képzelődés idealista [1. człowiek kierujący się w życiu i postępowaniu ideami, wzniosłymi celami; 2. przedstawiciel, zwolennik idealizmu (kierunku filozoficznego)], idealistka (gör.) idealista (ffi/nő); az idealizmus híve, (átv.) eszményekért önzetlenül lelkesedő ember; gyakorlatiatlan, ábrándozó ember idealistycznie (gör.) ideálisan; idealista módon, eszményien, tökéletesen

8 2064 idealistyczny, -a, -e (gör.) ideális, idealista; eszményi, tökéletes; az idealizmuson alapuló, rá jellemző idealizacja [1. wyobrażanie sobie lub przedstawianie czegoś jako dużo lepszego niż w rzeczywistości; 2. w metodologii: model teoretyczny przyjmujący określone cechy dla nieistniejących w rzeczywistości warunków, doskonałych w danym zakresie] (gör.) idealizálás, eszményítés idealizacyjny, -a, -e idealizálási idealizm [1. hołdowanie wzniosłym, lecz nierealnym ideałom; 2. brak krytycyzmu w stosunku do otoczenia; 3. kierunek filozoficzny polegający na uznawaniu ducha za czynnik pierwotny w stosunku do materii; 4. kierunek w estetyce głoszący zasadę, że warunkiem piękna dzieł sztuki jest przedstawianie rzeczywistości w formie wyidealizowanej] (gör.) idealizmus; (filozófia) az anyaggal, a természettel, a léttel szemben a szellemet, az ideát, a tudatot elsődlegesnek tartó irányzat; (filozófia) az anyag önértékének tagadása; (átv.) az eszményekért, a szépért, jóért való lelkesedés; (fil) olyan filozófiai irányzat, amely a szellemieket tekinti igazi valóságnak idealizm subiektywny [pogląd, charakterystyczny zwłaszcza dla myśli filozoficznej George'a Berkeleya, wedle którego rzeczy istnieją tylko o tyle, o ile są postrzegane (zasada esse = percipi).] (lat) szubjektív idealizmus; (fil) az idealizmus azon válfaja, amely az egyéni tudatot tekinti minden létező alapjának és tagadja az egyéntől függetlenül létező valóságot idealizować [1. przypisywać komuś lub czemuś cechy doskonalsze od rzeczywistych; 2. w sztuce: przekształcać według własnego ideału temat wzięty z życia] (gör.) idealizálni; eszményíteni, szépíteni, vmit a valóságosnál jobb színben tüntetni fel idealnie ideálisan, eszményien idealność eszményiség, eszményi jelleg, eszményi tökéletesség; vkinek/vminek ideális volta idealny, -a, -e [1. odpowiadający ideałowi, doskonały; 2. właściwy idealizmowi jako postawie życiowej; 3. istniejący jako idea] (gör.) ideális; eszményi, tökéletes, remek, mintaszerű; elgondolt, eszmei idealna głowica odczytująca (jest to głowica bez strat w żelazie i o znikomo wąskiej szczelinie) ideális lejátszófej (az a lejátszófej, amelynek veszteségei elhanyagolhatóak) idealna istota tökéletes lény v. teremtés idealna żona eszményi feleség, mintafeleség idealny mąż mintaférj idealny porządek (ład) tökéletes rend ideał [1. coś absolutnie doskonałego; 2. człowiek będący wzorem do naśladowania; 3. najwyższy cel dążeń i pragnień ludzkich w jakiejś dziedzinie] (gör.) ideál; eszmény, eszménykép, mintakép, példakép, követendő példa; a kedves, imádott, szeretett lény; remeke, netovábbja vminek; életcél, vmely törekvés célja ideał estetyczny a szép eszménye v. eszményképe, esztétikai eszmény v. eszménykép v. ideál ideał moralny erkölcsi eszménykép ideał naukowy tudományos eszménykép ideał siebie - énideál [ideal self] [Carl Rogers elméletében az a személy, aki lenni szeretnénk. Az énideál és a valódi én közötti nagy távolság boldogtalanságot és kielégületlenséget eredményez.] idem, id. [tamże wyraz używany w przypisach] (lat.) idem; ugyanaz idem per idem [to samo przez to samo definiowanie jakiejś rzeczy przez tę samą rzecz] (lat.) idem per idem (a. m. ugyanazt ugyanazzal) [A helytelen logikai következtetés egyik formája: egy tételt önmagával próbálunk bizonyítani v. magyarázni.] identycznie éppen úgy, ugyanúgy, azonos módon, azonosan identyczność (lat.) identitás; kilét; azonosság, teljes megegyezés (tożsamość) identyczność płciowa nemi identitás [gender identity] [Annak foka, hogy mennyire tekinti magát valaki férfinak vagy nõnek.] identyczny, -a, -e [1. ten sam; 2. taki sam, jednakowy] azonos identyczny z kim/czym azonos vkivel/vmivel identyfikacja, identyfikowanie [1. ustalenie czyjejś tożsamości; 2. rozpoznanie czegoś na podstawie jakichś cech; 3. utożsamienie jednej osoby z drugą, polegające na przeniesieniu stosunku uczuciowego żywionego do pierwszej osoby na drugą; też: takie utożsamienie jednego przedmiotu z drugim; 4. utożsamianie się z inną osobą; 5. utożsamianie się jednostki lub grupy z przekonaniami albo wartościami innych ludzi lub innej grupy] (lat.) identifikáció, identifikálás; azonosítás, azonosulás; arra a folyamatra utal, melyben és melynek révén az egyén a fontos és életében jelentős szerepet játszó személyek szerepeit, véleményét, ízlését, satöbbi sajátítja és veszi át

9 2065 identyfikacja z filozofią firmy a cég filozófiájával való azonosulás identyfikacyjny, -a, -e azonosítási identyfikator [1. plakietka, bransoletka itp. z imieniem i nazwiskiem noszącej ją osoby; 2. symbol w języku programowania komputerów reprezentujący określone dane w programie; 3. urządzenie w automatycznych centralach telefonicznych rozpoznające łącze wejściowe] (lat.) azonosító; (inf.) felhasználóazonosító identyfikator użytkownika (ang. user identifier) [nazwa przypisana użytkownikowi w sieci komputerowej lub w systemie wielodostępnym. Podawana jest zwykle podczas logowania i umożliwia usprawniony dostęp do zasobów sprzętowo-programowych. Główną cechą jaką musi spełniać taki identyfikator jest unikalność w ramach danego systemu.] UID, User Identifier; felhasználói azonosító identyfikować [rozpoznawać coś lub kogoś po czymś] (lat.) identifikálni; azonosítani; vki azonosságát megállapítani (utożsamiać); azonosságot megállapítani; felismerni vkit identyfikować kogoś azonosítani vkit identyfikować się (lat.) azonosítani, azonosulni; vminek bizonyulni identyfikowanie się (czyli utożsamianie się) (lat.) azonosulás, azonosodás; vminek bizonyulása; (med.) azonosulás [identification] [a) A társas szerepek gyerekkori elsajátításának normális folyamata, amelyben a gyermek a számára jelentős felnőttek viselkedését (részben tudattalanul) másolja; például a gyermek azonosulása a vele megegyezõ nemű szülőjével. b) Hasonló érdeklődésű emberekhez való szoros kötődés, például azonosulás egy csoporttal.] ideo- (gör.) ideo-; vmilyen gondolattal v. képzettel kapcsolatos ideografia [oznaczanie rzeczy i pojęć za pomocą odpowiadających im znaków graficznych lub symboli] fogalomírás, ideografikus írás ideograficzny, -a, -e ideografikus, fogalomírásos ideogram [1. umowny znak pisemny wyrażający określaną rzecz lub pojęcie; 2. znak graficzny wyrazu oddający pojęcia, a nie poszczególne dźwięki] (gör.) ideogramma; (a betűktől eltérően) nem hangulatot, hanem vmely fogalmat jelölő írásjegy ideogramowy, -a, -e ideogrammideolog [specjalista w zakresie ideologii] (gör.) ideológus; elméleti gondolkodó; vmely ideológia képviselője, harcosa, kutatója v. kidolgozója ideologia [system poglądów, idei, pojęć jednostki lub grupy ludzi] (gör.) ideológia; gondolati, világnézeti rendszer; eszmetan, eszmék, ill. képzetek elmélete; (filozófia) vmely osztály, politikai párt, irányzat v. korszak által vallott eszmék, nézetek, fogalmak rendszere, amely a társadalmi tudat különféle formáiban (a filozófiában, művészetben, vallásban, a politikai és erkölcsi nézetekben) jut kifejezésre; a társadalmi lét tükröződése az emberek tudatában; (dawno) üres képzelgés, elvont okoskodás ideologia hitlerowska hitleri ideológia ideologicznie ideológiailag ideologiczno-polityczne przygotowanie eszmeipolitikai felkészültség ideologiczny, -a, -e ideológiai, eszmei ideologiczne biędy i wypaczenia ideológiai hibák és ferdítések ideologizacja [podporządkowanie czegoś lub kogoś jakiejś ideologii] ideologizáció ideologizować ideologizálni ideomotoryczny, -a, -e [będący automatycznym następstwem bodźca myślowego] ideomotorikus ideomotoryczne ruchy ideomotorikus v. ideomotoros mozgások ideowiec [człowiek oddany pewnej idei, dążący do jej urzeczywistnienia bez własnych korzyści] vmely eszme híve, vmely eszmének hódoló ember, eszmehordozó ideowo eszmeien, eszmeileg ideowość eszmeiség ideowy, -a, -e [1. dotyczący ideologii; 2. wierny jakiejś idei lub walczący bezinteresownie o jej realizację] eszmei, elvi IDG (International Data Group) [prywatne, amerykańskie wydawnictwo komputerowe z siedzibą w Bostonie, założone w 1964 r. przez Patricka McGoverna, który jest do dzisiaj (2005) prezesem przedsiębiorstwa i jednym z amerykańskich miliarderów.] - International Data Group (IDG) idio- [1. pierwszy człon wyrazów złożonych mający znaczenie: własny, swoisty, odmienny, utworzony samodzielnie, powstający wewnątrz; 2. w złożeniach: własny; osobisty; oddzielny; swoisty, odmienny; utworzony samodzielnie; powstający wewnątrz] - (gör.) idio-; ön-, saját idiocieć [pot. stawać się coraz głupszym] hülyülni, elhülyülni; butulni, elbutulni idioelektryczny, -a, -e idioelektrikus, nem vezető

10 2066 idiofony [1. muz. instrumenty perkusyjne (w których źródłem dźwięku jest elastyczne ciało drgające, nie mające naprężenia wstępnego); 2. (instrumenty muzyczne samobrzmiące) grupa instrumentów muzycznych w systematyce instrumentologicznej Curta Sachsa, w których wibratorem (źródłem dźwięku) jest ciało stałe mające niezmienną, naturalną sprężystość] idiofon hangszerek (görög összetételek kezdő tagjaként idio = ön ) [olyan hangszerek, amelyek rugalmas szilárd testük rezgése révén hoznak létre hangokat. Nevüknek ellentmondva az idiofon hangszerek sem mindig önmagukban keltenek hangot, ezek is gyakran a többi nagy hangszercsalád legtöbb tagjához hasonlóan levegőrezonátorral, a hang megformálását, kisugárzását segítő csatolt akusztikai eszközzel szólalnak meg. Az idiofon hangszerek között vannak hangoltak, melyek többé-kevésbé meghatározható magasságú zenei hangot adnak ki, és hangolatlanok, amelyek nem. Az előbbire példa a harang és a xilofon, az utóbbira a triangulum és a cintányér. Az idiofonok a hangszerek Sachs Hornbostel-féle osztályozásában alapvető kategóriát képeznek a membranofon, a kordofon és az aerofon hangszerek mellett.] Idiofony ze względu na sposób wywołania wibracji dźwięku dzielą się na: uderzane pałeczką, prętem, dłonią, zderzane ze sobą bądź potrząsane (np. gongi, ksylofon, marakasy, czynel, dzwonki ręczne), zderzane o siebie (np. talerze, kastaniety), pocierane smyczkiem, szczotką lub dłonią (np. harmonika szklana, harfa szklana), dęte (stroikowe) w których drgania wibratora wywołane są przepływem powietrza wytwarzanego ustami bądź miechem (np. harmonijka ustna, akordeon, językowe piszczałki organowe), szarpane wypustkami mechanizmu lub dłonią (np. pozytywka, drumla, zanza). Zależnie od kształtu wibratora wyróżnia się idiofony: płytowe (np. talerze, gong), sztabkowe (np. czelesta, ksylofon). Do tej grupy należy też kamerton (widełkowy), niebędący właściwym instrumentem muzycznym, lecz pomocniczym instrumentem do sprawdzania stroju instrumentów (wydaje dźwięk wzorcowy), rurowe (np. dzwony rurowe), prętowe (np. trójkąt), idiograficzne nauki [1. zajmujące się ustalaniem faktów jednostkowych, opisem i objaśnieniem konkretnych zdarzeń (podział W. Windelbanda; 1894 r.); 2. zgodnie z twierdzeniem W. Windelbanda i H. Rickerta zajmują się tym, co jest powtarzalne. Zadaniem ich jest opis indywidualizujący konkretnych przedmiotów i zjawisk oraz wyjaśnienie genetyczne i przyczynowe ich pojawienia się i funkcjonowania; 3. metodol., naukozn. wg niektórych przedstawicieli metodologii humanistyki (W. Windelband, H. Rickert) nauki zajmujące się opisem i wyjaśnianiem faktów jednostkowych, ale w przeciwieństwie do nauk nomotetycznych nieformułujące ogólnych praw naukowych] idiografikus tudományok [amelyek figyelmét elsősorban az egyediség köti le, ezek azokat a feltételeket kutatják, amelyek a vizsgált jelenségek individualitást jellemzik, azaz azt vizsgálják, hogy konkrét jelenségek milyen tényezőktől befolyásoltan alakulnak] idiolekt (gr. ἴδιος idios "własny, swoisty" + λέξις leksis "mowa") [1. indywidualne cechy mowy danej osoby; 2. język danego utworu literackiego; 3. ogół cech charakteryzujących język pojedynczego użytkownika języka w danym okresie jego rozwoju, kształtujący się pod wpływem jego przynależności do grupy społecznej, tradycji rodzinnych, wykształcenia, gustu stylistycznego] idiolektus [idiolektusok: adott beszélő által használt egyéni nyelvváltozat (beszédmód)] idiom, idiomat, idiomatyzm [gr. idíōma dpn. idiōmatos 'specyficzna cecha; właściwość (stylu); idiom' i idiōtēs 'człowiek prywatny; niespecjalista; ignorant' od ídios 'własny; prywatny; swoisty'; zob.- fon-; sýnkrasis 'mieszanie; stapianie'; zob. -syn-; krásis 'mieszanina' od keránnyai, zob. krater. 1. wyraz, wyrażenie, zwrot właściwe danemu językowi; 2. wyraz, zwrot, wyrażenie właściwe danemu językowi, nie dające się dosłownie przetłumaczyć na inny język; 3. związek wyrazowy właściwy tylko danemu językowi, nieprzetłumaczalny dosłownie na inny język; 4. wyraz, wyrażenie, zwrot właściwy tylko danemu językowi, nie dające się przetłumaczyć dosłownie na inny język] (gör.) idioma; idióma, sajátosság, tulajdonság, nyelvjárás, nyelv; nyelvi fordulat v. alakulat, sajátos kifejezés, nyelvjárás, tájnyelv; sajátos nyelv v. beszédmód; (idiomat) idióma; nyelv, tájszólás; fordulat, szólásmód, kifejezésmód, nyelvsajátság idiomatycznie idiomatikusan idiomowy, -a, -e; idiomatyczny, -a, -e idióma-; idiomatikus

11 2067 idiomatyczny, -a, -e idiomatológiai idiomatyka [1. nauka o idiomach; 2. zbiór idiomów] (irodalom) idiomatológia; egy adott nernzeti nyelv stilisztikai sajátosságait vizsgáló stilisztikai irányzat idiosynkrazja [1. wstręt, antypatia, niechęć 2. wrodzona nadwrażliwość organizmu na pewne substancje; 3. med. uczulenie wrodzone (zob. alergia); pop. wstręt, antypatia] (gör.) idioszinkrázia; (orvosi) ideges ellenszenv, beteges idegenkedés bizonyos dolgokkal, anyagokkal (pl. ételekkel, gyógyszerekkel stb.), hatásokkal szemben; érzékenység, allergia idiot box (a. idiot lantern) [bryt.ang. slang, dosł. 'pudło (latarnia) idioty', telewizja] (ang.) idiot boksz; televízió idiota [1. człowiek głęboko upośledzony umysłowo; 2. obraźl. Głupiec; 3. med. chory z ciężkim wrodzonym niedorozwojem umysłowym, głuptak; pop. głupiec, bałwan.], idiotka (gör.) idióta, gyengeelméjű; hülye, félkegyelmű (ffi/nő); ostoba, nehéz felfogású idiotycznie idiótán; hülyén, ostobán, bután idiotyczność gyengeelméjűség, hülyeség, félkegyelműség; ostobaság, butaság idiotyczny, -a, -e [pot. głupi, bezsensowny] gyengeelméjű, hülye, félkegyelmű; hülye, ostoba, buta idiotyzm [1. termin medyczny oznaczający niedorozwój umysłowy znacznego stopnia; 2. zob. oligofrenia; pop. głupstwo] (gör.) idiotizmus; gyengeelméjűség, hülyeség; veleszületett szellemi elmaradottság Idiotyzm rodzinny [dawna nazwa choroby Taya- Sachsa] Tay-Sachs betegség idol [1. osoba szczególnie popularna, uwielbiana; bożyszcze, 2. wizerunek bóstwa stanowiący przedmiot kultu; bożek] (gör.) idol, idolum; bálvány, kép; bálványkép idolatria; bałwochwalstwo (gr. eidolon - obraz lub posąg, latreia - kult) [1. grzech w religiach abrahamowych polegający na oddawaniu czci przedmiotom i ludziom jako bóstwu; 2. oddawanie czci boskiej idolom, czyli wyobrażeniom bóstw; idololatria; bałwochwalstwo] (gör.) idolátria; bálványimádás idololatria [oddawanie czci boskiej idolom, czyli wyobrażeniom bóstw; idolatria; bałwochwalstwo] idololatria; képimádat, bálványimádás IDS, IPS (ang. Intrusion Detection System, Intrusion Prevention System systemy wykrywania i zapobiegania włamaniom) [urządzenia sieciowe zwiększające bezpieczeństwo sieci komputerowych przez wykrywanie (IDS) lub wykrywanie i blokowanie ataków (IPS) w czasie rzeczywistym] IPS Intrusion Prevention System (behatoláselháritó rendszer) IDS (Intrusion Detection System - ang. system wykrywania włamań) [jeden z mechanizmów nadzorowania bezpieczeństwa sieci, pozwalający na monitorowanie ataków, np. przez analizę ruchu sieciowego i wykrywanie zdefiniowanych sygnatur, lub przez raportowanie ogólnych nieprawidłowości komunikacyjnych. Niektóre systemy IDS oparte są o zdolne do nauki algorytmy heurystyczne, które automatycznie dostosowują się do danej sieci. Trwają prace zmierzające do rozszerzenie pola zastosowania IDS do sieci rozległych (np. Internetu) oraz wyeliminowania innych obecnych ograniczeń technologicznych. W tym celu powstała grupa robocza IDWG (Intrusion Detection Exchange Format) w ramach IETF, oraz zespół CIDF w ramach DARPA.] IDS (Intrusion Detection System) behatolás-érzékelő rendszer IDSL (Integrated Digital Subscriber Line) [Technologia cyfrowej linii telefonicznej (bazująca na ISDN), umożliwiająca realizację połączeń z przepływnością do 128 Kb/s.] IDSL Integrated Digital Subscriber Line (integrált digitális előfizetői vonal, ill. hurok) IDTV Interactive Digital TeleVision (interaktywna telewizja cyfrowa) IDTV Interactive Digital TeleVision (interaktiv digitális televizió) Idumea (łac. Idumaea, hebr. Edom - czerwony) [kraina historyczna na południu Izraela, pierwotnie ciągnąca się aż do Morza Czerwonego. Od VI wieku p.n.e. ograniczona do okolic Hebronu i wzgórz między Morzem Martwym, a Morzem Śródziemnym. Zamieszkana przez Idumejczyków (Edomitów), będącym plemieniem o semickim rodowodzie. Ok. 163 p.n.e. terytorium Edomu zostało podbite przez Judę Machabeusza, władcę żydowskiego. Ostatecznie ok. 125 p.n.e. podbił Edomitów Jan Hirkan I, który zmusił ich do przyjęcia religii żydowskiej. Od tej pory Edomici stanowili część narodu żydowskiego. Idumejczyk Antypater, był doradcą króla Jana Hirkana II i ojcem Heroda Wielkiego, króla Judei.] Edóm (latinul Idumea) [Kánaánnak Júdeától és a Holt-tengertől délre eső vidéke. A szó jeletése vörös, ami a

12 2068 területen lévő, a szokásosnál vörösebb árnyalatú homokkőre utal.] idy [1. piętnasty (w marcu, maju, lipcu i październiku) lub trzynasty dzień miesiąca w kalendarzu rzymskim; 2. w starożytnym kalendarzu rzymskim: 15 dzień marca, maja, lipca i października, we wszystkich pozostałych miesiącach dzień 13] (tört.) idus (a római naptárban); az ókori római naptárban március, május, július, október 15-e és a többi hónap 13-a idy marcowe március idusa idylla [1. pogodne, beztroskie życie; 2. zob. sielanka w zn. 2.] (gör. eidyllion, lat. idyllium: képecske) idyll, idill; (művészet) a természet ölén élő egyszerű emberek életének valószerűtlenül szépített irodalmi és képzőművészeti ábrázolása; pásztorköltemény, epikus költői műfaj; (átv.) gyöngéd szerelmi kaland; érzelmes, derűs, bensőséges jelenet, esemény, kép idyllicznie (gör.) idillikusan idylliczność, idyllizm idillizmus idylliczny, -a, -e [sielankowy, nastrojowy] (gör.) idillikus, idilli; természetes mivoltában egyszerű, békés; idillbe illő, meghitt idyllista, idyllik [autor bukolik] idillikus szerző Idzi [imię męskie pochodzenia greckiego. Jest spolszczeniem łacińskiego imienia Egidiusz o źródłosłowie greckim.] Egyed IEEE (ang. Institute of Electrical and Electronics Engineers - Instytut Inżynierów Elektryków i Elektroników, wymowa: 'Eye-triple-E') (organizacja skupiająca inżynierów elektroników, zajmująca się opracowywaniem standardów) [1. IEEE organizacja typu non-profit skupiająca profesjonalistów. Powstała z konsolidacji grup AIEE oraz IRE w 1963 roku. Jednym z podstawowych jej zadań jest ustalanie standardów konstrukcji, pomiarów itp. dla urządzeń elektronicznych, w tym standardów dla urządzeń i formatów komputerowych. 2. Jest odpowiedzialny za określanie i publikowanie standardów w dziedzinie komunikacji oraz telekomunikacji. Jego największym, jak dotąd, osiągnięciem było określenie standardów dla sieci lokalnych (LAN) oraz miejskich (MAN). Standardy te, zebrane w dużą i obszerną serię standardów technicznych noszą wspólną nazwę "Projektu 802" lub "standardu serii 802".] (kat.: informatyka) IEEE (Institute of Electrical and Electronic Engineers); Institute of Electrical and Electronic Engineers-USA (Elektroechnikai és Elektronikus Mérnöki Intézet) [1. Az elektromérnökök legnagyobb professzionális szervezete. Elsősorban oktatással és szabványosítással foglalkoznak. 2. több fontos hálózati szabványt kidolgozó intézet az USA-ban; ban alakult amerikai szakmai szervezet, amely szabványok kidolgozásával is foglalkozik. Tagja az ANSI-nak és az ISO-nak.] IEEE-488 [nazwa interfejsu, łącza o krótkim zasięgu, wykorzystywanego w automatycznych systemach pomiarowych. IEEE-488 jest również znane jako GPIB (General Purpose Interface Bus)] GPIB General Purpose Interface Bus (általános célu csatoló-busz) IEEE Standard określa wymogi architektury, jakie muszą zostać spełnione w celu umożliwienia łączenia sieci LAN i MAN. Dotyczy takich, między innymi, zagadnień jak mostkowanie sieci zgodnych z Projektem 802 i zarządzanie nimi oraz stanowi podstawę, na której oparte są wszystkie pozostałe standardy serii 802. IEEE Standard definiuje warstwę łącza danych (warstwę 2) standardu komunikacji oraz wymiany informacji między systemami opartymi na sieciach LAN i WAN. Specyfikacja ta pozwala na zgodność wstecz wymaganą do obsługi przejścia z przedstandardowych wersji Ethernetu do jego standaryzowanej wersji IEEE Specyfikacja Ethernetu zdefiniowana przez Institute of Electrical and Electronics Engineers (IEEE). Specyfikacja zawiera zasady konfigurowania sieci Ethernet, rodzajów połączeń jakich można użyć oraz jak elementy sieci powinny współdziałać. IEEE Standard określa standard warstwy fizycznej dla sieci LAN o topologii magistrali i dostępie do nośnika na zasadzie przekazywania tokenu. Tego rodzaju sieć LAN nazwana jest siecią Token Ring i pozwala na przesyłanie danych z szybkością 1, 2, 5 i 10 Mbps. IEEE Specyfikacja Token Ring zdefiniowana przez Institute of Electrical and Electronics Engineers (IEEE). Specyfikacja zawiera zasady konfigurowania sieci Token Ring,

13 2069 rodzajów połączeń jakich można użyć oraz jak elementy sieci powinny współdziałać. IEEE-1394 [FireWire to standard łącza szeregowego umożliwiającego szybką komunikację i synchroniczne usługi w czasie rzeczywistym. Opracowany w roku 1995 dla komputerów osobistych i cyfrowych urządzeń optycznych. Rozwijany przez firmę Apple Inc. Jest zdefiniowany w dokumencie IEEE 1394.] IEEE-1394 [1. FireWire (szó szerint: tüzes drót) egy nagy sávszélességű adatkábel, illetve a hozzá tartozó szabvány, ami gyors kommunikációt tesz lehetővé a személyi számítógépeken. A FireWire az Apple márkaneve; a szabvány hivatalos neve IEEE 1394, a Sony az i.link elnevezést használja. 2. Nagysebességű (100/200/400 Mbit/s) soros busz perifériák csatlakoztatásához. Az Apple Desktop Bus és a SCSI leváltójának szánják. Sebessége már élő videoanyagok, például DV (Digital Video) továbbítására is elég. 64 eszköz kapcsolható egy buszra, és az USB-hez hasonlóan ez is biztosítja az alacsony áramfelvételű eszközöknek az energiát. Támogatja az automatikus konfigurálást és a hot-plut-ot. Izokron - azaz fix sávszélesség dedikálható egy adott periféria - pl. videó - számára. Mivel drágább és bonyolultabb, mint az USB, inkább olyan eszközökhöz való, amelyek csúcssebességű adatátvitelt igényelnek.] IFC (Industry Foundation Class) [Przy eksporcie projektów za pośrednictwem klas IFC (Industry Foundation Class), dołączane są również informacje o granicach obszarów dla celów właściwej analizy w oprogramowaniu AutoCAD MEP.] IFC (Industry Foundation Class) [Az IAI által létrehozott független adatformátum, mely segítségével a különböző CAD rendszerek intelligensen tudnak kommunikálni (pl.: a fal falként jelenik meg a másik rendszerben is)] Iga Iga; Jadwiga rövidítve igelit [wym. igelit, igielit] [tworzywo sztuczne stosowane m.in. do wyrobu folii, izolacji] (vegytan) igelit, PVC igelitowy, -a, -e igelit-; PVC- igielnica [1. w maszynie do szycia: część składowa głowicy, w której jest umocowana igła; 2. część składowa żakardu maszyny tkackiej], igielniczka tűtartó, tűtartócska igielnik [pudełeczko do przechowywania igieł do szycia], igielnica, puszka do igieł i szpilek tűtartó, tűtartócska igielny, -a, -e tűigiełka [zdrobnienie od: igła] tűcske igiełkowaty, -a, -e tűs, tűkkel kivert; tűsszerű iglak [1. pot. drzewo iglaste; 2. mały pilnik okrągły bez rękojeści] tűlevelű fa; kis reszelő, körömreszelő iglany, -a, -e [dawniej: przymiotnik od "igła" (w znaczeniu narzędzia do szycia)]; igielny, - a, -e tűlevelű, tűs (igielny) iglarka [maszyna przędzalnicza] tűkészítő; a tűkészítő felesége iglarski, -a, -ie tűgyártási, tűgyártóiglarstwo tűkészítés, tűgyártás iglarz tűkészítő iglasty, -a, -e [1. przypominający igłę kształtem lub ostrym zakończeniem; 2. dotyczący igły liścia] tűlevelű; tű alakú, tűs; tüskés, sok tűs v. tűjű; tűlevelű iglica [1. część składowa przyrządu, urządzenia bądź narzędzie lub element narzędzia, kształtem przypominające igłę; 2. część mechanizmu zamkowego broni palnej mająca kształt szpikulca; 3. zwieńczenie wieży lub jej hełmu mające postać smukłego stożka; 4. owłosiona roślina o lilioworóżowych kwiatach; 5. spiczasta skała, częsta w dolomitach; 6. narzędzie zbliżone kształtem i funkcją do igły, służące do ręcznego dziania siatki, sieci rybackich itp.] nagy tű, kötőtű, recetű; magasépület, toronyház, felhőkarcoló; hegyfok, hegycsúcs; toronycsúcs, toronyhegy; (wojsko) ütőszeg, gyújtószeg; tűhal Iglica (Erodium L'Hér.) [rodzaj roślin należący do rodziny bodziszkowatych. Wyróżnianych jest ok. 80 gatunków. Gatunkiem typowym jest Erodium crassifolium W. Aiton.] gémorrufü (növ., Erodium L'Her.), [a gyólyaorrfélék génusza] Iglica pospolita (Erodium cicutarium (L.)) - Bürökgémorr, Gémorrfű, (Erodium cicutarium L.) iglica zwrotnicy [ostro zakończony odcinek szyny, stanowiący część zwrotnicy rozjazdu torów kolejowych] csúcssín igliczka kötőtűcske igliwie tűlombozat, tűk; fenyőtea

14 igloo [wym. iglo, iglu], iglu [kopulasty domek Eskimosów z bloków lodu lub brył ubitego śniegu] (eszkimó) iglu (eszkimó kunyhó); az eszkimók félgömb alakú hókunyhója 2070 igła [1. ostro zakończony stalowy pręcik z otworem do nawlekania nici, służący do szycia; 2. część składowa przyrządu, urządzenia bądź narzędzie lub element narzędzia, kształtem przypominające igłę do szycia; 3. cienki pręcik z wydrążonym otworem w środku, służący do wykonywania zastrzyków, pobierania krwi itp.; 4. liść o wąskiej, ostro zakończonej blaszce, charakterystyczny dla drzew i krzewów iglastych; 5. zob. iglica w zn. 3.; 6. zob. iglica w zn niegdyś sporządzana z ości rybich i kolców drzewnych, decydująca jest dla historii mody o tyle, że posługiwanie się igłą to oznaka odzieży szytej, wkładanej na ciało, do niego dopasowanej. 8. podłużny przedmiot zakończony ostrym szpicem z jednej strony a z drugiej tzw. uchem. Obecnie wytwarzana z wysokowęglowego, stalowego drutu zabezpieczonego przed korozją cienką warstwą niklu lub złota. Dawniej igły robiono z ości rybich, kości lub drewna. Powstanie ich szacuje się na ok. 16 tys. lat temu.] tű (być jak z igły: olyan, mintha a skatulyából húzták volna ki); csúcs; tű, tűlevél; (wojsko) ütőszeg igła (gramofonowa), igła gramofonowa [sztyfcik osadzony w ruchomym ramieniu gramofonu, wydobywający dźwięki zakodowane na płycie] hangszedő tű; gramofontű igła do podnoszenia oczek szemfelszedő tű igła do szycia varrótű (nawlekać v. nawlec igłę: befűzni a tűbe) igła drgająca össszekötő tű (kristálymikrofon) igła gramofonowa [sztyfcik osadzony w ruchomym ramieniu gramofonu, wydobywający dźwięki zakodowane na płycie] gramofontű, lemezjátszó tű igła i strzykawka jednorazowego użytku egyszer használatos injekciós tű és fecskendő igła Kleopatry [pustynnik] Kleopátra tűje (Cleome); korbácsliliom [Kleopátra tűje. A korábban korbácsliliom néven is emlegetett Cleome Amerikában és. Afrikában honos egynyári növény.] igła kościana csonttű igła magnesowa (busola) iránytű, mágnestű igła magnetyczna [namagnesowana blaszka w busoli służąca do określania kierunku linii pola magnetycznego] mágnestű igła odczytująca hangszedő tű igła patefonowa gramofontű igła rytownicza [stalowa igła osadzona w drewnianej rękojeści, służąca do wykonywania rysunków na metalowej płycie] vésnöktű, metszőtű igła stalowa acéltű igława 1. plümóza, 2. arankária igły i nici można kupić w pasmanterii, tam może pan (pani) też włóczki, gumki, taśmy i guziki tűt és cérnát a rövidáru üzletben lehetb venni, ott lehet fonalat, gumit, szalagot és gombot is venni igły lodowe [opad kryształków lodu w postaci igiełek, łupków lub blaszek] jégtűk Ignacy [imię męskie o niepewnej do końca etymologii. Według najbardziej rozpowszechnionej teorii wywodzi się je od łacińskiego wyrazu ignis, oznaczającego "ogień". Zachodzi jednak również podobieństwo między tym imieniem, a nazwą łacińskiego rodu Egnacjuszów (Egnatii). Istnieją też hipotezy o etruskim pochodzeniu Ignacego. W Polsce imię to jest po raz pierwszy poświadczone w XIV wieku, ale najpierw większą popularność zyskało na Rusi i wśród ludności prawosławnej, a w Polsce dopiero z przybyciem jezuitów, czczących swojego założyciela, Ignacego Loyolę.] Ignác [latin eredetű férfinév, jelentése: tűz. Női párja: Ignácia.] Ignacy Antiocheński, zwany Teoforem (scs. Bogonosiec - "noszący Boga") (ur. ok. 30 n.e., zm. ok. 107 n.e. w Rzymie) [święty, jeden z pierwszych Ojców Kościoła. Zaliczany do pisarzy starochrześcijańskich. Jego wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim obchodzi się 17 października (dawniej m.in. 1 lutego). Święty ten wymieniany jest w Modlitwie Eucharystycznej Kanonu rzymskiego.] Antiochiai Szent Ignác

15 2071 (Október 17. *Szíria, 50 körül +Róma, között) [Ignác püspököt, akit Theophorosznak, azaz Istenhordozónak is neveztek, joggal számláljuk az apostoli atyák közé. Nem csupán azért, mert még személyesen ismerhetett több apostolt is, hanem mert kiemelkedik azok közül, akik az apostolok után következő nemzedékben folytatták az Egyház alapjainak építését. Ignác nemcsak oszlop volt az épülő Egyházban, hanem levelei által századokon át, egész a mai időkig megvilágosítja a hívők szívét. Igaz, mindössze hét levele maradt ránk, de ez a csekélynek látszó örökség cáfolhatatlanul bizonyítja Krisztus követése útjának járható voltát.] Ignaś, Ignac Náci, az Ignác beceneve Ignem formidat adusta manus. [Kto się poparzył na gorącym, na zimne dmucha.] Ignem formidat adusta manus. (Aki a forróval megégette magát, a hidegre is fúj.) Ignoramus et ignorabimus [maksyma w łacinie oznaczająca nie znamy i nie poznamy, sformułowana przez niemieckiego zoologa Emila du Bois-Reymonda, jako podsumowanie jego poglądu, że człowiek ma ograniczone i nieprzekraczalne granice zdolności poznania przyrody. Teza ta wygłoszona w wykładzie i często skracana do wyrażenia ignorabimus («wiedzieć nie będziemy»), stała się zarzewiem dyskusji naukowej. W szczególności silnie sprzeciwił się jej (nazywając idiotyczną) matematyk i filozof matematyki David Hilbert przeciwstawiając jej swoją Wir müssen wissen. Wir werden wissen. (Musimy wiedzieć. Będziemy wiedzieć.). Tezę tę omawiał także Wolf Lepenies.] (lat.) Ignoramus et ignorabimus; 1. Nem ismerni és nem ismerve lenni. Olyanra mondjuk, aki/ami senkit sem ismer és azt sem ismeri senki, valami nagyon elszigetelt dologra. A modern szerzők közül szerepel pl. Stanislaw Lem Solaris c. könyvében. 2. Nem ismerjük és nem fogjuk megismerni ; Du Bois Reymond (1872) mondása az ember értelmét meghaladó dolgokra vonatkozóan. ignorancja [nieznajomość czegoś lub brak wiedzy z jakiejś dziedziny] (lat.) ignorácia; tudatlanság, tájékozatlanság, semmibevevés, mellőzés, lenézés, figyelmen kívül hagyás; műveletlenség ignorancja całkowita teljes tudatlanság ignorancja czego (lat.) vminek a nem tudása v. nem ismerése; vminek a semmibevevése v. elhanyagolás v. ignorálása, figyelemre nem méltatása ignorancja spraw społecznych a társadalmi ügyekkel való nemtörődés, közömbösség a közügyek iránt ignorancki, -a, -ie tudatlan ignorant [człowiek wykazujący się ignorancją, brakiem podstawowej wiedzy; nieuk], ignorantka (lat.) tudatlan ignoráns (ffi/nő) ignorantia [zob. ignorancja] (lat.) ignorantia, ignorácia; tudatlanság, tájékozatlanság [nem tudás, tudomással nem bírás. Jogilag különbséget szoktak tenni a jogi alapelvek és törvényes határozatok nem tudása (I. juris) és a tények, cselekvények, események nem tudása közt (I. facti). Amaz káros következményekkel jár arra nézve, ki a törvényt illetőleg tévedett azon szabály szerint, hogy I. juris nocet (a törvény nem tudása árt), a tényleges tévedés azonban rendszerint megbocsátható. Ignorál, nem ismer, föl sem vesz; ignoráns, tudatlan.] Ignorantia facti non iuris excusat. (lat.) Ignorantia facti non iuris excusat (Reg. Iur. 13.) = A tény nem tudása szentesít, a jog nem tudása nem mentesít. Ignorantia iuris nocet (łac. nieznajomość prawa szkodzi) [1. jedna z podstawowych zasad prawa, wywodząca się z prawa rzymskiego, pokrewna do Ignorantia legis non excusat. 2. nieznajomość prawa (ustawy) szkodzi; 3. nieznajomość prawa szkodzi (nie usprawiedliwia)] (lat.) Ignorantia juris nocet; a törvény nem tudása árt; a törvény nem tudása nem mentesít a következmények alól; a jog nem tudása nem mentesít annak alkalmazása alól Ignorantia iuris nocet, ignorantia facti non nocet (ad D pr.) [Nieznajomość prawa szkodzi, nieznajomość faktu nie szkodzi.] (lat.) Ignorantia iuris nocet, ignorantia facti non nocet; a törvény nem tudása árt, a tények nem ismerete nem árt Ignorantia legis nemineni excusat [nikogo nie usprawiedliwia nieznajomość ustawy] (lat.) Ignorantia legis nemineni excusat; a törvény nem tudása senkit sem mentesít Ignorantia legis non excusat. (również Ignorantia legis non exculpat) (łac. Nieznajomość prawa nie jest usprawiedliwieniem) [1. nieznajomość prawa/ustawy nie jest wytłumaczeniem; 2. paremia prawnicza pokrewna do Ignorantia iuris nocet oznacza, iż nikt nie może szukać usprawiedliwienia w nieznajomości prawa. Jest to zasada uznająca fikcję powszechnej znajomości prawa.] (lat.) Ignorantia legis non excusat.; a törvény nem tudása nem mentesít

16 2072 Ignorantia non est argumentum - niewiedza nie jest wytłumaczeniem. (Ignorancja nie jest argumentem) [Wina polega na niewykorzystaniu daru rozumu.] (lat.) Ignorantia non est argumentum. - A nemtudás nem érv. ignorować [celowo nie zauważać lub nie brać pod uwagę] (lat.) ignorálni; szándékosan mellőzni, figyelmen kívül hagyni, semmibe venni, elhanyagolni; nem ismerni; nem akar megismerni, figyelemre sem méltatni; fitymálni ignorować coś figyelmen kívül hagyni vmit ignorować kogo/co ignorálni; tudomást sem venni vkiről/vmiről; keresztülnézni (vkin) ignorować niebezpieczeństwo nem törődni a fenyegető veszéllyel, könnyelműen venni a veszedelmet; fittyet hányni a veszélynek ignorować się [ignorować jeden drugiego] szándékosan mellőzik egymást ignorowanie ignorálás; nem ismerés; figyelmen kívül hagyás, mellőzás, fitymálás, félválról v. semmibe vevés ignotum per ignotum (łac. nieznane przez nieznane) [1. log. błąd w definicji polegający na użyciu w jej członie definiującym wyrażenia, które nie jest znane odbiorcy; 2. błąd logiczny popełniany podczas definiowania. Polega na zbyt skomplikowanym wyjaśnianiu definiowanego terminu w sposób niedostosowany do kompetencji odbiorcy komunikatu. Oznacza to, że nieznana nazwa (definiendum) wyjaśniania jest za pośrednictwem skomplikowanego słownictwa nieznanego odbiorcy. Błąd jest niezgodny z pragmatycznym postulatem poprawności definicji] (lat.) ignotum per ignotum (egyik leggyakoribb defniálási hiba) Igor [imię męskie pochodzenia skandynawskiego, przekształcone z pierwotnego Ingwar (Ingvarr), na gruncie języka staroruskiego. Imię to jest złożone z członów: Ing-, prawdopodobnie pochodzącego od imienia jednego z bogów germańskich, oraz -war, pochodzącego najprawdopodobniej od staro-wysokoniemieckiego słowa wart - stróż, pasterz. Imię to nosił wielki książę kijowski, czernihowski i moskiewski z XII wieku św. Igor, którego wspomina się 5 czerwca.] Igor [német (Ingwar) orosz eredetű férfinév, jelentése: Yngvi isten védelme alatt álló.] Igor Fiodorowicz Strawiński, ros. (ur. 5/17 czerwca 1882 w Oranienbaumie, Cesarstwo Rosyjskie, zm. 6 kwietnia 1971 w Nowym Jorku, Stany Zjednoczone) [rosyjski kompozytor, pianista i dyrygent] Igor Stravinsky (oroszul: Игорь Фёдорович Стравинский, eredeti orosz nevének kiejtés szerinti átírása Igor Fjodorovics Sztravinszkij) (1882. június április 6.) [orosz zeneszerző, akit hazájában és nyugaton sokan a 20. század egyik legnagyobb hatású zeneszerzőjének tartanak] Igorek az Igor beceneve IGP (ang. Interior Gateway Protocols) [rodzina protokołów trasowania danych wewnątrz systemu autonomicznego] többféle interior gateway protocol (IGP) Protokoły RIP i RIPv2 (ang. Routing Information Protocol), Protokół IGRP (ang. Interior Gateway Routing Protocol), Protokół EIGRP (ang. Enhanced Interior Gateway Routing Protocol), Protokół OSPF (ang. Open Shortest Path First), Protokół IS-IS (ang. Intermediate System-to- Intermediate System). igra [1. daw. zabawa, igraszka; 2. stara nazwa w języku polskim każdej zabawy wesołej i rozrywki. Pochodzą od niej: igraszka, igrzysko, igrać, igrywać, rozigrać się, naigrawać się] játék, gyermekjáték igrać [1. traktować coś lekceważąco albo jak zabawę; 2. o świetle, barwie itp.: migotać, mienić się, drgać] játszani, játszadozni; (kpić) incselkedni igrać z kim jak kot z myszą játszik, mint macska az egérrel igrać ze szczęściem nem törődik v. játszik a boldogságával igrać ze śmiercią játszadozik a halállal; a fejével játszik igrać z miłością csak játszani a szerelemmel igrać z ogniem játszik a tűzzel igrać z życiem életével v. fejével játszik; nem törődik az életével, kockáztatni az életet

17 2073 igrać ze zdrowiem nem törődik az egészségével, kockáztatni v. kockára tenni az egészséget igranie játék igraszka [1. beztroskie bawienie się; 2. to, czym ktoś się bawi, czego nie traktuje poważnie; 3. rzecz niewymagająca wysiłku] játék, gyerekjáték, semmiség; (drwiny) incselkedés, tréfa, mulatság, csíny, csínytevés igraszka losu a sors szeszélye; a sors tréfája igraszka natury a természet játéka igraszka słów; igraszka wyrazów szójáték IGRP (ang. Interior Gateway Routing Protocol) (protokół trasowania bramek wewnętrzych) [1. protokół trasowania bramy wewnętrznej, będący jednym z protokołów sieciowych kontrolujących przepływ pakietów wewnątrz systemu autonomicznego (ang. Autonomous System AS) części sieci tworzącej spójną całość. 2. Jest szeroko używanym protokołem warstwy sieci opracowanym przez firmę Cisco Systems. Jest to protokół niestandardowy, obsługiwany jedynie przez routery tej firmy.] IGRP (ang. Interior Gateway Routing Protocol) [egy Cisco specifikus útválasztó protokoll] izgrzyca przyziemna [(Danthonia decumbens DC.) [trawa o wąskich, sztywnych liściach tworzących gęste kępki; gatunek rośliny z rodziny wiechlinowatych. Jest to jedna z niewielu traw zasiedlających wybitnie piaszczyste tereny wydmowe] (növ.) Danthonia decumbens (fűféle) igrzyska [zawody, imprezy publiczne] (zabawy ludowe) népünnepély igrzyska greckie [w starożytnej Grecji: zawody związane z uroczystościami ku czci bóstw] görög játékok, olimpia igrzyska olimpijskie [olimpiada w zn. 1, 2.] olimpiai játékok igrzysko [(zwykle w liczbie mnogiej - igrzyska) zawody sportowe składające się z wielu dyscyplin, oglądane przez liczną widownię; dawniej także impreza o charakterze innym niż sportowy, np. teatralna] (sport) játék, játékok, ünnepi játékok, tornaverseny, ünnepély, sportünnepély igrzysko sportowe sportversenyek igrzyskowy, -a, -e ünnepi játékiguana [zob. legwan] iguan, leguán (legwan) ihram [stan uświęcenia w czasie pielgrzymki do Mekki i biała szata pielgrzyma] fehér muzulmán zarándokruha IHS [1. Monogram IHS imię Jezus jest tłumaczony w najdziwniejsze sposoby, jak na przykład jako Iesum Habemus Socium. W rzeczywistości jest mowa o trzyczłonowym skrócie imiona Jezus, w którym I i H są literami początkowymi, a S ostatnią odnosi się to do pisowni greckiej: IH-SOU-S. H jest grecką literą eta, którą wymawia się jako e, co w naturalny sposób jest ważne dla zrozumienia liter monogramu. 2. I H S, litery kładzione na wielu przedmiotach kościelnych a niekiedy i rycerskich znaczą: In hoc signo (pod tym znakiem); podług innych znaczyły pierwotnie: Jesum habemus socium, albo Jesus hominum salvator; przyjmując wreszcie H jako greckie eta, znak powyższy stanowi trzy pierwsze litery wyrazu Jesus.] IHS; (Jézus görög betűkkel írt nevének első három betűje: Iesus Hominum Salvator = Jézus, az emberek megváltója) [IHS, JHS, YHS: Jézus nevének görög rövidítéséből származó monogramja. - Már a Barnabás-levél (9,8) ismeri legrégibb formáját, az YH-t, amely azonban nem terjedt el. Bővített formája, az IHC, YHC (olvasd: iész) a 4. sz-tól föllelhető és a bizánci ábrázolásokon uralkodó. Ny-on a gör. C latinizálása által jött létre az IHS forma, melyet a 6. sz-tól az egész kk-on át tévesen IHESUS-nak oldottak föl. Az IHS monogram a domonkosoknál és a ferenceseknél ált. volt, Sziénai Szt Bernardin prédikációi végén kis táblán felmutatta. Később a jezsuiták címerükbe foglalták. - Az IHS-nek a népi etimológia sok föloldását találta ki: Iesus

18 2074 hominum salvator, 'Jézus, az emberek Üdvözítője v. Megváltója', Iesus homo sanctus, 'Jézus, szent ember', In hoc salus, 'Ebben van üdvösség', In hoc signo (vinces), 'E jelben győzni fogsz' (Nagy Konstantin), ezért a monogram alá egy 'V' betűt írtak, melyből később háromszög lett. A jezsuiták így oldották föl: Iesum habemus socium, Jesum habemus socium (Jézus a mi társunk), Iesu humilis societas, 'Jézus alázatos társasága'. Gyakori díszítő motívum egyházi ruhákon, kegyszereken, festményeken stb.] ihumen, igumen [przełożony klasztoru (w chrześc. Kościołach wsch.). - ros. igúmien, ukr. ihúmen 'jw.' z gr. hēgoúmenos 'prowadzący' od hēgeisthai,] igumen; (gör. 'vezető, vezér'); a keleti szertartású kolostorok apátja, házfőnöke; ortodox (pravoszláv) kolostor vezetője. Ikar (gr. Ἴκαρος Ikaros) [w mitologii greckiej syn Dedala i niewolnicy władcy Krety Minosa Naukrate] (gör.) Ikarosz; a görög mondában Daidalosz fia, aki apjával együtt saját készítésű szárnyakon menekült a fogságból, ő azonban túl közel repült a naphoz, a szöárnytollakat összefogó viasz meggolvadt, és a tengerbe zuhant; a merész, nagy teljesítményekre vállalkozás jelképe IKKN (Instytut Kształcenia Kadr Naukowych) [Instytut Kształcenia Kadr Naukowych przy Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej] Tudományos Káderképző Intézet ikona [1. w sztuce bizantyjskiej i wschodniochrześcijańskiej: obraz o tematyce religijnej, malowany na drewnie; 2. rzecz lub osoba będąca symbolem czegoś; 3. w systemach operacyjnych lub programach komputerowych: obrazek symbolizujący program, plik lub operację] (gör.) ikon, kép; görögkeleti szentkép; az ortodox egyház szentképeinek neve Ikarus [to przedsiębiorstwo specjalizujące się w produkcji autobusów. Jego główna siedziba mieściła się w Budapeszcie na Węgrzech. Ikarus należał do koncernu Irisbus do 2006 roku.] Ikarus [egy magyar autóbuszgyár; 2007-es bezárásáig a világ autóbusz piacának egyik meghatározó szereplője.] ikebana [1. japońska sztuka układania kwiatów i innych części roślin w kompozycje; też: kompozycja ułożona według zasad tej sztuki; 2. naczynie do układania kwiatów] ikebana; Ikebana: vágott virágok; hagyományos japán virágrendezés, a virágokat úgy próbálják elrendezni, hogy az a legtermészetesebbnek hasson Ikonia, Ikonium (podobne do obrazu) [miasteczko w Anatolii, położone w środku Azji Mniejszej (dziś: Konieh, w Turcji). Tam Paweł i Barnabasz głosili Ewangelię (po wypędzeniu ich z Antiochii Pizdyjskiej). W Ikonii uwierzyło wielu Żydów i Greków po głoszeniu Ewangelii przez apostołów i uczynieniu wielu znaków i cudów. Jednak z tego miejsca rychło musieli się usunąć ze względu na grożące im prześladowania. Po pewnym czasie jednak znów wrócili, by potwierdzić poprzednio sianą naukę.] IKÓNIUM (kép, képoszlop) [Város Kisázsia déli részének közepe táján, amelyet Pál is meglátogatott (ApCsel 13,51; 14,1-22; 16,2; 2Tim 3,11).] ikono- [pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy z obrazem] - (gör.) ikono-; képikonografia [1. dziedzina historii sztuki zajmująca się opisem i interpretacją dzieł plastycznych; 2. ogół dzieł plastycznych

19 2075 związanych ze sobą tematycznie; 3. nauka zajmująca się badaniem dzieł sztuki jako źródeł historycznych] (gör.) ikonográfia, ikonológia; a képmagyarázat tudománya; híres embereket v. eseményeket ábrázoló műtárgyak rendszerezésével foglalkozó, az ábrázolásban felhasznált jelképeket és egyéb művészi megoldásokat is magyarázó tudomány ikonograficzny, -a, -e ikonográfiai ikonoklasta (obrazoburca) (gör.) ikonoklaszta; képromboló; szentképeket v. szobrokat nem tűrő, azokat eltávolító és elpusztító személy [a templomban vallási fogalmak képzőművészeti ábrázolását, főleg szentképeket vagy szobrokat nem tűrő, azokat eltávolító és elpusztító személy] ikonoklazm [1. zob. obrazoburstwo w zn. 2.; 2. ruch heretycki, wyrażający się w odrzucaniu kultu ikon i ich niszczeniu; w okresie od VIII do IX w. kilka razy był oficjalnie uznany przez Kościół wschodni. Pierwszy okres prześladowań miał miejsce za cesarzy bizantyjskich Leona III Izauryjczyka ( ) i Konstantyna V Kopronima ( ), kiedy zwołano ikonoklastyczny sobór w 754 r. i 300 biskupów jednogłośnie odrzuciło kult ikony. Za cesarzowej Ireny i jej syna Konstantyna Porfirogenety ( ) zwołano VII Sobór Powszechny, który ogłosił kanon kultu ikony. Niszczenie ikon ponownie miało miejsce za cesarza Leona V Ormianina ( ) i jego następców. Ostateczne przywrócenie kultu ikony nastąpiło dopiero w 843 r. za cesarzowej Teodory i ku czci tego wydarzenia ustanowiono święto kościelne Tryumf Ortodoksji". Uzasadniając swoje stanowisko ikonoklaści zwykle odwoływali się do starotestamentowego zakazu przedstawiania Boga (Pwt 5,8), chociaż już w Starym Testamencie występują opisy świętych przedstawień - cherubinów na Arce Przymierza w świątyni jerozolimskiej. Poza tym z dogmatycznego punktu widzenia herezja ikonoklazmu była skierowana prze ciwko Wcieleniu Chrystusa, ponieważ ikona jest traktowana jako jedno z naocznych potwierdzeń przyjścia Boga na świat w ludzkim ciele. W obronie kultu ikon wystąpiło wielu teologów i działaczy kościelnych: Jan z Damaszku, Teodor Studyta, patriarchowie Konstantynopola German, Tarazjusz i Nikifor.] ikonoklasztázia, ikonoklaszmosz, ikonoklazmus (a görög εικών kép és κλάειν törni szóból); képrombolás [a történelem során a monoteista vallásokban jelentkező, a képtisztelet (ikonodulia, ikonodulosz) elleni dogmatikai harc, amelynek fő célja az Istent, szenteket, prófétákat ábrázoló szentképek, szobrok és egyéb ikonográfiai elemek eltávolítása a szakrális kontextusból (jellemzően a templomokból és a liturgiából), esetenként a profán térből is (pl. pénzérmékről). A szentképek elfogadásáról vagy tiltásáról vallott teológiai elképzelések a háttérben megbúvó viták formájában végigkísérték a judaizmus, a kereszténység, a manicheizmus és az iszlám évszázadait, egyes történelmi pillanatokban azonban a kérdés körüli feszültségek véres konfliktusok, üldöztetések a voltaképpeni képrombolás formájában robbantak ki.] ikonometr [w fotogrametrii: przyrząd do wyznaczania zasięgu zdjęcia naziemnego] (gör.) ikonométer; keretkereső ikonoskop [lampa analizująca najstarszego typu] (gör.) ikonoszkóp; televíziós képfelvevő cső ikonostas [1. w cerkwiach: ozdobiona rzędami ikon przegroda oddzielająca ołtarz od reszty świątyni; 2. przegroda oddzielająca prezbiterium od pozostałej przestrzeni świątyni; w ruskiej sztuce cerkiewnej ozdobiony ikonami ikonostas kształtował się na przełomie XIV i XV w. Obecnie obejmuje pięć podstawowych rzędów: lokalny - z ikonami szczególnie czczonymi w danej miejscowości, w tym z ikoną patrona cerkwi (druga na prawo od królewskiej bramy); rząd Deesis (z ikoną Zbawca w majestacie" pośrodku); rząd ikon świąt; rząd proroków (w centrum Bogurodzica z Dzieciątkiem) i rząd praojców (w centrum obraz Trójcy Świętej); ikonostas zwieńcza krzyż. Rzadko dopełniany jest szóstym rzędem, z przedstawieniem Męki Pańskiej, Synaksy wszystkich świętych i innymi. W Bizancjum prezbiterium oddzielała niewysoka przegroda (templon), na której od VII w. stawiano krzyż (świadectwo Sofroniusza z Jerozolimy i Jerzego Hamartolosa), a za rządów cesarza Bazylego Macedończyka ( ) - ikonę Zbawiciela. Stopniowo zaczęto dodawać inne ikony, malowane niekiedy na jednej desce, z czego na Rusi ukształtował się ikonostas.] (gör.) ikonosztázion, ikonosztáz [gör. ikonosztazion = képfal; az ortodox templomokban az oltártért a gyülekezettől elválasztó, szentképekkel díszített fal]; a görög szertartású templomokban ajtókkal ellátott és szentképekkel dísztített válaszfal a hajó és a szentély között [A görögkeleti (ortodox) és a görög katolikus templomokban az épület

20 2076 keleti végében lévő szentélyt a hajótól (a laikus hívek tartózkodási helyétől) elválasztó, ajtókkal ellátott, ikonokkal (jellegzetesen keleti képekkel) díszített képfal. A mennyezetig érő ikonosztázon meghatározott rendben találhatók a bibliai jeleneteket, a szentek és Szűz Mária életét bemutató képek. A ikonosztáz középső, kétszárnyú kapuja a királyi ajtó, ezt csak istentisztelet közben tárják ki, de csak a pap és a diakónus mehet be rajta, megszabott szertartási ruhában, a szertartás meghatározott időpontjában. Világi öltözetben és szertartáson kívül csak a püspök léphet be a szentélybe. A két szélső, diakónus ajtón közlekednek a papnak segédkező személyek.] ikonowy, -a, -e ikonikosaedr [Dwudziestościan foremny (in. ikosaedr) to najbardziej złożony wielościan foremny o 20 ścianach w kształcie przystających trójkątów równobocznych. Posiada 30 krawędzi i 12 wierzchołków oraz 15 płaszczyzn symetrii.] ikozaéder; húszlapú test (ógörög: εἰκοσάεδρον, eikosáedron; eikosi = húsz, hedron = ülés) [olyan poliéder, melynek húsz lapja van] ikra [1. komórki jajowe ryby; 2. wigor, temperament] (ryby) ikra; (wigor) erő, erőteljesség, élénkség, frisseség, életerő ikrowiec (geol. oolit) ikrakő, oolit ikrzak, ikrzyca [samica ryb z dojrzałą do tarła ikrą] ikrás hal ikrzasty, -a, -e ikrás, ikrában gazdag ikrzyć się [zob. trzeć się w zn. 3.] ikrázni, ikrát rakni iks [1. nazwa litery x; 2. Iks: ktoś, o kim dokładniej nie można lub nie chce się mówić; 3. coś bliżej niesprecyzowanego] x (mássalhangzó jele); T = B (x) (egy meghatározatlan személy) iksowaty, -a, -e [mający kształt podobny do litery x] x-alakú, x-láb ilasty, -a, -e; iłowaty, -a, -e [zawierający ił] iszapos ile [I. 1. zaimek wprowadzający pytanie o liczbę lub ilość, np. Ile masz lat?, albo przyłączający pytanie zależne dotyczące ilości, liczby lub miary, np. Policz, ile osób jest na sali.; 2. zaimek przyłączający wypowiedzenie podrzędne, które określa podstawę charakterystyki ilości wskazanej przez składnik wypowiedzenia nadrzędnego, np. Przeczytam tyle, ile zdążę. II. składnik spójników złożonych, np. ile razy... (tylekroć, tyle razy, zawsze); o ile..., to; o ile..., o tyle...] hány, mennyi; ahány, amennyi; hány?, hányat?, mennyit? (o ile: amennyiben, ha ) ile? ilu? hány? hányan? ile czasu mamy jeszcze do odjazdu? mennyi időnk van még az indulásig? ile czasu mamy jeszcze do odjazdu pociągu? mennyi időnk van még a vonat indulásáig? ile czasu zajmie to Panu/Pani? mennyi időt vesz ez igénybe? ile czasu zajmie zwiedzanie muzeum? mennyi időbe telik a múzeum megtekintése? ile dać? mennyit adni (adjak)? ile dni jest ważny bilet? hány napig érvényes a jegy? ile dni jest ważny bilet w tamtą stronę? hány napig érvényes a jegy az odautazásra? ile dni ma tydzień? hány nap egy hét? ile domów, tyle obyczajów ahány ház, annyi szokás ile głów, tyle sposobów myślenia (közm.) (ahány fej, annyi féle gondolkodás) ahány ember, annyiféleképpen gondolkodnak; ahány fej, annyi gondolat ile godzin będzie trwał nasz lot? hány óráig fog tartani a repülőút? ile godzin ma doba? hány óra egy nap? ile godzin ma noc? hány óra az éjszaka? ile jest na liczniku? mennyit mutat az óra? (taxiban) ile jest pań, studentek, stołów, gazet, okien tutaj? hány hölgy, egyetemista lány, asztal, újság, ablak van itt?

21 2077 ile jest stopni na zewnątrz/dworze? hány fok van kint? ile jestem ci dłużny? mennyivel tartozom neked? ile jestem Panu/Pani winien (winna)? mennyivel tartozom önnek? ile jestem winny? (ffi) mennyivel tartozom? ile jestem Ci winna? (nő) mennyivel tartozom neked? ile kilometrów jest z Warszawy do Poznania? hány kilométer az út Varsóból Poznańba? ile kosztują jabłka (gruszki, winogrona)? mennyibe kerül az alma (körte, szőlő)? ile kosztują papierosy? mennyibe kerül a cigaretta? ile kosztują te jabłka (banany)? mennyibe kerülnek az almák (banán)? ile kosztują te skarpetki? mennyibe kerül ez a zokni? ile kosztują te szklanki? mennyibe kerülnek ezek a poharak? ile kosztują zapałki? mennyibe kerül a gyufa? ile kosztuje vmibe kerül ile kosztuje? mennyibe kerül? ile kosztuje bilet do? mennyibe kerül a jegy felé? ile kosztuje bilet pierwszej (drugiej) klasy do Poznania? mennyibe kerül egy elsőosztályú (másodosztályú) jegy Poznańba? ile kosztuje bilet pierwszej klasy (drugiej klasy) do Warszawy? mennyibe kerül egy elsőosztályú (másodosztályú) jegy Varsóba? ile kosztuje bilet powrotny? mennyibe kerül a menettérti jegy? ile kosztuje bilet w jedną stronę? mennyibe kerül a jegy egy irányba? ile kosztuje bilet wstępu? - mennyi a belépőjegy? ile kosztuje chłeb? mennyibe kerül a kenyér? ile kosztuje kilo wołowiny? mennyibe kerül egy kilkó marhahús? ile kosztuje list zwykły (polecony, ekspres, lotniczy) na Węgry? mennyibe kerül egy sima (ajánlott, expressz, légiposta) levél Magyarországra? ile kosztuje metr tego materiału? mennyibe kerül ennek az anyagnak métere? ile kosztuje miejscówka? mennyibe kerül a helyjegy? ile kosztuje pedicure? mennyibe kerül a pedikűr? ile kosztuje pocztówka do? mennyibe kerül a képeslap -ra? ile kosztuje starter do telefonu komórkowego? mennyibe kerül egy SIM-kártya? ile kosztuje ten chleb (to masło, ta szynka)? mennyibe kerül ez a kenyér (a vaj, a sonka)? ile kosztuje ten pokój na dobę? mennyibe kerül ez a szoba egy napra? ile kosztuje ten pokój z całodziennym utrzymaniem? mennyibe kerül ez a szoba teljes ellátással? ile kosztuje wszystko razem? mennyit fizetek összesen?; mennyibe kerül mindez? ile kosztuje za dobę? mennyibe kerül egy éjszakára? ile kosztuje znaczek? mennyibe kerül a bélyeg? ile książek na raz mogę wypożyczyć? hány könyvet kölcsönözhetek egyszerre? ile lat ma pański syn? hány éves a fia? ile lat ma wiek? hány év egy évszázad? ile litrów mieści się w tej beczce? hány liter fér ebbe a hordóba? ile ma lat? hány éves? ; milyen idős? ile masz lat? hány éves vagy? ile ma lat pańska żona? hány éves a felesége? ile ma pan lat?; ile pani ma lat?; ile pan/pani ma lat? az úr, a hölgy hány éves?, hány éves? mennyi idős? milyen idős? ile ma pan pieniądzy? az úrnak mennyi pénze van? ile ma pan w pasie? mennyi a derékbősége? (férfiaknál) ile ma pani w talii? mennyi a derékbősége? (nőknél) ile macie stacji telewizyjnych i gdzie? hány televíziós adóállomásuk van és hol? ile mam płacić? mennyit fizetek? ile masz lat? hány éves vagy? ile masz pieniądze? mennyi pénzed van? ile metrów potrzeba dla mnie na sukienkę? hány méter kell nekem egy ruhára? ile miesięcy ma rok? hány hónap egy év? ile miesięcy ważny jest bilet powrotny? hány hónapig érvényes a jegy a visszautazásra? ile minut ma godzina? hány perc egy óra? ile można mennyit v. amennyit lehet ile pan mówił?, ile pani mówiła? mennyit mondott? ile pan za to zapłacił?, ile pani za to zapłaciła? mennyit fizetett ezért? ile pan/pani chce za to? mit kér ezért? ile pan/pani zarabia? mennyit keres? mennyi a fizetése? ile pan zarobił/pani zarobiła na tym? mennyit keresett rajta? ile pan/pani waży? hány kiló ön? ile pan (pani) za to zapłacił (zapłaciła)? mennyit fizetett érte?

22 2078 ile pan/pani zarabia? mennyit keres? ile pan za to żąda? mennyit kér v. követel ezért? ile panu (pani) jestem winny (winna)? mennyivel tartozom? ile płacę? mennyit fizetek?, mennyivel tartozom? ile płacicie komornego? mennyi a lakbérük?, mennyi lakbért fizetnek? ile płacisz dzierżawy? mennyi bért fizetsz? ile programów możesz odbierać? hány programot tudsz fogni? ile przystanków stąd do placu Konstytucji? hány megálló innen az Alkotmány tér? ile razy hányszor?, ahányszor; mennyiszer?, valahányszor ile rzeczy pogubiłem, to nie do wiary mennyi mindent veszítettem már el, ez szinte hihetetlen ile second ma minuta? - mennyi (hány) másodperc egy perc? ile się panu należy? mennyi jár magának (Önnek)? mennyivel tartozom? ile się płaci dziennie w tym sanatorium (w domu wypoczynkowym)? mennyit kell fizetni naponta ebben a szanatóriumban (üdülőben)? ile się płaci za namiot? mennyit kell fizetni egy sátorért? ile się Wam należy? mennyivel tartozom Önnek? mennyi jár Önnek? ile studentek jest w pokoju? hány egyetemista lány van a szobában? ile sztuk? hány szálat? ile to będzie kosztować? mennyibe fog ez kerülni? ile to jest? mennyi? mennyi ez? ile to kosztuje? mennyibe kerül ez?, mibe kerül?, mi ennek az ára? ile to metrów? hány méter ez? ile to miasto ma mieszkańców? hány lakosa van ennek a városnak? ile to warte?: mennyit ér? ile to waży? mennyi ennek a súlya? ile to wszystko będzie kosztować? mennyibe fog kerülni ez mindez?; mennyibe kerül mindez? ile to wynosi? mennyi ez összesen? mennyire rúg ez? ile to wynosi razem? mennyi az összesen?, mennyi lesz mindez? ile trzeba czekać na książkę w wypożyczalni? mennyit kell várni egy könyvre a kölcsönzőben? ile ty sobie lat liczysz? hány éves vagy? ile tygodni ma miesiąc? hány hét egy hónap? ile waży? hány kg/dkg? ile wskazuje licznik? mennyit mutat az óra? ile wynosi jego dług? mennyire rúg az adóssága? ile wynosi dopłata do biletu na pociąg InterCity, EuroCity? mennyibe kerül az IC, EC pótjegy? ile wynosi dopłata za to? mennyibe kerül ez? ile wynosi opłata od osoby? mennyit kell fizetni egy személynek? ile wynosi opłata za dobę? mennyit kell fizetni egy napra? ile wynosi opłata za godzinne korzystanie z internetu? mennyibe kerül egy óra internethasználat? ile wynosi opłata za przejazd autostradą mennyibe kerül az autópályamatrica? ile wynosi opłata za dobę za samochód? mennyit kell fizetni egy autó után? ile wynosi powierzchnia tego stadionu? mekkora ennek a stadionnak a területe? ile wypadło na moją część? mennyi esett rám? ile za robotę? mennyibe kerül a csináltatás? ilebądź amennyi csak, valahány ilekolwiek [1. zaimek wprowadzający wypowiedzenie podrzędne, oznaczający: bez względu na to, ile; 2. zaimek zastępujący liczebnik w wypowiedzeniu prostym, oznaczający: wszystko jedno ile], ilekolwiekbądź amennyi, amennyi csak, bármennyi, akármennyi ilekroć [spójnik łączący wypowiedzenia, wskazujący na zależność zachodzącą między regularnie powtarzającymi się faktami: ile razy, np. Ilekroć o niej myśli, ogarnia go złość.] valahányszor ilekroć? hányszor?, ileum [anat. jelito kręte] csípőbél (ileum) ileż [zaimek wprowadzający pytanie o liczbę lub ilość], ileżby? hány? mennyi? hányan? mennyien? Iliada (Ἰλιάς) [obok Odysei drugi z eposów, których autorstwo tradycja przypisuje Homerowi. Oba utwory datuje się na VIII lub VII wiek p.n.e. stanowią więc one najstarsze zabytki literatury greckiej i literatur europejskich w ogóle. Oba poematy są eposami heroicznymi. Powstały prawdopodobnie w Jonii na wybrzeżu Azji Mniejszej świadczy o tym przede wszystkim ich język, który można scharakteryzować jako archaiczny dialekt joński z elementami dialektu eolskiego. Metrum stanowi heksametr daktyliczny. Tematem utworu jest gniew Achillesa i związane z nim epizody wojny trojańskiej. Tytuł utworu pochodzi od wyrażenia he Ilias poiesis pieśń o Ilionie (Troi).] (gör.) Iliász; Homérosz hőskölteménye Ilion (azaz trója) ostromáról és pusztulásáról

23 2079 [Iliász Homérosz műve. Az egyik legismertebb ókori görög eposz. A mű a trójai háború eseményeit örökíti meg, mitikus elemekkel gazdagítva. Nevét Trója ógörög nevéből (Ílion) kapta. Folytatása az Odüsszeia.] illacja [Tak nazywano w prawie polskiem ustne objaśnienie lub wniosek dane sądowi przez stronę lub jej patrona przy wprowadzeniu sprawy lub po odczytanym dekrecie stronom, gdyby spostrzegły, że opuszczone co zostało.] (dawno) szóbeli magyarázat, felvilágosítás; (propozycja) indítvány, javaslat, ajánlat illegalność (lat.) illegalitás; törvénytelenség, jogtalanság; törvényen kívüli állapot; vmely pártnak a betiltás utáni nem engedélyezett ( föld alatti ) működése illegalny, -a, -e [nielegalny, sprzeczny z prawem] (lat.) illegális; törvényellenes, a törvény tilalma alá eső; a kormányhatalom üldöző intézkedéseivel szembehelyezkedő, titokban (a föld alatt ) működő illegitim [1 nieprawny; 2 nieprawowity; 3 nieślubny; 4 pozamałżeński] (lat.) illegitim; törvénytelen, törvénybe ütköző; jogosulatlan, helytelen illinium (chem.) (vegytan) illinium [Hopkins, az illinoisi egyetem kémia tanára elválasztotta a 61 atomsúlyu elemet s szükebb hazája tiszteletére elnevezte Illinium-nak] illuminacja (jak czytamy u Zygmunta Glogera; zob. iluminacja) (dawno) díszkivilágítás ilmenit [minerał, składnik zasadowych skał magmowych, ruda tytanu] (ásvány) ilmenit; titánérc (a SZU Ilmen nevű hegységéről) ilmenitowy, -a, -e ilmenitiloczas [1. czas wymawiania samogłosek, pozwalający wyróżnić samogłoski długie i krótkie; 2. (gram) to opozycja fonologiczna samogłosek długich i krótkich. Z iloczasem mamy do czynienia wówczas, gdy w jakimś języku dwa wyrazy lub dwie formy różnią się między sobą tylko długością samogłoski i ta różnica długości decyduje o różnicy znaczenia. W języku polskim iloczas zanikł w początkach XVI w. Dawne samogłoski długie uległy pochyleniu, co zaznaczano w piśmie zwykle za pomocą kreseczki (wiém, ów). W międzynarodowym alfabecie fonetycznym samogłoski długie są oznaczane specjalnym znakiem umieszczonym po samogłosce] időmennyiség; (nyelvan) időtartam, időmérték, hoszúság iloczasowo időmértékesen iloczasowy, -a, -e időmértékes iloczyn [wynik mnożenia jednej wartości przez drugą] (matematika) szorzat iloczyn logiczny [zob. koniunkcja w zn. 2.] konjukció iloczyn skalarny [operator na przestrzeni liniowej przypisujący dwóm argumentom z tej przestrzeni rzeczywistą wartość skalarną. Czasami spotyka się również nazwę iloczyn wewnętrzny, jednak odnosi się ono zwykle do ogólniejszych iloczynów skalarnych w przestrzeniach unitarnych. Artykuł ten opisuje domyślny iloczyn skalarny ortonormalnych przestrzeni euklidesowych nazywany (dla odróżnienia od innych możliwych) zwykłym, standardowym bądź euklidesowym; niżej określenia te będą pomijane.] - skaláris szorzat, más néven belső szorzat a lineáris algebrában egy vektortér két vektorához hozzárendelt skalár. Jelölése: a b, ab, (a,b) vagy <a,b>. Műveletnek csak annyiban nem nevezhetjük, hogy elemekhez más típusú elemeket rendel. iloczyn (zbiorów) közös rész ilogiczny, -a, -e (lat.) illogikus; logikátlan, nem logikus ilojalny, -a, -e (nielojalny) (fr.-lat.) illojális; nem méltányos, igazságtalan; rosszhiszemű, rosszindulatú; a köteles hűséget megsértő, vmely rendszerhez nem hű ilokrotny, -a, -e hányszoros Ilona [imię żeńskie, węgierska forma imienia Helena.] Ilona [női név, a Heléna régi magyarosodott alakváltozata. Pontos jelentése vitatott.] Ilonka Ilonka, Ica, Ili iloraki? [ile rodzajów mający] hányféle?, mennyiféle? ilorako hányféleképpen, mennyiféleképpen ilorakość hányféleség iloraz [wynik dzielenia jednej wartości przez drugą] hányados, (osztásban) eredmény iloraz inteligencji [ilościowy wskaźnik poziomu rozwoju umysłowego] IQ (intelligence quotient, azaz intelligenciahányados) ilorazowy, -a, -e [ile razy powtórzony] hányadszori ilościowo mennyiségileg, számszerint ilościowo i jakościowo mennyiségileg és minőségileg; a mennyiséget és minőséget illetően, illetve v. tekintve ilościowy, -a, -e quantitatív; mennyiségi, kvantitatív, számbeli, számszerinti ilość [wielkość tego, co może być mierzone lub ważone] mennyiség

24 2080 ilości handlowe üzleti mennyiségek, kereskedelmi mennyiségek ilość materii [zob. liczność materii] anyagmennyiség ilość obrotów fordulatszám ilość pracy munkamennyiség ilość stała állandó mennyiség ilu mennyi, mennyit?, hány, hányan? (férfiak) ilu jest panów, studentów? hány úr, egyetemista van itt? ilu ludzi tam było? hányan voltak ott?, hány ember vol ott? ilu nas jest? hányan vagyunk? ilu studentów uczy się polskiego? nagyon sok egyetemista tanulja a lengyelt ilu rodzajów hányféle? ilu studentów jest w pokóju? hány egyetemista van a szobában? iluminacja [1. rzęsiste oświetlenie sztucznym światłem; 2. nagłe uświadomienie sobie czegoś; 3. oświecenie umysłu przez Boga jako nieodzowny warunek poznania; 4. zob. winieta; 5. zob. miniatura w zn. 3.] (lat.) illuminatio; illumináció, illuminálás; megvilágosítás, megvilágosodás; kivilágítás; épületek és utcák kivilágítása vmely ünnepség alkalmából; (dawno) festéssel való díszítés (könyv) iluminacyjny, -a, -e illuminációs iluminator [1. małe okno z grubego szkła w burcie lub nadbudówce statku; 2. hermetyczne okno w kabinie statku kosmicznego; 3. osoba ozdabiająca dawniej rękopisy, książki iluminacjami] illuminátor, (dawno) a középkorban könyveket, kódexeket kisebb ábrákkal díszítő művész. kivilágító; (haj.) (kerek) ablak v. hajóablak iluminować [1. oświetlać; 2. zdobić książki iluminacjami, czyli barwnymi ilustracjami] illuminálni; kivilágítani; (képekkel) díszíteni ilustracja [1. reprodukcja fotografii, rysunku itp. dodana do tekstu; 2. materiał faktograficzny, przykładowy itp. służący do wyjaśnienia, unaocznienia, odtworzenia czegoś] (lat.) illusztráció, szemléltetés, (kísérő) kép, képanyag; ábra, szövegrajz, szövegkép, szövegközti ábra; (átv.) illusztráló, magyarázó adat v. tény; szemléltető anyag (ábra, idézet stb.); páldákkal való szemléltetés, megvilágítás; képeslap, képes újság ilustracja muzyczna [muzyka do filmu, sztuki teatralnej, słuchowiska itp.] zenei illusztrálás v. aláfestés ilustracyjnie szemléltetve ilustracyjność illusztráltság ilustracyjny, -a, -e [dotyczący ilustracji] illusztrált ilustracyjna muzyka [1. muzyka charakteryzująca środkami muzycznymi zjawiska pozamuzyczne, towarzysząca utworom scenicznym, obrazom filmowym, słuchowiskom radiowym itp., której charakter związany jest ściśle z nastrojem i wyrazem akcji dramatycznej; cykl utworów ilustrujących dany utwór sceniczny czy np. film łączony bywa przez kompozytorów w suitę; 2. muzyka naśladująca zjawiska świata zewnętrznego, odgłosy przyrody i cywilizacji, znaczenie słów, np. śpiew ptaków, szmer strumyka i odgłosy burzy (Symfonia pastoralna L. van Beethovena), zamęt bitewny (poemat symfoniczny Hunneschlacht F. Liszta), cwałowanie konia (uwertura do opery Wilhelm Tell G. Rossiniego). 3. muzyka naśladująca dźwiękami (onomatopeicznie) pozamuz. zjawiska dźwiękowe, np. śpiew ptaków, odgłosy burzy, lub odmalowująca znaczenie słów i wyrażany nimi nastrój, m.in. za pomocą tzw. figur muzycznoretorycznych] illusztrált zene ilustrator, ilustratorka illusztrátor; rajzoló v. rajzolóművész (ffi/nő); szövegképrajzoló, könyvdíszítő művész v. művésznő ilustrator muzyczny zenei illusztrátor ilustratorski, -a, -ie illusztrátor-; illusztrátori ilustratorstwo illusztrátori mesterség v. foglalkozás ilustrować (ilustruje) [1. opatrywać teksty ilustracjami; 2. uzupełniać, wyjaśniać, unaoczniać coś za pomocą komentarza, dokumentacji, zdjęć itp.; 3. interpretować coś, posługując się słowem, gestem, mimiką itp.] (lat.) illusztrálni; vmely szöveget illusztrációkkal, szövegképekkel ellátni; szemléltetni, képekkel díszíteni, példákkal megvilágítani; szöveghez képeket mellékelni v. rajzolni v. illeszteni; ábrákkal, képekkel v. rajzokkal díszíteni v. ellátni;

25 2081 magyarázni, megvilágítani, bizonyítani, igazolni; közelebbről kifejteni ilustrowanie szemléltetés ilustrowany, -a, -e (lat.) illusztrált; képes, képekkel ellátott v. díszített, rajzos ilustrujący, -a, -e (lat.) illusztratív, illusztráló; magyarázó, megvilágító, szemléltető iluzja [1. wrażenie, że się widzi coś, czego w istocie nie ma; 2. wiara w coś lub w kogoś albo przekonanie o czymś, niemające pokrycia w rzeczywistości; 3. zniekształcone widzenie lub błędna interpretacja czegoś pod wpływem silnych emocji] (lat.) illuzio; illúzió; érzéki csalódás; 1. ábránd, káprázat, csalóka kép; a külvilág ingereinek ferde, torz érzékelésén, a valóság helytelen szemléletén alapuló érzéki csalódás; látszat, bizonytalan érzés, benyomás; önáltatás, önámítás; alaptalan remény, csalóka ábránd; 2. géz, vékony, szőtt anyag; 3. Az érzékelt ingerek viszonyainak olyan félreértelmezése, amely nem felel meg a fizikai valóságnak. Leggyakoribb, de nem kizárólagos illúzió a vizuális illúzió. iluzjonista [1. artysta cyrkowy, który dzięki zręczności rąk wywołuje u widzów złudzenia wzrokowe; 2. przedstawiciel iluzjonizmu w sztuce; 3. człowiek pokazujący sztuczki oparte na niezwykłej zręczności; sztukmistrz; prestidigitator] (lat.) illúzionista; bűvész; 1. az illuzionizmus híve; ábrándozó, önáltató, hiú reményeket tápláló ember; bűvész, szemfényvesztő, cirkuszi varázsló iluzjonista Arkadiusz Ciwyński iluzjonistka [1. artystka cyrkowa zajmująca się robieniem sztuczek iluzjonistycznych; 2. przedstawicielka iluzjonizmu w sztuce] illúzionista v. bűvész nő iluzjonistyczny, -a, -e illúzionista-, bűvésziluzjonizm [1. filoz. przekonanie, że świat poznawalny za pomocą zmysłów jest iluzją; 2. dążenie do możliwie wiernego oddania złudzenia rzeczywistości w dziele plastycznym; 3. szerzenie iluzji niemających pokrycia w rzeczywistości] (lat.) illuzionizmus; a külvilágot csak látszatnak, illúziónak vélő idealista tan [Olyan irányzat, amely a szellemi, vallási, erkölcsi valóságokat csalóka látszatnak, az ember gondolati alkotásának tartja.] iluzorycznie, iluzyjnie (lat.) illuzórikusan; látszólag, látszólagosan, valótlanul, cslókán, képzeletben, feltételezve, valószínűtlenül iluzoryczność látszólagosság, hiábavalóság iluzoryczny, -a, -e [złudny, pozorny]; iluzyjny, - a, -e (lat.) illuzórikus, csalóka, látszólagos, képzelt, képzeletbeli, valószínűtlen, hiú, hiábavaló, értelmetlen, megvalósíthatatlan, délibábos, kétes, kétséges iluzyjny, -a, -e (lat.) illuzionista; az illuzionizmuson alapuló ił [skała osadowa wykorzystywana jako surowiec m.in. w przemyśle budowlanym, ceramicznym] iszap, agyag iłowacieć [o gruncie: stawać się iłowatym] iszapossá válni; eliszaposodni iłowatość iszaposság iłowaty, -a, -e [podobny do iłu] iszapos iłowy, -a, -e iszap-; iszapos, agyagos im 1 [składnik spójnika złożonego im..., tym..., komunikującego taką zależność między dwiema zmianami, że jeżeli jedna zmiana zachodzi w pewnym stopniu, to druga dokonuje się również w tym samym stopniu, np. Im szybciej skończysz, tym dłużej będziesz odpoczywać.] minél, mennél (im przędzej, tym lepiej: minél előbb, annál jobb) im tym - minél annál im dalej w las, tym więcej drzew minél mélyebb az erdő, annál több a fa; minél beljebb megyünk az erdőbe, annál több fát találunk; minél mélyebbre hatolunk, annál nagyobb nehézségekbe ütközünk; minél jobban elmélyedsz vmiben, annál jobban leköt im mniej mówi, tym lepiej minél kevesebbet beszél, annál jobb im prędzej, tym lepiej minél gyorsabban v. hamarabb, annál jobb; minél előbb, annál jobb im tym minél annál im wcześniej, tym lepiej minél előbb, annál jobb im więcej czytam, tym mniej rozumiem minél többet olvasok, annál kevesebbet értek im 2 nekik, azoknak im 3., imienia, imieniem - -nevű; -ról, -ről elnevezett; nevet viselő, imać [przestarz. chwytać, brać] (dawno) fogni, megfogni imać się + B. [a) zaczynać coś robić; b) zajmować się czymś; c) forma

26 2082 wzmocniona czasownika "imać"] fogódzkodni, kapaszkodni ima się oręża fegyvert fogni v. ragadni; fegyverhez kapni v. nyúlni imać się czego kapaszkodni v. fogódzkodni vmibe imadełko [1. małe imadło; 2. uchwyt do mocowania małych przedmiotów, podczas pracy trzymany w ręku] satucska imadło [1. przyrząd do przytrzymywania przedmiotów podczas obróbki; 2. kleszcze chirurgiczne] satu; (nyél) fogantyú image [wym. imaż, imidż] [1. sposób, w jaki jakaś postać, organizacja itp. jest postrzegana i oceniana; 2 oblicze, wizerunek jakiejś osoby, np. aktora, stworzony w oparciu o jego dokonania, cechy charakteru] (fr.) image, imázs, arculat [1. Francia eredetű szó, jelentése: az a kép, arculat, amelyvalamiről vagy valamely helyről a közvéleményben az azt látóban kialakul, illetve annak tulajdonosa kialakítani igyekszik. 2. a latin "imágó" szóra vezethető vissza. A Magyar Értelmező Kéziszótár szerinti jelentése: kép, képmás. Valójában a képmás szó használata a helyes, hiszen az objektív valóság valamely tárgyának a tudatunkban történő tükröződését (benyomást) jelenti.]; kép image map [(ang.) to w grafice 3D obraz (np. zdjęcie) nakładane m.in. na obiekt, światło lub cień jako tekstura. Charakteryzuje się tym, że trzeba ją odpowiednio zmapować na obiekt. Image map jest często wykorzystywana jako tekstura ze względu na jej fotorealizm.] (ang.) image map - részleteiben kiválasztható ábra, 'kattintható' térkép [1. Web-oldalakon használt technika, mellyel képek (pl. térképek) egyes pontjaihoz vagy részleteihez is lehet hiperlinkeket kapcsolni; 2. jellegzetes példái az olyan térképek, amelyeken a városok, vagy tájak, egy-egy egér-kattintással megjeleníthetők] image przedsiębiorstwa vállalat imázsa; vállalati imázs v. arculat image sensor (ang.) image sensor; képérzékelő, ('szenzor') [képfelvevő kamerák központi alkatrésze; technológiájuk ma többnyire az u.n. CCD (Charge Coupled Devices = töltéscsatolt elemek) félvezetőtechnológián alapszik, mellyel pl. 500x500x3 képpontos felvevők gyárthatók; e számok összevetendők egy hagyományos szines negatívfilm kockájának akár 16 millió képpontos felvevőképességével; egyes alkalmazásoknál. pl. a képtelefonnál, már kis felbontású pl. 100x100 képpontos egységek is megfelelhetnek, főleg amíg a mai csatornák sávszélessége is határt szab a kommunikációnak; elektronikus fényképezőgépek és mozgókép- kamerák képpontosnál jobb étzélelőket igényelnek; 2001-ben jelent meg Japánban az első 5 M képpontos képérzékelővel rendelkező elektronikus fényképezögép] imaginacja [1. wyobraźnia, fantazja; 2. wytwór wyobraźni] (lat.) imaginatio; imagináció; képzelet, képzelőerő, elképzelés, képzelődés, fantázia, beképzelés imaginacyjnie (lat.) imagináriusan; képzeletben, elképzelve, elképzelten imaginacyjny, -a, -e [dotyczący imaginacji], imaginatywny, -a, -e [odnoszący się do wyobraźni] (lat.) imaginarius; imaginárius; képzelt, elképzelt, képzeletben meglevő v. létező imaginować [wyobrażać sobie coś] képzelni, elképzelni imaginować sobie co elképzelt magának vmit imago [1. ostatecznie ukształtowana postać owada; 2. w psychoanalizie: wyobrażenie określonej osoby, wytworzone we wczesnym dzieciństwie] (lat.) imágó, kép; (állattan) a teljesen kifejlett rovar imago Dei (obraz Boga) imago Dei; Isten képmása (I.Móz.1,27). imak [uchwyt przy obrabiarce służący do zamocowywania narzędzi skrawających] fogó, tartó imakulata (immaculata, niepokalana) (lat.) immaculata; szeplőtelen (Szűz Mária nevével kapcsolatban használják: Maria Imakulata) Imam (arab. (مامإ [1. duchowny kierujący wspólnymi modłami w meczecie; 2. u szyitów: jeden z dwunastu następców Alego; 3. u sunnitów: tytuł uczonych teologów; 4. w dosłownym tłumaczeniu: "przywódca". Władca kraju może być określany mianem imama, niemniej termin ten odwołuje się głównie do muzułmańskiego przywódcy religijnego] imám (arab: مامإ, perzsa: ماما ); a próféta utóda; elöljáró; mohamedán világi és egyházi uralkodó; mohamedán pap, aki a mecsetekben az imaszolgálatot vezeti (előimádkozó); nagy tekintélyű mohamedán vallástudós imanie befogás, megfogás imanie się fogódzás, fogódzkodás, kapaszkodás IMAP (Internet Message Access Protocol) [to internetowy protokół pocztowy zaprojektowany jako następca POP3] IMAP (Internet Message Access Protocol) [1. egy alkalmazásrétegbeli protokoll, amely segítségével a leveleinkhez férhetünk hozzá. Mark Crispin fejlesztette ki 1986-ban. A POP3 mellett a legelterjedtebb levéllekérési

27 2083 internetszabvány. A legtöbb modern szerver és kliens is támogatja használatát. 2. Levelezési protokoll, amely lehetővé teszi az azt futtató klienseknek, hogy az ugyanezt a protokollt futtató levelezőszerverről üzeneteket olvasson be, ill. írjon, vagyis a szerveren levő postafiók távolról kezelhető.] IMAP (Interactive Mail Access Protocoll) IMAP (Interactive Mail Access Protocoll) - 'IMAP' (interaktív levél hozzáférési protokoll) [1. a POP3-hez hasonló levelezési protokoll, mely lehetővé teszi, hogy leveleinket a szerveren fenntartott postafiókunkban letöltés előtt megnézhessük és távolról kezelhessük; ellentétben a POP3-vel, mely minden levelet teljes terjedelmében átjátszik gépünkre, az IMAP4 először csak azok fejléceit küldi el; lehetővé teszi hogy a címeiket elolvassuk, a leveleket ott csoportosítsuk és hogy az egyes levelek letöltéséről külön dönt- hessünk; postafiókunk tárhely-igénye természetesen megnő, azonkívül megnő a telefonszámlánk; az IMAP használata tágabb lehetőségei ellenére is csak lassan terjed; nem minden szolgáltató támogatja a nagyobb társzükséglet miatt; a Netscape Messenger 4.0 valamint a MS Outlook Express levelezők támogatják; 2. a POP3-hoz hasonló, de annál fejlettebb, rugalmasabb és biztonságosabb szolgáltatást nyújtó (ám még nem annyira elterjedt) levelezési protokoll, mellyel PC-s kliensekkel is kezelni tudjuk a távoli szerveren levő postafiókunkat] imaż (image) (fr.) image, imázs, arculat imbecyl [1. pogard. o człowieku głupim; 2. osoba dotknięta niedorozwojem umysłowym średniego stopnia] (lat.) imbecilis; gyengeelméjű; kisebb mértékben gyengeelméjű, hülye; középsúlyos szellemi fogyatékos ffi imbecylnie gyengeelméjűen imbecylny, -a, -e imbecilis; gyengeelméjű imbecylizm [średni stopień niedorozwoju umysłowego] (lat.) imbecilitás; (orvosi) gyengeelméjűség; kisebb fokú gyengeelméjűség, hülyeség imbroglio (wł., dosł.: komplikacja) [równoczesne prowadzenie różnych, kontrastujących z sobą pod względem rytmicznym i merytorzycznym, lecz zgodnych harmonicznie partii głosowych w utworzecelem uzyskania wrażenia zamieszania i niezgodności] (ol.) imbroglio, bonyodalom [különösen a komédia cselekményének váratlan összekuszálódása, operákban olyan jelenet, melyben különböző dallamok és ritmusok látszólag teljes összevisszaságban jelentkeznek.] IMEI (ang. International Mobile Equipment Identity) [indywidualny numer identyfikacyjny telefonu komórkowego GSM lub UMTS. Można wyświetlić go w każdym telefonie po wybraniu sekwencji *#06#.] IMEI International Mobile Equipment Identity (15 jegyű nemzetközi távközlési azonositó szám) imbir [bylina rosnąca w Azji podzwrotnikowej; też: przyprawa z wysuszonych i sproszkowanych kłączy tej rośliny] gyömbér Imbir lekarski (Zingiber officinale Rosc.) [gatunek rośliny uprawnej z rodziny imbirowatych (Zingiberaceae). W stanie dzikim obecnie nie występuje. Pochodzi prawdopodobnie z Melanezji.] gyömbér (Zingiber officinale) [egy fűszer- és gyógynövény. Nagyon hasonlít hozzá a sziámi gyömbérnek is nevezett galangal] imbirowy, -a, -e gyömbérimbryczek [czajniczek] kannácska, teáskannácska imbryk [naczynie kuchenne służące do gotowania wody] tör ibrik; (czajnik) kanna, teáskanna, kávéskanna, teásibrik imbryk z ceramiki porcelán kanna

28 2084 Input Method Editor (ang. edytor metody input) [program lub komponent systemu operacyjnego, który pozwala użytkownikowi wprowadzić skomplikowane znaki i symbole (takie jak japońskie, koreańskie, itp.) za pomocą standardowej klawiatury.] (ang., inf.) Input Method Editor (IME) imelman, immelman [figura akrobacji lotniczej: pół pętli z przewrotem] (rep) fordulat [a nagy túlterheléssel végrehajtott forduló; Immelman elnevezésű műrepülő figura, nevét arról a pilótáról kapta, ki elsőnek repülte ezt meg, még duplafedelessel] IMHO In My Humble Opinion moim skromnym zdaniem [używane najczęściej w komunikacji komputerowej (Usenet, ) i SMS] (ang.) IMHO [1. In My Humble Opinion; 2. In My Honest Opinion = Jelentése: szerény véleményem szerint] imieniowy, -a, -e névnapi imieniny [1. dzień patrona danego imienia, będący dorocznym świętem ludzi noszących to imię; 2. przyjęcie z okazji tego święta] névnap (z okazji twoich imienin: névnapod alkalmából) imienniczka [kobieta nosząca to samo imię, co ktoś inny] névrokon lány v. nő imiennie névszerint imiennik [osoba nosząca to samo imię lub nazwisko co ktoś inny], imienniczka drusza, névrokon (ffi/nő) imienny, -a, -e [1. określający kogoś z imienia i nazwiska; 2. zawierający spis nazwisk; 3. odnoszący się do imienia jako części mowy] névszerinti, névleges, név-; névre v. személyre szóló imienne głosowanie név szerinti szavazás imienne zaproszenie névre szóló meghívás imiesłowowy, -a, -e igenévi, igeneves, participális imiesłowowy równoważnik zdania [równoważnik zdania zawierający imiesłów nieodmienny] igeneves mondat imiesłów [1. forma gramatyczna czasownika, używana w funkcjach przymiotnikowych lub przysłówkowych; 2. forma czasownika mająca cechy przymiotnika bądź przysłówka] (nyelvtan) igenév; melléknévi igenév imiesłów czasu przysłego befejezett melléknévi igenév imiesłów czasu teraźniejszego folyamatos melléknévi igenév imiesłów przeszły múlt idejű melléknévi igenév imiesłów przymiotnikowy melléknévi igenév [vagy latin szóval participium (bár ez valamivel tágabb fogalmat jelöl) az ige egyik személytelen alakja (a főnévi és a határozói igenév mellett), amely a mondatban általában melléknévi szerepet tölt be. Különböző nyelvekben többféle melléknévi igenév is létezhet] imiesłów przymiotnikowy teraźniejszy czynny [odnosi się do wykonawcy czynności w teraźniejszości; tworzy się go tylko od czasowników niedokonanych za pomocą końcówek "-ący, -ąca, -ące", np. robiący ] jelen idejű, cselekvő melléknévi igenév imiesłów przymiotnikowy przeszły bierny [odnosi się do przedmiotu czynności; tworzy się go za pomocą końcówek: -ny, -na, -ne i - ty, -ta, -te, -ony, -ona, -one, tylko z czasowników przechodnich, np. zrobiony, umyty] múlt idejű, szenvedő melléknévi igenév imiesłów przymiotnikowy przeszły czynny nazywa cechy, które oznaczają wykonywanie czynności w przeszłości; tworzy się go za pomocą końcówki: "-ły", np. zgorzkniały, posiwiały, powstały, wyrosły, wzniosły múlt idejű, cselekvő melléknévi igenév imiesłów przymiotnikowy bierny [imiesłów odnoszący się do przedmiotu czynności, np. czytany, chwalony, zakryty] szenvedő melléknévi igenév imiesłów przymiotnikowy czynny [imiesłów odnoszący się do wykonawcy czynności, np. czytający, jadący] cselekvő melléknévi igenév imiesłów teraźniejszy czynny jelen idejű cselekvő melléknévi igenév imiesłów przysłówkowy határozói igenév (amit az újlatin nyelvekben a főnévi igenév egyik formáját jelölő latin szó alapján gerundium névvel is jelölnek) [az ige egyik személytelen alakja a főnévi és a melléknévi igenév mellett, amely a mondatban általában valamilyen határozói szerepet tölt be. A magyarban a végződése -va, -ve vagy -ván, - vén; más nyelvekben több különböző alakban és funkcióban is előfordulhat. A magyarban a -va, -ve képzővel képezzük, például: A számítógépbe a billentyűzetet használva tudunk írni., amit úgy is mondhatnánk: A számítógépbe úgy tudunk írni, hogy a billentyűzetet használjuk., de ez hosszabb és célszerűtlenebb. Alapvetően az úgy, hogy típusú mellékmondatok rövidítésére szolgál.] imiesłów przysłówkowy uprzedni [1. nazywa czynność wcześniejszą od tej wyrażanej przez orzeczenie; tworzony jest tylko od czasowników dokonanych za pomocą końcówki: "-wszy", "-łszy", np. zrobiwszy, poszedłszy; 2. imiesłów oznaczający czynność wcześniejszą w stosunku do tej, którą wyraża orzeczenie zdania, np. przeczytawszy,

29 2085 zjadłszy] előidejű határozói igenév ( -ván, - vén; el- v. átolvasván) imiesłów przysłówkowy współczesny [1. informuje o czynności odbywającej się jednocześnie z czynnością wyrażoną czasownikiem; tworzony jest tylko od czasowników niedokonanych za pomocą zakończenia "-ąc", np. czytając, wołając, idąc; 2. imiesłów wyrażający czynność jednoczesną z czynnością orzeczenia zdania, np. chodząc; 3. bezosobowa forma czasownika wyrażająca czynność trwającą równocześnie z inną czynnością. W języku polskim końcówką takiego imiesłowu jest -ąc (np. robiąc, pisząc, jedząc).] jelenidejű határozói igenév (-va, -ve) imię (imiona) [1. osobiste, nierodowe miano człowieka; 2. nazwa, nazwisko; 3. honor, reputacja; 4. każdy wyraz odmieniający się przez przypadki; 5. według pojęć starożytnych nie tylko wyróżnia człowieka od innych, lecz określając go, stanowi istotną część składową jego osobowości. Stąd to, co nie ma imienia, nie istnieje, a człowiek bez imienia jest bez znaczenia. Uważano, że imię odpowiada istocie człowieka lub jego przymiotom (nomem - omen). W zastosowaniu do Boga, imię jest synonimem chwały i potęgi Bożej.] név, utónév, keresztnév, személynév (jak ci na imię: hogy hívnak, mi a neved?; w imieniu : nevében); egyéni név; (nyelvtan) névszó; hírnév imię często spotykane gyakori név imię: Andrzej név: András imię Boga [Wiemy, że w oryginalnym tekście hebrajskim Biblii nie było samogłosek. Wiemy też, że Imię Boże nie było przez Żydów wymawiane przez wieki, więc w tekście Biblii pozostał tylko milczący tetragram YHWH. Jakie samogłoski wstawiano pomiędzy te cztery tajemnicze litery i jak w tym wypadku wyglądała wymowa Imienia Boga w pełnym brzmieniu wraz z samogłoskami? Koncepcje są różne. Jednak najprawdopodobniej wymawiano to imię jako Jahwe. "Transkrypcje greckie, m. in. w pismach Klemensa Aleksandryjskiego (+215) i Teodoreta z Cyru (+458) potwierdzają, że spółgłoski te czytano: Jahwe" (J Synowiec, Mojżesz i jego religia, Kraków 1996, str. 66).] Isten neve (Jahve v. Jehova) [1. Az ÓSz-ben Isten, aki egy és egyetlen, különféle neveken szerepel: El, Elohim, Saddáj, de Izr. Istenének tulajdonneve Jahve. A Kiv 3,13 szerint Isten kinyilatkoztatta Mózesnek a nevét, s ezzel a hatalmát és Izr. népe iránti hűségét is. Így ~ központi helyre került Izr. vallási életében. Izr. fiai Isten nevében, azaz Jahvét nevén szólítva imádkoztak, esküdtek, mondtak áldást v. átkot, s így harcoltak, így győztek is (Ter 4,26; 13,4 stb.; 1Sám 17,45; 20,42; 2Sám 6,18; 2Kir 2,24; Zsolt 20,6.8). 2. Az ÚSz-ben az ~ a magát kinyilatkoztató Istent jelöli. Így Mt 6,9: szenteltessék meg a te neved jelentése: 'mindenütt ismerjék el végtelen fölségedet és tökéletességedet' (vö. Iz 29,23; 48,11; Ez 36,23; 39,7; vö. Lk 1,49). 3. A hívő ker. számára ~ mindennek alfája és omegája: Isten nevében kezdi és végzi minden imádságát és tevékenységét. ~ a Szentháromság neve is: Az Atya, a Fiú és a Szentlélek neve, amint ezt a keresztvetés és az áldás kifejezi.] imię chrzestne keresztnév imię firmy cég neve imię i nazwisko keresztnév (utónév) és vezetéknév; vezeték- és keresztnév Imię i nazwisko: Pan Henryk Zwolski; Pani Anna Zwolska; Państwo Anna i Henryk Zwolscy Keresztnév és vezetéknév imię i nazwisko matki anyja neve imię i nazwisko panieńskie żony felesége leánykori neve imię i nazwisko ojca apja neve imię matki anyja neve (an. n.) imię męskie férfinév imię modne divatos név imię mojego kolegi już znasz z ostatniego mojego listu a kollégám nevét már ismered a legutóbbi levelemből imię ojca apja utóneve imię pieszczotliwe becenév imię popularne népszerű név imię pospolite [zob. rzeczownik pospolity] köznév imię rzadkie ritka név imię własne [zob. rzeczownik własny] tulajdonnév imię zdrobniałe becenév imię żeńskie női név imigracja [1. napływ ludności obcej do jakiegoś kraju w celu osiedlenia się w nim; 2. ludność cudzoziemska osiadła w jakimś kraju] (lat.) immigráció; bevándolás, betelepedés, beköltözés imigracja siły roboczej munkaerő-bevándorlás imigracyjny, -a, -e [dotyczący imigracji] immigrációs; bevándorló, bevándorlási, betelepülési imigrant [osoba, która przybyła zza granicy do innego kraju w celu osiedlenia się], imigrantka immigráns; bevándorló, betelepülő (ffi/nő)

30 2086 imigrować [urzędowo: przybyć, przybywać do obcego kraju, aby się w nim osiedlić] immigrálni, bevándorolni imigrować do kraju egy országba bevándorolni imigrowanie immigráció; bevándorlás, betelepülés imiona [1. osobiste, nierodowe miano człowieka używane obok nazwiska; 2. nazwa; nazwisko; 3. przenośnie: sława, rozgłos, honor, reputacja; 4. w językoznawstwie: każdy wyraz odmieniający się przez przypadki] személynevek, utónevek imiona i daty urodzenia dzieci gyerekeinek keresztneve és születési ideje imiona własne piszą się dużą literą a tulajdonneveket nagybetűvel írják v. kell írni imionisko csúfnév, gúnynév imisja [1. wprowadzanie zanieczyszczeń przemysłowych do atmosfery; 2. med. wprowadzenie członka do pochwy] imisszió; a kibocsátás során a környezeti levegőbe került gázok és aeroszol részecskék koncentrációja; légszennyezettség mértéke; [(orv.) a hímvesszőbe bevezetése a hüvelybe] imitacja [1. rzecz naśladująca inną rzecz; 2. zob. imitatorstwo; 3. technika kompozytorska stosowana w utworach polifonicznych; 4. rzecz naśladująca inną; zwykle tańsza od oryginału, wykonana z materiału zastępczego gorszej jakości. W modzie bardzo często spotykana i tak np. imitacją skóry jest skaj. Tombak to tzw. sztuczne złoto stosowane czasem w jubilerstwie, równie popularny jest sztuczny jedwab czy sztuczne futra. 5. w zakresie mody to tańsze naśladownictwo] (lat.) imitáció, utánzás, utánzat (naśladownictwo), hamisítvány; (med.) utánzás [imitation], másokról másolt viselkedés imitacja alpaki [Tkanina podszewkowa osplocie płóciennym; wełniana przędza jest używana jako osnowa, a sztuczny jedwab jako wątek.] alpaka utánzat [Vászonkötésű bélésszövet, amely gyapjú lánc-, és viszkózselyem vetülékfonalakból készül.] imitacja brylantu gyémántutánzat, hamis brilliáns v. gyémánt imitacja futra, sztuczne futro [tkane lub dziane tekstylne futro, które ma wygląd prawdziwego futra. Poliakrylonitrylowe włókna lub wełniane są wykorzystywane na okrywę. Okrywa jest tworzona w dwóch wysokościach i różnej grubości włókna (pokryty puchem i sierścią). Futro jest wzorzyste, drukowane w kropki. Jego charakterystyczny wygląd jest osiągnięty poprzez zastosowanie różnych wykończeń, fantazyjne strzyżenie, wirowanie, szczotkowanie lub gofrowanie, nadając efekt prawdziwego futra. Najczęściej bazą jest bawełna lub mieszanka, wzmocniona przez wykończenie lewej strony.] - műszőrme [Magas száltakaróval borított kötött vagy szövött kelme, amely megjelenésében és mintázatában a valódi szőrméhez hasonlít. Az alapkelme anyaga többnyire pamut-, vagy pamut típusú fonal, a száltakaróé poli(akril-nitril) (röviden: akril), ritkábban gyapjú. A száltakarót különböző szálhosszúságú és finomságú szálakból készítik, a valódi szőrméhez hasonlóan, amelyben vannak felszőrök és pehelyszőrök. A száltakaró szálait a kikészítés során műgyantás kezeléssel rögzítik az alapkelméhez. Kikészítéséhez a mintás nyírás, csiszolás, kefélés tartozik, amivel a különböző valódi szőrmefajtákhoz való hasonlóságot igyekeznek elérni.] imitacja skóry bőrutánzat, bőrimitáció imitacyjny, -a, -e [dotyczący imitacji] utánzat-, utánzási imitando (wł., muz.) (ol.) imitando; (zene) utánozva Imitatio Christi Tomasza a Kempis na wiersz francuski (druk. 1656) IMITATIO CHRISTI; Krisztus követése. [Kempeni (Kempis) Tamás híres művének címe.] imitator [1. osoba imitująca kogoś lub coś; też: osoba wykonująca imitacje czegoś; 2. zob. symulator w zn. 1.], imitatorka (lat.) imitátor; utánzó (ffi/nő) imitatorski, -a, -ie imitátori; utánzóimitować [naśladować coś lub kogoś] (lat.) imitálni, utánozni, hamisítani imitować kogo/co imitálni, utánozni vkit/vmit; hamisítani vmit imituje czyjś podpis utánozza vkinek az aláírását imitowanie (lat.) imitálás; utánzás, (zene) a téma megismétlése egy másik szólamban Immaculata Conceptio Beatae Virginis Mariae (łac. Dogmat o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny) - IMMACULATA CONCEPTIO; Szeplőtelen fogantatás. [A r.kat. egyház szerint Jézus anyja, Mária, fogantatásának pillanatától kezdve ment volt az eredendő bűntől.]

31 2087 immanencja [filoz. «pozostawanie wewnątrz czegoś lub niezależność bytowa od czynnika zewnętrznego] (lat.) immanentia; immanencia; 1. tapasztalható, megismerhető, érzékelhető valóság; 2. a transzcendencia ellentéte; 3. bennmaradás; a teremtett világ körén belül maradás. immanentnie immanensen immanentność (lat.) immanencia; benne rejlőség, hozzá tartozóság, természetéből következőség; vminek benne rejlő, hozzá tartozó, természetéből következő volta immanenty, -a, -e (lat.) immanens; benne rejlő, hozzá tartozó, természetéből következő; bennmaradó; bensőleg hozzá tartozó immanentyzm [pogląd w teorii poznania niektórych empirycznych kierunków filozofii sprowadzający doświadczenie do doświadczenia wewnętrznego podmiotu poznającego] immanentizmus, immanencia-bölcselet [bölcseleti irányzat, amely a világot, a létet belső okaival, immanens módon magyarázza meg (a transzcendens okok, főleg Isten kizárásával). - Elsősorban a materialista bölcseletek tekinthetők immanentizmusnak, a sz. mechanikus materializmus és a sz. dialektikus és történelmi materializmus.] Immanuel, Emmanuel [wyraz ten jest pochodzenia hebrajskiego i oznacza 'Bóg z nami', jeden z tytułów Mesjasza] IMMÁNUEL (velünk az Isten) [Egy megígért gyermek neve, akit majd szűz hoz a világra (Ézs 7,14; Mt.1,23), és akinek születésekor elközelít Isten üdvössége. Mik 5,2 ezt a gyermeket Messiásnak mondja. Ez a prófécia Jézus Krisztusnak Mária által való születésében teljesedett be.] immaterialny, -a, -e (lat.) immateriális; anyagtalan, anyag nélküli, az anyagtól független [świat immaterialny: immateriális világ] immatrykulacja [1. wpisanie kogoś w poczet studentów wyższej uczelni; 2. uroczystość przyjęcia nowych studentów na pierwszy rok studiów] (lat.) immakuláció; iktatás, beírás, beíratás, beiratkozás; anyakönyvezés immatrykulacja studentów a diákok beiratkozása v. iktatása immatrykulacyjny, -a, -e immakulációs immatrykulować [zapisać lub zapisywać w poczet studentów szkoły wyższej] (lat.) immatrikulálni; anyakönyvbe (matrikula) bevezetni, beiktatni, beírni, beiratni immatrykulować się [zapisać się na uniwersytet] beiratkozni (egyetemre) immatrykulowanie beiratás, beiktatás; az anyakönyvbe való bejegyzés immatrykulowanie kandydata kandidátusi beiktatás immersja [późn.łac. immersio 'zanurzenie' od (im)mergere 'zanurzać'; astr. zakrycie jednego ciała niebieskiego przez drugie a. wejście w jego cień; fiz. wprowadzenie cieczy (zwł. olejku cedrowego) między obiektyw mikroskopu a. oglądany preparat dla uwyraźnienia obrazu.] (lat.) immersio; bemerítés (keresztelésnél); bemerítés (anyagé) immersyjny, -a, -e (obiektyw) bemerített imminentny, -a, -e (lat.) imminens; közvetlenül fenyegető (veszély); égetően sürgős, halasztást nem tűrő (intézkedés) immobilny, -a, -e [1. nieruchomy lub mało ruchliwy; 2. mało aktywny] (lat.) immobil, immobilis; mozdulatlan, mozdíthatatlan; (kereskedelem) készpénzfizetésre nem képes (vállalat); nem folyósítható, pénzzé nem tehető (összeg) immoralność (lat.) immoralitás; mindennemű erkölcsi szabály tagadása; erkölcstelenség; tisztességtelenség immoralny, -a, -e [niezwiązany z jakimikolwiek normami moralnymi lub sprzeczny z nimi] (lat.) immorális; erkölcstelen, tisztességtelen immortalny, -a, -e (niemortalny) (lat.) immortális; halhatatlan immunitet [1. przywilej chroniący osoby pełniące określone funkcje przed pociągnięciem do odpowiedzialności sądowej; 2. w średniowieczu: przekazanie feudałowi władzy sądowniczej w jego dobrach oraz odstąpienie mu świadczeń pobieranych poprzednio z tych dóbr przez panującego] (lat.) immunitás (immunitas); (jog) mentesség vmi alól, sérthetetlenség, mentelmi jog, kiváltságos helyzet vmely jogszabály terén; (orvosi) védettség; öröklött v. szerzett közömbösség egyes betegségekkel v. mérgekkel szemben; veleszületett vagy szerzett védettség fertőző betegségekkel szemben immunitet dyplomatyczny [szczególne uprawnienia przysługujące przedstawicielom obcych państw] diplomáciai sérthetetlenség immunitet podatkowy adómentesség immunitet poselski a küldött mentelmi joga; parlamenti mentelmi jog; immunitás immunitetowy, -a, -e immunitásimmunizacja [uodpornienie organizmu na działanie czynników chorobotwórczych], immunizowanie (orvosi) immunizálás, immunizáció; a fertőző betegségekkel

32 2088 szembeni védetté (immunissá) tétel védőoltások segítségével immunizacja bierna [uodpornienie organizmu przez wstrzyknięcie surowicy odpornościowej] - immunizacja czynna [wytworzenie przez ustrój przeciwciał odpornościowych] - immunizacyjny, -a, -e immunizációs immunizować [uodporniać, zwiększać odporność immunologiczną organizmu na działanie czynników chorobotwórczych] (orvosi) immunizálni, védetté tenni; immunizálni, betegségekkel szemben ellenállóvá tenni immunologia [nauka o sposobach reagowania organizmów na działanie czynników chorobotwórczych] immunológia (immunologia) [1. a biológia és alkalmazott területei (például orvostudomány, állatorvostudomány) gyorsan fejlődő, rendkívül kiterjedt hatású ága. Az immunológia orvosi értelemben nagyszámú emberi és állati betegség eredetével és gyógyításával foglalkozó tudomány. 2. a kórokozóval szembeni védekezéssel, az aktív és passzív immunizálással, oltóanyagok kutatásával foglalkozó tudományág] immunologiczny, -a, -e immunológiai immunologicznie immunológiailag immunolog immunológus immunologia transplantologiczna [dział immunologii dotyczący przeszczepów tkanek i narządów] transzplantológiai immunológia immunsuppressio (ang.) immunszuppresszió (immunsuppressio) [1. A szervezet immunválaszának csökkentése egy külső beavatkozással szemben, melyet gyógyszerekkel és egyéb módszerekkel idéznek elő.2. olyan gyógyszer alkalmazása, mely gyengíti vagy befolyásolja a szervezet immunrendszerét, hatással van a fertőzésekkel és betegségekkel szembeni védekezésre. 3. Szövetátültetés során a befogadó szervezet védekezésének csökkentése az adó szerv (adó szövet) testidegen részeivel szemben, különböző beavatkozásokkal.] impas [1. sytuacja bez wyjścia; 2. sytuacja, w której nie można kontynuować (posuwać naprzód; rozwijać) działania (pracy, twórczości; rokowań) bez nowych impulsów (środków, sił; pomysłów; ustępstw); przen. ślepa uliczka; bicie młodszą z posiadanych kart w przewidywaniu, że przeciwnik nie ma czym jej przebić. 3. w brydżu: próba zmuszenia przeciwnika do bicia zagranej karty w celu przebicia kartą wyższą] (karty) impassz, vki a kezében levő hiányos sorozat alacsonyabb tagjával üt (azt remélve, hogy a hiányzó lap előtte van); holtpont, pangás, zsákutca; (átv.) helyzet v. állapot, amelyből nincs kiút impasować [(w kartach) fr. impasse 'ślepa uliczka; położenie bez wyjścia; impas (w kartach)'; im- zob. in- 1; passer 'przejść, przejechać; minąć' od łac. passus] (kártya) impasszolni; impaszt adni impedancja [1. moduł impedancji, opór całkowity, zawada, zawadność (ozn. Z) wielkość opisująca elementy w obwodach prądu przemiennego. 2. fiz. opór pozorny (układów elektr., akustycznych, mech.)] (lat.) impedencia; (villamosság) a váltakozó áramú vezető látszólagos ellenállása [frekvenciafüggő, váltakozó áramú ellenállás. Komplex jelenség: ellenállás, kapacitás és induktivitás ötvözete. A különféle készüléktípusok be- és kimenő impedanciáját szabványok rögzítik.] impedancja (oporność zespolona) falowa hullámellenállás, jellemző impedencia impedancja (oporność zespolona) sprzężona konjugált komplex impedencia impedancja akustyczna akusztikai impedencia (Z a ); a felületegységre vonatkoztatott akusztikai hullámimpedencia impedancja akustyczna falowa, akustyczna oporność zespolona falowa hanghullámellenállás, jellemző akusztikai impedencia N s/m 5 ) impedancja anteny [ma znaczenie przy dopasowaniu anteny do linii zasilającej. Impedancja anteny zwykle zawiera się w granicach od kilku do kilkuset omów. Impedancja anteny zależy od jej parametrów konstrukcyjnych: długości i średnicy przewodu, z którego jest wykonana antena, jak również od odległości wzajemnych i wymiarów elementów anteny (jeżeli antena jest wieloelementowa). Parametry te wpływają również na właściwości kierunkowe i częstotliwościowe anteny. Manipulowanie tymi czynnikami umożliwia zaprojektowanie anteny na pożądaną wartość impedancji i pozostałych parametrów anteny. Produkowane anteny odbiorcze TV mają impedancję 75 lub 300, ponieważ kable stosowane do budowy linii zasilających te anteny mają takie impedancje falowe. O kierunkowości anteny i szerokości jej pasma przenoszenia decyduje (oprócz czynników wpływających na impedancję): usytuowanie anteny w przestrzeni, wzajemne usytuowanie elementów anteny

33 2089 względem siebie oraz sposób zasilania elementów czynnych anteny (wibratorów), tzn., czy zasilanie jest współfazowe (synfazowe) czy przeciwfazowe.] antennaellenállás [az antennának az antennacsatlakozóra vonatkoztatott névleges impedanciája. Rádióvevőkön ez az érték 75 ohm (asszimetrikus) vagy 300 ohm (szimmetrikus)] impedancja bezwładnościowa tömegimpedencia impedancja charakterystyczna hullámellenállás, térimpedencia impedancja elektryczna przetwornika obciążonego névleges terhelő impedencia impedancja elektryczna przetwornika unieruchomionego végtelen impedenciával terhelt átalakító impedancja falowa hullámellenállás, térimpedencia impedancja falowa (charakterystyczna) helyettesítő impedencia impedancja łańcuchowa hullámimpedencia impedancja łańcuchowa akustyczna akusztikai hullámimpedencia (Z = p/v; N s/m 3 ); hanghullám-impedencia (Z s ) [valamely hanghordozóközeg egy pontjában vett hanghullám-impedencia egyenlő azon pontban mért hangnyomás és részecskesebesség komplex arányával] impedancja obciążenia (na końcówkach wyjściowych) lezáróimpedencia impedancja obciążenia (zewnętrzna) terhelő impedencia, terhelőimpedencia [az az impedencia, amellyel az erősítő kimeneti kapcsai le vannak zárva] impedancja promieniowania sugárzási impedancia impedancja rozproszenia szórási impedencia impedancja ruchowa mozgási impedencia impedancja ściany falimpedencia impedancja skupiona ponimpedencia impedancja szeregowa soros impedencia impedancja układu stłumionego csillapítási impedencia impedancja upływu levezető impedencia impedancja w stanie zwarcia <końcówek wyjściowych> rövidzár impedencia impedancja wejściowa meghajtó pontimpedencia impedancja wejściowa [Z we, w modelu układu elektronicznego jako czwórnika, to stosunek napięcia wejściowego do prądu wejściowego układu, liczony przy wyłączonych autonomicznych źródłach napięciowych i prądowych, wyrażony w omach.] bemeneti impedancia [az erősítő bemenetének komplex (frekvenciától függő) ellenállása, amelyet csatakozáskor figyelembe kell venni, mert ez terheli a forrás kimenetét.] impedancja wejściowa w stanie zwarcia końcówek wyjściowych (czwórnika, przetwornika) rövidzárimpedencia impedancja własna sajátimpedencia impedancja wzajemna kölcsönös (csatolási) impedencia impedancja wzajemna (czwórnika) csatolt impedencia impedancja znormalizowana normalizált impedencia impedancja źródła forrásimpedencia (annak a feszültségforrásnak a kimeneti impedenciája, amely az erősítő részére a hangfrekvenciás jelet szolgáltatja. A generátor belső ellenállásának komplex értéke.) impedimenta, impedymenta [1. fr. impédance 'jw.' i łac. impedimentum 'przeszkoda, tama' od impedire 'hamować; uwikłać'; im- zob. in- 2; -pedire od pes dpn. pedisprawn. przeszkody w zawarciu małżeństwa; 2. przeszkody uniemożliwiające zawarcie związku małżeńskiego lub unieważniające małżeństwo] (lat.) impedimentum; akadály (przeszkoda) imperator [1. w starożytnym Rzymie: początkowo określenie dowódcy wojsk; w okresie republiki: tytuł zwycięskiego wodza; od czasów Augusta: tytuł cesarza rzymskiego; 2. w czasach nowożytnych: dziedziczny tytuł panującego w niektórych monarchiach] (lat.) imperátor; ókori római hadvezér; parancsoló, uralkodó; császár imperatorowa [tytuł cesarzowej rosyjskiej] császárné; cárné imperatorski, -a, -ie uralkodói; császári imperatyw [nakaz, norma moralna] (lat.) imperatívus; parancsoló követelmény; szükségszerűség; parancs; (nyelvtan) felszólító mód, parancsoló mód imperatyw ekonomiczny gazdasági követelmény v. szükségszerűség imperatyw hedonistyczny hedonisztikus imperatyw instytucjonalny intézményi követelmény imperatyw kategoryczny [w etyce Kanta: nakaz moralny zobowiązujący do przyjęcia tylko takich zasad postępowania, jakie w każdej chwili mogłyby się stać normami powszechnymi] (lat.) kategórikus imperatívus; határozott, feltételhez nem kötött parancs (Kant: akaratunkat az erkölcsi

34 2090 törvény irányítja s ennek feltétlen parancsa szerint kell eljárnunk. Cselekedjél úgy, hogy akaratod elve az egyetemes törvényhozás elvéül szolgálhasson. ) imperatyw naród polityczny nemzetpolitikai imperatívusz imperatywność szükségszerűség, kényszerűség, elkerülhetetlenség imperatywny, -a, -e [1. rozkazujący, nakazujący; 2. stanowiący nieodpartą konieczność] imperatív; parancsoló (hang), szükségszerű, kényszerű, elkerülhetetlen imperatiwus, imperativus [1. zob. tryb rozkazujący; 2. czasownik w trybie rozkazującym] (gram) parancsoló v. felszólító mód (imperativus) imperfektum, [wym. imperfektum] [czas przeszły niedokonany; też: czasownik w formie tego czasu] (latin) imperfectum; perfektum; bevégezetlen, befejezetlen, (igeidő) félmúlt imperialista (lat.) imperialista; az imperializmus híve, az imperializmus politikáját folytató személy imperialistycznie imperialista módon, imperialisztikusan imperialistyczny, -a, -e [dotyczący imperializmu, związany z imperializmem] (lat.) imperialista, imperialisztikus; az imperializmus alapján álló imperialistyczna polityka agresywna imperialista támadópolitika imperializm [polityka zagraniczna państwa polegająca na podbojach kolonialnych lub dążeniu do podporządkowania sobie innych krajów] (lat.) imperializmus; 1. a kapitalizmus legfelső és utolsó szakasza, amelybe a XIX. század végén és a XX. század elején lépett; a nemzetközi moponoltőke kialakulása, gazdasági és politikai hatalma, kísérletek a világnak háborúk útján történő újrafelosztására, de ugyanakkor a proletárforradalmak jellemzik; 2. hódító, gyarmatosító külpolitika; 3. világuralmi törekvés hódításra irányuló politika; (átv.) cezarismus, katonai erőre támaszkodó császári hatalminrendszer imperializm dolara dollárimperializmus imperialny, -a, -e imperialista; világuralmi; nagyhatalmi, hódító imperiał [złota moneta w Rosji carskiej] imperiál (régi orosz aranypénz, papírnagyság; kocsitető; tetőülések) Imperitiam culpae adnumeramus. - A hozzánemértés a vétséghez sorolható. imperium [1. potężne państwo podporządkowujące sobie inne kraje; 2. potężne przedsiębiorstwo o ogromnym zasięgu; 3. w starożytnym Rzymie: najwyższa władza cywilna i wojskowa przysługująca w okresie republiki konsulom, później cesarzom; 4. państwo rzymskie wraz z podbitymi krajami; 5. określony prawem zakres władzy decyzyjnej organów państwowych] (lat.) imperium; birodalom v. világbirodalom; idegen népeket elnyomó és kizsákmányoló nagy kiterjedésű állam; (idegen) uralom, államhatalom; főhatalom [fogalma az ókori Római Birodalomban a főbb tisztségviselőkre (curulis magistratusra vagy promagistratusra) ruházott nagyobb hatalmat ( főhatalmat ) jelölte. Aki imperiummal rendelkezett, az elvitathatatlan és támadhatatlan joggal viselte hivatalát, feltéve hogy imperiuma mértékének megfelelően és a rá vonatkozó törvények szerint járt el. Az imperiumot a lex curiata alapján adományozták és csak egy évre szólt. Meghosszabbítását a kormányzók esetében a senatusnak és/vagy az egész népnek kellett jóváhagynia. Az imperiumot a fascest vívő lictorok száma fejezte ki. Minél nagyobb volt az imperium, annál több lictor járt a viselőjének. Az imperiummal a város megszentelt határán (pomerium) kívül a halálos büntetés kiszabásának joga is járt. Ezt fejezte ki, hogy a fascesben csak a határon kívül volt benne a bárd, belül lépve azt eltávolították. Róma egészének állami hatalmát az Imperium Romanum ( római hatalom, azaz Római Birodalom ) kifejezéssel jelölték.] Imperium rzymskie (łac. Imperium Romanum - "władza rzymska") (hist.) IMPERIUM ROMANUM; Az ókori Római Birodalom [Róma egészének állami hatalmát az Imperium Romanum ( római hatalom, azaz Római Birodalom ) kifejezéssel jelölték.] Imperitia culpae adnumeratur [1. brak doświadczenia zalicza się do winy; 2. Brak umiejęntości zalicza się do winy] (lat.) Imperitia culpae adnumeratur; (Gai. D. 50, 17, 132.) A mesterségbeli járatlanság gondatlanságnak számít;.a tudatlanság vétek; a tudatlanság bűn [1. Ignorantia cuique nocet imperitia culpae adnumeratur; 2. A tudás hatalom, a tudatlanság vétek] impertynencja [obraźliwe zachowanie się wobec kogoś] (lat.) impertinencia, szemtelenség, arcátlanság, pimaszság impertynencki, -a, -ie (lat.) impertinens; nyegle, szemtelen, pimasz, arcátlan, illetlen impertynencko impertinensen; szemtelenül, pimaszul

35 2091 impertynent [osoba zachowująca się wobec kogoś arogancko, obraźliwie] (lat.) impertinens ember v. alak; (szemtelen) pimasz impertynentka [kobieta arogancka, zuchwała, znieważająca innych] impertinens perszona v. nő impet [1. siła rozpędu, rozmachu; 2. szybkość i rozmach w działaniu] nekilendülés, nekirugaszkodás, nekiiramodás; (kirobbanó) lendület; hevesség, hév, erő, felindulás impet kuli a lövedék ereje v. energiája impet wiatru a szél ereje impet wody a víz ereje v. sodra impetuoso (wym. impetuozo), impertuoso = (wł., muz.) burzliwie, gwałtownie, z impetem, agresywnie; określenie wykonawcze (ol.) impertuoso; impetuoso; impetuosamente, zenei kifejezés, hevesen, zajosan, rohamosan; (zene) szenvedélyesen (adandó elő); hevesen, felszökőn (Chopin) impetycznie hevesen, lendületesen, erőteljesen impet [łac. impetus 'atak, napaść; impet' od impetere 'atakować'; siła rozpędu, rozmachu] a lendület ereje impetyczny, -a, -e [przest. popędliwy, porywczy, gwałtowny, wybuchowy, impulsywny] lendületes, erőteljes, heves, hirtelen, féktelen impetyczny charakter féktelen jellem impetyk [1. osoba gwałtowna, wybuchowa; 2. raptus, pasjonat, człowiek] féktelen, heves ember implantacja [1. zob. wszczepienie; 2. zagnieżdżenie się zapłodnionego jaja ssaków w nabłonku macicy] (lat.) implantáció; (orvosi) implantáció, idegen szövet beültetése a szervezetbe implantacja jonów [wprowadzenie jonów do ciała stałego dzięki uzyskanej przez nie dużej energii kinetycznej] ionbeültetés, ionimplantáció [Ionok bejuttatása félvezetőkbe, ionbombázás segítségével. Az ionok adalékanyag atomok (szilícium esetén bór-, ill. foszforatomok), melyek a beépülés következtében a kristály jól meghatározható részein n-, ill. p-típusú részeket hoznak létre. Így készíthetők diódák, tranzisztorok stb. Az ionbeültetés előnye a hagyományos tranzisztortechnológiai eljárásokkal (ötvözés, diffúzió) szemben, hogy igen kis méretek, és igen kis mélységekbe bevitt adalékolások érhetők el, a hagyományostól eltérő eloszlással. Hátránya a nehézkes, bonyolult technológia, ezért jelenleg inkább még csak laboratóriumi körülmények között alkalmazzák.] implantować (orvosi) implantálni implementacja (łac.ang. implementation; wdrożenie, przystosowanie, realizacja,) (ang. implementation) implementáció [Egy algoritmus, architektúra, szabvány, modell, specifikáció vagy egyéb terv konkrét megvalósítása. Az implementáció a számítástechnikában egy technikai specifikáció vagy algoritmus program, program komponens vagy más módon történő megvalósulása] implicite [ciemno, niewyraźnie, pośrednio] (lat.) impicite; beleértve; belefoglalva, ki nem fejtve implikacja [1. następstwo, konsekwencja; 2. log. zdanie złożone zbudowane według schematu: jeżeli..., to..]. (lat.) implikáció; következmény, konzekvencia; belekeveredés, belebonyolódás; belekeverés implikacyjny, -a, -e implikációs implikować [1. przypisywać komuś jakieś cechy; 2. pociągać za sobą; 3. implikować się - wynikać z siebie wzajemnie] implikálni; belekeverni implikować się [wynikać z siebie nawzajem] implikálódni; belekeveredni, belebonyolódni implozja [1. gwałtowne zgniecenie naczynia próżniowego spowodowane ciśnieniem powietrza z zewnątrz; 2. gwałtowne skupienie fragmentów materiału rozszczepialnego w jedną całość o masie przekraczającej masę krytyczną; 3. początkowy moment artykulacji spółgłosek zwartych] imlózió; (nyelvtan) a zárral képzett mássalhangzók képzésekor a záralkotás első mozzanata: a zár megalkotása impluvium [basen na wodę deszczową w posadzce atrium wpadającą przez compluvium. Zajmował centralne miejsce i był najważniejszym elementem architektonicznym tego pomieszczenia. Wykładano go mozaiką, marmurem. W późniejszych czasach montowano w nim fontannę. Wodę z impluvium często odprowadzano rurami do cysterny w podziemiach domu (była wykorzystywana np. do celów higieny osobistej).] - (lat.) impluvium [az ős-római lakóházak atriumának tetőzetében födetlenül hagyott nyilás; az itt beesett esővizet az atrium padozatának közepében alkalmazott medence - a compluvium - fogta föl] imponderabilia [1. rzeczy nieuchwytne i niedające się dokładnie zmierzyć lub obliczyć, mogące jednak wywierać wpływ na jakieś sprawy; 2. rzeczy nieuchwytne, nie dające się zważyć, zmierzyć, dokładnie określić, mogące jednak oddziaływać, mieć znaczenie, wpływ] (lat.)

36 2092 imponderabiliák; megfoghatatlan, ténylegesen le nem mérhető, nem érzékelhető dolgok, hatások, tényezők; végtelenül finom különbségek; meg nem mérhető, hipotetikus anyagok imponować [wzbudzać podziw, szacunek, olśniewać] + R. (lat.) imponálni; tetszeni, imponálni (vkinek), tiszteletet v. elismerést v. csodálatot kelteni; hatást gyakorolni vkire; megnyerni (vkinek) a tetszését; tekintélye, súlya van imponować komu czym tiszteletet kelteni vmivel vkiben; imponálni vkinek vmivel imponować wiedzą tudással tiszteletet kelteni imponował mu posiadaniem prawdziwego zegarka imponált neki, hogy igazi órája van imponująco impozánsan, imponáló módon, nagyszerűen, elragadóan, elismerést keltően imponujący, -a, -e [budzący podziw, szacunek] (lat.) imponáló, impozáns, tekintélyes; tiszteletet keltő, tiszteletre méltó; nagyszerű; feltűnő, nagyhatású; nagyszerű, pompás, fényes imponujący pochód impozáns felvonulás import, importacja [1. kupowanie za granicą towarów lub usług i sprowadzanie ich do własnego kraju; 2. towary przywiezione z zagranicy; 3. inform. umieszczenie w danej aplikacji tekstu, rysunku itp. stworzonego za pomocą innej aplikacji; 4. przywóz z zagranicy towarów, kapitałów, usług] (lat.) import; behozatal, árubehozatal, bevitel import bezcłowy vámmentes import import bezpośredni közvetlen import import inwestycyjny beruházási import import kooperacyjny kooperációs import import niewidoczny láthatatlan import import pośredni közvetett import import produkcyjny termelési import import uzupełniający kiegészítő import import wyłączny kizárólagos import importer [osoba, przedsiębiorstwo, państwo, które importuje] (lat. fr.) importőr; külföldi áru behozatalával foglalkozó személy v. kereskeelmi szervezet importochłonność [ilość środków importowanych potrzebnych do produkcji jakiegoś wyrobu; też: udział importu w finalnej produkcji krajowej] importigényesség importować [w ekonomii: sprowadzić, sprowadzać towary z zagranicy, aby wykorzystywać je (sprzedawać) na rynku własnego kraju] (lat.) importálni, (külföldről) behozni, bevinni importować coś importálni vmit importowany, -a, -e importált, importimportowy, -a, -e import-, importált; behozatali-, külföldről behozott importowy artykuł behozatali cikk importowy produkt importtermék Impossibilium nulla obligatio est (D ), znane też w wersji Ad impossibilia nemo obligatur (łac. nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych) [1. zobowiązanie do wykonania świadczenia niemożliwego jest nieważne; 2. rzymska paremia prawnicza, która stała się podwaliną jednej z podstawowych zasad praworządności i koncepcji tzw. wewnętrznej moralności prawa, a która oznacza, iż dobre prawo nie wymaga rzeczy niemożliwych od jego adresata. Nie powinien istnieć konflikt między chęcią spełniania obowiązku postępowania zgodnie z normami prawnymi, a rzeczywistą niemożliwością jego realizacji. Paremia ta odnosi się głównie do stosunków zobowiązaniowych, pod postacią niemożliwości świadczenia. 3. nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych; 3. Zobowiązanie do (świadczenia) niemożliwego jest nieważne.] (lat.) Impossibilium nulla obligatio est. = lehetetlenre senki sem kötelezhető; lehetetlenségekre nézve semmi kötelezettség sincs; ami lehetetlen, azt nem kell teljesíteni; [Celsus római jogásztól származik. Használják így is: Ad impossibilia nemo tenetur (vagy obligatur)] impost(a), nasadnik, [wł. imposta 'jw.' (z r.ż. od imposto p.p. od imporre 'nakładać; narzucać'); 1. arch. płyta a. blok kamienny, umieszczone między głowicą podpory (kolumny, filaru) a nasadą sklepienia lub łuku arkady; 2. element w formie płyty lub bloku, stanowiący przejście między głowicą podpory a dźwiganym przez nią elementem (np. łukiem arkady). Impost mógł przybrać formę głowicy i podpora w efekcie otrzymywała podwójną głowicę (tzn. na jedną głowicę nasadzona była druga, zwana nasadnikową). Impost znany był od starożytnego Rzymu, popularny w architekturze bizantyjskiej, rozpowszechniony w czasach renesansu, baroku i klasycyzmu.] boltív-vánkos, boltvánkos

37 2093 impostacja głosu [muz. prawidłowe postawienie głosu] a hang szabályszerű elhelyezése impostor [późn.łac. impostor 'jw.' z łac. impos(i)tus p.p. od imponere 'nałożyć; umieścić; oszukać'; daw. szalbierz, oszust; przywłaszczający sobie cudze nazwisko, godność itd.] (lat.) imposztor; csaló, gazember, hamis ember; (tréf.) kópé, gézengúz, fickó impotencja [1. niezdolność mężczyzny do odbycia stosunku płciowego; 2. niezdolność do działania; 3. łac.impotentia coeundi pol. niemoc płciowa] (lat.) impotencia (impotentia); tehetetlenség, képtelenség; (orvosi) nemi tehetetlenség; nemző lehetetlenség; tehetetlenség; a férfi nemi tehetetlensége - impotentia coeundi [niezdolność dokonania stosunku płciowego] impotentia coeundi; közösülési képtelenség - impotentia erigendi: impotentia erigendi; merevedési képtelenség - niemożność zapłodnienia (impotentia generandi): impotentia generandi; nemzési képtelenség impotent [mężczyzna niezdolny do odbycia stosunku płciowego] (lat.) impotens, (orvosi) közösülésre v. nemzésre képtelen (férfi) IMQ (ang. Intermediate queueing) [to "pośrednie urządzenie kolejkujące" używane w systemie operacyjnym Linux] (informatika) IMQ (ang. Intermediate queueing) impregnacja [1. nasycenie materiału odpowiednimi substancjami w celu konserwacji albo nadania określonej właściwości; 2. przenikanie jakiejś substancji do porów i kanalików innej substancji; 3. moczenie lub nadładanie hydrofobowych środków chemicznych, w celu otrzymania wodoodpornych tkanin.], impregnowanie (lat.) impregnálás; (vegytan) vmilyen anyagnak vegyszerrel való átitatása, telítése; vízhatlanná tevés; (text.) a kelme telítése olyan vegyszerrel, amely vízhatlanná teszi; (papír) impregnálás [A papírfeldolgozás egyik művelete, a papír teljes keresztmetszetének átitatása valamilyen oldattal vagy olvadékkal, ez lehet paraffin, viasz stb. Ez a papírnak új, előnyös tulajdonságokat kölcsönöz.] impregnacja skóry bőrimpregnálás; a bőr impregnálása impregnacyjny, -a, -e impregnálási impregnować [1. nasycać materiał impregnatem w celu konserwacji albo nadania określonych właściwości; 2. nasycać materiał odpowiednią substancją w celu konserwacji albo nadania określonych właściwości; 3. o substancji: przenikać do innej substancji, wypełniać jej pory, kanaliki; 4. o substancji: przenikać do porów, kanalików innej substancji; 5. uodporniać kogoś lub coś na jakieś wpływy] (lat.) impregnálni, vízhatlanítani; átitatni, vízhatlanná tenni impregnowanie papieru [nasycanie lub powlekanie papieru stopioną substancją np. woskiem, parafiną] papír impregnálás impregnowany, -a, -e impregnált, vízhatlan impres (lat.) impresszum, nyomatott (a nyomda jelzése a nyomtatványokon); a kiadásra vonatkozó adatoknak (a megjelenés helye, ideje, kiadó, nyomda stb.) a közlése impresa [1. dewiza na godle; 2. motto, sentencja, maksyma] jelszó, jelmondat, jelige; mottó, jelige, jelmondat; alapgondolat, indíték; szentencia; maxima; szabály, irányelv impresario [1. osoba organizująca koncerty, przedstawienia itp.; 2. organizator występów danego artysty, sportowca] (ol.) impresszárió; hangversenyrendező; vmely művész fellépésének szervezési és gazdasági ügyeit intéző személy; színházi és hangversenyvállalkozó impresario wędrownej trupy teatralnej vándorszíntársulat impresszáriója impresja [1. ulotne wrażenie; 2. nastrojowy utwór muzyczny, opis literacki lub obraz] (lat.) impresszió; benyomás, hatás, (nyomdászat) lenyomat impresje malarskie festői impressziók impresje poetyckie költői impressziók impresjonista [malarz malujący w nurcie impresjonizmu] (fr.-lat.) impresszionista; az impresszionizmust követő művész impresjonistycznie impresszionista módon

38 2094 impresjonistyczny, -a, -e (fr.-lat.) impresszionista; az impresszionizmusra jellemző impresjonizm [1. kierunek w kulturze europejskiej, którego główną zasadą było utrwalanie ulotnych wrażeń artysty; 2. z fr. "impression", nurt w sztuce europejskiej (a później także amarykańskiej), który został zapoczątkowany przez grupę paryskich artystów studiujących w Atelier Gleyère oraz w Académie Suisse w ostatniej ćwierci XIX. wieku] (fr.-lat.) impresszionizmus 1. a XIX. század második felében Franciaországból kiinduló irányzat, amelyet a pillanatnyi benyomások és az egyéni hangulatok és érzések legapróbb árnyalatainak visszaadására való törekvés és a festői hatás keresése jellemez; - 2. francia festőiskola; a megmerevedett műtermi festészet ellenhatásaként a festő a természet pillanatnyi fény-, szín- és levegőbenyomásait rögzíti le, természetesen szabad ég alatt (en pleir air) [a 19. század utolsó harmadának legnagyobb hatású művészeti mozgalma. Az impresszionista stílus nem volt olyan jellemző korstílus, mint a barokk vagy a reneszánsz, hiszen ezek a művészet minden ágára hatottak. Az impresszionizmus leginkább a festészet, a zene és az irodalom, kis mértékben a szobrászat stílusa.] impresyjny, -a, -e [odnoszący się do wrażeń, impresywny] impresszív, jelentős hatást, benyomást keltő impresyjnie impresszíven; impresyjność impresszívitás impresywny, -a, -e [1. impresyjny, wrażeniowy; 2. w odniesieniu do funkcji mowy ludzkiej: polegający na oddziaływaniu na rozmówcę za pomocą znaków językowych] impresszív impreza [1. koncert, zawody sportowe itp. organizowane w celach rozrywkowych; 2. pot. zabawa, spotkanie towarzyskie; 3. pot. przedsięwzięcie, zamysł] rendezvény (összejövetel), előadás; hangversenyrendező vállalat impreza estradowa esztrádműsor impreza kulturalna kultúrrendezvény, kulturális rendezvény, kultúrműsor impreza sportowa sportrendezvény; sportünnepély, sportesemény impreza targowa piaci rendezvény impreza wystawiennicza kiállítási rendezvény imprimatur (wolno drukować) [1. zezwolenie autora lub redakcji na druk dzieła po ostatniej korekcie, 2. formuła drukowana na początku lub na końcu książki o treści religijnej, oznaczająca zezwolenie władzy kościelnej na publikację] (lat.) imprimatúr, imprimatúra (pozwolenie); ( nyomattassék ) nyomási engedély, engedély a kiszedett sajtótermékek kinyomtatására; arrra vonatkozik, hogy a szedés rendben van és a nyomásra a szerző engedélyt ad. ["Nyomtattassék ki" r.kat. nyomtatványokon elmaradhatatlan egyházhatósági engedély] imprinting (ang.) po polsku wdrukowanie, naznaczenie lub wpojenie [to obserwowane u młodych organizmów, występujące w ściśle określonym momencie rozwoju osobniczego (tzw. okres krytyczny czasami trwający ledwie kilka godzin) utrwalenie się (praktycznie nie podlegające modyfikacji) wzorca swojego rodzica, rodzeństwa oraz typowych dla gatunku zachowań. U pewnych gatunków, w okresie krytycznym, każdy poruszający się przedmiot (np. samochodzik ciągnięty na sznurku) lub organizm (lecz o cechach innych niż wrodzony wzorzec drapieżnika) zostanie uznany za matkę i utożsamiony. Jest to odpowiednik tego co u ludzi nazwalibyśmy samoświadomością.] bevésődés (ang.: imprinting) [1. Etológusok által arra a fajspecifikus tanulásra alkalmazott kifejezés, amely az élőlény korai életkorában jelentkezik, és később nem módosítható. Példája, ahogy a kiskacsák megtanulnak egy bizonyos felnőtt állatot (általában az anyjukat) követni a születés utáni órában. Bármilyen tárgyat is kezdenek el követni ebben az időszakban, később is ahhoz fognak ragaszkodni. 2. a pszichológiában illetve az etológiában használt fogalom egy az adott faj számára kritikus periódusban bekövetkező tanulás leírására (ez a fajta tanulás egy bizonyos korban vagy életszakaszban következik be) amely gyors és kétségtelenül független a viselkedés következményeitől. Kezdetben olyan helyzetek leírására használták, amikor az állat vagy az ember

39 2095 ösztönző ingereket tanult meg. Az imprinting a kritikus periódus létezését feltételezi.] impromtu [Impromptu Fis-dur Chopina] (fr.) impromtu; rögtönzött vers; a latin in promptu szóból ered és oly költeményt fejez ki, melyet a költő nem lassu és érett átérzés után, hanem hirtelen egy-egy ötletének engedve, alkot; (zene) egytételű, formákhoz nem kötött, rögtönzött jellegű, legtöbbször mégis dalszerű zenei mű (pl. Chopin, Fantaisie-Impromtu Op. 66); (poetika) hirtelen ötletből született, rögtönzött vers [Önálló zenészeti műforma, mellyel manapság már a hangszeres zene minden fajában lehet találkozni, azonban leginkább mégis a zongorairodalomban, hol Chopin volt a kezdeményezője, s hol ő hozta nagy divatba.] improwizacja [1. wykonywanie czegoś, np. utworu muzycznego, bez przygotowania; też: rzecz tak powstała i wykonana; 2. działania podejmowane bez przygotowania i planu; też: rezultat takich działań, improwizatorstwo] (ol-lat.) improvizáció, improvizálás, rögtönzés; (zene) vmely megadott zenei témának feldolgozása és egyidejű eljátszása, rögtönzése improwizacyjność improvizálás improwizacyjny, -a, -e improvizációs improwizator [autor improwizacji, wykonujący coś (np. utwór muzyczny) bez przygotowania], improwizatorka (lat.) improvizátor; rögtönző (ffi/nő) improwizatorski, -a, -e imprivizátori improwizować (improwizuje) [wykonywać coś, działać bez przygotowania] (ol.) improvizálni, rögtönözni; előkészület nélkül alkotni; hevenyészni improwizowanie improvizálás; rögtönzés, improwizowany, -a, -e [zorganizowany, stworzony naprędce, bez wcześniejszego przygotowania] improvizált, rögtönözött impuls [1. coś, co pobudza do działania; 2. przebieg zmian wielkości fizycznej w ciągu bardzo krótkiego czasu; 3. krótkotrwałe pobudzenie włókna mięśniowego lub nerwowego; 4. jednostka, za pomocą której wyznacza się opłaty za rozmowy telefoniczne] (lat.) impulsus; impulzus; 1. indíték, indítás; hirtelen rövid hatás, lökés, ösztönzés, indítás, lendület, ösztönző erő; inger (bodziec); 2. felbuzdulás, fellobbanás; (fizika) az erőnek és az időnek v. a mozgó test tömegének és sebességének szorzata; csomag impuls akustyczny hangimpulzus impuls dźwiękowy hanghullámcsomag, hangimpulzus Impuls elektromagnetyczny (w skrócie IEM) (ang. electromagnetic pulse - EMP) [w telekomunikacji, fizyce pojęcie oznaczające powstawanie i rozprzestrzenianie się promieniowania elektromagnetycznego o szerokim widmie stosunkowo niskich częstotliwości, krótkim czasem trwania i bardzo dużym natężeniu.] (ang. electromagnetic pulse - EMP) Elektromágneses Impulzus NEMP (ang. Nuclear Electromagnetic Pulse) - impuls powstający podczas wybuchu jądrowego (ang.) Nuclear Electromagnetic Pulse; Nukleáris Elektromágneses Impulzus LEMP (ang. Lightning Electromagnetic Pulse) - impuls powstający podczas wyładowania atmosferycznego (pioruna) - (ang. Lightning Electromagnetic Pulse) villám által keltett elektromágneses impulzus impuls hydrolokatora (hydrolokacyjny) szonárimpulzus, szonárjel impuls udarowy lökésimpulzus impulsowy, -a, -e [związany z impulsem] impulzus-, impulzusos impulsowy miernik echa impulzusvisszhangmérő impulsywnie (lat.) impulzívan, impulzíve; hevesen, lobbanékonyan impulsywność hevesség, impulzív természet, lobbanékonyság impulsywny, -a, -e [1. ulegający impulsom, popędliwy; też: świadczący o takich cechach; 2. zachodzący pod wpływem impulsu] (lat.) impulzív, indulatos, heves, hirtelen természetű, lobbanékony; az első benyomás hatására, hirtelen, alaposabb megfontolás nélkül cselekvő (ember); ösztönző, (műszaki) hajtó, lökő impulsywny charakter izgékony, lobbanékony v. impulzív természet impur [zanieczyszczony, nieczysty] (lat.) impurum; nem tiszta; (ir) fogalmazvány (bruilion) imputacja [przypisanie komuś złych intencji; posądzenie], imputowanie imputálás; (dawno) vminek felrovása, betudása, vkinek tulajdonítás, ráfogás imputować [pomawiać, posądzać o coś] (lat.) imputálni; (dawno) betudni, beszámítani, felróni, vmit vkinek tulajdonítani, ráfogni imputować komuś coś ráfogni vkire vmit; imputálni v. beszámítani, tulajdonítani vkinek vmit; vkinek a terhére róni vmit

40 2096 In [symbol pierwiastka chemicznego ind] In (az indium vegyjele) in (jin) (kínai klasszikus filozófia) női jegyek (házias, a cselekvőképtelen, a szervezetlen) in- [I pierwszy człon wyrazów złożonych, przyjmujący postać il- przed spółgłoską l, im- przed p, b, m oraz ir- przed r, mający znaczenie: w (w czym, w co), wewnątrz, do, ku, na; II pierwszy człon wyrazów złożonych, przyjmujący postać il- przed spółgłoską l, im- przed p, b, m oraz irprzed r, mający znaczenie: nie] (lat.) in-; -ban, -ben, -ba, -be; benne in absentia [podczas nieobecności] (lat.) in absentia; távollétében in abstracto [wym. in abstrakto] [w ogólności] (lat.) in abstracto; elvontan, elvonva, elvont értelemben; minden mástól függetlenül; elméletben (w teorii) In aequali iure melior est conditio possidentis [przy równym prawie (do rzeczy) lepsza jest pozycja posiadającego] (lat.) In aequali iure melior est conditio possidentis; (Jogi axióma) = Egyenlő feltételek mellett jobb a birtokon belüli helyzete. in aeternum [wym. in eternum] [na zawsze] (lat.) in aeternum; végleg, örökre In alternativis debitoris est electio et sufficit alterum adimpleri. (lat.) In alternativis debitoris est electio et sufficit alterum adimpleri. (Reg. Iur. 70.) = Több alternatív kötelezettségnél elég az egyik teljesítése. In ambigua voce 1egis ea potius accipienda est significatio, quae vitio caret [przy dwuznaczności sformułowania ustawy należy przyjąć to znaczenie, które pozwala uniknąć błędu i niedorzeczności.] (lat.) In ambigua voce 1egis ea potius accipienda est significatio, quae vitio caret; a törvény megfogalmazásának kétértelműsége esetén el kell fogadni azt a jelentést, amely elkerüli a a hibát és az értelmetlenséget; a törvény nem egyértelmű megfogalmazása esetén a hibátlan és világos jelentést kell elfogadni in anima vili [o doświadczeniach naukowych: przeprowadzany na zwierzętach] (lat.) in anima vili; értéktelen lényen, jelentéktelen alanyon [ in anima vili : azaz, hogy in carne vili (hitvány párában, olcsó húsban)] In argumentum trahi nequeunt, quae propter necessitatem aliquando sunt concessa. (Reg. Iur. 78.) = A szükségből adott engedmény precedensül nem szolgálhat.; (Paul. D. 50, 17, 162.) Amit szükségből fogadtak el, azt nem; lehet érvként felhozni in blanco [wym. in blanko] [wł. (firma) in bianco '(podpis) in blanco'; in 'w; na'; bianco 'biały kolor, białe miejsce, biel'. 1. o wekslach, formularzach itp.: niewypełniony, zawierający tylko podpis wystawcy; 2. nie wypełniony (formularz, weksel, pełnomocnictwo itp.);] biankó; üres, kitöltetlen okmány in brevi [w niewielu słowach, wkrótce] in brevi; rövidesen, hamarosan; röviden, rövid idő alatt in camera [wym. in kamera] [o rozprawie sądowej: przy drzwiach zamkniętych] (lat.) in camera; zárt ajtók mellett in concreto [w określonej sytuacji, w określonym wypadku] - (lat.) in concreto; a valóságban, a gyakorlatban; egy bizonyos esetben in continuo (lat.) in continuo; folytatólagosan In contractibus tacite insunt, quae sunt moris et consuetudinis [w umowach zawierają się milcząco także wymagania wynikające z obyczajów i zwyczaju] (lat.) In contractibus tacite insunt, quae sunt moris et consuetudinis; a szerződésekben hallgatólagosan szerepelnek az erkölcsből és a szokásból eredő követelmények is in contumaciam [łac., (wyrok wydany zaocznie) wobec niestawienia się (pozwanego, oskarżonego)] (jog) in contumaciam; távollétében (elítélni) [valakinek elitélése, aki valamely per v. valamely vizsgálat folyamában a megtörtént idézés dacára nem jelenik meg a biróság előtt] in corpore [wym. in korpore] [łac., 1. w komplecie; 2. wszyscy razem] (lat.) in corpore; testületileg, mind, együtt, együttesen In coventionibus contrahentium voluntatem potius, quam verba spectari placuit [przyjęto, że w umowach należy uwzględniać bardziej wolę stron niż użyte przez nich słowa] (lat.) In coventionibus contrahentium voluntatem potius, quam verba spectari placuit; a szerződésekben inkább a felek akaratát, mint az általuk használt szavakat kell figyelembe venni in criminalibus probationes debent esse luce clariores - w sprawach karnych dowody powinny być jaśniejsze od światła (lat.) in criminalibus probationes debent esse luce clariores; a büntetőjogban az érveknek a lámpánál (napnál) is világosabbaknak kell lenniük in crudo [wym. in krudo] [1. w stanie surowym, pierwotnym; 2. o książce oddanej do sprzedaży: w niezłożonych arkuszach; 3. (łac. w stanie surowym) pojęcie stosowane wobec czasopism lub książek, które trafiały do handlu księgarskiego w postaci arkuszy zadrukowanych, ale nie sfalcowanych. Forma dystrybucji

41 2097 hurtowej najbardziej popularna w wiekach XVI i XVIII.] (lat.) in crudo; nyersen; sületlenül; kidolgozatlanul; feldolgozatlanul; (átv.) zordan; durván; érdesen; modortalanul; kegyetlenül; kendőzetlenül in depusito (lat.) in depusito; letétbe, megőrzésül In dubiis benigniora (D ) [W sytuacjach dwuznacznych (należy przyjąć pogląd) bardziej korzystny (dla stron).] (lat.) Semper in dubiis benigniora praeferenda sunt. (Gai. D. 50, 17, 56.) Kétes esetekben mindig a kedvezőbb (elbírálásra) kell törekedni. In dubiis benigniora praeferenda sunt [w przypadku wątpliwości wybiera się życzliwsze rozwiązanie] (lat.) In dubiis benigniora praeferenda sunt; Semper in dubiis benigniora praeferenda sunt. (Gai. D. 50, 17, 56.); Kétes esetekben mindig a kedvezőbb (elbírálásra) kell törekedni. [Gaius (2. század) római jogász, a legnagyobbnak minősített öt jogtudós egyike.] in dubio mitius [1. w razie wątpliwości łagodniej; 2. w razie wątpliwości należy postępować (orzekać, interpretować) łagodniej] - (lat. ) in dubio mitius; azt az elvet jelenti, hogy kétség esetében enyhébben kell eljárni, pl. enyhébben kell büntetni, bizonyítékok elégtelensége esetében a vádlottat fel kell menteni; in dubio pro libertate [1. w razie wątpliwości na rzecz wolności; 2. w razie wątpliwości należy interpretować na rzecz wolności (przeciwko ograniczeniom)] (lat.) in dubio pro libertate; kétség esetében a szabad tárgyra in dubio pro reo (iudicandum est) [1. w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego; 2. w razie wątpliwości należy orzec na korzyść pozwanego (oskarżonego); 3. wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego; zasada powiązana z domniemaniem niewinności; 4. w razie wątpliwości należy orzekać na korzyść oskarżonego] - (lat.) in dubio pro reo; kétség esetében a vádlottra kedvezőbb felfogás érvényesüljön; kétség esetén az alperes javára kell dönteni. in duplo [łac., podwójnie] (lat.) in duplo; két példányban in effigie (w wizerunku) (lat.) in effigie; képben, képletesen, jelképesen in extenso [w całości] (lat.) in extenso; teljes egészében, kimerítően; egész terjedelmében in extreme [w ostateczności] (lat.) in extremis; a halál pillanatában; végső esetben v. pillanatban; vkinek utolsó órájában; a végét járva, a végső időkben in facto (lat.) in facto; valóban (rzeczywiście), tényleg (faktycznie, istotnie) in favorem [łac., na korzyść (czyjąś)] (lat.) in favorem; kedvéért, javára (vkinek) in fine [na końcu stronicy, rozdziału] (lat.) in fine; végtelenben in flagranti (crimine comprehensi) [łac., na gorącym (uczynku schwytany); por. flagrante delicto; z Kodeksu Justyniana (r. 529)] (lat.) in flagranti; "lángolóban", vagyis: tetten érve. Teljes alakban: in flagranti crimine. in floribus [1. w rozkwicie, w dobrym bycie] (lat.) in floribus; virágjában, legjobb állapotában, jólétben in folio [o książce: w formacie arkusza raz złożonego] (lat.) in folio; ívnagyságban in fraudem legis [obejście prawa] (lat.) in fraudem legis; a törvény kijátszása In generali concessione non veniunt ea, quae quis non esset verisimilter in specie concessurus. (lat.) In generali concessione non veniunt ea, quae quis non esset verisimilter in specie concessurus. Általános engedményt nem lehet olyasmire kiterjeszteni, amit külön engedéllyel nem lehetett volna elnyerni. in genere (w ogóle) (lat.) in genere; általában, általában véve in grosso - z grubsza (ol.) in grosso; nagyban in hoc signo vinces [łac., pod tym znakiem zwyciężysz] Etym. - wg teologa i historyka kościoła Euzebiusza z Cezarei, ok. 263-ok. 340, (Życie Konstantyna, 1, 28) cesarz rz. Konstantyn Wielki (ok ) w czasie marszu na Rzym ujrzeć miał na niebie świecący krzyż z podpisem gr.: en toúto nika ("tym zwyciężysz"), po czym pokonał Maksencjusza pod Saxa Rubra, w pobliżu Rzymu, 23 X 312. (lat.) in hoc signo vinces; e jelben győzni fogsz, Ebben a jelben fogsz győzni [Eusebius szerint Constantinusnak egyik hadjárata alkalmával az égen megjelent a kereszt, e felirattal: «Ebben a jelben fogsz győzni»] in honorem (łac., na chwałę a. na cześć) [in honorem Dei et in honorem vini - Na chwałę Boga i na chwałę wina.] (lat.) in honorem; vkinek a tiszteletére In iudiciis non est acceptio personarum habenda. - W sądach nie należy mieć względu na osoby. (lat.) In iudiciis non est acceptio personarum habenda. (Reg. iuris 12.) = Az igazságszolgáltatásban személyi megkülönböztetésnek nincs helye.

42 2098 in infinitum - t.j. w końcu (lat.) in infinitum; a végtelenségig; végestelen végig, aminek vége-hossza nincs In legibus fundamentum rei publicae [in legibus fundamentum re-i publice] [1. (łc.) prawa (są) podstawą rzeczpospolitej (republiki). 2. fundament republiki tkwi w ustawach; 3. w prawach podstawa państwa] (lat.) In legibus fundamentum rei publicae; a köztársaság (állam) alapja a törvényekben rejlik In legibus magis simplicitas quam difficultas placet [w ustawach bardziej podoba się prostota niż zawiłość] (lat.) In legibus magis simplicitas quam difficultas placet; a törvényekben jobban tetszik az egyszerűség, mint a bonyolultság In maleficiis voluntas spectatur non exitus. [1. przy przestępstwach bierze się w rachubę chęć, nie wynik; 2. Szkoła włoska zerwała z wczesnośredniowiecznym podejściem do przestępstwa od strony obiektywnej skutku wywołanego w świecie zewnętrznym. Pod wpływem prawa rzymskiego (paremia In maleficiis voluntas spectatur non exitus z reskryptu Hadriana) i nauki Kościoła o grzechu, zaczęto rozważać przestępstwo od strony subiektywnej, czyli woli popełnienia czynu. Co prawda nie wypracowano definicji winy, ale pojęcie to rozumiano i opisywano kazuistycznie, podpierając się przy tym rozwiązaniami rzymskimi.] (lat.) In maleficiis voluntas spectatur non exitus; a bűncselekménynél a végrehajtás szándékát és nem az eredményét kell figyelembe venni. (Hadrianus) In malis promissis fides non expedit observari. (lat.) In malis promissis fides non expedit observari.(reg. Iur. 68.) = Az erkölcstelen tárgyú ígéreteket nem kell megtartani. in medias res [łac., (przystąpienie od razu) do sedna sprawy, do rzeczy; z Horacego (Sztuka poetycka, 148)] (lat.) in medias res; (kerülgetés nélkül) a dolgok közepébe vágva; 'a dolgok közepébe'; vagyis azonnal a lényegre térni az előzmények kihagyásával. [A szövegépítkezés, szövegkompozíció sajátos módja; az események időrendi, kronologikus elmondása helyett a történetet az események közepébe vágva kezdi az elbeszélő. A struktúraváltozás többletjelentést, új értelmet adhat a műnek. Horatius jellemezte in medias resszel az eposzköltő Homérosz kompozíciós technikáját. (Horatius Ars poetica: 147 )] in memoriam [łac., ku pamięci, na pamiątkę] (lat.) in memoriam; vkinek v. vminek az emlékezetére, emlékezetül "In memoriam Krzysztof Kieślowski" - Krzysztof Kieślowski emlékére in merito [w rzeczy samej] (lat.) in merito; érdemben in minus [na niekorzyść; na zniżkę] in minus; kárra in my humble opinion [komp.] (też: IMHO); moim skromnym zdaniem [komp.] IMHO (In My Humble Opinion) [a számítógépes kommunikációban használt rövidítés ("szerény véleményem szerint")] in natura (w naturze (nie pieniędzmi)) (lat.) in natura; természetben; pl. fizetés: pénz helyett terményekben in nomine Dei (w imię Boga) - (lat.) in nomine Dei; Isten nevében In obscuris minimum est sequendum (lat.) In obscuris minimum est sequendum. (Reg. iuris) A bizonytalan esetben az enyhébb álláspontot kell követni. In omnibus quidem, maxime tamen in iure aequitas spectanda sit [we wszystkim, a szczególnie w prawie, należy mieć na względzie słuszność] (lat.) In omnibus quidem, maxime tamen in iure aequitas spectanda sit; mindenben, kiváltképpen a jogban tekintettel kell lenni az igazságra in optima forma [o jej wysokich osiągnięciach] (lat.) in optima forma; kellő módon v. alakban; legjobb alakban; amint illik, illendően in parenthesi [w nawiasie, nawiasiem; równolegle] (lat.+gör.) in parenthesi; zárójelben, közbeszúrva, mellékesen In pari causa melior est conditio possidentis [1. w jednakowej sytuacji lepsza jest pozycja posiadacza; 2. w równej sytuacji lepsze jest stanowisko posiadającego] (lat.) In pari causa melior est conditio possidentis; In

43 2099 pari delicto et causa, melior est conditio possidentis. (Reg. Iur. 65.) = Azonos bűncselekmény és jogügylet esetében a birtokos előnyben részesül. in partibus infidelium [in partibus infidelium] (łc., dosł. w prowincjach niewiernych ) [1. tytuł nadawany biskupom, których diecezje były w rękach niewiernych; przen. w otoczeniu ludzi nieprzychylnych, nieżyczliwych; z postanowień Synodu tzw. Trullańskiego w Konstantynopolu (692 r.). 2. łac., w kraju niewiernych; przen. w otoczeniu wrogim ideologicznie, nieprzychylnym, nieżyczliwym; (i.p.) tytuł biskupów nie mających własnej diecezji, piastujących godność nominalną.] (lat.) in partibus infidelium; hitetlenek tartományaiban (a XIII. század óta olyan püspöki címeket is adományoztak, amelyekhez az egyházmegye a hitetlenek kezén volt) [1. Rövidítve is: i. p. i. A XIII. sz. óta oly kat. püspökök cime, akiknek nincs megyéjük, hanem oly tartományról nyerik cimüket, mely a hitetlenek kezén van. A nunciusok rendesen I. érseki cimmel diszíttetnek fel. Ez által föntartatik a régen virágzott egyházak emléke; másrészt folytonos óvás ez a törökök által keleten elkövetett rablások és foglalások ellen. XIII. Leo óta e cim nincs használatban, hanem egyszerüen cimzetes püspököknek mondatnak. 2. A hitetlenek területén; olyan r.kat. címzetes püspökök megjelölése, akiket jelenleg az egyház birtokában nem lévő püspöki székekre nevezetk ki.] in perpetuum [łac., na zawsze, na wieczne czasy] (lat.) in perpetuum; örökre, örökké, mindörökké in perpetuam rei memoriam [łac., na wieczną rzeczy pamiątkę] (lat.) in perpetuam rei memoriam; a dolog örök emlékére in persona [łac., osobiście; w osobie] (lat.) in persona; személyesen, saját személyében [w osobie Chrystusa (in persona Christi) = Krisztus személyében] in petto [wł., dosł. 'w piersi'; w sercu, w myśli; prywatnie, w sekrecie (łac. in pectore)] (ol.) in petto; készenlétben, szándékban in pleno [łac., w komplecie, w pełnym składzie, np. Sejm in pleno] (lat.) in pleno; teljes testület előtt, nyilvánosan in plus [na korzyść; na zwyżkę] in plus; javára, (vmi) előnyére; hasznára in poculis [łac., z kielichem w ręku; pijąc] (lat.) in poculis v. inter pocula, ivás közben, poharazás közt;poharazás közben In poenam heres non succedit [dziedzic (spadkobierca) nie dziedziczy kary (nałożonej na spadkodawcę) spadkobierca nie dziedziczy kary] (lat.) In poenam heres non succedit; örökös nem örökli az ítéletet In poenalibus causis benignius interpretandum est [w sprawach karnych należy stosować łagodniejszą interpretację] (lat.) In poenalibus causis benignius interpretandum est; büntetőügyekben az enyhébb értelmezéseket kell alkalmazni In poenis benignior est interpretatio facienda. (lat.) In poenis benignior est interpretatio facienda. (Reg. iuris 49.) = Büntetéseknél az enyhébb magyarázat alkalmazandó. in posse [łac., potencjalny; potencjalnie; por. in esse.] (lat.) in posse; potenciális; potenciálisan In potestate itaque sunt servi dominorum [Niewolnicy podlegali władzy swych właścicieli. Władza ta była tworem ius gentium] (lat.) In potestate itaque sunt servi dominorum. - Családfői hatalom alatt állnak a szolgák. in praesentia (lat.) in praesentia; jelentéktelen in praxi [łac., w praktyce] (lat.) in praxi, a gyakorlatban in principio [w zasadzie] (lat.) in principio; alapjában in puncto [wym. in punkto] «w punkcie, odnośnie do». (lat.) in puncto; vmire vonatkozólag; vmit illetően In re communi potior est conditio prohibentis. (lat.) In re communi potior est conditio prohibentis. (Reg. iuris 56.) = Közös dologban a változtatás ellen tiltakozó elsőbbségben van. in rerum natura [w przyrodzie] (lat.) in rerum natura; a dolgok természetében in saecula saeculorum [na wieki wieków] (lat.) in saecula saeculorum; [századok századain át] mind (örökkön) örökké Chwała Ojcu i Synowi, i Duchowi Świętemu, jak była na początku, teraz i zawsze, i na wieki wieków. Amen. Gloria Patri, et Filio, et Spiritui sancto. Sicut erat in principio, et nunc, et semper et in saecula saeculorum, Amen. In silvam ligna ne feras! Nie znoś drewna do lasu. Ne vigyál fát az erdőbe! (Horatius) in situ [1. w miejscu; 2. w prawidłowym miejscu, w pierwotnym miejscu] (lat.) in situ; az eredeti helyzetben; helyben in spe [w przyszłości] (lat.) in spe; reménybeli, kiszemelt, jövendőbeli

44 2100 in specie (szczególnie) (lat.) in specie; különösen, kiváltképpen in spiritualibus (na polu ducha; w rzeczach duchowych; np. wikariusz in spiritualibus) (lat.) in spiritualibus; lelkiekben, egyházi ügyekben in statu dormiendi [w stanie uśpienia] (lat) in statu dormiendi; az elaltatás pillanatában in statu nascendi [w stanie rodzenia się, powstawania] (lat.) in statu nascendi; már a kialakuláskor; a születés pillanatában in statu praesenti [w stanie obecnym] (lat.) in statu praesenti; a jelen pillanatban in suspenso [(łc.) w zawieszeniu] (lat.) in suspenso; függőben, elintézetlen; bizonytalanul, bizonytalanságban In testamentis plenius votuntates testantium interpretantur a. In testamentis plenius voluntates testantium interpretamur [1. przy testamentach wolę sporządzających testamenty interpretuje się jak najpełniej. Testament należy tak tłumaczyc, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. 2. wykładnia testamentów opiera się na wnikliwym badaniu woli testatorów] (lat.) In testamentis plenius votuntates testantium interpretamur; a végrendeleteknél a végrendelkező akaratát kell a legteljesebben figyelembe venni; végrendeleteknél a végrendelkező akaratát a teljesebben kell értelmezni in toto (lat.) in toto; teljesen, mindenestől In toto et pars continetur [1. w całości zawarta jest i część. Jeśli komuś przysługuje całość, to przysługuje i część. 2. w całości i część jest zawarta; 3. Prawo szczegółowe zawarte jest w prawie ogólnym] (lat.) In toto et pars continetur; az egészben a rész is benne van In toto partem non est dubium contineri. [Nie ma wątpliwości, że w całości zawiera się część.] (lat.) In toto partem non est dubium contineri. (Reg. iuris 80.) = Vitán felül áll, hogy az egészben benne foglaltatik a rész is. in ultima analysi (lat.+gör.) in ultima analysi; végső elemzésben in vitro [n.łac., dosł. 'w szkle'; (badanie tkanek, rozwoju zarodka itd.) poza żywym organizmem, w probówce a. innym otoczeniu sztucznym.] (lat.) in vitro; (biol) (üvegben, azaz kémcsőben, lombikban) az élő szervezeten, sőt sejten kívül in vino veritas [łac. (z gr.), w winie prawda, tj. wino rozwiązuje język, pijany zdradza swe tajemnice] (lat.) in vino veritas; borban az igazság in vivo [1. n.łac., dosł. 'na żywym' (osobniku); (badanie procesów biol. i bioch.) w żywym organizmie rośliny a. zwierzęcia; 2. na żywym ciele] (lat.) in vivo; az életben; (biol) (élőben) az élő szervezeten, ill. sejten belül. inacyć, przeinacać [przekręcać, wywracać kota do góry nogami] (ziemia lubliniecka ) [Słowniczek języka śląskiego] a macskát lábával felfelé fordítani inaczej [I. w inny sposób; II. 1. «spójnik przyłączający wyrażenie lub zdanie, za pomocą którego mówiący chce powiedzieć w inny sposób to, co powiedział za pomocą wyrażenia użytego przed spójnikiem; 2. spójnik wprowadzający wypowiedzenie, w którym jest mowa o konsekwencjach niewykonania tego, co komunikuje wypowiedzenie poprzedzające] másképp, másképpen, másként, minthogy; egyébként, különben, máskülönben inaczej śpiewać (átv.) hangot váltani; másképpen beszélni inaczej to będzie, nie było másként lesz, mint ahogy volt inadekwatny, -a, -e [nieodpowiadający czemuś dokładnie] (lat.) inadaequat; inadekvát; egyenlőtlen, nem megfelelő, nem hozzámért; meg nem felelő inaktywny, -a, -e (lat.) inaktív; tétlen, nem cselekvő, renyhe, nem mozgékony; (vegytan) semleges; szolgálaton kívüli (személy) inappetentia, -ae [f 1) brak łaknienia, apetytu; 2) brak chęci, dążenia] inappetentia; étvágytalanság Inaudita causa quemquem damnari aequitatis ratio non patitur [poczucie słuszności nie pozwala na skazanie kogokolwiek bez wysłuchania jego sprawy.] (lat.) Inaudita causa quemquem damnari aequitatis ratio non patitur; az igazságérzet senkit sem hagy ítélkezni az ügy teljes meghallgatása nélkül inauguracja [łac. inauguratio 'rozpoczęcie; poświęcenie'; 1. uroczyste rozpoczęcie jakiejś działalności, imprezy itp.; 2. daw. uroczyste wprowadzenie kogoś na wysoki urząd; 3. (uroczyste) otwarcie, zapoczątkowanie, rozpoczęcie czego] (lat.) inauguráció, inaugurálás, felavatás, ünnepélyes beiktatás; székfoglalás, kezdés, megkezdés; (ünnepélyes) megnyitás, megnyitó inauguracja roku szkolnego az iskolaév ünnepélyes megnyitása; évnyitó, tanévnyitó inauguracja sezonu évadnyitás, évadnyitó inauguracja targów vásárok megnyitása inauguracyjny, -a, -e [dotyczący inauguracji] inaugurációs; megnyitó, felavatási, beiktatási

45 2101 inauguracyjne posiedzenie nyitó v. megnyitó ülés inauguracyjne przemówienie megnyitó beszéd; székfoglaló beszéd inaugurować [łac. Inaugurare: brać wieszczbę, wróżyć (zwł. przed ważnym przedsięwzięciem); rozpoczynać, poświęcać] megnyitni, felavatni, beiktatni, kezdeni, megkezdeni inaugurować co megnyitni vmit inaugurowanie inaugurálás; megnyitás, beiktatás, felavatás incalzando (wł.; dosł.: napierając, goniąc) [przyspieszać tempo, podobnie jak stringendo; określenie agogiczne] (ol.) incalzando (ejtsd: inkalcando); zenei kifejezés, kiemelve s kissé gyorsabban incapacitas (niezdolność) (lat.) incapacitas; képesség hiánya [1. képtelenség, alkalmatlanság; 2. Az egyházjogban az egyházrendek felvételére való képtelenség. Az I. dacára történt felszentelés semmis és hatálytalan. Incapaces (inhabiles): 1. a nem kereszteltek és 2. a nők. A hermafroditák csak a fi-nem tulnyomó kiképzése esetében felszentelhetők.] Incerta pro nullis habentur [łac.1. niepewne traktuje się jako nieistniejące; 2. prawn. niepewne nie liczy się.] (lat.) Incerta pro nullis habentur; a bizonytalan nem számít inchoacja (lat.) inchoacio; kezdés inchoatywny, -a, -e [(łc. inchoativus rozpoczynający od inhoare zaczynać ) językozn. czasownik i.; forma inchoatywna (wyrażająca rozpoczynanie się czynności),] inchoatív-; állapotváltozást jelentő; kezdő Inciville est nisi tota lege perspecta una aliqua particula eius proposita iudicare; Incivile est nisi tota lege perspecta una aliqua particula eius proposita iudicare vel respondere [1. nie jest słuszne orzekać na podstawie jakiejś tylko części ustawy, a bez uwzględnienia jej całości. 2. Nieprawidłowe jest wydawanie wyroku lub opinii prawnej bez uwzględnienia całości ustawy, na podstawie jednego jej fragmentu.] (lat.) Inciville est nisi tota lege perspecta una aliqua particula eius proposita iudicare; helytelen a törvénynek csak valamely része alapján határozni, az egészre való tekintet nélkül; a törvényt teljes egészében kell alkalmazni inclinatio prava (zob. inklinacja do złego) - (lat.) inclinatio prava; rosszra való hajlandóság; az emberi természet jellemzője a bűneset óta incognito [wym. inkognito] [I zachowując anonimowość; II zatajenie swojej tożsamości] incognito (inkognitó); a személyazonosság titkolása; fedőnév, álnév, a rang eltitkolása; rangrejtve, ismeretlenül, álnéven, álnév alatt; titokban, ismeretlenül Incolas domicilium facit. (lat.) Incolas domicilium facit. - A lakóhely teszi a lakosokat. incompatibilis [1. zob. niekompatibilny; 2. niezgodny, nie dający się pogodzić (zwłaszcza ze sprawowaniem pewnych urzędów incompatibilitas).] (lat.) incompatibilis; összeférhetetlen, összeegyeztethetetlen incompatibilitas (łac. niepołączalność) [zasada niełączenia określonych funkcji publicznych. Zasada ta odnosi się zarówno do funkcji pełnionych w administracji rządowej, jak i samorządowej.] (lat.) incompatibilitas; inkompatibilitás; összeegyeztethetetlenség; összeférhetetlenség inculpata tutela [obrona konieczna] (lat.) inculpata tutela; vétlen védelem incydencik [zdrobnienie od: incydent] csetepaté; fontossággal nem biró, csekély erőknek véletlen találkozása által előidézett csatározás incydent [1. nieprzyjemne wydarzenie; 2. wydarzenie mało ważne] (lat.) incidens, közbejött eset, véletlen, kellemetlen esemény; váratlan, többnyire kellemetlen esemény; közbejött, zavaró mozzanat incydent graniczny határincidens incydentalny, -a, -e [1. mający małe znaczenie lub zdarzający się bardzo rzadko; 2. mający znaczenie uboczne w sporze sądowym] (lat.) incidentális, esetleges, alkalmi, véletlen, közbejött, váratlan, mellékes; ötletszerű incydentalnie esetlegesen, alkalmilag, véletlenül, váratlanul, mellékesen; ötletszerűen incydentalność esetlegesség, alkalmiság, véletlenság, váratlanság, mellékesség; ötletszerűség incydenty graniczne határmenti incidens incydenty zbrojne fegyveres incidens ind [pierwiastek chemiczny o symbolu In] (vegytan) indium indagacja [wypytywanie kogoś], indagowanie kihallgatás, fogadás, vallatás indagacyjny, -a, -e - kihallgatási, fogadási, vallatási indagator [przestarzałe: osoba prowadząca śledztwo, indagująca kogoś o coś] (sędzia śledczy) vizsgálóbíró

46 2102 indagować [prowadzić indagację; wypytywać, dopytywać się, badać] kihallgatni, vallatni, faggatni indagować kogo o co faggatni v. vallatni vkit vmiről indeciso (wł.) [niezdecydowanie; określenie wykonawcze] (ol.) indeciso; ingadozó indeks [1. alfabetyczny spis pojęć, terminów, nazwisk itp. przytoczonych lub omówionych w danej książce; 2. urzędowy spis lub lista czegoś; 3. książeczka studenta, w której potwierdza się zdanie egzaminów, zaliczenie semestru lub roku studiów; 4. w statystyce: liczba względna charakteryzująca zmiany poziomu zjawiska zachodzące w określonym czasie; 5. miernik koniunktury giełdowej, pokazujący zmiany cen akcji na kolejnych sesjach; 6. litera, liczba lub inny znak, za pomocą którego rozróżnia się wyrażenia matematyczne, fizyczne i inne oznaczone jednakowymi symbolami głównymi, np. a 1, a 2, a 3 ] (lat.) index; mutató (betűrendes tárgy-, név-, szó- stb. mutató), jegyzék; (studencki) leckekönyv, egyetemi leckekönyv; (vallás) tiltott könyvek jegyzéke [index librorum prohibitorum] (ta książka jest na indeksie: ez a könyv indexen van, ez a könyv be van tiltva); (matematika) arányszám, jelzőszám, mutató, mutatószám, indexszám, viszonyszám különféle adatok, méretek stb. összehasonlítására; (közgazdaság) mutató, mutatószám; valamilyen gazdasági jelenség viszonylagos változásait százalékokban kifejező szám; (mmenyiégtan, fizika) a betűk megkülönböztetésére használt, jobb alsó sarkukban írt kis szám v. betű [a 1 ]; (műszaki) irányjelző kar v. lámpa (járműveken); (dawno) mutató, mutatóujj; (informatika) index [számítógépes adatbázishoz készített segédállomány, mely valamelyik adatmező szerint rendezve tartalmazza a rekordokra vonatkozó mutatókat, jelentősen meggyorsítva így a keresés műveletét] indeks BUX; Węgierski indeks BUX BUX index indeks cen árindex indeks dolny (ang. subscript) [określa pozycję i kształt i wielkość znaku tej samej odmiany pisma, którego forma graficzna jest optycznie podobna do formy znaku normalnej wielkości, jego wielkość mniejsza, a jego położenie poniżej linii pisma.] alsó index (H 2 O) indeks giełdowy tőzsdeindex indeks górny lub superskrypt (ang.: superscript) [formatowanie znaków polegające na podwyższeniu dolnej linii znaku w stosunku do znaków sąsiadujących i zmniejszeniu jego rozmiaru. Indeks górny jest często stosowany w formułach matematycznych, np. y = x 2, chemicznych, np. H + + OH -, izotopów: 235 U lub jako oznaczenie przypisu] felső index (pl. H + + OH - ) Indeks Ksiąg Zakazanych (łac. Index librorum prohibitorum lub Index Expurgatorius) opracowywany i ogłaszany przez Kościół katolicki, spis książek, których nie wolno było czytać, posiadać i rozpowszechniać wiernym bez zezwolenia władz kościelnych, pod groźbą ekskomuniki. Na spis wciągane były publikacje uznane za niezgodne z doktryną katolicką, wśród nich znalazły się też dzieła naukowe i filozoficzne, m.in. Galileusza, Kanta, Keplera, Kopernika, Monteskiusza czy Woltera.] Index librorum prohibitorum (latin, jelentése: tiltott könyvek jegyzéke) [1. azon könyvek listája, amelyeknek olvasásához a római katolikus egyház nem adta hozzájárulását és hívei számára kifejezetten tiltott. A lista összeállításának az volt a célja, hogy megakadályozzák a teológiailag helytelen, a katolikus hit és erkölcs szempontjából veszedelmes tanok terjedését. 2. Tiltott könyvek jegyzéke, t.i. amelyeket a pápa a r.kat. egyháztagok számára tilossá nyilvánított. (Először ben).]indeks minutowy percmutató, nagy mutató indeks nazwisk névjegyzék indeks produkcji termelési mutató, termelési mutatószám, termelési index indeks rzeczowy tárgymutató indeks zegarowy óramutató indeksować [1. wprowadzać indeksację; 2. w systemach informatycznych: notować treść dokumentów w sposób zwięzły w celu przechowywania zawartej w nich informacji] indexelni indeksowanie dokumentu [jest to proces opisywania lub identyfikowania dokumentu w terminach jego zawartości przedmiotowej scharakteryzowanej jakimś językiem deskryptorowym; patrz norma [ISO 5963]] (inf.) dokumentum indexelése indemnizacja [praw. odszkodowanie] kártalanítás, kártérítés indemnizacyjny, -a, -e [przymiotnik od: indemnizacja] kártalanítási, kártérítési indemnizować [przestarzale: wypłacać odszkodowanie, rekompensować straty i szkody] kártalanítani, kárt megtéríteni, megtéríteni a kárt

47 2103 independencja [daw. niepodległość] (lat.) indepencia; függetlenség, önállóság independenci (dosłownie niezależni) independenci [ang. < łac.], angielskie radykalne stronnictwo polityczne w Parlamencie Długim; [1. radykalny nurt w Kościele anglikańskim. Independenci domagali się niezależności gmin wyznaniowych od hierarchii kościelnej. W czasie wojny domowej stanowili jedną z najbardziej radykalnych politycznie frakcji w parlamencie angielskim.2. po usunięciu 6 XII 1648 z Parlamentu przez wojsko większości posłów (prezbiterian) independenci dominowali w Parlamencie Kadłubowym i I 1649, wraz z radykałami w armii, doprowadzili do procesu Karola I.] (lat. ang.) independesek; az egyes gyülekezetek önállóságát, minden más szervezettől való függetlenségét valló protestáns áramlat independent [członek protestanckiej grupy religijnej stanowiącej odłam angielskiego kalwinizmu] (lat.) independens; önálló, független independentyzm (ang. independent niezależny, niepodległy ) [1. doktryna independentów; 2. dążenie do niezależności; 3. religiozn. ruch rel. w Anglii w XVI w. stanowiący odłam protestantyzmu, głoszący hasła całkowitej niezależności każdego z wyznań, łącznie z oddzieleniem od jakiejkolwiek władzy; n.os. independent.] independentizmus [Olyan egyházi irányzat, amely az egyes gyülekezetek egymástól és minden felsőbb egyházi hatóságtól való függetlenségét vallja.] indeterminista indeterminista; a felelősség morális jellegét hangsúlyozó ember; az indeterminizmus híve indeterministyczny, -a, -e indeterminista; az indeterminizmusra jellemző, vele kapcsolatos, azon alapuló indeterminizm [doktryna filozoficzna głosząca, że nie istnieją żadne ogólne prawa ani powszechne prawidłowości determinujące rozwój świata] (lat.) indeterminizmus; az anyagi világ jelenségei közötti oksági kapcsolatot, a természet és társadalom objektív törvényszerűségeit tagadó idealista filozófiai tanítás; az akarat szabadsága [az a nézet, amely szerint az emberi akarat minden megkötöttségtől mentes, teljesen szabad] indeterminowany, -a, -e (lat.) indeterminált; határozatlan, meg nem határozott; bizonytalan indent (ang., dawno) (ang.) indent; vételi megbízás [Az Indiával való forgalom megkönnyítésére az európai kereskedelmi házak szerződést kötnek Indiában tartózkodó kereskedőkkel, hogy az európaiak által a benszülöttek számára szállítandó árukat ők szállítsák belföldi ((indiai) értékben meghatározott árért; megfordítva is I.-nek nevezik az indiai kereskedelmi házak által európaiakkal e célból kötött adásvételi, esetleg bizományi szerződéseket.] inderak [1. to spódnica kobieca, wkładana na suknię. Niemniej inderaki bywały wspaniałe. Za czasów Jana Kazimierza elegantki polskie nosiły adamaszkowe czerwone, podszyte popielicami, ze złotymi pasamonami. 2. z niemieckiego unterrock; dawna polska nazwa spódnicy, według niektórych źródeł była ona noszona przez kobiety pod suknią, jako coś w rodzaju halki. Tak czy inaczej, na pewno były inderaki bogato zdobione, często w kolorze karmazynowym, atłasowe, podszyte popielicami. 3. spódnica (z niem. Unterrock); u Zygmunta Glogera] szoknya alj; szoknya, alsószoknya indexed sequential access method {rzecz.} [komp.] [zł.] (też: ISAM); sekwencyjnoindeksowa metoda dostępu {f.} [komp.] [zł.] ISAM Indexed Sequential Acceess Method (indexelt szekvenciális elérési mód) Indianin [rdzenny mieszkaniec Ameryki], Indianka indián (ffi/nő)

48 2104 Indianin (łac. Indus, dop. Indi, skrót Ind) [1. łac. Indus; gwiazdozbiór nieba południowego; 2. mało wyraźny gwiazdozbiór nieba południowego. Przedstawiać ma postać Indianina z Ameryki Północnej.] Hindu (latin: Indus) egy csillagkép; a déli égbolton lévő Indus csillagkép indianista [przyjaciel Indian] indianista; az indiai nyelveknek, különösen a szanszkritnak és az ind régiségeknek buvára indianistyka [nauka o językach i kulturze Indian] indianisztika; az indián indiański, -a, -ie [dotyczący Indian, właściwy Indianom] indián Indie [nazwa ta użyta jest w Księdze Estery dla określenia granic wielkiego państwa Persji za czasów Achaszwerosza. Państwo to rozciągało się od Indii do Etiopii (Abisynii). Nazwa ta pojawia się w Biblii dwa razy i to tylko w Księdze Estery. Nie jest wykluczonym, że kupcy Salomona sprowadzali stamtąd kość słoniową, małpy i pawie.] INDIA [Ahasvérus király birodalmát keletről határoló ország (Eszt 1,1; 8,9).] Indie, Republika Indii (w hindi, trl.: Bhārat, Bhārat Gaṇarājya, trb.: Bharat, Bharat Ganaradźja; ang. India, Republic of India) [państwo w Azji Południowej, zajmujące większość subkontynentu indyjskiego] India (hindi nyelven Bhārat), avagy hivatalos névvel illetve, az Indiai Köztársaság (hindi nyelven Bhārat Gaṇarājya) [egy dél-ázsiai független ország, földrajzilag a Föld hetedik legnagyobb és második legnépesebb országa, s a demokráciák közül a legnépesebb. A 28 államot és 7 szövetségi területet magába foglaló ország partjait délen az Indiai-óceán, nyugaton az Arab-tenger, keleten a Bengáliöböl mossa.] Indie Wschodnie, Indie Holenderskie [1. region Indii położony na południe od Himalajów oraz nad Zatoką Bengalską; 2. nazwa dawnych kolonii holenderskich obejmująca obecne terytorium Indonezji, zachodnią część Nowej Gwinei oraz Archipelag Malajski, bez północnozachodniej części wyspy Borneo należącej do Wielkiej Brytanii i wschodniej części wyspy Timor oraz wschodniej części Nowej Gwinei należących do Portugalii.] Elő-India Holenderskie Indie Wschodnie (hol. - Oost-Indië lub Nederlands-Indië, indonez. - Hindia Belanda) [nazwa kolonii założonej przez Holenderską Kompanię Wschdnioindyjską, która pozostawała pod bezpośrednim zwierzchnictwem Królestwa Holenderskiego od 1799 r. aż do uzyskania niepodległości przez Indonezję w 1949 r.] Holland Kelet- India (hollandul Nederlands-Indië; indonézul Hindia-Belanda) [az a holland gyarmat, melyből a második világháborút követően kialakult a mai Indonézia ban a Holland Kelet-indiai Társaság államosított gyarmataiból jött létre. A XIX.század folyamán a félszigeten megszilárdult és bővült a holland jelenlét. Legnagyobb kiterjedését a XX. század elején érte el. A II. világháborút s a japán megszállást követően az indonéz nacionalisták 1945-ben kikiáltották országuk függetlenségét. Ennek valamint az ezután kibontakozó Indonéz Nemzeti Forradalom hatására Hollandia decemberben elismerte Indonézia függetlenségét.] Hiszpańskie Indie Wschodnie (hiszp. Indias Orientales Españolas) [terytorium będące hiszpańską kolonią w południowo-wschodniej Azji i na Pacyfiku, istniejącą w latach Kolonia obejmowała Filipiny, Mariany i Karoliny oraz, przejściowo, Formozę, Sabah i część Moluków. Po wojnie amerykańsko-hiszpańskiej większość terytoriów znalazła się pod okupacją amerykańską, a pozostałe ziemie sprzedano Niemcom na mocy specjalnego porozumienia.] Spanyol Kelet-India (spanyolul: Indias Orientales Españolas) indienne [nazwa francuska dla tkanin drukowanych używana w XVII i XVIII wieku. Początkowo były one sprowadzane z Indii, potem zaczęto wyrabiać je w Europie. W Anglii tkaniny takie nazywano chintz lub kaliko, w Niemczech Zitz. W XIX i XX wieku nazwa ta odnosi się również do drukowanych perkali.] nyomott textil Indivisa est causa pignoris [1. podstawa zastawu jest niepodzielna, tzn. że prawo zastawu wygasa dopiero z chwilą zaspokojenia całej wierzytelności, a nie jej części.

49 2105 Częściowe spełnienie wierzytelności nie wpływa na zakres zastawu. 2. niepodzielna jest sprawa zakładu] (lat.) Indivisa est causa pignoris; a zálog alapja oszthatatlan Indochiny [nazwa stosowana dla określenia wschodniej części Półwyspu Indochińskiego (Azja Południowo- Wschodnia), obejmującej współcześnie państwa Laos, Kambodża (Kampucza) i Wietnam. Nazwa ta została nadana przez Europejczyków, którzy zwrócili uwagę na wpływ kultury chińskiej i hinduskiej na kulturę rodzimą tego obszaru. Region ten przez około 100 lat (od poł. XIX w. do poł. XX w.) stanowił posiadłość francuską - Indochiny Francuskie. Dopiero wybuch wojny indochińskiej przyczynił się do uzyskania niepodległości przez zamieszkujące tu narody.] Indokína [Vietnám Thaiföldi Királyság Kambodzsa Myanmar - Burma Laosz & Yunnan (Dél- Kína) Malajzia.] indochiński, -a, -ie indokínai Indochiński Półwysep [półwysep w południowowschodniej części kontynentu azjatyckiego, otoczony wodami (z zachodu na wschód) Zatoki Bengalskiej, Morza Andamańskiego i Morza Południowochińskiego. Na południowym zachodzie z Półwyspu Indochińskiego wyodrębnia się drugorzędny Półwysep Malajski.] Indokína, más néven az Indokínai-félsziget [egy délkelet-ázsiai régió, amely Kínától délre és Indiától délkeletre található. Az elnevezés a dán Konrad Malte- Brun térképésztől származik] indoeuropeista indogermanista, indoeuropeista; indoeuropeisztika tudósa v. szakértője; az indogermán (helyesen indoeurópai) nyelvekkel foglalkozó tudós indoeuropeistyczny, -a, -e indoeuropeisztikai indoeuropeistyka [nauka zajmująca się badaniem języków indoeuropejskich] (gör.+lat.) indoeuropeisztika; (nyelvtudomány) az összehasonlító nyelvtudománynak az indoeurópai nyelvekkel foglalkozó ága indoeuropejski, -a, -ie [wywodzący się z praindoeuropejskiej wspólnoty językowej] indoeurópai indogermanista (niem. indogermanistik), indoeuropeista indogermanista, indoeuropeista; az indogermán (helyesen indoeurópai) nyelvekkel foglalkozó tudós indokrynacja indokrináció; befolyásolt tanítás; valamilyen politikai célnak vagy eszmének alárendelt céltudatos (elő)nevelés; (wojsk) katonai értelemben: pszichológiai alapú kiképzés a katonák részére indokrynacja religijna dzieci a gyermekek egyházi indokrinációja indokrynacja w szkołach indokrináció az iskolában indokrynować indokrinálni indokrynować społeczeństwo a társadalmat indokrinálni indolencja [niezaradność lub bierność] (lat.) indolencia; (dawno) felháborító nemtörődömség, közöny, közönyösség, érzéketlenség, hanyagság; (orvosi) fájdalommentesség indolentny, -a, -e [niedołężny; nieznający się na rzeczy; zobojętniały] (lat.) indolens; közönyös, részvétlen, egykedvű; hanyag, felháborítóan nemtörődöm; (orvosi) fájdalmatlan indolog [specjalista w zakresie indologii] (gör.) indológus; indiai nyelvek és szokások kutatója; az indológia tudósa indologia [1. nauka o językach i kulturze Indii; 2. Az indiai műveltséggel különösen India nyelveivel és irodalmával, valamint történelmével foglalkozó tudomány] (gör.) indológia; az indiai műveltséggel, különösen India nyelveivel és irodalmával, valamint történelmével foglalkozó tudomány Indonezja [wyspiarskie państwo w Azji Południowo-Wschodniej, którego stolicą jest Dżakarta z 8,4 mln mieszkańców] Indonézia v. Indonéz Köztársaság (Indonézia) (Republik Indonesia) [független, demokratikus ország Délkelet-Ázsiában. Fővárosa Jakarta (ejtsd: dzsakarta). A világ negyedik legnépesebb országa, egyben a legnépesebb muszlim-többségű ország is.] Indonezyjczyk [obywatel Indonezji], Indonezyjka indonéz (ffi/nő) indonezyjski, -a, -ie [związany z Indonezją] indonéz indor [indyk samiec] pulykakas indos, indosament [wł. indosso 'na grzbiecie' z śrdw.łac. indorsare 'potwierdzać (uwagą, podpisem) na odwrocie'; 1. przelanie prawa własności weksla lub czeku na inną osobę przez umieszczenie na odwrocie odpowiedniej notatki z podpisem lub tylko podpisu; też: taka notatka lub podpis; 2. przelew wierzytelności z weksla, czeku na inną osobę] (kereskedelem) forgatmány, (jog) hátirat, zsiró; váltó indosant [1. posiadacz weksla przekazujący go innej osobie przez umieszczenie na nim indosu; 2. osoba przekazująca weksel, czek innej osobie] forgató, forgatmányozó, zsiráló indosant weksli obcych váltók forgatója

50 2106 indosariusz; indosatariusz [1. (żyratariusz) jest to osoba nabywająca weksel za pomocą indosu; 2. osoba, na rzecz której odstąpiono weksel, czek] forgatmányos indosować [w prawie, bankowości: odstąpić, odstępować prawo do własności, dokonując indosu - przelania tego prawa na inną osobę] forgatni; hátirattal, forgatmánnyal ellátni; zsirálni indosować weksel (lat.) indorzálni; (kereskedelem) váltót forgatni indosowanie weksla váltóforgatás Inductio negotii [był to wyrok sądu, przez który bez wniosku stron nakazywano im kończyć sprawę. Jeżeli np. sąd dla niedostatecznych danych kazał przeprowadzić śledztwo albo zrobić mapę gruntu spornego, poczem jednak powód nie zgłaszał się, wtedy sąd polecał stronom, aby się rozprawiły.] (lat.) Inductio negotii indukcja [1. w logice: wyprowadzanie wniosków ogólnych z przesłanek będących poszczególnymi przypadkami tych wniosków; 2. w naukach empirycznych: metoda badawcza prowadząca do uogólnień na podstawie eksperymentów i obserwacji faktów; 3. wzbudzenie prądu lub ładunku elektrycznego pod wpływem czynników elektrycznych lub magnetycznych] (lat.) inductio; indukció; (filozófia) az egyik alapvető logikai rendszer; következtetés az egyesből az általánosra; általános érvényű igazságok levezetése az egyes esetekből kiindulva; (villamosság) áram gerjesztése vmely vezetőben a környező mágneses tér változása révén indukcja całkowita, indukcja formalna teljes indukció indukcja częściowa, indukcja materialna részleges következtetés indukcja elektromagnetyczna [1. zjawisko powstawania siły elektromotorycznej w przewodniku na skutek zmian strumienia pola magnetycznego. Zmiana ta może być spowodowana zmianami pola magnetycznego lub względnym ruchem przewodnika i źródła pola magnetycznego. Zjawisko to zostało odkryte w 1831 roku przez angielskiego fizyka Michała Faradaya. 2. powstawanie siły elektromotorycznej w obwodzie obejmującym zmienny strumień magnetyczny] elektromágneses indukció [1. fizikai jelenség: ha tekercs mozog mágnes légterében (avagy a mágnes terét mozdítjuk el a tekercshez képest), akkor a tekercs kivezetésein feszültség indukálódik. Ezt az elvet hasznosítják csaknem minden hifikészülékben (hangszedők, hangszórók), vagy legalább valamelyik részegységében. 2. Az elektromágneses indukció elektromágneses kölcsönhatás, amely során egy vezetőben villamos feszültség keletkezik. Felfedezése Michael Faraday nevéhez fűződik (1831). Az elektromágneses indukció jelenségét két csoportra oszthatjuk: mozgási indukció és nyugalmi indukció.] indukcja elektrostatyczna [zmiana rozkładu ładunków elektrycznych ciała znajdującego się pod wpływem pola elektrycznego] elektrosztatikus indukció (Influencia) indukcja elektryczna [wielkość wektorowa charakteryzująca pole elektryczne wewnątrz ciała nieprzewodzącego] elektromos indukció v. gerjesztés indukcja formalna formális levezetés indukcja hipnozy [ta jest skorelowana ze wzrostem aktywności w okolicach oczodołowo-czołowych, szczególnie w lewej półkuli.] hipnózisindukció [hypnosys induction] [Hipnózis létrehozására alkalmazott eljárás hipnotizálható embereken. Általában relaxációt és sugallt képzeletet tartalmaz.] indukcja magnetyczna [wielkość wektorowa charakteryzująca gęstość strumienia magnetycznego w ośrodku materialnym] mágneses indukció indukcyjnie indukcióval, induktíve indukcyjność [1. określa zdolność obwodu do wytwarzania strumienia pola magnetycznego φ powstającego w wyniku przepływania przez obwód prądu i. 2. stosowanie w rozumowaniu lub badaniach naukowych metody indukcji; 3. wielkość charakteryzująca oddziaływanie indukcyjne obwodów z prądem elektrycznym. Symbolem indukcyjności jest L, jednostką - henr, a jego symbolem H.] - induktivitás [tekercsek jellemzője, amely a tekercs méreteitől, alakjától és mágneses permeabilitásától függ. Mértékegysége a henry (H). (henry (H): 1H = 1Wb/A)] indukcyjny, -a, -e induktív; (villamosságtan) indukált, indukciós; indukált árammal működő; indukció útján keletkezett; (filozófia) az egyesből az általánosra következtető indukcyjna cęwka indukciós tekercs indukować [1. wnioskować, opierając się na metodzie indukcyjnej; 2. wywoływać jakąś reakcję lub zmianę; 3. powodować

51 2107 naelektryzowanie ciała w wyniku indukcji elektrostatycznej; 4. wzbudzać prąd elektryczny w obwodzie w wyniku indukcji elektromagnetycznej] (lat.) indukálni; (filozófia) egyes tényekből az általánosra következtetni; rávezetni, adatokból következtetni; (villamosság) indukció útján áramot gerjeszteni; (átv.) előidézni, kelteni indukowany, -a, -e indukált Indukt [tak w ogólności nazywano w prawie polskiem wprowadzenie sprawy na Sąd. W szczególności zaś nazywano w Koronie induktami pierwszy głos w Sądzie czyli wywód sprawy, rozprawę ze strony aktora, a repliką głos drugi, czyli obronę, t. j. odpieranie skargi ze strony pozwanego. W Litwie głos pierwszy nazywano nie induktem, ale produktem. Oba zaś te pisma nazywano w Polsce także merytami. Raz w Volum leg. nazwano merita: Status causae (t. VII, f. 510).] Indukció (lat., gör. epagogé); bevezetés, behozás; ügy bevezetése, bemutatása a bíróságon [; a logikában az egyesből vagy részlegesből egyetemesre való következtetés] induktancja [łac.] [opór bierny indukcyjny] (lat.) induktancia; (villamosságtan) a váltakozó áramú ellenállás önindukcióból szármezó összetevője induktor [1. związek inicjujący lub przyśpieszający reakcje chemiczne, 2. ręczna prądnica prądu zmiennego małej mocy, 3. zob. cewka indukcyjna] (lat.) induktor; (villamosság) egyenáramból nagyfeszültségű áramot előállító berendezés induktorowy, -a, -e induktoros-, induktorinduktorowy miernik induktoros mérőeszköz indulgencja [daw. darowanie winy] (lat.) indulgentia; indulgencia; bocsánat, elengedés, elnézés, megbocsátás; (vallás) bűnbocsánat, búcsú, a gyónáson kívül való bűnbocsánat; azoknak az ideiglenes büntetéseknek az elengedése, melyeket még ezen a világon v. a tisztítóhelyeken kellene levezekelni; (egyh.) r.kat. tanítás szerint az egyház által kiszabott ideig tartó büntetések elengedése. indult [1. w prawie kanonicznym: zezwolenie władz duchownych na odstąpienie od przepisu kościelnego; 2. w prawie średniowiecznym: przywilej przyznający komuś szczególne korzyści] (lat.) indult, indultum; felmentés, türelmi idő Indultum a iure beneficium non est alicui auferendum. (lat.) Indultum a iure beneficium non est alicui auferendum. (Reg. iuris 17.) = A jog által nyújtott kedvezménytől senki sem fosztandó meg. Indus [przestarzale: obywatel Indii; Hindus], Induska [przestarzale: obywatelka Indii; Hinduska] hindu (ffi/nő) Indus [(dewanagari, trl. sindhu nadī) rzeka w Chinach, Indiach i Pakistanie. Wypływa spod góry Kajlaś w Transhimalajach, ma długość 3180 kilometrów i uchodzi do ھدنس Morza Arabskiego.] Indus (urduul Sindh; szindhiül: وڌنس Sindhu; pandzsábiul (Shahmukhi: ;ھدنس hindiül és szanszkritül:; perzsául: ح ندوHindu ; pastuul: Abasin "Folyók Atyja"; tibetiül: Sengge Chu "Oroszlán folyó"; kínaiul: Jindu; görögül: Ινδός Indosz) az Indiai szubkontinens, India és Pakisztán leghosszabb és legfontosabb folyója. India névadója. induski, -a, -ie hindu industrial [wym. indastrial] [styl w muzyce popularnej, dla którego charakterystyczne są utwory oparte na odgłosach cywilizacji] (lat.) indusztria; szorgalom; (przemysł) ipar industrializacja [1. rozwój gospodarczy kraju polegający na zwiększeniu udziału przemysłu w gospodarce narodowej; 2. inaczej uprzemysłowienie, jest to proces przekształcania się społeczeństw tradycyjnych w przemysłowe dzięki wprowadzeniu gospodarki opartej na mechanizacji produkcji, kierowanej planowo przy użyciu określonych metod zarządzania, charakteryzujący się zwiększaniem się odsetka osób zatrudnionych w przemyśle, standaryzacją czasu pracy, wyraźnym podziałem pracy i wzrostem heterogeniczności społeczeństwa. Procesowi temu towarzyszy przyspieszona urbanizacja, zwiększaniem się liczby grup wtórnych w stosunku do grup pierwotnych, zmniejszaniem się roli grup wspólnotowych] (fr.-lat.) indusztrializáció, indusztrializálás; iparosítás; iparosodás industrializacja region vidéket iparosítani industrializacyjny, -a, -e indusztriális; ipari industrializm [1. przewaga przemysłu nad innymi gałęziami gospodarki narodowej; 2. teoria postulująca taki stan rzeczy] (fr.-lat.) indusztrializmus, ipari túlsúly v. jelleg; az ipari tevékenység túlnyomó volta egy állam nemzetgazdaságában industrializować iparosítani industrializować się iparosodni industrialny, -a, -e [przemysłowy lub uprzemysłowiony] (lat.) indusztriális; ipari, ipar-

52 2108 Industry Standard Architecture standard architektury branżowej ISA Industry Standard Architecture; Ipari Szabványfelépítés (ipari szabvány szerkezet) [A CPU és a perifériák összekötésére szolgáló adatút (sín, busz) szabványa, 16 bit/8 MHz, 6 MB/s.] indycium, indicium (w prawie) (lat.) idicium; ismérv, jel; ismérv, meghatározó jegy; a perben olyan ténykörülmény, melynek magában véve bizonyító ereje nincs, de egybevetve a perben jelentkező más körülményekkel alkalmas következtetések levonására indyczek pulykácska indyczenie mérgelődés, pulykadüh, pulykaméreg indyczę [pisklę indyka] pulykacsibe indyczka [samica indyka, dużego nielotnego ptaka udomowionego o czerwonych naroślach na głowie] pulyka, pulykajérce; (átv.) sárkány, házisárkány; veszekedős, zsémbes, házsártos, zsörtölődő asszony indyczy, -a, -e pulykaindyczyć [gniewać się o nic] mérgelődni indyczyć się [pot. okazywać gniew z błahych powodów] pulykavörössé válni; dúlnifúlni; elönti a pilykaméreg indyczę [pisklę indyka] pulykacsibe indyferenja [obojętność, bierność] (lat.) indifferencia; közömbösség, egykedvűség (obojętność) indyferentnie (lat.) indifferensen; közömbösen, egykedvűen indyferentność közömbösség, egykedvűség indyferentny, -a, -e [biernie ustosunkowany do czegoś; obojętny] (lat.) indifferens, közömbös, közönyös, egykedvű, részvétlen; elfogulatlan, pártatlan; semleges; (fizika) közömbös egyensúlyú; (vegytan) közömbös, semleges indyferentyzm [1. postawa obojętności wobec istotnych zagadnień; 2. postawa obojętności, bierności wobec spraw społecznych, kulturalnych, politycznych, itp.] indifferentizmus; közömbösség, egykedvűség indygenat (z łac. indigena krajowiec) [1. przyznanie cudzoziemskiemu szlachcicowi szlachectwa polskiego; 2. daw. przyznanie cudzoziemcowi obywatelstwa kraju, w którym przebywa; 3. daw. przyjęcie szlachcica cudzoziemskiego do prerogatyw szlachectwa polskiego] (tört.) indigenitus; (dawno) honosítás, állampolgárság, honosság indygnacja (łac.) [słuszne oburzenie] (lat.) indignáció, indignálódás; felháborodás; megbotránkozás, neheztelés, harag indygo [I 1. niebieski barwnik; 2. zob. indygowiec; II niebieski, błękitny; III kolor niebieski, błękitny] (sp.) indigó; indiai növények nedvéből nyert szerves kék festék, színtartó kék festőanyag, másolópapír indygo, błękit indygo [stara metoda roślinnego barwienia tekstyliów za pomocą ciemno niebieskiego proszku, pierwotnie produkowanego z indyga uprawianego głównie w Indiach. Obecnie jest to barwnik syntetyczny. Cieszył się dużą popularnością w epoce dżinsu, który jest najczęściej barwiony na kolor nienieski.] indigó [A legrégebben ismert növényi színezék, jellegzetes sötétkék színe van. Eredetileg a főleg Indiában termesztett indigó növény gyökeréből, kifőzéssel nyerték. Ma már szintetikus úton állítják elő. A farmernadrágok elterjedésével nagyon divatba jött, mert ezeket indigó színezékkel színezték.] indygowiec (indigofera) [niski krzew uprawiany na Półwyspie Indyjskim dla barwnika indygo] (növény) indigó indygowy, -a, -e [1. wyprodukowany z indyga barwnika; 2. zob. II indygo] indigóindyjski, -a, -ie [związany z Indiami] indiai, hindu indyk [1. duży, nielotny ptak udomowiony o czerwonych naroślach na głowie; 2. potrawa z tego ptaka] pulyka, pulykakakas indyk, indyczka pulyka indyk z farszem töltött pulyka indyki gulgoczą a pulykák hurrognak

53 2109 indykacja [1. wstępne głosowanie; 2. daw. tak nazywano w prawie polskiem wchodzenie osoby trzeciej do sprawy między dwiema wiedzionej, czyli to, co później nazywano interwencją. ] (lat.) indikáció; jelölés, jelzés, útbaigazítás, utalás, (orvosi) javallat, utasítás indykacja skażenia w rejonach przemysłowych a rothadás utalása az ipari övezetben indykacyjny, -a, -e [dotyczący indykacji] indikációs indykator [chem. wskaźnik. Etym. - późn.łac. indicator 'wskazywacz' od indicare] (lat.) indikátor; jelző, mutató; mutatótábla, jelzőtábla; (műszaki) jelzőkészülék; jelzőberendezés; (vegytan) jelzőanyag; a vegyi állpotban beállott változást rendszerint színváltozással jelző vegyület; kémiai anyag, mely a savas v. bázikus tulajdonságokat mutatja meg (lakmusz, fenolftalein stb.) indykować indikálni indykatyw (lat.) indikatívusz; az igeragozásban a jelentő mód indykcja [(historia) cykl 15-letni używany w datacji źródeł średniowiecznych] indikció; középkori időszámítás, mely tizenöt év időközökkel számolt indyskrecja (lat.) indiszkréció; a titoktartás megsértése, fecsegés; tapintatlan, tolakodó kíváncsiság; kotynyelesség, titokszegés indysponowany, -a, -e (lat.) indiszponált; lehangolt, kedvetlen; gyengélkedő, rossz hangulatú; képességének átmenetileg nem teljesen birtokában levő (művész, sportoló stb.) indyspozycja (lat.) indiszpozíció; rosszkedv, lehangolt állapot; gyengélkedés, kisebb rosszullét; olyan átmeneti állapot, amikor vki nem tudja a szokott teljesítményét nyújtani indywidualista [człowiek odznaczający się indywidualizmem, niezależnością w poglądach, odrębnością, oryginalnością, potrzebą swobody myślenia i postępowania w sposób odbiegający od ogólnie przyjętych wzorów]; indywidualistka [kobieta działająca samodzielnie] (lat.) individualista, öntevékeny (ffi/nő); önző (ffi/nő) indywidualistycznie önzően, önző módon; egyénien indywidualistyczny, -a, -e (lat.) individualista; az induvidualizmuson alapuló, rá jellemző indywidualizacja [1. proces kształtowania się cech indywidualnych jednostki lub zbiorowości; 2. dostosowywanie norm, zasad itp. do potrzeb jednostek lub konkretnych grup] (lat.) induvidualizálás, induvidualizáció; egyénítés indywidualizm [1. poczucie niezależności i odrębności osobistej oraz dążenie do zachowania własnych poglądów; 2. pogląd typowy dla kultury intelektualnej romantyzmu, przywiązujący najwyższą wagę moralną do wewnętrznego życia uczuciowego jednostki; 3. pogląd typowy dla liberalizmu, uznający pierwszeństwo potrzeb wolnych jednostek przed interesami państwa; 4. wyraz lub wyrażenie będące czyimś indywidualnym tworem; 5. Wybieraj zawsze tak, by zaakcentować swoją wyjątkowość, niepowtarzalność! Taką sugestię przekazują wszystkie hasła wszystkich kolekcji. Nawet tych sieciowych, które są w stanie bardzo szybko upodobnić wszystko i wszystkich. Indywidualizm to wielka tęsknota współczesnej mody. Mogą ją zaspokoić małe firmy-studia, zatrudniające kreatywnych projektantów. I tu jest szansa dla polskiej mody.] (lat.) induvidualizmus; 1. az egyéniség bálványozása; az egyes személy, az egyén érdekeit a társadalom érdekeivel szembeállító, a társadalom érdekeinél magasabbra helyező szemlélet; 2. (filozófia) az egésszel v. az általánosal szemben a dolgok alapjának, mértékének, céljának az egyént tekintő felfogás; az egyén jogainak és a társadalmi s a történeti fejlődésben való vezetőszerepének hangsúlyozása indywidualizm etyczny etikai induvidualizmus indywidualizm polityczny politikai induvidualizmus indywidualizować (lat.) induvidualizálni; egyéníteni, az egyéni sajátszágokat figyelembe venni indywidualizować się individualizálódni indywidualnie (lat.) individuálisan; egyénien, egyénileg; sajátosan, egyenkint, külön-külön indywidualność [jednostka, osobistość wybitna o wyrazistych, nieczęsto spotykanych cechach; zespół cech psychicznych stanowiących osobowość człowieka, oryginalność, swoistość] (lat.) induvidualitás; egyéniség, egyéni jelleg indywidualny, -a, -e [1. właściwy tylko jednej, konkretnej osobie; 2. dotyczący pojedynczych osób; 3. osobisty, jednostkowy, osobniczy, odrębny, swoisty, cechujący jednostkę] (lat.) induviduális; egyéni, egyedi, személyes, sajátos, külön indywidualna działalność gospodarcza egyéni válllakozás indywidualna karta robocza egyéni munkalap indywidualny prywaciarz egyéni vállalkozó

54 2110 indywidualny strój sportowy [wspólne określenie dla indywidualnej, praktycznej odzieży sportowej] Trotteur (trottőr) [Praktikus, sportos ruhadarabok gyűjtőneve.] indywiduum [łac. individuum 'całość niepodzielna; atom' r.nij. od individuus 'niepodzielny';1. poszczególny, pojedynczy człowiek; 2. osoba bliżej nieznana, zwykle podejrzana lub niepewna; 3. określony pierwiastek, związek chemiczny lub cząstka chemiczna; 4. osobnik, jednostka; pop. osobnik podejrzany, niewyraźny typ] (lat.) individuum, 1. egyén, egyéniség; 2. egyed, önállóan létező élő szervezet indzej másineksprymable [żart. kalesony] jégeralsó, gatya inekwitacja [dosłownie wjechanie konno, tak nazywano w Litwie objęcie majątku bądź wskutek dekretu, bądź umowy zwanej zapisem obligacyjnym inekwitacyjnym. W Koronie zapis taki zwano: Inscriptio certi debiti ad tempus certum obligati. Inekwitacja była po prostu zajazdem prawnym. (Vol. leg. t. VII, f. 604 i t. VIII, f. 117).] (dawno, prawo) behajtás lovon, lóháton (birtokfoglalás végzés v. szerződés alapján) inekwitacyjny, -a, -e - inercja [ łac. inertia 'niezdarność; próżniactwo; lenistwo' od iners 'niezgrabny; opieszały; słaby' 1. bierne poddawanie się czemuś; 2. zob. bezwładność w zn. 4.; 3. fiz. bezwładność; bierność, niechęć do ruchu, wysiłku, czynu, zmian] (lat.) inercia; (fizika) tehetetlenség; (átv.) tétlenség, lustaság inercyjnie inerciálisan inercyjność vminek tehetetlenségi volta inercyjny, -a, -e, inercjalny, -a, -e inercia-; tehetetlenségi infallibilitas [zob. niechybność; nieomylność] infallibilitas; tévedhetetlenség, csalhatatlanság, csalatkozhatatlanság; r.kat. tanítás szerint a pápa nem tévedhet, ha az egyházi tanítás kérdéseiben hivatalosan (ex cathedra) nyilatkozik. infamia [1. w dawnym prawie polskim: kara polegająca na sądowym pozbawieniu czci i praw obywatelskich; 2. pozbawienie kogoś lub utrata dobrego imienia] (lat.) infámia; becstelenség, aljasság, gyalázat, gyalázatosság; (jog) becsülettől való megfosztás Infamibus portae non pateant dignitatum. (lat.) Infamibus portae non pateant dignitatum. (Reg. iuris 87.) = Méltatlanok nem kaphatnak magasabb rangot. infamja albo bezecność. [jak czytamy u Zygmunta Glogera: Każdy miał prawo do czci, ale kto dopuścił się czynu zagrożonego utratą honoru, tracił ją i nazywany był bezecnym, inaczej infamisem. ] becstelenség, aljasság, gazság infamis [w dawnym prawie polskim: człowiek ukarany infamią] (lat.) infámis; becstelen, aljas, elvetelmült infant [tytuł nadawany dzieciom rodziny królewskiej w Hiszpanii i Portugalii] (sp.) infáns, (tört.) a királyi hercegek címe Spanyolországban és Portugáliában; trónörökös infantka [tytuł książęcy nadawany córce króla Hiszpanii] (sp.) infánsnő, (tört.) a királyi hercegnők címe Spanyolországban és Portugáliában; trónörökösnő infanterysta (ol.) infanterista; (wojsko) gyalogos [żołnierz infanterysta 1914 r: gyalogos katona] infantylizm [1. naiwność i niedojrzałość w zachowaniu osoby dorosłej; 2. patologiczne zahamowanie psychicznego rozwoju człowieka] (lat.) infantilizmus; a szervezetnek testi és szellemi tekintetben gyermekes fokon való visszamaradása infantylny, -a, -e [1. o człowieku dorosłym: zachowujący się jak dziecko; też: świadczący o czyjejś niedojrzałości; 2. wykazujący w wieku dojrzałym psychiczne cechy infantylizmu] (lat.) infantilis; gyerekes; (orvosi) fejletlen, a fejlődésben visszamaradt infantylna kobieta infantilis nő infantylne rozumowanie infantilis gondolkozásmód infantylny człowiek infantilis ember infantylny pomysł infantilis gondolat infanteria [daw. piechota] gyalogság (piechota) infekcja [zob. zakażenie] (lat.) infekció (infektio); (orvosi) fertőzés (zakażenie) [kórokozó behatolása a szervezetbe]

55 2111 infekcyjny, -a, -e [dotyczący infekcji] fertőzött, fertőzéses infekować [powodować infekcję] (lat.) inficiálni, fertőzni, megfertőzni infekujący, -a, -e [zob. zakaźny] infektiosus, fertőző infermeria [izba chorych] infermeria; (biz) betegszoba; gyengélkedő; a kolostor betegszobája infernalny [piekielny] (lat.) infernális; pokoli, alvilági inferno [piekło] (ol.) infernó; pokol, alvilág infernum (piekło) (lat.) infernum; alvilág, pokol infiks [1. element fonetyczny w rdzeniu wyrazu, będący wykładnikiem określonej formy gramatycznej, np. w języku polskim n: siadać siądę (fonetycznie siondę); 2. afiks pojawiający się wewnątrz rdzenia wyrazu] - (nyelvt.) infixum [A szótestbe illesztett toldalék (rag, jel, képző). A szótőhöz viszonyított helyzete szerint a toldalék infixum, ha beékelődik a szótőbe. Ez a jelenség a magyartól teljesen idegen.] infiltracja [1. przenikanie substancji płynnej lub gazowej przez pory i kanaliki substancji stałej; 2. przedostawanie się obcych ludzi, wpływów lub ideologii do jakiegoś środowiska lub jakiejś grupy; 3. przenikanie wody w głąb skorupy ziemskiej; 4. przenoszenie przez wodę rozpuszczonych w niej substancji mineralnych, które krystalizują w szczelinach skalnych] (lat.) infiltráció; beszivárgás, átszivárgás; (orvosi) behatolás; idegen anyagok behatolása a sejtekbe és szövetekbe; (orvosi) beszűrődés infiltracja nowych wpływów idegen v. új hatások behatolása v. beáramlása infiltracyjny, -a, -e infiltrációs infiltrator behatoló infiltrować [fr. infiltrer - wsiąkać] [1. o substancjach płynnych lub gazowych: przenikać, przesiąkać przez pory i kanaliki ciała stałego, wsiąkać, wnikać; 2. przen. o wpływach, ideologii: powoli przedostawać się, przenikać do jakiegoś środowiska] behatolni, beszűrődni infima [daw. najniższa klasa w dawnych szkołach w Polsce; 2. najniższa klasa w szkołach dawnych polskich, dzielona zwykle na dwie: infimę minorum i infimę majorum, lubo w obydwuch uczono głównie gramatyki łacińskiej, a mianowicie zgadzania przymiotników z rzeczownikami i przypadkowania imion z trybami i czasami słów. Utarte było wyrażenie żaczek z infimy, czyli początkujący uczeń, gregorjanek.] (dawno) alsó (infima) grammatikai osztály; (1944-ben) legalsó vagy magyar (In classe Hungarica infima) osztály infimum [mat. kres dolny zbioru liczb] (lat.) infimum; alsó határ infinitum [do nieskończoności] (lat.) infinitás, végtelenség; infinitum; végtelen, határtalan infinityzm [pogląd, który przyjmuje nieskończoność przyrody i świata, podzielność przestrzeni i czasu] (lat.) infinitizmus; a valóság végtelenségét valló szemlélet, felfogás infinityzm ekonomiczny ökonómiai végtelenség infinityzm metafizyczny metafizikai végtelenség infirmeria (łac. infirmus - słaby, chorowity) [pomieszczenie dla chorych, wyposażone w apteczkę domową]; infirmarium (specjalny pokoik; duża sala chorych) infirmárium (lat. infirmus - gyenge, beteges) [betegszoba, kis házi gyógyszertárral felszerelve] infirmarz (łac. infirmarius - pielęgniarz) [zakonnik opiekujący się chorymi w klasztorze] infirmárius (lat. infirmarius - ápoló) [a kolostorban a betegeket ápoló szerzetes] inflacja [1. postępujący spadek siły nabywczej pieniądza i związany z nim wzrost cen; 2. wzrost ogólnego poziomu cen. W praktyce inflacja na rynku konsumpcyjnym jest inna niż inflacja na rynku zaopatrzeniowym i nieco inaczej wpływa na kondycję gospodarki. Przeciwieństwem inflacji jest deflacja.] (lat.) infláció, pénzhigítás, pénzromlás; a forgalomban levő papírpénz mennyiségének rendkívüli megnövekedése és az ezzel kapcsolatos gyors elértéktelenedés [Az infláció a közgazdaságtanban az árszínvonal tartós emelkedése, a pénz vásárlóerejének romlása mellett. Jele általában a π (pi). Az árszínvonal csökkenése a defláció. Árstabilitás alatt az árak változatlanságát értjük egy időszakban, ekkor az árszínvonalemelkedés 0% körüli. A stagfláció olyan viszonylagosan magas infláció, amely magas munkanélküliséggel jár együtt. Az árszínvonal-változás mértékét tekintve beszélhetünk lassú (vagy kúszó), vágtató, ill. hiperinflációról. Kúszó infláció esetén az árszínvonal évente csak néhány százalékkal nő. Vágtató infláció esetén az árak általános emelkedése már két számjegyű.] inflacja chroniczna krónikus infláció inflacja galopująca vágtató infláció inflacja hamowana fékezett infláció inflacja jawna nyílt infláció

56 2112 inflacja kierowana irányított infláció inflacja kontrolowana ellenőrzött infláció inflacja kosztów költséginfláció inflacja kredytowa hitelinfláció inflacja pełzająca [jest obecnie zjawiskiem normalnym w gospodarce, gdyż w skali światowej obserwuje się proces względnego, stale postępującego i nieodwracalnego wzrostu ogólnego poziomu cen, który jest wywołany wieloma zjawiskami ekonomicznymi o charakterze obiektywnym (np. wzrost nakładów na badania naukowe, wzrost kosztów wdrażania innowacji produkcyjnych). Inflacja pełzająca nie wywołuje poważniejszych trudności ani negatywnych skutków ekonomicznych poziom cen poziom podnosi się w stosunkowo wolnym tempie od 3 do 5% rocznie (przeciętny wzrost cen w skali miesiąca nie przekracza 1%), co nie jest groźne dla stabilności gospodarki, ponieważ w warunkach tak małego wzrostu cen gospodarka może funkcjonować normalnie. Występowanie inflacji pełzającej w gospodarce jest powszechnie akceptowane, choć wśród ekonomistów istnieje istotna różnica poglądów w tej kwestii.] kúszó infláció inflacja tłumiona elfojtott infláció inflacja ukryta rejtett infláció inflacja utajona rejtett infláció inflacyjny, -a, -e [dotyczący inflacji] inflációs inflammatio (zapalenie) (lat.) inflammatio; gyulladás influenca, indluenza [wym. influenca] [daw.; zob. grypa] (ol.) influenza; náthaláz; járványos, fertőző betegség influencja [zob. indukcja elektrostatyczna] (lat.) influencia; befolyás, hatás, behatás; (villamosságtan) elektromos megosztás, elektrosztatikus indukció infolinia [1. telefon informacyjny; 2. usługa telefoniczna pod którą można uzyskać informacje] tudakozó infolinia według adresu cím szerinti tudakozó infolinia według nazwiska név szerinti tudakozó informacja (łac. informatio przedstawienie, wizerunek; informare kształtować, przedstawiać) [1. wiadomość o czymś lub zakomunikowanie czegoś; 2. dział informacyjny urzędu, instytucji; 3. dane przetwarzane przez komputer; 4. termin interdyscyplinarny, definiowany różnie w różnych dziedzinach nauki; najogólniej - właściwość pewnych obiektów, relacja między elementami zbiorów pewnych obiektów, której istotą jest zmniejszanie niepewności (nieokreśloności)] (lat.) információ [latin eredetű szó, amely értesülést, hírt, üzenetet, tájékoztatást jelent. Egyben az informatika alapfogalma. Számos jelentése, kifejtése ismert, különböző tudományágak különböző módon közelítik meg, írják le. Egyértelműen elfogadott definíciója nem ismert. Általánosságban információnak azt az adatot, hírt tekintjük amely számunkra releváns és ismerethiányt csökkent. Egyik legleegyszerűsítettebb megfogalmazás szerint az információ nem más, mint valóság (vagy egy részének) visszatükröződése. Tudományos értelmezését az információelmélet fogalmazza meg.], hír, tájékoztatás, felvilágosítás, útbaigazítás, tájékozódás, tájékoztatás, hírközlés, híradás; közlés, értesítés; értesülés, hír; az anyag tulajdonságainak visszatükröződése jel formájában; (w instytucji, na dworcu) tudakozó; (informatika) információ [Információnak nevezünk mindent, amit a rendelkezésünkre álló adatokból nyerünk. Az információ olyan tény, amelynek megismerésekor olyan tudásra teszünk szert, ami addig nem volt a birtokunkban. Az információ legkisebb egysége a bit. A számítástechnikában a programok is 1 bites információkból épülnek fel.] informacja co do czego tájékozódás v. tájékoztatás vmire vonatkozóan informacja ekonomiczna gazdasági információ informacja genetyczna [dane o cechach dziedzicznych organizmu zakodowane w genach] genetikai információ informacja geokodowa geokód információ informacja gospodarcza gazdasági információ informacja handlowa kereskedelemi információ informacja kolejowa vasúti információ informacja motoryzacyjna közlekedési információ informacja naukowa [dział nauki zajmujący się opracowywaniem i rozpowszechnianiem danych naukowych dotyczących aktualnego stanu wiedzy w określonej dziedzinie] tudományos információ informacja o czym tájékozódás v. tájékoztatás vmiről informacja o warunkach drogowych útinform informacja poufna bizalmas közlés v. információ informacja rynkowa piaci információ informacja statystyczna statisztikai információ informacja techniczna műszaki információ informacja telefoniczna tudakozó

57 2113 informacja telegraficzna távirati tudósítás informacja usługowo-handlowa kereskedelmiszolgáltatási információ informacja wewnętrzna belső információ informacja zewnętrzna külső információ informacyjnie informatíve; tájékoztatás végett, tájékoztatásszerűen, tájékoztatásul informacyjność vminek tájékoztató volta informacyjny, -a, -e információs, tájékoztató, tájékoztatási Information Superhighway {rzecz.} (też: Infobahn); infostrada {f.} [komp.] (ang.) information superhighway; információs szuper- sztrada, adatpálya [a korszerű telekommunikácios hálózatokra és számítógép-technikára alapozott internetrendszer népszerű megjelölése; politikai eredetű kifejezés (Clinton/Al Gore vezették be)] Information Systems Security Association (ISSA); International Security Systems Association [założona w 1982 r. międzynarodowa organizacja z siedzibą w Oak Creek, Wisconsin, która promuje zagadnienia bezpiecznego zarządzania zasobami informacyjnymi w firmach i instytucjach. ISSA ma oddziały w 24 krajach, w tym w Polsce, i zrzesza członków, organizuje również doroczne konferencje dla specjalistów.] Information Systems Security Association (ISSA); International Security Systems Association information technology specialist {rzecz.} (też: computer specialist, IT specialist); informatyczka {f.} informatikus /nő) informator [1. osoba udzielająca informacji; 2. książka zawierająca informacje dotyczące jakiejś dziedziny życia] (lat.) informátor, tájékoztató személy, műsortájékoztató, tudósító, információt adó; feljelentő, besúgó, spicli informatorka [kobieta, która udziela informacji, wyjaśnień] tudósítónő informatyczny, -a, -e információs informatyk [osoba zajmująca się zawodowo informatyką] számítástechnikus, informatikus informatyczka informatikus /nő) informatyka (łac. informatio "wyobrażenie", "wizerunek", "pomysł", ang. computer science, computing science, information technology, informatics) [1. nauka o tworzeniu i wykorzystywaniu systemów komputerowych; 2. szeroko rozumiana działalność informacyjna; 3. dziedzina nauki i techniki zajmująca się przetwarzaniem informacji w tym technologiami przetwarzania informacji oraz technologiami wytwarzania systemów przetwarzających informacje. Pierwotnie część matematyki, została rozwinięta do osobnej dyscypliny nauki, pozostaje jednak nadal w ścisłym związku z matematyką, która dostarcza jej podstaw teoretycznych; 4. gałąź nauki i techniki zajmująca się teorią i technologią przetwarzania informacji] informatika; számítástechnika [az automatizált adatfeldolgozás eszközeivel és azok különböző területeken való használatával (például a számítógép építése és azok programozása) foglalkozó elméleti és alkalmazott műszaki tudomány] informatywny, -a, -e [będący nośnikiem informacji] (lat.) informatív; tájékoztató, felvilágosító jellegű informel [tendencja w sztukach plastycznych, przejawiająca się w wykorzystywaniu metody automatyzmu i działania przypadku w procesie tworzenia dzieła] informel [A francia informel szó "forma nélküli"-t jelent. Az Art Informel művészei új alkotási módot kerestek. Elvetették a geometriai és figuratív alakzatokat, és új művészi nyelvet hoztak létre. A szó szerint formátlanságot jelentő kifejezést a második világháborút követő évtized új európai absztrakt festészetének összefoglalására szokás használni.] informować [udzielać informacji, wskazówek, podawać do wiadomości] (lat.) informálni, tájékoztatni, tudósítani, értesíteni, felvilágosítani informować kogo o kim/czym tájékoztatni vkit vkiről/vmiről informować kogoś o czymś tájékoztatni vkit vmiről informować o przebiegu zebrania tájékoztatni a gyűlés lefolyásáról informuje za jakiś okres czasu egy bizonyos időtartamra vonatkozóan tájékoztat informować się [1. zasięgać informacji; 2. udzielać sobie nawzajem informacji] (lat.) informálódni, tudakozódni, tájékozódni, érdeklődni, kérdezősködni; értesülni, értesülést szerezni; felvilágosítást kérni informowanie híradás, tájékoztatás informowanie się informálódás; tudakozódás, érdeklődés, tájékozódás, értesülések beszerzése infostrada (ang. information highway) [wizja globalnej sieci komunikacyjnej integrującej Internet, sieć kablową,

58 2114 telefonię oraz inne media elektronicznego przekazu w ramach rozwijającego się społeczeństwa informacyjnego. Spopularyzowana szczególnie za prezydentury Billa Clintona. Termin Infostrada na długo przed amerykańskimi pomysłami po raz pierwszy został wprowadzony w Polsce ok. roku 1970 przez Andrzeja Targowskiego.] (ang.) information (super) highway [a Clintonkormányzat által bevezetett hasonlat a jövő nagysebességű hálózatára, amely az egész országot behálózva egyfajta "információs közműként" mindenkihez eljut; magyarul: "infosztráda"] infraczerwień [promieniowanie podczerwone; niewidzialne dla ludzkiego oka promieniowanie elektromagnetyczne] (lat.) infravörös; (fizika) a vörösön inneni infradźwięk, dźwięk podakustyczny [dźwięk o częstotliwości poniżej zakresu słyszalnego dla ludzkiego ucha] (lat.) infrahang; [Rugalmas közegnek az emberi fül által nem hallható, 20 Hz alatti rezgésszámú, ritmikus nyomásváltozása. Az infrahangnak, bár hangként nem észlelhető, van fiziológiai hatása az emberi szervezetre. Az infrahangok minden akadályon áthatolnak, az ellenük való védekezés rendkívül nehéz és költséges.]; (fizika) az emberi hallhatóság határán innen eső olyan hanghullám, amelynek másodpercenkénti rezgésszáma nem éri el a 20-at infradźwiękowy, -a, -e infrahangtartományhoz tartozó infrastruktura [urządzenia i instytucje usługowe niezbędne do należytego funkcjonowania społeczeństwa i produkcyjnych działów gospodarki] infrastruktúra infrastruktura ekomiczna [infrastruktura obejmująca usługi w zakresie transportu, komunikacji, energetyki itp.] gazdasági infrastruktúra Infrastruktura klucza publicznego (ang. Public Key Infrastructure (PKI)) [szeroko pojęty kryptosystem, w skład którego wchodzą urzędy certyfikacyjne (CA), urzędy rejestracyjne (RA), subskrybenci certyfikatów (użytkownicy), oprogramowanie i sprzęt. Infrastruktura klucza publicznego tworzy hierarchiczną strukturę zaufania, której podstawowym dokumentem jest certyfikat klucza publicznego. Najpopularniejszym standardem certyfikatów PKI jest X.509 w wersji trzeciej.] PKI Public Key Infrastructure (a nyilvános kulcsú titkositáshoz kiépitett eszközrendszer, ill. nyilvános kulcsú infrastruktúra) infrastruktura produkcyjna termelési infrastruktúra infrastruktura społeczna [infrastruktura obejmująca usługi w dziedzinie prawa, oświaty, służby zdrowia itp.] társadalmi infrastruktúra infrastruktura społeczno-gospodarcza társadalmi-gazdasági infrastruktúra infuła (z łac. infilare zawijać, bo infuła to zawój na głowie ofiarników rzymskich z pasma białej wełny, którego końce, z tyłu spuszczone, zwano vittae) [1. infuła mitra, biskupie nakrycie głowy podczas spełniania czynności liturgicznych; 2. w liturgice zwana Mitra, w zabytkach starożytności: Apex, Sertum, Corona, Diadema, Galea, Pileum, Palea, Thiara, Lorum, Cidaris, czapka biskupia. Polacy, jak widać na starych obrazach, oraz z mitry zwanej św. Stanisława i innych, przechowywanych w skarbcu wawelskim i indziej, zwykle używali formy francuskiej, średniowiecznej (z zakończeniem w trójkąt, u wierzchu rozłupanej czyli dwurożnej). Z tyłu spadają dwie taśmy zwane w ceremonjale biskupim vitae lub infulae. Właściwie tedy infuła to te taśmy, któremi jeszcze frygijczycy czapkę mocowali na głowie, podwiązując pod brodą, albo też swobodnie spuszczając je na piersi. 3. nakrycie głowy rzymskich kapłanów w postaci białej lub czerwonej przepaski. Od XIII wieku nazywa się tak nakrycie głowy biskupów, infułatów i opatów kościoła rzymskokatolickiego. W tym przypadku ma ona formę dwóch wydłużonych, połączonych ze sobą trójkątów z przyczepionymi z tyłu dwiema wstążkami. 4. nakrycie głowy biskupów; mitra] infula, (egyh.) római eredetű fehér fejkendő; a püspöki süvegről lecsüngő szalagok; maga a püspöki süveg Infuła biskupa Wojtarowicza, który zmuszony został do ustąpienia za krytykę rabacji sprowokowanej przez Austriaków. infułat [1. infułat prałat posiadający przywilej noszenia infuły; 2. (Z. G.) ksiądz świecki lub zakonnik, który, nie będąc biskupem, ma od Stolicy Apostolskiej przywilej na

59 2115 używanie przy obrzędach ubioru biskupiego, t. j. infuły czyli mitry, pastorału, gremjału, dalmatyki, tunicelli, rękawiczek, pończoch i sandałów. Zakonnicy infułaci są to opaci niektórych klasztorów, nie ulegających jurysdykcyi biskupiej. Godność infułacka przywiązana jest albo do osoby i wtedy jest dożywotnia albo do miejscowości, t. j. do pewnej kanonii lub probostwa, i wtedy wszyscy, obejmujący po sobie to stanowisko, zostają infułatami.] infulás v. püspökségi prépost [pl. Ksiądz infułat Stanisław Bodganowicz, proboszcz Bazyliki Mariackiej w Gdańsku] infuzja [infuzja med. wlew podskórny a. dożylny (kropelkowy); dawn. napar.] infúzió (infusio), (orvosi) folyadék bevitele a vivőérbe bőrön-keresztül; fiziológiás oldat bejuttatása a szervezetbe infuzyjne płyny [med. środki krwiozastępcze, stosowane w lecznictwie do uzupełniania ubytków krwi.] folyadék infúzió a véren keresztül Inga [imię żeńskie pochodzenia germańskiego. Wywodzi się od zdrobnienia grupy imion, także męskich, znanych w kulturach germańskich i skandynawskich rozpoczynających się na Ing - imiona jednego z normadzkich bogów.] Inge [skandináv eredetű női név, jelentése: védelem, oltalmazás.] ingenium (genius) (lat.) ingenium; szellem, tehetség; természetes értelem, lángész ingerencja [wtrącanie się w cudze sprawy] (lat.) ingerencia, beavatkozás, beleavatkozás; hatáskör, befolyás, befolyáskör ingerencja w sprawy wewnętrzne belügyekbe való beavatkozás ingerina [ubiór szwedzki, nazwany tak od prowincji Ingermanlandii, w modzie w Polsce za Władysława IV i Jana Kazimierza. Jest przykładem stroju zdobycznego, jak tureckie wąsy Jana Sobieskiego albo węgierskie parzenice naszych zbójników, a dziś spokojnych górali. ] (hist.) svéd ruha ingerować [mieszać się, wtrącać się do czegoś; wywierać wpływ na coś (na kogoś)] ingerelni, beavatkozni ingrediencja, ingredient [składnik; chem. składnik mieszaniny] (lat.) ingredencia, ingredens; alkatrész, tartozék, alkotó elem, alkotórész, kellék ingrediencje [składniki mieszaniny; domieszki, przyprawy] alkatrészek, tartozékok ingres [łac. ingrediens dpn. ingredientis (p.pr.) i ingressus (p.p.) od ingredi 'wchodzić'; 1. uroczystość przybycia nowego biskupa do diecezji; hist. uroczysty wjazd, obrządek objęcia władzy przez wojewodę, starostę grodowego; 2. Z łacińskich wyrazów ingressio, ingressus, wejście, wstępowanie, dali Polacy tę nazwę uroczystym wjazdom, na które podług dawnych obyczajów polskich wysadzano się nad wyraz. Nowo mianowani biskupi, wojewodowie, starostowie grodowi i inni dygnitarze odprawiali do swoich stolic wjazdy z wielką okazałością, które zwykle zakończał gościnny i suty bankiet.] (dawno) beiktatási ünnepség v. ünnepély ingresywny, -a, -e [(łc. ingredi, ingressus wchodzić, wstępować ); zob. inchoatywny] (lat.) ingresszív (latin ingressio = belépés); állapotváltozást jelentő inhabitatio; inhabitacja [zob. zamieszkiwanie; tzn. zamieszkanie wewnątrz] (lat.) inhabitatio; benne lakozás (t.i. a Szentléleknek a hívőben lakozása) inhalacja [wdychanie pary, gazów lub rozpylonych substancji w celach leczniczych] (lat.) inhaláció; inhalálás; (orvosi) gyógyító hatású gőzök belégzése, belélegzés, belehelés inhalacyjny, -a, -e [dotyczący inhalacji] inghalációs, belégző, belélegző inhalator [aparat do rozpylania substancji przeznaczonych do inhalacji] inhalátor, belélegző készülék inhalator lotniczy légzőkészülék inhalator tlenowy [urządzenie pokładowe, dzięki któremu załoga może oddychać tlenem z butli] oxigéninhalátor inhalatorium, inhalatornia [pomieszczenie do przeprowadzania inhalacji] inhalációs terem, inhalatórium inhalować [wdychać, wziewać] inhalálni, belélegezni inherencja [przynależność, nierozłączność] (lat.) inherencia; hozzátartozás, velejáró tulajdonság inherentny, -a, -e; inherencyjny, -a, -e (lat.) inherens, hozzátartozó, összefügő vmivel inhibicja [1. działanie inhibitorów zwalniające lub zatrzymujące reakcję chemiczną; 2. zahamowanie lub opóźnienie jakiegoś

60 2116 procesu w organizmie; 3. daw. wstrzymanie postępowania sądowego; 4. Inhibicja w starem prawie polsk. nakaz, wstrzymujący sprawę w sądzie. Zygmunt I zniósł inhibicje (Vol. leg t. I, f. 508).] (orv.) inhibíció; gátlás, tilalom; vminek a gátlása, v. megfékezése inhibicyjny, -a, -e inhibíciós inhibitor [substancja, której obecność powoduje zwolnienie lub zatrzymanie reakcji chemicznej] (lat.) inhibitor; (vegytan) a vegyi folyamatok lefolyását csökkentő anyag; (biol.) valamely kémiai folyamatot lelassító vagy megakadályozó anyag inhibitor enzymatyczny [substancja hamująca działanie enzymów] enzimeket gátló szer inicjacja (łac. initiatio od inire wstępować, zaczynać) [1. rozpoczęcie nowego etapu w procesie stawania się dorosłym, związane ze zdobyciem nowych doświadczeń; 2. zapoczątkowanie lub rozpoczęcie się czegoś; 3. uroczyste przyjęcie nowego członka do jakiegoś stowarzyszenia, zwłaszcza tajnego; 4. w społeczeństwach plemiennych: obrzęd przyjęcia do społeczności dorosłych; 5. wtajemniczenie - u wielu ludów pierwotnych wejście w nową fazę życia, połączone z praktykami rytualnymi, przede wszystkim przejście do roli dojrzałego płciowo dorosłego; związana z próbami i czynnościami symbolicznymi (np. obrzezaniem). Najczęściej mają one charakter przemiany, rozumianej zarazem realnie i symbolicznie, który obejmuje fazy zaniechania dawnej roli, odosobnienia (imitującego śmierć) i w końcu powrotu i ponownego włączenia przemienionego człowieka do społeczności (częstokroć pod zmienionym imieniem). W węższym znaczeniu inicjacja jest określeniem rytuałów, które stanowią warunek przyjęcia do tajemnego związku lub dopuszczenia do kultów misteryjnych. Często znaczącą rolę odgrywa przeżycie symbolicznej śmierci (wręcz w umyślnie urządzonych grobach/trumnach) oraz duchowe zmartwychwstanie na wyższym poziomie. Częścią składową różnych obrzędów były niejednokrotnie praktyki, pojmowane symbolicznie jako powrót do łona matki i ponowne narodziny. Istotną częścią procesu inicjacji było przetrwanie rozmaitych (często przerażających, albo nawet groźnych dla życia, a mających za cel wytrącenie z osiągniętej na niskim poziomie integracji osoby) prób, które symbolicznie łączyły się z rozwinięciem moralnych i duchowych sił ( labirynt)] (lat.) initatio; iniciáció; beavatás, beavató szertartás, (tudomány) bevezetés; felavatás; (egyh.) bevezetés, beavatás, beavatási szertartás (keresztség) inicjacyjny, -a, -e beavatási; bevezető inicjalizacja [1. w programowaniu nadanie wartości/stanów początkowych obiektowi. Inicjalizacją obiektu zajmuje się zwykle konstruktor; 2. w środowisku programistycznym: nadanie zmiennej wartości początkowej] inicializálás; kezdeti érték alapértelmezés; kezdeti értékadás [1. statikus inicializálás - csak a program kezdetén; 2. dinamikus inicializálás - minden egyes alkalomkor, amikor az adatobjektum létrejön] inicjalizacja zmiennej [to konstrukcja programistyczna polegająca na nadaniu zmiennej wartości początkowej] kezdeti érték alapértelmezés inicjalny, -a, -e (lat.) iniciális; kezdeti inicjalny akcent szóeleji hangsúly inicjał [litera rozpoczynająca rozdział lub partię tekstu] (lat.) initiale; iniciálé; nagyobb, díszesebb (sokszor festett) kezdőbetű a középkori kéziratokban és a dísznyomtatványokban; kezdőbetű inicjałowy, -a, -e iniciáléinicjały [początkowe litery imienia i nazwiska] iniciálék; vezeték- és keresztnevek kezdőbetűi inicjator [1. osoba dająca czemuś początek, występująca z pomysłem; 2. czynnik niezbędny do zapoczątkowania niektórych reakcji chemicznych] inicjatorka kezdeményező, előharcos (ffi/nő); (vegyt.) reakciófaktor inicjatorka kezdeményező nő inicjatorski, -a, -ie kezdeményező inicjatywa [1. propozycja realizacji jakiegoś nowego projektu lub pomysłu; też: działania mające na celu ich realizację; 2. zdolność do samodzielnych pomysłów; 3. pierwszeństwo dające przewagę w czymś] (lat.) iniciatíva, kezdeményezés; vállalkozó szellem (z własnej inicjatywy: önszántából, saját kezdeményezésére); (átv.)

61 2117 ötlet, kedv, kezdeményező kedv v. képesség, vállalkozó szellem inicjatywa naspati z zewnątrz a kezdeményezés kívülről jön inicjatywa oddolna alulról jövő kezdeményezés inicjatywa pokojowa békekezdeményezés inicjatywa prywatna magánvállalkozás, magánkezdeményezés; (dawno) magánszektor, maszek vállalkozás inicjatywa twórcza alkotó kezdeményezés inicjatywa ustawodawcza [prawo wnoszenia projektów ustaw do odpowiednich organów ustawodawczych] törvényhozóv. törvényhozási kezdeményezés, törvényjavaslat inicjatywność kezdeményezés inicjatywny, -a, -e iniciatív-; kezdeményezési inicjować [dawać początek czemuś, zapoczątkowywać; występować z inicjatywą, dawać pomysł] kezdeni, kezdeményezni, elindítani inicjować akcję pokojową békemozgalmat kezdeni v. elindítani inicjować co kezdeményezni vmit iniekcja [1. wstrzyknięcie leku lub środka diagnostycznego; 2. wtłaczanie lub wtryskiwanie cieczy bądź gazów] (lat.) injekció; (orvosi) befecskendezés, az így befecskendezett gyógyszer; oltás (zastrzyk); (műszaki) talajerősítés cementbelövéssel iniekcyjny, -a, -e [dotyczący iniekcji] injekciós iniektor [urządzenie do wtłaczania cieczy lub gazu do obszaru o ciśnieniu wyższym od ciśnienia atmosferycznego] (lat.) injektor; (műszaki) fecskendező; gőzsugárfecskendő gőzkazánok, mozdonyok vízzel való táplálására iniektorowy, -a, -e [związany z iniektorem] injektoros iniektować (lat.) injektálni; (orvosi) befecskendezni (orvoságot); (műszaki) talajt cementbelövéssel megerősíteni Iniuria non excusat iniuriam [bezprawie nie usprawiedliwia bezprawia (jako odwetu)] (lat.) Iniuria non excusat iniuriam; Jogtalanság nem létezik jogtalanság nélkül. Iniuriam qui facturus est, iam facit [kto ma zamiar wyrządzić krzywdę już ją wyrządza] (lat.) Iniuriam qui facturus est, iam facit; Aki jogsérelmet szándékozik elkövetni, az teszi is. inkarnacja [relig., wcielenie, ucieleśnienie bóstwa; por. awatar] (lat.) incarnatio; inkarnáció, megtestesülés (wcielenie); Isten megjelenési formája, Krisztus emberré válása, az Ige testté létele (Jn 1,1) inkarnatka [bot. koniczyna krwistoczerwona a. szkarłatna] Trifolium incarnatum; bíborhere inkasencki, -a, -ie [przymiotnik od: inkasent] pénzbeszedő-, díjbeszedőinkasent [pracownik elektrowni, gazowni pobierający należności od płatników w miejscu ich zamieszkania] pénzbeszedő, díjbeszedő (ffi) inkasentka pénzbeszedő (nő) inkaso [1. pobieranie pieniędzy z tytułu weksli, czeków itp.; 2. forma rozliczeń bezgotówkowych polegająca na złożeniu przez wierzyciela w banku żądania zapłaty w celu pobrania należności od dłużnika] (ol.) incasso, inkasszó; (kereskedelem) pénzbeszedés, kintlevőségek behajtása; beszedett, behajtott pénz, összeg; készpénzben történő fizetés felvétele inkaso akceptowe elfogadott inkasszó inkaso bankowe bankinkasszó inkaso bezakceptowe elfogadatlan inkasszó inkaso dewizowe devizainkasszó inkaso dokumentowe okmányos inkasszó inkaso faktur számlák inkasszója inkaso finansowe pénzügyi inkasszó inkaso gotówkowe készpénzinkasszó inkaso gwarantowane garantált inkasszó inkaso należności követelések inkasszója inkaso towarowe áruinkasszó

62 2118 inkaso weksła váltóinkasszó inkasować [1. pobierać należność; 2. w boksie: otrzymywać ciosy] (ol.) inkasszálni, (pénz) beszedni, kintlevőséget v. pénzkövetelést behajtani; (sp) ütéseket kapni (bokszban) inkasować należność követelést beszedni v. behajtani inkasować opłatę za gaz beszedni a gázdíjat inkasować weksel váltót beszedni inkasowanie inkasszálás, beszedés, pénzbeszedés inkasowanie podatku adóbeszedés inkasowy, -a, -e [przymiotnik od: inkaso] incasso-, inkasszó-; beszedési v. behajtási; beszedéssel kapcsolatos inkastelizować kościół [przystosować go do funkcji obronnych] erődtemplommá alakítani; a templomot alkalmassá tenni a védelmi funkcióra inkaust, inkałust, enkaust [1. dawn. atrament; 2. z średniowieczno-łacińskiego incaustum czernidło pisarskie, atrament; 3. to stara nazwa dla atramentu. Kałamarz pisarski zrobiony był z rogu i noszony u biodra, co podobno i do dziś jeszcze na wschodzie można spotkać.] (dawno) tinta (latinul: tincta) inklinacja [łac. inclinatio 'nachylenie' od inclinare 'nakłaniać; naginać; pochylać'; 1. skłonność do czegoś; 2. sympatia do kogoś; 3. fiz. nachylenie, kąt nachylenia; 4. (nachylenie) jest jednym z parametrów orbity, mianowicie kątem pomiędzy jej płaszczyzną a drugą płaszczyzną, którą jest zwykle ekliptyka (czyli płaszczyzna zawierająca orbitę Ziemi wokół Słońca) lub płaszczyzna równikowa (w przypadku satelity). 3. skłonność, upodobanie; sympatia, pociąg do kogo; fiz. kąt nachylenia, nachylenie] (lat.) inklináció; (orvosi) hajlam, hajlamosság; (csillagászat) hajlás, elhajlás, hajlásszög; mágneses lehajlás; (átv.) hajlam, vonzódás, vonzalom, hajlandóság inklinacja do kieliszka hajlam az ivásra, iszákossági hajlam inklinacja na języki: angielski, niemiecki, francuski, włoski, hiszpański, rosyjski, czeski, łacinę - hajlam a nyelvekhez inklinacyjny, -a, -e [dotyczący inklinacji] elhajlási inklinometr [przyrząd do mierzenia inklinacji magnetycznej] inklinométer; mágneseselhajlás-mérő inklinometr magnetyczny mágneses inklinométer; a földi mágneses tér vizszintestől való eltérését mérő eszköz inklinować [być skłonnym do czegoś] (lat.) inklinálni; hajlamos, fogékony vmire; hajlamosnak lenni vmire inkluz (z łac. inclusus zamknięty, osadzony). [łac. inclusus p.p. od includere 'ogrodzić; zawierać'; 1. w okultyzmie: tajemnicza siła zamknięta w jakimś przedmiocie, przynosząca szczęście jego właścicielowi; 2. wg dawn. wierzeń lud.: duch, siła dobroczynna zawarta w jakimś przedmiocie (amulecie, monecie itd.); śrdw. asceta zamykający się na całe życie w celi, przyjmujący pokarm przez okienko; 3. (Z.G.) Tak nazywali się pustelnicy lub zakonnicy, którzy, pragnąc wyłącznie oddać się życiu ascetycznemu i kontemplacyi, odosobniali się zupełnie od świata i zamykali w celach klasztornych. To dało powód, że inkluzem nazywano mniemanego ducha, zamkniętego w jakimś przedmiocie czy narzędziu, monecie lub orzechu podwójnym, i przynoszącego pomoc ludziom zabobonnym. Inkluzami nazywano pewne metale, które noszono jako talizmany przy sobie dla szczęścia. Był to np. pieniądz, który swemu panu pieniądze sprowadzał, a puszczony do ludzi, powracał z innymi pieniędzmi.] (lat.) inclusus; inklúzió, belefoglalás, befogadás; belső lélek; (rel.) remeték v. aszkéta szerzetesek inkoherencja [brak koherencji; med. rozkojarzenie] (lat.) inkoherencia; összefüggés hiánya inkompetencja [niekompetencja] (lat.) inkompetencia; illetéktelenség inkompetentny, -a, -e inkompetens; illetéktelen inkontynencja, nietrzymanie moczu (łac. incontinens- "nie trzymając przy sobie") [objaw polegający na niekontrolowanym wydalaniu moczu. Terminu Inkontynencja używa się również w odniesieniu do nietrzymania kału, czyli niekontrolowanej defekacji.] inkontinencia (incontinentia), vizeletinkontinencia (akaratlan vizeletvesztés) [1. a vizelet akarattalan távozása a szervezetből. Ez az állapot gyakran átmeneti és felnőtt korban szinte mindig egészségproblémából ered; 2. visszatartási képtelenség a záróizmok elégtelen működése miatt] - incontinentia urinae: vizeletvisszatartási képtelenség inkorektny, -a, -e (lat.) inkorrekt; helytelen, nem szabályszerű, nem szabatos, nem szabályszerű; kifogásolható; nem jellemes, nem tisztességes, tisztességtelen; nem

63 2119 becsületes, kifogásoltató, nem teljesen tisztességes inkorporacja [1. włączenie do jakiejś całości; zebranie (różnych przepisów prawn.); wcielenie, przyłączenie (terytoriów); 2. Inkorporacja - zjawisko polegające na tworzeniu wyrazów złożonych zawierających orzeczenie i dopełnienie lub okolicznik. Możliwa jest inkorporacja zaimków, a także rzeczowników. Inkorporacja jest szczególnie częsta w językach polisyntetycznych, ale jej obecność w danym języku nie przesądza o jego polisyntetycznym charakterze.] (lat.) inkorporáció; bekebelezés, csatlakozás v. felvétel vmely testületbe, beiktatás; társaságba inkorporacyjny, -a, -e bekebelezési inkorporować [wcielać, włączać, dołączać] (lat.) inkorporálni; bekebelezni, beiktatni inkrustacja [1. technika zdobnicza polegająca na układaniu na powierzchni przedmiotu wzorów, np. z masy perłowej, metali; też: motyw zdobniczy wykonany tą techniką; 2. technika zdobienia przedmiotów: sprzętów, mebli, dzieł artystycznych itp., polegająca na wykładaniu powierzchni odpowiednio przyciętymi płytkami z różnych materiałów, np. kości słoniowej, metalu, masy perłowej, kolorowych kamieni, złota itp. Płytki układane są we wzory figuralne, roślinne lub ornamenty np. geometryczne pasowe. Najczęściej spotkać można przykłady inkrustowanych dzieł w starożytnym Egipcie (faraonowie) i Mezopotamii (np. sztandar z Ur (rzeźba starosumeryjska, tzw. adoranci). Najbardziej podobna do tej techniki jest mozaika. 3. Dekoracyjna koronka wstawiana na materiały o określonym rozmiarze która tworzy wzór. Ta technika jest inspirowana mozaiką w biżuterii, kamieniami i perełami lub kością słoniową w celu dekorcji.] (lat.) inkrusztáció; nemes anyagból készült berakásos díszítés (bútor, falborítás, ajtó stb. felületén) [Ha az alap fa, intarziáról, ha fém, akkor tausírozásról beszélünk]; (text.) díszítő berakás (inkrusztáció) [Pontosan meghatározott méretű és alakú csipkedísz beillesztése valamely mintába, szemben az applikációval, amelynél nem mintába illesztenek be egy motívumot, hanem ráerősítik azt (varrással vagy ragasztással) a kelmére. Az inkrusztáció technikáját pl. az ötvösművészetben alkalmazott eljárásból vette át a ruhaipar, ahol drágakövek, gyöngyök, elefántcsont-berakások stb. díszítő célzatú beillesztését alkalmazzák az ötvösmunkába.] (vegytan) inkrusztáció, kéregképződés, vmire rárakódott kéreg; kazánkőlerakódás; intarzia, berakás; nehezen emészthető rostos takarmány; (ásvány) lerakódás; (orvosi) megkérgesedés inkrustacyjny, -a, -e [dotyczący inkrustacja] berakásos inkrustator [artysta wykonujący inkrustacje] inkrusztációt v. berakásos díszítést készítő művész inkrustować [zdobić inkrustacją] berakásos díszítést készíteni inkrutowiny [1. przyjęcie z okazji wprowadzenia się do nowego mieszkania; osiedliny 2. wnosiny, wprowadźmy, nowosiedliny, instalacja, zwykle z biesiadowaniem połączona. Wyraz polski pochodzi z litewskiego inkurtuwes, kurtuwes (od kuriu buduję)] letelepedés, beköltözés inkryminacja [oskarżenie, posądzenie] (lat.) inkrimináció, inkriminálás; (jog) bevádolás, vád alá helyezés; (átv.) hibáztatás, kifogásolás inkryminować [obwiniać, oskarżać] (jog) vádolni, vád alá helyezni; inkriminálni, (bűnül) felróni vkinek vmit inkryminować komu przestępstwo bűnténnyel vádolni vkit inkryminowany, -a, -e (lat.) inkriminált; (jog) a vád tárgyát képező, a vád alapjául szolgáló; (átv.) hibáztatott, kifogásolt inkszy, inakszy [(ziemia lubliniecka ), inszy (Śląsk Cieszyński), inny] [Słowniczek języka śląskiego] egyéb, más, másik, eltérő, másfajta, többi Inkub (łac. incubus od incubare - "leżeć na czymś") [w demonologii inkubami nazywa się demony przybierające postać uwodzicielskich mężczyzn (często obdarzonych również atrybutami charakterystycznymi dla demonów), nawiedzające kobiety we śnie i kuszące je współżyciem seksualnym (zespół "demona nocy"). - Wg Malleus Maleficarum ("Młot na czarownice") miały zdolność zapładniania kobiet nasieniem, które sukkuby zbierały od skuszonych przez siebie mężczyzn. Dzieci spłodzone w ten

64 2120 sposób miały być szczególnie podatne na wpływ Szatana. - Syn inkuba i kobiety to kambion.] incubus; boszorkánymester [INCUBUS és SUCCUBUS: Kísértő démonok, amelyek az embereket középkori babona szerint álmaikban látogatják meg és szexuális vétkezésre csábítják őket.] inkubacja [1. w chorobach zakaźnych: okres między wtargnięciem zarazka do organizmu a wystąpieniem objawów choroby; 2. hodowanie drobnoustrojów w odpowiedniej temperaturze; 3. wylęganie się piskląt z jaj w inkubatorze] (lat.) inkubáció; a madártojások keltetési ideje; tojások mesterséges kikeltetése inkubátorban; (orvosi) lappangó időszak; lappangási idő; a fertőzés időpontjától a betegség kitöréséig eltelt időköz inkubator [1. urządzenie w kształcie obudowanego łóżeczka, w którym umieszcza się wcześniaka lub słabego noworodka; 2. urządzenie do sztucznego wylęgu piskląt drobiu; 3. przedsiębiorstwo inwestujące w nowo powstałe firmy; 4. miejsce, w którym istnieją szczególnie dogodne warunki do rozwoju czegoś] (lat.) inkubátor (állandó hőmérsékletet előállító készülék koraszülött csecsemők életben tartására); keltetőgép inkwizycja (łac. Inquisitio śledztwo, badanie) [1. instytucja Kościoła katolickiego w XII XIX w. do zwalczania herezji; 2. przen. instytucja, urząd itp. prowadzące dochodzenie w sposób tendencyjny; 3. Inkwizycja w prawie polskiem znaczyła śledztwo sądowe, t. j. wykrywanie prawdy przez słuchanie świadków i zapisywanie ich zeznań. Sądy nakazywały inkwizycję wtenczas, gdy strony nie składały dostatecznych dowodów. W sądach najwyższej instancyi, np. trybunałach, komisjach skarbowych i asesorjach, nie badano świadków, ale poruczano to sądom grodzkim i ziemskim. Sądy te, spisawszy zeznania świadków, winne były ściśle takowe opieczętować i odesłać. 4. potoczna nazwa systemu śledczosądowniczego Kościoła katolickiego działającego od XIII do XIX wieku, utworzonego w celu wyszukiwania, nawracania i karania heretyków w oparciu o postanowienia ujęte w dokumentach soborowych, synodalnych oraz bullach papieskich.] (lat.) inquisitio; inkvizíció (latinul inquisitio haereticae pravitatis magyarul a tévelygő eretnekség kinyomozása); (tört.) nyomozás, vallatás, kínvallatás; 1. hitnyomozó törvényszék az eretnekek felkutatására és üldözésére (1215 óta); 2. a katolikus egyház politikai-rendőri intézménye, törvényszéke a középkorban és egyes országokban a XIX. század közepéig az eretnekségek üldözésére és elnyomására; (átv.) szigorú vallatás, nyomozás; kínvallatás inkwizycja hiszpańska spanyol inkvizíció inkubator elektryczny villamos keltetőgép inkunabuł (z łac. incunabula, powijaki, kołyska) [1. książka lub pismo pochodzące z początkowego okresu rozwoju drukarstwa; 2. umowne określenie pierwszych druków, a także pierwocin innych technik graficznych] (lat.) Incunabulum; inkunábulum; incunabula, Bölcső; Ősnyomtatvány; a könyvnyomtatás feltalálása és 1500 között készült nyomtatvány; az 1501 előtt megjelent, szedett betűkkel készült nyomtatványok egyike inkwizycyjny, -a, -e [dotyczący inkwizycji] inkvizíciós, nyomozási, kínvallatási inkwizytor [1. członek sądu inkwizycji; 2. o osobie przesadnie podejrzliwej] (lat.) inquisitor; inkvizítor; inkvizíciós törvényszék tagja ill. bírája; a hitnyomozó törvényszék nyomozója vagy bírája; (átv.) szigorú vallató, nyomozó inkwizytorski, -a, -ie inkvizítori; vallatói, kínvallatói; (jog) inkvizitórius Drakula vajda története

65 2121 Inlet [pierwotna nazwa dla drelichowej grubo tkanej bawełnianej tkaniny produkowanej płóciennym lub diagonalnym splotem, która jest wykorzystywana na pościel. Może być z czystej bawełny lub mieszanki materiałów z zawartością włókien poliestrowych.] Inlet, angin [Párnák, dunyhák, paplanok tolltokja; meglehetősen vastag, nagyon szoros beállítással szőtt pamutszövet,amit - hogy jobban zárjon - mángorlással, kalanderezéssel tömörítenek is. Vászon- vagy sávolykötésben szövik; az előbbi változat neve nálunk angin. Ma már készítik pamut-poliészter keverékből is, hogy a tollat helyettesítő poliészter töltőanyaggal együtt mosható legyen.] Inlet - nazwa tkaniny wsypowej [tkanina bawełnianaśrednio ciężka; jest miękka, sprężysta i zimna w dotyku. Ostatnimi czasy wykorzystywana na modne materiały narzutowe, płaszcze i odzież sportową. Czasem obrabiano jej powierzchnię w celu osiągnięcia efektu perkalu, lub szmerglowania lub przypalania.] angin [Az ágyneműkhöz tolltokként használt inletnél könnyebb, puhább, hajlékonyabb, hűvösebb fogású pamut típusú szövet. Steppelt kabátok és sportruházat készítésére nemrég divatba jött. Esetenként felületi kikészítést is kap (chintz), vagy csiszolják, esetleg perzselik.] Inna, Pinna i Rimma, cs. Muczeniki Inna, Pinna i Rimma [męczennicy i święci Kościoła prawosławnego. Inna, Pinna i Rimma żyli w I lub II wieku. Na temat ich życia i działalności do naszych czasów dotrwały tylko szczątkowe informacje. Legenda głosi, iż męczennicy byli z pochodzenia Słowianami z Małej Scytii. Niekiedy mówi się, że byli uczniami św. Andrzeja Apostoła.] Szent Inna, Pinna és Rimma mindhárman szkitha származásúak voltak. [Szent András apostol tanítványai voltak. Jézus nevéről tanítottak, és a barbárok közül sokat megnyertek a keresztény hitnek és megkeresztelték őket. A barbárok vezére, ezért megharagudva rájuk, kényszerítette őket, hogy hagyják el a keresztény hitet és imádják a bálványokat. Mivel hitükben állhatatosan kitartottak, a vezér szörnyű halálnemet talált ki számukra. Gerendát kellett a vízbe beásni és hozzákötözni a vértanúkat. Amikor a víz befagyott és a jég a vértanúk nyakáig ért, lelküket visszaadták Istennek az I. században.] inno- más, másinnowacja [wprowadzenie czegoś nowego; też: rzecz nowo wprowadzona] innováció, újítás, fejlesztés innowacje [Moda staje się technologią. Wszystko, co ważne, co wpłynie na styl ubierania i życia, rodzi się na technologicznym zapleczu przemysłu mody. Od tkanin i nici, przez urządzenia, aż do pomysłów, aby szycie zastąpić innymi metodami łączenia elementów ubrania.] (mod) innováció; újítás innowacje techniczne technikai v. műszaki újítás innowacyjność innoválás, újítás, fejlesztés innowacyjny, -a, -e innovációs, újítási innowator [człowiek wprowadzający coś nowego w jakiejś dziedzinie; nowator] innovátor, újító, fejlesztő innowatorka innovátor, újító (nő) innowatorski, -a, -ie innovátori, újítói, fejlesztői innoplemienny, -a, -e [należący do innego plemienia] idegen, másfajú innoplemieniec idegen, másfajú ember innoplemienny, -a, -e [należący do innego plemienia] idegen, másfajú innowierca másvallású, máshitű ffi innowierczy, -a, -e másvallású, máshitű, mást v. más hitet valló, más valláson élő innowierstwo [1. wyznawanie innej religii niż ta, którą wyznaje otoczenie; 2. ogół innowierców] máshitűség, másvallás innowyznaniowy, -a, -e másvallású, máshitű inny, -a, -e [nie ten, drugi, dalszy, pozostały, nie taki, różny, zmieniony, nowy] egyéb, más, másik, eltérő, másfajta, többi (to co innego: ez/az már más) inny [drugi, pozostały człowiek], inna másik ember, másik (ffi/nő) inne czasy, inne obyczaje; inne czasy i inne obyczaje más idők, más szokások; más idők, más emberek inne dyscypliny egyéb sportok inne niebezpieczeństwa egyéb veszély inne pozycje más helyzetek innego rodzaju másféle, más fajta inny niż más, mint inny teraz świat! most más világ van v. járja!, most már más a világ!, azóta már felfordult a világ! innym razem (majd) máskor, más alkalommal innymi słowy más szóval ino [tylko, iny zob. jyny] [Słowniczek języka śląskiego] csak, csakis, csupán, mindössze, egyedül, pusztán inochodnik, inochoda, jednochoda, jednochodza, jednochodnik [(jak czytamy u Zygmunta Glogera) koń do pewnego rodzaju chodu tak nazwanego przyzwyczajony. Było wyrażenie zbić z inochody, znaczące mniej więcej to samo, co zbić z tropu, zbić

66 2122 z pantałyku, pomylić komu szyki, upokorzyć. Inochodnik to koń wyrzucający lewe i prawe nogi razem.] poroszkaló inochodziec [zwierzę chodzące inochodem] poroszka, poroszkaló inochód [chód lub bieg niektórych zwierząt czworonożnych polegający na stawianiu jednocześnie raz obu nóg prawych, raz lewych] poroszkálás input (wejść) (ang.) input; bemenő jel, belépő energia (Názáreti Jézus, a zsidók királya) szöveg rövidítése [1. A hagyomány szerint ez volt Jézus keresztfájának felirata, amelyet a biblia szerint Pontius Pilatus parancsára helyeztek oda; és ma is gyakori felirat feszületeken. 2. Annak a latin feliratnak a kezdőbetűi, amelyet Pilátus Krisztus keresztjén helyeztetett el: "Iesus Nazarenus Rex Iudeorum = A Názáreti Jézus, a Zsidók Királya" (Mt 27,37; Mk 15,26; Lk 23,38; Jn 19,19).] Inro [małe puzderko na pieczęci i leki, rozpowszechnione w Japonii od końca XVI w. do XIX w., z licznymi przegródkami wewnątrz, zawieszane u pasa na sznurze z brelokiem podtrzymującym (netsuke). Inro stanowią jedne z najbardziej miniaturowych dzieł sztuki w rzemiośle artystycznym, na powierzchni kilku cm kwadratowych krytych laką zdobione są motywami kwiatów i zwierząt.] (daw) inró; Berakott v. lakkozott japán gyógyszeres szelence; kis skatulya INRI (lub INBI) (Iesus Nazarenus Rex Iudoeorum) [napis umieszczany na krucyfiksach, oznaczający skrót łacińskich słów IESVS NAZAREMVS REX IVDÆORVM (Jezus Nazarejczyk Król Żydowski). Według Ewangelii św. Jana (J 19,19-22) tekst ten w jęz. םידוהיה ךלמ תרצנה עושי) hebrajskim Yeshu'a HaNatserat Melech HaYehudim), łacińskim (Iesus Nazaremus Rex Iudaeorum) i greckim (Ἰησοῦς ὁ Ναζωραῖος ὁ Bασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων Iésús ho Nazóraios ho basileus tón Iúdaión) umieszczono na krzyżu, nad głową Jezusa w celu wyjaśnienia powodu, dla którego rzymskie prawo skazało go na śmierć, na polecenie Piłata.] (lat.) I.N.R.I; Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum In-Sa-Allah, Insha-Allah (ar.) [insha'allah zrozumieliście inshaallahu, jesli Bog pozwoli] (ar.) insalláh; ha Isten is úgy akarja; helyesen: in sá-alláh, azaz: ha Alláh (ugy) akarja [1. minden a jövőre vonatkozó elhatározását e szavakkal kiséri a mohammedán ember. E csoportba tartozik Másalláh, helyesen: má sá-alláh, azaz: amit Alláh akar, ahogy Alláh akarja; igy fejezi meg ki belenyugvását az isten akaratába. 2. Az in sáa l-láh (gyakran insalláhhá összeolvadva) arab nyelvű kifejezés, jelentése: ha Isten akarja. Magyarul leginkább a ha Isten is úgy akarja kifejezéssel adható vissza. A muszlimok akkor használják, amikor reményüket fejezik ki abban, hogy egy esemény majd bekövetkezik. Rokon kifejezése, a má sáa l- Láh, röviden másalláh ( هللا ش ء م amit Isten akart), már bekövetkezett dolgokra utal, például a néphitben sok helyen babonás okokból nem dicsérik az újszülöttet, helyette gyakran konstantálják, hogy olyan lett, amit Isten akart. Használata a Koránnak 18., ún. Barlang-szúrájából ered (18:24). A zsidó

67 2123 vallás hasonló célból a B ezrat Hashem ירצה אם) és az Im Irtze Hashem (השם בעזרת) használja.] kifejezéseket (השם inscenizacja [1. wystawienie na scenie utworu literackiego lub muzycznego; 2. interpretacja artystyczna tekstu dramatycznego w teatrze; 3. przedstawienie teatralne, inscenizowanie] színrevitel, színre v. színpadra alkalmazás inscenizacyjnie színrevíve, színre v. színpadra alkalmazva inscenizacyjność színrevitel, rendezés inscenizacyjny, -a, -e [dotyczący inscenizacji] színrevitt, színpadra alkalmazott inscenizator [osoba zajmująca się opracowaniem scenicznym utworu i kierująca jego wystawieniem na scenie; reżyser], inscenizatorka inszcenáló, rendező, színpadra alkalmazó (ffi/nő) inscenizatorski, -a, -ie rendező inscenizować [1. dokonywać inscenizacji; 2. przygotowywać, organizować coś; też: pozorować jakieś działania] (lat.) inszcenálni; irodalmi művet színre v. színpadra vinni; színre v. színpadra alkalmazni; (átv.) megrendezni, előidézni (botrányt) inscenizować dzieło művet színpadra alkalmazni; dramatizálni Inscriptio sub lapsu (zob. lapsus). [Kto miał zapis na dobrach pod przepadkiem tychże, inscriptio sub lapsu, i scedował go przed terminem do zaspokojenia naznaczonym, cesjonarjusz nabywał tylko sumę, a nie prawa przysądzenia dóbr vigore lapsus.] (lat.) lapszus; botlás; esés, hiba, tévedés insekt [1. owad pasożytniczy; 2. daw. owad] (lat.) insectum; rovar insektolog rovarkutató, a rovarok ismerője insektologia (lat., gör.) insectologia; rovartan insektycyd [środek owadobójczy ((łac.) insecta - owady, caedo - zabijam] (lat.) inszekticid, rovarirtó szer inseminacja [zob. sztuczne zapłodnienie w zn. 2.] inszemináció; művi megtermékenyítés inseminacyjny, -a, -e [dotyczący inseminacji] művi megtermékenyítési inseminator [1. specjalista w dziedzinie inseminacji (sztucznego unasiennienia); 2. aparat do przeprowadzania inseminacji (sztucznego unasiennienia)] (mezőgazdaság) inszeminátor; mesterséges megtermékenyítést irányító szakember; mesterségesen megtermékenyítő (gép vagy ember) inseminować művileg megtermékenyíteni inserat [daw. ogłoszenie w czasopiśmie, zwykle o charakterze reklamowym] (dawno) hirdetés, reklám inserat prasowy sajtó v. újság hírdetés inskrybować (lat.) inskribálni; lajtstromba venni, beírni vhová inskrybować się beiratkozni inskrypcja [1. napis ryty w materiale trwałym, zwykle na nagrobkach, tablicach pamiątkowych; 2. zob. intabulacja; 3. Tak wprawie polskiem nazywano każdą umowę, kontrakt, tranzakcję do ksiąg wieczystych w sądzie wpisaną (skąd poszła i nazwa inskrypcyi). Inskrypcja więc była umową sądową, moc prawa mającą, tak jak dekret sądowy.] (lat.) inskripció; beírás, beiratkozás; felírás, felirat, bejegyzés (napis v. wpisanie) inskrypcyjny, -a, -e [związany z inskrypcją] beírási, beiratkozási; felírási, felirati INSME - Międzynarodowa Sieć dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw [ta jest stowarzyszeniem non-profit, otwartym dla członków z całego świata. Jego celem jest wzmocnienie międzynarodowej współpracy oraz partnerstwa publicznoprywatnego w zakresie transferu innowacji i technologii do małych i średnich przedsiębiorstw.] INSME International Network for Small and Medium Sized Enterprises (Kis- és Középvállalkozások Nemzetközi Hálózata) insolwencja [(łac.), niewypłacalność dłużnika (ob. Konkurs)] (lat.) inszolvenció; fizetésképtelenség insolwencyjny, -a, -e (lat.) inszolvens; (kereskedelem) fizetésképtelen inspekcja [1. kontrola działalności jakiejś instytucji lub stanu jakiegoś miejsca; 2. urząd nadzorujący i kontrolujący coś] (lat.) inspekció; ügyelet, ellenőrzés, felügyelet; szemle, felülvizsgálat, ügyeletes

68 szolgálat; (nadzór) felügyelet, ügyelet; (instytucja) felügyeleti hatóság 2124 inspekcja fabryczna gyári őrség inspekcja handlowa, państwowa állami kereskedelmi felügyelet inspekcja pracy [organ upoważniony do sprawowania nadzoru nad warunkami pracy] munkafelügyelet inspekcjonować inspiciálni; felügyelni, felülvizsgálni, ügyelni, ellenőrizni, megvizsgálni, megszemlélni, megtekinteni inspekcyjny, -a, -e [związany z inspekcją] inspekciós; ügyeletes, felügyeleti, szemle-, inspekt [płytka skrzynia bez dna, z góry oszklona, służąca w okresie wiosny i późnej jesieni do uprawy roślin] melegágy inspekt, inspekty melegágy, melegház, üvegház inspektowy, -a, -e [związany z inspektem] melegágyi inspektor [1. urzędnik dokonujący inspekcji; 2. stopień oficerski w policji; też: osoba nosząca ten stopień; 3. w czasie zaborów: zastępca dyrektora w szkole] (lat.) inspector; inspektor; felügyelő, ellenőr; (dawno) uraladalmi intéző inspektor celny vámellenőr inspektor finansowy pénzügyi ellenőr inspektor podatkowy adófelügyelő inspektor pracy [urzędnik państwowy albo działacz społeczny nadzorujący przestrzeganie przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy] munkafelügyelő inspektor sił zbrojnych a fegyveres erők felügyelője v. szemlélője Generalni Inspektorzy Sił Zbrojnych: Józef Piłsudski Edward Rydz-Śmigły Władysław Sikorski Kazimierz Sosnkowski Władysław Anders-1944 Tadeusz komorowski Władysław Anders Michał Karaszewicz-Tokarzewski Stanisław Kopański ] Stanisław-Kopański inspektor spoleczny társadalmi ellenőr inspektor szkół, inspektor szkolny [urzędnik stojący na czele inspektoratu szkolnego] tanfelügyelő; iskolafelügyelő inspektor śledczy nyomozó, felügyelő inspektorka [1. kobieta upoważniona do kontrolowania działalności instytucji, przedsiębiorstw; kontrolerka; rewidentka; lustratorka; wizytatorka; 2. kobieta mająca stopień inspektora] felügyelőnő, női ellenőr inspektorat [1. urząd sprawujący kontrolę nad działalnością podległych sobie instytucji; 2. okręg nadzorowany przez ten urząd; 3. biuro inspektora] felügyelőség inspektorat podatkowy adófelügyelőség inspektorat pracy [urząd dozorujący przestrzegania przepisów o higienie i bezpieczeństwie pracy] munkafelügyelőség, munkafelügyelet inspektorat szkolny [inspektorat nadzorujący szkolnictwo podstawowe na terenie danego obwodu] iskolafelügyelőség, iskolafelügyelet inspektorski, -a, -ie felügyelői inspektorstwo [stanowisko inspektora; okres sprawowania tej funkcji] felügyelőség; felügyelő és felesége, a felügyelőék inspektowy, -a, -e melegágyi, melegházi Inspicimus in obscuris, quid est verosimilius, vel quod plerumque fieri consuevit. (lat.) Inspicimus in obscuris, quid est verosimilius, vel quod plerumque fieri consuevit. (Reg. iuris 45.) = Kétes esetben a valószínűbb vagy szokásosabb eljárás követendő. inspicjencki, -a, -ie inspirálói, felülvizsgálói, ügyelői inspicjent [pracownik teatru czuwający nad techniczną i organizacyjną stroną przedstawienia]; inspicjentka inspiráló, felülvizsgáló (ffi/nő), szemlét tartó személy; színházi felügyelő, ügyelő

69 2125 inspicjentura [zajęcie pracownika teatru polegające na czuwaniu nad techniczną i organizacyjną stroną przedstawienia] (szính.) ügyelői foglalkozás inspiracja [1. natchnienie, zapał twórczy; 2. wpływ wywierany na kogoś, sugestia; 3. (w biblii) Pismo Święte nie jest wytworem wyobraźni ani też czczego rozumowania. Jego treść została podana, podyktowana, przez Ducha Świętego ludziom, którzy mogli nawet nie rozumieć wszystkiego, co pisali. Co prorocy ok lat temu pisali, my dopiero dziś rozumiemy. Pisma tego rodzaju nazywamy inspirowanymi albo natchnionymi przez Ducha Świętego. Każdy wierzący czytelnik Biblii powinien o tym wiedzieć, że pisma inspirowane (natchnione) są tylko w Biblii. Żadnych innych pism nie możemy do tych zaliczać, nawet gdy się zupełnie z Pismem Świętym zgadzają. Zaznaczmy tu może na tym miejscu, że cała ta sprawa jest dla ludzi wiary, a nie dla ludzi rozumu, którzy duchowego pojmowania nie uznają. Ostrzec należy koniecznie przed fałszywymi przekładami Biblii, które zaczęły się pojawiać ok. połowy XX wieku. To samo należy powiedzieć o jednostronnych i fałszywych komentarzach do Pisma Świętego. Przypomnieć także warto, że do Pisma Świętego nie należy niczego dodawać, ani też od niego odejmować.] (lat.) inspiratio; inspiráció (belélegzés); ihlet, sugalmazás, sugallat; (bibl.) inspiráció (ihletés); a bibliai iratok Szentlélektől való ihletése [A Szent Szellem különleges befolyása, amellyel bizonyos személyeket arra indít, hogy kimondják és leírják azt, amit Isten másokkal közölni akart, anélkül azonban, hogy közben kikapcsolódnék személyes cselekvőképességük vagy jellemző sajátosságuk (1Kor 2,13; 2Tim 3,16; 1Pt 1,10-11; 2Pt 1,19-21).]; a Bibliának Szentlélek által való ihletettsége emberi közvetítés által (lásd: verbális inspiráció) inspiracja personalna Pisma Świętego - (lat.) inspiratio personalis; az a tanítás, amely szerint a bibliai írókat személyükben ihlette a Szentlélek inspiracja realna (inspiratio realis) - natchnienie realne (lat.) inspiratio realis; az a tanítás, amely szerint a kinyilatkozatás tárgyi tartalmát sugallta a Szentlélek inspiracja werbalna (inspiratio verbalis) - natchnienie słowne (lat.) inspiratio verbalis; verbális inspiráció; a bibliai könyvek szószerinti ihletettségének elve; az a konzervatív teológiai nézet, ami szerint a Szentírás minden betűjét a Szentlélek diktálta és így betűiben is tévedhetetlen; a Szentírás könyveinek szószerinti ihletettségére vonatkozó tanítás inspiracje [Strefy wpływów i źródła mody aktualnej. Przestrzenie, kierunki, problemy, wydarzenia, które stają się impulsem, wskazówką przy tworzeniu kart kolorów, rodzajów tkanin, stylów kolejnych sezonowych kolekcji.] (mod) inspirációk, ihletek, befolyások inspiracyjny, -a, -e inspirációs; ihletett inspirator [osoba, która inspiruje, daje impuls do czegoś; przywódca duchowy], inspiratorka inspirátor; sugalmazó, ihlető; ösztönző, befolyásoló (ffi/nő v. személy) inspiratorski, -a, -ie inspirátor; sugalmazó, ihlető; ösztönző, befolyásoló inspirować (kogo do czego) (lat.) inspirálni; ihletni vkit, sugallani v. inspirálni vkinek vmit, ösztönözni vkit vmire; sugalmazni (vkinek vmit); lelkesíteni, ösztönözni, késztetni (vkit vmire) inspirować kogoś inspirálni vkit inspirować się [1. czerpać skądś natchnienie; 2. inspirować jeden drugiego] ihletet kapni; inspirálják egymást inspirowanie (lat.) inspiráció; inspirálás; ihletés, befolyásolás, ösztönzés, sugalmazás; (orvosi) belégzés inspirowany, -a, -e inspirált; sugalmazott, sugallott, ihletett instalacja [1. zespół przewodów i urządzeń doprowadzających elektryczność, gaz, wodę itp. do jakichś obiektów lub pomieszczeń; 2. montowanie gdzieś urządzeń technicznych; 3. lokowanie, urządzanie siebie lub kogoś w jakimś miejscu; 4. wgrywanie na dysk twardy komputera nowego programu; 5. dzieło plastyczne zbudowane przez artystę w zastanej przestrzeni; 6. daw. wprowadzenie kogoś na urząd] (lat.) installatio; installáció; berendezés, beszerelés, szerelés, felszerelés; üzembe helyezés; (na stanowisko, állásba) beiktatás (hivatalba v. egyházi javadalomba), hivatalba helyezés instalacja dźwiękowa hangrendszer instalacja elektryczna 1. villamos felszerelés, 2. elektromos v. villamos installáció, villamos berendezés felszerelése, villanyberendezés instalacja gaśnicza (kézi) tűzoltókészülék instalacja gazowa gázberendezés instalacja jednoprzewodnikowa [instalacja, w której funkcje jednego z dwóch

70 2126 przewodów spełnia masa lub ziemia] egyvezetős berendezés instalacja ogrzewcza fűtőberendezés instalacja oświetleniowa világítóberendezés instalacja radiowa rádióberendezés instalacja sanitarna [1. zespół instalacji budowlanych w budynku obejmujących media takie jak woda, powietrze, gaz; 2. układ przewodów doprowadzających do pomieszczeń wodę bieżącą i odprowadzających ścieki, śmieci itp.] egészségügyi berendezés instalacja stereofoniczna sztereo átviteli rendszer instalacja wodociągowa vízvezetékberendezés instalacyjny, -a, -e installációs; szerelési, felszerelési, berendezési; (dawno) beiktatási instalator [pracownik zakładający instalację, instalujący coś] installáló; berendező, szerelő ember instalator gazowy gázszerelő instalatorski, -a, -ie - installátori instalatorstwo installáló v. szerelő foglalkozás instalować [ang. to install {vb} (1.1) montować jakieś urządzenie do pracy w danym miejscu lub warunkach; (1.2) inform. umieszczać program komputerowy na komputerze tak, aby poprawnie działał.] installálni; szerelni, felszerelni; bevezetni, berendezni; (na stanowisko) beiktatni; (informatika) install (-to) - telepíteni, üzembe helyezni, ('beüzemelni') [számítógép-program vagy tartozék (hardver) telepítése és ezt követő üzembe helyezése: pl. egy modem telepítése, egy tömörített állomány kibontása, a kívánt működési jellemzők beállítása, stb.] instalować coś felépíteni, installálni vmit instalować komputer számítógépet üzembe helyezni instalować się berendezkedni instalowanie (lat.) installálás; (műszaki) berendezés, felszerelés, (dawno) ünnepélyes beiktatás hivatalba instalowanie gazu i wody gáz- és vízvezetékszerelés instalowanie się berendezkedés instancja [1. każdy z kolejnych stopni w systemie podległych sobie instytucji, organizacji itp.; 2. daw. wstawienie się za kimś] (jog) instancia; fórum, fok, fokozat; (dawno) vezető szerv; irányító szerv, hatóság [ahová a keresetet v. fellebezést benyújtják], bíróság; (dawno) kérvény, kérvényezés, folyamodás, folyamodvány, közbenjárás; könyörgás; (wstawiennictwo); (dawno) tanítás, oktatás instancja odwoławcza fellebbviteli bíróság v. hatóság instancja partyjna pártszerv instancjować (lat.) instanciázni; kérvényezni, folyamodni instructional design, instrukcyjne projektowanie ID Instructional Design (instrukciós tervezés) Instruction Level Parallelism (ILP) [jest parametrem dotyczącym oprogramowania, który mówi o tym jaka część z operacji zawartych w kodzie może być wykonana równolegle.] - (ang.) Instruction-Level Parallelism (ILP) utasításszintű párhuzamosság (ILP) instrukcja (instr.) [1. zbiór przepisów ustalających sposób postępowania w jakiejś dziedzinie; 2. ulotka, broszura zawierająca zasady działania i obsługi jakiegoś urządzenia; 3. dokładne pouczenie, wskazówka; 4. określenie operacji komputera za pomocą zapisu w pamięci lub odpowiedniej konstrukcji języka programowania; 5. (zbiór) przepis(ów) postępowania (adm., techn. itp.), zazw. na piśmie; (dokładne) pouczenie, wskazówka; polecenie, zarządzenie] (lat.) instrukció; utasítás (ut.), parancs, rendelkezés; útmutatás, útbaigazítás; oktatás, tanítás, betanítás instrukcja co do czego vmire vonatkozó utasítás instrukcja księgowa könyvelési utasítás instancja na piśmie írásbeli utasítás v. parancs instrukcja o czym vmiről szóló utasítás instrukcja obsługi telefonu: włóż monetę, podnieś słuchawkę, po usłyszeniu sygnału wybierz żądany numer nyilvános telefon használata: dobja be a pénzt, vegye le a kagylót, a búgó hangnál tárcsázzon instrukcja przeciwpożarowa tűzvédelmi utasítás instrukcja warunkowa [jest elementem języka programowania, które pozwala na wykonanie różnych obliczeń w zależności od tego czy zdefiniowane przez programistę wyrażenie logiczne jest prawdziwe, czy fałszywe. Możliwość warunkowego decydowania o tym, jaki krok zostanie wykonany w dalszej kolejności jest jedną z podstawowych własności współczesnych komputerów - dowolny model obliczeń zdolny do wykonywania algorytmów (tj. równoważny maszynom Turinga) musi ją posiadać. W imperatywnych językach programowania używa się terminu instrukcja warunkowa, podczas gdy w programowaniu funkcyjnym preferowane są nazwy wyrażenie warunkowe lub

71 2127 konstrukcja warunkowa, gdyż posiadają one inną zasadę działania.] feltételes utasítás [A számítógép-programozásban a feltételes utasítások lehetővé teszik, hogy bizonyos paraméterekről szóló visszajelzés alapján futtassunk kódot, így választhatunk, mely utasításokat futtatjuk és melyeket nem.] instrukcja wysyłkowa szállítási utasítás instrukcje poselskie, sejmikowe czyli Lauda [w dawnej Polsce: uchwały podejmowane na sejmikach, zawierające postulaty i żądania szlachty] követi utasítások; követutasítások instruktarz [przest. zbiór instrukcji, przepisów, ustaw] utasítás v. rendeletgyűjtemény instruktarz celny [tak nazywano przepisy uchwalone na sejmach wiele cła od czego do skarbu oddawać się należy ] (hist.) vámszabályok instruktaż [udzielanie instrukcji, praca instrukcyjna dokonywana przez instruktora] instruálás; utasítások adása, tájékoztatás, tanítás, oktatás instruktażowy, -a, -e tájékoztató, oktató, tanító instruktor [osoba ucząca praktycznych umiejętności], instruktorka instruktor (ffi/nő), nevelő, útbaigazító, kiképző, oktató (ffi/nő); a felsőbb állami, gazdasági és pártszervek utasításait közlő és végrehajtásukat ellenőrő személy; (iskola) házitanító instruktor (nauki jazdy) oktató (gépjárművezetésben) instruktor partyjny pártinstruktor instruktor rolny mezőgazdasági oktató instruktor społeczny (dawno) népnevelő instruktorski, -a, -ie instruktori instruktywny, -a, -e [kształcący, pouczający] (lat.) instruktív; tanulságos instrument [1. przyrząd, urządzenie do wytwarzania dźwięków muzycznych; 2. przyrząd używany zwłaszcza do czynności wymagających precyzji; 3. środek służący do realizacji czegoś; 4. daw. akt urzędowy] (lat.) instrumentum [(gör.) organon]; (narzędzie) szerszám, műszer, (zene) eszköz; hangszer; a zenei hangok előidézésére v. a ritmus visszaadására alkalmas eszköz (vannak húros, fúvós és ütő hangszerek); (átv.) eszköz, tényező; (dawno) instrumentum, okmány instrumenty blaszane [grupa instrumentów dętych, do których należą: trąbka, kornet, róg, puzon, tuba] rézfúvós hangszerek (trombita, kornett, kürt, puzon, tuba) instrument dęty fúvós hangszer [fafúvós: fuvola, pikkoló, oboa, angolkürt, oboda d amore, klarinét, kisklarinét, basszusklarinét, basszuskürt, fagott, kontrafagott; rézfúvós: trombita, kürt, szelepkürt, harsona (puzon, pousaune, trombone), tuba, szakszofon stb.; kombinált fúvós hangszer: orgona] instrument dęty drewiany fafúvó-hangszer instrument jednostrunny egyhúrú hangszer instrument klawiszowy billentyűs hangszer instrument muzyczny hangszer instrument perkusyjny ütőhangszer (üstdob, kisdob, nagydob, pengődob, csörgődob, triangulum, réztányér, tamtam, gong, kontanget, csőharangok, harangjáték, cseleszta, xilofon, vibrafon stb.) instrument precyzyjny precíziós műszer instrument rżnięty húros hangszer [vonós: hegedű, cselló (gordonka), nagybőgő (gordon); pengetős: hárfa, gitár, mandolin, citera; rögzített hangolású: csembaló, cimbalom, zongora és pianinó] instrument smyczkowy vonós hangszer [hegedű, cselló (gordonka), nagybőgő (gordon)] instrument strunowy húros hangszer [hegedű, mélyhegedű, gordonka, nagybőgő, gitár, mandolin, banjo, citera, zongora, cimbalom, csembaló, cseleszta stb.] instrument strunowy szarpany pengetős hangszer [hárfa, gitár, mandolin, citera] instrumentacja [orkiestracja, układ utworu muz. na zespół instrumentalny; sporządzanie partytury] hangszerelés instrumentacja bluesowa bluesos v. blues-szerű hangszerelés instrumentacja głoskowa [układ dźwięków mowy w utworze literackim] hangszerelés instrumentalis [łac., gram. narzędnik] (lat.) instrumentális; eszközhatározó eset instrumentalista [muzyk, grający na instrumencie muz.] (lat.) instrumentalista; (zene) hangszeren játszó zenész instrumentalizm [(łac.), kierunek w filozofii współcz., zapoczątkowany przez J. Deweya, stanowiący odmianę pragmatyzmu, w teorii poznania wywodzący się ze skrajnego empiryzmu; wg i. cała wiedza i wszelka działalność ludzka, intelektualna i prakt., są tylko reakcjami na bodźce środowiska i pełnią funkcje jedynie jako instrumenty, narzędzia służące przystosowaniu się do środowiska i jego opanowywaniu; i. głosi, iż twierdzeń i teorii nauk. nie można oceniać z punktu widzenia ich prawdziwości (lub fałszywości), są one

72 2128 bowiem tylko regułami wnioskowania, intelektualnymi narzędziami opanowania i porządkowania danych doświadczenia] (lat.) instrumentalizmus; (filozófia) 1. a logikai kategóriák, az oksági törvények létét tagadó szubjektív idalista irányzat, amely szerint ezek csak eszközök arra, hogy célszerűen tudjunk cselekedni; - 2. (a lat. instrumentum, eszköz szóból): ismeretelméleti irányzat, amely az ismereteket (fogalmakat, ítéleteket) csupán eszköznek tekinti az életben való előremenetel vagy a boldogság elérése érdekében. Leginkább az utilitarizmussal rokonítható. Kiterjedhet a mindennapi tapasztalatok, de az egyes tudományok terére is. A metafizikai szokásos kérdései: lét és szellem, valóság és gondolkodás összefüggése stb. kívül esik érdeklődési körén. Az igazság itt nem az értelem és a dolgok egybecsengése, mint a hagyományos megközelítésben, hanem csupán eszköz valamilyen cél elérésére, igazságtartalmát az igazolja, ha sikerre vezet, ha megvalósítható. Főleg W. James és J. Dewey pragmatizmusa és H. Vaihinger fikcionalizmusa képviseli. instrumentalnie (lat.) instrumentálisan instrumentalny, -a, -e [1. wykonywany za pomocą instrumentów muzycznych; 2. wykonywany za pomocą precyzyjnego przyrządu; 3. stanowiący środek do celu lub traktowany w ten sposób] (lat.) instrumentális; hangszer-, hangszeres; csupán hangszeres zene, ének nélkül instrumentalna muzyka [muzyka przeznaczona do wykonania przez instrumenty muzyczne bez współudziału śpiewu; należą tu utwory wykonywane przez instrumenty solowe, przez zespoły kameralne oraz orkiestrone] instrumentális v. hangszeres zene instrumentariuszka [pracownica służby zdrowia podająca chirurgowi narzędzia w czasie zabiegu] (orvosi) instrumentáló nő (műtétnél) instrumentować instrumentálni; hangszerelni instrumentowanie (fr.) instrumentation; hangszerelés; a zenekarra írt szerzemény szólamainak elosztása az egyes hangszerek között instrumentoznawstwo [dział wiedzy, którego przedmiotem są możliwości wykorzystania współczesnego instumentarium muzycznego] hangszertan instrumentoznawczy, -a, -e hangszertani instrumenty eszközök instrumenty blaszane [grupa instrumentów dętych, do których należą: trąbka, kornet, róg, puzon, tuba] rézfúvós hangszerek [a fúvós hangszerek nagy csoportja. Rézből készült hangszerek, amelyek befújt levegővel szólaltathatók meg. Fontosabbak: harsona, trombita, vadászkürt, helikon] instrumenty bodźcowe ösztönzési eszközök instrumenty chirurgiczne sebészeti műszerek instrumenty chromatyczne [instrumenty muzyczne dające możliwość wydobycia chromatycznego szeregu dźwięków w zakresie ich skali] kromatikus hangszerek instrumenty dęte [instrumenty muzyczne wydające brzmienie na skutek dęcia, dmuchania] fúvós hangszerek instrumenty dęte blaszane rézfúvós hangszer; rézfúvók [trombita, kürt, szelepkürt, harsona, tuba, szakszofon stb.] instrumenty dęte drewniane fafúvós hangszer; fafúvók [fuvola, pikkoló, oboa, angolkürt, oboda d amore, klarinét, kisklarinét, basszusklarinét, basszuskürt, fagott, kontrafagott] instrumenty dęte klawiszowe klaviatúrás v. billentyűzetes fúvóhangszerek instrumenty drewniane [instrumenty dęte, do których należą instrumeny stroikowe i wargowe] fafúvós hangszerek instrumenty ekonomiczne gazdasági eszközök instrumenty elektryczne elektromos hangszerek (elektrofonok) [elektromos zongora, elektromos orgona, elektromos gitár], minden elektromos hangszernek erősítője, hangerő- és hangszínszabályzója van instrumenty jazzowe są w następnym dziale a dzsesszhangszerek a következő osztályon vannak instrumenty klawiszowe [instrumeny strunowe, na których gra się poprzez uderzanie w klawisze] billyentyűs hangszerek; klaviatúrás húros hangszerek instrumenty perkusyjne [instrumenty muzyczne, z których dźwięk wydobywa się przez uderzanie lub potrząsanie] ütős hangszerek; ütőhangszerek instrumenty polityki handlowej kereskedelempolitikai eszközök instrumenty rzemieślnicze iparos-szerszámok instrumenty smyczkowe [instrumenty strunowe, na których gra się za pomocą smyczka] vonós hangszerek instrumenty strunowe [instrumenty muzyczne, w których źródłem dźwięku są napięte, drgające struny] húros hangszerek; pengetőhangszerek instrumenty szarpane [instrumenty strunowe, z których dźwięk wydobywa się poprzez szarpanie strun palcami lub odpowiednią

73 2129 płytką] pengetős v. húros hangszerek (gitár, lant) instrumenty ustnikowe fúvós hangszerek instruować [udzielać wskazówek, instrukcji; pouczać] (lat.) instruálni; oktatni, tanítani (különösen magánúton); utasítást adni; tájékoztatni és utasításokat adni; útbaigazítani, (dawno) felszerelni instruowanie instruálás; oktatás, tanítás; utasítás, útmutatás instygator [1. łac. instigator 'poduszczyciel' od instigare 'pobudzać, podżegać' dawn. inspirator; podżegacz, judziciel, podszczuwacz; hist. oskarżyciel publ., prokurator królewski; 2. od słowa łacińskiego instigo, pobudzać, pochodziła nazwa urzędu w Rzplitej, odpowiadającego obowiązkom dzisiejszego prokuratora] (dawno) királyi ügyész; (dawno) bujtogató, tanító Instygatorowie trybunalscy [oni byli komisarzami policyi trybunalskiej, utrzymującymi porządek w gmachu trybunalskim i w mieście. Każdy rozruch przy pomocy warty wojskowej tłumili i winnych w imieniu Rzplitej aresztowali, nad więzieniem dozór mieli. Na znak swego urzędu nosili laski nakształt marszałkowskich. Przed rozpoczęciem posiedzenia trybunału jeden z nich wnosił do izby trybunalskiej krucyfiks a drugi laskę marszałkowską.] (dawno) ítélőszéki, törvényszéki ügyészség instygować [dawn. podjudzać; hist. oskarżać przed sądem] felbátorítani, felbujtogatni instygować kogo na co rábeszélni, felbujtani v. felbujtogatni vkit vmire; uszítani, lázítani vmi ellen instygować kogo na kogo uszítani, lázítani vki ellen instynkt (łac. instinctus podnieta, popęd) [1. dyspozycja psychiczna; 2. wrodzona zdolność żywych organizmów do złożonych, celowych działań, swoistych dla danego gatunku i ważnych dla przetrwania] ösztön [1. a pszichoanalízis kulcsfogalma. Sigmund Freud az ösztönöket a mitológia titánjaihoz hasonlítja, akiket az alvilágba száműztek (a lélekben az alvilágnak metaforikusan a tudattalan feleltethető meg). 2. Tanulatlan, szervezett, célvezérelt fajspecifikus viselkedés, például a madarak fészeképítése és a lazacok vándorlása.] instynkt kobiecy női ösztön instynkt kupiecki (átv.) kereskedői hajlam v. érzék instynkt macierzyński anyai ösztön [maternal drive, maternal instinct] [A nőstény egyedek azon késztetése (elsősorban állatoknál), hogy utódokat szüljenek és neveljenek, amely olyan viselkedésekben jelenik meg, mint a fészeképítés, tisztogatás és a gondozás egyéb formái.] instynkt matczyny anyai ösztön instynkt piciowy nemi ösztön instynkt samoobronny önvédelmi ösztön instynkt samozachowawczy, instynkt zachowawczy [instynkt pozwalający unikać bodźców zagrażających życiu] önfenntartási v. létfenntartási ösztön; életösztön instynkt zachowania gatunku fajfenntartási ösztön instynkt zwierzęcy állati ösztön instynkt życia életösztön instynktownie ösztönszerűen, ösztönösen instynktowny [wynikający z instynktu, oparty na instynkcie; odruchowy, bezwiedny], instynktowy, -a, -e ösztön, ösztönszerű instynktowne zaufanie ösztönös bizalom instynktowny ruch ösztönös v. ösztönszerű mozdulat instynktowo ösztönösen instynktowy, -a, -e (lat.) instiktív; ösztönös, ösztönszerű instytuować (lat.) instituálni; felállítani, létesíteni instytucja [1. zakład o charakterze publicznym zajmujący się określonym zakresem spraw; 2. zespół norm prawnych lub obyczajowych dotyczących organizacji jakiejś dziedziny życia; 3. organizacja działająca na podstawie tych norm[ (lat.) institutio; institúció; elintézés, intézmény; (rel.) institúció; egyházi hivatal adományozása, a vele járó jogokkal való felruházás a rk. egyházban; berendezés, utasítás, oktatás Institutio religionis christianae lub Institutio Christianae religionis nunc uere demum suo titulo respondens (franc. L Institution de la religion chrétienne, pol. Ustanowienie (lub Nauka) religii chrześcijańskiej) [1. Głównym dziełem Kalwina jest Institutio religionis christianae. 2. to traktat teologiczny, napisany przez Jana Kalwina w Jest to pierwsze w historii dzieło, przedstawiające w sposób kompletny i usystematyzowany teologię protestancką; stworzyło doktrynalne podstawy kalwinizmu. - Jest to również pierwsza książka w języku francuskim, która poziomem artystycznym i literackim dorównuje dziełom klasyków greckich i

74 2130 rzymskich. Jan Kalwin pisząc tę książkę, stworzył wzorzec dla rozwoju współczesnego literackiego języka francuskiego.] - Az Institutio Christianae religionis, röviden Institutio (a latin cím körülbelüli jelentése: a keresztény vallás rendszere ) [Kálvin János fő műve, a kálvinista teológia összefoglalása. A mai napig nagy hatású könyv először 1536-ban jelent meg latinul, 1541-ben franciául, de Kálvin élete során folyamatosan dolgozott rajta, így a végleges latin nyelvű kiadása 1559-ben, a francia 1560-ban jelent meg. A bővítések során a munka körülbelül négyötszörös hosszúságúra növekedett, de a terjedelem változása mellett a tartalom vagyis a hittételek változatlanul maradtak. - A könyv azzal a céllal íródott, hogy káté, hitvallás és apológia legyen, és a teológiai témák széles körét fedte le, a protestáns egyház szentségekről vallott felfogásától a hit általi megigazulás hittételéig. Támadta a Kálvin által helytelennek tartott nézeteket, elsősorban a római katolikus egyházéit. A mű a 21. században is fontos szerepet tölt be a protestáns (nem kizárólag református) teológiában.] INSTITUTIO [Kálvin János nagy műve (1559) (Magyar nyelven: Keresztény vallás rendszere I-II.)] instytucja bankowa banki intézmény instytucja dobroczynności jótékonysági intézmény instytucja ekonomiczna gazdasági intézmény instytucja emisyjna emissziós intézmény instytucja finansowa [jednostka organizacyjna, której podstawowym zadaniem jest operowanie zasobami finansowymi, czyli gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych. Do instytucji finansowych należą przede wszystkim banki, kasy oszczędnościowe, zakłady ubezpieczeniowe oraz zakłady reasekuracyjne] pénzintézmény, pénzügyi intézmény, pénzintézet instytucja gospodarcza gazdasági intézmény instytucja handlowa kereskedelmi intézmény instytucja kolektywistyczna közösségi v. társadalmi intézet instytucja kredytowa hitelintézmény v. intézet instytucja naukowa tudományos intézmény instytucja opieki społecznej jóléti intézmény instytucja oszczędnościowa takarék-intézmény instytucja państwa, instytucja państwowa állami intézmény instytucja pełnomocnika rządu kormánybiztosi intézmény instytucja polityczna politikai intézmény v. szerv instytucja społeczna társadalmi intézmény v. szerv instytucja ubezpieczeniowa biztosítási intézmény instytucja użyteczności publicznej Közhasznú társaság (Kht.) instytucja wojskowa katonai intézet v. intézmény v. létesítmény instytucje gospodarcze i kulturalne gazdasági és kulturális intézmények v. létesítmények instytucje kulturalne kulturális intézmények instytucje społeczne társadalmi intézmények instytucjonalizm [kierunek w ekonomii rozwijający się w USA w początkach XX w., postulujący konieczność badania instytucjonalnych ram działalności gospodarczej] (újlat.) institucionalizmus; (közgazdaságtan) az Egyesült Államokban keletkezett nemzetgazdasági irányzat instytucjonalny (lat.) institúciós; hivatali, intézményesített instytucjonalnie (lat.) institúciónálisan; intézményesítve; hivatalosan instytucjonalność (lat.) intézményesség instytucyjny, -a, -e intézményes instytut (inst.) [1. instytucja naukowo-badawcza, oświatowa, kulturalna itp.; 2. daw. zakład o charakterze wychowawczym lub dobroczynnym] (lat.) institútum; intézet (int.) tanintézet instytut badania historii sztuki művészettörténeti intézet Instytut Badań Literackich Irodalomkutató Intézet

75 2131 Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk Lengyel Tudományos Akadémia Irodalomtudományi Intézete instytut badań naukowych kutatóintézet instytut badań rynkowych piackutató intézet instytut badawczy kutatóintézet instytut bakteriologiczny bakteriológiai intézet instytut branżowy ágazati intézet instytut dla ociemniałych vakok intézete instytut dobroczynny jótékony v. jóléti intézmény instytut eksportowy (dawno) exportintézet instytut głuchoniemych süketnémák intézete, süketnéma-intézet Instytut Głuchoniemych im/ ks. Jakuba Falkowskiego w Warszawie Jakub Falkowski süketnéma-intézet Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk - Lengyel Tudományos Akadémia Történettudományi Intézete Instytut Historii Sztuki Művészettörténeti Intézet Instytut Inżynierów Elektryków i Elektroników [ang. Institute of Electrical and Electronic Engineers (też: IEEE) a. Stowarzyszenie Informatyków w ramach Instytutu Inżynierów Elektryków i Elektroników] IEEE, Institute of Electrical and Electronic Engineers [több fontos hálózati szabványt kidolgozó intézet az USA-ban] Instytut Kontroli Jakości w Handlu Kereskedelmi Minőségellenző Intézet; Kereskedelmi és Minőség-ellenőrző Intézetet (KERMI) Instytut Kontroli Jakości w Przemyśle Ipari Minőségellenőrző Intézet (IMEI) instytut leczniczy gyógyintézet Instytut Moralnej Poprawy Dzieci [W Warszawie 1636 roku powstał Instytut Moralnej Poprawy Dzieci, który miał bardziej świecki charakter. Jego wychowankami zostawały dzieci nieznanych rodziców i bezdomne, które otrzymywały tam przygotowanie zawodowe i rzemiosło, jak i w późniejszym czasie pracę. W roku 1766, zakłady przekazano Kompanii Manufaktur Wełnianych, gdzie praca w tych placówkach była głównym środkiem resocjalizacyjnym przebywającej w nich młodzieży. Zakład ten został zamknięty w latach 80, a jego idea była kontynuowana przez Instytut Moralnej Poprawy Dzieci w Mokotowie.] (hist.) Gyermekek Erkölcsjavító Intézete (Varsóban, 1636-ban alakult intézmény) instytut muzyczny zeneiskola instytut naukowo-badawczy tudományos kutatóintézet instytut ociemiałych vakok intézete Instytut Oftalmiczny [instytut okulistyczny otworzony w Warszawie 31 sierpnia 1827 roku z pieniędzy złożonych w fundacji testamentowej księcia Edwarda Lubomirskiego. Początkowo mieścił się w wynajętej od szpitala kamienicy przy ul. Św. Krzyzkiej nr W 1835 roku został przeniesiony do kupionych na własność budynków przy ulicy Marszałkowskiej (posesje nr 1381 i 1382). Jego najwybitniejszym lekarzem naczelnym był Wiktor Feliks Szokalski, który w 1870 roku przeniósł Instytut do nowego, wzorcowo wyposażonego budynku przy ulicy Smolnej. Przed II wojną światową Instytut prowadził szpital na 82 łóżka. Budynek przy Smolnej przetrwał do Powstania warszawskiego.] Szemészeti Intézet [1827. augusztus 31-én nyitotta meg kapuit Varsóban, Edward Lubomirski herceg végrendeletében tett alapítvány alapján] Instytut Pasteura (fr. Institut Pasteur) [francuska, prywatna instytucja naukowobadawcza non-profit, która została utworzona w Paryżu w 1888 roku z inicjatywy Akademii Nauk. Zajmuje się głównie mikrobiologią, immunologią, zwalczaniem chorób zakaźnych oraz produkcją szczepionek i surowic. Nazwa tej instytucji pochodzi od jej założyciela i pierwszego dyrektora Ludwika Pasteura, który w roku 1885 po raz pierwszy wyprodukował skuteczną surowicę przeciw wściekliźnie. Intytut Pasteura został założony 4 czerwca 1887, a zaczął działalność 14 listopada 1888 roku. Instytut ma liczne filie we Francji oraz wielu krajach świata.] Pasteur-intézet; az emberi veszettség megelőző gyógyítását szolgáló,az ide vonatkozó tudományos

76 2132 kutató munkával foglalkozó intézmény (L. Pasteur francia bakteorológus nevéből) instytut popierania sztuki ludowej a népművészet támogatására létrehozott v. létesített intézet Instytut Polonijny Lengyel Intézet Instytut Polski Lengyel Intézet [Instytut Polski w Budapeszcie: Budapesti Lengyel Intézet] Instytut Przemysłu Skórzanego Bőripari Intézet instytut reumatologiczny reumatológiai intézet instytut rolniczy mezőgazdasági intézet Instytut Tworzyw Sztucznych Műanyagkutató Intézet [Instytut Przetwórstwa Tworzyw Sztucznych "Metalchem"] Instytut Współpracy Kulturalnej z Zagranicą Kultúrkapcsolatok Intézete (KKI) instytut wydawniczy kiadóhivatal [Państwowy Instytut Wydawniczy: Állami Kiadóhivatal; Społeczny Instytut Wydawniczy: Társadalmi Kiadóhivatal] Instytut Wydawniczy Latarnik Világítótoronyőr Kiadóhivatal instytutowy, -a, -e intézeti, intézményes insubordynacja (lat.) inszubordináció; fegyelmezetlenség; (wojsk) a katonaságnál a függés (szubordináció) elleni kihágás vagy büntett insufficjent, (ang.) insiufficient (lat.) inszufficiens; elégtelen, nem elegendő insuficiencja insufficientia; elégtelenség, hiányos működés insula [to nazwa domów czynszowych budowanych w starożytnym Rzymie. Były to domy kilkupiętrowe (5-7), otoczone z czterech stron ulicami. Prosto z ulicy schody prowadziły na wyższe kondygnacje. Ilość kondygnacji i szerokość przejść pomiędzy domami regulowana była rozporządzeniami prawnymi. Regulacja ta podyktowana była względami pożarowymi.] (lat.) insula [különálló ház vagy házcsoport, udvar és melléképületek nélkül, melyet minden más épülettől utczácskák választottak el; gyakran így nevezték a magában álló bérházakat is ellentétben a domusszal, melyben csak maga a tulajdonos lakott családjával; sőt az egyes bérbe adott lakásnak is ez volt a neve. A bérlőkre rabszolga (insularius) ügyelt fel és szedte be tőlük a házbért.] insulina [hormon trzustki regulujący w organizmie głównie przemianę cukrów] (lat.) insulin, inzulin; (orvosi) a hasnyálmirigynek a vér cukortartalmát csökkentő hormonja; a cukorbaj gyógyszere (1921-ben fedezte fel Banting és Best) [1. A hasnyálmirigy hormonja, amely a vércukorszintet szabályozza. Az inzulin az első géntechnikai úton előállított hormon. (Deutschland 1998/1, 30.); 2. a hasnyálmirigy szigeteiben termelődő fehérjeszerű hormon, amely a szénhidrátanyagcsere, a várcukorszint szabalyozásában játszik fontos szerepet] insulinowy, -a, -e inzulininsultować (lat.) inzultálni; nyilvános helyen ténylegesen bántalmazni; (átv.) sértegetni, megtámadni, bántalmazni insultowac ludzi embereket inzultálni insurekcja [daw. powstanie zbrojne] insurrekció; (dawno) felkelés (powstanie); (fegyveres) felkelés; (történelem) a magyar rendiség korában a nemesség hadbavonulása, a nemesi felkelés insurekcja kościuszkowska Tadeusz Kościuszko-féle felkelés Lengyelországban insurekcyjny, -a, -e insurrekciós; felkelési insurgent [rebeliant; powstaniec; powstańczy] (lat.) insurgens; lázadó, fegyveres felkelő, (történelem) nemesi felkelő insygnia [1. oznaki godności, władzy, dostojeństwa, stanu, urzędu, zasług (królewskie: korona, berło i jabłko; papieskie: tiara i klucze; biskupie: mitra i pastorał); (por. dystynkcja; emblemat); 2. przedmioty symbolizujące władzę świecką (królewską, książęcą) lub religijną] (lat.) inszignia; hivatali jelvények; a hatalom és méltóság jelvényei (királyi, pápai, püspöki stb.); ismérvek, rangjelzés, megkülönböztetés Magyar királyi jelvények insygnia królewskie királyi v. koronázási jelvények [a király vagy császár koronázásánál a királyi hatalom szimbolikus kifejezésére használt jelvények, mint a korona, a jogar és a birodalmi alma] insynuacja [1. niezgodne z prawdą przypisywanie lub wmawianie komuś pewnych postępków, myśli bądź intencji;

77 (zwykle w liczbie mnogiej) przypisanie komuś czynów, intencji itp. niezgodnych z obowiązującym prawem lub normami, wyrażone zwykle w postaci niedomówienia lub nieudowodnionych zarzutów] (lat.) inszinuáció; gyanúsítás, ráfogás, rágalmazás, koholt rágalom; felvetés, vádaskodás, besúgás insynuacyjny, -a, -e rágalmazási, vádaskodási insynuator [osoba coś insynuująca] vádaskodó, rágalmazó személy insynuować [łac. (se) insinuare 'wśliznąć się; wkraść się (w czyje zaufanie)'; w złośliwej intencji podsuwać myśli krzywdzące kogoś; umyślnie budzić podejrzenia; imputować, wmawiać, sugerować] (lat.) inszinuálni; az inszinuáció módszerével ráfogni, rágalmazni, gyanúsítani insynuować komu co inszinuálni vkinek vmit; ráfogni vkire vmit, feltenni vkiről vmit insynuowanie inszinuáció, inszinuálás; ráfogás, gyanusítás, feltevés intabulacja [w dawnym prawie polskim: wpis do księgi gruntowej lub wieczystej] (lat.) intabuláció; bekebelezés, betáblázás (hipotekowanie) intaglio [wym. intaljo] [1. gemma zdobiona reliefem wklęsłym; 2. relief wklęsły na niewielkich przedmiotach zbliżonych kształtem lub przeznaczeniem do gemm; 3. w grafice artystycznej: druk wklęsły] (ol.) intaglio; (művészet) homorúan vésett, alakzatos mintázattal díszített kő, illetve csiszolt drága- v. féldrágakő intakt; intaktny, -a, -e (lat.) intakt; érintetlen (nieknięty), ép (cały), sértetlen; becsületes intarsja [1. technika zdobnicza polegająca na wykładaniu powierzchni przedmiotów drewnianych innymi gatunkami drewna; też: ozdoba wykonana tą techniką; 2. technika wykładania powierzchni przedmiotów drewnianych ornamentami z kawałków różnych gat. drewna (mozaiką z forniru), stosowana (zwł. w staroż., okresie renesansu i XVIII w.) w meblarstwie.] (ol.) intarzia; fa-, fém- v. gyöngyházdarabokból készült berakás (bútoron); berakott munka intarsja sztukatorska [technika zdobnicza polegająca na wypełnianiu stiukiem wyciętej we wzory okładziny drewnianej] stukatúr intarzia intarsjować [ozdabiać, zdobić intarsją] intarziát készíteni integracja [1. proces tworzenia się całości z części; 2. proces gospodarczy polegający na scalaniu przedsiębiorstw, działów gospodarki lub gospodarek poszczególnych krajów] (lat.) integráció, integrálódás; egyesülés, beilleszkedés, egyes részek egyesülése egy egésszé; beolvasztás, hozzácsatolás; integrálás; csatlakozás integracja ekonomiczna gazdasági integráció integracja pionowa vertikális integráció integracja pozioma horizontális integráció integracja produkcji termelési integráció integracja społeczna [1. proces scalania się zachodzący na różnych szczeblach społecznych; 2. proces dostosowywania się do siebie zachowań ludzi w grupie] társadalmi integráció integracja terytorialna területi integráció integracja w przemyśle ipari integráció integracyjny, -a, -e [związany z integracją] integrációs integral (całka) (lat.) integrál; (mennyiségtan) a differenciálással ellentétes művelet alapján kapott mennyiség integralizm (łc. integrare wznawiać, orzeźwiać ) [1. dążenie do łączenia się poszczególnych elementów w jedną całość; kooperatyzm; 2. to pogląd głoszący iż społeczeństwo jest organiczną jednością. Propaguje on również wiarę w konieczność istnienia hierarchii społecznej i kooperacji pomiędzy poszczególnymi klasami. Zazwyczaj opowiada się za korporacjonizmem, jako formą ekonomiczną dla "społeczeństwa organicznego". Często związany z tzw. konserwatyzmem krwi i ziemi, uznający za konieczne kształtowanie instytucji politycznych danego narodu w oparciu o jego historię, kulturę czy nawet środowisko naturalne w miejscu jego zamieszkania. Integralizm zazwyczaj silnie wspiera kościoły narodowe. - Z

78 2134 ruchem integralistycznym silnie związana jest m.in. Action Française, założona przez Charlesa Maurras'a. - Integralizm często wiąże się z faszyzmem (zwłaszcza w Ameryce Łacińskiej) pomimo tego w wielu kwestiach nie zgadza się z nim (integraliści stawiają m.in. na lokalizm).] integralizmus; radikális r.kat. irányzat, amely az élet egész területét (politika, kultúra) egyházi irányítás alá akarja vonni integralność (lat.) integritás, teljesség, épség, sértetlenség, érintetlenség; feddhetetlenség, becsület integralność terytorialna [w prawie międzynarodowym: nienaruszalność całości terytorium państwa] területi integritás v. sérthetetlenség integralny, -a, -e [nierozdzielnie związany z całością] (lat.) integer; teljes, ép, egész, sértetlen, csorbítatlan, osztatlan, érintetlen; (lat.) integráns, lényeges, sarkalatos, szervesen hozzátartozó, nélkülözhetetlen; mocsoktalan, feddhetetlen integralna część integráns rész integrator [urządzenie do całkowania] integrátor integrator mechaniczny [przyrząd do pomiaru pól figur płaskich] mechanikus integrátor (GAMMA 4.952) Intel Integrated Electronics elektronika układów scalonych [największy na świecie producent układów scalonych oraz twórca mikroprocesorów z rodziny x86, które znajdują się w większości komputerów osobistych] (ang.) Intel, Integrated Electronics [egy eredetileg amerikai vállalat, mely mára nemzetközivé nőtte ki magát. Elsősorban mikroprocesszorairól ismert, de ezenkívül gyárt még hálózati kártyákat, alaplapi chipkészleteket, videókártyákat és egyéb számítógépes eszközöket. A cég részvénye egyike annak a harminc részvényből álló kosárnak, amelyből a Dow Jones Ipari Átlagot számítják.] integrować (lat.) integrálni; integrować się (lat.) integrálódni intelekt [umysł, rozum, inteligencja (w odróżnieniu od uczucia, woli, zmysłów), suma zdolności umysłowych, doświadczenia, wiedzy człowieka] (lat.) intellektus; értelem, ész, szellem (ész), szellemi tulajdonságok intelektualista [intelektualista człowiek pracujący (twórczo) w dziedzinie nauki a. sztuki; odznaczający się kulturą umysłową; oddający się studiom, rozważaniom, obszernym lekturom] (fr.) intellektuel; értelmiségi; olyan ember, aki az értelmiséghez tartozik, szellemileg képzett, szellemével dolgozó intelektualizacja [nabieranie lub nadawanie cech intelektualnych] intellektualizáció [intellectualization] [Elhárító mechanizmus, amelyben a személy úgy próbál megszabadulni egy fenyegetõ helyzettől, hogy elvont, intellektuális fogalmakban kezeli azt.] intelektualizm [filoz., psychol. pogląd przypisujący intelektowi podstawowe a. wyłączne znaczenie w procesie] (lat.) intellektualizmus; 1. az értelmi tényezők egyoldalú túlbecsülése, más (pl. lelki, gyakorlati stb.) hatóerők indokolatlan elhanyagolása; 2. szűkebb értelemben szellemi egyoldalúság, az értelmi tényezőknek minden téren való hangsúlyozása; 3. a gondolkodó értelem túlértékelése az emberi lélek egyéb funkciói (érzület, akarat) rovására intelektualizować [1. czynić intelektualnym, rozumowym; 2. rozważać coś w sposób właściwy intelektualistom] intellektualizálni [Az értelmi tényezőt egyoldalúan egyéb elemek (pl. az érzelmek) rovására kiemeli; túlságosan elvonatkoztat] intelektualizować się intellektualizálódni (intellektualizálódik) intelektualnie értelemszerűen intelektualności értelmiség intelektualność (lat.) intellektualitás; vminek az intellektuális volta intelektualny, -a, -e (lat.) intellektuális; értelmi, észbeli, szellemi; értelmiségi inteligencja [1. zdolność rozumienia, uczenia się oraz wykorzystywania posiadanej wiedzy i umiejętności w sytuacjach nowych; 2. ogół ludzi wykształconych i wykonujących zawodowo pracę umysłową; 3. nazwa warstwy społecznej żyjącej z pracy twórczej umysłu, lub/i będąca głównym nośnikiem kultury narodowej; 4. rodzaj szczególnej sprawności umysłowej] (lat.) intelligencia [az értelem szinonimájaként használt, kettős jelentésréteggel rendelkező tudományos fogalmi absztraktum]; értelem, értelmi felfogó képesség, értelmesség, megértő képesség; eszesség; műveltség, egyéni kultúra; (cecha) értelmesség; (warstwa społeczna) értelmiség, művelt osztály inteligencja emocjonalna [zdolność kontrolowania własnych emocji oraz odczytywania emocji innych ludzi i wpływania na nie] emócionális, érzelmi megértő képesség inteligencja mieszczańska polgári értelmiség

79 2135 inteligencja pracująca dolgozó értelmiség Inteligencja rozproszona (ang. distributed intelligence) [pojęcie oznaczające tworzenie się współpracy pomiędzy wieloma sprawcami bez uprzednio zdefiniowanego planu i bez jasnego organu dowodzącego. Inteligencja rozproszona związana jest ze zjawiskiem globalizacji, które ułatwiło wymianę danych na poziomie globalnym i pozwoliło na stworzenie nowych perspektyw między innymi w edukacji.] (ang.) Distributed Intelligence - Elosztott intelligencia [Helyi processzoroknak intelligens vezérlést lehet adni, hogy ne kelljen mindent központilag vezérelni. Ez szükséges a DCS megvalósításához.] inteligencja techniczna műszaki értelmiség inteligencja wrodzona veleszületett intelligencia inteligencki, -a, -ie értelmiségi inteligent [ktoś odznaczający się wyjątkową inteligencją, mądrością] értelmes ember, tanult ember; értelmiségi inteligentka inlelligens nő v. lány, értelmiségi nő v. lány inteligentnie intelligensen, értelmesen, okosan inteligentny, -a, -e [obdarzony inteligencją; też: znamionujący inteligencję] (lat.) intelligens, művelt, értelmes (lény); eszes, valamit megértő, felfogó inteligentny budynek (również inteligentny dom, system zarządzania budynkiem) [określenie wysoko zaawansowanego technicznie budynku] intelligens épület inteligentny człowiek értelmes ember intelligent transport system [1. inteligentny system transportowy; 2. inteligentny system transportu] (rzeczownik) (ang.) ITS Intelligent Transpert System (intelligens szállitási rendszer) Intelligo, ut credam [1. "Intelligo, ut credam - et credo, ut intelligam" ("rozumiem, abym wierzył, i wierzę, abym zrozumiał"). 2. W radykalnej opozycji do Anzelmian skiego credo ut intelligam sytuuje sie intelligo ut credam ( rozumiem, by wierzyc ) Piotra Abelarda. Piotr Abelard, Pierre Abélard (pisane także Abaelard, Abailard i in.), łac. Petrus Abaelardus, (ur w Pallet, zm. 21 kwietnia 1142 w opactwie św. Marcela koło Chalon-sur-Saône) średniowieczny filozof i teolog. Znany także z historii miłości do Heloizy. Wprowadzona przez niego metoda scholastyczna była podstawowym narzędziem analizy filozoficznej w okresie rozkwitu średniowiecza.] (lat.) INTELLIGO UT CREDAM [Abaelardus alapelve (1142): intelligo, ut credam (megértem, hogy azután elhiggyem) Pierre Abélard (latinosan: Abaelard, Abaelardus, Abailardus; magyarosan Abelard Péter) (Le Pallet, Chalonsur-Saône, 1142/1144) francia skolasztikus filozófus, teológus és himnuszköltő. Tanítványával, Héloïse-zel való kapcsolata legendássá vált. Megtisztelő címe a katolikus egyházban: Doctor scholasticus.] Intelsat, właściwie: Intelsat Ltd. [największy na świecie komercyjny dostawca usług telekomunikacyjnych i operator satelitarny] INTELSAT International Satellite Organisation (Nemzetközi Műhold Szervezet) intencja [1. motyw lub cel działania; 2. zamiar, zamysł; cel, motyw działania; myśl przewodnia, chęć, pragnienie.] (lat.) intenció; szándék, elgondolás, elképzelés, törekvés, gondolat, cél, célzat intencjonalny, -a, -e [zamierzony, umyślny] - (lat.) intencionális; tervezett, kívánt; Szándékos, szándékolt; vmilyen célra irányuló intencjonalizm [łac. intentionalis zamierzony ] [1. teoria etyczna głosząca, że czyny należy sądzić według zamiarów; 2. filoz. koncepcja głosząca, że swoistością aktów psychicznych i poznawczych jest ich skierowanie ku swemu przedmiotowi, wykraczanie poza umysł; 3) teoria etyczna głosząca, że czyny należy sądzić według intencji; 4) koncepcja F. Brentany, rozwinięta przez E. Husserla, głosząca, że swoistością aktów psychicznych i poznawczych jest ich skierowanie ku swemu przedmiotowi, wykraczanie poza umysł; świadomość jest zawsze świadomością czegoś.] intentionalizmus [Az az elv, amely szerint valamely cselekedet érvénye, vagy erkölcsi értéke azon múlik, hogy milyen szándékkal vitték véghez. Ezt az elvet a jezsuiták alkalmazták előszeretettel cselekedeteik igazolására s ezzel legalábbis közelébe jutottak annak a felfogásnak, hogy a cél szentesíti az eszközöket.] intencją autura było - a szerző szándéka az volt, hogy intendencki, -a, -ie intendánsi; felügyelői intendent [1. pracownik administracji zarządzający sprawami gospodarczymi danej instytucji; 2. kierownik działu gosp. instytucji; zarządca gmachu; zarządzający intendenturą, działem gosp. jednostki organizacyjnej (np. w wojsku, w szpitalu).] (lat.) intendáns; felügyelő, sáfár, gondnok, vezető (zarządzający)

80 2136 intendent szpitała kórházgondnok intendent wojskowy intendáns; hadbiztos intendentka [pracownica działu gospodarczego w jakiejś instytucji] felügyelőnő intendentura [1. dział gospodarczy jakiejś instytucji; 2. służba zaopatrywania i obsługi wojsk w kwatermistrzostwie; 3. biuro intendenta; 4. stanowisko intendenta] intendantúra; főfelügyelőség, gondnokság; kat. gazdasági hivatal intendentura wojskowa hadbiztosság, hadbiztossági kar intensyfikacja [1. czynienie czegoś lub stawanie się bardziej intensywnym; 2. w rolnictwie: zwiększanie nakładów środków produkcji i pracy na jednostkę powierzchni gruntu; 3. wzmocnienie; wzmożenie] intenzifikálás; intenzívebbé tétel v. tevés, erősítés, fokozás, emelés (wzmożenie); hatékonyítás, hatékonyabbá tétel; műsz intenzitás intensyfikacja rolnictwa mezőgazdasági belterjesítése intensyfikacyjny, -a, -e erősítési intensyfikować [czynić intensywniejszym, wzmacniać coś (zwykle jakieś działania)] intenzívvé v. intenzívebbé tenni, fokozni, fokozni intensyfikować się fokozódni, intenzívebbé válni intensywnie (lat.) intenzíven; erősen, erőteljesen, hathatósan intensywnie trenować keményen edzeni intensywność (lat.) intenzitás, a hatás erősége, feszültség, hatásfok, erősség; vminek mélyre ható, mélyen járó, elmélyült jellege; intenzivitás; erősség, hathatósság intensywny, -a, -e [1. mający duże natężenie; 2. charakteryzujący się dynamiką, wzmożoną aktywnością; 3. wzmożony, wzmocniony, natężony, napięty; intensywna gospodarka rolna - prowadzona przy dużym wkładzie pracy i kapitału na jednostkę powierzchni] (lat.) intenzív; erős, éles, erőteljes; nagyfokú, beható, alapos; hathatós, hatékony (natężony); belterjes (gazdálkodás) intensywna barwa erős, tömör v. telt szín intensywne gospodarstwo belterjes gazdálkodás intentio [łac. zob. intencja; 'rozciągnięcie; natężenie; usiłowanie' z intentus a. intensus p.p od intendere 'rozciągać; usiłować'] (lat.) intentio; szándék; azon rendes formulaalkatrész, amelyben a prétor a felperes által érvényesíteni kívánt igényt jelölte meg és annak feltételeit foglalta össze; (egyh.) r.kat. tanítás szerint fontos, hogy a szentségeket kiszolgáltató pap szándéka megegyezzék az egyház szándékával, mert különben nem érvényes a szentség Intentio inservire debet legibus, non leges intentioni [wola (osób) powinna poddać się ustawom, a nie ustawy woli osób. Nie ustawy podlegają osobom, a osoby ustawom.] (lat.) Intentio inservire debet legibus, non leges intentioni; szándéknak kellene alávetnie magát a törvénynek, nem pedig a törvénynek a szándéknak; nem a törvény veti alá magát a személynek, hanem a személy a törvénynek. inter- [pierwszy człon wyrazów złożonych mający znaczenie: między, wśród-, współ-] (lat.) inter-; közötti, közbeni, kölcsönös stb. Inter alia [między innymi] (lat.) Inter alia; egyebek között, többek között Inter arma silent leges. [podczas wojny milczą prawa] (lat.) Inter arma silent leges; a háború alatt hallgatnak a törvények [idézet Cicero: Pro Milone beszédéből (IV. 10.). Ez idézet szerint képződött ki: Inter arma Musae silent, háboru alatt hallgatnak a muzsák.] Inter dominum et servum nulla amicitia est. (między panem i niewolnikiem nie ma przyjaźni) [Firmissima est inter pares amicitia; inter dominum et servum nulla amicitia est = Najsilniejsza jest przyjaźń między równymi; między panem i niewolnikiem nie ma przyjaźni. (Curtius Rufus Quintus)] (lat.) Inter dominum et servum nulla amicitia est. - Urak és szolgák között nincs barátság. inter duos litigantes tertius gaudet [Między dwoma kłócącymi się, trzeci się cieszy.] (lat.) inter duos litigantes tertius gaudet; két veszekedő közül a harmadik örül v. jár jól interakcja [wzajemne oddziaływanie na siebie osób, przedmiotów lub zjawisk] interakció; kölcsönyös viszony, kölcsönös hatás; (informatika) a felhasználó és a rendszer közötti kapcsolat interakcja człowiek-komputer, ang. humancomputer interaction (HCI) [wzajemne oddziaływanie pomiędzy człowiekiem a komputerem, zachodzące poprzez interfejs użytkownika] (ang.) humancomputer interaction; ember-számítógép interakció interactive {adj.} [IT]; interakcyjny {adj. m} [IT]; interactive (communication) (ang.) interactive (communication) párbeszédes (kommunikáció) [ellentétben pl. az egyirányú rádió és tv kommunikációval, az internet pl. kétirányú; a kifejezés nem csak

81 2137 beszédnél használatos, de pl. visszajelző, távirányított kameráknál, robotoknál is] interaktywny, -a, -e [o programie komputerowym, sprzęcie elektronicznym itp.: odbierający informacje od użytkownika i reagujący na nie] interaktív; kölcsönös, közvetlen kapcsolaton alapuló; (informatika) interaktív [ interaktív -ként jelölünk meg minden olyan multimédia-alkalmazást illetve prezentációt, amely során a lefutás a felhasználó által befolyásolható pl. különféle opciók kiválasztásával a menüből, vagy más adatok beadásával, amelyekre a számítógép megfelelően reagál.] interaktywność interaktivitás Interaktywny Instytut Badań Rynkowych (IIBR) [lider badań marketingowych online w Polsce] Interaktív Piackutató Intézet (számítógépes piackutató online Lengyelországban) intercedować [(łac.), wstąpić, poręczyć za cudze zobowiązania (ob. Intercesja)] (lat.) intercedálni, közbenjárni, közbelépni intercelularny, -a, -e [biol. «międzykomórkowy] (lat.) intercelluláris; sejtközi, sejtek közötti intercesja (łac. intercessio stawanie pomiędzy; pośrednictwo ) [1. w starożytnym Rzymie: prawo wyższego urzędnika do zawieszania lub unieważniania decyzji urzędnika niższego stopnia; 2. poręczenie, pośrednictwo; 3. w antycznym Rzymie prawo do uchylania decyzji niższych urzędników, przysługujące wyższym urzędnikom.] (lat.) intercesszió; közbenjárás, közvetítés; közbenjárás, közvetítés; (prawo) kezesség; adósság átvállalása; (rel.) közbenjáró imádság InterCity (skrót IC); Intercity pociąg [kategoria pociągów uruchamianych przez zarządy kolejowe w wielu krajach Europy (w Polsce przez spółkę PKP Intercity)] (ang.) Intercity vonat intercommunio (łac.) (lat.) intercommunio; Úrvacsorai közösség különböző felekezetek tagjai között. intercyza [1. umowa przedślubna ustalająca sprawy majątkowe przyszłych małżonków; 2. (hist.) z łac. intercidere, przeciąć. Był stary zwyczaj przy zawieraniu umowy jakiejkolwiek, że kartę, na której była spisana, przecinano i każda z dwuch stron zatrzymywała jedną połowę. W razie sporu przecięte pismo składało się i tym sposobem zapobiegano fałszerstwu niezmiernie w średnich wiekach rozwiniętemu na zachodzie Europy. Pozostała nazwa służyła w prawie polskiem kontraktowi małżeńskiemu.] (jog) házassági szerződés interdykt (łac. interdictum) to nakładany przez władze kościelne lub powstający na mocy prawa kanonicznego przez sam czyn zakaz odprawiania obrzędów religijnych na danym terenie (zbiorowy) lub przez daną osobę. Obecnie nie istnieje już interdykt zbiorowy, ale w średniowieczu był stosowany nawet wobec całych państw, kiedy ich władca szkodził papieżowi (lat.) interdictum; interdiktum; tilalom; (római jog) a praetori parancs neve, melyet vminek kiadására, felmutatására, abbahagyására adtak ki; (vallás) egyházi tilalom v. átok; kiközösítés; a szentségek kiszolgáltatásának átmeneti megvonása, a középkorban a pápák hatalmi eszköze [Az egyházi cselekmények büntető célzattal való szüneteltetése egy bizonyos időre és egy bizonyos területen, a r.kat. egyház gyakorlatában. Interdictummal sújtott területen csak betegeket és halottakat lehet a szentségekkel ellátni. Egyes személyeket is lehet interdictummal sújtani.] interdyscyplinarność interdiszciplinaritás interdyscyplinarny, -a, -e [1. dotyczący dwu lub więcej dyscyplin naukowych; 2. korzystający z dorobku kilku nauk; 3. złożony z naukowców reprezentujących różne gałęzie wiedzy] interdiszciplináris; tudományágak között interes [1. sprawa do załatwienia; też: omówienie sprawy; 2. pożytek, korzyść; 3. przedsięwzięcie przynoszące korzyść materialną; 4. pot. sklep, przedsiębiorstwo; 5. pot. członek męski] (lat.) interes, kamat; (korzyść) érdek, haszon; üzlet, ügylet, vállalkozás; (sprawa) ügy, dolog; (átv.) férfi nemiszerv interes chyli się ku upadkowi az üzlet hanyatlóban van interes dobrze prosperujący jól menő üzlet interes handlowy kereskedelmi érdek v. üzlet interes kokowowy [kókuszüzlet] pompás üzlet interes komisowy bizományi üzlet v. ügylet interes kompensacyjny kompenzáció v. kompenzációs üzlet interes konsumenta fogyasztói érdek interes krajowy országos érdek v. ügy interes materialny anyagi érdek interes nie doszedł do skutku az üzlet nem jött létre interes nie idzie pang az üzlet interes ogólny általános érdek interes opłacalny kifizetődő üzlet interes osobisty magánügy

82 2138 interes państwowy államérdek interes prywatny (osobisty) magánérdek interes publiczny közérdek interes publiczny közérdek, közügy interes służbowy szolgálati érdek interes społeczny társadalmi érdek interes społeczny tego wymaga a közösség érdeke kívánja ezt interes taki, który się zwraca megtérülő üzlet interes wielkiej wągi nagy fontosságú ügy interes zyskowny nyereséges üzlet interes źle prosperujący rosszul menő üzlet interesant [osoba, która przychodzi np. do urzędu w celu załatwienia jakiejś sprawy] (klient) fél, ügyfél; érdekelt, érdekelt v. részes fél interesantka női ügyfél interesik jelentéktelen v. kis jelentőségű ügy; ügyecske, vacak kis ügy v. üzlet; piszlicsáré ügy interesować (interesuję, interesujesz) [1. wzbudzać zainteresowanie, chęć poznania; 2. wzbudzać chęć zajęcia się czymś lub posiadania tego ze względu na związane z tym korzyści; 3. budzić sympatię osoby płci przeciwnej] (lat.) interesszálni, érdekelni interesują mnie instrumenty jazzowe a dzsesszhangszerek érdekelnek interesują mnie języki obce az idegen nyelvek érdekelnek, az idegen nyelvek iránt érdeklődöm interesują mnie tylko wiadomości sportowe (wiadomości z kraju i ze świata, dyskusje naukowe, dyskusje literackie, słuchowiska) csak a sporthírek (bel- és külföldi hírek, tudományos viták, irodalmi viták, rádiójáték) érdekelnek interesuje mnie język i kultura polska a lengyel nyelv és kultúra érdekel interesuje mnie literatura piękna (literatura młodzieżowa, fachowa) a szépirodalom (ifjúsági, szakmai irodalom) érdekel interesuje mnie muzyka, teatr, literatura a zene, a színház, az irodalom érdekel interesuje mnie rozwój wydawnietwa książek w polsce érdekel a lengyel könyvkiadás fejlődése interesować się (interesuję się, interesujesz się) (kim/czym) [1. być zainteresowanym, zaciekawionym; 2. dbać o kogoś, o coś; 3. wykazywać chęć bliższego poznania kogoś] érdeklődni (vmi iránt) interesować się kim/czym érdeklődni vki/vmi iránt v. után interesuję się filmem érdekel film interesuję się historią érdekel a történelem interesuję się kulturami słowiańskimi érdeklődöm a szláv kultúra itánt interesuję się literaturą érdekel az irodalom; érdeklődöm az irodalom iránt interesuję się muzyką érdekel a zene interesuję się sportem érdekel a sport interesuję się sztuką érdekel a művészet interesuję się teatrem érdekel a színház interesowanie się érdeklődés interesownie érdekelten, üzletileg interesowność érdekeltség interesowny, -a, -e [mający na celu własny zysk] üzleti, üzletes, üzlet-, számító, érdekinteresująca praca érdekes munka interest rei publicae ne maleficia remaneant impunita [1. w interesie publicznym leży, by przestępstwa nie pozostały bezkarne; 2. w interesie państwa leży, aby czyny bezprawne nie pozostały bezkarne] (lat.) interest rei publicae ne maleficia remaneant impunita; a nyilvános üzletbe fektet, bár a jogtalanságok nem maradtak büntetlenek Interest rei publicae, ut finis sit litium [w interesie państwa leży położenie kresu sporom (procesom)] (lat.) Interest rei publicae, ut finis sit litium; az állam érdekében áll, a gyors eljárás interesująco érdekesen, érdekfeszítően, érdekfeszítő módon interesujący, -a, -e [zajmujący, atrakcyjny] érdekes, érdekfeszítő, fordulatos; érdeklődő interesująca książka érdekes könyv interesujące zdarzenie érdekes esemény interesujący film érdekes film interesujący się czymś érdeklődő interesy jego dobrze ideą ügyei jól állnak v. mennek interesy jego źle ideą ügyei rosszul állnak v. mennek interesy klasowe osztályérdek interesy państwa államügyek, államérdekek interesy publiczne közérdek Interface Description Language lub Interface Definition Language, IDL (ang.) [język opisu interfejsu jest to język specyfikacyjny stosowany do opisu interfejsu, wykorzystywany np. w standardzie CORBA. IDL opisuje interfejs w sposób niezależny od języka, umożliwiając komunikację pomiędzy komponentami programu na poziomie kodu źródłowego, które nie współdzielą danego języka programowania, np. między składnikami napisanymi w C++ i składnikami napisanymi w języku Java.] -

83 2139 Interface Description Language v. Interface Definition Language, IDL; interaface leíró nyelv interfejs, interface [wym. interfejs] [inform. zasady łączenia ze sobą i współpracy dwóch różnych urządzeń lub programów; też: urządzenie lub program realizujące te zasady] (ang.) interface - csatlakozási felület, határfelület, interfész [1. valamilyen felületet jelent (pl. User Interface = kezelői felület); 2. Interfész, csatlakozási felület vagy eszköz, hardverek, ill. szoftverek között. 3. két (hardver vagy szoftver) rendszer közötti közös határ, érintkezési felület]; csatoló, illesztő interfejs ASPI; rozbudowany interfejs programistyczny SCSI; ASPI (kat.: informatyka) [synonimy: Advanced SCSI Programming Interface] ASPI (Advanced SCSI Programmer's Interface) [Fejlett SCSI programozói felület. Az Adaptec cég vezette be. Szoftver primitívek és adatszerkezetek, melyek lehetővé teszik, hogy az ASPI-t használó programok a SCSI hostadaptertől függetlenek legyenek. Az ASPI meghajtókat a Win 9x automatikusan telepíti, ha SCSI vezérlőt talált.] interfejs ATAPI (rozszerzenie EIDE, nazywane także ATA-2, umożliwiające obsługę CD- ROM i napędów taśmowych) (kat.: informatyka) ATAPI, AT Attachment Packet Interface [Az AT csomaginterfészt a Western Digital cég fejlesztette ki 1994 elején. Az ATAPI új, az SCSI-2 szabványra alapuló parancskészletet határoz meg. Az új csomagparancsok a már meglévő ATA (IDE) felületen keresztül merevlemeztől eltérő eszközök címzésére is használhatók. Az első ATAPI-ra illesztett eszköz a CD-ROM és a mágnesszalagos egység volt.] interfejs człowiek-maszyna (HMI) MMI; (ang.) Man-Machine Interface (ember-gép csatoló) interfejs HiPPI (standard interfejsu typu punktpunkt o prędkości 100 MB/sec) (kat.: informatyka) HIPPI HIgh Performance Parallel Interface (nagyteljesitményű párhuzamos csatoló) interfejs HMI (Human Machine Interface) HMI Human Machine Interface; felhasználói felület Interfejs IEEE 1284 [nazwa 25-pinowego złącza w komputerach osobistych. IEEE 1284 jest portem równoległym wykorzystywanym w głównej mierze do podłączenia urządzeń peryferyjnych: drukarki, skanery, plotery. Został opracowany w 1994 r. przez konsorcjum Network Printing Alliance jako standard zapewniający wsteczną kompatybilność z używanym od lat 70. jednokierunkowym portem Centronics. Zwany jest też portem LPT lub portem równoległym (błędne uproszczenie wynikające z faktu, iż zwykle jest jedynym portem równoległym wyprowadzonym na zewnątrz komputera PC).] IEEE 1284 Interface interfejs kart pamięci komputerów osobistych; Personal Computer Memory Card Interface Adapter (PCMCIA) PCMCIA, Personal Computer Memory Card Interface Adapter interfejs otwartego łącza danych (struktura opracowana przez firmy Novell i Apple będąca standardowym interfejsem dla kart sieciowych czy sterowników urządzeń), synonimy: ODI - (kat.: informatyka) ODI Open Data-link Interface (nyilt adatkapcsolati csatoló) interfejs programowania aplikacji [API (ang. Application Programming Interface) interfejs programowania aplikacji, sposób, w jaki komunikuje się ona z systemem operacyjnym i innymi programami] (kat.: informatyka) API, Application Programming Interface, alkalmazói program interfész [Az alkalmazások fejlesztését segítő, előre megírt függvények gyűjteménye. Segítségével a programozók egyszerűen kommunikálhatnak az operációs rendszerrel, vagy bármilyen hardvereszközzel.] interfejs tekstowy to interfejs użytkownika, w którym prezentowane informacje mają formę tekstu lub innych znaków wyświetlanych w trybie tekstowym. Użytkownik programu komputerowego z interfejsem tekstowym może wprowadzać polecenia z użyciem różnych urządzeń wejściowych, nie tylko z klawiatury, linia po linii, jak to ma miejsce w przypadku wiersza poleceń. Interfejs tekstowy mogą posiadać także aplikacje uruchamiane w trybie graficznym, zwykle w oknie które emuluje tryb tekstowy.] szöveges felhasználói felület (angolul: Text User Interface, elterjedt rövidítése: TUI) [olyan felhasználói felület, ahol a monitoron színes, vagy fekete-fehér rendszer esetén színárnyalatos, szöveges feliratú karaktercellák jelennek meg. Itt a fő beviteli eszköz a billentyűzet, de a kurzor pozicionálásához valamilyen speciális mutatóeszköz (például a TAB billentyű vagy egér) is használható. A kijelzés nagy részben karaktersoros formában történik.] interfejs użytkownika (ang. User Interface, UI) [w technice część urządzenia odpowiedzialna za interakcję z użytkownikiem. Człowiek

84 2140 nie jest zdolny do bezpośredniej komunikacji z maszynami.] - felhasználói interfész; felhasználói felület (angolul user interface, röviden UI) [egy berendezés (például a számítógép), vagy egy számítógépes program (például egy operációs rendszer) azon elemeinek összessége, amelyek a felhasználóval való kommunikációért felelősek, és a berendezés vagy program irányítását, vezérlését lehetővé teszik.] interfejs zarządzania pulpitem; interfejs DMI (kat.: informatyka) DMI Desktop Management Interface (munkaasztal kezelő csatoló) interferencja (łac. inter między + ferre nieść) [1. interferencja to zjawisko nakładania się fal. Interferencja jest przypadkiem ogólniejszego zjawiska superpozycji fal będącej przykładem superpozycji rozwiązań równań różniczkowych. W fyzice wyróżnia się dwa rodzaje interferencji. Optyka najczęściej rozpatruje przypadek interferencji fal sinusoidalny o zbliżonej częstotliwości i amplitudzie fali. Akustyka i analiza sygnałów częściej zajmują się nakładaniem się fal o złożonych kształtach. 2. zjawisko powstawania nowego, przestrzennego układu fali w wyniku nakładania się (superpozycji) dwóch lub więcej fal. Interferencja zazwyczaj odnosi się do interakcji fal, które są skorelowane lub spójne ze sobą, dlatego że pochodzą z tego samego źródła lub dlatego, że mają takie same lub prawie takie same częstotliwości. Interferencja fal spójnych daje stały przestrzennie rozkład amplitudy fali.] (lat.) interferencia [egy fizikai jelenség, akkor következik be, ha két különböző forrású, koherens hullám találkozik, azaz olyan hullámok, amelyek fáziskülönbsége állandó]; kölcsönös hatás; (fizika) két hullámmozgásnak, rezgésnek egymást erősítő v. gyengítő kölcsönhatása találkozásukkor; (távközlés) rádióvételi zavar; (informatika) interferencia [1. Nem kívánt jelek hatása kommunikációs hálózatban. 2. Azonos, vagy közel azonos frekvenciájú rezgések, illetve hullámok összegeződéséből eredő jelenség. 3. Az elektromos zavar egy formája, amit két vagy több jelnek egy nem lineáris elemen való egyidejű jelenléte vagy nem lineáris közegben történő terjedése hoz létre.] interferencja elektromagnetyczna elektromágneses interferencia (EMI) interferencja fal hullámok interferenciája interferencja fal głosowych hanginterferencia [két vagy több hanghullám találkozásakor lejátszódó jelenség, általában lebegés, a hanghullámok erősödése vagy gyengülése, kioltása vagy állóhullámok keletkezése formájában] interferencja falowa interferencia, hulláminterferencia interferencja światła fényinterferencia [Ha két, azonos síkban poláros hullám a tér különböző pontjaiban időben azonos fáziskülönbséggel találkozik, a szuperpozíció eredménye időben állandó intenzitáseloszlású. A szuperpozíció ezen esete a fényinterferencia.] interferometr [przyrząd, w którym wykorzystuje się zjawisko interferencji fal] (lat, gör.) interferométer; fényinterferencia Iétrehozására és észlelésére szolgáló optikai mérőeszköz; berendezés, amely két hullám interferenciáját hasznosítja egészen kis szögek (pl. csillagok átmérője, relatív pozíciója) meghatározására interferometr akustyczny hanginterferométer, hangállóhullámmérő interferony (IFNs) [to białka wytwarzane i uwalniane przez komórki ciała, jako odpowiedź na obecność patogenów (np.wirusy, bakterie, pasożyty jak również komórki nowotworowe) wewnątrz organizmu. Interferony zapewniają komunikacje pomiędzy komórkami ciała, w celu zwalczenia patogenów, poprzez uruchomienie mechanizmów obronnych systemu immunologicznego.] (lat biol) interferon [1. olyan protein, amely meggátolja a vírusok szaporodását (Deutschland 1998/1, 30.); 2. vírusszaporodást gátló fehérje, amelyet a sejtek vírusfertőzés hatására termelnek, immunválaszt szabályozó hatású] interferować [nakładać się na siebie, mieszać się (zazwyczaj w odniesieniu do fal świetlnych, akustycznych itp.)] interferálni; az interferencia jelenségét előidézve találkozik (két fény- v. hanghullám). intérieur [wym. ęterjer] [1. archit. wnętrze mieszkania; też: urządzenie tego wnętrza; 2. obraz przedstawiający wnętrze domu mieszkalnego i sceny z życia rodzinnego; 3. dekoracja przedstawiająca wnętrze pokoju lub budynku] (fr.) intérieur; szoba, lakás belseje, berendezése; (művészet) az ezt ábrázoló festmény

85 2141 intérieur interim [ad interim] (lat.) interim; ideiglenes állapot, ideiglenes, átmeneti; ideiglenes rendezés interkalarny, -a, -e [(łc. intercalaris wtrącony, wstawiony ) biol. komórka i. typ komórki wewnętrznej nitkowatej plechy, która nie ulega dalszym podziałom, a jedynie rośnie na długość] (lat.) interkaláris; közbenső, közbeiktatott (szökőév) interkolumnium [1. w architekturze: odległość między dwiema sąsiadującymi z sobą kolumnami; międzysłupie; 2. Nazwą tą określa się odległość mierzoną między osiami dwóch sąsiadujących ze sobą kolumn umieszczonych w kolumnadzie.] interkolumnium; két oszlop közötti tengelytávolság; oszlopköz interkonfesjonalizm [zob. współpraca międzywyznaniowa] (lat.) interkonfesszionalizmus; felekezetköziség; a felekezetek együttműködésére irányuló törekvés interkontynentalny, -a, -e [międzykontynentalny] (lat.) interkontinentális; földrészek közötti, földrészeket összekötő interkom [system łączności wewnętrznej polegający na porozumiewaniu się za pomocą mikrofonów i głośników] rövid távú telefonkapcsolat; házitelefon, duplex interkom motocyklowy motoros rövid távú telefonkapcsolat interkom samochodowy autós rövid távú telefonkapcsolat interlaced; z przeplotem {przym. m.} [komp.] [zł.] (informatika) (ang.) interlaced [A képernyőn felváltva fél képeket (páros ill. páratlan sorokat tartalmazó) megjelenítő (összefűzött) rendszer.] interleaving {rzecz.} [komp.] (też: interlacing); przeplatanie {n.} [komp.] (ang.) interleaving (in computer science is a way to arrange data in a non-contiguous way in order to increase performance.) [1. módszer, amellyel a digitális rendszert felkészítik a hibajavításra. Az eredetileg összetartozó adatszavakat egy bizonyos logika szerint összekeverik (interleaving = behelyezés), és ebben a sorrendben rögzítik. Ha tehát valahol kiesés lép fel, nem egyetlen, teljes szó vész el, hanem több szónak egy-egy részlete. A hiányzó részleteket logikai úton rekonstruálják, s végül visszaállítják az eredeti szórendet. 2. (átszövés) Az adatok időbeli átcsoportosítása. A de-interleaving során az egymás utáni hibás bitek nagyobb területen oszlanak el, így jobban kivédhetők a tárolóeszköz egymás utáni hibái.]; (informatika) keresztkódolás [A keresztkódolás lényege : egy jelen esetben PCM jelsorozatot egy adott rendszer szerint úgy struktúrálnak át, hogy amennyiben a jelsorozat adott pozíciójú bitje hibás, az egyrészt megállapítható, másrészt a hibás érték kijavítható. A keresztkódolás mellett a hibajavítás hatékonyságát fokozza a lépcsőzetes késleltetés (interleave). A kódszavak összekeverése az ún. cross-wordkód alapjám történik.] interlinearny, -a, -e [zob. międzywierszowy w zn. 1] interlineáris; sorok közt írt; sorközi, sorok közötti interlingua [[wym. interlingwa] 1. sztuczny język międzynarodowy oparty na łacinie i współczesnych językach romańskich; 2. zob. latina sine flexione: [wym. latina s- ine fleks-ione] sztuczny język międzynarodowy oparty na łacinie] az INTERLINGUA egy olyan nemzetközi nyelv, amely európai és amerikai nyelvészek nagyszerű együttműködésének az eredménye. Az interlingva szavai a latinban, görögben és más nyelvekben - az olaszban, franciában, spanyol/portugálban, angolban, németben és oroszban meglévő nemzetközi szavakra alapszanak. Az interlingua nyelvtana egyszerű és könnyű. A kiejtés szabályos és megfelel a kontinentális európai hagyományoknak. interlinia [1. odstęp między wierszami tekstu; 2. justunek w postaci metalowej listewki, do oddzielania od siebie poszczególnych wierszy] (nyomdászat) sorköz

86 2142 interliniować [przedzielać wiersze interlinią; rozstawiać wiersze] (nyomdászat) sorközöket szedni, sorokra bontani interlokutor [1. rozmówca, dyskutant; 2. osoba rozmawiająca z kimś], interlokutorka interlokútor; (dawno) beszélgetőpartner (ffi/nő) interlokutorzy [oni porozumiewają się za pomocą konkretnych wypowiedzi, budowanych z typowych form językowych, uwzględniających szeroko pojęte działania komunikacyjne, tj. nie tylko zachowania werbalne, ale również niewerbalne, oraz różne aspekty tych działań: intencje, treść, sposób i okoliczności ich tworzenia oraz przekazywania] beszélő partnerek interludium [1. wstawka instrumentalna; 2. zob. intermedium] (zene) interludium (közjáték) intermedium [1. utwór sceniczny grany między aktami wystawianej sztuki; 2. w teatrze średniowiecznym: wstawka o charakterze komicznym między częściami widowiska o tematyce religijnej; 3. wstawka muzyczna o pogodnym charakterze, wykonywana między aktami sztuki lub opery; 4. zob. intermezzo] (színmű) közjáték; (zene) közjáték intermezza, intermezzo [wym. intermecco, intermedzdzo] [1. miniatura fortepianowa komponowana w okresie romantyzmu; 2. wstawka muzyczno-dramatyczna o charakterze komicznym, wykonywana w antraktach opery włoskiej w XVII XVIII w.] (ol.) intermezzo; (zene) közjáték, közzene; (átv.) vártatlan, közbejött esemény, amelynek nincs különösebb fontossága; (színház) felvonások v. jelenetek közötti szeneszám intermolekularny, -a, -e (lat.) intermolekuláris; molekulák közötti intern [1. pot. dział medycyny zajmujący się chorobami wewnętrznymi; 2. pot. oddział chorób wewnętrznych w szpitalu] (lat.) intern; belső, bizalmas intern mistrz Polski Lengyelország belső (bizalmas) mestere (Internet) interna [1. pot. dział medycyny zajmujący się chorobami wewnętrznymi; 2. pot. oddział chorób wewnętrznych w szpitalu] belosztály, belgyógyászat (1. kórházban; 2. tantárgy) internacjonalista [zwolennik internacjonalizmu] (lat.) internacionalista; az internacionalizmus híve, harcosa internacjonalizacja [umiędzynaradawianie oprogramowania, czyli wprowadzenie do programu możliwości obsługi wyświetlania komunikatów i dokumentacji w wielu różnych językach. Blisko spokrewnione z pojęciem lokalizacji (l10n). Pojęcie jest często skracane do i18n, pochodzącego od ang. internationalization (i + 18 liter pośrodku + n).] internacionalizálás és a honosítás (vagy lokalizáció) [olyan módszerek, melyekkel termékeket vagy szoftvereket viszünk át (adaptálunk) más, nem belföldi környezetbe, főként más országokba és kultúrákba. Rövidítése: i18n, az angol internationalization szóból ered (az első és utolsó betű között 18 másik betű áll), valamint L10n, az angol localization szóból, hasonló logikával. Közösen szokták globalizáció -nak is hívni ezt a két szót, de ennek van egy másik, közismertebb jelentése (lásd: globalizáció).] internacjonalizm [1. dążenie do równouprawnienia, przyjaźni i współpracy wszystkich narodów; 2. wyraz zapożyczony z jakiegoś języka do wielu innych języków i mający w nich to samo znaczenie; 3. społeczno-polityczna i ideologiczna postawa cechująca się dążeniem do równouprawnienia i przyjaźni wszystkich narodów; 4. wyraz posiadający podobną formę i brzmienie w wielu językach oraz wyrażający tę samą lub zbliżoną treść] (lat.) internacionalizmus, (dawno) nemzetköziség; (politika) valamennyi nép szabadságának és egyenlőségének, a népek együttműködésének és barátságának elve internacjonalizm proletariacki (lat.) ploretár internacionalizmus; (hist.) a munkásosztály nemzetközi összefogása, amely valamennyi kizsákmányolt és elnyomott réteg és nép felszabadítását célozza internacjonalizm robotniczy munkás nemzetköziség internacjonalny, -a, -e (lat.) internacionális, nemzetközi (międzynarodowy); nemzetekre való tekintet nélkül, valamennyi népre vonatkozó; internacionalista, az internacionalizmuson alapuló internacjonał [1. internacjonalista; 2. zawodnik innej narodowości niż ta, którą reprezentuje drużyna] (lat.) internacionálé; (dawno) 1. a különböző országok munkáspártjainak és szervezeteinek nemzetközi egyesülése; 2. a proletariátus nemzetközi forradalmi himnusza Internacjonał Komunistyczny [(or.) Kommunisticzeskij Internacjonał: (Komintern)] Kommunista Internacionálé

87 2143 internat [1. zakład, w którym mieszka i otrzymuje wyżywienie młodzież ucząca się poza miejscem stałego zamieszkania; 2. pot. miejsce internowania; 3. daw. zamknięty zakład wychowawczy] (lat.) internátus, diákotthon, kollégium, nevelőintézet bennlakó növendékek számára; bennlakásos iskola International Alliance of Interoperability (IAI) - IAI International Alliance of Interoperability konzorcium; (újabban BuildingSmart néven is emlegetik), az IFC nevű információs modellt fejlesztik. International Computer Chess Association (ICCA) [W 1977 roku powstała organizacja International Computer Chess Association (ICCA), przemianowana w 2002 roku na International Computer Games Association (ICGA), mająca promować wykorzystanie komputerów w szachach i organizować rozgrywki między nimi.] ICCA International Computer Chess Association (Nemzetközi Számitógépes Sakkszövetség) International Data Encryption Algorithm {rzecz.} (też: IDEA); międzynarodowy algorytm szyfrowania danych {m.} [komp.] [zł.] [szyfr blokowy, stworzony przez Xueji'a Lai oraz Jamesa Massey'a w 1990, operujący na 64-bitowych blokach wiadomości i wykorzystujący do szyfrowania 128-bitowy klucz. Początkowo szyfr nazywał się Proposed Encryption Standard (PES), jednak po odkryciu kryptoanalizy różnicowej został poprawiony i przemianowany na Improved Poposed Encryption Standard (IPES). Ostateczna nazwa algorytmu została przyjęta w Szyfr został zaprojektowany w ramach kontraktu z Hasler Foundation, która stała się częścią Ascom-Tech AG. Szyfr jest objęty patentem w wielu krajach i jest dostępny do darmowego użytku tylko w celach niekomercyjnych. Sama nazwa IDEA jest zastrzeżonym znakiem towarowym. Patenty wygasną w latach Obecnie IDEA jest licencjonowana na całym świecie przez MediaCrypt.] IDEA International Data Encryption Algorithm (X.Lai és J. Massey által a 90-es évek elején kifejlesztett rejtjelezési eljárás) International Intellectual Property Association, IIPA [koalicja prywatnych firm stworzona w 1984 roku w celu reprezentowania amerykańskiego przemysłu opartego na własności intelektualnej w międzynarodowych gremiach zmierzających do zwiększenia ochrony tej własności w skali globalnej.] (ang.) International Intellectual Property Association, IIPA (Nemzetközi Szellemi Tulajdonjogi Egyesület) International Standard Recording Code, ISRC ISO 3901 [standardowy międzynarodowy kod identyfikujący nagrania muzyczne i muzyczne nagrania wideo] (ang.) ISRC ISO 3901:2001 Information and documentation International Standard Recording Code (ISRC) Hangfelvételek nemzetközi szabványos kódja International Standard Serial Number, ISSN czyli Międzynarodowy Znormalizowany Numer Wydawnictwa Ciągłego [ośmiocyfrowy niepowtarzalny identyfikator wydawnictw ciągłych tradycyjnych oraz elektronicznych. Jest on oparty na podobnej koncepcji jak identyfikator ISBN dla książek, ISAN dla materiałów audio-wideo. Niektóre publikacje wydawane w seriach mają przyporządkowany zarówno numer ISSN, jak i ISBN.] ISSN (International Standard Serial Number), nemzetközi folyóiratszámozási szabvány [az időszaki kiadványok nemzetközi azonosítója. Az időszaki kiadványok (periodikumok) lehetnek folyóiratok vagy sorozatok. (Sorozatnak minősül az időszaki kiadvány akkor, ha mindig önálló, monografikus művek jelennek meg az egyes részegységekben, és e műveket különböző szerzők írják.)] International Telecommunications Union [Podobne hasła w języku angielskim: 1. Międzynarodowa Unia Telekomunikacyjna; 2. Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny] (ang.) ITU (International Telecommunications Union) Nemzetközi Távközlési Unió [az ENSZ egyik szabványalkotó és döntéshozó szervezete a telekommunikáció és az adatátvitel terén] International Telephone and Telegraph (ITT) - ITT, International Telephone and Telegraph internatowy, -a, -e internátusi, diákotthoni, nevelőintézeti internec [internet] [Słowniczek języka śląskiego] internet internet (sieć) [ogólnoświatowy zbiór połączonych ze sobą sieci komputerowych, umożliwiający wymianę informacji miedzy użytkownikami z całego świata; Internet] (ang.) internet; (kis i-vel) hálózatrendszer, jelhálózat [az internetworking (hálózatok közötti együttműködés) kifejezésből származó

88 2144 rövidítés olyan (eltérő) számítógép-hálózatok kapcsola- tára, amelyeknél a kommunikáció a TCP/IP protokoll szerint történik; a legnépszerübb internet-hálózat a Internet (nagy i-vel)] Internet, internet (ang. International - globalna, międzynarodowa; network - sieć, również spotykany zapis: łac. inter - między, ang. net - sieć; dosłownie międzysieć) [ogólnoświatowa sieć komputerowa, która jest logicznie połączona w jednolitą sieć adresową opartą na protokole IP (ang. Internet Protocol). Sieć ta dostarcza lub wykorzystuje usługi wyższego poziomu, które oparte są na funkcjonowaniu telekomunikacji i związanej z nią infrastrukturze.] I. internet [1. egy nemzetközileg elterjedt, angol eredetű szóból ered (internetwork), magyarul: hálózatok hálózata. Az egész világot körülölelő számítógép-hálózat, hatalmas rendszer, amely számítógép-hálózatokat fog össze. Ennek eredménye egyfajta kibertér, amely a valódi világ mellett alternatív teret biztosít. 2. olyan globális számítógépes hálózatok hálózata, amely az internet protokoll (IP) révén felhasználók milliárdjait kapcsolja össze és lehetővé teszi olyan elosztott rendszerek működtetését, mint például a WWW (World Wide Web). Az internet kifejezés nemzetközileg elterjedt szó, az angol eredetű internetwork szóból ered, mely magyarul leginkább hálózatok hálózata - ként adható vissza, szó szerint hálózatok közötti-t jelent. 3. Az egész világot körülölelő számítógép-hálózat, úgynevezett internet. Gyakori hivatkozás a net kifejezés is. Az Internet egy olyan hatalmas adatbázis, amely rengeteg számítógép-hálózatot fog össze. Ennek eredménye egyfajta kibertér, amely a valódi világ mellett egyfajta alternatív teret biztosít. Az Internet a számítógépek összekötéséből jött létre, hogy az egymástól teljesen különböző hálózatok egymással átlátszó módon tudjanak elektronikus leveleket cserélni, állományokat továbbítani. Az Internet úgynevezett TCP/IP alapú hálózat. Mivel ez a protokoll-készlet több hálózatnak is alapja, ezért a globális hálózatot helyi hálózatok, intranetek, különböző távolsági hálózatok alkotják. Mindeközben az adatok a legkülönfélébb fizikai közegekben utazhatnak telefonvonalak, különböző hálózati kábelek vagy kommunikációs műholdak segítségével. Röveiden szólva: az Internet nem valami fizikai hálózat, hanem annak módja, ahogy az egymástól különböző hálózatokat összekötik avégből, hogy egymással kommunikálni tudjanak. Az Internet olyan gyorsan növekszik, hogy nem lenne értelme számokat megemlíteni, hiszen azok pár hónap múlva nem lennének helytállóak. Inkább csak az arányokkal érdemes foglalkozni. A növekedés, azaz az Internetbe kapcsolt számítógépek számának alakulása havonta %-ot dönget. Vajon miért ilyen népszerű ez a hálózat? Erre sok magyarázatot lehet találni: mivel az Internet egymástól különböző hálózatokat köt össze, ezért a felhasználó bátran választhat bármilyen eszközt a munkája elvégzéséhez, az adatokat a hálózaton keresztül egységesen tudja kezelni. Ma már lassacskán elmondható, hogy az Internet a világ elektronikus postájává lépett elő. Ez pedig azt jelenti, hogy a felhasználók az üzeneteikre azonnali választ kaphatnak. Az Internetet felépítő és szabályozó protokollok mindenki számára hozzáférhetőek, ezeket rengeteg gyártó támogatja: mindez a hatékony szabványosítás eredményének is betudható. Egykor a Hálózat kizárólag csak a kutatók, oktatók és katonai intézmények számára volt elérhető. Ma már nagymértékben tart az Internet kommercializálódása, mivel sok cég ismeri fel, hogy enélkül lassan nem lehet megélni az üzleti életben. A legfontosabb adaléka azonban az, hogy az üzenetszórásos médiumokkal ellentétben itt a felhasználó választhatja meg, hogy milyen információt akar megszerezni. Ugyanígy bárkiből válhat információforrás. Biztosan előfordult már, hogy Ön is ráakadt valami nagyon hasznos dologra az Interneten, legyen az program, információ vagy akár csak egy kis idézet. Mivel ezeknek általában nincs nagy kereskedelmi értékük, ezért üzenetszórásos csatornákon (televízió, rádió) nem valószínű hogy megtalálhatóak. Senki ne keresse az Internet központi épületét! Ilyen nincs -- és valószínűleg nem is lesz. Minden hálózat, amely az Internethez csatlakozik, önálló életet él. Ezen hálózatok csatlakoztatásának összehangolását, az ezzel kapcsolatos információk szolgáltatását, illetve a felmerülő mérnöki tevékenységeket az 1992 januárjában létrehozott, profitmentes Internet Society (ISOC) irányítja, amelynek bárki szabadon tagja lehet. Központja a Virginia, USA állambeli Restonban van. Sokszor elhangzik a kezdő Internetes felhasználóktól az a kérdés, hogy ki fizeti az Internetet? Sokan úgy gondolják, hogy ingyenes. Nos, ez igaz is, meg nem is. Igaz annyiban, hogy az Internetre csatlakozott hálózattal rendelkező intézmények (legyen az oktatási, kereskedelmi vagy akár katonai jellegű) alkalmazottai a munkahelyükről ingyenesen

89 2145 férnek hozzá az Internethez. Nem igaz annyiban, hogy az egyes csatlakozó hálózatok saját maguk állják a működésükhöz szükséges anyagiakat. Az egyszerű mezei felhasználó általában fizet a helyi Internet-szolgáltató cégnek, akit pedig az adott ország nagysebességű gerinchálózatát üzemeltető intézmény csapol meg anyagilag. A különböző országok a díjakat egymás között pedig nemzetközi szerződésekben rögzítik. 4. Nemzetközileg elfogadott, angol eredetű szó. Magyarul annyit tesz: hálózatok hálózata. Az internet több számítógép-hálózat együttese, azok egymással való összekapcsolása. Ilyen módon internetnek lehet nevezni akár két cég hálózatának az összekapcsolásával létrejött hálózatot is. A baj csak az, hogy ma az internet kifejezésre mindenkinek a világméretű Internet jut eszébe, amelybe nem csak kettő, hanem nagyon sok cég, és nem csak cégek hálózata tartozik. Az első internetet az USA védelmi minisztériumának megrendelésére több más intézménnyel együttműködve az ARPA nevű amerikai ügynökség hozta létre az 1960-as években. Egy esetleges atomtámadástól tartva, az addig centralizált felépítésben működő információs központokat (főleg a katonai, irányítási feladatokat ellátókat) egyenként önállóan működő, de a többivel kapcsolatban lévő központokká alakították. Erre azért volt szükség, hogy ha az egyik központ megsemmisül, attól még a többi számítógép, és így az egész rendszer, működőképes maradjon. Kidolgozták az internetet, amelyben minden gép egyenrangú félként dolgozott. Az általuk létrehozott internetet ARPANET-nek nevezték el. Az így kialakult internethez aztán idővel kutatási és oktatási intézmények csatlakoztak, majd cégek és egyéb szervezetek. Az eredeti internet kezdte kinőni az ARPANET nevet és egy külön nevet követelet magának: ma már inkább Internet-ként érzi jól magát az egész világot átfogó, kommunikációt nagymértékben segítő szerepében. 5. az "internetworking" szó rövidített alakja, mely különböző (rendszerű) számítógépes hálózatok, IP protokollon alapuló együttműködését jelenti; az internetworking eddigi legsikeresebb megvalósítása a nagybetűs Internet, 6. helyi, regionális és országos számítógépes hálózatok laza "metahálózata", amely az IP protokollt használja a kommunikációra; az ARPANet-ből kifejlődött Internet ma már a világ legnagyobb WAN rendszere, mely több tízezer kisebb hálózatot köt össze, sok millió felhasználóval]; II. Internet (nagy i-vel) [hálózatok hálózatának népszerű kapcsolata: az ArpaNet- ből kifejlesztett nemzetközi számítógé- pes kommunikációs hálózat, mely ma kb. 60 ezer, az ezredfordulóra feltehetően többszázezer kisebb nagyobb hálózatot egyetlen hálózattá köt össze, és amelyen rendkívül sikeres, többmédiumos, többnyire szabványos szöveg-, kép-, hang-, video- kommuni- káció folyik a TCP/IP protokoll szerint; az ügyfelek számítógépeinek fizikai kapcsolata: a net(work) ma javarészt a hagyományos telefon- drótokon keresztül jön létre, de a jövő 'bekötései' fényvezetőkön és drótnélküli összeköttetéseken keresztül is várhatóak; az Internet két nagy fogyatékossága máma még az adatok biztonsága és a krónikus kapacitáshiány; a mai Internet fogyatékosságait hivatott kiküszöböl- ni az új, akadémiai Internet2, valamint az átfogóbb Next Generation Internet (NGI) kezdeményezések; a World Wide Web, a Világháló (Web), nem azonos az Internettel, de legfontosabb alkalmazása annak; az Internet kifejlesztése, az egykor az ArpaNet hálózaton is dolgozó, 1998-ban fiatalon elhúnyt, Jon Postel nevéhez fűződik, aki később az Internet Society-t is irányította valamint a terjedelmes RFC alapszabályokat is rendszerbe foglalta] Internet2 [niedochodowe konsorcjum rozwijające i wdrażające technologie sieciowe, wykorzystujące głównie szybki transfer danych. Zostało założone w październiku 1996 i zrzesza 207 uniwersytetów ze Stanów Zjednoczonych, agencji rządowych oraz partnerów ze świata przemysłu informatycznego, takich jak Comcast, Sun Microsystems i Cisco Systems. Celem organizacji jest opracowanie szybszej wersji Internetu. Zakłada się w niej przesyłanie danych z szybkością do 1000 razy większą niż obecnie. Członkowie Internet2 współtworzą szybką sieć szkieletową Abilene (którą często myli się z samym Internet2) i mają duży wkład w projekt National LambdaRail.] Internet2 [1. amerikai egyetemek és kutatóintézetek által kezdeményezett új, nagysebességű (gigabites nagyságrendű) IP hálózat, mely a jelenlegi Internet több problémáját (lassú vagy változó átviteli kapacitás, véges számú IP címek stb.) kívánja megoldani és új hálózati alkalmazásokat bevezetni; az Internet2 projekt időközben az átfogóbb NGI terv része lett; azóta más országokban (köztük nálunk is) megindultak az Internet2-típusú fejlesztések. 2. eredetileg amerikai egyetemek és kutatóintézetek kezdeményezése egy új hálózat

90 2146 létrehozására, amely t.k. a mai Internet állandó kapacitás-problémáját hivatott megoldani; a non-profit kezdeményezés a kutatás és felsőoktatás szélessávú összeköttetését célozza, valamint a decentralizált (táv-) oktatást és (táv-) kutatást kívánja megkönnyíteni; Európai bevezetése is folyamatban van (eltérő névek alatt), szintén a főiskolai kutatómunka és oktatás támogatására; egyik ilyen terv pl. a holland főiskolai SurfNet mely mai 622 Mbps nemzetközi kommuniká- ciós kapacitsát 4 év alatt 80 Gbps-re tervezi növelni; => az Inetrnet2 időközben részévé vált egy sokkal nagyobb szabású kezdeményezésnek a Next Generation Internet-nek] Internet access provider (też: IAP); dostawca dostępu do Internetu Internet Összeköttetés Szolgálat (Internet Access Provider); internetszolgáltató; Internethozzáférés-biztosító [hálózati hozzáférést nyújtó cég vagy szervezet, mely a rákapcsolódás lehetőségén túl (jellemzően) nem kínál más szolgáltatást; az Interneten saját IP számmal rendelkezik] Internet Architecture Board (IAB), dawniej Internet Activities Board (Komisja Architektury Internetu) [1. techniczne ciało zarządzające Internetem; 2. Komisja IAB, uprzednio znana jako Internet Activies Board (Komisja Działania Internetu) mimo zmiany nazwy zarządza techniczną stroną rozwoju Internetu. Składa się z dwóch zespołów roboczych: Grupy Roboczej ds. Technicznych Internetu (IETF) oraz Grupa Robocza ds. Naukowych Internetu (IRTF)] - IAB (Internet Architecture Board) [az Internet "törvényhozó csoportja", mely szabványosítási és egyéb fontos ügyekben dönt] IAB składające się z dwóch podstawowych grup roboczych: Internet Research Task Force (IRTF), badająca nowe technologie. Internet Engineering Task Force (IETF), zajmująca się opracowywaniem standardów. (Grupa Robocza ds. Technicznych Internetu) [Jest odpowiedzialna za ustanawianie standardów technicznych dotyczących Internetu, jak również za określanie noweych standardów technologii Internetowych] - IETF (Internet Engineering Task Force) (internet mérnökök akciócsoportja) - 'IETF' munkaközösség (internet műszaki munkaközösség) [1. az Internet hálózatot üzemeltetők és fejlesztők önkéntes, laza szövetsége, amely technikai, menedzsment és szabványosítási kérdésekkel foglalkozik, és időnként ajánlásokat tesz az IAB-nek. 2. a W3C-Consortium-nak az Internet technológiai fejlesztése céljából létrehozott munkacsoportja] Internet Engineering Steering Group {rzecz.} (też: IESG); Internetowa Grupa Nadzorcza ds. Technicznych {f.} [komp.] [zł.] IESG (Internet Engineering Steering Group - Internet-mérnöki Irányító Csoport) [feladata az IETF tevékenységi körének és az Internet szabványosítási folyamatának technikai vezetése. Az ISOC részeként az IESG adminisztrálja a folyamatot azoknak a szabályoknak és eljárásoknak az alapján, amelyeket az ISOC megbízottak (Trustees) ratifikáltak. Az IESG közvetlen felelősséget visel az Internet szabványosításával, annak előrehaladásával összefüggő akciókért, beleértve a specifikációk Internetszabványokként való végleges elfogadását.] Internet Engineering Task Force [to nieformalne, międzynarodowe stowarzyszenie osób zainteresowanych ustanawianiem standardów technicznych i organizacyjnych w Internecie.] IETF [feladata az Internet-en használatos szabványok használatának szabályozása, az RFC-ken keresztül, illetve az Internet legfelső szintű felügyelete] Internet Explorer (browser) [zob. Windows Internet Explorer] - Internet Explorer (browser) - 'Internet Explorer' böngésző [Microsoft ismert böngésző programja; a Web lehetőségeinek szaporodását követve egy- mást érik újabb és újabb változatai: E- 3.0, IE-4.0, IE-5,0, stb.; nagy jogi vitát váltott ki Microsoft piaci hadművelete (monopolium-szándéka), amikor a cég elkezdte böngészőjét a Windows oprációs rendszerébe integrálni] Internet Inter-ORB Protocol (też: IIOP); internetowy protokół Inter-ORB {m.} [komp.] [zł.] IIOP (Internet Inter-ORB Protocol) [Olyan Internet-protokoll, amellyel a CORBA megoldásokat weben keresztül lehet végrehajtani. Segítségével a böngészők és a szerverek között lehetővé válik az összetett objektumok küldése és fogadása.] internet mobilny [Ideą Internetu mobilnego jest umożliwienie dostępu do serwisów WWW z poziomu urządzeń przenośnych (głównie telefonów komórkowych i PDA). Internet mobilny jest medium łączącym elastyczność Internetu i dostępności telefonów komórkowych.] mobilinternet [hozzáférést biztosít a Világhálóhoz (s ekként a böngésző alapú szolgáltatásokhoz) úgy, hogy egy hordozható eszköz kapcsolódik közvetlenül a vezeték nélküli hálózathoz. Ez az eszköz mobiltelefon vagy mobilinternet modem lehet.]

91 2147 Internet Protocol (IP) [1. protokół komunikacyjny warstwy sieciowej modelu OSI (warstwy internet w modelu TCP/IP). Używany powszechnie w Internecie i sieciach lokalnych. Dane w sieciach IP są wysyłane w formie bloków określanych mianem pakietów. W przypadku protokołu IP, przed rozpoczęciem transmisji nie jest zestawiana wirtualna sesja komunikacyjna pomiędzy dwoma hostami, które nie komunikowały się ze sobą wcześniej. Protokół IP jest protokołem zawodnym nie gwarantuje, że pakiety dotrą do adresata, nie zostaną pofragmentowane, czy też zdublowane, a ponadto mogą dotrzeć do odbiorcy w innej kolejności niż zostały nadane. Niezawodność transmisji danych jest zapewniana przez protokoły warstw wyższych (np. TCP), znajdujących się w hierarchii powyżej warstwy sieciowej. 2. Protokół komunikacyjny przeznaczony do realizacji usług połączeniowych za pomocą protokołu TCP i bezpołączeniowych, udostępnianych protokołem UDP Najczęściej kojarzony z funkcjonowaniem sieci Internet. Zawiera kilkadziesiąt protokołów wspomagających.] internetprotokoll (angolul Internet Protocol, rövidítve: IP) [1. az internet (és internetalapú) hálózat egyik alapvető szabványa (avagy protokollja). Ezen protokoll segítségével kommunikálnak egymással az internetre kötött csomópontok (számítógépek, hálózati eszközök, webkamerák stb.). A protokoll meghatározza az egymásnak küldhető üzenetek felépítését, sorrendjét stb. 2. Az Internet hálózati rétege. A hálózati réteg IP protokollja a 80-as években jelent meg. A protokoll összeköttetés mentes.] Internet Protocol Control Protocol [W sieciach komputerowych, Internet Protocol Control Protocol (IPCP, Protokół Kontroli IP) to protokół do nawiązywania i konfiguracji połączenia dla protokołu internetowego (IP) przez PPP. IPCP używa takiego samego mechanizmu wymiany pakietów co Link Control Protocol. Pakiety IPCP nie mogą być wymieniane aż PPP osiągnie fazę warstwy sieciowej (Network-Layer Protocol phase), każdy pakiet IPCP odebrany przed tą fazą powinien być odrzucony (silently discarded).] IPCP Internet Protocol Control Protocol [Az IPC a kapcsolat mindkét oldalán IP-modulok beállítását, engedélyezését és letiltását végzi.] Internet Service Provider, ISP (ang. dostawca Internetu) [1. termin oznaczający firmę oferującą usługę dostępu do Internetu (przeważnie odpłatnie); 2. Operator sieci Internet. Zwykle dzierżawi łącza od innych firm i dodaje usługi, takie jak poczta elektroniczna, przechowywanie ośrodków WWW i nazewnictwo domen. Po polsku coraz częściej nazywana prowajderem.] internetszolgáltató v. röviden netszolgáltató (angolul: ISP) [1. egy olyan vállalkozás vagy nonprofit szervezet, amelynek feladata a publikus internethez való csatlakozás fizikai és adminisztratív kialakítása. Hagyományosan nem soroljuk ide azokat a magánszemélyeket vagy vállalkozásokat, akik ezt nem üzletszerűen vagy fő profiljukban végzik (pl. egy étterem által a vendégek számára biztosított vezetéknélküli internet vagy otthoni internethozzáférés továbbosztása WLAN routerrel). 2. Internet csatlakozást biztosító cég vagy egyéb intézmény, mely rendszerint egyéb szolgáltatást is nyújt (pl. oktatás, segítőszolgálat, postafiók bérlet, saját honlapok elhelyezésének lehetősége), de komolyabb saját tartalomszolgáltatást nem; önálló domain névvel és saját szerverrel rendelkezik] Internet Society {rzecz.} [komp.] [zł.] (też: ISOC); społeczność internetowa {f.} [komp.] [zł.] ISOC (Internet SOCiety) - 'Internet Társaság' [ ben alapított professzionális szervezet az Internet technikai és szervezeti fejlesztése céljából, az IAB felügyelő szerve; hazánkat a Magyar Internet Társaság képviseli az ISOC-ban; ben alapított professzionális szervezet az Internet hálózat technikai és szervezeti fejlesztése céljából] internetować internetezni internetowy, -a, -e internet-, internetes Internetowa encyklopedia PWN LTA internetes enciklopédiája Internetowy Słownik Języka Polskiego PWN (Państwowe Wydawnictwo Naukowe) a Állami Tudományos Könyvkiadó lengyel nyelv internetes szótára InterNIC [The Internet Network Information Center] - InterNIC (Internet Network Operation Center); az Internet hálózat működését koordináló szerveződés internista [lekarz specjalista w zakresie chorób wewnętrznych], internistka [1. lekarka "ogólna"; 2. lekarka na oddziale chorób wewnętrznych; 3. specjalistka od chorób wewnętrznych] belgyógyász (ffi/nő), belgyógyászattal foglalkozó orvos internować [1. umieszczać przymusowo w specjalnych obozach oddziały wojskowe państw walczących, przekraczające

92 2148 granicę państwa neutralnego; 2. umieszczać przymusowo w miejscu odosobnienia osoby uważane ze względów politycznych za niebezpieczne dla państwa] (lat.) internálni; 1. rendőri felügyelet alatt álló kényszerlakóhelyre telepíteni; 2. (semleges) állam a területére lépett idegen fegyveres erőket lefegyverzi és őrizetben tartja internowanie (lat.) internálás; belebbezés (bj.,confinatio) [a szabadságbüntetés egy neme, mely abból áll, hogy az elítélt, a haza határain belül, azon a helyen köteles tartózkodni, melyet a bíróság számára kijelöl (interdictio omnium locorum praeter certum)]; az ország belsejében levő helyre utasítása a politikailag megbízhatatlan személyeknek; kórházban őrizet alá vétele ön- v. közveszélyes elmebajosoknak internowany, -a, -e internáltinternowany [osoba przymusowo osadzona w wyznaczonym miejscu], internowana internált (ffi/nő) Interoperability [Możliwości software i hardware na różnych maszynach pochodzących od różnych dostawców do wzajemnego komunikowania się.] (informatika) interoperatibilitás (a különböző rendszerek együttműködési lehetősége) interparlamentarny, -a, -e (lat.) interparlamentáris; parlamentközi interpelacja [1. zapytanie skierowane przez przedstawiciela parlamentu do rządu lub do któregoś z jego członków; 2. zapytanie w sprawach urzędowych skierowane do władz administracyjnych] (lat.) interpelláció; kérdés, megkérdezés; vmely ténnyel v. üggyel kapcsolatosan a parlamentben előterjesztett írásbeli kérdés a kormányhoz; felszólalás interpelacja sejmowa országgyűlési felszólalás; interpelláció a szejmben interpelacyjny, -a, -e [związany z interpelacją] felszólalási interplanetarny, -a, -e [międzyplanetarny] (csillagászat) interplanetáris interpelator [osoba występująca z interpelacją]; interpelant interpelláló, kérdést intéző interpelować [domagać się wyjaśnienia w jakiejś sprawie; wnosić interpelację] (lat.) interpellálni; interpellációt intézni vkihez v. nyújtani be v. mondani el; interpellálni v. meginterpellálni vkit interpelować kogo co; interpelować w sprawie czego vmiért v. vminek az ügyében meginterpellálni vkit interpelowanie meginterpellálás interplanetarny, -a, -e; międzyplanetarny, -a, -e (lat.+gör.) interplanetáris; bolygóközi Interpol [międzynarodowa organizacja policyjna, założona 1923] (ang.) Interpol; International Criminal Police Organization; a különböző országok rendőrségeinek együttműködésére alakult nemzetközi szervezet interpolacja [1. wstawienie do cudzego tekstu wyrazów, zwrotów, zdań, których pierwotnie nie zawierał; (przybliżone) oblicze, oszacowanie wartości (zwł. funkcji mat.) znajdujących się między dwiema znanymi wartościami; 2. wstawienie wyrazów, zwrotów, zdań do pierwotnego tekstu; też: takie wstawione wyrazy, zwroty, zdania; 3. mat. wyznaczenie w pewnym przedziale funkcji, która przyjmuje znane wartości dla danych liczb z tego przedziału] (lat.) interpoláció; interpolálás; beszúrás; utólagos betoldásbetoldás a szövegbe; (mennyiségtan) következtetés a függvény közelítő értékére már ismert adatok alapján [1. Logikai eljárás, amelyet a digitális jelátvitel során alkalmaznak, a kijavíthatatlan hibák elfedésére. A kiesett adatszót a szomszédos szavakból rekonstruálják, becslés alapján. A legegyszerűbb a lineáris interpoláció, amellyel csupán 1-1 szóból (a sérült szót megelőző, illetve az azt követő adatszóból) képeznek átlagot. Az interpoláció során olyan, nemkívánatos jelek is keletkeznek (interpolációs zaj), amelyek jellegüket tekintve a torzítás és a zaj közé esnek. Minél értékesebb a rendszer, annál kisebb az interpolációs zaj. 2. Egyfajta approximáció, közelítés. Az interpoláció során a függvény egy várható értékét számítjuk ki a környezetében levő értékek összefüggéseinek alapján.] interpolacja obrazu képhamisítás interpolacja tekstu (irodalom) szöveghamisítás interpolować [domagać się wyjaśnienia w jakiejś sprawie; wnosić interpelację] (lat.) interpolálni; utólagosan közbeiktatni, betoldani, beszúrni (szöveget); (irodalom) szöveget hamisítani; (mennyiségtan) közbeiktatni; a rendelkezésre álló adatokból következő, azok határán belüli értéket meghatározni interpretacja [1. wydobycie i wyjaśnienie sensu czegoś; 2. przypisywanie czemuś jakiegoś znaczenia; 3. sposób odtworzenia, wykonania utworu muzycznego, teatralnego lub literackiego; 4. sposób odtworzenia danej roli przez aktora; 5. wykonanie programu komputerowego za pomocą interpretera] (lat.)

93 2149 interpretáció, interpretálás; magyarázás, magyarázat; értelmezés; (wykonywanie np. roli) tolmácsolás, alakítás; (zene) tolmácsolás (egyéni felfogás); előadásmód; vmely irodalmi v. zenei mű művészi igényű, egyéni értelmezésen alapuló tolmácsolása interpretacja ekonomiczna (lat.) gazdasági értelmezés interpretacja prawa [ustalenie znaczenia i zakresu normy prawnej, która budzi wątpliwości w procesie stosowania prawa] a törvény értelmezése; jogi értlmezés v. interpelláció; jogértelmezés interpretacja utworu muzycznego (lat.) zenedarab tolmácsolása v. interpretációja interpretator [1. ten, kto coś wyjaśnia, tłumaczy; 2. wykonawca utworu muzycznego lub literackiego; 3. aktor kreujący daną rolę; 4. wykonawca utworu muzycznego lub aktor odtwarzający rolę; ktoś, kto coś objaśnia, tłumaczy; 5. program komputerowy tłumaczący instrukcje języka programowania na komendy odbierane przez procesor; interpreter] (lat.) interpretáló, értelmező, magyarázó; tolmácsoló, előadó (művész) interpretatorka tolmácsnő interpretatorski, -a, -ie interpretáló, interpretációra vonatkozó interpreter [program tłumaczący instrukcje języka programowania na komendy zrozumiałe dla procesora komputera] fordító program interpretować (interpretuje) (lat.) interpretálni, értelmezni, magyarázni; (wykonywać np. utwór) tolmácsolni, előadni, (színmű) alakítani; (művészet) szerepet, zeneművet művészi igénnyel előadni interpretować artykuł prawa törvénycikket, jogszabályt magyarázni, értelmezni interpretować dzieło művet interpretálni interpretowanie (lat.) interpretálás interpunkcja [zasady użycia znaków przestankowych w piśmie; też: stawianie tych znaków lub te znaki] (lat.) interpunkció; (nyelvtan) központozás; írásjelek használata v. kitevése; (znaki) írásjelek, mondatrészek összekötésére v. elválasztására interpunkcyjny, -a, -e [związany z interpunkcją] (lat.) interpunkciós, központozásos interregnum [1. zob. bezkrólewie w zn. 1.; 2. w starożytnym Rzymie: okres między kolejnymi kadencjami konsulów] (lat.) interregnum; az uralkodói jogok gyakorlásában beálló szünet; trónüresedés alatti, uralkodó nélküli állapot; (átv.) átmeneti állapot [az uralkodó halála és az új uralkodó trónra lépte közötti átmeneti időszak. Intézmény, testület életében is lehet interregnum, amikor vezető hiányában, az új vezető kinevezéséig, ideiglenes bizottság vagy megbízott személy vezeti az ügyeket. A szó a latin nyelvből származik, jelentése köztes uralom.] Interrepeater link [Jedna z metod łączenia HUBów. Ten typ połączenia powtarza wszystkie pakiety z jednego HUB-a do drugiego tak że w efekcie oba HUB-y są częścią tej samej sieci.] (informatika) Interrepeater link v. InterRepeater link lnterrex [dosłownie znaczy: Międzykról. Że zaś interregnum nazywano bezkrólewiem, więc interrex był to Bezkról, t. j. rządca Rzplitej w czasie bezkrólewia. Takim Bezkrólem mógł być tylko pierwszy dostojnik w kraju, arcybiskup gnieźnieński.] (hist., lat.) interrex (interregnum idején) [Az interregnum idején az átmenetileg kijelölt vagy megválasztott vezetőt interrexnek is nevezik.] Więc też widzimy, jak po śmierci Przemysława, Łokietka i Kazimierza Wielkiego, arcybiskup gnieźnieński wpływa przeważnie na losy kraju i samą siłą wypadków zostaje w czasie przesileń interreksem. Właściwie bezkrólewia nasze zaczynają się dopiero po śmierci Ludwika węgierskiego. Arcybiskup popierał wtedy Zygmunta Luksemburczyka i Ziemowita mazowieckiego, ale napróżno, bo zwyciężyli mężowie, którzy bystrzej oceniając położenie polityczne i niebezpieczeństwo od Krzyżactwa, największej wówczas potęgi militarnej w Europie, woleli zaprosić na męża dla pięknej Jadwigi szorstkiego i niezbyt młodego, ale zacnego Litwina. Za Jagiellonów arcybiskup został prymasem, więc na sejmach pierwsze zasiadł miejsce, ale bezkrólem urzędowym jeszcze nie był, bo urząd taki mógł dopiero prawnie być konieczny po raz pierwszy w r. 1572, kiedy umarł ostatni z Jagiellonów bezpotomnie. Jakoż prymas Uchański przezwał się wtedy pierwszym książęciem w Rzplitej. Sejm konwokacyjny w r przysądził mu moc zwoływania sejmików i sejmów po śmierci królewskiej. Odtąd prymas jako bezkról po śmierci każdego króla ogłasza narodowi uniwersałem śmierć królewską, zbiera sejmiki i sejmy, załatwia mniejsze sprawy państwa, o większych donosi senatowi, opatruje wszystko, czyni wnioski do obrad, a we wszystkiem radzi się senatorów, bo w Polsce była taka Wolność, że wszystko robiono jawnie, za porozumieniem się wszystkich, ale do narodu przemawia sam prymas (ob. Prymas, Bezkrólewie). Interrex, król tymczasowy, międzykról określenie stosowane w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w odniesieniu do regenta państwa. Stanowisko to wzorowane było na urzędzie interrexa, wyłanianego przez senat rzymski w czasie bezkrólewia. Interrex był

94 2150 najwyższym dostojnikiem państwowym sprawującym niektóre funkcje monarsze w czasie bezkrólewia. W Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach był nim każdorazowo prymas Polski, którego z ważnych przyczyn mógł zastąpić tylko wyznaczony przez niego inny dostojnik kościelny (zwyczajowo biskup kujawski, który sporadycznie używał tytułu wiceprymasa). Interrex reprezentował kraj w sprawach międzynarodowych i kierował administracją państwową. W wyjątkowych okolicznościach mógł decydować o wojnie. Przewodniczył i zwoływał zgromadzenia szlacheckie: konwokację i elekcję. Do jego zadań należało również ogłoszenie wyboru nowego monarchy Rzeczypospolitej. Od 1451 roku mocą przywileju Kazimierza IV Jagiellończyka, prymas Polski miał prawo koronowania każdorazowego króla i królowej Polski. interrupcja [1. aborcja (łac. abortio poronienie) usunięcie ciąży; przerwanie ciąży] (lat.) interrupció; megszakítás, (művi) abortusz, terhességmegszakítás interrupt request linia przerwania (też: IRQ) IRQ, Interrupt Request; megszakításkérés [1. Megszakítási kérés. A bővítőkártya pl. CD-ROM-Interface vagy egy soros és párhuzamos portú I/O-kártya egy interrupt által közli a főprocesszorral, hogy adatok várakoznak melyeket tovább kell küldeni. Minden installált bővítőkártyának rendelkeznie kell erre a célra saját interruptszámmal. A PC-k 15 hardveres megszakítást támogatnak. 2. Megszakítás kérés. A processzor ez alapján érzékeli, hogy valamilyen eszköznél esemény történt. 15 hardveres megszakítás kérést támogat a PC.] intersatelitarny, -a, -e (lat.) interszatelitáris; (csillagászat) bolygóközi intersieć (ang. internetwork) [sieć wirtualna zbudowana przez połączenie sieci za pomocą routerów i bramek. Układ komunikacji złożony z wielu połączonych ze sobą sieci, dostarczający wspólnych środków komunikacji ukrywających techniki i protokoły poszczególnych sieci składowych i sposoby ich połączenia.] (ang.) internetworking [Angol kifejezés, jelentése: hálózatkapcsolás. Azt a folyamatot jelenti, amikor több, egymástól különböző felépítésű hálózatot egyetlen internetté kapcsolnak össze. A kapcsolódás mikéntjét a protokollok szabályozzák. Ennek következtében az összekapcsolt hálózatok képesek az egymással való kommunikációra. Az első ilyen protokoll-készlet a TCP/IP, amelynek az Internet a létét köszönheti.] interstelarny, -a, -e [międzygwiezdny, międzygwiazdowy] (lat.) intersztelláris; (csillagászat) a csillagok közötti űrben levő, finom eloszlású fényelnyelő (anyag) interurban [rodzaj "lekkiej kolei" trakcji elektrycznej, służącej jako kolej dojazdowa do miast albo do dojazdów lokalnych. Sieć interurbans rozwinęła się na największą skalę w Stanach Zjednoczonych w pierwszej i drugiej dekadzie XX w. (skąd nazwa) i zaczęła zanikać już w okresie międzywojennym, wypierana przez masową motoryzację. Charakteryzowała się ona trasami o ostrzejszych spadkach i łukach niż linie kolei "ciężkiej", prowadzonymi często na poboczach dróg lub w przekroju jezdni (gł. w miastach) oraz "ciężkim" taborem złożonym głównie z czteroosiowych wagonów motorowych.] (ang., lat.) interurban; városok közötti, távolsági; helyközi, távolsági telefonbeszélgetés; (kol.) vonattípus, könnyű motorkocsi interurban bus terminal távolsági buszterminál interwał (z łac. intervallum = odległość, ograniczona przestrzeń) [w teorii muzyki interwał (z łac. intervallum dosłownie "miejsce pomiędzy szańcami") można definiować jako: 1. odległość między dwoma dźwiękami. 2. współbrzmienie dwóch dźwięków; 3. jest to odległość pomiędzy dwoma dźwiękami. Wyróżniamy interwały harmoniczne, gdzie dwa dźwięki ze sobą współbrzmią oraz interwały melodyczne, gdzie dźwięki kolejno o sobie następują. Interwały mogą być także: czyste, wielkie, małe, zmniejszone oraz zwiększone] (lat.) intervallum, köz, időköz, a tér v. az idő két határpontja közé eső rész; (zene) hangköz, hangtávolság; hangmagasság, hangmagasságköz; két zenei hang egymástól való távolsága; (orvosi) tünetmentes időköz; a meglevő betegség tüneteinek ideiglenes kimaradása intervallum; szünet; interwał atonalny atonális intervallum interwał chromatyczny kromatikus hangköz interwał diatoniczny diatonikus hangköz interwał dźwiękowy hangköz [két, egyidejűleg megszólaltatott hang hangközmagassági viszonya] interwał mały kis hangköz interwał muzyczny [dźwięk wytwarzany przez instrument muzyczny (albo głos ludzki). Najczęściej jest to dźwięk o określonej wysokości] hangmagasság [1. a hang, elsősorban a zenei hang egyik jellemzője. A hangmagasságot a hang frekvenciája határozza meg: nagyobb frekvencia esetén magasabb hangot érzékelünk; 2. hangmagasság a frekvencia f (Hz)

95 2151 függvénye, nagyobb frekvenciánál magasabb, kisebb frekvenciánál alacsonyabb. - Hangmagasság: hangjellemző, amely meghatározza a hallható hangok helyét a zenei hangsorban, és részben meghatározója a hangérzetnek is. A hangmagasság főként az alaphang frekvenciájától függ, de a hangintenzitás, a hangszínkép és az észlelés időtartama is befolyásolja.]; (muz.) zenei hangköz interwencja [1. wywieranie na kogoś wpływu w celu uzyskania określonego efektu; też: zabiegi z tym związane; 2. mieszanie się jednego państwa w życie polityczne innego państwa; 3. kupno lub sprzedaż przez członka giełdy na własny rachunek papierów wartościowych w celu równoważenia popytu i podaży na nie] (lat.) intervenció; beavatkozás, közbelépés, közbenjárás; közvetítés; erőszakos, főleg fegyveres beavatkozás más állam belügyeibe interwencja chirurgiczna sebészi beavatkozás interwencja ekonomiczna [zabiegi jednego państwa zmierzające do podporządkowania gospodarczego drugiego państwa] ökonómiai v. gazdasági beavatkozás v. intervenció interwencja lądowa (wojsk) szárazföldi beavatkozás interwencja lekarska (med) orvosi beavatkozás interwencja morska (wojsk) tengeri beavatkozás interwencja natychmiastowa sürgős beavatkozás interwencja państwowa állami beavatkozás interwencja poselska [zwrócenie przez posła uwagi właściwym organom na ich działanie sprzeczne z interesem społecznym] követi v. követségi közbenjárás interwencja procesowa [przystąpienie osoby trzeciej do procesu cywilnego podczas jego trwania] perbeli közbenjárás v. közvetítés interwencja skuteczna hatékony beavatkozás interwencja uzasadniona indokolt beavatkozás interwencja zbrojna [inwazja wojsk jednego państwa na terytorium innego państwa] katonai beavatkozás v. intervenció; fegyveres beavatkozás interwencjonista (lat.) intervencionista; az erőszakos politikai beavatkozás, az intervenció híve interwencjonistyczny, -a, -e intervencionistainterwencjonizm [oddziaływanie państwa na gospodarkę za pomocą podatków, stóp procentowych itp.] (közg.) intervencionizmus; állami beavatkozás interwencjonizm państwowy állami intervencionizmus interwencyjnie intervenciósan, beavatkozóan interwencyjny, -a, -e [związany z interwencją] (lat.) intervenciós, intervencionista; beavatkozó interweniować [oficjalnie: 1. podjąć, podejmować przeciwdziałania, wtrącić się, wtrącać się do czegoś; 2. wstawić się, wstawiać się w czyjejś sprawie] (lat.) interveniálni; beavatkozni, közbelépni, (pośredniczyć) közbenjárni, közvetíteni interweniować u kogo w czym közbenjárni vkinél vmiért interweniować w sprawie czego közbenjárni vkinél vmi ügyben interwent [osoba lub strona interweniująca w danej sprawie], interwenient beavatkozó, közbelépő, közbenjáró interwent wojenny háborús beavatkozó, intervenciós interwenientka közbenjáró (nő) interwiew, interview [wym. interwju], interwiew [wym. interwju] [1. wywiad przeprowadzony z kimś przez dziennikarza, 2. rozmowa kwalifikacyjna przeprowadzana z osobą ubiegającą się o pracę] (ang.) interwiew, interjú, nyilatkozat a sajtó, a rádió stb. részére; újságnyilatkozat (wywiad) [A vizsgálatvezető (interjúkészítő) és a vizsgálati személy (interjúalany) közötti párbeszéd megfelelő adatok gyűjtése céljából az interjúalany érdekében (például pszichoterápiás interjú) vagy információgyűjtési céllal (például közvéleménykutatás)] intestynalny, -a, -e intesztinális (intestinalis); bélhez tartozó [kanał gastro-intestynalny: gastrointestinalis csatorna] Interwizja [popularna, skrótowa nazwa Międzynarodowej Organizacji Radia i Telewizji (OIRT), skupiającej telewizje krajów socjalistycznych] (dawno) Intervízió

96 2152 intimo (wł.) [poufnie, z uczuciem, serdecznie; określenie wykonawcze] (ol.) intimo; szívből intuicja [1. przeczucie, zdolność przewidywania; 2. filoz. poznanie bezpośrednie, niepoprzedzone rozumowaniem; 3. psych. narzucające się przekonanie, którego nie można w pełni uzasadnić] (latin: intueri - megnéz, megtekint, megfigyel; szemlél, vizsgál) intiúció; [azon folyamat megnevezése, mely során az információszerzés látszólag nem gondolkodási és következtetési folyamatok során történik] intuicja intelektualna [umysłowy ogląd istoty bądź całości danego zjawiska] intellektuális intuició intuicyjnie intuiciósan intuicyjny, -a, -e intuiciós intoksykacja [zob. zatrucie] (lat.+gör.) intoxikáció; mérgezés intonacja [1. jęz. sposób akcentowania wyrazów i zdań; 2. wymawianie wyrazów i zdań wyrażające uczucia, sądy mówiącego; 3. sposób wydobywania dźwięków muzycznych; 4. rozpoczynanie przez jedną osobę śpiewu zbiorowego; 5. (językoznawstwo) w trakcie wypowiadania tekstu - nadawanie mu pewnego rodzaju melodii, poprzez zmianę modulacji głosu, w celu wyrażenia emocji lub tylko dla oddania specyficznego charakteru danej wypowiedzi. Intonacja umożliwia rozpoznanie zakończenia zdań i fraz, a także pomaga rozróżnić zdania pytające, rozkazujące i oznajmujące. Z formalnego punktu widzenia intonacja jest jedną z dominant segmentacyjnych tekstu. Tzw. porządek intonacyjny dysponuje dwoma intonemami - antykadencyjnym (wznoszącym) i kadencyjnym (opadającym). 6. (muzyka) to krótka, wstępna fraza muzyczna, która ułatwia "zgranie" się osób przystępujących do wykonania właściwego utworu. W niektórych rodzajach muzyki dawnej (np. w chorale gregoriańskim) intonacja była sztuką samą w sobie i pełniła rolę specjalnego, wstępnego ornamentu muzycznego; 7. (muzyka) to przy użyciu określeń "czyste" lub "nieczyste" subiektywne sprecyzowanie dokładności wykonania właściwej, zapisanej w utworze muzycznym wysokości danego dźwięku. Pojęcie "intonacji" stosuje się w tym wypadku do wykonania muzyki głosem lub przez instrumenty smyczkowe i dęte] intonáció; (zene) intonáció, hangvétel [A zenei formakincsben közhelyként szereplő alapformulák összefoglaló elnevezése. Az intonáció formuláiban ölt testet a zenei tipikusság, amely azokat az indulati-érzelmi reagálástípusokat kristályosítja ki a zenei közegben, amelyek az embert társadalmához fűzik. Az intonáció formuláinak állandósuló közös vonásai alkotják az adott zenekultúra hang- és ritmikai rendszereit. A "zenei kép" a konkrét intonáció mozgásban való kibontásából születik.]; énekhang v. hangszer megszólaltatása; (nyelvtan) intonáció; hanglejtés, hanghordozás, hangvétel; (egyh.) a misének a kezdő verse, amit a pap énekel. intonacja dwuwierzchołkowa [jęz. intonacja charakteryzująca się dwoma punktami największego wzniesienia się tonu] kétcsúcsú intonáció intonacja akutowa (nyelvtan) éles hangvétel intonacja opadająca ereszkedő intonáció v. hanglejtés intonacja rosnąca emelkedő intonáció v. hanglejtés intonować (lat.) intonálni; (zene) rázendíteni, hangot megadni, elkezdeni; énekbe kezdeni, hangszert megszólaltatni; (általában) a karéneknél a szólamvezető hang megadása, hangszerkészítésnél a végső beállítás; (vallás) egyházi orgonadaraboknál az előjáték; (ének) gregoriánus éneknél a pap bevezető éneke intonowanie (lat.) intonálás; (zene) hangadás; hangszer megszólaltatása, ének elkezdése intonowanie mantry Hare Kryszna Hare Krisna mantra elkezdése; az a transzcendentális hangvibráció, amelyet a Haré Krisna, Haré Krisna, Krisna Krisna, Haré Haré/ Haré Ráma, Haré Ráma, Ráma Ráma, Haré Haré mantra éneklése hoz létre egy módszer,a transzcendentális tudat felébresztésére (Krisna Tudasok Hívek) intra- [pierwszy człon wyrazów złożonych mający znaczenie: śród-, wewnątrz-, między-] (lat.) intra-; belüli, -beli Intranet [1. sieć komputerowa ograniczająca się do komputerów w np. firmie lub organizacji. Po zamontowaniu serwera, umożliwiającego korzystanie w obrębie sieci LAN z usług takich, jak strony WWW, poczta elektroniczna itp., czyli usług typowo internetowych, można mówić o intranecie. Do intranetu dostęp mają zazwyczaj tylko pracownicy danej firmy. 2. Technologia ułatwiająca dystrybucję informacji w obrębie wielkiej firmy i porozumiewanie się ze światem zewnętrznym.] intranet [1. zárt hálózat; olyan számítógép-hálózat, amely az internetprotokolt használja, de a külvilág (az

97 2153 internet) felé zárt, vagy csak egy átjárón illetve tűzfalon keresztül érhető el, amely az intranet külső kapcsolatait szabályozza. 2. Az intranet az internet mellett, időben utána megjelent fogalom. Az intranet tulajdonképpen a hálózaton belüli hálozat megjelölésére szolgál, ahogyan azt a neve is mutatja (intra: valamin belül lévő, valamin belüli). Manapság egyre nagyobb figyelem irányul rájuk és a velük kapcsolatos alkalmazásokra. A legtipikusabb intranet egy vállalat belső hálózata, amely természetesen más hálózatokkal összekötve egy internet részeként is működhet. 3. az Internetnél is használt TCP/IP protokollokra és szoftverekre ( , FTP, Web stb.) épülő, nem nyilvános, belső (helyi) hálózatok összefoglaló neve; egyre több intézmény épít ki saját intranetet, mely többnyire olcsóbb a hagyományos LAN rendszerekhez képest és a felhasználók az Internethez hasonló, ismerős környezetben dolgozhatnak. 4. Vállalati információs hálózat, internet technológiával, általában WEB felületen elérhető adatokkal. 5. helyi érdekeltségű (vállalatokon, tanintézete- ken belüli), az Internet IP/TCP protokolljait használó interaktív információs hálózat; feladatköre korlátozott, de az olcsóbb hardver, szoftver és a központi karbantarthatóság miatt rendkívül gazdaságos, népszerűsége rohamosan nő; Példa: Europai Uniós program támogatásával Hol- landiában a következő négy év alatt az összes középfokú tanintézetet és tanárképzőt video-kapacitású intranet hálózattal látják el, majd ezeket az EduNet nagysebességű hálózat köti össze egy nemzeti oktatási hálózattá] intraneus [osoba o szczególnych, wskazanych w ustawie właściwościach] (lat.) intraneus; személy a külön felől introit [1. śrdw.łac. introitus ('śpiew na) wejście (kapłana)' z łac. 'wejście' z p.p. od introire 'wchodzić'; Kośc. rz.kat. pierwsza część mszy.; 2. w liturgii chrześcijańskiej: antyfona czytana lub śpiewana na początku mszy] (lat.) introitus; bevonulás; a pap és kíséretének bevonulása a templomba istentisztelet kezdetén; a mise, liturgia kezdő részében található zsoltárrészlet. intronizacja (ś.łc. inthronizatio od p.łc. inthronizare intronizować od gr. enthronízein (thrónos tron) sadzać na tronie ) [1. wyniesienie na tron. Terminem tym określa się wyniesienie do rządów nowego papieża lub biskupa, a także koronację króla. Ceremonia składa się z aktu ustanowienia króla oraz aktu oddania się pod jego władzę. 1. hist. wyniesienie kogoś na tron. 2. religiozn. wybór na papieża.] (gör. lat.) intronizáció (lat. 'trónra ültetés'); római katolikus és ortodox főpap beiktatása: székfoglalás [1. koronázás a püspök beiktatása, az egyházmegye kánoni birtokbavétele. Régebben a pásztorbot és a gyűrű átadásával, ill. a székesegyház püspöki székének elfoglalásával történt. A hatályos jog szerint a székesegyházban, lehetőleg ünnepélyes szentmisén, a papság és a nép jelenlétében fölolvassák a pápai kinevező okmányt, amit előzőleg az új püspök. az egyhmegyei tanácsosok testületének az irodaig. jelenlétében bemutatott, s erről jegyzőkönyv készült] introspekcja [1. łac. introspectus p.p. od introspicere 'wglądać'; zob. intro-; specere, zob. spektakl. obserwowanie, badanie, analizowanie własnych procesów psych.; samoobserwacja; 2. (z łac. - introspectio wglądanie do wnętrza) w psychologii, analiza własnych stanów psychicznych, myśli i przemyśleń.] introspekció (angol nyelven introspection) [egyfajta önmegfigyelés, melyben a személy a belső gondolatait, vágyait és észleleteit tudatosan közvetíti magának. Maga a gondolat Hippói Szent Ágostonnál is megjelent, de ő elsősorban a morális öntudat erkölcsösséget befolyásoló szerepét hangsúlyozza. Az introspekció gondolata először Descartes-nál jelenik meg, aki a karteziánus gondolkodás következtében eljut a gondolkodom, tehát vagyok kitételhez.]; önmegfigyelés intrada [krótki utwór instrumentalny] (ol.) intrada; belépés, bejárat, kezdet; (zene) előjáték intranzytywny, -a, -e (nyelvtan) intranzitív, tárgytalan (ige) intrata [daw. dochód, zysk] (dawno) jövedelem, tiszta haszon, nyereség (dochód v. zysk) intrata gruntowa földhaszon intratnie jövedelmezően intratność jövedelmezőség intratny, -a, -e [przynoszący zysk] jövedelmező intratna posada zsíros állás introdukcja [(łac. introductio wprowadzenie, wstęp) 1. początkowy fragment dzieła; 2. wstęp instrumentalny stanowiący przygotowanie do głównego tematu danej kompozycji; 3. sprowadzenie na określony obszar nowych gatunków roślin lub zwierząt; 3. Introdukcja czyli wprowadzenie do kościoła i probostwa nowego plebana albo beneficjanta. W rytuale rzymskim na to formy niemasz, ale przodkowie nasi, lubujący się we

98 2154 wszelkich okazałościach, każdy fakt ważniejszy obrzędem uroczystym otaczali. I dlatego to rytuały najdawniejsze: Powodowskiego z r. 1591, Rudnickiego z r i piotrkowski z r. 1631, pomieszczają odpowiednie przepisy p. t. Introductio novi plebani. 4. wprowadzenie nierodzimego gatunku lub niższego taksonu pochodzącego z innego geograficznie regionu, jako nowego elementu danej biocenozy. W rolnictwie jest to celowe wprowadzenie przez człowieka na teren uprawy chronionej organizmów pożytecznych] (lat.) introdukció; bevezetés, előszó; (egyh.) bevezetés, bemutatás; (zene) introdukció; (biol.) betelepítés introdukowany, -a, -e betelepített; bevezetetett introligator [rzemieślnik lub pracownik przemysłu poligraficznego, zajmujący się oprawianiem książek] könyvkötő introligatorka [1. kobieta introligator; 2. introligatorstwo] könyvkötőnő; könyvkötő felesége introligatornia [dział drukarni lub zakład rzemieślniczy zajmujący się oprawianiem książek i broszur] könyvkötő műhely; (üzem) könyvkötészet introligatorski, -a, -ie könyvkötő-, könyvkötészeti introligatorstwo [dział przemysłu poligraficznego lub rzemiosło zajmujące się oprawianiem książek] (ágazat) könyvkötészet, könyvkötő ipar intromisja czyli po polsku wwiązanie [1. daw. wprowadzenie w posiadanie nieruchomości na drodze sądowej; 2. daw. wprowadzenie na urząd z zachowaniem przepisów prawnych; 3. (Jak czytamy u Zygmunta Glogera) Ta była aktem prawnym faktycznego wprowadzenia nowego dziedzica w posiadanie dóbr. Prawo polskie wymagało oprócz inskrypcyi (ob.), aby była dopełniona intromisja, alias wwiązanie, które właściwie przenosiło własność. Intromisja dopełnianą była przez woźnego w obecności dwuch szlachty, przyczem musiały być okazane granice dóbr, w które był nabywca wwiązywany, do czego sąsiedzi, stykający się z temiż dobrami, byli przywoływani. Miało to ważne znaczenie, bo jeżeli owi sąsiedzi w przeciągu lat 3 i miesięcy 3 nie wytoczyli procesu o granice (a do tego przeciągu czasu trwała ewikcja sprzedawcy), to później nie mieli już prawa proces podobny wytaczać. Woźny po dokonanej intromisyi wnosił o jej spełnieniu relację urzędową do akt ziemskich, gdzie dobra były położone. Tym sposobem prowadzoną była kontrola tytułu własności dóbr, co nie było rzeczą obojętną, kiedy do posiadania dóbr przywiązane było prawo obywatelstwa i tym sposobem zaciągało się właściwe forum (W. Dutkiewicz). Intromisja nie była wymagana do karczem, młynów a także i do dóbr ziemskich, jeżeli dziedzicem zostawał jeden z braci.] behatolás (intromisszió); (jog) bírósági úton ingatlan elfoglalása; hivatal elfoglalása jogi eljárással intronizacja [1. wprowadzenie na tron królewski; 2. objęcie funkcji przez dostojnika kościelnego] intronizáció; beiktatás, székfoglalás, trónrahelyezés intronizować [1. nadać, nadawać komuś tytuł panującego monarchy; 2. przyznać, przyznawać komuś najwyższą pozycję w jakiejś grupie] intronizálni; ünnepélyesen beiktatni, trónra helyezni introspekcja [1. obserwowanie i badanie własnych przeżyć psychicznych; 2. lit. szczegółowy opis stanów wewnętrznych bohatera, dokonywany z jego perspektywy] (lat.) introspekció [introspection]; önvizsgálat, önmegfigyelés; bepillantás, saját belső életünk megfigyelése [a) A képzett önmegfigyelés egyik formája, amelyben a személy saját tudatának tartalmait írja le azok jelentésének és értelmezésének figyelmen kívül hagyásával. b) A szubjektív (tudatos) eseményekről vagy élményekről szóló bármilyen beszámoló.] introspekcyjny [związany z introspekcją], introspektywny, -a, -e introspekciós; önvizsgálati, önmegfigyelési introwersja (od łac. intra "wewnątrz" i vertere "zwracać się") [pojęcie wprowadzone przez Carla Gustava Junga w pracy Psychologische Typen (Typy psychologiczne, 1921). W psychologii oznacza ono cechę osobowości polegającą na tendencji do kierowania swojej percepcji i działań do wewnątrz na własne myśli i emocje, z jednoczesnym zmniejszonym zainteresowaniem i aktywnością skierowanymi na świat zewnętrzny. ] introverzió; befelé fordulás; az egyéni lelki élményekre való egyoldalú beállítottság introwersja i ekstrawersja [pojęcia wprowadzone przez Carla Gustava Junga (na podstawie teorii temperamentów fizjologicznych Kretschmera) w pracy Psychologische Typen (Typy psychologiczne (1921)), a zmodyfikowane przez Eysencka

99 2155 w teorii temperamentu PEN oraz Costę i McCRae w modelu Wielkiej Piątki.] - introverzió-extraverzió [introversionextraversion] [Egy, először Carl Jung által leírt személyiségdimenzió, amely azt jelzi, hogy mennyire fordul az ember befelé, saját maga felé, illetve kifelé, a külvilág felé. A dimenzió introverzió végén a félénk, önmagukba húzódó egyének állnak, míg az extraverzió oldalán lévők szociábilisek, és szeretnek mások társaságában lenni.] introwersyjny, introwertywny introverzív-, introvertívintrowertyczka [osoba płci żeńskiej mająca skłonności do skupiania się na własnych odczuciach i zamykania się na świat, mająca trudności z utrzymaniem kontaktu z otoczeniem] introvertált nő introwertyczny, -a, -e [charakterystyczny dla introwertyka (np. introwertyczna postawa); introwertywny] (lat.) introvertált; befelé fordult, a belső, lelki hatások, élmények iránt érzékeny, fogékony, a külső világtól elforduló (típus) introwertyk [człowiek skupiający się na własnych przeżyciach, mało zainteresowany światem zewnętrznym] introvertált ffi introwertyzm introvertizmus Intrusion Countermeasure Electronics (ICE) [żargonowe określenie oprogramowania zapewniającego bezpieczeństwo systemów komputerowych; ukute przez Toma Maddoxa i spopularyzowane przez Williama Gibsona w cyberpunkowych powieściach SF. Termin został też wykorzystany m.in. w nazwie komercyjnego oprogramowania BlackICE.] (ang., inf.) Intrusion Countermeasure Electronics (ICE); jogtalan behatolás elleni elektronikus ellenintézkedés intubacja [zabieg leczniczy polegający na wprowadzeniu przez usta lub nos do krtani rurki umożliwiającej oddychanie] (lat.) intubáció; (orv.) oly eljárás, amellyel a felső légutak szűkülete estén a légzét fém- v. gumicső segítségével szabaddá tehetjük intubacyjny, -a, -e intubációs intubować intubálni; csövet bevezetni intruz [człowiek nieproszony, natrętny; natręt] hivatlan vendég, betolakodó intruz (ang. intruder) [osoba i odbywający się z jej inicjatywy (także pośrednio) proces, który usiłuje naruszyć bezpieczeństwo systemu komputerowego lub podszywający się pod legalnego użytkownika, np. wskutek wykrycia hasła.] (ang. intruder) betolakodó, behatoló intryga [1. podstępne działanie polegające na wzajemnym skłóceniu jakichś osób; 2. zawikłanie akcji w utworze literackim wynikające ze sprzeczności dążeń poszczególnych postaci] (fr.-lat. intrigue) intrika, fondorlat, cselszövés; aknamunka, ármány intryga dworska udvari cselszövény v. intrika intrygi miłosne szerelmi intrika intrygancki, -a, -ie [dotyczący intryganta, jego intryg] (fr.-lat.) intrikus; fondorlatos, ármányos, cselszövő, bajkeverő intryganctwo ármánykodás, cselszövés intrygant [osoba, która intryguje (knuje przeciw komuś lub czemuś)], intrygantka (fr.- lat.) intrikus, cselszövő, bajkeverő, ármánykodó, ellenlábas (ffi/nő) intrygować [1. wprowadzać w stan zaciekawienia; 2. knuć przeciw komuś] (fr.-lat.) intrikálni, fondorkodni, bajt keverni, cselt szőni, áskálódni, ármánykodni; (zaciekawiać) érdeklődést kelteni, felketeni az érdeklődést; átv. keveri a kártyát intrygała mnię ta pani az a nő felkeltette az érdeklődésemet v. érdekelni kezdett intrygować kogo felkelteni vkinek az érdeklődését intrygować przeciw komu/czemu intrikálni vki/vmi ellen stb. intrygowanie intrikálás, intrikák; ármánykodás, áskálódás, cselszövés, fondorkodás intryżka kisebb intrika, fondorlat intuicja [wyczucie, przeczucie; akt a. proces bezpośredniego uzyskiwania wiedzy a. pewności w jakiejś sprawie bez rozumowania a. wnioskowania] (lat.) intuició, megérzés, megsejtés, ösztönös megérzés, felismerés, a dolgok mélyére látás; sugallat; (filozófia) az idealista ismeretelméleti felfogás szerint a belső szemlélet különleges képessége, amely a tapasztalattól és minden értelmi működéstől függetlenül teszi lehetővé az igazság felismerését intuicjonizm [doktryna epistemologiczna uważająca intuicję za najwartościowsze źródło poznania] (lat.) intuicionizmus; angol bölcseleti elmélet; a dolgokat valójában nem külső tapasztalattal, hanem belső ösztönnel, megérzéssel, ráérzéssel, az intuíció segítségével ismerjük meg intuicyjnie intuició szerűen, intuitive, intuitív módon; ösztönösen, megérzés-szerűen

100 2156 intuicyjny, -a, -e intuitív, intuició-szerű, intuíciós; ösztönös, megérzés-szerű, megérzéses intymacja [1. powstrzymanie egzekucyi dekretu pierwszej instancyi przez pozew wydany do wyższego sądu; 2. w dawn. prawie polskiem: powstrzymanie wyroku pierwszej instancji sądowej przez odwołanie się do drugiej; apelacja.] (lat.) intimáció; visszaigazolás, utasítás; apelláta, ellenvetés, kifogás; fellebbezés intymność (lat.) intimitás; bensőségesség, bizalmasság, meghittség; bizalmas értesülés; vmilyen ügy belső, bizalmas részletei intymnie bizalmasan, meghitten, bensőségesen intymny, -a, -e [1. bardzo osobisty; 2. dotyczący erotyki] (lat.) intim, meghitt, benső, bensőséges, bizalmas inundacja [zalanie wodą lub zabagnienie pewnego obszaru przez spiętrzenie tamami wód w rzece, stosowane często w czasie wojen. Obszar inunda cyjny jest to obszar zalewowy rzeki] (lat.) inundáció, áradás, elárasztás inula (Oman) [bylina, rzadziej krzew, z rodziny astrowatych; oman] Inula (peremus, Compositae); peremizs (Inula L.) Invitus agere nemo cogitur [nikogo nie można zmusić do wszczęcia procesu wbrew jego woli. Jeżeli ktoś nie chce wnieść skargi, nie może być zmuszony.] (lat.) Invitus agere nemo cogitur; akarata ellenére senkit sem lehet kényszeríteni az eljárás megkezdésére. Ha valaki nem akar keresetet benyújtani, nem kényszeríthető rá. inwalida [człowiek, który utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy] (lat.) invalidus; rokkant, munkaképtelen ember; hadirokkant; nyomorék inwalida pracy a munkában megrokkant inwalida wojenny [żołnierz, który utracił zdrowie lub uległ kalectwu podczas działań wojennych] hadirokkant inwalidacja [proces przeciwny do walidacji charakteryzujący się dostarczaniem osobie sprzecznych informacji z jej odczuciami.] invalidáció; hibássá válás inwalidka [kobieta częściowo ograniczona w możliwościach wykonywania swoich prac lub całkowicie niezdolna do pracy] rokkant, nyomorék nő inwalidzki, -a, -ie [dotyczący inwalidy, inwalidki lub inwalidztwa] rokkant-, rokkantsági inwalidztwo rokkantság inwar [jest stopem żelaza (64%) i niklu (36%) z niewielkim dodatkiem węgla i chromu] - invar; a melegben alig kiterjedő nikkelacél öntvény (mérőeszközök gyártásánál használják) inwazja [ późn.łac. invasio 'szturm, atak' z łac. invadere 'wtargnąć, napaść; zająć co'; 1. zbrojne wtargnięcie na terytorium obcego państwa; 2. gwałtowne pojawienie się jakichś zjawisk, trendów itp. oraz ich natarczywe oddziaływanie na świadomość odbiorców; 3. stan albo proces zarażenia organizmu lub populacji przez pasożyty; 4. z łac. invasio, napad połączony z rozlewem krwi. Invasionis actio czyli wprowadzenie sprawy do właściwych sądów służyło szlachcicowi, którego dom najechano; 5. wtargnięcie zbrojne, najazd na cudze terytorium w celu przywłaszczenia go a. złupienia; przen. najście, najazd, wtargnięcie (pasożytów, zarazków; petentów, turystów, gości; wpływów itd.)] (lat.) invázió, betörés, benyomulás, beözönlés, elözönlés, behatolás (najazd v. napad); ellenséges behatolás, támadás vmely ország területe ellen; (átv.) odatódulás, tömeges beáramlás inwazyjność zarazków [1. zdolność drobnoustrojów do przenikania w głąb organizmu i rozprzestrzeniania się w nim; 2. zdolność niektórych organizmów do przenikania przez bariery ochronne ustroju, namnażania się w nim i rozprzestrzeniania dzięki produkowanym przez siebie czynnikom, tj. enzymom (hialuronidaza) oraz polipeptydom, mającym zdolność porażania fagocytów (fagocytoza)] baktérium-invázió inwazyjny, -a, -e inváziós, behatoló; (orvosi) invazív (invasiv) [a szervezetbe behatolva végzett eljárás, vizsgálat] inwektywa [zniewaga słowna] (lat.) invektíva; éles támadás, kirohanás vki ellen, becsmérlés, sértő nyilatkozat, támadó beszéd inwencja [pomysłowość, wynalazczość, zwł. art.; nazwa różnych utworów muz. XVI-XVIII w.] (lat.) invenció, lelemény, találékonyság; ötlet, találmány; (zene) több szólamú szabad imitációs zenei műforma inwencja literacka invenció, írói lelemény inwencja malarska festői lelemény inwencja muzyczna invenció inwencyjność találékonyság, leleményesség inwencyjny, -a, -e [związany z inwencją] (lat.) invenciózus; leleményes, ötletes, találékony inwentaryzacja [przeprowadzenie spisu inwentarza z natury; rejestracja opisowa zabytków sztuki] leltározás inwentaryzacja ciągła folyamatos leltározás inwentaryzacja częściowa részleges leltározás inwentaryzacja dorażna rendkívüli leltározás

101 2157 inwentaryzacja okresowa időszakos leltározás inwentaryzacja pełna teljes leltározás inwentaryzacja systemetyczna rendszeres (szisztematikus) leltározás inwentaryzacja towaru áruleltározás inwentaryzacja zapasów készletek leltározása inwentaryzator [osoba sporządzająca spis inwentarza] leltározó ffi inwentaryzować leltározni, leltárt készíteni inwentarz [1. trwałe składniki majątku gosp.; zestawienie stanu faktycznego wszystkich składników majątku; wykaz ruchomości i nieruchomości dóbr; 2. daw., rejestr, spisek, a jak w XVI w. określono, urzędne popisanie rzeczy nalezionych na dziedzictwie abo w pomieszkaniu zmarłego lub dłużnika. ] (lat.) inventár, inventárium; leltár; jegyzék, állomány; törvénytár inwentarz gospodarczy gazdasági leltár inwentarz martwy [trwałe składniki majątku jednostki organizacyjnej] holt tárgyak inwentarz produkcyjny termelési leltár inwentarz ruchomy ingóságok, ingó tárgyak inwentarz sklepowy üzletleltár inwentarz towarów áruleltár inwentarz żywy állatállomány inwentarzowy, -a, -e leltári inwentarzyk leltárka inwentyka [metodyka poszukiwania twórczych rozwiązań, pobudzania twórczego myślenia w różnych dziedzinach] inventika; mutató inwersja (z łac. inversio = odwrócenie) [1. odwrócenie jakiegoś ustalonego porządku; 2. zmiana w budowie chromosomu polegająca na odwróceniu jego odcinka o 180 ; 3. hydrolityczny rozpad cząsteczki cukru; 4. obróbka taśmy filmowej polegająca na chemicznym odwróceniu obrazu negatywowego na pozytywowy; 5. odwrócenie ukształtowania powierzchni terenu w stosunku do jego budowy tektonicznej; 6. odstępstwo od zwykłego szyku wyrazów w zdaniu; 7. przekształcenie punktów płaszczyzny względem ustalonego okręgu; 8. patologiczne wywrócenie wewnętrznej powierzchni jakiegoś narządu na zewnątrz; 9. anormalne zjawisko polegające na tym, że wyższe warstwy powietrza są cieplejsze albo gęstsze od niższych; 10. powtórzenie motywu lub tematu w utworze muzycznym ze zmianą każdego interwału wznoszącego się na odpowiadający mu interwał opadający i odwrotnie; 11. powtórzenie motywu lub tematu w ruchu preciwnym, tj. przy zamianie wznoszących się interwałów na takie same, lecz opadające, i odwrotnie; inwersja jest jednym z rodzajów imitacji] (lat.) inverzió, megfordulás, megfordítás, fordított helyzet; (nyelvtan) fordított szórend inwersja seksualna (zob. homoseksualizm) homoszekszualizmus inwersyjny, -a, -e inverzinwestacja (lat.) invesztíció; tőkebefektetés, beruházás inwestacja amerykańska w Niemczech amerikai befektetés Németországban inwestor [osoba lub przedsiębiorstwo inwestujące w coś] beruházó, befektető inwestor strategiczny [osoba lub instytucja posiadająca więcej niż 50% akcji danej firmy oraz odpowiednie kompetencje, aby nią zarządzać] stratégiai befektető inwestor centralny központi beruházó inwestor państwowy állami beruházó inwestor prywatny magánberuházó inwestorski, -a, -ie befektetői inwestować [lokować środki finansowe (kapitał) w różnego rodzaju środki i aktywności gospodarcze w celu osiągnięcia korzyści] (lat.) invesztálni; beruházni, befektetni (pénzt) inwestować w coś beruházni, befektetni vmibe inwestować pieniądze w coś pénzt beruházni vmibe inwestowanie (lat.) invesztálás, pénzbefektetés, beruházás inwestowanie kapitału tőkeberuházás inwestycja [1. przeznaczenie środków finansowych na powiększenie lub odtworzenie zasobów majątkowych; 2. część dóbr wytworzonych, która nie jest przeznaczona do bezpośredniej konsumpcji; 3. przedmiot będący efektem inwestowania; 4. przeznaczenie środków finansowych i czasu na (czyjeś) kształcenie z myślą o korzyściach w przyszłości] (lat.) invesztálás, invesztíció; beruházás, befektetés inwestycja długoterminowa hosszúlejáratú beruházás v. befektetés inwestycja kapitału tőkebefektetés inwestycja krótkoterminowa rövidlejáratú beruházás v. befektetés inwestycja pieniędzy pénzbefektetés inwestycja przemysłowa ipari beruházás inwestycje beruházások inwestycje antyimportowe importellenes beruházások

102 2158 inwestycje bezpośrednie közvetlen beruházások inwestycje branżowe ágazati beruházások inwestycje centralne központi beruházások inwestycje dodatkowe pótberuházások inwestycje gospodarcze gazdasági beruházások inwestycje kapitałowe tőkeberuházások inwestycje kontynuowane folyamatban lévő beruházások inwestycje mieszkaniowe lakásberuházások inwestycje nieprodukcyjne nem termelő beruházások inwestycje niezakończone befejezetlen beruházások inwestycje odłożone elhalasztott beruházások inwestycje odtworzeniowe felújító beruházások inwestycje państwowe állami beruházások inwestycje planowane tervezett beruházások inwestycje portfelowe tárcaberuházások inwestycje pośrednie nem közvetlen beruházások inwestycje pozaplanowe terven felüli beruházások inwestycje priorytetowe kiemelt beruházások inwestycje produkcyjne termelő-beruházások inwestycje prywatne magánberuházások inwestycje przedsiębiorstw vállalati beruházások inwestycje przekazane átadott beruházások inwestycje przemysłowe ipari beruházások inwestycje restytucyjne felújító beruházások inwestycje rozpoczęte megkezdett beruházások inwestycje rozwojowe fejlesztési beruházások inwestycje scentralizowane központi beruházások inwestycje towarzyszące járulékos beruházások inwestycje tworzące miejsca pracy munkahelyteremtő beruházások inwestycje w toku folyamatban lévő beruházások inwestycje współne közös beruházások inwestycje wstrzymane ostatecznie véglegesen leállított beruházások inwestycje za granicą külföldi beruházások inwestycje zagraniczne külföldi beruházások inwestycje zakończone befejezett beruházások inwestycje zdecentralizowane decentralizált beruházások inwestycyjny, -a, -e [związany z inwestycją, inwestycjami (np. plan inwestycyjny, fundusz inwestycyjny)] invesztíciós; beruházási, befektetési inwestytor beruházó inwestytor budowlany építkezési beruházó inwestytura (przyobleczenie, ubranie) [1. w średniowieczu: nadanie lenna wasalowi przez seniora; 2. w średniowieczu: nadawanie stanowisk kościelnych przez monarchę; 3. we Francji i Włoszech: zgoda parlamentu na skład i program powołanego rządu; 4. w Kościołach protestanckich: uroczyste wprowadzenie na urząd nowego duchownego; 5. wyrażenie prawne, oznaczające akt lenności, t. j. nadania władzy nad krajem w lenność danym.] (lat.) investitura; invesztitúra; (tört.) a középkorban a hűbéres beiktatása a hűbérbirtokba v. egyházi javadalomba; (vallás) ünnepélyes beiktatás egyházi méltóságba; beöltöztetés inwigilacja [tajna obserwacja kogoś lub tajny nadzór nad kimś] más tetteinek titkos megfigyelése inwigilacyjny, -a, -e [związany z inwigilacją] megfigyelési inwigilator [obserwator; ktoś tajnie nadzorujący coś], inwigilatorka megfigyelő (ffi/nő) inwigilować [prowadzić systematyczną, dyskretną obserwację (tajny nadzór) osoby lub grupy osób przez np.:policję] megfigyelni inwit [w brydżu: odzywka zachęcająca partnera do licytowania gry premiowanej] invit, indítás, hívás, meghívás inwitacja [daw. zaproszenie, wezwanie] invitáció, invitálás; meghívás (zaproszenie); felhívás, felszólítás inwitować (przestarzale: zapraszać, wzywać) (lat.) invitálni; meghívni; felhívni, felszólítani inwokacja [rozwinięta apostrofa stanowiąca początek utworu literackiego] (lat.) invocatio; invokáció; (irodalom) fohászkodás, segítségülhívás; régebbi költői művekben rendesen a mű elején a múzsák segítségül hívása inwokacyjny, -a, -e invokációs inwolucja [1. wsteczne zmiany w budowie i funkcji tkanek lub narządów; 2. powrót

103 2159 narządu do wielkości naturalnej po chorobie lub fizjologicznym powiększeniu czynnościowym; 3. przekształcenie geometryczne, które wykonane kolejno dwa razy daje w wyniku przekształcenie tożsamościowe] involúció, visszafejlődés, visszatérés a kiindulási ponthoz inwolucja szeregu wyobrażeń képzetek felelevenítése fordított sorrendben; a képzetek felidézése visszafelé inż., inżynier mérnök (mk.) inżynier [technik zajmujący się zdejmowaniem planów, budową maszyn, dróg, mostów, twierdz itp.] mérnök (jestem inżynierem); (leśnik) erdőmérnök inżynier architekt építészmérnök inżynier chemik vegyészmérnök inżynier drogowy útépítő mérnök inżynier dźwiękowy hangmérnök (dyplomowany inżynier dźwiękowy: diplomás hangmérnök) inżynier dźwięku [inżynier wyspecjalizowany w technice nagrywania dźwięku; w niektórych krajach i. dź. jest również realizatorem dźwięku ( reżyseria dźwięku).] hangmérnök (a hangátvitel műszaki irányítója), hangtechnikus inżynier-ekonomista mérnök-közgazda inżynier elektryk elektromérnök, villamosmérnök inżynier górnik; inżynier górniczy bányamérnök inżynier główny a. inżynier starszy főmérnök inżynier kopalniany bányamérnök inżynier mechanik gépészmérnök inżynier metalurg kohómérnök inżynier naczelny főmérnök inżynier projektant tervezőmérnök inżynier rolnik agrármérnök v. agrármérnöknő inżynier spawalnik hegesztőmérnök inżynier włókiennik textilmérnök inżynier wojskowy hadmérnök inżynier lądowo-wodny kultúrmérnök inżynieria [projektowanie i konstruowanie obiektów oraz urządzeń technicznych] mérnökség, mérnöki tudomány inżynieria bioprocesowa [zob. bioinżynieria] biomérnöki tudomány inżynieria chemiczna, procesowa [nauka zajmująca się procesami podstawowymi w przemyśle chemicznym i przetwórczym] vegyészmérnöki tudomány inżynieria genetyczna [technika genetyczna wykorzystywana w biotechnologii oraz w hodowli zwierząt i roślin] genetika inżynieria lądowa [nauka zajmująca się zagadnieniami budowy dróg, kolei, lotnisk, mostów, tuneli] szárazföldi mérnöki tudomány inżynieria materiałowa [nauka i technika zajmująca się własnościami materiałów] anyagtan; anyagok tulajdonságaival foglalkozó mérnöki tudomány inżynieria sanitarna [nauka zajmująca się tworzeniem higienicznych i zdrowotnych warunków pracy i życia ludzi] emberi élet, higiénes és munkaegészségügyi mérnöki tudomány inżynieria społeczna, inżynieria socjalna, socjotechnika [w bezpieczeństwie teleinformatycznym zestaw metod mających na celu uzyskanie niejawnych informacji przez cyberprzestępcę. Hackerzy często wykorzystują niewiedzę bądź łatwowierność użytkowników systemów informatycznych, aby pokonać zabezpieczenia odporne na wszelkie formy ataku. Wyszukują przy tym najsłabszy punkt systemu bezpieczeństwa, którym najczęściej jest człowiek.] pszichológiai manipuláció (social engineering) [amikor egy jogosultsággal rendelkező felhasználó jogosulatlan személy számára bizalmas adatokat ad át, vagy lehetőséget biztosít a rendszerbe történő belépésre a másik személy megtévesztő viselkedése miatt. Akik pszichológiai manipuláció útján akarnak hozzájutni információkhoz, általában az emberi természet két aspektusát igyekeznek kihasználni. Az első: a legtöbb ember segítőkész és igyekszik segíteni azoknak, akik segítséget kérnek. A másik pedig az, hogy az emberek általában konfliktuskerülők.] inżynieria wodna [nauka zajmująca się zagadnieniami budowy portów, kanałów, regulacji rzek] vízmérnöki tudomány inżynierski, -a, -ie [związany z inżynierem lub inżynierią (np. prace inżynierskie, studia inżynierskie)]; inżynieryjny mérnöki inżynierstwo [inżynier z żoną] mérnökség; mérnökék, mérnök és felesége inżynieryjny, -a, -e mérnöki, mérnöklorsque Auguste buvait, la Pologne était ivre [fr., gdy August (III Fryderyk, król pol.) pił, cała Polska była pijana. Fryderyk II Pruski (Les trois sultanes, 3, 3)] (fr) lorsque Auguste buvait, la Pologne était ivre (ha III. Frigyes Ágost lengyel király ivott, egész Lengyelország részeg volt) IP (ang. Internet Protocol - protokół Internetu) [1. protokół komunikacyjny warstwy sieciowej modelu OSI (warstwy internet w modelu TCP/IP). Używany powszechnie w

104 2160 Internecie i sieciach lokalnych. 2. Protokół IP został opracowany dla potrzeb wojskowych sieci WAN, a następnie przyjęty jako protokół warstwy sieci dal Internetu oraz intranetów.] internetprotokoll (angolul Internet Protocol, rövidítve: IP) [1. az internet (és internetalapú) hálózat egyik alapvető szabványa (avagy protokollja). Ezen protokoll segítségével kommunikálnak egymással az internetre kötött csomópontok (számítógépek, hálózati eszközök, webkamerák stb.). A protokoll meghatározza az egymásnak küldhető üzenetek felépítését, sorrendjét stb. 2. a TCP/IP szabványnak az a része, amely az Internet hálózaton az adatcsomagok összeállításáért és továbbításáért felelős; 3. az a protokoll, amelynek segítségével internet gazdagépek (hosts) egymással kommunikálnak; mivel az elküldött adatcsomag útközben meghibásodhat vagy elveszhet, az Internet szabvány az IP használatával egyidejűleg, az arra épülő ellenrőrző protokoll TCP használatát is előírja; ezért beszélünk a mai Internet-szabvány esetében az TCP/IP protokollról; ezen belül a ma használatos IPv4 változatot hamarosan a korszerübb IPv6 fogja leváltani; =>protocol] IP address {noun}; adres IP {m} [IT] [comp.] (ang.) IP-address - 'IP'-cím, azonosítószám [minden hálózatban, amelyben a kommunikáció a TCP/IP-protokoll szerint folyik, a gazdagépek IP-azonosítószámmal rendelkeznek; a mai (32 bites) IPv4 szabvány szerint, ez egy négy, pontokkal elválasztott, 1-3-számjegyű szám 0 és 255 között (pl: ); a jövőbeli IPv6 szabvány 128-bites rendszert használ; mivel a számokról a hálózat részterülete, címterülete (domain) nem felismerhető, létrejött ezenkívül egy betűkkel, szótagokkal jelölt változata is, a DNS -rendszer; a domainnevek szerint megadott címet a DNS-szerver fordítja vissza önműködően számokká] Ipchains [firewall dla systemu operacyjnego Linux. Wykorzystywany był dla systemów z jądrem starszym niż 2.4.X. Aktualnie ipchains praktycznie nie jest używany, gdyż został wyparty przez iptables. Autorem ipchains jak też iptables jest Rusty Russell.] (inf.) Ipchains [tűzfal a LINUX operációs rendszerhez] iperyt [oleista ciecz silnie trująca i parząca] (wojsko) iperit, mustárgáz iperytowy, -a, -e iperitipekakuana [zob. wymiotnica lekarska] (gyógyszerészet) ipekakuána (Cephaelis Ipecacuanha, hánytató gyökér, Brazíliában honos, trópusi örökzöld növény) Ipekakuana prawdziwa (Carapichea ipecacuanha), zwana też wymiotnicą prawdziwą [gatunek wiecznie zielonego półkrzewu należący do rodziny marzanowatych (Rubiaceae). Występuje w stanie dzikim w Ameryce Środkowej (Kostaryka, Nikaragua, Panama) i Ameryce Południowej (wilgotne lasy tropikalne Panamy, Kolumbii i Brazylii)] ipekakuána (Psychotria ipecacuanha, INNnév: ipecacuanha) [brazil növény, tupi nyelven: i-pe-ká-géne, azaz 'útszéli növény, ami beteggé tesz', magyarul: útszéli hánytatógyökér.] IPL (Information Processing Language) [język programowania opracowany w latach przez zespół w składzie: A. Newell, C. Shaw i H. Simon. Język ten przeznaczony był do przetwarzania operacji symbolicznych. Konstruowano w tym języku m.in. programy dowodzące twierdzenia i gry w szachy. Kolejną wersją języka był IPL-II, w którym zrealizowano koncepcje dotyczące tworzenia i przetwarzania struktur listowych. Wiele idei zawartych w językach IPL i IPL-II stanowiło, wraz z teorią funkcji rekurencyjnych, podstawę do opracowania języka Lisp.] IPL

105 2161 Information Processing Language (információfeldolgozó nyelv) Ipola (słow. Ipeľ, węg. Ipoly, niem. Eipel) [rzeka w środkowej Słowacji, lewy dopływ Dunaju] Ipoly (szlovákul Ipeľ) [folyó Szlovákiában és Magyarországon; a Duna egyetlen baloldali mellékfolyója Magyarországon.] Ipomoea jalapa, Convolvulus jalapa, Exogonium purga [roślina pochodząca z Meksyku] - Jalapa(gyökér) (Convolvulus Purga) ipso facto [na mocy samego faktu] (lat.) ipso facto; a tényből kifolyólag, a tényből következően; magából a tényből (következően), a puszta tény folytán ipso iure [z mocy samego prawa; na mocy prawa; z mocy przepisu prawnego] (lat.) ipso jure; a jogból v. törvényből kifolyóan; magából a jogból (kifolyólag), minden további (eljárás) nélkül, magának a jognak erejénél fogva IPv4 (ang. Internet Protocol version 4) [czwarta wersja protokołu komunikacyjnego IP przeznaczonego dla Internetu. Identyfikacja hostó w IPv4 opiera się na adresach IP. Dane przesyłane są w postaci standardowych datagramów. Wykorzystanie IPv4 jest możliwe niezależnie od technologii łączącej urządzenia sieciowe sieć telefoniczna, kablowa, radiowa, itp. IPv4 znajduje się obecnie w powszechnym użyciu. Dostępna jest również nowsza wersja IPv6. Dokładny opis czwartej wersji protokołu IP znajduje się w RFC 791. W modelu TCP/IP protokół IPv4 znajduje się w warstwie sieciowej.] IPv4 (ang. Internet Protocol version 4) IPv6 (ang. Internet Protocol version 6) [protokół komunikacyjny, będący następcą protokołu IPv4, do którego opracowania przyczynił się w głównej mierze problem małej, kończącej się ilości adresów IPv4. Podstawowymi zadaniami nowej wersji protokołu jest zwiększenie przestrzeni dostępnych adresów poprzez zwiększenie długości adresu z 32-bitów do 128-bitów, uproszczenie nagłówka protokołu oraz zapewnienie jego elastyczności poprzez wprowadzenie rozszerzeń a także wprowadzenie wsparcia dla klas usług, autentykacji oraz spójności danych. Protokół jest znany także jako IP Next Generation oraz IPng. Głównymi dokumentami opisującymi protokół są RFC2460 oraz RFC4291.] Ipv6 Internet Protocol version 6 (IPv6) - 'IPv6' -protokoll (Internet Protokoll 6. változat) [1. az internetprotokoll (IP) új verziója, melyet az Internet Protocol version 4 (IPv4) leváltására terveztek. 2. Nemzetközi bevezetés alatt levő új internet protokoll, mely a jelenlegi IPv4-et (32 bites cím) fogja felváltani. Jellemzői: 128 bites IP címek (hexadecimális és ":" az elválasztó), nagyságrenddel gyorsabb átvitel lehetősége, nagyobb adatbiztonság, garantált sávszélesség multimédia alkalmazásokhoz. 3. új, nemzetközi tesztelés alatt álló Internet protokoll, amely a ma már 20 éves IPv4-t hivatott leváltani; főbb jellemzői, hogy úgy nagysebességű hálózatokon (ATM), mint kissebességűeken (mobil- vagy hagyományos analóg-telefon vonalak), egyaránt használható, nagyobb adatbiztonságot nyújt, multimédium kompatibilis és bővebb címzési lehetőségeket biztosít, azaz képes lesz, a mai 32 bites helyett 128 bitesre terjesztett címzési lehetőségével, elméletileg 2*e128 Internet cím megkülönböztetésére; úgy a hardver-ipar (átirányítók), mint a szoftver ipar (pl. Netscape) készül a technologia alakalmazására; kisérleti bevezetését több ország 1999-től tervezi] ipsylon [wym. ipsylon], ypsylon [wym. ipsylon] [nazwa litery greckiej ϒ, υ] y, ipszilon IPX (ang. Internetwork Packet Exchange) [to protokół warstwy sieciowej (trzeciej warstwy modelu OSI) będący częścią stosu IPX/SPX opracowanego przez firmę Novell na potrzeby środowiska sieciowego NetWare. Wzorowany na protokole IDP stosu protokołów XNS firmy Xerox. Zorientowany na bezpołączeniowe przesyłanie danych. Nie posiada mechanizmów kontroli transmisji i nie gwarantuje, że wszystkie pakiety dotrą na miejsce. Bardzo popularny w latach dziewięćdziesiątych, aktualnie wyparty przez protokół IP ze stosu TCP/IP.] IPX (Internetwork Packet exchange) [1. Novell NetWare hálózatokon használatos adattovábbítási protokoll; nem biztosít teljesen megbízható átvitelt, ezért az SPX protokollal egészítik ki; 2. Novell NetWare hálózati protokoll] iracki, -a, -ie [związany z Irakiem] iraki Irad (dziki osioł) [wnuk Kaii syn Henocha] IRÁD (sebes, gyors, menekülő, futó; vadszamár, szamárcsikó) [Hánók (3) fia, Kain unokája (1Móz 4,18).] irade (arab) iráde; a szultán rendelete,قارعلا (arab. Irak, Republika Federalna Iraku Al-Irak; ةيروهمجلا,ةيقارعلا Al-Dżumhurijjat ul-irakijja) [państwo arabskie na Bliskim Wschodzie, leżące nad Zatoką Perską] Irak [(arabul,قارعلا kurd nyelven Êraq) állam Ázsia délnyugati részén. A Közel-Keleten

106 2162 található. Délről Szaúd-Arábia és Kuvait, nyugatról Jordánia, északnyugatról Szíria, északról Törökország, keletről pedig Irán határolja. Az ország rövid tengerpartja a Perzsa-öbölnél található. Fővárosa Bagdad.] Irakijczyk [obywatel Iraku], Irakijka [obywatelka Iraku] iraki (ffi/nő) Iran (pers. اي ران Īrān), pełna nazwa: Islamska اي ران ا المی جمهوری (pers. Republika Iranu Dżomhuri-je Eslâmi-je Iran) [państwo na Bliskim Wschodzie, leżące nad Morzem Kaspijskim, Zatoką Perską i Zatoką Omańską, do 1935 roku w językach europejskich oficjalnie nazywane Persją.] Irán [Irán (perzsául ران (اي egy közel-keleti ország, mely Délnyugat-Ázsiában található. Szomszédai északon Azerbajdzsán, Örményország, Türkmenisztán, keleten Pakisztán és Afganisztán, nyugaton Törökország és Irak. Noha az országot a helyiek már legalább az Akhaimenidaidőszak óta Iránként is ismerik, nyugaton 1935-ig csak Perzsiaként ismerték ben Mohammed Reza Pahlavi sah bejelentette, hogy mindkét megnevezés használható. A Khomeini ajatollah vezette 1979-es forradalmat követően az országot átnevezték ا المی جمهوری) Iráni Iszlám Köztársasággá mellyel Irán államformája teokratikus,(اي ران (iszlám) köztársasággá alakult. Az Irán szó rokonértelmű a szó árja jelentésével: Az árják földje. ] Iranczyk [obywatel Iranu] iráni ffi Iranka [obywatelka Iranu] iráni v. perzsa (nő v. lány) Iranka (Irania gutturalis) [gatunek ptaka z rodziny drozdowatych, jedyny z rodzaju Irania. Występuje na obszarach Azji Mniejszej, Półwyspie Arabskim i w niektórych krajach Bliskiego Wschodu. Wędrowny, przeloty w sierpniu-wrześniu i kwietniu-maju. Sporadycznie zalatuje do Europy, przeważnie w maju.] Fehértorkú fülemüle (Irania gutturalis) iranistyka [1. nauka o językach irańskich, literaturze i kulturze irańskiej; 2. wydział lub kierunek na uniwersytecie obejmujący studia w tym zakresie] (lat.) iranisztika; az iráni népek műveltségével, elsősorban az iráni nyelvekkel és irodalommal, valamint történelemmel foglalkozó tudományág iranistyka w Zakładzie Środkowego Wschodu iranisztika a Közép-Keleti Intézetben iranistyczny, -a, -e iránisztikai iranista [1. specjalista w dziedzinie iranistyki (znawca języków irańskich, kultury, literatury, historii Iranu); 2. uniwersytecki student iranistyki], iranistka iranista; az iráni nyelv és kultúra tudósa Irańczyk [obywatel Iranu] perzsa, iráni (ffi) irański, -a, -ie [związany z Iranem] iráni, perzsa Irbid [miasto w północnej Jordanii, w pobliżu granicy z Syrią, ośrodek administracyjny muhafazy Irbid, położone ok. 29 km na południowy wschód od Jeziora Galilejskiego. Około 168 tys. mieszkańców. Trzecie co do wielkosci miasto kraju. Utożsamiane z biblijnym Bet-Arbel (Dom Arbela), który został ograbiony przez Szalmana (Oz 10:14).] Irbid (az Irbid kormányzóság székhelye) إرب د محاف ظة [Irbid kormányzóság (arabul [Muḥāfaẓat Irbid]) Jordánia tizenkét kormányzóságának egyike. Az ország északnyugati részén fekszik. Északon Szíria (részben az izraeli megszállás alatt álló Golán-fennsík), keleten el-mafrak, délen Dzseras, Adzslún és el-balká kormányzóság, délnyugaton a Palesztina részét képező Ciszjordánia, északnyugaton pedig Izrael határolja.]; (dawn., hist.) BÉT-ARBÉL (leshely háza; törvényszék háza). [Város, melyet Salamon lerombolt, valószínűleg Naftali területén feküdt (Hós 10,14).] IRC (ang. Internet Relay Chat) [to jedna ze starszych usług sieciowych umożliwiająca rozmowę na tematycznych lub towarzyskich kanałach komunikacyjnych, jak również prywatną z inną podłączoną aktualnie osobą.] IRC (Angol mozaikszó az Internet Relay Chat kifejezés kezdőbetűiből) (interneten közvetitett csevegés) - 'IRC'-csevegés levelező 'beszélgetés' [1. egy kliens szerver alapú kommunikációt lehetővé tevő csevegőprotokoll, melynek segítségével emberek tíz- vagy akár százezrei is cseveghetnek egy időben, különböző témákban, illetve csatornákon. 2. népszerű "csevegő" szolgáltatás az Interneten; szabadon létrehozható virtuális "csatornákon", IRC kliensek segítségével két vagy több ember tud álnéven élőben (írásban) beszélgetni egymással egy szerveren keresztül; 3. Az IRC az Internet egy olyan szolgáltatása, amely több felhasználó egymással való egyidejű beszélgetését teszi lehetővé. Ebben a

107 2163 tekintetben hasonlít a konferenciarendszerekhez. A szolgáltatás igénybevételekor -- amit általában az irc parancs kiadásával tehetünk meg -- a felhasználónak lehetősége van arra, hogy úgynevezett csatornákra lépjen be, amelyeken a beszélgetések folynak. Több csatorna létezik, és bármelyik felhasználó létrehozhat ilyen csatornát. Az egész arra hasonlít, amikor a rádiókészüléken a hallgatni kívánt állomást kiválasztjuk. Persze a rádiókészülékbe beszélni bárgyú hiábavalóság lenne -- a technika mai fejlettségét figyelembe véve. A szolgáltatás arra képes, hogy a felhasználó által begépelt üzeneteket az adott csatornán bárki elolvashatja. Az IRC szolgáltatás több paranccsal irányítható. Ezek mindegyike kivétel nélkül a / jellel kezdődik. 4. Népszerű "csevegő" szolgáltatás az Interneten. Szabadon létrehozható virtuális "csatornákon", IRC kliensek segítségével két vagy több ember tud álnéven élőben (írásban) beszélgetni egymással egy szerveren keresztül. 5. több felhasználó egyidejű online "beszélgetését" lehetővé tevő Internet szolgáltatás; 6. "élő" nemzetközi csevegés az Interneten, billentyűzeten és képernyőn keresztül; az ismerkedés korában lévő fiataloknál rendkívül népszerű és ellentétben pl. az amatőr rádiózással, az Internet-csevegést leányok is kedvelik; lebonyolításához specialis szerver- és kliensprog- ram szükséges (azonkívül természetesen egy vagy több csevegőpartner); egyik ismert kliensprogram innen tölthető le: => a csevegés egyik műszakilag fejlettebb változata az ICQ; egy Web-alapú csevegőprogram] ircha [rodzaj zamszu] (fehér) irhabőr; szarvasbőr Ircha (doeskin) [miękka, lekka wełniana tkanina, z krótką, błyszczącą okrywą i pięcioskokowym splotem atłasowym który ukrywa żebrowania. Produkowana z cienkiej przędzy zgrzebnej. Wykorzystywana na męskie garnitury, smokingi, mundury i płaszcze. Nazwa pochodzi od "doeskin", ponieważ ta tkanina jest jak skóra łani.] Doeskin [Puha, könnyű gyapjúszövet, ötugrásos atlaszkötésben, elfekvően bolyhos felülettel. Finom kártoltgyapjú-fonalakból készítik férfiöltönyök, szmokingok, egyenruhák, nehezebb változatban felsőkabátok számára. Elnevezése az őzbőrhöz való hasonlóságára utal ("doeskin" - ejtsd: douszkin - jelentése: őzbőr).] irchowy, -a, -e irha-, irhaszerű IrDA (ang. Infrared Data Association) [grupa (powstała w 1993 r.), skupiająca kilkudziesięciu producentów sprzętu komputerowego. Celem powstania było stworzenie i kontrolowanie międzynarodowych standardów transmisji danych w zakresie podczerwieni. Grupa ta opracowała firmowy system bezprzewodowej transmisji danych cyfrowych z wykorzystaniem promieniowania podczerwonego. Jego elementy przeznaczone są przede wszystkim do tworzenia sieci tymczasowych, w których znajdują się komputery przenośne (laptopy, palmtopy).] IrDA (Infrared Data Association) (Infravörös Adat Társaság) [1. A vezeték nélküli kapcsolatok fejlesztése céljából hozták létre ezt a szabványt. Lényege, hogy az infravörös, vagyis az általunk nem látható tartományban üzemelo fényforrás fényének az intenzitását modulálják az adatoknak megfelelően. Mivel fényről és alacsony teljesítményrol van szó, az adónak és a vevőnek közel kell lennie egymáshoz.legygyakoribb alkalmazási területei: adatcsere asztali PC és noteszgép között, faxküldés noteszgépről mobiltelefonon keresztül, digitális kamerákkal felvett képek PC-re történő továbbítása. 2. Infravörös kapcsolattartást szabályozó szervezet.] Irek, Iruś az Iréneusz beceneve Irena (gr. eirene pokój) [imię żeńskie pochodzenia greckiego. Męską formą tego imienia jest Ireneusz.] Irén, Iréne [görög német finn eredetű női név, jelentése: béke] ireniczny, -a, -e (konsyliacyjny, pojednawczy, pokojowy) irénikus; békéltető; felekezetközi békére törekvő irenika [(greck.), nauka o pokoju; w teologji chrześcijańskiej kierunek, dążący do uzgodnienia różnych wyznań] (gör.) irenika; békehittan [1. a felekezetek egységének kérdéseivel foglalkozó teológiai szaktudomány; 2. A vitázó hittan, a polemika ellentéte, mivel a különböző vallásokban a közös vonásokat, tanokat keresi. Így az irányzat a hitbéli különbségek kiegyenlítését

108 2164 és a különböző felekezetek egyesítését tűzte ki célul. 3. békehittan, ellentéte a vitázó hittannak, polemikának, amennyiben a különböző vallásfelekezetek hitágazataiban a közös tanokat kikeresi, s ezen az alapon a hittani különbségek kiegyenlítésére és a vallásfelekezetek egyesítésére törekszik.] irenizm (z greckiego 'eirene' pokój) [1. w teologii chrześcijańskiej kierunek dążący do zniwelowania różnic między chrześcijanami i przywrócenia jedności drogą wzajemnych ustępstw. W XVI w. w Polsce głoszony przez A. Frycza Modrzewskiego i J. Łaskiego. Obecnie idee irenizmu przejął ekumeniczny ruch. 2. w teologii chrześcijańskiej kierunek dążący do zniwelowania różnic między chrześcijanami i przywrócenia jedności drogą wzajemnych ustępstw doktrynalnych; także postawa otwartości i życzliwości w rozwiązywaniu spornych zagadnień; przeciwny zacietrzewieniom społecznym i wyznaniowym. Zapoczątkował go Erazm z Rotterdamu. W Polsce głoszony w XVI w. przez Andrzeja Frycza Modrzewskiego i Jana Łaskiego. Obecnie rozróżnia się pojęcia irenizmu i ekumenizmu, które bywają mylone. Według Jana Pawła II ekumenizm nie może być ustępstwem z żadnej prawdy, lecz wspólnym jeszcze głębszym jej szukaniem. W literaturze jest określeniem czystości formy; epoka z jaką wiążemy irenizm to renesans.] irénizmus; olyan teológiai irányzat, amely a felekezetek közötti megbékélés célozza Irenka, Irunia Irénke Ireneusz (gr. eirenaios - "spokojny, pokojowy") [imię męskie pochodzenia greckiego. W Polsce pojawia się dopiero od XVIII wieku.] Iréneusz [görög latin eredetű férfinév, jelentése: békés] Ireneusz z Lyonu, łac. Irenaeus, gr. Eirenaios, (ur. ok. 140 w Smyrnie, w Azji Mniejszej, zm. ok. 202 w Lyonie) [biskup Vienne, teolog, apologeta, ojciec Kościoła, męczennik i święty Kościoła katolickiego] Szent Iréneusz (latinul: Irenaeus, görögül: Εἰρηναῖος) [Született Szmirnában (İzmir), feltehetően 115 és 150 között. Elhalálozott 202 vagy 203 február 28-án. Korai kersztény egyház tanító, Lyon (Franciaországban) második püspöke lett.] irga pozioma (Cotoneaster horizontalis) kerti madárbirs (Cotoneaster horizontalis) IRI (ang. Internationalized Resource Identifier) [jest standardem internetowym uwzględniającym internacjonalizację, umożliwiającym łatwą identyfikację zasobów w Internecie] - IRI (ang. Internationalized Resource Identifier) Nemzetköziesített forrásazonosító Irka Irénke Irlandczyk [1. obywatel Irlandii; 2. obywatel Irlandii Północnej], Irlandka ír (ffi/nő) Irlandia, Republika Irlandii (irl. Éire, Poblacht na héireann ang. Ireland, Republic of Ireland). Írország [Írország (angolul Ireland, írül Éire) Európa észak-nyugati részén és harmadik legnagyobb szigetén, az Ír-szigeten található állam. A sziget északi része (hat megye) brit fennhatóság alá tartozik, ezt nevezik Észak-Írországnak. A sziget többi része a tulajdonképpeni Írország.] Irlandia Północna (Ulster) [prowincja, jedna z części składowych Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. Jej stolicą jest Belfast.] Észak-Írország [Nyugat-Európában található tartomány, az Egyesült Királyság része. A tartomány fővárosa, és egyben legnépesebb települése Belfast.] irlandzki, -a, -ie [przymiotnik od: Irlandia, Irlandia Północna] írországi, irlandi-; észak-ír- Irmgarda [Imię pochodzenia germańskiego, powstało jako połączenie wyrazów irmen 'czczony, szanowany; silny, potężny, straszny' oraz gard 'strażnik, obrońca'.] Irmgárda Irmina [imię żeńskie pochodzenia germańskiego. Wywodzi się od zdrobnienia grupy imion rozpoczynających się na irm - od irmen, co oznacza "czczony, szanowany".] Irma [az Irmina nevű germán istenség nevéből származó női név. Rokon nevek: Emma, Imelda.] ironia [drwina, złośliwość lub szyderstwo ukryte w wypowiedzi pozornie aprobującej] (gör.) irónia; rejtett gúny; dicsérő, elismerő szavakba burkolt, keserű gúny; rejtett gúny, látszólagos komolysággal az ellentétét

109 2165 állatani annak, amit gondolunk [az a beszédmód, amikor az ellenkezőjét mondjuk annak, mint amiről meg vagyunk győződve.] ironia losu a sors iróniája ironicznie ironikusan; gúnyosan ironiczność irónia, gúnyosság ironiczny, -a, -e [żartobliwy z nutką złośliwości] (gör.) ironikus, gúnyos, gunyoros; iróniát tartalmazó ironista [osoba drwiąca, ironizująca], ironistka ironikus ironizáló ffi/nő ironizować [mówić o czymś z ironią] (lat.) ironizálni, gúnyolódni irracjonalizm [nazwa obejmująca doktryny idealistyczne, negujące wartość obiektywnego poznania naukowego, któremu przeciwstawiają poznanie pozarozumowe, intuicję, instynkt; przeciwieństwo racjonalizmu] (lat.) irracionalizmus; (filozófia) az észnek az igazság megismeréséhez való jogát tagadó, vele szemben az ösztönök, a vak tudattalan erők, a véletlen elsőbbségét hirdető szélsőségesen szubjektív idealista irányzat irracjonalnie (lat.) irracionálisan; oktalanul, esztelenül irracjonalny, -a, -e [nie racjonalny, nielogiczny, sprzeczny z rozumem, nie dający się wyjaśnić, uzasadnić; mat. niewymierny] (lat.) irracionális, oktalan, esztelen, észellenes, ésszerűtlen; (filozófia) ész feletti; az ész, a gondolkodás számára felfoghatatlan; (matematika) irracionális irradiacja [1. złudzenie optyczne polegające na pozornym powiększeniu rozmiarów jasnych przedmiotów oglądanych na ciemnym tle; 2. przeniesienie się bólu poza granice dotkniętego chorobą narządu lub tkanki] (lat.) irradiáció; optikai tünemény, mely abban áll, hogy a világos tárgyak sötét alapon nagyobbaknak tünnek fel; sötét tárgyak világos alapon kisebbeknek látszanak irradiacja uczuć [przenoszenie stanów emocjonalnych z jednego obiektu na inny podobny lub na jego otoczenie] érzékcsalódás irrealność (lat.) irrealitás; vminek irreális volta, jellege, természete irrealny, -a, -e (nierealny, nierzeczywisty) (lat.) irreális; valószínűtlen; a valóságban nem létező, elképzelt; alaptalan, a való tényeknek meg nem felelő irredenta [1. dążenie do wyzwolenia narodowego; 2. ruch polityczny we Włoszech na przełomie XIX i XX w., dążący do zjednoczenia ziem zamieszkanych przez ludność włoską] (lat.) irredenta; az irredentizmussal kapcsolatos, azon alapuló; megváltatlan, vissza nem szerzett irredentista, irredentysta (lat.) irredentista; az irredentizmus híve Cezare Battisti irredentyzm [irredenta, irredentyzm dążenie do połączenia w jednym państwie ziem o ludności zachowującej mowę i obyczaje kraju macierzystego; (i. włoska) - ruch polit. we Włoszech w XIX w. (zwł. od 1878 r.), walczący o zjednoczenie wszystkich ziem zamieszkanych przez Włochów] (ol.) irredenta, irredentizmus; olyan nacionalista mozgalom, mely a területi igényeket nemzetiségi összetartozás, vagy történeti jog címén kívánja érvényesíteni. Az imperializmus korában az erőszakos terjeszkedés ideológiája. Az irredentizmus elvét az Italia irredenta" mozgalom hirdette, amely az Osztrák- Magyar Monarchia területén élő olaszoknak az olasz állammal való egyesítését kívánta. Az irredentizmus 1920 után, a két világháború között a trianoni békeszerződés következtében jelentős területeket és népességet veszített Magyarországon. A magyar revíziós törekvések egyik vezéreszméje lett. IRT - Incident Response Team - IRT Incident Response Team (Incidens Reagáló Csoport) IRTF (Internet Research Task Force) - (Grupa Robocza ds. Naukowych Internetu) [Zadaniem grupy IRTF jest odkrywanie nowych technologii, które mogą wpłynąć

110 2166 na rozwój Internetu. Technologie potencjalnie wartościowe są przekazywane grupie IETF w celu ich dalszego opracowania.] (szervezet) IRTF (Internet Research Task Force) Kutatás orientált csoport ISRC (ang. International Standard Recording Code) [Międzynarodowy Standard Zapisu Kodu obejmujący możliwość zapisu dodatkowych informacji z każdą ścieżką Audio na płycie. Dodatkowy zapis składa się z: Kodu Kraju (2 litery w ASCII), Kodu Posiadacza Praw Autorskich (3 litery w ASCII), roku nagrania (2 cyfry) oraz z numeru seryjnego płyty (5 cyfr).] ISRC (International Standard Recording Code) nemzetközi rögzítési kódszabvány iryd [pierwiastek chemiczny, srebrzystobiały, bardzo twardy metal szlachetny] (vegytan) iridium; (vegytan) vegyi elem (Ir); vegyi hatásoknak rendkívül ellenálló, igen kemény, ezüstfehér színű a platinával rokon nemesfém irydowy, -a, -e iridium- Iryda [zob. Iris; mit. gr. uskrzydlona posłanka bogów, uosobienie tęczy] Írisz [istennő, és sok helyen jelölik küldöttként, hírnökként, aki (az) Isten (ek) akaratát tolmácsolja az emberek felé. A természet egyik legszebb csodájának, a szivárványnak és a szép megjelenésnek az istennője, a görög mitológiában az olimposzi istenek egyike. Az emberek a szép megoldásért, a lelki tisztaság visszatükröződéséért (különösen a szerelmesek) fordultak Íriszhez. Tágabb értelemben a divatnak (öltözés, megjelenés) is az egyik istennője. Heteroszexuális, pozitív, jóságos istennők egyik gyöngyszeme.] irygacja [1. zabieg leczniczy lub higieniczny polegający na przepłukaniu jamy ciała; 2. sztuczne nawadnianie pól] (lat.) irrigálás, (mezőgazdaság) mesterséges öntözés; (orvosi) irrigáció, kimosás, beöntés (betegnek) irygacyjny, -a, -e [związany z irygacją] öntözési irygator [przyrząd do irygacji leczniczej] (lat.) irrigátor; 1. (orvosi) beöntőkészülék, seblocsoló fecskendő, női hüvelyöblítő; 2. öntözőberendezés irygator do płukania jamy ustnej fogínyzuhany irygować (lat.) irrigálni; öntözni, megöntözni; (orvosi) beönteni, beöntést adni (betegnek), kimosni, kiöblíteni irys [1. cukierek śmietankowy o ciągliwej konsystencji; 2. zob. kosaciec] (gör.) írisz, szivárvány; (bonctan) szivárványhártya; (fényképészet) változtatható nagyságú fényrekesz; (növ.) pompás nőszirom irysować (gör.) irizálni; a szivárvány színeiben játszani; színt játszani irytacja [gniewne podniecenie, zdenerwowanie] (lat.) irritáció, irritálás; ingerlés, izgatás, idegesítés, bosszantás; (orvosi) igen enyhe fokú gyulladás; bántalom irytować (irytuje) [sprawiać, że ktoś odczuwa gniewne podniecenie] (lat.) irritálni; izgatni, idegesíteni, bosszantani, ingerelni, nyugtalanítani, bántani irytować się [wpadać w irytację] izgulni, idegeskedni, felingerülni, bosszankodni, mérgelődni, nyugtalankodni, izgulni, aggódni; haragudni, felháborodni irytowanie izgatás, ingerlés; harag irytowanie się nyugtalankodás, izgulás; haragvás, felháborodás irytowność irritálás iryzacja [1. tęczowe mienienie się cienkich warstw różnych substancji płynnych; 2. zdobienie wyrobów ceramicznych i szkła przez pokrywanie ich substancjami dającymi tęczowy połysk] irizáció; felhőn olykor szivárványszínű elszíneződés iryzować irizálni; szivárványszínekben játszani Is damnum dat, qui iubet dare [Ten wyrządza szkodę, kto rozkazuje ją czynić] (lat.) Is damnum dat, qui iubet dare; az téríti meg a kárt, aki utasítást ad a tevékenységre Is fecit, cui prodest [is fec-it ku-i prodest] [1. łac., prawn. uczynił ten, komu to przyniosło korzyść; 2. ten uczynił, komu przynosi to korzyść. Interes w dokonaniu przestępstwa jest poszlaką w poszukiwaniu sprawcy.] (lat.) Is fecit, cui prodest; az tette, aki hasznot huzott belőle

111 2167 Is potest repudiare, qui et acquirere [ten może odrzucić (spadek), kto może go przyjąć] (lat.) Is potest repudiare, qui et acquirere; az tudja elutasítani (hagyaték), aki el tudja azt fogadni; csak az örökös mondhat le az örökségről Is, qui in ius succedit alterius, eo iure, quo ille uti debebit. (lat.) Is, qui in ius succedit alterius, eo iure, quo ille uti debebit. (Reg. Iur.46.) = Aki másnak jogutódja, elődjének jogaival is élhet. Is, qui tacet, non fatetur, sed nec utique negare videtur. (lat.) Is, qui tacet, non fatetur, sed nec utique negare videtur. (Reg. iuris 44.) = Aki hallgat, sem nem állít, sem nem tagad. ISA (Industry Standard Architecture) [zob. Industry Standard Architecture] - 'ISA' számítógépszabvány (ipari szabvány architektúra) [számítógépek felépítését szabványosító szervezet az USA-ban; célja pl. személyi számítógépek (PC-k) hardver elemei csatlakozási pontjainak szabványosítása későbbi cserélhetőség céljából] Isaszar, Issachar (otrzyma nagrodę, płaca) [dziesiąty syn Jakuba i piąty Lei. Pokolenie Isaszar liczyło przy opszczaniu Egiptu mężów zdolnych do boju, a podczas wkraczania do Kanaanu.] ISSAKÁR (díjjal váltatik meg; ő hozza a fizetséget; megfizetés) [1. Jákób (1) és Lea fia; utódai alkotják az azonos nevű törzset (1Móz 49,14; 5Móz 33,18; Józs 19,17-23). 2. Ajtónálló lévita Dávid idejében, Obed-Edom (3) fia (1Krón 26,5).] ischias [zob. rwa kulszowa] (gör.) isiász; ülőidegzsába, farzsába ischiasowy, -a, -e isiász- ISDN 1 (ang. Integrated Services Digital Network, czyli sieć cyfrowa z integracją usług). [1. Technologia sieci telekomunikacyjnych mająca na celu wykorzystanie infrastruktury PSTN do bezpośredniego udostępnienia usług cyfrowych użytkownikom końcowym (bez pośrednictwa urządzeń analogowych) (ang. end-to-end circuit-switched digital services). Połączenia ISDN zalicza się do grupy połączeń dodzwanianych (komutowanych). ISDN jest znormalizowana w zaleceniach ITU-T oraz standardach ETSI. Normy europejskie zostały wprowadzone do systemu Polskich Norm jako grupa ICS Sieć Cyfrowa z Integracją Usług. 2. Cyfrowa sieć telefoniczna, transmitująca dane w postaci cyfrowej. Umożliwia szybki i wygodny dostęp do Internetu, zapewniając szybkość do 128 kb/s. 3. Oficjalnie zdefiniowany przez CCITT "ograniczony zbiór standardowych interfejsów do cyfrowej sieci komunikacyjnej". Efektem jest sieć dostarczająca swoim użytkownikom usługi w zakresie przesyłania głosu, danych i - w pewnym zakresie - obrazów na podstawie obwodów cyfrowych z okablowaniem poprowadzonym między dwoma punktami. W przypadku dostępu podstawowego (BRI) działanie to ma udostępnić dwa kanały o przepustowości 64 Kbps i jeden kanał 16 Kbps za pośrednictwem cyfrowej linii telefonicznej do użytkowników na całym świecie.] 1. ISDN (Integrált szolgáltatású digitális hálózat) [korszerű, digitális hálózati szabvány, ill. az ezt használó hálózat, amely egyszerre képes például telefonbeszélgetést, számítógépes adatokat, képet stb. továbbítani]; 2. ISDN telefon [1. a 20. sz. végétől használt korszerű digitális telefon. Az ISDN (Integrated Services Digital Network) angol rövidítés, jelentése integrált szolgáltatású digitális hálózat. 2. Angol mozaikszó az Integrated Services Digital Network (Integrált Szolgáltatású Digitális Hálózat) kifejezés kezdőbetűiből. Az ISDN egy 1984-ben definiált nemzetközi szabványt és a mögötte rejlő szolgáltatást jelöli. Ez egy olyan telekommunikációs rendszer, amely adat és hang párhuzamos továbbítását teszi lehetővé digitális módon. A hagyományos analóg telefonvonalakhoz képest nagyobb adatátviteli sebességet és megbízhatóságot jelent. Az ISDN szolgáltatást a meglévő telefonvonalakon keresztül lehet igénybe venni, ha azok digitális vonalak. Manapság minden telefontársaság igyekszik szolgáltatásai közé bevenni az ISDN-t. Amikor látták, hogy ez a rendszer sok pénzt hoz, akkor azt is mondták, hogy az ISDN az I See Dollars Now (dollárhegyek a láthatáron) rövidítése. 3. digitális kommunikációs szabvány hagyományos telefonvonalakra; a hagyományos modemes megoldáshoz képest gyorsabb, 2x64 kbit/s átviteli sebességet biztosít, és a két csatornán párhuzamosan folyhat telefonhang, fax, kép, vagy adattovábbítás; 4. nemzetközi szabvány szerint működő digitális telefonhálózat ellentétben a hagyományos analóg telefonhálózattal amelyen csak modem segítségével lehet digitális in- formációt továbbítani, az ISDN-nél a résztvevők között közvetlen digitális kapcsolat áll fenn, pl. 2 x 64 kbps adatátviteli sebességgel (hang, kép, stb.); az ISDN bevezetése világszerte vontatottan megy végbe: egyrészt, mert időközben modemes kapcsolat is lehetséges

112 kbps sebességgel; másrészt, mert a fejlesztés alatt álló DSL hálózatok az adatátvitel ugrásszerű gyorsulását igérik (1,5...6 Mbps-ig); az ISDN-nek ezért az Internet-korszakában vetélytársai lesznek pl. a DSL- Lite, ADSL, stb.]; integrált szolgáltatású digitális hálózat ISDN (Integrated Services Digital Network) a CCITT által 1984-ben definiált, kép, hang és adat átvitelre egyaránt alkalmas hálózati szabvány, ill. az ennek megfelelő architektúrájú konkrét kommunikációs hálózat. Lényegében a klasszikus telefonhálózat olyan átalakítása, amely egyrészt a hangátvitel digitalizálása révén, másrészt a modern társadalom által igényelt legkülönbözőbb kommunikációs szolgáltatások egyetlen rendszerben történő integrálása útján egy egységes kommunikációs rendszert képez. Hat csatornát definiál: A 4 khz-es analóg telefoncsatorna B 64 kbit/s-os PCM csatorna hang és adatátviteli célokra C 8 vagy 16 kbit/s-os digitális csatorna D 16 vagy 64 kbit/s-os digitális csatorna, az átvivő sávokon kívüli jelzés számára E 64 kbit/s-os digitális csatorna, az átvivő sávon belüli jelzésmód számára H 384, 1536, ill kbit/s-os digitális csatorna Egyelőre csak három kombinációt szabványosít. Ezek a következők: 1. Alapsebesség: 2B + 1D (ISDN2) 2. Primer sebesség: 23B + 1D (U.S és Japán) vagy 30B + 1D (Európa ISDN30) 3. Hibrid: 1A + 1C ISDN 2 Integrated System of Digital Networks ISDN Integrated System of Digital Networks; digitális hálózatok integrált rendszere Isfahan lub Eşfahān (znany z historii także jako Ispahan, staroperski Aspadana, (ناهفصا pers. średnioperski Spahān, [trzecie co do wielkości miasto Iranu, położone ok. 340 km na południe od Teheranu. Stolica prowincji o tej samej nazwie.] Iszfahán [perzsául: ناهفصا Irán harmadik legnagyobb városa, Iszfahán tartomány székhelye.] IS-IS (ang. Intermediate System to Intermediate System) - (system pośredni z systemem pośrednim) [1. protokół trasowania typu stanu łącza (link-state) oparty na otwartych standardach; 2. System IS-IS jest protokołem wykorzystywanym w połączonych systemach otwartych.] (ang., inf.) IS-IS (ang. Intermediate System to Intermediate System) iskać [pot. wybierać coś, zwłaszcza robactwo, z włosów, piór] tetvezni iskać się [pot. iskać samego siebie] tetvészkedni iskierka kis szikra, sziporka (ani iskierki nadziei: egy szikrányi remény sincs); (átv.) (egy) csepp v. cseppnyi v. fikarc v. fikarcnyi szikra iskierka humoru a humor (halvány v. kis) szikrája iskierka mądrości az okosság szikrácskája iskierka nadziei egy szikrányi remény iskierka zapału egy csöpp lelkesedés, (egy) szikrányi lelkesedés, a lelkesedés szikrája iskiernik [przyrząd o dwóch oddzielonych dielektrykiem elektrodach, między którymi przeskakuje iskra] szikráztató Iskiernik N-PE-1 iskiernik pomiarowy [iskiernik do mierzenia wartości szczytowych napięcia prądu elektrycznego] mérő szikráztató iskra [1. rozżarzona cząstka płonącego ciała, oderwana od całości; 2. błysk powstający przy uderzeniu lub pocieraniu o siebie dwóch twardych przedmiotów; 3. wyraz różnych uczuć pojawiających się w czyimś spojrzeniu; 4. coś, co może dać początek nagłemu rozwojowi jakichś wydarzeń; 5. pobłysk czegoś migotliwego; 6. ktoś bardzo ruchliwy i wesoły] szikra iskra boża isteni szikra iskra elektryczna elektromos szikra, villamos szikra iskra prawdy az igazság szikrája iskrochon [urządzenie osadzone na rurze wydechowej ciągnika lub na rurze kominowej lokomotywy przeciwdziałąjące wydobywaniu się iskier na zewnątrz i stwarzaniu zagrożenia pożarowego] szikrafogó iskrowanie komutacyjne kommutációs szikrázás iskrownik [urządzenie do wytwarzania prądu elektrycznego w instalacji zapłonowej spalinowych silników tłokowych] szikragyújtó iskrownikowy, -a, -e szikragyújtóiskrowny, -a, -e szikraiskrowy, -a, -e [związany z iskrą] szikraiskrówka [1. pot. przenośna stacja radiotelegraficzna; 2. pot. depesza radiotelegraficzna] szikratávirat, dróttalan távirat, rádiógramm iskry lecą z komina szikra száll a kéményből iskry miotać szikrát hányni iskry rzucać szikrát vetni, szikrázni

113 2169 iskry sypać szikrát szórni iskrzący, -a, -e szikrázó, csillogó, ragyogó iskrzący dowcipem sziporkázó, sziporkázóan szellemes, szikrázó humorú iskrzący, -a, -e się szikrázó, (átv.) szellemeskedő, sziporkázó iskrzenie szikrázó tűz, szikrázás, sziporkázás, csillogás, tündöklés, ragyogás iskrzenie brylantu a gyémánt csillogása v. tüze iskrzenie gwiazd a csillagok ragyogása iskrzenie się szikrázó tűz, szikrázás, sziporkázás, csillogás, tündöklés, ragyogás iskrzyć [o urządzeniu elektrycznym: sypać iskrami] szikrát hányni v. szórni; szikrázni; tündökölni, ragyogni, csillogni, fényleni iskrzyć się [lśnić migotliwym blaskiem] szikrázni, sziporkázni, tündökölni, ragyogni, csillogni iskrzyć się dowcipami szellemeskedni, sziporkázni iskryk (ásvány) gránátkő islam [wiara w Allaha jako jedynego Boga i Mahometa jako jego proroka; mahometanizm] (arab) izlám (odaadás), iszlám, megigazulás, megnyugvás; (rel.) szó szerinti jelentése: Istennek való feltétlen engedelmesség, odaadás; a mohamedán vallás; a Mohamed által alapított vallás (legfőbb forrása a Korán) Islandczyk [obywatel Islandii], Islandka izlandi (ffi/nő) Islandia, Republika Islandii (Ísland, Lýðveldið Ísland) [państwo położone w Europie Północnej, na wyspie o tej samej nazwie i kilku mniejszych wyspach, m.in. archipelag Vestmannaeyjar w północnej części Oceanu Atlantyckiego. Islandia jest jednym z krajów nordyckich.] Izland, illetve hivatalosan az Izlandi Köztársaság, (izlandiul: Ísland, illetve Lýðveldið Ísland), [egy szigetország az Atlanti-óceán északi részén, Grönland és Skócia között, Feröertől északnyugatra] islandzki, -a, -ie [związany z Islandią] izlandi- Ismael, Izmael (przez Boga wysłuchany) [syn Abrahama i jego służebnej Hagary, Agar. Miał licznych potomków. Żył 137 lat; pojednał się z Izaakiem i obaj razem pogrzebali ojca Abrahama w jaskini Machpela. Miał córkę Machalat, Mahalat, która stała się jedną z żon Ezawa. Symboliczne jej imię znaczy przebaczenie. Ismael był dziadkiem Amaleka, z którego potomkami Izraelici mieli ciągłe wojny. Potomkami Amaleka są dzisiejsi arabscy beduini, którzy uważają się za potomków Egipcjan, ponieważ żona Ismaela (Hagar) była Egipcjanką.] IZMÁEL (Isten meghallgat v. hallja; halld meg Isten) [1. Ábrahám fia, egyiptomi szolgálójától, Hágártól (1Móz 16); körülmetélték (1Móz 17,26); Sára ösztönzésére Ábrahám anyjával együtt elűzte (1Móz 21); az izmáeliták törzsatyja (1Móz 17,20; 25,12-16). 2. Zebádiásnak (7), Jósafát (4) király udvari főemberének atyja (2Krón 19,11). 3. Johanán (10) fia, segített Jójada (4) főpapnak Joás (4) királlyá tételében (2Krón 23,1). 4. Férfi Júda törzséből, Nátánia (1) fia, megölte Gedáliás (1) helytartót (2Kir 25,25; Jer 40,7-16; 41,1-18). 5. Asel (1) fia, Jónatán (2) leszármazottja (1Krón 8,38; 9,44). 6. Pap, aki elbocsátotta idegen feleségét (Ezsd 10,22).] Ismaelita [wyrzutek, banita; człowiek postronny (Rdz 16,11-12): I mówił: «Jesteś brzemienna i urodzisz syna, któremu dasz imię Izmael, bo słyszał Jahwe, gdy byłaś upokorzona. A będzie to człowiek dziki jak onager: będzie on walczył przeciwko wszystkim i wszyscy przeciwko niemu; będzie on utrapieniem swych pobratymców».] (gör.-lat.) izmaelita; az Árpádok korában Dél-Magyarországon, Havasalföldön és Besszarábiában letelepedett mohamedán népcsoportok többnyire kereskedelemmel foglalkozó tagja. Isma ilizm (popularna, choć błędna ich nazwa to siedmiowcy) [ugrupowanie religijne i polityczne w islamie szyickim. Jego początki sięgają VIII wieku; wyodrębnił się podczas konfliktów o władzę po śmierci szóstego imama Dżafara as- Sadika. Dżafar as-sadik na następcę wyznaczył własnego syna, Isma ila, który jednak zmarł jeszcze za życia ojca (ok. 760 roku). Większość szyitów wobec tego uznała za kolejnego imama drugiego syna Dżafara as-sadika - Musę. Za Isma ilem opowiedziały się dwie odrębne grupy isma ilickie. Pierwsza uważała, że Ismai il odziedziczył funkcję imama, więcej nawet - nie umarł wcale i jest mahdim. Grupa ta nie przetrwała zbyt długo. Drugie ugrupowanie opowiedziało się za synem Isma ila - Muhammadem ibn Isma ilem, podzielili się oni w ciągu wieku na pięć podgrup (obecnie istniejące wyznania isma ilickie wywodzą się z jednej z tych podgrup). Wskutek konfliktów o władzę jak również sporów doktrynalnych o osobę mahdiego (mesjasza, którego przyjścia oczekiwali), następowały dalsze podziały w obrębie tego odłamu i powstawały nowe sekty. W X wieku isma ilici stworzyli w Egipcie i Afryce

114 2170 Północnej dynastię kalifów fatymidzkich - pierwszy konkurencyjny dla Abbasydów kalifat szyicki. W XI wieku spośród isma ilitów wyłonili się Druzowie. W XII - XIII wieku znaczne wpływy uzyskał w Iranie ruch nizarytów (asasynów), od których wywodzą się aga khanowie w Indiach. Isma'ilici prawdopodobnie odegrali również ważną rolę w powstaniu Ahl-e hakk i sufizmu. Niegdyś ugrupowanie liczne i bardzo wpływowe. Obecnie jest ich ok mln., głównie w Indiach, Tadżykistanie i USA.] (ang.) Ismāʿīlism (arab: اإل م ع ي ل يون al- ا م ع ي ل ي ن perzsa: Ismāʿīliyyūn; Esmāʿiliyān; Urdu: إ م ع ي لی Ismāʿīlī) Az izmailizmus [a legnagyobb iszlám ezoterikus szekta hitvallása (részletesebben: html); a ranterizmus őse egy szakadár metodista szekta, mai változatában különleges szerepe van a rave zenének és az Ecstasy-fogyasztásnak] ISO (International Organization for Standaridization) - (Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna) [1. Została utworzona w 1946 roku, w Genewie (Szwajcaria), gdzie dotąd znajduje się jej główna siedziba. Jest to podmiot niezależny, wynajęty przez Organizację Narodów Zjednoczonych (ONZ) do określania standardów międzynarodowych. Zakres jej działania obejmuje praktycznie wszystkie dziedziny wiedzy ludzkiej, poza elektryką i elektroniką. Jednym z największych (dla sieci) standardów opracowanych przez ISO jest model referencyjny połączonych systemów otwartych, czyli model OSI (ang. Open Systems Interconnecion Reference Model). ISO jest skrótem pamięciowym pochodzącym od greckiego słowa isos, które jest odpowiednikiem polskiego "równy" lub "standardowy", a nie skrótem od nazwy tej organizacji. 2. skrót angielskiej nazwy Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej, który umieszczony jest przed numerem każdej normy międzynarodowej.] ISO; Nemzetközi Szabványügyi Szervezet (angolul International Organization for Standardization) [1. egy nemzetközi szervezet, amely 1946-ban alakult. Központja Genfben, Svájcban található ban alapított szabványügyi szervezet nemzetközi szabványügyi szervezet, mely több fontos hálózati kommunikációs szabvány (pl. OSI) kidolgozója] ISO [skrót numeru normy międzynarodowej ISO 14001:1996. Norma przedstawia System Zarządzania Środowiskowego, którego przyjęcie oznacza, że produkcja w danej firmie spełnia wymagania ekologiczne.] ISO [a Környezetirányítási rendszerek (KIR) nemzetközileg elismert szabványa] ISO lub bardziej formalnie ISO/IEC , również znane jako Latin-2, [bądź "środkowo " i "wschodnioeuropejskie", jest drugą częścią standardu kodowania znaków zdefiniowanego przez organizację ISO. Składa się ze 191 znaków łacińskiego pisma, z czego każdy jest zapisywany przy pomocy ośmiu bitów. Na jego podstawie została utworzona Polska Norma (PN- 93/T-42118) opisująca kodowanie polskich znaków diakrytycznych w kodach 8 bitowych.] ISO ('Latin-2' character set) - 'ISO ' (2-es latin) ábécé [1. Az ISO (hivatalosan ISO/IEC , röviden és nem hivatalosan Latin-2) az ISO/IEC 8859-es karakterkódolási szabvány második része. Az ISO által kettes számú latin ábécének nevezett 191 karakter mindegyikének egybájtos (nyolcbites) kódját adja meg. A 191 karakter között minden magyar ékezetes betű megtalálható (a sok más készletből hiányzó ő és ű is). Az ISO_8859-2:1987 (mime rövidítéséből ismertebb nevén ISO (az ISO után kötőjellel)) az IANAnak erre a szabványra épülő karakterkészletének neve, melyben a C0 (0x00-0x1F) és a C1 (0x80-0x9F) rész az ISO/IEC 6429-ben meghatározott vezérlőkódokat tartalmazza. Az ISO/IEC 6429-ben és 2022-ben megadott escape szekvenciákat nem használja. További ismert nevei: ISO_8859-2, latin2, l2 és csisolatin2. 2. a 7 bites ASCII szabvány 8 bites kiegészítése, mely a közép-európai nyelvekben (köztük a magyarban) előforduló ékezetes és egyéb speciális betűket is tartalmazza; hétköznapi nevén "Latin-2 kódtábla"; 3. szabványosított (8 bitet igénylő) betűkészlet, amely alkalmas magyar szövegek helyes meg- jelenítésére (Central European character set), ellentétben a (7- bites) US-ASCII betű- készlettel] ISO 9001 [skrót numeru normy międzynarodowej ISO 9001:1994, przyjętej bez zmian w Unii Europejskiej (EN 29001) oraz Polsce (PN-ISO 9001). Norma przedstawia model zarządzania firmą dla zapewnienia dobrej jakości jej działania. Tytuł normy: Systemy jakości Model zapewnienia jakości w projektowaniu, pracach rozwojowych, produkcji, instalowaniu i serwisie.] - MSZ

115 2171 EN ISO 9001:2009 [minőségirányítási rendszer szabványa ] ISO 9002 [skrót numeru normy międzynarodowej ISO 9002:1994, przyjętej bez zmian w Unii Europejskiej (EN 29002) oraz Polsce (PN-ISO 9002). Norma przedstawia model zarządzania firmą dla zapewnienia dobrej jakości jej działania. Tytuł normy: Systemy jakości Model zapewnienia jakości w produkcji, instalowaniu i serwisie.] ISO 9002 szabvány ISO 9706 [skrót numeru normy międzynarodowej ISO 9706:1994 określającej wymagania, jakie musi spełnić wyrób papierowy, aby mógł zostać uznany za trwały przy przechowywaniu w określonych warunkach. Tytuł normy: Informacja i dokumentacja. Papier na dokumenty. Wymagania dla osiągnięcia trwałości.] - ISO 9706 (időállóságra, archiválásra vonatkozó szabvány) [9706-es szabvány rögzíti a legtartósabb papírokkal szembeni követelményeket] ISO-9660, Standard ISO 9660 [standard, który definiuje system plików przeznaczony do płyt CD. Jest to standard obsługiwany przez różne systemy operacyjne z rodziny Unix (np. Linux), a także Mac OS, MS Windows, DOS i inne. Stworzony został przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną (ISO). Nazywany także CDFS (Compact Disc File System - system plików CD) lub ISOFS (system plików ISO). System plików ISO 9660 jest używany również w nośnikach DVD. W standardzie ISO 9660 nie można zapisywać plików większych niż 2 GB, co jest poważną wadą tego systemu plików. Wady tej pozbawiony jest system plików UDF, będący rozszerzeniem standardu ISO Rozszerzeniem standardu ISO 9660, umożliwiającym stosowanie długich nazw plików oraz zapisywania m.in. praw dostępu do nich, jest Rock Ridge] ISO [1. A CD-k file rendszerére vonatkozó szabvány, melyet 1984-ben az ISO hozott létre. Azóta sikeressé és több platformon elfogadottá, általánossá vált. Elterjedtségét többek között annak a megszorításnak köszönheti, hogy korlátozzák a file-nevek hosszát és a bennük használható karaktereket. (csak az angol ábécé nagy betűi, számok, valamint néhány különleges karakter használható a file-nevek megadásakor) A file-ok neve 8.3-as fomátumú lehet, a könyvtárnevek maximum 8 karakter hosszúak lehetnek, s a könyvtárszerkezet mélysége nem haladhatja meg a 7 alkönyvtárat. Így érhető el, hogy a Windows 98/2000/NT4 operációs rendszerek alatt olvasható lemezek tökéletesen olvashatóak például DOS-ok és Unixok alatt is. Fontos figyelni arra, hogy csak ISO karaktereket használjunk, különben elofordulhat, hogy a felírt file-okat, könyvtárakat nem lehet megnyitni. 2. A CDk fájl rendszerére vonatkozó több platformon elfogadott szabvány, melyet 1984-ben az ISO hozott létre. Korlátozzák a fájlnevek hosszát és a bennük használható karaktereket. (Csak az angol ábécé nagy betűi, számok, valamint néhány különleges karakter használhatók a fájlnevek megadásakor.) A fájlok neve 8.3-as formátumú lehet, a könyvtárnevek maximum 8 karakter hosszúak lehetnek, s a könyvtárszerkezet mélysége nem haladhatja meg a 7 alkönyvtárat. Így érhető el, hogy a Windows 98/2000/NT4/XP operációs rendszerek alatt olvasható lemezek tökéletesen olvashatóak például DOS-ok és Unixok alatt is.] ISO-Latin-1 (ISO ) ISO Latin-1 [Az ISO Latin-1 az ISO által szabványosított számítógépes karakterkészletek egyike. A számítástechnikában használt karakterkészletek egyik őse az ASCII, amely csak az angol ábécé jelkészletét tartalmazza. Mivel a számítógépek nem csak angol nyelvű dokumentumokkal dolgoznak, ezért szükségessé vált az ékezetes karakterek beépítése a kódolt jelkészletbe. Így született meg az ASCII kiterjesztésével az ISO Latin-1 jelkészlet, amelyben már szerepelnek ékezetes karakterek is. A magyar nyelv ékezetes betűit sajnos ez sem tartalmazza teljes mértékben, mert a hosszú ö és ü betűk helyes alakja helyett kalapos vagy hullámos karaktereket ad. Így tehát kellett definiálni még egy karakterkészletet, amely az ISO Latin-2 nevet kapta. Ebben már a helyes magyar ékezetek szerepelnek. A sok karakterkészlet kiváltására találták ki a Unicode jelkészletet, amely a gondokat úgy oldja meg, hogy 16 biten ábrázolja a karaktereket.] ISO Latin 2 (il2) ISO-Latin-2 [Az ISO Latin-2 az ISO által szabványosított számítógépes karakterkészletek egyike. Az ASCII-vel és az ISO Latin-1 karakterkészlettel ellentétben tartalmazza a helyes magyar ékezetes betűket is.] ISOC (Internet SOCiety) [zob. Internet Society] - ISOC (Internet SOCiety) - 'ISOC', (Internet Társaság) [a nemzetközi internetszabványosítást felvál- laló társaság; az ISOC a szakmai egyeztetést a W3C valamint a IETF alcsoportoknak delegálja; ugyancsak vállalják a fejlődő országok helyi

116 2172 rendszergazdáinak képzését; a társaságnak bárki tagja lehet évi 35.- dollár fejében, de a szakemberek gyakorlatban a helyi csoportokon keresztül tagok; Magyarország a Magyar Internet Társaság-on keresztül tag] ISP (Internet Service Provider) ISP (Internet Service Provider) - Internet szolgáltató, ellátó [Web-kapcsolatot és más -Internethasználattal összefüggő- szolgáltatást ellátó intézmény (cég, stb.); egyedi azonosítószámmal (IP-address) rendelkező, az Internetre csatlakoztatott számítógép, amelyen keresztül egy szolgáltató Internethozzáférést biztosít ilyen számmal nem rendelkezők részére] ISPA (ang. Instrument for Structural Policies for Pre-Accesion) [Instrument Przedakcesyjnej Polityki Strukturalnej - jeden z trzech instrumentów finansowych Unii Europejskiej (obok PHARE, SAPARD) przeznaczony dla państw kandydujących do akcesji. Ma na celu ujednolicenie poziomu infrastruktury technicznej w zakresie transportu i ochrony środowiska. Działa podobnie do unijnego Funduszu Spójności, pokrywa do 75% kosztów inwestycji.] ISPA; Instrument for Structural Policies for Pre- Accession [a Strukturális Politikák Csatlakozás Előtti Eszköze ben a tíz közép- és kelet-európai tagjelölt ország támogatására létrehozott, 2000-től működő társfinanszírozási eszköz.] istm (przesmyk, międzymorze) (gör.) isztmosz; földszoros, a tengerbe nyúló keskeny földnyelv istnieć (istnieje) [mieć miejsce w rzeczywistości] létezni, fennállni, meglenni (megvan), élni istnieć tylko z nazwy csak névlegesen létezik istniejący, -a, -e meglevő, fennálló, létező, levő istniejące prawa a fennálló v. érvényes jogszabályok istnienie [to, co istnieje, podmiot bycia] létezés, fennállás, lét istnienie Boga (łac. esse Dei) Isten léte (lat. esse Dei) [magát Istent tekintve az isteni lényegtől elválaszthatatlan, szükségszerű tény, részünkről Isten megismerésének abszolút kiindulópontja és elsődleges tárgya. - Isten kinyilatkoztatott neve, az Én vagyok, aki vagyok! (Kiv 3,14) Isten létének abszolút voltára mutat.] istny, -a, -e [przymiotnik podkreślający, że rzecz lub osoba, o których mowa, w pełni zasługują na nazwanie rzeczownikiem, który określają] valódi, igazi, valóságos; (közbeszéd) kész, tiszta istne glupstwo tiszta ostobaság, kész bolondság, sült butaság istna wieża Babel valóságos Bábel tornya; valóságos bábeli zűrzavar istny diabeł valóságos v. megtestesült ördög!, maga az ördög! istny wariat sült v. kész bolond, tiszta v. tisztára hülye istota [1. osoba, stworzenie; 2. to, co jest w czymś zasadnicze; 3. osobowość, charakter] lény, teremtés, teremtmény; (treść) lényeg, való istota biała [część mózgu i rdzenia kręgowego złożona z włókien nerwowych i komórek glejowych] (med) fehérállomány istota korowa kéregállomány istota, którymi straszy się dzieci mumus, bubus istota ludzka emberi lény istota mitologiczna a. mityczna mitológiai v. mítikus lény istota ożywiona élőlény istota podkorowa (bonc) agykéreg alatti állomány istota rozumna [istota mająca zdolność myślenia] értelmes lény, gondolkodó lény, észlény istota rzeczy a doldok lényege istota rzeczy jest w tym a doldok lényege abban van istota rzeczy polega na tym a doldok lényege abban áll istota szara [substancja tworząca korę mózgową i korę móżdżku oraz wewnętrzną część rdzenia] (med) szürkeállomány istota złego a rossz lényege istota żyjąca élőlény istotka női teremtés, női lény mała istotka istotnie valóban, igazán, csakugyan, tényleg istotność valódiság, lényegiség, feltétlen v. elengedhetetlen szükségesség istotny, -a, -e [1. taki, który jest istotą czegoś; jest charakterystyczny, specyficzny, ważny; 2. taki, który jest prawdziwy, rzeczywisty] lényeges, fontos; valóságos, igazi, tényleges; való, igaz

117 2173 istotny dowód lényeges bizonyíték istotna różnica lényeges különbség istotna prawda! ez a való v. tiszta igazság!, ez a színigazság! istotny sens (czego) (vminek) a valóságos értelme, (vminek a) lényege Iszbaal * Izboset ISBÓSET (szégyen férfia) [Saul (1) fia; hét évig uralkodott; azután Dávid hívei megölték (2Sám 2,8-10; 4,5-12). Eredetileg "Esbaál"-nak hívták (lásd: ott is) (1Krón 8,33; 9,39).] iście [naprawdę, niewątpliwie] bizonyosan, bizonnyal, igazán, valóban iście węgierska gościnność igazi magyar v. magyaros vendégszeretet iściec, istciec [O wyrazie tym powiada Czacki, iż w dawnym polskim prawniczym języku znaczy dłużnika] (hist., daw.) adós iść (idę, idziesz, idzie; szedłem, szłam; będę szedł, będę szła) [1. posuwać się, stawiając kroki; 2. udawać się gdzieś, aby wykonać jakąś czynność; 3. kierować się czymś w postępowaniu; 4. toczyć się w czasie; 5. o środkach lokomocji: jechać, płynąć, lecieć; 6. o przedmiotach, towarach, listach itp.: być wiezionym, przesyłanym, transportowanym; 7. o cieczach: płynąć, wydzielać się; 8. o zjawiskach atmosferycznych, zjawiskach przyrody: nadchodzić, nadciągać; 9. o słońcu, chmurach itp.: posuwać się; 10. o zapachach, świetle, dźwiękach itp.: wydobywać się, wydzielać się, rozchodzić się; 11. o maszynach, mechanizmach: funkcjonować; 12. przebiegać w jakiś sposób; 13. być przeznaczonym, użytym na coś, mieć zastosowanie w czymś; 14. zmieniać położenie; 15. mieć określony kierunek, ciągnąć się; 16. występować w jakiejś kolejności czasowej lub przestrzennej; 17. o przedstawieniu teatralnym, muzyce, artykule prasowym itp.: być wystawianym, nadawanym, publikowanym; 18. zbliżać się w czasie; 19. o wojsku: atakować] menni (folyamatos egyirányba, gyalog) (idą: mennek, idę: megyek, idź: menj, idźcie: menjetek) [idzie jak po maśle v. idzie jak z płatka: megy, mint a karikacsapás; idź precz! takarodj!]; jönni; haladni, előbbre jutni, gyalogolni; vmely irányt követni, vmely irányba haladni, vmi felé tartani; vonulni, úton lenni; vmely céllal v. célzattal v. vmi végett menni, vmiért menni v. indulni; indulni, menni, utazni, járni; (átv.) indulni, menni, haladni; indulni, menni; vhogyan megy vkinek; vhogy van vki; (műszaki) járni, működni, üzemben lenni; (idő) múlni, lépni, belépni; közeledni, jönni; folyni, öszefutni; lemenni, felmenni (w górę); vezetni, vinni; vminek megy, vmilyen pályára lépni; kelni, menni; vmiről szó van, vmi kockán forog idę megyek (iść) idę do domu hazamegyek idę do hipoteki megyek a telekkönyvbe idę, jak na ścięcie (úgy) megyek, akárcsak a vágóhídra v. a vesztőhelyre idę na zajęcia uczyć się języka polskiego foglalkozásra megyek a lengyel nyelvet tanulni idę o zakład z tobą fogadok veled idę prosto nie ma, idę w prawo nie ma, idę w lewo też nie ma! egyenesen megyek, nincs jobbra megyek, nincs balra megyek, szintén nincs! idę tymczasem na spacer eközben sétálni megyek idę waszmością megyek kegyeddel idzie fala mrozów fagyhullám jön idzie fala upałów hőhullám jön idzie jak płatka (közm) úgy megy, mint a karikacsapás idzie jak po grudzie döcög, döcögve v. nehezen (megy, mintha göröngyös úton járna) idzie jak po lodzie [megy mint a jég után] megy mint a karikacsapás idzie jak po maśle [megy mint a vaj után; meg mint a vajon] megy, mint a karikacsapás idzie jak z płatka (úgy) megy, mint a karikacsapás idzie komu na zdrowie jót tez v. használ az egészségének idzie kra zajlik a jég idzie ku jesieni kezdődik az ősz, őszre jár idzie ku lepszemu javulni, jobbra fordul, vkinek a sorsa halad, fejlődik idzie ku latu közeleg a nyár idzie mi po maśle simán megy nekem idzie mi jak z płatka (úgy) megy, mint a karikacsapás idzie mi kiepsko rosszul megy a sorom "idzie mi teraz jak z płatka" úgy megy most nekem, mint a karikacsapás idzie mu szesnasty rok tizenhatodik életévébe lép idzie o honor a becsületről van szó; a becsület foog kockán idzie o życie az életéről van szó, az élet forog kockán idzie pan (pani) w złym kierunku, musi pan (pani) zawrócić rossz irányba megy, vissza kell fordulnia idzie po maleńku lassan, lassacskán megy idzie pod górę hegynek menni

118 2174 idzie tu o mój honor itt a becsületemről van szó idzie wiosna tavaszodik, közeleg a tavasz idzie z tobą veled megy? idzie zima közeledik a tél idziemy coś zjeść megyünk enni valamit idziesz czy nie? mész, vagy nem? idziesz? pewnie że idę elmégy? persze, hogy elmegyek idź! menj (iść), eredj! idź czym prędzej menj minél gyorsabban idź do diabła! menj a fenébe!, vigyen el az ördög! idź do jasnej cholery! menj a fészkes fenébe! idź do kaduk! menj a fenébe v. pokolba! idź do kata! menj a fenébe!, menj a pokolba! idź do licha! menj a fenébe!, menj az ördögbe! idź i obwieś się! (közb.) menj és akaszd fel magad! idź i zobacz eredj és nézd meg idź lepiej sam menj inkább egyedül (magad) idź, otwórz drzwi! menj, nyiss ajtót! idź powoli, zajdziesz dalej lassan járj, tovább érsz! idź precz! takarodj!, hord el magad! idź sobie! menj!, menj csak!, menj az utadra!, mehetsz az utcára!, eriggy! eredj! takarodj! idź tylko naprzód, już ja cię dogonię csak menj előre, majd utolérlek idź w cholerę! menj a fenébe v. francba! idź w diabły! menj a fenébe v. francba! idź z Bogiem menj Isten nevében; menj Isten hírével idźcie menjetek idźcie już, ja was nadgonię menjetek már, majd utólérlek benneteket idźmy wolniej! menjünk lassabban! idźże precz, sukisyn! takarodj, gazember! iść bez określonego celu meghatározott cél nélkül menni; céltalanul bolyongani, ténferegni iść chybcikiem sietni iść dalej tovább menni, folytatni iść do ataku támadni, támadásra v. rohamta indulni iść do babci na śniadanie (szó szerint: elment az öreganyóhoz reggelizni) meghalt iść do cywila leszerelni iść do domu hazamenni (hazamegy) iść do fryzjera fodrászhoz menni iść do kąpieli fürdőbe menni iść do kawiarenki kávéházba menni iść do łóżka lefeküdni (lefekszik), ágyba menni iść do łóżeczka ágyacskába menni, lefeküdni iść do miary próbára menni (szabóhoz) iść do miasta megy a városba iść na miejsce a helyére megy iść do obowiązku szolgálni menni iść do pokojów, iść na pokoje (átv.) házakat látogatni, házakhoz eljárni iść do pracy munkába menni iść do sąsiedztwa a szomszédba menni iść do sklepu üzletbe menni iść do szkoły iskolába menni iść do szturmu (wojsko) rohamra indulni iść do tablicy (w szkole) kimenni a táblához iść do wojska katonának menni, katonai pályára lépni; bevonulni iść dokąd oczy, zaprowadzą orra után megy; megy, amerre a szeme lát iść, gdzie oczy poniosą az orra után megy iść gęsiego libasorban menni iść kaku kakálni menni iść kolejką sorban v. libasorban, egymásután menni iść komu na rękę segítségére lenni; segítségére sietni vkinek; kezére járni v. játszani; kezére dolgozni vkinek; kedvében járni, kedves vkinek iść krok w krok lépésről-lépésre haladni iść ku czemu vmi felé haladni, menni iść ławą zárt rendben vonulni; (átv.) csapáson, vágásban menni, ösvényen haladni iść na bagnety (wojsko) szuronyrohamra indulni v. menni iść na bój (wojsko) csatába, verekedni menni iść na czyje utrzymanie eltartásra menni vkihez; teljes ellátással lakni vkinél iść na dół lemenni; csökkenni (ár); alacsonyodni, süllyedni, hanyatlani, esni iść na drugie piętro felmenni a második emeletre iść na emeryturę nyugdíjba vonulni iść na front a frontra menni iść na górę felmenni iść na grzyby gombaszedésre, gombászni menni iść na komendę a parancsnokságra menni iść na koncert koncertre menni iść na księdza papi pályára lépni iść na lep pochlebstw a hízelgés csapdájába esni, elbódítja v. megszédíti a hízelgés iść na marne tönkremenni, veszendőbe menni iść na medycynę orvosnak menni, orvosi pályára lépni iść na miasta megy a városba (pl. vásárolni) iść na pałcach lágyujjhegyen menni v. járni iść na pewną śmierć a biztos halálba menni iść na piechotę gyalogolni; gyalog járni

119 2175 iść na plażę strandra menni iść na pocztę postára menni iść na podryw leszólítani, felcsípni vkit iść na przechadzkę sétára menni; sétálni indulni iść na przełaj keresztülmenni iść na przepustkę kimenőre menni iść na przeszpiegi kutatóútra v. felderítőútra indulni iść na przyczepkę csatlakozni vkihez; azn ötödik kerék szerepét vállalni iść na rynek piacra menni iść na spacer sétálni menni iść na spoczynek pihenni v. nyugovóra térni iść na stracenie vesztébe megy v. rohan; vesztőhelyre menni iść na śmierć halálba menni iść na targowisko piacra menni iść na udry civakodni, veszekedni; birokra kelni, összeverekedni iść na udry za kim hajbakapni, civakodásba, veszekedésbe kezdeni v. birokra kelni vkivel iść na urlop szabadságra menni iść na ustępstwa engedményeket tenni, engedni iść urlop wychowawczy gyesre menni iść na wojnę háborúba menni v. indulni iść na wabia (átv.) lépre menni; bekapja a horgot iść na wesele lakodalomba menni iść na wycieczkę kirándulni iść na wygnanie száműzetésbe v. számkivetésbe menni iść na wyrobek napszámba menni iść na zakupy bevásárlásra indulni, vásárolni menni iść na zebranie gyűlésre menni iść na zwiady felderítésre megy iść na żebry koldulni megy iść najkrótszą drogą a legrövidebb úton menni iść naprzód előremenni iść naprzód zgodnie z duchem czasu a. epoki halad a korral iść naprzeciw słońcu a nappal szemben v. szemközt menni iść noga za nogą lépésről-lépésre menni v. haladni iść o kiju bottal járni iść o zakład fogadni, fogadást kötni iść ostrym krokiem határozottan lépkedni; gyorsan v. szaporán menni iść parami párban menni, páronként v. párosával v. kettesével menni iść piechotą gyalogolni, gyalog menni v. járni iść pieszo gyalogolni, gyalog menni iść po (kogo/co) (vkiért/vmiért) menni iść po linii czyichś prognień vkinek a kívánsága szerint cselekedni v. járni el iść po asfalcie aszfalton járni; az aszfaltot koptatni v. róni; aszfaltfesték iść po bilety jegyekért menni iść po omacku botorkálni, tapogatózni iść po rozum do głowy (átv.) kiutat v. megoldást keresni iść po schodach lépcsőn menni iść po stopniach lépcsőn menni iść po trupach mindenkit eltaposva, mindenkin átgázolva halad előre iść pod górę felmenni, felkapaszkodni, hegynek menni iść pod młotek kalapács alá kerülni (árverésnél) iść pod wiatr szél ellen haladni v. menni iść polami, iść przez pola a földeken járni iść precz elmenni, eltakarodni [musisz teraz iść precz: most el kell menned] iść proceją körmenetben haladni, körmenettel menni iść prosto do domu egyenesen hazamegy iść przed kim vki előtt menni iść przed siebie egymás előtt menni, egymást előzve haladni iść przed sobie egyenesen, semerre sem nézve menni iść przez (kogo/co) átmenni, áthaladni (vmin) iść przodem elől járni, vezetni iść rakiem rákmódra haladni; hátrálni, meghátrálni iść razem együtt menni iść równym krokiem egyenletes léptekkel menni v. haladni iść rządem sorban menni iść skrótem a rövidebb úton haladni iść spacerkiem lassan v. sétálva menni iść spać aludni menni, nyugovóra térni, lefeküdni (aludni) iść spać z kurami a tyúkokkal feküdni; korán lefeküdni iść swoją drogą a maga útját járja iść szybkim krokiem sietni, gyors léptekkel haladni iść śladem nyomon menni; (nyomon) követni iść środkiem jedzni a kocsiút közepén menni v. haladni iść uczciwą drogą tiszteséges v. becsületes úton járni iść ulicą megy az utcán iść utartym szkaliem járt utakon haladni iść w (czyj) ślad; iść w (czyje) ślady (vmi/vki) nyomán járni, nyomdokain haladni; (vkit/vmit) követni

120 2176 iść w czyje ślady vkinek a nyomdokain haladni iść w dal messze v. messzire menni iść w delegacji do kogo kiküldetésben járni iść w gości vendégségbe menni iść w górę fellendülni, felmenni iść w górę rzeki a folyó mentén felfelé haladni, felfelé menni a folyón iść w karawanie karavánban menni iść w kierunku północnym északi irányban menni; észak felé tartani iść w las az erdőbe menni iść w masy tömegek közé menni iść w niepamięć feledésbe merülni v. menni iść w ordynku sorban egymásután menetelni iść w paszczę lwa vesztébe rohan iść w pochodzenie dookoła szkoły ballagni iść w pole kimenni a földre, szántóföldre v. mezőre; hadba vonulni iść w równi z czym párosával, együtt menni iść w szeregu po dwóch kettesével, kettős rendben menni v. haladni iść w ślady (kogo) (vki) nyomába lépni iść w świat világgá menni iść w tanieć táncra kelni v. perdülni iść w zawody versenyezni; versenyre menni v. kelni iść wolno lassan megy iść wolnym krokiem (lassan) lépkedni, lassú lépésben menni v. haladni; lassú léptekben haladni iść wspak ellenkező irányban menni v. haladni iść wstecz hátrálni iść z karawaną karavánnal menni iść z kim na kułaki ökölre menni vkivel iść z kim na noże (átv.) késhegyre menni vkivel iść z kim na udry hajbakapni, veszekedni iść z kim na wyprzódki versenyre kelni vkivel iść z kim o lepsze vetélkedni, versenyezni vkivel iść z kim ręka w rękę vkivel a kéz a kézben menni, vkivel kézenfogva menni; egyetértésben lenni vkivel iść z kim w zapasy birokra kelni vkivel iść z kimś pod pachę karonfogva menni vkivel iść z powrotem visszamenni iść z prądem úszni az árral iść z torbami elszegényedni, koldúsbotra jutni iść z wizytą látogatóba menni iść z wizytą látogatóba menni iść za + E. (vki,vmi után) menni, (vmit/vkit) követni iść za (czyim) przykładem (vki) példáját követni; követni vkinek a példáját iść za czyją radą vkinek a tanácsa szerint járni járni; vki tanácsát követni iść za głosem powołania hajlamát követi iść za głosem serca a szív szavára, hangjára hallgat; szíve szavát követi iść za instykiem ösztönösen eljárni v. cselekedni iść za kim krok w krok lépésről lépésre menni vki után; nyomon követni vkit iść za kim w tropy nyomon követni vkit; vkinek a nyomába járni iść za krokiem lépésről lépésre haladni iść za mąż férjez menni iść za pogrzebem a menettel v. gyászmenettel v. menetben menni v. haladni iść za popędem natury a természet szavára hallgatni; a természet ösztöne után menni iść za popędem serca szíve sugallatát követi iść za przykładem mistrza a mester példáját követni iść za sprawunkami bevásárolni iść za stodołę (közb.) (elmegy a pajta mögé) félremenni, árnyékszékre menni iść za śladem nyomában haladni v. mennyi iść za tropem nyomon követni Italia [1. nazwa określająca południowe (później także północne) tereny Półwyspu Apenińskiego w okresie starożytnym; 2. Włochy (określenie używane jako ozdobnik stylistyczny lub dla uniknięcia powtórzeń)] (lat., ol.) Itália, Olaszország Italus mondabeli király nevéből Italia, Włochy [stamtąd Akwila i Pryscylla zostali wysiedleni bo byli Żydami z pochodzenia (a jednak pozostali gorliwymi chrześcijaninami).] ITÁLIA [Ország az Alpok és Messina közt; fővárosa Róma (ApCsel 10,1; 18,2; 27,1; Zsid 13,24).] Italianizm [słowo zapożyczone z języka włoskiego i wprowadzone na grunt słownictwa polskiego] olaszosság; tősgyökeres olasz nyelvi jellegzetesség; olaszos szóhasználat v. fordulat más nyelvben italo disco [wym. italo disko] [styl w tanecznej muzyce popularnej] népszerű tánczenei stílus Italska Kohorta * Włoska rota itáliai cohors (lat., többesszám cohortes) [a rómaiaknál

121 2177 eredetileg az egyes itáliai szövetséges államok által kiállítandó segélycsapatnak a neve; 10 ily C. képezett egy ala-t (szárny); ezeket a C.-kat saját tisztjeik vezényelték s csakis az ala parancsnoksága volt rómaiakból összeállítva. Maga a római légi 30, két-két száazdból álló manipulusra volt tagozva s csak Marius (107. Kr. e.) egyesített 3-3 manipulust egy harcászati egységgé, amelyet C.-nak neveztek. Minthogy a C. 6 századból (centuria) állott, tehát a C.-ban 600 harcosnak kellett volna lenni, de ily erejü C.- ok csak Marius alatt voltak; már Caesar légiói többnyire csak 3000 főből alkottattak s következőleg egy C., mely mindig a légi tizedrészét képezte, csak 300 harcosból képeztetett. A légiók C.-ain kivül szerveztettek még - különböző célokra - önálló C.-ok is; ilyenek voltak a cohortres vigilum, melyek mindegyike Róma egy-egy kerületében rendőri szolgálatot teljesített, továbbá a császárok testőrséget képező cohortes pretorie, végre a cohortes urbane, melyek a prefectus urbi rendelkezésére álltak s helyőrségi szolgálatot teljesítettek. A kizárólag római polgárokból összeállított C.- okat cohortes civium romanorum-nak, mig az idegen származásu harcosokból szervezett C.-okat cohortes auxiliarie-nek nevezték; ha ez utóbbiak önállóan alkalmaztattak s azokhoz néhány (6-10) szakasz (turma) lovasság is csatoltatott, akkor C. au. equitatenek neveztettek, mig ha lovasságuk nem volt, a «peditum» jelzőt kapták.] Itamar (wyspa daktyli) [1. Najmłodszy syn Aarona i Elżbiety; był namaszczony na kapłana (i bracia jego: Nadab, Abiu). 2. Nadzorował Gerszonitów i Merarytów.] ITÁMÁR (pálmák földje, szigete; nem magas, nem nagy) [Áron legfiatalabb fia, papi család alapítója (2Móz 6,23; 1Krón 6,3; 24,1-2).] Itaj, Ittaj (oracz) [1. Filistyńczyk, Gietejczyk, jeden z gwardii przybocznej Dawida. Nie był Izraelitą, ale wiernie stał przy Dawidzie podczas rewolty Absaloma. Jest typem tych pogan, którzy łączą się z Izraelitami i przyjmują prawdziwego Mesjasza Jezusa Chrystusa. 2. Syn Rybaja, Ribaja, z pokolenia Beniaminitów, jeden z dzielnych mężów Dawida.] ITTAI (Jahvéval; velem az Isten; szomszédos) [1. Benjáminita férfi, Ribai fia, Dávid hőse (1Krón 11,31; 2Sám 23,29). 2. Gitteus férfi, Dávid hűséges követője (2Sám 15,18-22; 18,2-5).] ITAR-TASS [W styczniu 1992 połączono TASS i Rossijskoje informacyonnoje agientstwo- Nowosti (RIA-Nowosti), tworząc Informacyonnoje Tielegrafnoje Agientstwo Rossii-Tielegrafnoje Agientstwo Suwieriennych Stran (ITAR-TASS) - jest to oficjalna agencja informacyjna Federacji Rosyjskiej i Wspólnoty Niepodległych Państw, mająca swoją siedzibę w Moskwie] (or.) ITAR-TASS, ТАР-ТА (Информационное Телеграфное Агентство России) [orosz távirati iroda] itd. = i tak dalej stb, és (s) a többi, és így tovább ite, missa est ["Idzcie, msza skończona"] (lat.) ite, missa est; menjetek, a misének vége van [Menjetek, el vagytok bocsátva. Az ókeresztyén istentisztelet első (a még meg nem kereszteltek számára tartott) felének befejező mondata.] item [również, tak samo] (lat.) item; ugyanúgy, ismét, hasonlóképpen Item in potestate nostra sunt liberi nostri, quos iustis nuptiis procreavimus. [Quod ius proprium civium Romanorum est (fere enim nulli alii sunt homines, qui talem in filios suos habent potestatem, qualem nos habemus) (Gajusz, Gaius 1.55)] (lat.) Item in potestate nostra sunt liberi nostri, quos iustis nuptiis procreavimus. = Ennél fogva a mi hatalmunkban vannak a gyerekeink, akiket jogos házasságban nemzettünk. iter delicti [formy stadialne czynu zabronionego] - (lat.) iter delicti; tiltott cselekedet v. tett időszaki formái iteracja [1. metoda w analizie matematycznej i programowaniu polegająca na wielokrotnym stosowaniu tego samego przekształcenia lub procedury; też: kolejne przekształcenie lub procedura; 2. wysyłanie sygnału telegraficznego w sposób ciągły; 3. Iteracja (łac. iteratio powtarzanie) czynność powtarzania (najczęściej wielokrotnego) tej samej instrukcji (albo wielu instrukcji) w pętli. Mianem iteracji określa się także operacje wykonywane wewnątrz takiej pętli.] (matematika) iteráció; ciklus, v. ismétlési szerkezet [Vmilyen feltételtôl függően ismétlünk meg egy tevékenységet, v. tevékenységsorozatot. Az ismétlésre kerülő tevékenységek alkotják a ciklus magját.] iteratywny, -a, -e iteratív-; ismétlő iterb [pierwiastek chemiczny, srebrzystobiały metal] (vegytan) itterbium (Yb); ezüstfehér színű lantanoida International Telecommunications Union [Międzynarodowa Unia Telekomunikacyjna] (rzeczownik) (ang.) ITU International Telecommunications Union (Nemzetközi Távközlési Unió)

122 itinerarium, itinerariusz [w starożytnym piśmiennictwie: przewodnik dla podróżnych lub opis podróży z praktycznymi wskazówkami] (lat.) itinerárium; útikönyv, útinapló, útleírás iudicatura [orzecznictwo] szakértelem, szakvéleményezés; bíráskodás, igazságszolgáltatás, törvénykezés, bíróság iuniperus (lat.) iuniperus; borókafenyő 2178 Krzysztof Penderecki Itinerarium Krzysztof Penderecki (1933- ): a fiatal lengyel zeneszerzők között elsőként aratott világsikert. Tanulmányait Krakkóban végezte, 1958-ban kapott zeneszerzői oklevelet. Műveiben a legkorszerűbb zeneszerzési technikát alkalmazza, elsősorban a hangzás érdekli és annak színbeli kifejezési lehetőségei. Ezt aknázza ki a 60-as évek elején komponált Hirosima emlékezetére című gyász-ódájában. A vonószenekari darab valamennyi effektusát a hangzás minőségére építi a zeneszerző, a végletekig tágítva ki a hang-keltés lehetőségeit és ezzel érve el a kívánt sokkhatást. A darabot Magyarországon 1963-ban Henryk Czyz vezényelte. itp. = i temu podobne stb, és más efféle; és ehhez hasonlók itr [pierwiastek chemiczny, srebrzystoszary metal] (vegytan) ittrium (Yttrium); nagyon ritka fémes elem, földfém (vegyjele: Y) ITSEC (Information Technology Security Evaluation Criteria ) [zbiór kryteriów oceny bezpieczeństwa systemów teleinformatycznych wprowadzony w latach 90. XX w.] ITSEC Information Technology Security Evaulation Criteria (a TCSEC biztonságértékelő rendszer megfelelője 1990-től Európában) [az Európai Közösség által kiadott biztonsági ajánlás, mely kiindulási alapként a TCSEC-et tekintette] ityfallus [(gr. ἰθύφαλλος; n.łac. ithyphallus 'jw.' z gr. ithýphallos 'jp.' od ithýs 'prosty'; zob. falliczny; plast. wzwiedziony fallus; wzwiedziony członek symbolizuje akt stwarzania, pion łączący to, co transcendentne i magiczne z tym co cielesne i ziemskie] (gör.) Ithyphallos iu- (lat.) iu-; juiudi- (lat.) iudi-, judi- Iura non in singulas personas, sed generaliter constituuntur [1. prawa są ustanowione nie dla poszczególnych, pojedynczych osób, lecz dla ogółu. 2. praw nie ustanawia się dla poszczególnych osób, lecz dla ogółu; 3. prawa ustanawia się nie dla poszczególnych osób, lecz w interesie ogólnym] (lat.) Iura non in singulas personas, sed generaliter constituuntur; a jog nem egyes személyeknek, hanem a köznek készül; a jog nem egyes személyeknek, hanem a köz érdekében születik iura novit curia [sąd zna prawo] a bíróság ismeri a jogot Iura vigilantibus, non dormientibus prosunt [prawa służą (są pomocne) osobom starannym (dbającym o swoje sprawy), a nie drzemiącym (zaniedbującym).] (lat.) Iura vigilantibus, non dormientibus prosunt; a jogok az ébereknek, nem a szundikálóknak jutnak Iurare in verba magistri (łac.) - Przysięgać na słowa nauczyciela. Iurare in verba magistri; (Horatius Seneca) = A mester szavaira esküdni (Nagy emberek tekintélyére való hivatkozás, ha hiányoznak a tárgyi bizonyítékok. Valójában nem azt kell nézni, hogy KI mondta, hanem, hogy MIT mondott) iure caduco [łac., prawem kaduka, bez podstawy prawnej] (lat.) iure caduco; jogi alap nélkül Iure naturae aequunm est neminem cum alterius detrimento et iniuria fieri locupletiorem [z prawa naturalnego wynika słuszna zasada, że nikt nie powinien wzbogacać się ze szkodą i krzywdą drugiej osoby.] (lat.) Iure naturae aequunm est neminem cum alterius detrimento et iniuria fieri locupletiorem; az eredmény természeti

123 2179 törvényéből adódóan helyes alapelv, hogy másik személy kárára vagy sérelme senki sem gazdagodhat meg Iuris ignorantia cuique nocet Iuris ignorantia cuique nocet A jog nem tudása árt, nem mentesít a felelősségre vonás alól Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere (D ) [1. są następujące zasady postępowania według prawa: uczciwie żyć, innemu nie szkodzić, każdemu dać, co mu się należy. Zasady te odzwierciedlają również łączność prawa z etyką. 2. Nakazy prawa są następujące: żyć uczciwie, drugiemu nie szkodzić, każdemu oddać co mu się należy.] (lat.) Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum (alterium) non laedere, suum cuique tribuere; "A jog előírásai ezek: tisztességesen élni, mást nem sérteni (bántani), mindenkinek megadni a magáét." (Ulpianus római jogász) A jog parancsa ez: tisztességesen élni, senkit meg nem sérteni, s mindenkinek megadni a magáét. (Iustinianus) Iuris prudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia [1. wiedza prawnicza jest znajomością spraw boskich i ludzkich, rozumieniem tego, co słuszne i co niesłuszne. 2. nauka prawa jest znajomością spraw boskich i ludzkich oraz wiedzą o tym, co sprawiedliwe, a co niesprawiedliwe (co dobre i słuszne). (co dobre i słuszne). (co dobre i słuszne); 3. (D ) Biegłość w prawie to znajomość rzeczy boskich i ludzkich oraz wiedza o tym, co sprawiedliwe i niesprawiedliwe.] (lat.) Iuris prudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia; a jogtudomány az isteni és emberi dolgok tudása, valamint tudás arról, hogy mi a jó és a rossz iuris utriusque doctor; doctor utriusque iuris; doctor utriusque juris, doctor juris utriusque [łac., doktor obojga praw: cywilnego i kanonicznego (dawny tytuł nauk.)] (lat.) iuris utriusque doctor, juris utriusque doctor; (dawno) mindkét jog (világi és kánonjog; majd a jog- és államtudományok) doktora, tudora iurisconsultus a. iurisperitus (prawnik) (lat.) iurisconsultus v. iurisperitus = jogtudós; a jogtudományban jártas személy iurisdictio (jurysdykcja) [prawo sądzenia; zakres działania, kompetencji, właściwość (rzeczowa a. miejscowa) sądu; okręg sądowy] (lat.) jurisdictio; törvénykezés, igazságszolgáltatás; (bírói) joghatóság iurisprudentia [prawoznawstwo, nauka prawa] - (lat.) iurisprudentia v. 'iuris prudentia'; bírósági joggyakorlat; jogtudomány, jogszabályismeretek, jogismeret Iurisprudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia [1. zob. Iuris prudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia. 2. Prawoznawstwo jest znajomością spraw boskich i ludzkich, wiedzą o tym, co sprawiedliwe i niesprawiedliwe.] (lat.) Iurisprudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia. (lat.) Iurisprudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia; A jogtudomány isteni és emberi dolgok ismerete, tudás arról, hogy mi az igazságos és a jogtalan. iurista [prawnik] (lat.) jurista; jogász, jogtudós ius [prawo] (lat.) ius v. jus; jog, törvény [A jogrendszer tagozódása nem öncél, hanem a jog logikus felépítéséből adódik. Alapja a közjog (jus publicum) és a magánjog (jus privatum) szembeállítása, amely Justinianus institutiói révén (Inst ) vált szélesebb körben ismertté.] ius (non) sriptum [Ius ex non scripto; prawo zwyczajowe] ius (non) sriptum; írott jog, íratlan jog = szokásjog ius abutendi [jus abutendi] [1. łac., prawo pełnego użycia własności, również jej zaniedbania a. zniszczenia; własność nieograniczona, połączona z prawem zmiany tytułu własności; por. ius utendi.; 2. ius abutendi (łc.) prawo pełnego użycia własności, również jej zaniedbania, zniszczenia; własność nieograniczona, połączona z prawem zmiany tytułu własności.] (lat.) ius abutendi; megsemmisítés joga (ius abutendi, annihilandi) ius ad rem (łac. prawo do rzeczy) [instytucja prawa cywilnego chroniąca roszczenie osoby trzeciej, gdy jego realizacja jest zagrożona przez umowę zawartą pomiędzy innymi podmiotami.] (lat.) ius ad rem; bizonyos speciális kötelmi jogok megjelölése ius adrescendi (lat.) ius adrescendi; növedékjog ius aequum [prawo sprawiedliwe] ius aequum; = aequitas; igazság ius agendi cum patribus [Konsulowie posiadali prawo zwoływania ludu na zgromadzenia (ius agendi cum populo) i senatu (ius agendi cum patribus).] (lat.) ius agendi cum patribus; a senatus egybehívásának és tanácsának kikérésének a joga ius agendi cum plebe (lat.) ius agendi cum plebe; a plebs gyűléseinek összehívási joga, amely a néptribunust illette meg [Tribuni plebeii duo, postero tempore decem

124 2180 fuerunt, quibus ius agendi cum plebe et patribus fuit. Cum patriae periculum immineret, dictator a senatu creabatur. ( 29&t=4573)] ius agendi cum populo [Kompetencję do wniesienia wniosku ustawodawczego (rogatio) pod głosowanie zgromadzenia miał magistratus (387?) dysponującym prawem zwoływania zgromadzeń ludowych (ius agendi cum populo)] (lat.) ius agendi cum populo; a népgyűlés összehívásának és a törvényjavaslatok előterjesztésének a joga joga ius albanagii [jus albanagii] [1. śrdw.łac., prawo korony a. państwa do konfiskaty własności zmarłego cudzoziemca; kaduk (fr. droit d'aubaine); 2. kaduk, używany w zwrocie prawem kaduka, czyli bezprawnie] (állami v. korályi jog) elhunyt kjülföldi személy vagyonának állami lefoglalása ius angariae [jus angarie] [(łc.) prawo angarii] (lat.) Angariae jus ius anulorum aurerorum [(łc.) prawo niesienia złotych pierścieni] (lat.) ius anulorum aurerorum; aranygyűrű viselésének joga, amely a szabad születésűek privilégiuma volt ius auspiciorum [prawo do wykonywania auspicjum] (lat.) ius auspiciorum; auspicium végzésének joga Ius autem gentium omni humano generi commune est. - De a népek joga az egész emberi fajnak közös. - És a római nép részint saját tulajdon, részint minden ember közös jogát használja. [DE IURE NATURALI, GENTIUM ET CIVILI] 2. Ius autem gentium omni humano generi commune est. nam usu exigente et humanis necessitatibus gentes humanae quaedam sibi constituerunt: bella etenim orta sunt et captivitates secutae et servitutes, quae sunt iuri naturali contrariae (iure enim naturali ab initio omnes homines liberi nascebantur); ex hoc iure gentium et omnes paene contractus introducti sunt, ut emptio venditio, locatio conductio, societas, depositum, mutuum, et alii innumerabiles. ius auxilii (lat.) ius auxilii; a néptribunus támogatás ill. menedéknyújtási joga ius bastardiae [jus bastardie] [(łc.) śrdw.łac., prawo władcy do konfiskaty spadku po osobach z nieprawego łoża lub zmarłych bezpotomnie] (lat.) ius bastardiae; utód nélkül elhunyt v. számkivetett személy hagyatékának lefoglalása; vagyonelkobzás ius belli ac pacis [prawo do samodzielnego zawierania traktatów i prowadzenia wojen] ius belli ac pacis; háború és béke joga ius canonicum [jus kanonikum] [(łc.) prawo kanoniczne] (lat.) ius canonicum = ius potificium; ius ecclesiacticum; egyházjog, kánonjog (jus canonicum), az egyház által alkotott jogszabályok összessége (Codex juris canonici, 1917) ius castigandi [prawo karcenia domowego] házi megrovás joga ius census [prawo do własności] ius census; tulajdonjog [az ingatlannal kapcsolatos jogosultságok teljes körét biztosítja a tulajdonos számára], birtokjog, vagyoni jog ius civile [łac., prawo cywilne] (lat.) ius civile; polgári jog, magánjog; 1. a polgárok közösségeként felfogott római városállam sajátos jogrendszere- Róma nemzeti joga; 2. római jog; 3. polgárjog Ius civile scriptum est vigilantibus a. Ius civile vigilantibus scriptum est [1. prawo cywilne pisane jest dla starannych i czujnych. Trzeba troszczyć się o swoje prawa. 2. Prawo cywilne jest tworzone dla osób starannych.] (lat.) Ius civile scriptum est vigilantibus; Ius civile vigilantibus scriptum est. ; nyílt hiba fel nem ismerésének következményeit a vevő viseli ius civitatis [Z podlegania ius civitatis wynikał szereg uprawnień obywateli rzymskich. Ius civitatis było niezbędne aby posiąść pełną zdolność prawną, co z kolei umożliwiało działanie w imieniu własnym lub przez pełnomocnika.] ius civitatis; városi jog ius coercendi [prawo nakładania kar] a büntetés halmozás v. felrakás (halmazati büntetés) törvénye ius coercitionis [Piłatowi przysługuje tzw. ius coercitionis oznaczające, że może on, pod warunkiem jednoznacznego oskarżenia, kazać ukrzyżować Jezusa bez formalnego oskarżenia.] ius coercitionis; a bűntetések és kényszerítő intézkedések kiszabásának joga ius cogens [jus kogens] [(łc.) przepisy prawa bezwzględnie obowiązujące] (lat.) ius cogens, kényszerítő jog ius commendationis [prawo zalecania swych kandydatów na urzędy, równoznaczne z nominacją] ius commendationis; a magistratusok választásánál a princepsnek ajánlási joga ius commerci [jus kommerc-i] [(łc.) prawo prowadzenia działalności handlowej] ius commercii; vagyonjogi jogképesség = a római tulajdon szerzésére és speciális római jogügyletek létrehozására való jogosultság [ennek alapján Rómában csak római polgár

125 2181 szerezhetett tulajdont (házhelyet és birtokot, vagy bérelhetett az állami közföldekből)] ius commune Europaeum ius commune Europaeum; egész Európában elterjedt keverékjog, amely a kommentárok munkássága alapján jött létre a iustinianusi jogból, a longobárd hűbéri jogból és a kánonjogból ius commune [jus kommune] [(łc.) prawo niepisane, zwyczajowe] (lat.) ius commune; rendszerint alkalmazandó jogszabály ius con(n)ubii [jus konubi-i] (łc.) prawo małżeńskie] - (ius connubii) házasodás joga; családjogi képesség, melynek alapján csak a római polgárok házasságából született gyermekek lehettek teljes jogú polgárok ius contionem habendi [ang. ('right to hold a public meeting')] ius contionem habendi; összehívni a népet valamely közérdekű ügy megvitatása céljából (nép összehivása közérdekü ügy megvitatása céljából) ius conubii [prawo zawierania ważnie rzymskiego małżeństwa; prawo zawierania małżeństwa uznawanego przez rzymski porządek prawny] ius conubii; családjogi jogképesség- római polgárral való házasságkötés joga ius criminale [ prawo karne (ius poenale, ius criminale)] (lat.) ius criminale; büntetőjog; közbűncselekményekre vonatkozó jog ius deliberandi [jus deliberandi] [(łc.) prawo spadkobiercy do namysłu, czy przyjąć spadek, czy nie] ius deliberandi; az örökös joga a hagyaték v. örökség átvételére v. elfogadására ius disponendi [jus disponendi] [(łc.) prawo rozporządzania własnością, zmiany jej tytułu] (lat.) ius disponendi; a tulajdonos saját dolgával való rendelkezésének joga ius dispositivum [jus dispozitiwum] [(łc.) przepisy prawa obowiązujące względnie (w braku odmiennej woli stron)] (lat.) ius dispositivum; engedő, hézagpótló jog ius distrahendi [Prawo zbycia rzeczy zastawionej osobie trzeciej w przypadku niewykonania świadczenia przez dłużnika i zaspokojenie swojej należności z uzyskanej sumy, zwracając dłużnikowi ewentualną nadwyżkę. Jeśli uzyskana suma nie pokrywała całej należności, zobowiązanie gasło tylko częściowo. W okresie klasycznym pactum distrahendis uznawano za zawarte milcząco w samym ustanowieniu zastawu (naturalia negotii). Jeżeli strony chciały uniknąć tej konsekwencji, musiały dołączyć pactum de non distrahendo pignore. Wierzyciel mógł przenieść na inną osobę własność rzeczy zastawionej, chociaż nie był jej właścicielem. [G.2, 64]: "Ale to ostatnie, być może, zachodzi - jak się zdaje - dlatego, że uważa się, iż zastaw zbywany jest z woli dłużnika, który przedtem zawarł nieformalne porozumienie, że wierzycielowi będzie wolno sprzedać rzecz zastawioną, jeśliby dług nie został uiszczony" [tłum. C. Kunderewicz].] ius distrahendi; eladási jog ius divinum [prawo boskie] (lat.) ius divinum; isteni jog; az isteni kinyilatkoztatás folytán keletkezett egyházjogi szabályok összessége (megváltoztathatatlan irányelv) ius ecclesiacticum [jus ekklezjastikum] [(późn.łac) prawo kościelne] ius ecclesiacticum; egyházjog ius edicendi (prawo wydawania edyktów) ius edicendi; hirdetmények kibocsátásának joga ius emphyteuticiarum ius emphyteuticiarum; örökhaszonbérleti jog ius est ars boni et aequi [1. prawo jest sztuką tego co dobre i słuszne; 2. prawo jest sztuką (umiejętnością) stosowania tego, co dobre i słuszne. Rzymska definicja prawa.] (lat.) ius est ars boni et aequi; a jog a jó és az igazság művészete Ius est obiectum iustitiae in quantum est res alteri debita (Święty Tomasz z Akwinu) (lat.) Ius est obiectum iustitiae in quantum est res alteri debita (Aquinói Szt. Tamás) = A jog az igazságosság erényének tárgya, amely mást a törvény mértéke szerint megillet (ius = iustum). ius et norma loquendi [jus et norma lokwendi] (łc., dosł. reguła i norma językowa ) [wiele słów wyszłych z użycia zmartwychwstanie, niemało ulubionych zginie, jeśli tak zechce zwyczaj językowy, jedyna wyrocznia; Horacy Sztuka poetycka.] "quem penes arbitrium est et ius et norma loquendi." (Horatius) "Mely legfőbb mérték, törvény, bíró a beszédben". [A vonatkozó névmás a "gyakorlat"-ra ill. a latin eredetiben az "usus"-ra, a szokásra vonatkozik. Ars Poetica, 72. (Forrás: SZEGEDI Eszter - Torquato Tasso: Értekezések a költészet mûvészetéről és különösképpen a hőskölteményről (Második értekezés))] ius ex non scripto (ius non scriptum) [prawo zwyczajowe] a szokásnak megfelelő jog (szokásjog) ius exponendi [prawo porzucania noworodków] ius exponendi; az elsőszülött kivételével a gyermekkitétel joga

126 2182 ius extraordinarum ius extraordinarum; császárkori joganyag ius exulandi ius exulandi; halálbűntetés helyetti száműzetésbe vonulás joga, melynek alapján a halálbüntetés elől a római polgár önkéntes száműzetésbe vonulhatott, de stáműzetése idejére elvesztette polgárjogát ius fetiale [prawo fecjałów] ius fetiale; azoknak a vallási előírásoknak az összessége, amelyek az archaikus Róma és a latin ill. közép-itáliai városállamok közötti érintkezést rendezték, elsősorban a békekötés és a hadüzenet tekintetében ius fruendi [jus fru-endi] [(łc.) prawo użytkowania czyjejś własności bez naruszenia jej substancji] (lat.) ius fruendi; a tulajdonos saját dolgának gyümölcsöztetési joga ius generale [uprawnienie przysługujące ogółowi, o charakterze ogólnym, przysługuje ogółowi] ius generale; egy jogrendszeren belül általánosan érvényesülő jogszabályok ius gentium [jus gentium] [(łc.) prawo narodów, międzynarodowe] (lat.) ius gentium; 1. népek joga; valamennyi népnél érvényesülő jog; 2. háború és béke joga; 3. nemzetközi jog (ius internationale) ius gentium est quod gentes humanae utuntur - prawem narodów jest to, co stosuje cała ludzkość (lat.) ius gentium est quod gentes humanae utuntur; a nemzetek joga az, amit az egész emberiség használ ius gladii [jus gladi-i] [(łc.) prawo miecza (karania przestępców śmiercią)] ius gladii; pallosjog ius honorarium [1. prawo pretorskie- powstałe z edyktów pretorskich, edylów, namiestników prowincji (działalności magistratur); 2. Nazwa prawa edyktowego, które miało na celu wspomaganie, uzupełnianie i poprawianie ius civile.] ius honorarium; a főmagistrátusoknak az imperiumuk alapján végzett törvénykezés keretében létrehozott joganyaga ius honorum [1. bierne prawo wyborcze do wszystkich urzędów municypalnych; 2. prawo do wyboru na urząd państwowy] ius honorum; köztársasági tisztségek viselésének joga ius humanum [prawo ludzkie] ius humanum; emberi jog ius in perpetuum ius in perpetuum; örökhaszonbérleti jog ius in re aliena [prawa na rzeczy cudzej] ius in re aliena; más jogán fennálló idegen dologbeli jog ius in re sua [prawa na rzeczy swojej] ius in re sua; saját dologra vonatkozó jog ius interdicendi [przeciwdziałania uwięzieniu obywatela; mogli też interweniować w czasie postępowania prowadzonego przez patrycjuszowskiego urzędnika przeciw plebejuszowi] ius interdicendi; tiltakozási joga a magistratusnak collegája intézkedésével szemben ius Italicum ius Italicum; néhány colonia azon joga, amely alapján területe itáliai földnek minősült ius Latii [prawo latyńskie] ius Latii; latinjog- a latiumi városállamok polgárainak jogképessége, quasi korlátozott római polgárjog ius legis actionis ius legis actionis; a legis actiok megindításának joga; az ősi civiljogi keresetek megindításának joga ius migrandi [prawo przesiedlania się] ius migrandi; kivándorlás joga, ennek révén a rómapi polgár más városba költözhetett, ahol azonban elveszítette polgárjogát, hacsak nem volt érvényes szerződés a befogadó város és Róma között ius militiae [1. prawo i obowiązek służby wojskowej w legionach; 2. prawo do służby w legionach rzymskich] ius militiae; a római polgár hadseregben való katonáskodásának joga, ennek alapján csak római polgár szolgálhatott a légiókban, a latin jogúak és az idegenek a segédcsapatokban teljesíthettek katonai szolgálatot ius murmurandi (lat.) ius murmurandi, jus murmurandi; a mormogás joga (a népnek ahhoz van joga, hogy elégedetlenségének hangot adjon) [Az ókori rómából származik, a plebsnek megadatott, a felszólaláshoz való jog. Azóta a köztársaságok alkotmányában is szerepel ez a kitétel] ius naturale [jus naturale] [(łc.) prawo natury; Cyceron o państwie] (lat.) ius naturale; természetjog [Azért természetjog, mert az ember természetébe van írva. Mindenütt érvényes, változhatatlan erkölcsi alapelveket tartalmaz. A tízparancsolat ezeket rögzíti. A nagy nemzetközi Emberjogi Nyilatkozatok (USA: 1776, Franciaország: 1789; ENSZ: dec. 10.) is rögzítik. A tételes jog ezekkel nem kerülhet szembe, különben igazságtalan lesz.] Ius naturale est, quod natura omnia animalia docuit. [Szkoła stoicka, pojąwszy naturę () jako powszechną rzeczywistość, utożsamiła ją z powszechnym p. [noúslogos] bogiem zanurzonym w materii, przenikającym ją i ożywiającym na wzór duszy świata. Będąc bezosobowym

127 2183 rozumem i p. świata, wg którego wszystko się dzieje, jest p. natury. Stąd sformułowanie Ulpiana zostało niemal zsakralizowane: ius naturale est quod natura omnia animalia docuit [...] (Iustinianus, Institutiones, lib. II, Prooemium).] (lat.) Ius naturale est, quod natura omnia animalia docuit; A természetjog az, amire a természet minden élőlényt megtanított. ius naufragii [jus nałfragi-i] [(łc.) prawo nadbrzeżne (brzegowe); prawo nabycia własności rzeczy i osób wyrzuconych na ląd przez morze] ius naufragii; parti, tengerparti, partmenti jog ius novum [prawo nowe, dzisiejsze określenie prawa rzymskiego, tworzonego przez cesarzy] ius novum; császárkori joganyag ius noxae dedendi ius noxae dedendi; a delictumot elkövető gyermeknek a sértett részére történő noxába adása ius nudum ius nudum; puszta, névleges jog ius offerendi [Jednak wierzyciel późniejszy posiadał ius offerendi et succedendi prawo wykupu wierzytelności pierwszego wierzyciela i wejścia w jego prawo (najczęściej gdy pierwszy wierzyciel miał mniejszą wartość roszczenia a następny wyższą)] ius offerendi; a záloghitelező joga, hogy felajánlja az előtte álló hitelező követelésének teljes kielégítését ius ordinarum ius ordinarum; köztársaság korszakának joganyaga ius particulare [prawo partykularne] ius particulare; csak bizonyos területeken érvényesülő, ún. résszerű jogszabályokat foglalja magába ius patronatus [Prawo patronatu; to było następstwem wyzwoleń niewolników] ius patronatus; a felszabadító libertinusával szemben fennálló joga ius permittens ius permittens; ius dispositivum; engedő, hézagpótló jog ius personarjum [jus personarjum] [(łc.) prawo osób będących ze sobą w specjalnych stosunkach, np. rodzice i dzieci, mąż i żona] ius personarum [magában foglalja a személyi és családjogot] ius poenale [prawo karne] büntetési jog ius positivum [zob. prawo pozytywne pojęcie z zakresu teorii prawa, oznaczające prawo narzucone z góry, przez aparat państwowy.] (lat.) ius positivum; tételes jog (amit a törvényhozó vagy annak szerve alkot). [A pozitívizmus (szubjektivizmus, Hegel, Hobbes) teljesen emberközpontú. Természetjogot nem fogad el. Minden jog normája maga az ember, aki minden korlát lebontására törekszik. E jogelmélet a politikában a liberalizmushoz, a gazdaságtanban a féktelen kapitalizmushoz, nemzetközi szinten pedig az imperializmushoz vezetett.] ius possessionis (prawo majątkowe) ius possessionis; birtokjog Ius possidendi [wierzyciel, który otrzymał rzeczy zastawione (pignus datum), może je zatrzymać do czasu umorzenia wierzytelności. Jeśli utracił ich posiadanie, przysługiwały mu interdykty posesoryjne do odzyskania władania przedmiotami danymi w zastaw. Przy hipotece wierzyciel miał prawo uzyskać posiadanie rzeczy obciążonych hipoteką niezależnie od tego, czy znajdowały się u dłużnika, czy w majątku innej osoby. W typowym zastawie wierzyciel nie miał prawa do używania i pobierania pożytków. Posługując się rzeczą, dopuszczał się wówczas kradzieży (furtum usus i furtum rei). Strony mogły jednak w umowie ustanowienia zastawu zawrzeć odmienne postanowienia. Popularnym porozumieniem była antychreza, czyli zezwolenie wierzycielowi na pobieranie pożytków, jakie rzecz przynosiła, a pobrane pożytki zaliczano najczęściej na poczet należnych wierzycielowi odsetek.] (lat.) ius possidendi; a tulajdonos saját dolgának birtoklási joga ius postliminii [prawo powrotu obywatel rzymski, który powrócił z niewoli odzyskiwał wszelkie prawa, jednocześnie nie odzyskiwał on posiadania, ani nie odżywało jego małżeństwo] ius postliminii; a hátsó küszöb joga [a fogságba esett személy vagyoni viszonyai fogságba esésével megszűntek, azonban ha mégis hazatért, akkor a hátsó ajtón belépve úgy tekintetett, mintha soha nem is lett volna távol] ius praelationis [Właścicielowi przysługiwało prawo pierwokupu w przypadku gdy emfiteuta zamierzał wyzbyć się swoich praw (ius protimeseos, ius praelationis).] ius praelationis v. protimhsev: az örökhaszonbérleti jogosultság elidegenítése esetén a tulajdonos elővásárlási joga ius praetorium (prawo pretorskie) ius praetorium; praetori jog; az a jog, amelyet a praetorok vezettek be a civiljog szabályainak kisegítése, vagy kiegészítése, vagy kijavítása céljából ["Ius praetorium est quod praetores introduxerunt adiuvandi vel supplendi vel corrigendi iuris civilis gratia propter utilitatem publicam": A praetori jog az, melyet a praetorok vezettek be a

128 2184 polgárjog kisegítésére, vagy kiegészítésére vagy kijavítására közös haszonból.] ius primae noctis [jus prime noktis] [1. (łc.) prawo pierwszej nocy; u niektórych ludów pierwotnych prawo lub obyczaj defloracji nowo poślubionej kobiety nie przez męża, lecz przez innego mężczyznę; prawo feudała do spędzenia z żoną poddanego jej nocy poślubnej. 2. prawo pana feudalnego do spędzenia pierwszej nocy ze świeżo poślubioną żoną każdego ze swych poddanych i zdeflorowania jej; 3. to prawo spędzenia pierwszej nocy ze świeżo poślubioną żoną każdego ze swych poddanych] (lat.) ius primae noctis (latin kifejezés) v. az első éjszaka joga; egyes nyugati országokban a földesúr törvénybe iktatott joga jobbágynője nászéjszakájára [a feudális földesúr joga, hogy birtokának jobbágy sorban lévő szűzeitől maga vegye el a szüzességüket. Gyakorlatilag nincs bizonyíték arra, hogy a gyakorlatban is létezett volna. Ezzel kapcsolatos az úgynevezett droit du seigneur ( a földesúr joga ) fogalma, mely ugyan eredetileg számos más jogot is magába foglalt (adóztatás, vadászat stb.), mára azonban főleg az első éjszaka joga kapcsán említik.] ius primarium [pierwotne prawo do autoasercji, wyłania się na długo przed Kartezjuszem i Hobbesem jako istota nowożytnej samowiedzy jako antropologiczne minimum w warunkach teologicznego maksimum] ius primarium; elsődleges jogszabály ius privationis ius privationis; a tulajdonos joga az kötelezettségeit elmulasztó örökhaszonbérlővel szemben, mely szerint a tulaj egyoldalúan felbonthatja az örökhaszonbérletet, és visszaszerezheti a földet ius privatum [prawo prywatne] ius privatum; 1. magánjog- a polgárok személyi, családi és vagyoni viszonyait foglalta magába; 2. későklasszikusoknál= diszpozitív jog ius profanum [prawo Profan] ius profanum; ius sacrum ellentéte ius prohibendi ius prohibendi; tiltakozási jogmindegyik tulajdonostárs tiltakozhat a másik rendelkezése ellen és megakadályozhatja a tulajdonnal kapcsolatos változásokat [32. Dyrektywa 89/104, definiując w art. 5 ust. 3 ius prohibendi właściciela znaku towarowego, sugeruje najbardziej odpowiedni wybór dla osiągnięcia opisanych rezultatów. W świetle lit. a) i d) tego ustępu, nakaz zaprzestania używania oznaczenia stanowiącego naruszenie praw ze znaku jest odpowiednim środkiem; ponadto krajowe systemy prawdopodobnie dysponują porównywalnymi instrumentami prawnymi: 32. A védjegyjogosultra vonatkozó tiltakozási jog meghatározásakor a 89/104 irányelv 5. cikkének (3) bekezdése utal arra, hogy a meghatározott eredmények eléréséhez melyek a rendelkezésre álló legmegfelelőbb lehetőségek. E bekezdés a) d) pontja értelmében a sértő megjelölés használatától való eltiltás hatékony eszköz lehet, és valószínűleg a nemzeti rendszerek rendelkeznek hasonló eszközökkel] ius provocationis [Prawo do odwołania się do opinii publicznej, jeżeli wyrok wydany przez sąd wydawał się niesprawiedliwy] ius provocationis; halálbüntetés és más súlyosabb büntetés elleni fellebbezés joga a népgyűléshez, ennek alapján római polgárt csak a népgyűlés ítélhetett halálra, egyéb esetekben a polgár a népgyűléshez fellebbezhetett ius publice respondendi [był przywilejem cesarskim nadawanym niektórym jurystom, który uprawniał ich do udzielania opinii prawnych "pod autorytetem cesarskim" (ex auctoritate principis); pochodzi on od samego Augusta albo od Tyberiusza. Ci autoryzowani juryści wpłynęli znacząco na kierunek orzecznictwa, natomiast ich zgodna opinia zyskiwała znaczenie prawotwórcze. Prawników w tym okresie cechowało duże powiązanie z aparatem władzy, które objawiało się w sprawowaniu wysokich urzędów czy w udziale w radzie cesarskiej- consilium principis. Rada ta została ukonstytuowana na stałe przez cesarza Hadriana. Jurysprudencja wspięła się szczyt swego rozwoju dopiero w okresie od Augusta do połowy III w. n.e.] (lat.) ius publice respondendi [Róma jogtudósai magyarázataikkal s véleményezéseikkel gyakorlati értékű jogi irodalmat teremtettek. Augustus óta fejedelmi tekintély mellett véleményeznek (ius publice respondendi).] ius publicum [jus publikum] [(łc.) prawo publiczne] (lat.) ius publicum; 1. közjog: az állam szervezetére vonatkozott, beleértve a vallási szervezetet is; 2. későklasszikusoknál= kógens jog Ius publicum privatortum pactis mutari non potest [1. przepisy prawa publicznego nie mogą być zmieniane umowami osób prywatnych. Przewaga prawa publicznego nad prywatnym. 2. Prawo publiczne nie może być zmieniane umowami osób prywatnych.] (lat.) Ius publicum privatortum pactis mutari non potest; a

129 2185 magánszemélyek megállapodásait a közjog előírásai nem változtathatják meg. (Közjog fölénye a magánjog fölött.) ius puniendi [1. prawo karania (prawo karne podmiotowe); 2. Prawo państwa do sprawowania wymiaru sprawiedliwości, w szczególności do określania tego, co zabronione pod groźbą kary oraz faktycznego wymierzania tej kary, wydaje się czymś oczywistym. Nie zawsze jednak tytułowe prawo karania było domeną państwa. Kara wywodzi się przecież z dawnej zemsty krwawej, odwetu osoby bezpośrednio pokrzywdzonej lub osób jej najbliższych wobec sprawcy naruszenia obowiązującej normy postępowania.] (lat.) jus puniendi; büntető hatalom, büntető jog; a büntetés joga; alanyi büntetés joga ius Quiritium [Ius civile Romanorum; prawo Kwirytów od dawnej nazwy mieszkańców Rzymu; prawo obywateli rzymskich (Kwirytów)] ius Quiritium; a ius civile ünnepélyesebb elnevezése ius reale (prawo rzeczowe) ius reale; ius in re szinonimája; dologi jog ius referendi ius referendi; törvényjavaslatok előterjesztésének joga ius repraesentationis [według. norm prawa zwyczajowego obowiązuje zasada ius repraesentationis omnimodae oraz prawa do "immunitetu suwerena". ] ius repraesentationis; képviseleti jog: a törzsönként öröklők azon joga, amely szerint a rokonsági fokban távolabb állók együttesen annyit örökölnek, mint kieső elődjük egymaga örökölt volna ius resisdenti [zob. prawo oporu] (lat.) ius resistendi = A magyar nemességnek az Aranybullában (1222) kimondott joga, amely szerint a király alkotmányellenes magatartásának a nemesség a hűtlenség vádja nélkül ellenszegülhetett (ma ezt a sztrájkjog helyettesíti). ius responendi ius responendi; egyes jogtudósok joga, amely szerint pecsétjük alatt a császári tekintély alapján responsumot adhattak a perben álló felek részére Ius retentionis [Wierzyciel mógł uzyskać zaspokojenie swojej wierzytelności przez nabycie prawa własności rzeczy zastawionej (lex commissoria). Podstawą nabycia własności było porozumienie z dłużnikiem. Klauzula przepadku była niedogodna, gdyż pozostawiała w ręku wierzyciela szacowanie wartości rzeczy, a więc ustalenie, w jakim stopniu zastaw wystarczy na pokrycie należności, stąd była zastępowana omówionym wyżej porozumieniem o sprzedaży zastawu. Klauzula ta została całkowicie zakazana przez Konstantyna (IV w.n.e.). Później dopuszczono możliwość nabycia własności rzeczy zastawionej, jeżeli wierzyciel nie znalazł nabywcy na rzecz zastawioną.] visszatartási jog (ius retentionis) ius Romanorum [jus romanorum] [(łc.) prawo rzymskie] (lat.) ius Romanum v. Romanorum: a római jog ius sacrorum [prawo spełniania obrzędów religijnych] ius sacrorum; a római vallási szertartásokon való részvétel joga ius sacrum ius sacrum; vallási normák; a fas hivatalos állami elismeréssel, tehát közjogi jelleggel bíró része ius sanguinis (czyt. jus sangwin-is; dosłownie: prawo krwi) [jeden z dwóch sposobów wyznaczania obywatelstwa z mocy prawa. W tym przypadku dziecko nabywa obywatelstwo tego państwa, którego obywatelem jest przynajmniej jeden z rodziców. Przeciwieństwem ius sanguinis jest ius soli.] ius sanguinis (lat. 'a vér joga'): a nemesség átörökítésének alapelve. - A vérszerinti törvényes leszármazást követi. ius singulare [prawo wyjątkowe; prawo wyjątkowe ma zastosowanie wyjątkowe] ius singulare; kivételesen alkalmazott jogszabályok ( kül. méltányos helyzet v. elbánásban részesített személycsoport) ius soli [jus soli] [1. (łc., dosł. prawo ziemi ) prawo zwyczajowe, określające poddaństwo lub obywatelstwo dziecka wg miejsca urodzenia; 2. (dosłownie: prawo ziemi) - sposób nabycia obywatelstwa, w którym dziecko uzyskuje obywatelstwo państwa, na którego terytorium (rozumiane także jako statek powietrzny, morski bądź przedstawicielstwo dyplomatyczne) następują narodziny, przy czym bez znaczenia jest obywatelstwo rodziców. Ius soli właściwe jest przede wszystkim dla anglosaskiego porządku prawnego, przez jakiś czas funkcjonowało także w Konfederacji Szwajcarskiej.] ius soli; származás joga ius speciale [uprawnienie o charakterze szczególnym, przysługuje określonej grupie osób] ius speciale; azok a különös jogszabályok, amelyek bizonyos különleges szabályozást igénylő jogszabályokra vonatkoznak ius spolii [jus spoli-i] [(łc., dosł. prawo łupu ) prawo władcy do majątku ruchomego po zmarłych duchownych] - Spolii jus (lat.), az egyházi személyek hagyatékára vonatkozó fejedelmi foglalás joga. ius strictum [prawo ścisłe] ius strictum; a betű szerint alkalmazandó szigorú jog

130 2186 ius subsidiarium [prawo pomocnicze] ius subsidiarium; kisegítő jogszabály ius suffragi [prawo do głosowania ius suffragi] ius suffragi; szavazati jog [a római polgár aktívan részt vehetett a népgyűlésen] Ius summum saepe summa malitia est. a. "Summum ius est saepe summa malitia." Często pełnia praw to pełnia nieprawości. "Summum ius, summa iniuria." Najwyższe prawo to najwyższa niesprawidliwość. (lat.) Ius summum saepe summa malitia est. (Terentius) = A legnagyobb jog gyakran a legnagyobb igazságtalanság (ha szőrszálhasogatásokba torkollik). Ius suum unicuique tribue. (lat.) Ius suum unicuique tribue. = Mindenkinek megadni a magáét. ius talionis (lat.) ius talionis, lex talionis, tálio elv (a lat. ius, 'jog' és a gör. tal, 'lemérni, súlyt mérlegelni' szavakból) [büntetőjogi alapelv, mely szerint a bosszúnak, a büntetésnek ugyanolyan jellegűnek és mértékűnek kell lennie, mint amilyet a büntetendő cselekmény okozott.] ius tollendi [gdy nie ma obowiązku zwrotu nakładów, strona, która je poczyniła jest uprawniona do ich zabrania. Powinno to jednak nastąpić bez uszkodzenia rzeczy głównej podlegającej wydaniu] ius tollendi; elviteli jog [az alperes, amennyiben a beruházása nagyobb sérelem nélkül elválasztható, elvitele pedig számára hasznos volt, elválaszthatta és elvihette beruházásait] ius trium; ius trium liberorum [prawo trojki dzieci] ius trium v. quattor liberorum; a háromgyerekes ingenuus és a négygyermekes libertinus szülők házasság alóli felmentésének joga a lex Papia Poppea szerint ius universale [prawo powszechne] ius universale; egy adott állam egész területére kiterjedő jog ius utendi [jus utendi] [(łc.) prawo do bezpłatnego i niezyskownego używania czyjejś własności bez naruszenia jej substancji] (lat.) ius utendi; a tulajdonos dologhasználati joga ius vendendi [prawo sprzedaży dzieci] ius vendendi; gyermekeladás joga ius vetus [prawo stare zastąpione przez nowelizacje] ius vetus; köztársaság korszakának joganyaga ius vitae necisque [prawo do życia i śmierci] ius vitae necisque; a gyermek élete és halála feletti rendelkezés Iustitia [1. (mitologia) w mitologii rzymskiej bogini sprawiedliwości; 2. (mitologia) rzymskie uosobienie sprawiedliwości;] (lat.) Iustitia; (lat.) az ókori római mitológiában a törvényhozás, az igazság istennője, akit mérleggel a kezében, bekötött szemmel ábrázoltak Iustitia [1. zob. prawda; 2. wymiar sprawiedliwości] (lat.) iustitia v. justitia; igazság, igazságosság, valakinek az igaz volta; igazságszolgáltatás [np. VERITATE ET JUSTITIA", co znaczy Prawdą i Sprawiedliwością".] iustitia aliena (sprawiedliwość obca) justitia imputativa; aliena; A kölcsönadott, idegen igazság, t.i. Krisztusé, aki igazságát odaadja nekünk. iustitia civilis (sprawiedliwość społeczna) justitia civilis; Tisztességesség, feddhetetlenség emberek előtt. iustitia commutativa (sprawiedliwość zamienną) justitia commutativa (kiegyenlítő igazságosság) iustitia distributiva a. justitia distributiva (sprawiedliwość rozdzielcza) justitia distributiva; Isten osztó igazsága. iustitia legalis (sprawiedliwość prawna) iustitia legalis; törvényes igazság iustitia originalis (sprawiedliwość pierwotna) justitia originalis; Az ember igaz állapota a bűnbeesés előtt. Iustitia erga subditos melior est quam multitudo exercituum (Freytag) (lat.) Iustitia erga subditos melior est quam multitudo exercituum. (Freytag) = Az alattvalókkal szemben jobb az igazság mint a nagy hadsereg. Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi (D pr.) [1. sprawiedliwość jest stałą i trwałą wolą oddania każdemu, co mu się należy. Lex lege tollitur ustawę uchyla się ustawą. 2. sprawiedliwość jest stałą i niezmienną

Klasyfikacja naukowa Chordofony Aerofony Membranofony właściwości akustyczne o nieokreślonej wysokości dźwięku

Klasyfikacja naukowa Chordofony Aerofony Membranofony właściwości akustyczne o nieokreślonej wysokości dźwięku Klasyfikacja naukowa Chordofony - instrumenty, w których wibratorem jest napięta struna, Aerofony - instrumenty, w których wibratorem jest drgające powietrze, Membranofony - instrumenty, w których wibratorem

Bardziej szczegółowo

2013-12-02. Autor: Jakub Duba. Interjesy

2013-12-02. Autor: Jakub Duba. Interjesy Autor: Jakub Duba Interjesy 2 1 Interjesy 3 Interjesy 4 2 5 Universal Serial Bus (USB; uniwersalna magistrala szeregowa) rodzaj sprzętowego portu komunikacyjnego komputerów, zastępującego stare porty szeregowe

Bardziej szczegółowo

Podsumowanie. semestr 1 klasa 2

Podsumowanie. semestr 1 klasa 2 Podsumowanie semestr 1 klasa 2 Interfejsy sprzętowe komputera: interfejsy wewnętrzne (IDE, EIDE, SCSI, Serial ATA) interfejsy zewnętrzne (RS-232, PS/2, FireWire, esata, USB, Ethernet) IDE (wewnętrzny,

Bardziej szczegółowo

Plan wykładu. 1. Sieć komputerowa 2. Rodzaje sieci 3. Topologie sieci 4. Karta sieciowa 5. Protokoły używane w sieciach LAN 6.

Plan wykładu. 1. Sieć komputerowa 2. Rodzaje sieci 3. Topologie sieci 4. Karta sieciowa 5. Protokoły używane w sieciach LAN 6. Plan wykładu 1. Sieć komputerowa 2. Rodzaje sieci 3. Topologie sieci 4. Karta sieciowa 5. Protokoły używane w sieciach LAN 6. Modem analogowy Sieć komputerowa Siecią komputerową nazywa się grupę komputerów

Bardziej szczegółowo

dr inż. Piotr Czyżewski

dr inż. Piotr Czyżewski dr inż. Piotr Czyżewski Na www.helion.pl zapytanie sieci komputerowe zwraca 36 pozycji. A co z innymi wydawnictwami 2016-11-22 Sieć komputerowa to medium umożliwiające połączenie dwóch lub więcej komputerów

Bardziej szczegółowo

Instytut Informatyki Politechniki Śląskiej. Sieci konwergentne. Andrzej Grzywak

Instytut Informatyki Politechniki Śląskiej. Sieci konwergentne. Andrzej Grzywak Sieci konwergentne Andrzej Grzywak Sieci ich klasyfikacja i rozwój WAN MAN LAN SP transmisja modemowa transmisja w paśmie podstawowym transmisja w paśmie szerokim Systemy ISDN Technologia ATM Fast Ethernet

Bardziej szczegółowo

Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej

Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej Wydział Budowy Maszyn i Informatyki Laboratorium z sieci komputerowych Ćwiczenie numer: 1 Temat ćwiczenia: Adresacja w sieciach komputerowych podstawowe

Bardziej szczegółowo

PODSTAWOWE PODZIAŁY SIECI KOMPUTEROWYCH

PODSTAWOWE PODZIAŁY SIECI KOMPUTEROWYCH PODSTAWOWE PODZIAŁY SIECI KOMPUTEROWYCH Pojęcie sieci komputerowych Sieć komputerowa jest to zbiór niezależnych komputerów połączonych ze sobą. Mówimy, że dwa komputery są ze sobą połączone, jeśli mogą

Bardziej szczegółowo

Használati utasítás Instrukcja obs?ugi Návod k pouïití Návod na obsluhu

Használati utasítás Instrukcja obs?ugi Návod k pouïití Návod na obsluhu Használati utasítás Instrukcja obs?ugi Návod k pouïití Návod na obsluhu 136LiC Olvassa el figyelmesen a használati utasítást, és gyoezoedjön meg róla, hogy megértette azt, mieloett a gépet használatba

Bardziej szczegółowo

W standardzie zarządzania energią ACPI, dopływ energii do poszczególnych urządzeń jest kontrolowany przez:

W standardzie zarządzania energią ACPI, dopływ energii do poszczególnych urządzeń jest kontrolowany przez: Zadanie 61 W standardzie zarządzania energią ACPI, dopływ energii do poszczególnych urządzeń jest kontrolowany przez: A. chipset. B. BIOS. C. kontroler dysków. D. system operacyjny. Zadanie 62 Przesyłanie

Bardziej szczegółowo

SIECI KOMPUTEROWE. Dariusz CHAŁADYNIAK Józef WACNIK

SIECI KOMPUTEROWE. Dariusz CHAŁADYNIAK Józef WACNIK MODUŁ: SIECI KOMPUTEROWE Dariusz CHAŁADYNIAK Józef WACNIK NIE ARACHNOFOBII!!! Sieci i komputerowe są wszędzie WSZECHNICA PORANNA Wykład 1. Podstawy budowy i działania sieci komputerowych WYKŁAD: Role

Bardziej szczegółowo

Interfejs urządzeń peryferyjnych

Interfejs urządzeń peryferyjnych Interfejs urządzeń peryferyjnych Terminy - Referaty do 08.05.2010 - Egzamin 09.05.2010 lub 22.05.2010 Typy transmisji informacji Transmisja informacji w komputerach odbywa się przy wykorzystaniu magistrali

Bardziej szczegółowo

Internet to ogólnoświatowy zbiór wzajemnie połączonych ze sobą sieci komputerowych (lokalnych LAN i rozległych WAN). Za datę powstania Internetu

Internet to ogólnoświatowy zbiór wzajemnie połączonych ze sobą sieci komputerowych (lokalnych LAN i rozległych WAN). Za datę powstania Internetu Pojęcia podstawowe Internet to ogólnoświatowy zbiór wzajemnie połączonych ze sobą sieci komputerowych (lokalnych LAN i rozległych WAN). Za datę powstania Internetu przyjmuje się rok 1983. Powstał w ramach

Bardziej szczegółowo

Budowa Komputera część teoretyczna

Budowa Komputera część teoretyczna Budowa Komputera część teoretyczna Komputer PC (pesonal computer) jest to komputer przeznaczony do użytku osobistego przeznaczony do pracy w domu lub w biurach. Wyróżniamy parę typów komputerów osobistych:

Bardziej szczegółowo

prawda symbol WIEDZA DANE komunikat fałsz liczba INFORMACJA kod (pojęcie interdyscyplinarne) znak wiadomość ENTROPIA forma przekaz

prawda symbol WIEDZA DANE komunikat fałsz liczba INFORMACJA kod (pojęcie interdyscyplinarne) znak wiadomość ENTROPIA forma przekaz WIEDZA prawda komunikat symbol DANE fałsz kod INFORMACJA (pojęcie interdyscyplinarne) liczba znak forma ENTROPIA przekaz wiadomość Czy żyjemy w erze informacji? Czy żyjemy w erze informacji? RACZEJ TAK:

Bardziej szczegółowo

Praca w sieci z serwerem

Praca w sieci z serwerem 11 Praca w sieci z serwerem Systemy Windows zostały zaprojektowane do pracy zarówno w sieci równoprawnej, jak i w sieci z serwerem. Sieć klient-serwer oznacza podłączenie pojedynczego użytkownika z pojedynczej

Bardziej szczegółowo

Dysk CD (ze sterownikami i podręcznikiem użytkownika) Kabel USB 2.0

Dysk CD (ze sterownikami i podręcznikiem użytkownika) Kabel USB 2.0 Urządzenie działa z systemami operacyjnymi Windows XP, 2000, Me i 98SE. DUB-A2 Szybka karta PCI z 2 portami USB 2.0 Przed rozpoczęciem Do korzystania z urządzenia niezbędne są następujące elementy Windows

Bardziej szczegółowo

Laboratorium - Podgląd informacji kart sieciowych bezprzewodowych i przewodowych

Laboratorium - Podgląd informacji kart sieciowych bezprzewodowych i przewodowych Laboratorium - Podgląd informacji kart sieciowych bezprzewodowych i przewodowych Cele Część 1: Identyfikacja i praca z kartą sieciową komputera Część 2: Identyfikacja i użycie ikon sieci w obszarze powiadomień

Bardziej szczegółowo

co to oznacza dla mobilnych

co to oznacza dla mobilnych Artykuł tematyczny Szerokopasmowa sieć WWAN Szerokopasmowa sieć WWAN: co to oznacza dla mobilnych profesjonalistów? Szybka i bezproblemowa łączność staje się coraz ważniejsza zarówno w celu osiągnięcia

Bardziej szczegółowo

Sieć LAN to dziś nieodzowny element infrastruktury informatycznej

Sieć LAN to dziś nieodzowny element infrastruktury informatycznej Projektowanie sieci firmowej od A do Z 01 Sieć LAN to dziś nieodzowny element infrastruktury informatycznej w każdej firmie, a coraz częściej także w domu. Jeśli zależy Ci, aby sieć w Twojej firmie funkcjonowała

Bardziej szczegółowo

System komputerowy. Sprzęt. System komputerowy. Oprogramowanie

System komputerowy. Sprzęt. System komputerowy. Oprogramowanie System komputerowy System komputerowy (ang. computer system) to układ współdziałaniadwóch składowych: sprzętu komputerowegooraz oprogramowania, działających coraz częściej również w ramach sieci komputerowej.

Bardziej szczegółowo

Systemy operacyjne i sieci komputerowe Szymon Wilk Adresowanie w sieciach Klasy adresów IP a) klasa A

Systemy operacyjne i sieci komputerowe Szymon Wilk Adresowanie w sieciach Klasy adresów IP a) klasa A i sieci komputerowe Szymon Wilk Adresowanie w sieciach 1 1. Klasy adresów IP a) klasa A sieć host 0 mało sieci (1 oktet), dużo hostów (3 oktety) pierwszy bit równy 0 zakres adresów dla komputerów 1.0.0.0-127.255.255.255

Bardziej szczegółowo

Sieci komputerowe. Dr inż. Robert Banasiak. Sieci Komputerowe 2010/2011 Studia niestacjonarne

Sieci komputerowe. Dr inż. Robert Banasiak. Sieci Komputerowe 2010/2011 Studia niestacjonarne Sieci komputerowe Dr inż. Robert Banasiak Sieci Komputerowe 2010/2011 Studia niestacjonarne 1 Sieci LAN (Local Area Network) Podstawowe urządzenia sieci LAN. Ewolucja urządzeń sieciowych. Podstawy przepływu

Bardziej szczegółowo

MODEL WARSTWOWY PROTOKOŁY TCP/IP

MODEL WARSTWOWY PROTOKOŁY TCP/IP MODEL WARSTWOWY PROTOKOŁY TCP/IP TCP/IP (ang. Transmission Control Protocol/Internet Protocol) protokół kontroli transmisji. Pakiet najbardziej rozpowszechnionych protokołów komunikacyjnych współczesnych

Bardziej szczegółowo

1. Budowa komputera schemat ogólny.

1. Budowa komputera schemat ogólny. komputer budowa 1. Budowa komputera schemat ogólny. Ogólny schemat budowy komputera - Klawiatura - Mysz - Skaner - Aparat i kamera cyfrowa - Modem - Karta sieciowa Urządzenia wejściowe Pamięć operacyjna

Bardziej szczegółowo

Współczesna problematyka klasyfikacji Informatyki

Współczesna problematyka klasyfikacji Informatyki Współczesna problematyka klasyfikacji Informatyki Nazwa pojawiła się na przełomie lat 50-60-tych i przyjęła się na dobre w Europie Jedna z definicji (z Wikipedii): Informatyka dziedzina nauki i techniki

Bardziej szczegółowo

5R]G]LDï %LEOLRJUDğD Skorowidz

5R]G]LDï %LEOLRJUDğD Skorowidz ...5 7 7 9 9 14 17 17 20 23 23 25 26 34 36 40 51 51 53 54 54 55 56 57 57 59 62 67 78 83 121 154 172 183 188 195 202 214... Skorowidz.... 4 Podręcznik Kwalifikacja E.13. Projektowanie lokalnych sieci komputerowych

Bardziej szczegółowo

PROGRAM PRAKTYKI ZAWODOWEJ. Technikum Zawód: technik informatyk

PROGRAM PRAKTYKI ZAWODOWEJ. Technikum Zawód: technik informatyk PROGRAM PRAKTYKI ZAWODOWEJ Technikum Zawód: technik informatyk 351203 Lp. Temat 1 Zajęcia wprowadzające. Zapoznanie z zakładem, regulaminem pracy, przepisami BHP oraz instruktaż bhp. 2 Montaż i eksploatacja

Bardziej szczegółowo

MAGISTRALE ZEWNĘTRZNE, gniazda kart rozszerzeń, w istotnym stopniu wpływają na

MAGISTRALE ZEWNĘTRZNE, gniazda kart rozszerzeń, w istotnym stopniu wpływają na , gniazda kart rozszerzeń, w istotnym stopniu wpływają na wydajność systemu komputerowego, m.in. ze względu na fakt, że układy zewnętrzne montowane na tych kartach (zwłaszcza kontrolery dysków twardych,

Bardziej szczegółowo

1 Technologie Informacyjne WYKŁAD I. Internet - podstawy

1 Technologie Informacyjne WYKŁAD I. Internet - podstawy 1 Technologie Informacyjne WYKŁAD I Internet - podstawy MAIL: a.dudek@pwr.edu.pl WWW: http://wgrit.ae.jgora.pl/ad KONSULTACJE: czwartki, piątki 8.00-9.00 sala 118 2 Internet to globalna, ogólnoświatowa

Bardziej szczegółowo

urządzenie elektroniczne służące do przetwarzania wszelkich informacji, które da się zapisać w formie ciągu cyfr albo sygnału ciągłego.

urządzenie elektroniczne służące do przetwarzania wszelkich informacji, które da się zapisać w formie ciągu cyfr albo sygnału ciągłego. Komputer (z ang. computer od łac. computare obliczać, dawne nazwy używane w Polsce: mózg elektronowy, elektroniczna maszyna cyfrowa, maszyna matematyczna) urządzenie elektroniczne służące do przetwarzania

Bardziej szczegółowo

Dr Michał Tanaś(http://www.amu.edu.pl/~mtanas)

Dr Michał Tanaś(http://www.amu.edu.pl/~mtanas) Dr Michał Tanaś(http://www.amu.edu.pl/~mtanas) Jest to zbiór komputerów połączonych między sobą łączami telekomunikacyjnymi, w taki sposób że Możliwa jest wymiana informacji (danych) pomiędzy komputerami

Bardziej szczegółowo

Złącza stosowane w systemach audio

Złącza stosowane w systemach audio Złącza stosowane w systemach audio DVI DVI (ang. Digital Visual Interface) standard złącza pomiędzy kartą graficzną a monitorem komputera. Złącze DVI występuje w 3 wariantach: DVI-I przesyła zarówno dane

Bardziej szczegółowo

Systemy operacyjne. Systemy operacyjne. Systemy operacyjne. Zadania systemu operacyjnego. Abstrakcyjne składniki systemu. System komputerowy

Systemy operacyjne. Systemy operacyjne. Systemy operacyjne. Zadania systemu operacyjnego. Abstrakcyjne składniki systemu. System komputerowy Systemy operacyjne Systemy operacyjne Dr inż. Ignacy Pardyka Literatura Siberschatz A. i inn. Podstawy systemów operacyjnych, WNT, Warszawa Skorupski A. Podstawy budowy i działania komputerów, WKiŁ, Warszawa

Bardziej szczegółowo

Twardy dysk. -urządzenie pamięci masowej

Twardy dysk. -urządzenie pamięci masowej Twardy dysk -urządzenie pamięci masowej Podstawowe wiadomości: Dysk twardy jeden z typów urządzeń pamięci masowej wykorzystujących nośnik magnetyczny do przechowywania danych. Nazwa "dysk twardy" (hard

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN MATURALNY 2010 FILOZOFIA

EGZAMIN MATURALNY 2010 FILOZOFIA Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie EGZAMIN MATURALNY 2010 FILOZOFIA POZIOM ROZSZERZONY Klucz punktowania odpowiedzi MAJ 2010 2 Zadanie 1. (0 2) problemów i tez z zakresu ontologii, epistemologii,

Bardziej szczegółowo

Plan wykładu. Sieci Komputerowe. Literatura. Historia 1/3

Plan wykładu. Sieci Komputerowe. Literatura. Historia 1/3 Sieci Komputerowe mgr inż. Jerzy Sobczyk Sprawy organizacyjne. Historia rozwoju sieci komputerowych. Modele ISO/OSI, TCP/IP. Plan wykładu. Sprawy organizacyjne. Historia rozwoju sieci komputerowych. Modele

Bardziej szczegółowo

1. PC to skrót od: a. Personal Computer b. Personal Calculator c. Perfect Creature

1. PC to skrót od: a. Personal Computer b. Personal Calculator c. Perfect Creature 1. PC to skrót od: a. Personal Computer b. Personal Calculator c. Perfect Creature 2. Internet: a. składa się z wielu połączonych, samodzielnie administrowanych sieci komputerowych b. kilku potrzebujących

Bardziej szczegółowo

Internet, jako sieć globalna

Internet, jako sieć globalna Internet, jako sieć globalna Prezentacja przygotowana na podstawie podręcznika dla gimnazjum Informatyka 2000 Autor: Małgorzata Mordaka Wydawnictwo: Czarny Kruk Informatyka - klasa 3 Lekcja 6 Internet

Bardziej szczegółowo

Architektura Systemów Komputerowych. Transmisja szeregowa danych Standardy magistral szeregowych

Architektura Systemów Komputerowych. Transmisja szeregowa danych Standardy magistral szeregowych Architektura Systemów Komputerowych Transmisja szeregowa danych Standardy magistral szeregowych 1 Transmisja szeregowa Idea transmisji szeregowej synchronicznej DOUT Rejestr przesuwny DIN CLK DIN Rejestr

Bardziej szczegółowo

Zaliczenie Termin zaliczenia: Sala IE 415 Termin poprawkowy: > (informacja na stronie:

Zaliczenie Termin zaliczenia: Sala IE 415 Termin poprawkowy: > (informacja na stronie: Zaliczenie Termin zaliczenia: 14.06.2007 Sala IE 415 Termin poprawkowy: >18.06.2007 (informacja na stronie: http://neo.dmcs.p.lodz.pl/tm/index.html) 1 Współpraca procesora z urządzeniami peryferyjnymi

Bardziej szczegółowo

ZWIĄZEK MIĘDZY INFORMATYKĄ I TECHNOLOGIĄ INFORMACYJNĄ

ZWIĄZEK MIĘDZY INFORMATYKĄ I TECHNOLOGIĄ INFORMACYJNĄ ZWIĄZEK MIĘDZY INFORMATYKĄ I TECHNOLOGIĄ INFORMACYJNĄ Technologia informacyjna Grażyna Koba wyd. MiGra INFORMATYKA Koncentruje się wokół problemu informacji oraz wokół komputera, jego budowy, programowania

Bardziej szczegółowo

Narzędzia myślenia Słowa - wyobrażenia - pojęcia Wiesław Gdowicz

Narzędzia myślenia Słowa - wyobrażenia - pojęcia Wiesław Gdowicz Narzędzia myślenia Słowa - wyobrażenia - pojęcia Wiesław Gdowicz Einstein nie prowadził eksperymentów. Był fizykiem teoretycznym. Zestawiał znane fakty i szczegółowe zasady i budował z nich teorie, które

Bardziej szczegółowo

Stos protokołów TCP/IP (ang. Transmission Control Protocol/Internet Protocol)

Stos protokołów TCP/IP (ang. Transmission Control Protocol/Internet Protocol) Stos protokołów TCP/IP (ang. Transmission Control Protocol/Internet Protocol) W latach 1973-78 Agencja DARPA i Stanford University opracowały dwa wzajemnie uzupełniające się protokoły: połączeniowy TCP

Bardziej szczegółowo

Spis treúci. Księgarnia PWN: Krzysztof Wojtuszkiewicz - Urządzenia techniki komputerowej. Cz. 2. Przedmowa... 11. Wstęp... 13

Spis treúci. Księgarnia PWN: Krzysztof Wojtuszkiewicz - Urządzenia techniki komputerowej. Cz. 2. Przedmowa... 11. Wstęp... 13 Księgarnia PWN: Krzysztof Wojtuszkiewicz - Urządzenia techniki komputerowej. Cz. 2 Spis treúci Przedmowa... 11 Wstęp... 13 1. Urządzenia peryferyjne i układy wejścia/wyjścia... 15 Wstęp... 15 1.1. Przyczyny

Bardziej szczegółowo

Podstawy komunikacji personalnej. Problemy społeczeństwa informacyjnego: utopia czy rzeczywistość?

Podstawy komunikacji personalnej. Problemy społeczeństwa informacyjnego: utopia czy rzeczywistość? Podstawy komunikacji personalnej Problemy społeczeństwa informacyjnego: utopia czy rzeczywistość? Społeczeństwo informacyjne Źródło: mleczko.interia.pl Społeczeństwo informacyjne Społeczeństwo informacyjne

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Dzień 1. I Wprowadzenie (wersja 0906) II Dostęp do danych bieżących specyfikacja OPC Data Access (wersja 0906) Kurs OPC S7

Spis treści. Dzień 1. I Wprowadzenie (wersja 0906) II Dostęp do danych bieżących specyfikacja OPC Data Access (wersja 0906) Kurs OPC S7 I Wprowadzenie (wersja 0906) Kurs OPC S7 Spis treści Dzień 1 I-3 O czym będziemy mówić? I-4 Typowe sytuacje I-5 Klasyczne podejście do komunikacji z urządzeniami automatyki I-6 Cechy podejścia dedykowanego

Bardziej szczegółowo

INSTRUKCJA ZARZĄDZANIA SYSTEMAMI INFORMATYCZNYMI W COLLEGIUM MAZOVIA INNOWACYJNEJ SZKOLE WYŻSZEJ

INSTRUKCJA ZARZĄDZANIA SYSTEMAMI INFORMATYCZNYMI W COLLEGIUM MAZOVIA INNOWACYJNEJ SZKOLE WYŻSZEJ Załącznik nr 3 do Zarządzenia nr 1/2013 Rektora Collegium Mazovia Innowacyjnej Szkoły Wyższej z dnia 31 stycznia 2013 r. INSTRUKCJA ZARZĄDZANIA SYSTEMAMI INFORMATYCZNYMI W COLLEGIUM MAZOVIA INNOWACYJNEJ

Bardziej szczegółowo

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Wydział Matematyki i Informatyki Wydział Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej Instytut Fizyki

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Wydział Matematyki i Informatyki Wydział Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej Instytut Fizyki Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Wydział Matematyki i Informatyki Wydział Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej Instytut Fizyki Tomasz Pawłowski Nr albumu: 146956 Praca magisterska na kierunku

Bardziej szczegółowo

Magistrale i gniazda rozszerzeń

Magistrale i gniazda rozszerzeń Magistrale i gniazda rozszerzeń Adam Banasiak 11.03.2014 POWIATOWY ZESPÓŁ SZKÓŁ NR 2 IM. PIOTRA WŁOSTOWICA W TRZEBNICY Adam Banasiak Magistrale i gniazda rozszerzeń 11.03.2014 1 / 31 Magistrale ISA i PCI

Bardziej szczegółowo

Architektura komputerów. Układy wejścia-wyjścia komputera

Architektura komputerów. Układy wejścia-wyjścia komputera Architektura komputerów Układy wejścia-wyjścia komputera Wspópraca komputera z urządzeniami zewnętrznymi Integracja urządzeń w systemach: sprzętowa - interfejs programowa - protokół sterujący Interfejs

Bardziej szczegółowo

Zadania PCSS w Polskiej Platformie Bezpieczeństwa Wewnętrznego

Zadania PCSS w Polskiej Platformie Bezpieczeństwa Wewnętrznego Zadania PCSS w Polskiej Platformie Bezpieczeństwa Wewnętrznego Maciej Stroiński stroins@man.poznan.pl Norbert Meyer meyer@man.poznan.pl Plan prezentacji Jakość, bezpieczeństwo i zarządzanie heterogeniczną

Bardziej szczegółowo

Kod produktu: MP-W7100A-RS232

Kod produktu: MP-W7100A-RS232 KONWERTER RS232 - TCP/IP ETHERNET NA BAZIE W7100A FIRMY WIZNET MP-W7100A-RS232 jest gotowym do zastosowania konwerterem standardu RS232 na TCP/IP Ethernet (serwer portu szeregowego). Umożliwia bezpośrednie

Bardziej szczegółowo

Wykład Nr 4. 1. Sieci bezprzewodowe 2. Monitorowanie sieci - polecenia

Wykład Nr 4. 1. Sieci bezprzewodowe 2. Monitorowanie sieci - polecenia Sieci komputerowe Wykład Nr 4 1. Sieci bezprzewodowe 2. Monitorowanie sieci - polecenia Sieci bezprzewodowe Sieci z bezprzewodowymi punktami dostępu bazują na falach radiowych. Punkt dostępu musi mieć

Bardziej szczegółowo

Szkolenie autoryzowane. MS Administracja i obsługa Windows 7. Strona szkolenia Terminy szkolenia Rejestracja na szkolenie Promocje

Szkolenie autoryzowane. MS Administracja i obsługa Windows 7. Strona szkolenia Terminy szkolenia Rejestracja na szkolenie Promocje Szkolenie autoryzowane MS 50292 Administracja i obsługa Windows 7 Strona szkolenia Terminy szkolenia Rejestracja na szkolenie Promocje Opis szkolenia Szkolenie dla wszystkich osób rozpoczynających pracę

Bardziej szczegółowo

1 2004 BRINET Sp. z o. o.

1 2004 BRINET Sp. z o. o. W niektórych routerach Vigor (np. serie 2900/2900V) interfejs WAN występuje w postaci portu Ethernet ze standardowym gniazdem RJ-45. Router 2900 potrafi obsługiwać ruch o natężeniu kilkudziesięciu Mbit/s,

Bardziej szczegółowo

Aspekty upowszechniania informacji

Aspekty upowszechniania informacji Aspekty upowszechniania informacji 1.Komunikacja międzyludzka informacje teoretyczne Mały słownik języka polskiego podaje, że: komunikować oznacza podać coś do wiadomości; przekazywać jakąś informację,

Bardziej szczegółowo

PI-12 01/12. podłączonych do innych komputerów, komputerach. wspólnej bazie. ! Współużytkowanie drukarek, ploterów czy modemów

PI-12 01/12. podłączonych do innych komputerów, komputerach. wspólnej bazie. ! Współużytkowanie drukarek, ploterów czy modemów PI-12 01/12 Dostęp do jak największej ilości danych przez jak największa liczbę użytkowników. Połączenie komputerów zwiększenie zasobów i możliwość korzystania z nich przez wielu użytkowników jednocześnie.

Bardziej szczegółowo

Wybrane bloki i magistrale komputerów osobistych (PC) Opracował: Grzegorz Cygan 2010 r. CEZ Stalowa Wola

Wybrane bloki i magistrale komputerów osobistych (PC) Opracował: Grzegorz Cygan 2010 r. CEZ Stalowa Wola Wybrane bloki i magistrale komputerów osobistych (PC) Opracował: Grzegorz Cygan 2010 r. CEZ Stalowa Wola Ogólny schemat komputera Jak widać wszystkie bloki (CPU, RAM oraz I/O) dołączone są do wspólnych

Bardziej szczegółowo

Wykład I. Administrowanie szkolną siecią komputerową. dr Artur Bartoszewski www.bartoszewski.pr.radom.pl

Wykład I. Administrowanie szkolną siecią komputerową. dr Artur Bartoszewski www.bartoszewski.pr.radom.pl Administrowanie szkolną siecią komputerową dr Artur Bartoszewski www.bartoszewski.pr.radom.pl Wykład I 1 Tematyka wykładu: Co to jest sieć komputerowa? Usługi w sieciach komputerowych Zasięg sieci Topologie

Bardziej szczegółowo

Jednostka centralna. Miejsca na napędy 5,25 :CD-ROM, DVD. Miejsca na napędy 3,5 : stacja dyskietek

Jednostka centralna. Miejsca na napędy 5,25 :CD-ROM, DVD. Miejsca na napędy 3,5 : stacja dyskietek Ćwiczenia 1 Budowa komputera PC Komputer osobisty (Personal Komputer PC) komputer (stacjonarny lub przenośny) przeznaczony dla pojedynczego użytkownika do użytku domowego lub biurowego. W skład podstawowego

Bardziej szczegółowo

Pytanie 1 Z jakich protokołów korzysta usługa WWW? (Wybierz prawidłowe odpowiedzi)

Pytanie 1 Z jakich protokołów korzysta usługa WWW? (Wybierz prawidłowe odpowiedzi) Pytanie 1 Z jakich protokołów korzysta usługa WWW? (Wybierz prawidłowe odpowiedzi) Pytanie 2 a) HTTPs, b) HTTP, c) POP3, d) SMTP. Co oznacza skrót WWW? a) Wielka Wyszukiwarka Wiadomości, b) WAN Word Works,

Bardziej szczegółowo

Interfejsy. w systemach pomiarowych. Ryszard J. Barczyński, 2016 Materiały dydaktyczne do użytku wewnętrznego

Interfejsy. w systemach pomiarowych. Ryszard J. Barczyński, 2016 Materiały dydaktyczne do użytku wewnętrznego Interfejsy w systemach pomiarowych Ryszard J. Barczyński, 2016 Materiały dydaktyczne do użytku wewnętrznego Interfejsy w systemach pomiarowych Układ (topologia) systemu pomiarowe może być układem gwiazdy

Bardziej szczegółowo

ASEM UBIQUITY PRZEGLĄD FUNKCJONALNOŚCI

ASEM UBIQUITY PRZEGLĄD FUNKCJONALNOŚCI ASEM UBIQUITY PRZEGLĄD FUNKCJONALNOŚCI tel. 22 549 43 53, fax. 22 549 43 50, www.sabur.com.pl, sabur@sabur.com.pl 1/7 ASEM UBIQUITY ASEM Uqiuity to nowatorskie rozwiązanie na platformy Win 32/64 oraz Win

Bardziej szczegółowo

Cyfrowy system nagłośnieniowy i dźwiękowy system ostrzegawczy Praesideo Skuteczny przekaz komunikatów, niezależnie od sytuacji

Cyfrowy system nagłośnieniowy i dźwiękowy system ostrzegawczy Praesideo Skuteczny przekaz komunikatów, niezależnie od sytuacji Cyfrowy system nagłośnieniowy i dźwiękowy system ostrzegawczy Praesideo Skuteczny przekaz komunikatów, niezależnie od sytuacji 2 System nagłośnieniowy i dźwiękowy system ostrzegawczy Praesideo firmy Bosch

Bardziej szczegółowo

Analiza i projektowanie oprogramowania. Analiza i projektowanie oprogramowania 1/32

Analiza i projektowanie oprogramowania. Analiza i projektowanie oprogramowania 1/32 Analiza i projektowanie oprogramowania Analiza i projektowanie oprogramowania 1/32 Analiza i projektowanie oprogramowania 2/32 Cel analizy Celem fazy określania wymagań jest udzielenie odpowiedzi na pytanie:

Bardziej szczegółowo

Zakres rozmów kwalifikacyjnych obowiązujących kandydatów na studia drugiego stopnia w roku akademickim 2019/2020

Zakres rozmów kwalifikacyjnych obowiązujących kandydatów na studia drugiego stopnia w roku akademickim 2019/2020 Zakres rozmów kwalifikacyjnych obowiązujących kandydatów na studia drugiego stopnia w roku akademickim 2019/2020 Kierunek Zakres rozmowy kwalifikacyjnej obejmuje: Advanced Mechanical Engineering (język

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO - POZIOM PODSTAWOWY

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO - POZIOM PODSTAWOWY WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO - POZIOM PODSTAWOWY WIADOMOŚCI O EPOCE wiadomości Określa ramy czasowe i genezę nazwy epoki. Wymienia głównych reprezentantów omawianych kierunków literackich. Wymienia

Bardziej szczegółowo

Laboratorium - Obserwacja procesu tłumaczenia nazw DNS

Laboratorium - Obserwacja procesu tłumaczenia nazw DNS Laboratorium - Obserwacja procesu tłumaczenia nazw DNS Cele Część 1: Obserwacja konwersji DNS nazwy URL na adres IP. Część 2: Obserwacja procesu przeszukiwania nazw DNS, przy pomocy polecenia Nslookup

Bardziej szczegółowo

Model sieci OSI, protokoły sieciowe, adresy IP

Model sieci OSI, protokoły sieciowe, adresy IP Model sieci OSI, protokoły sieciowe, adresy IP Podstawę działania internetu stanowi zestaw protokołów komunikacyjnych TCP/IP. Wiele z używanych obecnie protokołów zostało opartych na czterowarstwowym modelu

Bardziej szczegółowo

Wstęp do Informatyki. Klasyfikacja oprogramowania

Wstęp do Informatyki. Klasyfikacja oprogramowania Wstęp do Informatyki Klasyfikacja oprogramowania Oprogramowanie komputerowe Funkcjonalność komputera jest wynikiem zarówno jego budowy, jak i zainstalowanego oprogramowania Komputer danej klasy znajduje

Bardziej szczegółowo

I. PROFIL FIRMY II. PROJEKTOWANIE

I. PROFIL FIRMY II. PROJEKTOWANIE automatyka i systemy sterowania I. PROFIL FIRMY Firma ASTECOMA Sp.j. powstała w 2008r. i zajmuje sie szeroko pojętą automatyką przemysłową. Podstawowym celem naszej firmy jest dostarczanie najwyższej jakości

Bardziej szczegółowo

instrukcja instalacji modemu SpeedTouch 605s

instrukcja instalacji modemu SpeedTouch 605s instrukcja instalacji modemu SpeedTouch 605s Spis treści 1. Opis diod kontrolnych i gniazd modemu SpeedTouch 605s... 2 1.1. Opis diod kontrolnych... 2 1.2. Opis gniazd... 3 2. Konfiguracja połączenia przewodowego...

Bardziej szczegółowo

8. MAGISTRALE I GNIAZDA ROZSZERZEŃ. INTERFEJSY ZEWNĘTRZNE.

8. MAGISTRALE I GNIAZDA ROZSZERZEŃ. INTERFEJSY ZEWNĘTRZNE. 8. MAGISTRALE I GNIAZDA ROZSZERZEŃ. INTERFEJSY ZEWNĘTRZNE. Magistrala (ang. bus) jest ścieżką łączącą ze sobą różne komponenty w celu wymiany informacji/danych pomiędzy nimi. Inaczej mówiąc jest to zespół

Bardziej szczegółowo

Instrukcja konfiguracji kas Novitus do współpracy z CRK

Instrukcja konfiguracji kas Novitus do współpracy z CRK Instrukcja konfiguracji kas Novitus Z Centralnym Repozytorium Kas kasy Online Novitus łączą się za pośrednictwem złącza LAN (Ethernet), oraz opcjonalnie za pomocą modułu WLAN lub modemu GSM. W zależności

Bardziej szczegółowo

Rozwiązanie GIS dla mniejszego. miasta: model Miasta Stalowa Wola. Janusz JEśAK. Jacek SOBOTKA. Instytut Rozwoju Miast. ESRI Polska Sp. z o. o.

Rozwiązanie GIS dla mniejszego. miasta: model Miasta Stalowa Wola. Janusz JEśAK. Jacek SOBOTKA. Instytut Rozwoju Miast. ESRI Polska Sp. z o. o. Rozwiązanie GIS dla mniejszego miasta: model Miasta Stalowa Wola Instytut Rozwoju Miast Janusz JEśAK ESRI Polska Sp. z o. o. Jacek SOBOTKA Rybnik, 27-28 września 2007 Plan Prezentacji Geneza przedsięwzięcia

Bardziej szczegółowo

Podstawy obsługi komputerów. Budowa komputera. Podstawowe pojęcia

Podstawy obsługi komputerów. Budowa komputera. Podstawowe pojęcia Budowa komputera Schemat funkcjonalny i podstawowe parametry Podstawowe pojęcia Pojęcia podstawowe PC personal computer (komputer osobisty) Kompatybilność to cecha systemów komputerowych, która umoŝliwia

Bardziej szczegółowo

Systemowe rozwiązania Smart Grid ofertą do nowoczesnego zarządzania przedsiębiorstwami sieciowymi

Systemowe rozwiązania Smart Grid ofertą do nowoczesnego zarządzania przedsiębiorstwami sieciowymi Systemowe rozwiązania Smart Grid ofertą do nowoczesnego zarządzania przedsiębiorstwami sieciowymi Elżbieta Starakiewicz BDE Intelligent Utility Network, IBM 2012 IBM Corporation Punkt widzenia IBM na sieć

Bardziej szczegółowo

Interfejs komunikacyjny RCI-2 v1.0

Interfejs komunikacyjny RCI-2 v1.0 Roger Access Control System Interfejs komunikacyjny RCI-2 v1.0 Oprogramowanie wbudowane: 1.0.2 Wersja dokumentu: Rev. A 1. OPIS I DANE TECHNICZNE Interfejs RCI-2 umożliwia za pośrednictwem portu USB PC

Bardziej szczegółowo

Wykład I. Wprowadzenie do baz danych

Wykład I. Wprowadzenie do baz danych Wykład I Wprowadzenie do baz danych Trochę historii Pierwsze znane użycie terminu baza danych miało miejsce w listopadzie w 1963 roku. W latach sześcdziesątych XX wieku został opracowany przez Charles

Bardziej szczegółowo

SIECI KOMPUTEROWE mgr inż. Adam Mencwal Katedra Informatyki Stosowanej

SIECI KOMPUTEROWE mgr inż. Adam Mencwal Katedra Informatyki Stosowanej SIECI KOMPUTEROWE mgr inż. Adam Mencwal Katedra Informatyki Stosowanej amencwal@kis.p.lodz.pl http://www.kis.p.lodz.pl/~amencwal/ Sieć komputerowa co to takiego? Sieć komputerowa - to grupa komputerów

Bardziej szczegółowo

NAT. Zakres adresów IP adresów. liczba bitów maski 24-bit block

NAT. Zakres adresów IP adresów. liczba bitów maski 24-bit block NAT Tło historyczne W 1983 roku wprowadzono do użycia w sieci ARPANET protokół IP (ang. Internet Protocol) w wersji 4, który do dzisiaj odpowiada za sterowanie większością ruchu w sieci Internet, mimo

Bardziej szczegółowo

Podręcznik komunikacji sieciowej Komputery Evo typu Desktop Stacje robocze Evo Stacje robocze Deskpro

Podręcznik komunikacji sieciowej Komputery Evo typu Desktop Stacje robocze Evo Stacje robocze Deskpro b Komputery Evo typu Desktop Stacje robocze Evo Stacje robocze Deskpro Numer katalogowy dokumentu: 177922-243 Wrzesień 2001 W tym podręczniku zawarte są definicje i instrukcje dotyczące korzystania z funkcji

Bardziej szczegółowo

Podstawowe pojęcia dotyczące sieci komputerowych

Podstawowe pojęcia dotyczące sieci komputerowych Podstawowe pojęcia dotyczące sieci komputerowych Podział ze względu na obszar Sieci osobiste PAN (Personal Area Network) sieci o zasięgu kilku metrów wykorzystywane np. do bezprzewodowego połączenia telefonu

Bardziej szczegółowo

SIECI KOMPUTEROWE wykład dla kierunku informatyka semestr 4 i 5

SIECI KOMPUTEROWE wykład dla kierunku informatyka semestr 4 i 5 SIECI KOMPUTEROWE wykład dla kierunku informatyka semestr 4 i 5 dr inż. Michał Sajkowski Instytut Informatyki PP pok. 227G PON PAN, Wieniawskiego 17/19 Michal.Sajkowski@cs.put.poznan.pl tel. +48 (61) 8

Bardziej szczegółowo

HDD. (hard disk drive) Źródło: http://www.mskupin.pl http://h10025.www1.hp.com Urządzenia techniki komputerowej - WSiP

HDD. (hard disk drive) Źródło: http://www.mskupin.pl http://h10025.www1.hp.com Urządzenia techniki komputerowej - WSiP HDD (hard disk drive) Źródło: http://www.mskupin.pl http://h10025.www1.hp.com Urządzenia techniki komputerowej - WSiP Dysk twardy Interfejsy: ATA (IDE, PATA) SATA (Serial-ATA) PATA W kablu IDE jest 80

Bardziej szczegółowo

Podstawy sieci komputerowych. Technologia Informacyjna Lekcja 19

Podstawy sieci komputerowych. Technologia Informacyjna Lekcja 19 Podstawy sieci komputerowych Technologia Informacyjna Lekcja 19 Po co łączy się komputery w sieć? Przede wszystkim do wymiany danych, Wspólne korzystanie z udostępnionych baz danych, gier, czy Internetu

Bardziej szczegółowo

Beskid Cafe. Hufcowa Kawiarenka Internetowa

Beskid Cafe. Hufcowa Kawiarenka Internetowa Beskid Cafe Hufcowa Kawiarenka Internetowa Co to jest kawiarenka internetowa? Jest to kilka komputerów znajdujących się w jednym pomieszczeniu połączonych w sieć komputerową, która jest podłączona do Internetu.

Bardziej szczegółowo

Felvétel az EPG (elektromos műsorújság) Teletext... 31 képernyő segítségével... 14 Tanácsok... 31 Műsor opciók... 14 Első beüzemelés...

Felvétel az EPG (elektromos műsorújság) Teletext... 31 képernyő segítségével... 14 Tanácsok... 31 Műsor opciók... 14 Első beüzemelés... Tartalomjegyzék Jellemzõk... 2 Állomások kezelése: Kedvencek... 17 Bevezető... 2 Gombfunkciók... 18 Előkészítés... 2 Állomások kezelése: Csatornalista válogatása... 18 Biztonsági előírások... 3 Képernyőinformációk...

Bardziej szczegółowo

Sprawdzian test egzaminacyjny 2 GRUPA I

Sprawdzian test egzaminacyjny 2 GRUPA I ... nazwisko i imię ucznia Sprawdzian test egzaminacyjny 2 GRUPA I 1. Na rys. 1 procesor oznaczony jest numerem A. 2 B. 3 C. 5 D. 8 2. Na rys. 1 karta rozszerzeń oznaczona jest numerem A. 1 B. 4 C. 6 D.

Bardziej szczegółowo

Publiczne Technikum Informatyczne Computer College w Koszalinie

Publiczne Technikum Informatyczne Computer College w Koszalinie PYTANIA KONKURS INFORMATYCZNY Informatyka, Informacja, Infostrada 3 x i II edycja z marca 2016 roku Strona 1 1. Program komputerowy z licencją Shareware upoważnia między innymi do: a) rozpowszechniania

Bardziej szczegółowo

Rok szkolny 2014/15 Sylwester Gieszczyk. Wymagania edukacyjne w technikum. SIECI KOMPUTEROWE kl. 2c

Rok szkolny 2014/15 Sylwester Gieszczyk. Wymagania edukacyjne w technikum. SIECI KOMPUTEROWE kl. 2c Wymagania edukacyjne w technikum SIECI KOMPUTEROWE kl. 2c Wiadomości Umiejętności Lp. Temat konieczne podstawowe rozszerzające dopełniające Zapamiętanie Rozumienie W sytuacjach typowych W sytuacjach problemowych

Bardziej szczegółowo

DigiPoint mini Karta katalogowa DS 6.00

DigiPoint mini Karta katalogowa DS 6.00 1/5 sterownik programowalny z wyświetlaczem LCD 2/5 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA Sterowniki są zaawansowanymi technologicznie swobodnie programowalnym, kontrolerami przeznaczonymi do systemów sterowania oświetleniem,

Bardziej szczegółowo

802.11g: do 54Mbps (dynamic) b: do 11Mbps (dynamic)

802.11g: do 54Mbps (dynamic) b: do 11Mbps (dynamic) TOTOLINK N302R+ 300MBPS WIRELESS N BROADBAND AP/ROUTER 72,90 PLN brutto 59,27 PLN netto Producent: TOTOLINK N302R Plus to router bezprzewodowy zgodny ze standardem 802.11n mogący przesyłać dane z prędkością

Bardziej szczegółowo

Podzespoły Systemu Komputerowego:

Podzespoły Systemu Komputerowego: Podzespoły Systemu Komputerowego: 1) Płyta główna- jest jednym z najważniejszych elementów komputera. To na niej znajduje się gniazdo procesora, układy sterujące, sloty i porty. Bezpośrednio na płycie

Bardziej szczegółowo

Adresacja IPv4 - podstawy

Adresacja IPv4 - podstawy Adresacja IPv4 - podstawy LAN LAN... MAN... LAN Internet Internet = sieć sieci Problem jak adresować urządzenia w takiej sieci? 1 Budowa adresu IP rozmiar adresu IP: 4 bajty (32 bity) Adres IP jest hierarchiczny

Bardziej szczegółowo

Modem LTE Huawei E3272s-153 + Router WIFI TP-LINK

Modem LTE Huawei E3272s-153 + Router WIFI TP-LINK Informacje o produkcie Modem LTE Huawei E3272s-153 + Router WIFI TP-LINK Cena : 267,48 zł (netto) 329,00 zł (brutto) Dostępność : Dostępny Stan magazynowy : brak w magazynie Średnia ocena : brak recenzji

Bardziej szczegółowo