dr Piotr Misztal Adiunkt w Katedrze Postępowania Karnego i Kryminalistyki WPiA UŁ Dyżur: piątek 11:45-12:45 pokój 4.

Transkrypt

1 dr Piotr Misztal Adiunkt w Katedrze Postępowania Karnego i Kryminalistyki WPiA UŁ pmisztal@wpia.uni.lodz.pl Dyżur: piątek 11:45-12:45 pokój 4.39

2 PROFESJONALNI PRZEDSTAWICIELE W PROCESIE KARNYM

3 Rodzaje umocowań w procesie Upoważnienie do obrony K.P.K. Pełnomocnictwo K.P.K. + Prawo cywilne Substytucja ustawy korporacyjne Upoważnienie do zastępowania ustawy korporacyjne

4 Upoważnienie do obrony Jest to oświadczenie woli umocowujące obrońcę do działania w imieniu i na rzecz oskarżonego (podejrzanego). Oświadczenie może być złożone ustnie do protokołu organu procesowego albo w formie pisemnej (art k.p.k). Kto może udzielić upoważnienia?

5 art Obrońcę ustanawia oskarżony; do czasu ustanowienia obrońcy przez oskarżonego pozbawionego wolności, obrońcę może ustanowić inna osoba, o czym niezwłocznie zawiadamia się oskarżonego. W praktyce często mówi się także o tzw. pełnomocnictwie obrończym. Nie jest to prawidłowe. Prawdziwy karnista wie dlaczego tego pojęcia nie używać

6 Łódź, dnia 8 grudnia 2017 r. UPOWAŻNIENIE DO OBRONY Oświadczam, że ja niżej podpisany Jan XYZ upoważniam adwokata/ radcę prawnego Marka Praworządnego do działania w charakterze mojego obrońcy w sprawie toczącej się przed Sądem Rejonowym dla Łodzi Śródmieścia w Łodzi VI Wydział Karny o sygn. akt VI K 177/17. Własnoręczny podpis

7 Łódź, dnia 8 grudnia 2017 r. UPOWAŻNIENIE DO OBRONY Niniejszym upoważniam adwokata/ radcę prawnego Marka Praworządnego do prowadzenia mojej obrony o czyn z art k.k. aż do prawomocnego zakończenia postępowania. Własnoręczny podpis Wniosek: w upoważnieniu do obrony należy dokładnie wskazać zakres upoważnienia. Zakres upoważnienia zależy od wyłącznej woli oskarżonego.

8 Pełnomocnictwo Jest to oświadczenie woli strony innej niż oskarżony umocowujące podmiot fachowy do działania w jej imieniu i na jej rzecz. Oświadczenie może być złożone ustnie do protokołu organu procesowego albo w formie pisemnej. Ustawowy obowiązek ubezpieczenia OC pełnomocnika. Pełnomocnik działa w granicach umocowania. Czynności pełnomocnika uważa się za działania i zaniechania samej strony.

9 Upoważnienie do zastępowania Jest to akt umocowania aplikanta przez adwokata/radcę prawnego. Aplikant nie jest samodzielny, działa w granicach upoważnienia. Nie odpowiada przed klientem. Odpowiada przed adwokatem/ radcą prawnym. Może ponosić odpowiedzialność dyscyplinarną. Pojęcie to nie występuje w ustawie karnoprocesowej. Upoważnienie do zastępowania to nie to samo co substytucja.

10 Łódź, dnia 8 grudnia 207 r. UPOWAŻNIENIE DO ZASTĘPOWANIA Niniejszym na zasadzie art. 77 p.a./ art r.p. upoważniam aplikanta adwokackiego/ radcowskiego XYZ do zastępowania mnie w sprawie o sygn. akt IV K 78/15 dot. Oskarżonego Grzegorza Niegrzecznego. Własnoręczny podpis adwokata/radcy prawnego

11 Substytucja Jest to akt umocowania adwokata/radcy prawnego przez innego adwokata/radcę prawnego. Substytut jest samodzielny; odpowiada przed klientem. Substytut działa w granicach umocowania. Ustawowy obowiązek ubezpieczenia OC substytuta. Oskarżony nie jest władny do cofnięcia substytucji, niewyrażenia zgody na obronę przez adwokata działającego z substytucji w imieniu obrońcy ustanowionego w sprawie, a to dlatego, że to nie oskarżony udzielał substytucji, lecz ustanowiony przez niego obrońca. Oskarżony może w takiej sytuacji cofnąć pełnomocnictwo ustanowionemu przez siebie adwokatowi, co w konsekwencji doprowadza do pozbawienia upoważnienia samemu substytutowi. (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 3 czerwca 2015 r., II AKa 64/15, LEX nr ).

12 Kto może być obrońcą? Kto może być pełnomocnikiem?

13 Podmioty uprawnione do świadczenia pomocy prawnej art. 82. Obrońcą może być jedynie osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury lub ustawy o radcach prawnych. art Pełnomocnikiem może być adwokat, radca prawny lub radca Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej. Do pełnomocnika stosuje się odpowiednio art. 77, art. 78, art. 81a 1-3, art. 83, art. 84, art oraz przepisy wydane na podstawie art. 81a Na zasadach określonych w odrębnej ustawie czynności zastępstwa wykonuje Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej.

14 Obrońca Adwokat (nie może pozostawać w stosunku pracy (nie dotyczy pracy naukowej oraz naukowo- dydaktycznej). Radca prawny (nie może pozostawać w stosunku pracy (nie dotyczy pracy naukowej oraz naukowo- dydaktycznej). Pomoc prawna polegająca na występowaniu przez radcę prawnego w charakterze obrońcy w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe może być świadczona w ramach wykonywania przez niego zawodu na podstawie umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego oraz w spółce, o której mowa w ust. 1, pod warunkiem że radca prawny nie pozostaje w stosunku pracy. Zakaz zatrudnienia nie dotyczy pracowników naukowych i naukowo-dydaktycznych (art. 8 ust. 6 r.p.).

15 Aplikanci adwokaccy (art. 77 p.a.) i radcowscy (art r.p.) Po 6 miesiącach aplikacji aplikant może zastępować podmiot fachowy przed sądami, organami ścigania, organami państwowymi, samorządowymi i innymi instytucjami, z wyjątkiem Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu. Aplikant może sporządzać i podpisywać pisma procesowe związane z występowaniem adwokata/radcy prawnego przed sądami, organami ścigania i organami państwowymi, samorządowymi i innymi instytucjami- z wyraźnego upoważnienia adwokata/radcy prawnego, z wyłączeniem apelacji, skargi kasacyjnej i skargi konstytucyjnej. Uprawnienia powyższe dotyczą również spraw objętych świadczeniem pomocy prawnej z urzędu.

16 Aplikant adwokacki może zastępować zarówno adwokata, jak i radcę prawnego (jeżeli radca prawny jest wspólnikiem w spółce adwokackoradcowskiej). Aplikant radcowski może zastępować zarówno radcę prawnego, jak i adwokata (jeżeli adwokat jest wspólnikiem w spółce adwokackoradcowskiej)

17 OBOWIĄZEK DZIAŁANIA NA KORZYŚĆ OSKARŻONEGO art Obrońca może przedsiębrać czynności procesowe jedynie na korzyść oskarżonego. Obrońca zawsze winien działać z należytą starannością, niezależnie od tego czy jest obrońcą z wyboru, czy też z urzędu oraz czy obrona ma charakter obligatoryjny (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 lipca 2004 r., V KK 60/04, LEX nr ). Zawinione niedotrzymanie terminu zawitego przez obrońcę jest przyczyną niezależną od oskarżonego, uzasadniającą przywrócenie mu tego terminu. (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2017 r., II KZ 18/17, LEX nr ). Dyspozycja art k.p.k. stanowiąca, że obrońca może przedsiębrać czynności procesowe jedynie na korzyść oskarżonego, wyklucza dopuszczalność wniosku obrońcy o wznowienie na podstawie art. 540a pkt 1 k.p.k. (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2010 r., IV KO 68/10, OSNwSK 2010/1/2336). Jaki jest skutek działania obrońcy na niekorzyść oskarżonego?

18 tzw. sygnalizacja art W razie rażącego naruszenia przez obrońcę lub pełnomocnika strony ich obowiązków procesowych sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, zawiadamia o tym właściwą okręgową radę adwokacką lub radę okręgowej izby radców prawnych, żądając od dziekana właściwej rady nadesłania w wyznaczonym, nie krótszym niż 30 dni, terminie informacji o podjętych działaniach wynikających z zawiadomienia. Odpis zawiadomienia przesyła się Ministrowi Sprawiedliwości. 1a. W razie nienadesłania w wyznaczonym terminie informacji, o których mowa w 1, można nałożyć na dziekana właściwej rady karę pieniężną w wysokości do złotych. 1b. Na postanowienie o ukaraniu przysługuje zażalenie. Na postanowienie o ukaraniu wydane przez prokuratora w postępowaniu przygotowawczym zażalenie przysługuje do sądu rejonowego, w którego okręgu toczy się postępowanie.

19 art k.p.k. udział obrońcy w postępowaniu nie wyłącza osobistego działania w nim oskarżonego. Czy na pewno???

20 Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest instytucja przymusu adwokackoradcowskiego. Przymus adwokacko- radcowski dotyczy sporządzenia i podpisania: subsydiarnego aktu oskarżenia, apelacji od wyroku sądu okręgowego, kasacji, wniosku o wznowienie postępowania, skargi od wyroku sądu odwoławczego uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania. Powyższa lista ma charakter numerus clausus!

21 Przymus polega na obowiązku sporządzenia i podpisania jednego z w/w pism propcesowych przez obrońcę/pełnomocnika, z wyłączeniem prawa strony do samodzielnego dopełnienia tej czynności. Strona może samodzielnie wnieść sporządzone pismo procesowe. Czy strona będąca adwokatem/radcą prawnym może samodzielnie sporządzić i podpisać pismo objęte przymusem? Przymus wyłącza zdolność postulacyjną. Zdolność postulacyjna to możność przedsiębrania czynności procesowych własnym działaniem. W takim ujęciu zarówno obrońca, jak i pełnomocnik na etapie uzewnętrznienia pisma działa zamiast reprezentowanej strony, a nie obok niej. Ratio legis: Skomplikowany i sformalizowany charakter pism procesowych objętych przymusem, ranga i znaczenie organu właściwego do rozpoznania sprawy.

22 art Obrońca może bronić kilku oskarżonych, jeżeli ich interesy nie pozostają w sprzeczności..tzw. kolizja interesów procesowych

23 Co powinien zrobić organ procesowy w wypadku kolizji? Jak powinien zachować się obrońca w wypadku kolizji?

24 Procesowa kolizja interesów musi być realna, rzeczywista, a nie jedynie pozorna, czy potencjalna. Obrona jednego ze współoskarżonych, z uwagi na sprzeczność interesów, musi w sposób nieuchronny, narażać dobro drugiego oskarżonego, ma czynić obronę drugiego oskarżonego zadaniem "wręcz niemożliwym" (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 30 maja 2017 r., II AKa 57/17, LEX nr ). Gdy obrona jest obowiązkowa, obligatoryjna układ proceduralny w którym jeden obrońca broni dwu oskarżonych, których interesy procesowe są sprzeczne, wywołuje stan równoznaczny z brakiem obrońcy obligatoryjnego dla obu oskarżonych (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 stycznia 2016 r., II AKa 292/15, LEX nr ).

25 Kolizja interesów, o której mowa w art k.p.k., zachodzi wówczas, gdy wyjaśnienia jednego z oskarżonych lub dowody przez niego powoływane i ich ocena godzą w interes drugiego oskarżonego. Stwierdzenie sprzeczności interesów między oskarżonymi bronionymi przez tego samego obrońcę wyklucza możliwość wykonywania przez tego obrońcę w tej sprawie dalszej obrony któregokolwiek z oskarżonych, między którymi stwierdzono sprzeczność interesów. Pozostanie dotychczasowego obrońcy przy jednym ze współpodejrzanych, mogłoby budzić obawy, że w dalszym toku sprawy będzie mógł wykorzystać w celu obrony, informacje uzyskane od podejrzanego, od którego odstąpił (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2016 r., WZ 7/16, LEX nr ). Obrońca nie może prowadzić/kontynuować obrony w przypadku kolizji interesów nawet, gdy oskarżeni godzą się na tego rodzaju rozwiązanie.

26 Rodzaje obrony formalnej Dobrowolna (fakultatywna) Obowiązkowa (obligatoryjna) Obrona z urzędu Obrona z wyboru Istota obrony formalnej sprowadza się do zapewnienia profesjonalnej obrony materialnej (meriti). Oskarżony ma prawo do korzystania z pomocy obrońcy, chyba że ustawa stanowi, że musi go posiadać (vide: obrona obligatoryjna, przymus adwokacko- radcowski).

27 Obrona formalna fakultatywna z wyboru Umowa z adwokatem/ radcą prawnym. Swoboda umów. Najczęściej umowa zlecenia albo umowa o świadczenie usług (nienazwana), do której odpowiednio stosuje się przepisy o umowie zlecenia. Obrona formalna fakultatywna z urzędu Art Oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru, może żądać, aby mu wyznaczono obrońcę z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny. 1a. Przepis 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli oskarżony żąda wyznaczenia obrońcy z urzędu w celu dokonania określonej czynności procesowej. 2. Sąd może cofnąć wyznaczenie obrońcy, jeżeli okaże się, że nie istnieją okoliczności, na podstawie których go wyznaczono. Na postanowienie o cofnięciu wyznaczenia obrońcy przysługuje zażalenie do innego równorzędnego składu tego sądu.

28 Pod rządami obecnej ustawy karnoprocesowej oskarżony musi wykazać swoją niezamożność..ale są wyjątki (np. art. 185a 2 k.p.k., art k.p.k., art. 548 k.p.k.) Czy organ procesowy ma obowiązek wyznaczenia obrońcy, gdy istnieją przesłanki z art k.k.? W tzw. procesie kontradyktoryjnym ( w okresie 1 lipca 2015 r.- 15 kwietnia 2016 r.) istniała w postępowaniu jurysdykcyjnym (sądowym) instytucja pomocy prawnej na żądanie. Oskarżony nie musiał wykazywać swojego ubóstwa. O kosztach postępowania w tym o kosztach pomocy prawnej rozstrzygano w orzeczeniu kończącym postępowanie. Decydował wynik procesu.

29 Obrona obligatoryjna Art W postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli: 1) nie ukończył 18 lat; 2) jest głuchy, niemy lub niewidomy; 3) zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy jego zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem nie była w czasie popełnienia tego czynu wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona; 4) zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy stan jego zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny. 2. Oskarżony musi mieć obrońcę również wtedy, gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na inne okoliczności utrudniające obronę.

30 Nie jakiekolwiek ułomności w widzeniu, lecz zniesienie funkcjonowania zmysłu wzroku w sposób choćby uniemożliwiający samodzielne czytanie, w sytuacji nieposiadania obrońcy z wyboru, wywołuje obowiązek wyznaczenia go z urzędu na podstawie art pkt 2 k.p.k. (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2017 r., III KK 225/17, LEX nr ).

31 Zaistnienie przesłanki sformułowanej w 2 art. 79 k.p.k. należy wiązać przede wszystkim z właściwościami osobistymi oskarżonego, które co prawda nie uniemożliwiają, ale w znaczny sposób utrudniają realizację prawa do obrony materialnej bezpośrednio przez samego oskarżonego (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 2013 r., II KK 1/13, LEX nr ). "Okoliczności utrudniające obronę" w rozumieniu art k.p.k. należy wiązać przede wszystkim z właściwościami osobistymi oskarżonego, które co prawda nie uniemożliwiają, ale w znaczący sposób utrudniają realizację prawa do obrony materialnej bezpośrednio przez samego oskarżonego. W każdym wypadku stwierdzenie "okoliczności utrudniających obronę" (lub ich brak) musi być wiązane z właściwościami fizycznymi (wiek, stan zdrowia, sprawność poszczególnych narządów zmysłów), psychicznymi (stopień sprawności umysłowej, zaradność lub nieporadność) oraz intelektualnymi (stopień inteligencji ogólnej, wiedza w dziedzinie stanowiącej materię przedstawionych zarzutów) konkretnego oskarżonego w zestawieniu z treścią zarzutów mu przedstawianych. (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2008 r., V KK 32/08, LEX nr ).

32 art. 80. Oskarżony musi mieć obrońcę w postępowaniu przed sądem okręgowym, jeżeli zarzucono mu zbrodnię. W takim wypadku udział obrońcy w rozprawie głównej jest obowiązkowy. art Jeżeli w sprawie, w której oskarżony musi mieć obrońcę i korzysta z obrony z wyboru, obrońca lub oskarżony wypowiada stosunek obrończy, sąd, prezes sądu lub referendarz sądowy ustanawia obrońcę z urzędu, o ile oskarżony nie powołał obrońcy z wyboru. W razie potrzeby rozprawę przerywa się lub odracza.

33 Skutki braku posiadania obrońcy w wypadkach określonych w art i 2 k.p.k. oraz art. 80 k.p.k. Art Niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia sąd odwoławczy na posiedzeniu uchyla zaskarżone orzeczenie, jeżeli: pkt 10) oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy w wypadkach określonych w art i 2 oraz art. 80 lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy;.. czyli tzw. bezwzględna przyczyna odwoławcza. Obrona formalna musi mieć charakter realny. Obrona nie może mieć charakteru fasadowego, pozornego. W przypadku obrony obligatoryjnej art pkt 10 k.p.k.; w pozostałych wypadkach art. 438 pkt 2 k.p.k..

34 PODMIOTY UPRAWNIONE DO REPREZENTOWANIA STRONY INNEJ NIŻ OSKARŻONY art Strona inna niż oskarżony może ustanowić pełnomocnika. 2. Osoba niebędąca stroną może ustanowić pełnomocnika, jeżeli wymagają tego jej interesy w toczącym się postępowaniu. 3. Sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może odmówić dopuszczenia do udziału w postępowaniu pełnomocnika, o którym mowa w 2, jeżeli uzna, że nie wymaga tego obrona interesów osoby niebędącej stroną.

35 Możliwość przesłuchania świadka, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem, a więc osoby której przysługuje prawo odmowy zeznań określone w art k.p.k., to typowa sytuacja, w której osoba ta może w oparciu o przepis art k.p.k. ustanowić pełnomocnika, albowiem wymagają tego jej interesy w toczącym się postępowaniu (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 11 lutego 2013 r., II AKa 268/12,Prok.i Pr.-wkł. 2014/2/39).

36 Krąg podmiotów legitymowanych do reprezentacji strony innej niż oskarżony nie pokrywa się z listą osób wskazanych w art. 82 k.p.k.. Jest zakresowo węższy. Adwokat Radca Prawny Radca PG a co z aplikantami adwokackimi/radcowskimi?

37 Prokuratoria Generalna nie wykonuje zastępstwa w postępowaniu karnym. Prokuratoria Generalna może, na uzasadniony wniosek podmiotu reprezentującego Skarb Państwa lub państwowej jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, przejąć zastępstwo w postępowaniu karnym, jeżeli wymaga tego ochrona ważnych praw lub interesów Skarbu Państwa. Przepisy art. 7 ust. 5 i 6 stosuje się odpowiednio (art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej). Przejęcie zastępstwa Skarbu Państwa może nastąpić w każdym stadium postępowania (art. 7 ust. 5). Stanowisko Prokuratorii Generalnej w przedmiocie przejęcia albo odmowy przejęcia zastępstwa Skarbu Państwa jest wiążące. Prokuratoria Generalna zawiadamia sąd o przejęciu zastępstwa Skarbu Państwa. Do zawiadomienia Prokuratoria Generalna załącza jego odpisy dla stron lub uczestników postępowania (art. 7 ust 6). Do dnia 1 stycznia 2017 r. pełnomocnikiem mógł być tylko i wyłącznie adwokat lub radca prawny.