PAIDAGOGOS Opole
|
|
- Szczepan Osiński
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 PAIDAGOGOS Opole
2 RADA NAUKOWA prof. dr hab. Ewa Smak (Dyrektor ISE), prof. dr hab. Ryszard Gmoch (Kierownik Zakładu Pedagogiki Wczesnoszkolnej ISE), dr Tomasz Michalewski (Z-ca Dyrektora ds. Naukowych ISE), dr Anna Malec (Opiekun KNPW), mgr Grzegorz Kozdraś (Opiekun KNPW), mgr Joanna Glik (absolwentka ISE, doktorantka UO), mgr Kinga Lechowicz (absolwentka ISE, doktorantka UO) SEKRETARZE mgr Joanna Glik mgr Kinga Lechowicz ADRES REDAKCJI Redakcja czasopisma PAIDAGOGOS Uniwersytet Opolski Instytut Studiów Edukacyjnych ul. Ojca Czaplaka 2a Opole REDARTOR NACZELNY dr Anna Malec RECENZENT prof. dr hab. Ryszard Gmoch KOMITET REDAKCYJNY prof. dr hab. prof. nadzw. Zdzisława Zacłona doc. RNDr. Renáta Bernátová dr Hedvigá Kochová dr Gabriela Kryk mgr Marzena Kiełbasa ISSN DRUK I OPRAWA WARSZTAT INTROLIGATORSKI Dariusz Grzeszczuk biuro@introligator.opole.pl 2
3 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE CZĘŚĆ I. WOKÓŁ ZAGADNIEŃ WCZESNEJ EDUKACJI Estera Kluz - Zainteresowana czytelnicze uczniów klas I-III szkoły podstawowej w kontekście analfabetyzmu funkcjonalnego... 9 Weronika Prus - Terapeutyczna moc sztuki Karolina Mateja - Nauczyciel klas młodszych osobowość na medal Iwona Błażków -Harcerski system wychowawczy Weronika Dedyk - Zuchowanie w pigułce Magdalena Szwechłowicz - Twórczy Jasiek czy Jasiu kreatywny? Katarzyna Jaruzel, Anna Młynarz Dwie Krainy wykorzystanie elementów dramy w ukazaniu drogi do utrzymania równowagi psychicznej w życiu CZĘŚĆ II. DZIAŁALNOŚĆ INNOWACYJNA WE WCZESNEJ EDUKACJI Milan Bernát - O vybraných počítačových výučbových modeloch pre zvýšenie názornosti toku elektrického prúdu vo výučbe na 1. stupni základnej školy Renáta Bernátová Milan Bernát - Učivo o elektrickej energii na 1. stupni základnej školy a jeho sprostredkovanie žiakom s podporou elektronickej stavebnice Jana Danková, Hedviga Kochová, Škola v prírode ako špecifické prostredie prírodovedného vzdelávania Anna Malec O procesach innowacji w pedagogicze czyli o pedagogice innowacyjnej Sabina Grega - Bliżej przyszłości - innowacje we współczesnym systemie kształcenia Patrycja Namyślik - Edukacja alternatywna wyzwaniem współczesnej edukacji
4 Kinga Lechowicz -Metody aktywizujące we wczesnej edukacji Sabina Warzecha - Dyskusja dydaktyczna jako jedna z metod aktywizujących we wczesnej edukacji Magdalena Kwoczała - Burza mózgów, jako jedna z metod aktywizujących we wczesnej edukacji Joanna Gik - Metoda projektu jako dydaktyczna strategia wspomagająca realizację programu nauczania na pierwszym etapie kształcenia Ewa Sobolewska - WebQuest - nowoczesny projekt w edukacji wczesnoszkolnej Karolina Jurczuk - Gry dydaktyczne jako źródło aktywności uczniów pierwszego etapu kształcenia Anna Szczygieł, Anna Tokarska - Wykorzystanie Metody Ruchu Rozwijającego w przedszkolu Anna Dudek - Storyline metoda aktywnego uczenia się Wioleta Lechowicz - Metoda Dobrego Startu jako polisensoryczny sposób przygotowania dziecka do nauki czytania i pisania Weronika Dedyk - MariaMontessori i jej innowacyjne metody wychowania małego dziecka Sylwia Płusa - Kinezjologia w edukacji dziecka Anna Grygiel - Charakterystyka metody Carla Orffa Dagmara Struzik - Poezja dziecięca wyrazem dziecięcej aktywności twórczej Agnieszka Matuszewska, Weronika Paralusz - Globalne czytanie jako metoda nauki czytania Ewelina Owsianka, Karolina Wiktor - Symultaniczno - sekwencyjna metoda czytania Agnieszka Kisińska - Technologiczne rozwiązania edukacyjne na pierwszym etapie kształcenia
5 Ramona Pieczarek, Sandra Gwóźdź Rozwiązania innowacyjne i mass media w edukacji elementarnej Monika Białas Przedszkole postępu działania innowacyjne podejmowane przez placówkę wychowania przedszkolnego w Syryni Marta Hanzlik Działalność innowacyjna w zakresie edukacji regionalnej na etapie wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej Milica Sabolová, Dagmara Kožárová,Využitie stratégie eur na hodine slovenského jazyka a literatúry Ako prostriedok rozvoja kritického myslenia Dominika Hovanová Suchárová,Inovatívne metódy v integrovanej výučbe slovenského jazyka a literatúry na 1. Stupni základnej školy Ivana Kubinská, Dominika Policianová,Zábavná matematika na primárnom stupni vzdelávania s využitím hejného metódy Anna Untan, Grażyna Antoszczyszyn Innowacje pedagogiczne w procesie nauczania i wychowania wczesnoszkolnego Agata Rakus - Działania i rozwiązania innowacyjne jako nieodzowny element pracy placówek oświatowych Agnieszka Maćkiewicz, Monika Wala Innowacyjność edukacyjna na terenach wiejskich CZĘŚĆ III. AUTORSKIE INSPIRACJE METODYCZNE Joanna Glik, Agata Kostka, Kinga Lechowicz - Poznajemy kolory jesieni. Scenariusz zajęć dla dzieci 3-letnich Joanna Glik, Kinga Lechowicz, Bożena Stec - Kolorowe nutki. Scenariusz zajęć dla dzieci 6-letnich Ewa Sobolewska - Jesienne drzewo. Scenariusz zajęć plastycznych dla dzieci 7-letnich
6 CZĘŚĆ IV. DZIAŁALNOŚĆ STUDENCKICH KÓŁ NAUKOWYCH INSTYTUTU STUDIÓW EDUKACYJNYCH UNIWERSYTETU OPOLSKIEGO Gabriela Lakota-Rawska - Instytut Studiów Edukacyjnych w oczach studentów Joanna Glik - Międzynarodowa Konferencja Studenckich Kół Naukowych w Opolu Joanna Glik II Międzyuczelniana Konferencja Studenckich Kół Naukowych w Opolu Joanna Glik Koło Naukowe Pedagogiki Wczesnoszkolnej we Wrocławiu Katarzyna Jaruzel, Anna Młynarz - III Międzyuczelniane Sympozjum Naukowe nt. Dziecko z deficytami rozwojowymi w systemie rehabilitacji, edukacji i wsparcia społecznego AnnaMłynarz - Terapeutyczna rola literatury wykład otwarty dr Marii Molickiej Agata Olszewska - Warsztaty muzyczne w Trier Anita Kołek, Katarzyna Rącka - Warsztaty artystyczne w Czechach Karolina Pawleta - Studencka działalność w Stowarzyszeniu na rzecz dzieci i młodzieży Józef w Opolu
7 WPROWADZENIE Szanowni Wykładowcy i Drodzy Studenci oddajemy w Wasze ręce kolejny numer czasopisma Paidagogos, redagowanego przez studentów Instytutu Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu Opolskiego. Czasopismo składa się z czterech stałych części. W tym wydaniu, część pierwsza poświęcona została teoretycznym zagadnieniom z zakresu wczesnej edukacji. Znajdują się w niej rozważania na temat zainteresowań czytelniczych dzieci w młodszym wieku szkolnym, terapeutycznej mocy sztuki, nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej, harcerskiego systemu wychowawczego, dramy i jej roli w osiąganiu przez dziecko równowagi psychicznej oraz twórczości dziecięcej. Druga część czasopisma zawiera rozważania związane z działalnością innowacyjną we wczesnej edukacji. Artykuły te stanowią zbiór publikacji pokonferencyjnej Działalność innowacyjna we wczesnej edukacji organizowanej przez Koło Naukowe Pedagogiki Wczesnoszkolnej Uniwersytetu Opolskiego w dniach roku. Wśród autorów prac znajdują się studenci z Uniwersytetu w Preszowie (Słowacja), Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Raciborzu, Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Nowym Sączu, Instytutu Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu Opolskiego oraz opiekunowie ich kół. Trzecia część czasopisma jest zbiorem studenckich inspiracji metodycznych, wśród których znajdują się studenckie pomysły na zajęcia z dziećmi 3-letnimi, 6-letnimi oraz scenariusz zajęć z zakresu edukacji plastycznej dla uczniów I klasy szkoły podstawowej. Ostatnia czwarta część czasopisma zawiera relację z działalności Instytutu Studiów Edukacyjnych oraz kół naukowych w nim funkcjonujących Koła Naukowego Pedagogiki Wczesnoszkolnej, Koła Naukowego Terapeutów oraz Koła Naukowego Edukacji Kreatywnej z Medialną. W dalszym ciągu zachęcamy wszystkich wykładowców, jak i studentów do lektury Paidagogosa oraz podjęcia współpracy z zespołem redakcyjnym. Życzymy przyjemnej lektury! Zespół redakcyjny Paidagogosa 7
8 8
9 CZĘŚĆ I. WOKÓŁ ZAGADNIEŃ WCZESNEJ EDUKACJI Estera Kluz ZAINTERESOWANIA CZYTELNICZE UCZNIÓW KLAS I-III SZKOŁY PODSTAWOWEJ W KONTEKŚCIE ANALFABETYZMU FUNKCJONALNEGO Obecnie trudno nie zauważyć szeregu zmian, jakie dokonują się w rzeczywistości dzięki coraz większej powszechności mediów, dostępowi do informacji czy udoskonaleniom technicznym. Coraz częstszym tematem dyskusji staje się wpływ rozwoju cywilizacji na człowieka. Niezwykle istotnym problemem, skłaniającym do ciągłej refleksji jest miejsce książki we współczesnych realiach. Niemożliwe wydaje się wyobrażenie sobie społeczeństwa, w którym, w wyniku ewolucji rzeczywistości zabrakłoby literatury czy zaniechano całkowicie czynności czytania będącej jednym z podstawowych mechanizmów kulturowych, dzięki którym dokonują się procesy wychowania i uspołecznienia jednostek 1. Szczególnie istotnym problemem jest spadek zainteresowania czytelnictwem młodych osób, które są najbardziej podatne na chłonięcie nowości technicznych. Dzieci w ramach spędzania czasu wolnego częściej i chętniej oddają się grze na komputerze czy oglądaniu telewizji niż sięganiu po książkę. Wybierają taką formę aktywności, która nie wymaga od nich wysiłku i nakładu pracy. Samo pojęcie czytelnictwa definiuje się jako proces społecznej komunikacji, w którym książki i czasopisma stanowią narzędzie przenoszenia kultury za pomocą symboli. Czytelnictwo stanowi jedną z form uczestnictwa kulturalnego, jest jednym z ważniejszych źródeł oddziaływań na osobowość dzieci, młodzieży i dorosłych. Sprzyja ono aktywizacji intelektualnej, nabywaniu wiedzy i doświadczeń, integracji we wspólnocie kulturalnej, kształtowaniu systemu wartości i postaw 2. W związku z niskim zainteresowaniem literaturą problemem społecznym na szeroką skalę stał się analfabetyzm funkcjonalny, który rozumieć należy jako niezdolność do rozumienia odczytywanego tekstu 3. Czytanie obecnie przestało spełniać swoją podstawową funkcję. Nie rozumiejąc treści dokumentów, artykułów prasowych, nie potrafiąc odnaleźć 1 W. Goriszowski, Książka a wychowanie, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1973, s M. Dagiel, Czytelnictwo, [w:] E. Różycka (red.), Encyklopedia pedagogiczna XXI w., Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2010, ISBN X, s D. Klus-Stańska, M. Nowicka, Sensy i bezsensy edukacji wczesnoszkolnej, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2005, ISBN , s
10 w tekście najważniejszych informacji jednostka staje się bezradna kulturowo, co może skutkować zupełnym odizolowaniem i wykluczeniem jej z życia społecznego 1. W tym kontekście jednym z podstawowych zadań szkoły jest prawidłowe zorganizowanie procesu kształcenia i wychowania tak, by oprócz nabywania podstawowych kompetencji czytelniczych uczniowie odczuwali wewnętrzną potrzebę i motywację do obcowania literaturą. Śmiałym stwierdzeniem jest, iż szkoła nie tylko nie przyczynia się do rozbudzania zainteresowań czytelniczych uczniów lecz wręcz hamuje ich rozwój. Przeglądając podręcznik dla klas I-III dojść można do wniosku, iż jest on zlepkiem ilustracji, oddzielonych od siebie kilkoma linijkami tekstu, które często w ramach oszczędności czasu odczytywane są przez nauczyciela. Także sposób omawiania lektur nie sprzyja kształtowaniu się pozytywnych postaw czytelniczych dzieci. W podręcznikach zamieszczone są jedynie ich fragmenty, które wystarczają do wypełnienia zadań zawartych w zeszycie ćwiczeń. Znajomość całości treści nie jest zazwyczaj wymagana, a udanie się do biblioteki szkolnej, wypożyczenie książki i przeczytanie utworu jest zadaniem jedynie dla chętnych dzieci. Sami nauczyciele nie motywują swych wychowanków do kontaktów z literaturą, rzadko popularyzują czytelnictwo, wybierając mało ciekawe metody i formy pracy z tekstem i wyręczając swych uczniów z czynności czytania podczas zajęć. Takie zachowanie jest niedopuszczalne, zwłaszcza biorąc pod uwagę fakt, iż zgodnie z założeniami podstawy programowej na pierwszym etapie kształcenia nie ma odgórnie ustalonego kanonu lektur szkolnych 2. Nauczyciel, znający najlepiej swoich wychowanków ma okazję odejścia od schematów, wyboru takich pozycji, które w jego opinii odpowiadałyby upodobaniom i potrzebom dzieci. Może doradzać ciekawe pozycje, stać się przewodnikiem po świecie literatury. W rzeczywistości szkolnej nauczyciel nie chce wykorzystać tej szansy, woli bezrefleksyjnie i sztampowo omawiać ciągle te same, sprawdzone pozycje. Również kąciki czytelnicze w salach szkolnych nie spełniają swojej funkcji. Często kącikiem nazwana jest półka, na której pomiędzy maskotkami, klockami i grami położone są także książki. W sali zazwyczaj nie ma miejsca, w którym uczeń mógłby wygodnie usiąść, zrelaksować się i przenieść do świata fantazji literackiej. Nawet jeśli któryś z uczniów zechciałby w ramach przerwy pomiędzy zajęciami przeczytać książkę skutecznie utrudni bądź uniemożliwi mu to hałas w sali i na korytarzu. 1 Tamże, s E. Jabłońska-Stefanowicz, Lektury we fragmentach jako przykład czytania defensywnego, [w:] A. Żbikowska- Migoń (red.), Czytanie, czytelnictwo, czytelnik, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2011, ISBN , s
11 Obok środowiska szkolnego ogromny wpływ na rozwój zainteresowań dziecka literaturą ma środowisko rodzinne. Stosunek dziecka do literatury często zależy od postaw jego rodziców. Rodzice powinni ułatwić dziecku kontakt z książką, w domach powinny znajdować się biblioteczki, do których miałoby ono nieograniczony dostęp. Często jednak rodzice stają się złym wzorcem. Sami czytają niewiele bądź w ogóle, nie zachęcają dzieci do czytania, nie kupują im książek, nie mają czasu przeczytać bajki na dobranoc. By móc bliżej zagłębić się w opisywaną tematykę przeprowadzono badania sondażowe dotyczące zainteresowań czytelniczych uczniów klas I-III szkoły podstawowej. Badania prowadzono w miesiącach luty marzec 2012 roku i objęto nimi 18 nauczycieli kształcenia zintegrowanego zatrudnionych na terenie gminy Brenna oraz 137 uczniów klasy I, II i III szkoły podstawowej. Pierwsze pytanie zadane uczniom dotyczyło ulubionego sposobu spędzania przez nich czasu wolnego. Uczniowie przyznają, iż najchętniej czas wolny przeznaczają na zabawę. Takiej odpowiedzi udzieliło 20 uczniów (31,3%). 16 uczniów (25,0%) odpowiedziało, iż bardzo chętnie przebywa na dworze zaś 12 badanych (18,8%) w czasie wolnym uprawia sport, przy czym zazwyczaj jest to jazda na rowerze, gra w piłkę nożną czy pływanie na basenie. Uczniowie oprócz tego przyznali, iż w wolnym czasie grają na komputerze (12,5%) i oglądają telewizję (6,2%), przy czym są to głównie chłopcy. Najrzadziej podawaną odpowiedzią było czytanie, które jest ulubionym sposobem spędzania wolnego czasu zaledwie dla 4 pytanych uczniów (6,2%), przy czym są to głównie uczniowie klasy I. Następnie zapytano uczniów o to, czy lubią czytać książki. Zdecydowana większość badanych (65,6%) odpowiedziała, na pytanie twierdząco. Swój wybór uczniowie najczęściej uzasadniali mówiąc, iż książki są ciekawe (64,3%). Rzadziej udzielanymi odpowiedziami była chęć doskonalenia umiejętności czytania (14,2%), chęć zdobywania wiedzy oraz ładne ilustracje (po 9,5 %). Tylko jedna osoba (2,5%) odpowiedziała, że lubi czytać książki ze względu na dobre oceny w szkole. 8 uczniów (12,5%) przyznało, że nie lubi czytać książek, głównie przez to, że są one dla nich nudne (62,4%). Innymi wskazywanymi przyczynami niechęci do czytania książek są problemy niektórych badanych związane z opanowaniem techniki czytania (24,8%) oraz przekonanie, iż czytanie to strata czasu (12,8%). 14 badanych (21,9%) przyznało, że lubi czytać książki tylko czasami, w zależności od tego czy dana pozycja jest ciekawa (50,2%), czy nie ma ciekawszych zajęć (35,6%) oraz od grubości danej książki (14,2%). Następne pytanie dotyczyło najchętniej wybieranych przez dzieci nośników literatury. Analizując uzyskane dane zauważono, że zdecydowana większość pytanych uczniów 11
12 przyznała, że najchętniej czyta książki z bajkami (65,7%). Wielu uczniów odpowiedziało, iż chętnie sięga po komiksy (23,4%), przy czym są to głównie chłopcy. Rzadziej wybieranymi przez dzieci nośnikami literatury są czasopisma, podręczniki i encyklopedie (po 3,1% wskazań). Jedna osoba (1,6%) odpowiedziała, że najchętniej sięga po wiersze. Kolejno poproszono uczniów, by określili na co zwracają największą uwagę wybierając daną pozycję literacką. Badania wykazały, iż głównym kryterium wyboru danej pozycji przez dzieci są ilustracje (37,5%). Szczególnie istotne są one dla uczniów klasy I. Dla wielu uczniów najważniejsza jest treść książki (25,0%), przy czym odpowiedzi takiej udzielili głównie chłopcy. Wśród częstych wyszczególnień znalazły się również grubość książki i okładka (odpowiednio 15,7 i 14,0%). Najrzadziej o wyborze danej pozycji decydowała opinia o danym utworze kolegów bądź rodziców (1,6%). Do innych kryteriów podawanych przez uczniów zaliczono między innymi stopień trudności czytanego tekstu oraz wielkość czcionki (6,2%). Uczniowie poproszeni zostali też o wskazanie swoich ulubionych książek. Wybory czytelnicze okazały się być bardzo zróżnicowane. Najbardziej lubianymi przez dzieci książkami są Franklin (12,5%) oraz Kubuś Puchatek (7,9%), przy czym są to głównie uczniowie klasy I. Zauważono, iż wybory literackie uczniów klasy I często pokrywają się, zaś w klasie III uczniowie dokonują bardziej zindywidualizowanych wyborów, a ich odpowiedzi zaliczono do kategorii inne, wśród których znalazły się m.in. baśnie Hansa Chrystiana Andersena i wydane w formie książkowej bajki Disney a. Do rzadziej wskazywanych odpowiedzi zaliczyć można Gdzieś na krańcu świata, Małą Syrenkę i Martynkę (po 4,7%) a także Piękną i Bestię oraz Królewnę Śnieżkę (po 3,1%). Nie wszyscy badani uczniowie potrafili podać tytuł swojej ulubionej książki (15,6%). Jedno z pytań znajdujących się w kwestionariuszu wywiadu miało na celu określenie, kto zachęca dzieci do czytania. Na podstawie analizy danych zauważono, że uczniowie najczęściej są zachęcani do czynności czytania przez mamę (54,7%). 10 osób (15,6%) przyznało, iż oboje rodziców namawia ich do sięgania po literaturę. Wśród rzadziej podawanych odpowiedzi pojawiło się rodzeństwo (4,7%), tata (1,6%) oraz dziadkowie (1,6%). Mały procent badanych przyznaje, iż to nauczyciel lub bibliotekarz zachęca do czytania (6,2%) a 15,6% zadeklarowało, że nikt nie zachęca ich do czynności lekturowych. Uczniów zapytano również o to, czy mają w domu własną biblioteczkę. Ponad połowa badanych przyznała, że posiada w domu własną biblioteczkę (67,2%). W skład niej wchodzą głównie bajki (72,0%). Rzadziej są to słowniki i encyklopedie (14,0%), powieści przygodowe i przyrodnicze (9,4%), które pojawiają się głównie u uczniów klas II i III. Tylko 2 osoby 12
13 (4,6%) przyznają, że w ich biblioteczce znajdują się komiksy. 32,8% uczniów przyznało, iż nie posiada w domu własnego księgozbioru. Celem podjętych badań było również uzyskanie danych dotyczących tego, czy rodzice czytają swoim dzieciom książki. Analiza badań wykazała, iż połowa rodziców (50,0%) nie czyta książek dzieciom, przy czym odpowiedzi tej udzielili głównie uczniowie uczęszczający do klasy II i III. Rodzice czytają 32,8% uczniów, głównie klasy I, a 17,2% rodziców czyta dzieciom czasami. Badanym uczniom zadano również pytanie dotyczące tego, czy lubią czytać lektury szkolne. Z uzyskanych odpowiedzi wynika, iż 37,5% badanych stwierdziło, że nie przeczytało jeszcze ani jednej lektury, przy czym są to wyłącznie uczniowie klasy I. Większość uczniów przyznała, że lubi czytać lektury (40,6%), przy czym uczniowie argumentowali swój wybór tłumacząc, iż lektury są ciekawe (88,4%). Rzadziej wskazywali na to, iż można się z nich wiele nauczyć (7,7%), a 3,9% spośród osób lubiących czytać lektury przyznało, że lubi czytać wszystkie książki. 14,0% uczniów lubi czytać lektury czasami, pod warunkiem, że są interesujące (66,4%) i nie za grube (22,2%). 11,4% spośród uczniów, którzy czasem lubią czytać lektury przyznaje, że woli czytać wybrane przez siebie książki. Jedynie 7,9% badanych odpowiedziało, że w ogóle nie lubi czytać lektur tłumacząc, iż nie ma w nich nic ciekawego (39,4%), są one nudne, zbyt trudne i za długie (po 20,2%). Przeprowadzony z uczniami wywiad miał dostarczyć również informacji na temat tego, które z omawianych w szkole lektur są najbardziej lubiane przez dzieci. Zebrane dane ukazały, iż znaczna większość uczniów nie ma ulubionej lektury (71,8%), przy czym są to głównie uczniowie klasy I i II. Najwięcej badanych odpowiedziało, że ich ulubioną lekturą są Dzieci z Bullerbyn (21,8%). Wśród pozostałych wskazań znalazły się Emil ze Smalandii, Dziewczynka z zapałkami, Plastusiowy Pamiętnik oraz Dwaj Bracia (po 1,6%). Ponadto poproszono uczniów, by określili, co mogłoby zachęcić ich do czytania większej liczby literatur. Większość uczniów do czytania mogłyby zachęcić konkursy (21,9%) oraz polecenie przez kogoś ciekawego dzieła (20,3%). Uczniów do czytania zachęciłaby również większa ilość książek do wyboru (12,5%), zachęta ze strony rodziców (10,9%) oraz większa ilość czasu wolnego (9,4%). Wśród innych odpowiedzi podawanych przez badane dzieci pojawił się m. in. dostawanie dobrych ocen za czytanie, omawianie ciekawszych lektur oraz czytanie tylko cienkich książek (15,6%). 9,4% badanych uczniów uważa, iż nic nie jest w stanie zachęcić ich do czytania. W celu zebrania dokładnych danych na temat zainteresowań czytelniczych uczniów w młodszym wielu szkolnych metodą uzupełniającą określono sondaż diagnostyczny 13
14 w technice ankiety z nauczycielami. Jedno z pytań zawartych w kwestionariuszu miało na celu uzyskanie informacji dotyczących zainteresowania uczniów omawianymi lekturami. Analizując dane zauważono, iż zdecydowana większość respondentów (14) uważa, iż omawiane podczas zajęć lektury są interesujące dla uczniów. Najczęściej swój wybór uzasadniali oni przyznając, iż są one zrozumiałe i dostosowane do wieku uczniów a także ukazują przygody bohaterów w ciekawy i humorystyczny sposób (po 3). Rzadziej podawanymi argumentami były tematyka bliska współczesnemu czytelnikowi (2), zgodność lektur z zainteresowaniami czytelników oraz zamieszczone w nich ciekawe dla dzieci informacje (po 1). Do innych odpowiedzi podawanych przez respondentów należały m. in. duży wybór lektur oraz ich wpływ na rozbudzanie wyobraźni czytelników. Czworo nauczycieli uważa, że lektury omawiane na zajęciach nie są dla uczniów interesujące, gdyż są przestarzałe i nie mają powiązania ze współczesnością (4). Zapytano nauczycieli także o to, jaką rolę w kształtowaniu stosunku dziecka do czytelnictwa odgrywa obowiązek czytania lektur szkolnych. Analizując uzyskane dane zauważono, iż większość badanych uważa, że obowiązek czytania lektur szkolnych ma wpływ na kształtowanie stosunku dzieci do czytelnictwa. Swój wybór najwięcej badanych uzasadniło podając, iż czytanie lektur obowiązkowych zachęca uczniów do czytania w ogóle (9). Reszta nauczycieli odpowiedziała, iż czytanie to ciekawy sposób spędzania czasu wolnego, lektury zapoznają dzieci z innego rodzaju literaturą a dzięki czytaniu pozycji obowiązkowych dzieci wiedzą, że książki są źródłem wiedzy (po 1). Jest to również dla nauczycieli możliwość do polecenia uczniom ciekawej książki (1). Jedna osoba odpowiedziała, że gdyby nie pozycje obowiązkowe uczniowie nie czytaliby w ogóle książek. 4 nauczycieli odpowiedziało, iż ich zdaniem obowiązek czytania lektur szkolnych nie wpływa na kształtowanie stosunku dziecka do czytelnictwa. Ponadto poproszono nauczycieli, by wskazali metody i formy pracy z tekstem najczęściej stosowane przez nich na zajęciach dydaktycznych. Respondenci stwierdzili, iż najczęstszym sposobem pracy z tekstem jest głośne opowiadanie jego treści (8). Pozostali respondenci wskazywali, iż najczęściej proszą dzieci o wykonanie pracy plastycznej (3), głośne odczytanie tekstu, próbę inscenizacji, ułożenie historyjki obrazkowej (po 2) lub przeczytanie tekstu z podziałem na role (1). Kolejne pytanie miało na celu uzyskanie informacji na temat potrzeby popularyzacji czytelnictwa wśród dzieci. Wszyscy badani nauczyciele (18) uważają, iż istnieje potrzeba popularyzacji czytelnictwa wśród dzieci, w związku z faktem, że inne środki, takie jak komputer i telewizja wypierają czytelnictwo (12). Nauczyciele są świadomi tego iż uczniowie 14
15 coraz mniej czytają, wolą spędzać czas przed komputerem, zbyt rzadko korzystają z biblioteki szkolnej czy nawet ze zbiorów domowych. Wśród innych powodów, dla których istnieje potrzeba popularyzacji czytelnictwa znalazły się zachęta uczniów do czytania (2), gdyż małe dzieci na ogół chętnie czytają, jednak by nie straciły zainteresowania książkami istnieje potrzeba ciągłego mobilizowania ich do sięgania po literaturę. Kolejnymi argumentami podawanymi przez respondentów są pozytywny wpływ czytania na rozwój dziecka oraz fakt, iż uczniowie nie czytają książek tylko ich opracowania, które znaleźć można w Internecie (po 1). Zdaniem jednego z badanych potrzebę popularyzacji czytelnictwa można uzasadnić tym, że znaczna grupa dzieci nie lubi czytać, albowiem trudności sprawia im sama czynność czytania, związana z niedostatecznym stopniem opanowania umiejętności czytania tekstu a brak kontaktu z książką to pogłębia. Jedna badana osoba nie potrafiła uzasadnić swojego wyboru. Kolejno zapytano nauczycieli i to, jakie formy popularyzacji czytelnictwa są przez nich prowadzone. Badani wskazali, iż w ramach popularyzacji czytelnictwa najczęściej organizują wystawy książek i konkursy czytelnicze ( po 16). Oprócz tego w szkołach odbywają się spotkania autorskie (11), a także prowadzone są koła zainteresowań (5). Wśród innych form popularyzacji czytelnictwa wymienionych przez nauczycieli znalazły się zakładanie zeszytów lektur oraz prowadzenie lekcji czytelniczych (po 1). Ostatnie pytanie dotyczyło form popularyzacji czytelnictwa, które okazały się szczególnie skuteczne. Na podstawie analizy odpowiedzi badanych nauczycieli wnioskować można, iż większość badanych uważa, że niektóre z prowadzonych przez nich form popularyzacji czytelnictwa okazały się szczególnie skuteczne. Stwierdziło tak 17 respondentów. Tylko jedna osoba uznała, że żadna z prowadzonych form popularyzacji nie okazała się szczególnie skuteczna. W opinii nauczycieli do czytania książek najbardziej zachęcają dzieci konkursy (8). Jeden z badanych uzasadnił swój wybór wyznając myślę, że szczególnie istotna jest forma konkursów, gdyż motywuje uczniów do czytania. Pozostali respondenci uważają, iż szczególnie skuteczne są wystawy książek (4) podczas których dzieci często oglądają ilustracje i wyszukują samodzielnie informacje z różnych dziedzin wiedzy. Także spotkania autorskie (3), w opinii respondentów bardzo mocno oddziaływają na dzieci, zwłaszcza gdy autor ciekawie opowiada. Podczas spotkań autorskich widać żywe zainteresowanie dzieci a także zeszyty lektur i lekcje czytelnicze. Kolejny nauczyciel zauważył, iż po jednym ze spotkań autorskich każdy uczeń kupił sobie książkę tegoż pisarza. Jeden nauczyciel uważa, że świetnie sprawdzają się lekcje czytelnicze, gdyż większość dzieci z własnej woli sięga po książki, których fragmenty zostały odczytane na zajęciach. Także 15
16 prowadzenie zeszytu lektur, w którym uczniowie zapisują cokolwiek przeczytali np. książkę, artykuł, ulotkę jest zdaniem jednego z badanych najskuteczniejszą formą popularyzacji czytelnictwa. Po zapoznaniu się z wynikami badań tym bardziej uzasadnione wydaje się być prowadzenie przez nauczycieli działań zachęcających uczniów do czytelnictwa, albowiem w dobie kryzysu czytelnictwa to właśnie dzieci w młodszym wieku szkolnym najchętniej i najczęściej sięgają po książki 1. Choć czytanie często nie przynosi takiej satysfakcji jak dawniej, gdyż konkuruje z szeroko pojętą technologią nie da się podważyć wartości i korzyści płynących z obcowania dziecka z literaturą, które mimo zmieniającej się rzeczywistości i upływu czasu nadal są istotne dla rozwoju osobowości dziecka. A Ty studencie, przyszły nauczycielu, pedagogu. Jaką książkę ostatnio przeczytałeś? Streszczenie: W poniższym artykule poddano analizie zjawisko zaniku zainteresowań czytelniczych wśród uczniów w młodszym wieku szkolnym. Starano się dociec przyczyny zjawiska poddając analizie rzeczywistość edukacyjną oraz wpływy środowiska rodzinnego. Przytoczono także wyniki badań własnych, prowadzonych na potrzeby pracy licencjackiej, umożliwiających dokładniejsze poznanie problemu nie tylko przez pryzmat teorii zawartych w literaturze przedmiotu lecz także codziennej praktyki szkolnej. Słowa kluczowe: czytelnictwo, literatura, zainteresowania, analfabetyzm funkcjonalny BIBLIOGRAFIA 1. Dagiel M., Czytelnictwo, [w:] E. Różycka (red.), Encyklopedia pedagogiczna XXI w., Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2010, ISBN X. 2. Goriszowski W., Książka a wychowanie, Wydawnictwo Śląsk, Katowice Jabłońska-Stefanowicz E., Lektury we fragmentach jako przykład czytania defensywnego, [w:] Żbikowska-Migoń A. (red.), Czytanie, czytelnictwo, czytelnik, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2011, ISBN Klus-Stańska D., Nowicka M., Sensy i bezsensy edukacji wczesnoszkolnej, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2005, ISBN Świerczyńska-Jelonek D., Wybory czytelnicze dzieci i młodzieży, Poradnik Bibliotekarza 2002, nr 4, ISSN D. Świerczyńska-Jelonek, Wybory czytelnicze dzieci i młodzieży, Poradnik Bibliotekarza 2002, nr 4, ISSN ,s
17 Weronika Prus TERAPEUTYCZNA MOC SZTUKI Sztuka i terapia tematy właściwie sobie odległe, a jednak bliskie. Odrębnie są szeroko pojmowanymi dziedzinami, o których można wiele opowiadać. Pierwsze pojęcie kojarzy się z obrazami, rzeźbą, teatrem, literaturą, muzyką... Można by tak wymieniać bez końca. Drugie z zagadnień brzmi równie poważnie i kojarzy się z leczeniem, problemami, kozetką czy wręcz białym kitlem. Cóż właściwie tak dalekie od siebie dziedziny scala w jedno terapię sztuką? Arteterapia, bo taką właściwie nosi nazwę forma terapii, leczenia, która odbywa się poprzez wykorzystywanie sztuki, jest dwojako rozumianą dziedziną. W swoim szerokim znaczeniu obejmuje różne dziedziny sztuki takie jak muzyka, teatr, film, plastyka, literatura czy wiele innych, aby wykorzystać je w aspekcie terapeutycznym. Wąskie rozumienie terminu odnosi się do różnych technik plastycznych, które również oddziałują terapeutycznie by leczyć, naprawiać 1. Plastykoterapia, bo takie miano nosi rozumienie arteterapii, której poświęconej został ten artykuł, inaczej nazywana jest też terapią malarską 2. Skoro już wiadomo czym jest arteterapia w wąskim ujęciu, warto zastanowić się nad tym, dlaczego plastyka pełni tak ważną rolę w działaniu terapeutycznym. Już pierwsze piktogramy na ścianach jaskiń niosły ze sobą jakieś treści, miały na celu przekazać coś innym. To właśnie rysunki są formą komunikowania się dziecka zanim posiądzie umiejętność pisania. Ten niewerbalny komunikat wyrażony poprzez aktywność plastyczną, daje nam możliwość zapoznania się ze skarbnicą wiedzy o dziecku. Rysunek, prócz podstawowej informacji jaką niesie ze sobą temat tego wytworu, mówi także o poziomie psychomotorycznym dziecka, o postępach jakie mają miejsce z biegiem czasu. To źródło wiedzy dotyczącej osobowości podopiecznego, a także ukazanie doświadczeń wychowanka, które odzwierciedla właśnie rysunek 3. Podobnie jak każdy obszar działania, arteterapia spełnia określone funkcje. Wita Szulc powołuje się tutaj na psychologa Zbigniewa Skornego, który wymienia kolejno funkcje: 1 W. Sikorski, Arteterapia [w:] E. Różycka (red.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, tom I, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2003, ISBN X, s E. Konieczna, Arteterapia w teorii i praktyce, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006, ISBN , s Za: Gładyszewska-Cylulko, Wspomaganie rozwoju dzieci nieśmiałych poprzez wizualizację i inne techniki arteterapii, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2010, ISBN , s
18 rekreacyjną, edukacyjną oraz korekcyjną 1. Aby dokładniej zrozumieć o czym mowa, należy zinterpretować punkt widzenia psychologa. Funkcja rekreacyjna to nic innego jak ścieżka poszukiwania oraz tworzenia specyficznych warunków, które wykorzystują arteterapię i pozwalają powiedzieć, że jest to miejsce, atmosfera czy też sytuacja, która pozwala się poddać relaksowi, oderwaniu się od problemów i odnalezienia czegoś, co sprawia wrażenie azylu. Biorąc pod uwagę edukacyjne aspekty, chodzi o obcowanie ze sztuką w celu poszerzania zasobów swojej wiedzy czy wręcz możliwości wykazania się nią później. Trzecia funkcja arteterapii ma znaczenie korekcyjne. Dotyczy ona zmian w wartościowaniu mechanizmów z mniej w bardziej wartościowe. Upraszczając chodzi np. o zmianę nastawienia z negatywnego w pozytywne biorąc pod uwagę swoje perspektywy 2. Oprócz wymienionych funkcji zwraca się uwagę na funkcję terapeutyczną działań w plastykoterapii. Argumentuje się to tym, iż osoba poddana arteterapii, poprzez aktywność plastyczną, ma wgląd w problemy, z którymi musi się uporać, zaznacza się pozytywny wpływ w sferze relacji społecznych, pozwala się na odreagowanie emocji. Ważne jest również to, że wpływa się na to jaką osoba przyjmuje postawę wobec siebie i innych oraz jest znaczące w przypadku wewnętrznej integracji 3. Jakie jest zastosowanie arteterapii? Na przełomie XIX i XX wieku zaczęto wykorzystywać sztukę w procesie przyspieszającym przywracanie pacjentów do zdrowia. Miało to miejsce w szpitalach psychiatrycznych, w których wykorzystywano różnego rodzaju techniki plastyczne. Grupy pacjentów początkowo składały się z artystów malarzy, lecz z czasem krąg poddawanych terapii poszerzano o uzdolnionych plastycznie, nieprofesjonalnych twórców. Zauważono, że stan zdrowia pacjentów ulegał znacznej poprawie dzięki aktywności plastycznej. W ten sposób psychiatrzy, a z czasem psycholodzy kliniczni zaczęli wykorzystywać wytwory plastyczne pacjentów jako narzędzia diagnostyczne. Psychiatria, psychologia, psychoterapia stały się dziedzinami, w których twórcza ekspresja dawała możliwość pacjentom, aby wyrażać swoje uczucia i emocje 4. Współcześnie prócz obszarów pierwotnego wykorzystania, cieszy się zainteresowaniem poradni psychologiczno-pedagogicznych, a także w dziedzinie resocjalizacji. Nie chodzi tylko o zakłady karne, lecz także o pogotowia opiekuńcze czy 1 Za: W. Szulc, Arteterapia: narodziny idei, ewolucja teorii, rozwój praktyki, Engram, Warszawa 2011, ISBN , s Tamże, s Tamże, s W. Sikorski, Arteterapia [w:] E. Różycka (red.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, tom I, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2003, ISBN X, s
19 policyjne izby dziecka 1. Ogromną rolę pełni w przypadku placówek oświatowych. Nauczyciele wykazują bardzo duże zainteresowanie arteterapią. Nie chodzi tutaj o profesjonalną terapię wymagającą odpowiedniego przeszkolenia i uprawnień, lecz o wykorzystywanie elementów czy poszczególnych technik. Chodzi o stawianie na profilaktykę. Niejednokrotnie dzięki odpowiedniemu jej wykorzystaniu i ukierunkowaniu wpływa na człowieka (w szczególności młodego, poszukującego siebie, miejsca w życiu) inspirując, dając możliwość realizacji planów, marzeń, siebie czy po prostu dowartościowując 2. Ogromne zastosowanie arteterapia znajduje w pedagogice specjalnej. Oligofrenopedagodzy stosują ją w celach korekcyjnych, wychowawczych czy reedukacyjnych względem osób opóźnionych w rozwoju umysłowym. Surdopedagodzy czy tyflopedagodzy również sięgają do wielu form nie tylko wąsko, lecz również szeroko rozumianej arteterapii. Często też logopedzi, by pobudzać do płynności i precyzyjności w mówieniu odwołują się do wyrażania w ekspresji plastycznej. W medycynie plastykoterapia jest wysoko oceniania przez fizjoterapuetów. Wykorzystują ją oni w procesie rehabilitacyjnym. Na przykład autoportret daje obraz postrzegania siebie przez dziecko na początku, w trakcie i po rehabilitacji 3. Arteterapia może być wykorzystywana właściwie na każdym etapie życia począwszy u małych dzieci na osobach starszych skończywszy 4. Największym zainteresowaniem zastosowanie technik rysunkowych cieszy się jednak w przypadku dzieci. W szczególności chodzi tutaj o grupę wykazującą dysfunkcje i różnego rodzaju problemy. To między innymi dzieci niepewne i lękliwe, ponieważ nie wyrażają w sposób werbalny swoich uczuć, w skład wchodzą również dzieci zahamowane psychoruchowo, a także nadpobudliwe psychoruchowo 5. Pytanie, które wciąż może nurtować jest następujące: czy plastykoterapia jest skierowana jedynie do uzdolnionych plastycznie osób? Otóż badania dowodzą, że każdy człowiek posiada predyspozycje twórcze, więc tak naprawdę dziedzina ma zastosowanie w przypadku każdej osoby bez względu na to czy wytwory plastyczne posiadają niższy czy 1 W. Sikorski, Arteterapia [w:] E. Różycka (red.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, tom I, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2003, ISBN X,, s K. Bąkowska, Twórcza profilaktyka, [w:] A. Kuczyńska, M. Czuba (red.), Terapia w służbie sztuki sztuka w służbie terapii, Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocław 2011, ISBN , s W. Sikorski, Arteterapia [w:] E. Różycka (red.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, tom I, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2003, ISBN X, s Tamże, s Za: Gładyszewska-Cylulko, Wspomaganie rozwoju dzieci nieśmiałych poprzez wizualizację i inne techniki arteterapii, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2010, ISBN , s
20 też wyższy poziom 1. Należy jednak pamiętać, że wszelkie działania plastyczne powinny mieć charakter spontaniczny 2. Warto zaznaczyć, że praca arteterapeutyczna nie może być prowadzona bez odpowiedniej świadomości prowadzącego względem przedmiotu działania. Plastykoterapia, aby przynosiła jak najlepsze efekty, powinna być realizowana na kilku poziomach jednocześnie. Na początku ważny jest poziom manualny, w którym to chodzi o kinestetyczne usprawnienie dziecka. Często ciało jest zablokowane ruchowo, więc dąży się do pozbycia napięć, które tworzą tą niesprawność. Pozbycie się blokady jest widoczne w efektach pracy. Kolejny poziom dotyczy kinestetyki. Dąży się do usprawnienia ogólnego rozwoju. Praca polega na stymulowaniu naturalnych odruchów w celu samorealizacji oraz otwarcia się ciała. Trzeci poziom to wyobrażeniowy. Tematem działania jest praca nad wyobraźnią dziecka. Nie chodzi tylko o tą twórczą, lecz przede wszystkim o naturalną u dziecka. Z wiekiem jest coraz trudniej otworzyć się na swoją wyobraźnię. Następny poziom o charakterze emocjonalnym jest bardzo ważny ze względu na rozwój układu limbicznego. Poznaje się tutaj emocje, bada je i wyraża. Z układu limbicznego powstają takie narzędzia jak uczenie się i pamięć. Emocje są tutaj o tyle ważne, ponieważ dzięki większemu ich pobudzeniu, lepiej zapamiętuje się czynności, które wówczas wykonujemy i wiadomości z nimi powiązane. Piąty poziom polega na wykorzystaniu zmysłów człowieka to poziom sensoryczny. Na etapie przedszkolnym i wczesnoszkolnym istotna jest praca sensoryczna i sensomotoryczna, dlatego polisensoryczne poznanie najlepiej wpływa na rozwój dziecka. Ostatni poziom najtrudniejszy w realizacji pracy aeroterapeutycznej dotyczy podświadomości. Oddziałuje się tutaj na traumy i lęki, depresje, zaburzenia o charakterze emocjonalnym oraz zmysłowym. Podkreśla się też istotny wpływ pracy z podświadomością u dzieci z problemami nowotworowymi 3. W celu osiągnięcia efektów terapeutycznych sięga się do sposobów malowania, które są stymulatorem kreatywności. To między innymi CreativMindOrderin, gdzie zupełnie odbiega się od malowania na wzorach, ponieważ chodzi o wyrażenie spontanicznej ekspresji pochodzącej ze sfery duchowo-emocjonalnej. Messpainting stawia 1E. Konieczna, Arteterapia w teorii i praktyce, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006, ISBN , s Za: Gładyszewska-Cylulko, Wspomaganie rozwoju dzieci nieśmiałych poprzez wizualizację i inne techniki arteterapii, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2010, ISBN , s K. Opala-Wnuk, Sztuka, która pomaga dzieciom, Wydawnictwo Feeria, Łódź 2012, ISBN , s
21 na wyzwolenie kreatywności z zachowaniem pewnego porządku w działaniach, a Finger- Painting zaspokaja potrzebę czy też fascynację substancjami, które są gęste i błotniste 1. Arteterapia może zachęcać chociażby faktem, że nie dokonuje się tutaj oceny, osoby poddane terapii nie muszą się bać krytyki ani ze strony prowadzącego ani grupy, ponieważ zapewnia się tutaj komfort i brak skrępowania. Odbiega się również od społecznych konwencji pozwalając na brudzenie się podczas działań 2. Terapia sztuką pozwala na zanikanie barier językowych. To dziedzina dla tych osób, które nie chcą, z jakichś powodów nie potrafią czy też nie mogą korzystać ze słów, by opisać swoje przeżycia i odczucia 3. Terapia i sztuka dziedziny choć obce, to tak sobie bliskie. Codzienność pracy pedagoga sprawia, że coraz częściej w swojej pracy spotyka wychowanków, którym należy pomóc. Wystarczą dobre chęci i świadomość, że plastykoterapią można nie tylko leczyć, ale też zapobiegać. Streszczenie: Praktyka pedagogiczna pokazuje, że coraz więcej wychowanków zmaga się z różnorodnymi problemami. Często poprzez próbę rozmowy pedagodzy ponoszą porażki. Warto jednak dążyć do tego, aby pomóc potrzebującemu. Niejednokrotnie atrakcyjna forma wsparcia jest połową sukcesu. Czemu nie skorzystać z terapeutycznej mocy plastyki i nieść potrzebną pomoc. O leczeniu i zapobieganiu arteterapią, czyli terapeutyczna moc sztuki. Słowa kluczowe:arteterapia, plastykoterapia, rysunek, terapia BIBLIGRAFIA 1. Bąkowska K., Twórcza profilaktyka, Kuczyńska A., Czuba M. (red.), Terapia w służbie sztuki sztuka w służbie terapii, Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocław Gładyszewska-Cylulko J., Arteterapia w pracy pedagoga. Teoretyczne i praktyczne podstawy terapii przez sztukę, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2011, ISBN Gładyszewska-Cylulko J., Wspomaganie rozwoju dzieci nieśmiałych poprzez wizualizację i inne techniki arteterapii, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2010, ISBN Konieczna E., Arteterapia w teorii i praktyce, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006, ISBN E. Konieczna, Arteterapia w teorii i praktyce, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006, ISBN , s J. Gładyszewska-Cylulko, Arteterapia w pracy pedagoga. Teoretyczne i praktyczne podstawy terapii przez sztukę, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2011, ISBN , s Za: Gładyszewska-Cylulko, Wspomaganie rozwoju dzieci nieśmiałych poprzez wizualizację i inne techniki arteterapii, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2010, ISBN , s
22 5. Opala-Wnuk K., Sztuka, która pomaga dzieciom, Wydawnictwo Feeria, Łódź 2012, ISBN Sikorski W., Arteterapia, [w:] Różycka E. (red.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, tom I, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2003,, ISBN X. 7. Szulc W., Arteterapia: narodziny idei, ewolucja teorii, rozwój praktyki, Engram, Warszawa 2011, ISBN
23 Karolina Mateja NAUCZYCIEL KLAS MŁODSZYCH - OSOBOWOŚĆ NA MEDAL Nauczyciel to zawód i powołanie, to zdolności wrodzone i wyuczone, to odpowiedni zbiór cech osobowości i temperamentu, to umiejętność poświęcania się dla dobra innych osób, to miłość do dzieci 1. Zawód i rola nauczyciela, jego cechy osobowości i dążenie do uzyskania ideału wychowawczego; wszystko to stało się przedmiotem badań wielu uczonych, między innymi profesor Henryki Kwiatkowskiej 2 z Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Warszawskigo. Pedeutolodzy od wielu lat analizują obraz nauczyciela, by odnaleźć wzór, gwarantujący powodzenie w procesie kształcenia. Badania dowiodły, że efektywność procesu edukacyjnego, warunkowana jest kompetencjami nauczyciela jak i jego osobistym podejściem do nauki i uczniów. Szukać powinno się zatem głównych czynników determinujących jakość kształcenia i skupiać naosobach, które są w obowiązku dostarczenia pożądanej wiedzy. Ważna w przyswajaniu przez uczniów wiadomości jest osobowość nauczyciela, dlatego termin ten poddany zostanie rozwadze w niniejszym artykule. Osobowość nauczyciela klas młodszych jest problematyką ciągle poruszaną i aktualną, chociażby z tego względu, iż nauczyciel znając swoje cechy; może likwidować te mniej pożądane, a jedynie wykorzystywać osobiste -pozytywne przymioty we własnej pracy dydaktyczno- wychowawczej. Dokonując analizy cech nauczyciela wczesnoszkolnego, warto posłużyć się książką,,listy do Młodego Nauczyciela Marii Grzegorzewskiej. Treść listu pierwszego i drugiego wywiera wpływ na czytelnika, a dokładniej jego następująca część:,,kolego, zaczynasz pracować w szkole, jesteś nauczycielem- wychowawcą. Szkoła, nauczyciel- tak się te słowa często wymawia od wczesnego dzieciństwa do późnej starości, że już nie robią żadnego wrażenia, a przecież kryją treść tak doniosłą![ ] Ważna i doniosła musi być praca szkoły i nauczycieli, skoro wszystkie kraje wprowadziły lub wprowadzają u siebie prawo obowiązku czy przymusu szkolnego.[ ] I udział każdego nauczyciela na najdrobniejszym choćby 1 R.Muszkieta, Nauczyciel w reformującej się szkole, Wyd. Arka, Poznań 2001, ISBN X,s H. Kwiatkowska, Pedeutologia, Wyd. Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, ISBN , s
24 odcinku jest ważny, bo spełnia cząstkę wielkiego zadania całości 1.Należy rozpocząć poważnie zastanawiać się nad zawodem nauczyciela i jego cechami; czy same chęci są wystarczające? Niech każdy przyszły pedagog zada sobie pytanie: Czy posiadam wszystkie cechy, które pozwolą mi zostać nauczycielem? W pracy przedstawiam cechy, które według autorów są pożądane w zawodzie nauczyciela. Ludzie posiadają różne teorie na temat osobowości człowieka, dlatego autorzy pisząc o osobowości nauczyciela, różnicują teoretyczne ujęcia tegoż zagadnienia. Ogólnie rzecz ujmując osobowość kształtuje się pod wpływem rozwoju społecznego osoby i pełnionych ról oraz warunków społeczno- ekonomicznych, w których dana osoba żyje. Definiując osobowość należy brać pod uwagę rozbieżności indywidualne jak i całokształt osoby. Osobowością możemy określić,,zbiór cech, umiejętności, które potrzebne są do życia pojedynczego człowieka 2. Na przykład, jeśli kogoś lubimy i chcemy z nim przebywać, to powodem tego jest to, że ma, silną lub,,dobrą osobowość. O nauczycielu, który dociera swym przekazem do ucznia, można powiedzieć:,,tak, ten nauczyciel posiada bądź ma osobowość. Ale czym ona tak naprawdę jest? Z psychologicznego punktu widzenia, osobowość to te charakterystyki osoby, które wyjaśniają spójny wzorzec uczuć, myślenia i zachowania 3. Istotnym czynnikiem osobowości jest świadome działanie jednostki, bo nazywamy się istotą ludzką, nie tylko przez samo bycie człowiekiem, ale przede wszystkim znaczące jest tutaj jacy jesteśmy, jak się zachowujemy i w jakich formach działalności uczestniczymy. W każdej profesji, również w zawodzienauczyciela klas młodszych, mamy do czynienia z tym jak podchodzimy do podejmowanych zadań. Jakie są obecne aspiracje zawodowe, a jaki system wartości? Wychowawca wraz ze swą osobowością oddziałuje na uczniów, ożywia- mobilizuje, bądź zniechęca do jakiejkolwiek aktywności, pragnienia uczenia się.,,aktywność nauczyciela ma wpływ kierujący w stosunku do aktywności ucznia, zaś zachowania ucznia spełniać powinny modyfikującą rolę w stosunku do aktywności nauczyciela 4. Powinno się posiadać potencjał, chęć oddziaływania na wychowanka. Osobowość jest jednym z najważniejszych elementów, które szuka się, by określić znaczenie roli i wartości nauczyciela. Cechy idealnego nauczyciela opisywane były już w latach pięćdziesiątych, sześćdziesiątych. W literaturze natrafić można na uchwycenie cech 1 M.Grzegorzewska, Listy do Młodego Nauczyciela.Cykl I-III, Wyd. Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2002, ISBN , s. 15, T.Kobierzycki, Filozofia osobowości,wyd. Psychologii i Kultury Eneteia, Warszawa 2001,,ISBN ,s L.A.Pervin,O.P.John, Osobowość: teoria i badania,wyd.8, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2002, ISBN ,s M.Wosiński, Współdziałanie nauczyciela z uczniami, Katowice 1978, s
25 osobowości, które często są do siebie zbliżone, niejednokrotnie ustalenie ich jest bardzo trudne. Rozważania dotyczące osobowości nauczyciela prowadzili m.in. Mieczysław Kreutz, Stefan Szuman, Zygmunt Mysłakowski, Stefan Baley i Jan Władysław Dawid; którego poglądy zostaną przedstawione w późniejszej części artykułu; nieco głębiej, z uwagi na bliższą identyfikację z głoszoną przez Jana Dawida teorią. Niemniej jednak, istotne są również myśli pozostałych uczonych, którzy również poszukiwali wzorca idealnego nauczyciela, do którego wszyscy wychowawcy powinni dążyć. Zauważać można,iż jedni podkreślają stronę psychiczną osobowości, drudzy akcentują stronę moralną. Mieczysław Kreutz i Jan Dawid, byli zgodni co do dwóch cech, którymi powinien charakteryzować się nauczyciel: tendencja do wpływania społecznego i miłość dusz. Mieczysław Kreutzzwracał także uwagę na zdolności sugestywne nauczyciela, pozwalające oddziaływać na drugą osobęw tym przypadku wychowanka- ucznia klasy młodszej, umożliwiając mu uzyskanie dobrych ocen. Nauczyciel poprzez gotowość zmian,zapala innych do działania, wywołuje entuzjazm. Zdaniem Mieczysława Kreutza każdy nauczyciel winien posiadać trzy wyróżnione cechy, nawet w minimalnym stopniu. Część osób ma je bardziej rozwinięte, co pozwala stać się im wybitnymi wychowawcami 1. Wyróżnia także uczciwość, pracowitość i wysoki poziom etyczny osoby prowadzącej zajęcia. Z kolei ZygmuntMysłakowski i StefanSzuman, wspominają o,,talencie pedagogicznym, który rozumieli jako wrodzoną zdolność do kierowania procesem wychowawczym, przez lata doskonaloną. Na,,talent składają się: kontaktowość, żywość wyobraźni, instynkt macierzyński, pobudliwość uczuć i nastawienie całokształtu psychiki na zewnątrz 2. Stefan Szuman zwraca się do nauczycieli, by byli opanowani, weseli i cierpliwi; kochali wszystkie dzieci, posiadali wszechstronne zainteresowania oraz,,umieli w całej swej powadze i wyższości zniżyć się do dziecka. Stefan Baley wyodrębnił taki rząd osobowości pedagoga jak: przychylność, rozumienie wychowanka, cierpliwość, entuzjazm, zdolność artystyczną,nastawienie na systematyczność w opiece nad uczniami oraz kontaktowość 3, która jak myślę jest nieodzowna w każdym zawodzie, na każdym stanowisku jakie zajmujemy. Nasuwa się refleksja: Kim jest nauczyciel?, Jaki jest?, Jaki powinien być? Przede wszystkim- Jaki chciałby być?, Co robi, aby w oczach uczniów być dobrze postrzeganym? Kierując się myślą Jana Władysława Dawida 4 o znaczeniu zawodu nauczyciela, w którym 1 S.Korczyński, Obraz nauczyciela w polskiej myśli pedeutologicznej, WSP, Opole 1992, ISBN , s Tamże, s Tamże, s J.W.Dawid, O duszy nauczycielstwa, Wyd.,,Nasza Księgarnia, Warszawa 1948, s.6. 25
26 człowiek odgrywa fundamentalne znaczenie; przemyśleć można wpływ cech osobowości nauczyciela na wychowanie młodych ludzi. Socjalizacja młodego pokolenia poprzez interakcję z pedagogami jest jak najbardziej pożądanym zjawiskiem w dzisiejszych czasach, w których nie zawsze rządzi moralność i świeckie wartości; a obłuda, kłamstwo i chamstwo.ważnym zadaniem pedagoga jest formowanie sylwetki dorastającego człowieka. Osobowość nauczyciela jest funkcjonalnie ukonstytuowana przez całokształt stosunków dynamicznych z konkretną rzeczywistością szkolną 1. Dobry nauczyciel to taki, który potrafi przeniknąć w umysły swoich uczniów, posiada zdolność empatii, umiejętności komunikowania się: werbalnego i niewerbalnego oraz prowadzi do wytworzenia się wzajemnej harmonii, jedności i interakcji. Niezmiernie istotne jest poczucie duchowej wspólności z grupą. JanDawid twierdzi, że,, Jest to istota nauczycielskiego powołania, które można by określić jako miłość dusz ludzkich. Jest to miłość, bo człowiek wychodzi poza siebie, troszczy się, bezinteresownie czyni coś dla drugiego; jest to miłość dusz, bo przedmiotem jest jej wewnętrzna, duchowa treść człowieka, jego dobro moralne, jego oświecenie i udoskonalenie jako istoty duchowej. Dla nauczyciela z takim powołaniem każdy nowy uczeń to jakby rozszerzenie i przyrost własnej jaźni, to nowe zadanie do spełnienia w zakresie jego własnego, osobistego życia 2. Nie bez przyczyny w artykule zamieszczony jest fragment książki Jana Władysława Dawida, który ukochał dusze ludzkie = dusze uczniów. Bez głębszej refleksji i braku zrozumienia wyżej przytoczonego cytatu, nie może być mowy o godnym wykonywaniu zawodu jakim jest nauczyciel. Od miłości własnej, wychowawca powinien przejść na etap uwielbienia wychowanka i pomoc w realizacji jego pasji i ambicji. Ważna jest zatem (obok fachowej wiedzy),,,ludzka technika wychowania, urabianie charakteru uczniów i ciągłe doskonalenie się i pogłębianie wiedzy; rozwój osobisty w kierunki stania się lepszym człowiekiem, dobrym nauczycielem. Potrzeba doskonałości, poczucie odpowiedzialności i obowiązku, wewnętrzna prawdziwość, moralna odwaga i ponad tym wszystkim miłość dusz ludzkich- stanowi tło i istotę, co nazwaliśmy,,duszą nauczycielstwa. Jest to dar indywidualny, powołanie, przejaw wyższego, duchowego w człowieku pierwiastka 3. Czasem, pedagog zajmując się obraną przez siebie drogą kariery, zapomina o tym, że wokół są osoby, którym też należy podpowiedzieć, pomóc, wskazać prawidłowe tory. Jako część otoczenia wpływa na innych, staje się wskazówką, swoistym wzorem. Zachowanie jego powinno być etyczne. Przy etyce warto wspomnieć o etosie, który 1 M.Lejman, Osobowość zawodowa nauczyciela, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Częstochowie, Częstochowa 1985, s J.W.Dawid,O duszy nauczycielstwa, Wyd.,,Nasza Księgarnia, Warszawa 1948, s J.W.Dawid, O duszy nauczycielstwa, Wyd.,,Nasza Księgarnia, Warszawa 1948, s
27 ma być prawdziwy- nie sztuczny, humanistyczny- nastawiony na człowieka i mądry, ponieważ karmi się myśleniem 1. Wszystko co wychowawca z sobą reprezentuje, stanowić powinno wartość poznawczą i praktyczną. Dzięki posiadanemu doświadczeniu staje się swoistym ideałem. Niech zatem wspomaga swoich podopiecznych w torowaniu ich drogi życiowej, przygotowuje na przyszłość,,,uczy życia. Prócz wrodzonej cechy osobowości jaką jest temperament, charakter ucznia możemy kształtować wraz z wiekiem i doświadczeniem. Nauczyciel powinien aktywizować wychowanków, wspierać ich, podchodzić do każdego ucznia indywidualnie, być nastawiony,,ku ludziom. Odnosząc się do zdolności nauczycielskich- one albo w nas tkwią, często uśpione, albo winniśmy wykonywać inny, mniej empatyczny zawód. Za cechę dominującą, zaleca się przekazanie wiedzy za pomocą atrakcyjnych, pomocniczych i stymulujących środków typu ciekawa prezentacja czy zajęcia warsztatowe. Nie uzyska się mistrzostwa w pracy nauczyciela, gdy ograniczy się tylko do ławki, kredy, tablicy, ucznia i nauczyciela 2. Pożądane byłoby odznaczanie się takimi cechami jak: życzliwość, gotowość do pomocy, chęć uczestniczenia w procesie uczenia się przez uczniów. Istotna jest relacja uczeń- nauczyciel i odwrotnie. Nie ulega wątpliwości, że uczeń, który jest akceptowany i darzony życzliwością, jest w większym stopniu podatny na wpływy wychowawcze. Rola nauczyciela polega na wzmacnianiu aktywności uczniów, motywowaniu do nauki, dbałości w przekazaniu najważniejszych informacji. Osobowość wychowawcy warunkuje przede wszystkim osiągnięcia wychowanków. Z pewnością nauczycielem nie powinna zostać osoba samolubna, wulgarna, opryskliwa i nie kochająca ludzi; gdyż nauczyciel- jako zły człowiek jest sprzecznością z tym, aby być wzorem godnym do naśladowania, w pewnym sensie swoistym autorytetem w szkole. Aby być pozytywnie odbieranym przez osoby chcące się kształcić, powinien zachowywać się naturalnie, autentycznie,,,nie grać kogoś,kim nie jest. Wewnętrzna prawdziwość i zgodność z sobą pozwala mu istnieć, jako ważna osobowość w kręgu szkolnym. Nauczyciel, przy wiedzy przedmiotowej, powinien posiadać wiedzę pedagogiczną i psychologiczną, starać się poznać każdego ucznia i podchodzić do niego indywidualnie. Powinien być elastyczny, gdyż nie wie, przed jaką sytuacją znajdzie się w następnym dniu pracy 3. 1 J.Michalski, Rzecz o takcie pedagogicznymnauczyciela, Wyd. Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2013, ISBN , s K.Denek, Uczeń i nauczyciel jako główne podmioty edukacji jutra, Oficyna Wyd.,,Humanitas, Sosnowiec 2012, ISBN , s K.Denek, Uczeń i nauczyciel jako główne podmioty edukacji jutra, Oficyna Wyd.,,Humanitas, Sosnowiec 2012, ISBN ,s
28 Wiedzę na temat cech osobowości nauczyciela, uzyskuje się na podstawie badań empirycznych: wywiadów, ankiet, rozmów. W późnych latach powojennych, cechami nauczyciela, które budują jego autorytet, zajęli się Lesław Haber, Antoni Rumiński, Jan Bogusz i Marian Śnieżyński. Wszyscy poszukiwali wspólnych cech nauczyciela, jego idealną postać. Jan Bohucki zaznaczył, że nie istnieje idealna postać nauczyciela-,,niemniej posiada ona swoją wartość jako wzór nie osiągnięty, może nawet w ogóle nieosiągalny, jednak zawsze jako wzór, do którego wszyscy nauczyciele zdążać winni, który będzie podnietą do coraz silniejszego kształcenia się i rozwoju 1. Konkludując, należy zastanowić się, jaki zespół cech osobowych nauczyciela gwarantuje sympatię wśród uczniów, powodzenie zawodowe i sukces w zmienianiu młodej generacji na lepszych członków społeczeństwa. Nauczyciel napotykając niejednokrotnie na jakąś trudność, powinien umieć z niej wybrnąć, być pewny siebie, wierzyć we własne możliwości; być elokwentny i prezentować się schludnym wyglądem. Zawsze chętny w doradzaniu młodzieży szkolnej i kontakcie z nimi. U nauczyciela cenię umiejętność szanowania godności ucznia, sprawiedliwość w ocenianiu, wrażliwość intelektualną i życzliwe podejście. Niemniej ważna jest empatyczność, umiejętność wczuwania się w przeżycia uczniów i rozumienie ich problemów. I tutaj przydaje się, obok wiedzy pedagogicznej- wiedza psychologiczna. Nauczyciel powinien z każdym dniem stawać się coraz lepszy, bardziej doskonały. Musi odznaczać się prawością charakteru i odważnie prezentować własne zdanie. U pedagoga ceni się szczerość, traktowanie swych wychowanków w sposób podmiotowy, wytwarzanie atmosfery współpracy i współdziałania; a także zaspokajanie potrzeby akceptacji i bezpieczeństwa. Należy wyzbyć się wprowadzania stresującej atmosfery. Wśród pedagogów znajdzie się wielu zwolenników partnerstwa, tutaj nauczyciel- uczeń, podobnie jak wyznawcą równorzędności był Janusz Korczak. Wskazane jestrównież okazywanie wyrozumiałości przy możliwości popełnienia błędu przez ucznia, pomaganie w rozwoju i stwarzanie okazji do samowychowania. Zaleca się, by nauczyciel był uczciwy, tolerancyjny i nie wywoływał presji na uczniu. Idealny nauczyciel to taki, który wykazuje duże zaangażowanie emocjonalne w nauczanym przedmiocie i potrafi zaciekawić każdym tematem. Swoją wiedzę powinien przekazywać w sposób zrozumiały, pomocne są przy tym odpowiednie środki dydaktyczne (materiał stymulujący, film, prezentacja multimedialna). Dobry nauczyciel to taki, który udziela pomocy- widząc, że uczeń sobie nie radzi, zachęca do przezwyciężania słabości; 1 J.Bohucki, Osobowość nauczyciela w świadomości młodzieży, Wyd.,,Śląsk, Katowice 1965, s
29 doradza, inspiruje i pomaga w odkrywaniu własnej drogi życiowej. Oprócz zwracania uwagi na kompetencje ucznia w danej dziedzinie, mógłby brać pod uwagę inne zainteresowania wychowanka: sportowe czy artystyczne. Również jako jednostka twórcza, wychowawca zorientowany jest na,,tworzenie nowego wychowanka, na rozwój jego pasji. Wzorem idealnego nauczyciela, określam osobę wzbogacającą wiedzę z zakresu dyscyplin psychologiczno- pedagogicznych oraz ciągle doskonalącą swoją osobowość. Podsumowując wszystkie wymienione w niniejszym artykule cechy, można nazwać je kompetencjami zawodowymi,w których skład wchodzą: niezbędny poziom wiedzy, umiejętności metodyczne, dydaktyczne i merytoryczne, potrzeba prezentowania godnych postaw moralnych, a także cechy osobowościowe 1. Pracę na temat cech osobowości nauczyciela klas młodszych, kończy cytat- motto, którym kierował się Abraham Maslow w dążeniu do szczęścia. Tylko zadowolony z siebie, szczęśliwy nauczyciel może nauczać młodzież i mieć z nią codzienny kontakt.,,jeżeli poznasz swoje możliwości, swoje mocne strony, jeżeli dostrzeżesz i wykorzystasz szansę, które stwarza ci życie będziesz mógł zbliżyć się do ideału i poczuć się szczęśliwym człowiekiem 2. To jaki jest nauczyciel, decyduje o jego wartości, a wartość każdego człowieka jest najcenniejszą wartością świata, jej ciężar gatunkowy przeważa wszystko w życiu jednostek i społeczeństw 3.Należy mieć na uwadze, że nauczycielstwo jest służbą społeczną, odpowiedzialnością. Ma być lekiem na całe zło występuje w edukacji. Nauczyciel ma służyć swym uczniom w ich rozwoju umysłowym i przygotowywać na przyszłe życie. Musi zdawać sobie sprawę, że ma do czynienia z dorastającymi, młodymi ludźmi, których charakter dopiero co się kształtuje. Refleksję na temat osobowości nauczyciela klas młodszych zamyka znane łacińskie, trochę zmienione-,,quo VADIS ( Dokąd zmierzasz?) NAUCZYCIELU BIBLIOGRAFIA 1. Bohucki J., Osobowość nauczyciela w świadomości młodzieży, Wyd.,,Śląsk, Katowice Dawid J.W., O duszy nauczycielstwa, Wyd.,,Nasza Księgarnia, Warszawa Dąbrowska T.E., Nauczycielu, jaki jesteś?, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Warszawa 1999, ISBN B.Pituła, Stałe cechy osobowości nauczyciela determinantami jakości jego pracy zawodowej, Wyd. Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2010, ISBN , s T.E.Dąbrowska, Nauczycielu jaki jesteś?, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Warszawa 1999, ISBN , s M.Grzegorzewska, Listy do Młodego Nauczyciela.Cykl I-III, Wyd. Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2002, ISBN , s
30 4. Denek K., Uczeń i nauczyciel jako główne podmioty edukacji jutra, Oficyna Wyd.,,Humanitas, Sosnowiec 2012, ISBN Grzegorzewska M., Listy do Młodego Nauczyciela.Cykl I-III, Wyd. Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2002, ISBN Kobierzycki T., Filozofia osobowości: od antycznej idei duszy do współczesnej teorii osoby, Wyd. Psychologii i Kultury Eneteia, Warszawa 2001, ISBN Korczyński S., Obraz nauczyciela w polskiej myśli pedeutologicznej, WSP, Opole 1992, ISBN Kwiatkowska H., Pedeutologia, Wyd. Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, ISBN Lejman M., Osobowość zawodowa nauczyciela, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Częstochowie, Częstochowa Michalski J., Rzecz o takcie pedagogicznymnauczyciela, Wyd. Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2013, ISBN Muszkieta R., Nauczyciel w reformującej się szkole, Wyd. Arka, Poznań 2001, ISBN X. 12. Pervin L.A., John O.P., Osobowość: teoria i badania,wyd.8, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2002, ISBN Pituła B., Stałe cechy osobowości nauczyciela determinantami jakości jego pracy zawodowej, Wyd. Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2010, ISBN Wosiński M., Współdziałanie nauczyciela z uczniami:kształtowanie się struktury interakcji między nauczycielem a uczniami, Katowice
31 Iwona Błażków HARCERSKI SYSTEM WYCHOWAWCZY Zostawcie świat trochę lepszym, niż go zastaliście. Robert Baden - Powell Wychowanie młodego pokolenia wydaje się jednym z najważniejszych zadań współczesnego świata. To właśnie dzieci i młodzież będą tworzyć przyszłe społeczeństwo, a ich rozwój jest uzależniony w głównej mierze od środowiska w którym przebywają. Warto więc wspierać młodych ludzi w ich dążeniach, pasjach, kształtować osobowość, system wartości i przygotowywać do dalszego życia. Takie idee pielęgnowane są przez harcerski system wychowawczy. Skauting ma już ponad sto lat, jego twórcą jest Robert Baden Powell, oficer brytyjski, pisarz i pedagog. W 1907 r. zorganizował on pierwszy obóz dla chłopców na wyspie Brownsea, a rok później w książce Scouting for Boys opisał podstawowe zasady idei skautowej 1. Koncepcja zakłada m.in. zaprawę charakteru jednostki, nauczanie rzemiosł i praktycznych rozrywek, rozwijanie zdrowia fizycznego oraz służbę dla państwa. Ważny jest rozwój wychowawczy poprzez gry i zajęcia praktyczne odpowiadające potrzebom i zainteresowaniom. Skauting daje sposobność także do braterskiej przyjaźni, tak naturalnej w młodym wieku, rozwija wyobraźnię, zapewnia ruch na świeżym powietrzu. Istotną zasadą jest rozpoznanie pragnień dziecka, a zamiast pouczania - wdrażanie do samowychowania. To system wychowawczy, który zapewnia (...) zdrowie fizyczne i rozwój, uczy śmiałości, pomysłowości i sprytu w rzemiośle, uczy karności, odwagi, rycerskości i patriotyzmu, jednym słowem rozwija (...) charakter, który dla przyszłości jego jest rzeczą pierwszorzędnego znaczenia 2. Koncepcje skautingu trafiły do polskich organizacji młodzieżowych, m.in. Sokoła, Zarzewia i Eleusis. Już w 1910 r. Andrzej Małkowski przetłumaczył na język polski książkę Baden Powella, harcerstwo wyrasta więc na fundamentach skautowych. Dzieje 1 A. Kazek, Historia skautingu i harcerstwa,[w:] A. Kazek (red.), Poradnik harcerski, Wydawnictwo Wing, Łódź 2000, ISBN , s R. Baden Powell, Skauting dla chłopców, Oficyna Przeglądu Powszechnego, Warszawa 1990,ISBN , s
32 harcerstwa w Polsce są niezwykle bogate, miały szczególnie duże znaczenie w czasach wojennych, przy odbudowie kraju i jej przeobrażeniach 1. Jednak jaki wpływ na dzieci i młodzież ma harcerstwo, co daje im ten system wychowawczy? Podstawowymi zaletami jest uniwersalny system wartości zapisany w Prawie i Przyrzeczeniu, własna metoda wychowawcza oraz program samowychowania oparty na konkretnych stopniach, skierowany do dzieci, młodzieży oraz dorosłych instruktorów. Harcerstwo ukazuje różny sposób poznawania rzeczywistości, począwszy od poznania świata, poprzez różne zachowania ludzkie i relacje między nimi, a skończywszy na samym sobie i własnych możliwościach działania. Skauting jest dzisiaj tak samo interesujący jak na przestrzeni lat. Jest to sprawdzona droga do dorosłości, a przede wszystkim bezpieczna, bo oparta o wartości Prawa i Przyrzeczenia 2. Jedno z głównych stowarzyszeń ruchu, Związek Harcerstwa Polskiego, za swoją podstawową misję uważa wychowanie młodego człowieka, wspieranie go w harmonijnym rozwoju intelektualnym, społecznym, duchowym, emocjonalnym i fizycznym oraz doskonalenie charakteru poprzez wyznaczanie wyzwań. Taka osoba staje się więc prawym, aktywnym i odpowiedzialnym obywatelem, który nie boi się trudnych decyzji i sytuacji. Głównym celem jest kształtowanie osobowości człowieka przy poszanowaniu praw do wolności i godności, upowszechnianie fundamentalnych wartości, stwarzanie warunków do tworzenia więzi międzyludzkich, dostarczanie wiedzy o świecie przyrody. System wspierany jest przez elementy metodyczne: Prawo i Przyrzeczenie, uczenie w działaniu, uczestnictwo w małych grupach oraz stale doskonalący i stymulujący program 3. To właśnie w Prawie i Przyrzeczeniu zapisany jest kodeks postępowania harcerzy i harcerek. Wskazówki w niej zawarte pokazują jak postępować, kierują nas na nieustanną pracę nad sobą, co ostatecznie prowadzi do świadomego obrania określonego stylu życia. Uczenie w działaniu poprzez doświadczanie, aktywność, przeżywanie, przygotowuje do przyszłego życia. W każdej z grup wiekowych istnieje odrębny sposób działania: zuchy uczą się poprzez zabawę, harcerze przez grę, harcerze starsi poprzez poszukiwanie, natomiast wędrownik służbę oraz wyczyn. System małych grup wspomaga efektywność pracy wychowawczej, łatwiej jest dotrzeć do każdej jednostki i poznać ją. W harcerstwie funkcje 1 A. Kazek, Historia skautingu i harcerstwa,[w:] A. Kazek (red.), Poradnik harcerski, Wydawnictwo Wing, Łódź 2000, ISBN , s W. Czarnota, Skauting bezpieczną i ciekawą drogą do dorosłości, [w:] M. Libiszowska Żółtkowska (red.), Czego obawiają się ludzie?: współczesne zagrożenia społeczne: diagnoza i przeciwdziałanie, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2007, ISBN , s (data dostępu: , 14:45). 32
33 grupy przejmują szóstki, zastępy, patrole czy zespoły zadaniowe. Ostatnim istotnym elementem metody harcerskiej jest program, który musi być stale doskonalący, stymulujący rozwój dzieci i młodzieży, wszechstronny, pożyteczny i potrzebny każdemu kto w nim uczestniczy 1. Ważne jest także wykorzystywanie instrumentów metodycznych tj. gwiazdki, stopnie, sprawności, znaki służb. Pierwszy z elementów dotyczy zuchów, czyli dzieci w wieku od 6 do 10 lat. Zuchy uczą się poprzez konkretne działanie, a podstawową formą aktywności jest zabawa w coś lub kogoś. Zdobywają również sprawności zespołowe lub indywidualne, uczestniczą w zabawach tematycznych, zwiadach zuchowych, korzystają z innych form takich jak pląsy, piosenki, zuchowe zwyczaje, obrzędy i tajemnice, majsterka czy różne gry i ćwiczenia. Zuchy zobowiązują się do przestrzegania określonych zasad poprzez złożenie Obietnicy Zucha i kierowanie się Prawem Zucha. Gwiazdki realizowane są przez zuchy na zbiórce, w domu lub w szkole. Wspierane są one więc przez drużynowego, przybocznego oraz rodziców. Stopnie, a także sprawności są zdobywane przez harcerzy, harcerzy starszych oraz wędrowników. Harcerze i harcerki (10-13 lat) są w wieku poszukiwania autorytetów, pracują z charakterystycznymi formami, np. gry terenowe, gry w harcówce, zwiady, biwaki, ogniska, zbiórki tematyczne, biegi harcerskie. Harcerze starsi i harcerki starsze (13-16 lat) zazwyczaj korzystają z form dyskusyjnych, tematycznych, wycieczek, zwiadów, zajęć specjalnościowych. Natomiast wędrownicy i wędrowniczki ( lat) opierają się głównie o służbę realizowaną wewnątrz organizacji i poza nią, zadania mają charakter wyczynu. Charakterystyczne formy to: gry strategiczne, formy dyskusyjne ( kuźnice, sejmiki, sesje, sądy), formy doskonalące (warsztaty, kursy) itp.dodatkowo wędrownicy zdobywają znaki służb i mogą ubiegać się o stopnie instruktorskie 2. Stopnie wyznaczają przed harcerzami konkretne zadania, które motywują do zdobywania nowych umiejętności i doświadczeń. Każdy ze stopni uwzględnia wiek i pomaga w pracy nad własnym charakterem. Próba na stopień to praca dostosowana do predyspozycji jednostki, zainteresowań, wzmocnienia własnych słabości 3. Nie można zapomnieć także o technikach harcerskich, podstawowe z nich to pionierka, terenoznawstwo, samarytanka, sygnalizacja z szyframi i przyrodoznawstwo. Wspomagają one samodzielność, kształtują zręczność, rozwijają pamięć i inteligencję, budują umiejętność współpracy i współdziałania. 1 (data dostępu: , 15:20). 2 E. Kulczyk Prus, Metoda i metodyka, [w:] E. Kulczyk Prus, A. Wittenberg (red.), W krainie zabawy. Poradnik dla drużynowego gromady zuchowej, Marron Edition, Łódź 2011,ISBN ,s E. Prędka (red.), Przewodnik dla przewodnika. Poradnik drużynowych harcerskich, Wydawnictwo Wing, Łódź 2001, ISBN , s
34 Obok technik należy wspomnieć o harcerskich specjalnościach. W drużynie specjalnościowej, prócz zdobywania wiedzy i umiejętności z danej dziedziny, podejmowana jest służba na rzecz lokalnych społeczności 1. Metoda harcerska odznacza się kilkoma cechami, są to: pozytywność, indywidualność, wzajemność oddziaływań, dobrowolność i świadomość celów, pośredniość oraz naturalność. Istotne jest kształtowanie pozytywnego stosunku młodego człowieka do świata oraz do innych ludzi, a także do samego siebie. W każdym zauważamy coś dobrego, należy wydobywać te zalety i rozbudzać talenty. Każdy jest indywidualnością, każdy więc ma prawo rozwijania się w swoim kierunku oraz odnalezienia czegoś dla siebie w harcerstwie. Drużynowy jest wychowawcą swoich podopiecznych, ma na nich duży wpływ, jednak istnieje tu oddziaływanie obustronne, może się od nich dużo nauczyć. Wspólne działanie harcerzy i harcerek pomaga w zdobywaniu celów, osiągnięć, doświadczeń i przeżyć. Jednocześnie dobrowolnie przyłączając się do organizacji, harcerz jest świadomy celów jakimi chce się kierować w życiu. Bardzo ważne jest, aby nie pozbawiać aktywnego poszukiwania wiedzy, doświadczeń, nie dostarczamy więc gotowej wiedzy czy poglądów. Istotnym elementem jest działanie, stawianie zadań wymagających aktywności. Zadania te powinny cechować się naturalnością, a więc być odpowiednio dostosowane do potrzeb i zainteresowań wychowanków oraz wykorzystywać warunki miejsca, w którym żyją 2. Człowiek rozwijający się w duchu harcerstwa wyróżnia się braterstwem, przyjacielską i serdeczną postawą wobec innych, gotowością bezinteresownej służby drugiemu człowiekowi, Bogu i Polsce oraz pracą nad sobą, ciągłym doskonaleniem własnej osobowości. Nawet jeżeli inni od niego nie wymagają, stara się wymagać od siebie jak najwięcej 3. Stan ciągłej gotowości, zarówno ciałem i duchem, do spełniania swoich obowiązków wyraża pozdrowienie skautowe Bądź gotów (ang. Be prepared). Gotowość duszą oznacza słuchanie i przemyślenie każdej sytuacji, by umieć z chęcią wykonać daną rzecz. Gotowość ciałem łączy się ze zdobyciem siły i aktywności, by być zdolnym do tych czynności 4. Harcerskie pozdrowienie Czuwaj, przypomina nam o ciągłej gotowości do działania, pracy dla innych i nad sobą 5. 1 E. Prędka (red.), Przewodnik dla przewodnika. Poradnik drużynowych harcerskich, Wydawnictwo Wing, Łódź 2001, ISBN , s Tamże, s (data dostępu: , 15:45). 4 R. Baden Powell, Skauting dla chłopców, Oficyna Przeglądu Powszechnego, Warszawa 1990,ISBN , s A. Kazek, Nasze ideały, symbole, tradycje i zwyczaje, [w:] A. Kazek (red.), Poradnik harcerski, Wydawnictwo Wing, Łódź 2000, s
35 Fakt, że skauting obejmuje cały świat, dowodzi jak ważna jest to idea, a także ukazuje potrzebę dorastania w odpowiednich wartościach i postawach. Siłą harcerstwa jest całość działań, które sprzyjają naturalnemu rozwojowi w oparciu o indywidualne właściwości oraz poszukiwanie własnego miejsca w życiu 1. Harcerstwo to nie tylko zabawa i przygoda, to także swoisty ruch społeczny budujący postawy, kształtujący charaktery i wychowujący aktywnych obywateli. To sposób na życie zgodny z ideałami zapisanymi w Prawie i Przyrzeczeniu, zasadami pracy nad sobą, służby oraz braterstwa 2. Jeśli harcerstwo ma skutecznie wychowywać młodego człowieka w duchu odpowiedzialności za własny rozwój i samodzielność, to program Związku musi jasno i czytelnie realizować wartości zawarte w Prawie Zucha i Prawie Harcerskim. Priorytet jest ten sam każde działanie powinno wspierać wychowanie młodych. Odbywa się ono w gromadach zuchowych i drużynach harcerskich, a główni odbiorcy to dzieci i młodzież w szerokim zakresie wiekowym od 6 do 25 lat 3. Harcerze podlegają pozytywnemu wszechstronnemu wpływowi systemu wychowawczego, zdobywają wiele nowych doświadczeń, umiejętności i wiedzę. Stają się współtwórcami rzeczywistości, starają się zmieniać siebie i otoczenie, zamiast biernie przyjmować zachodzące zmiany. Tacy młodzi ludzie są gotowi do stawania naprzeciw trudnościom przyszłego życia, stają się liderami, świadomymi obywatelami, patriotami, potrafią współdziałać z innymi i chętnie służą pomocą. BIBLIOGRAFIA 1. Baden Powell R., Skauting dla chłopców, Oficyna Przeglądu Powszechnego, Warszawa 1990, ISBN Czarnota W., Skauting bezpieczną i ciekawą drogą do dorosłości, [w:] M. Libiszowska Żółtkowska (red.), Czego obawiają się ludzie?: współczesne zagrożenia społeczne: diagnoza i przeciwdziałanie, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2007, ISBN W. Czarnota, Skauting bezpieczną i ciekawą drogą do dorosłości, [w:] M. Libiszowska Żółtkowska (red.), Czego obawiają się ludzie?: współczesne zagrożenia społeczne: diagnoza i przeciwdziałanie, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2007, , s E. Kulczyk Prus, Harcerski wolontariat, [w:] E. Kulczyk Prus, A. Wittenberg (red.), Poradnik drużynowego gromady zuchowej, Marron Edition, Łódź 201, ISBN ,s A. Kochner, Podstawy wychowawcze ZHP, Czuwaj 2006, nr 10, ISSN , s
36 5. Kochner A., Podstawy wychowawcze ZHP, Czuwaj 2006, nr 10, ISSN Kazek A. (red.), Poradnik harcerski, Wydawnictwo Wing, Łódź 2000, ISBN Kulczyk Prus E., Wittenberg A. (red.), W krainie zabawy. Poradnik drużynowego gromady zuchowej, Marron Edition, Łódź 2011, ISBN Prędka E. (red.), Przewodnik dla przewodnika. Poradnik drużynowych harcerskich, Wydawnictwo Wing, Łódź 2001, ISBN
37 Weronika Dedyk ZUCHOWANIE W PIGUŁCE Gdy spośród wielu studentów na sali, tylko jedna ręka podnosi się ku górze, podczas gdy wykładowca zadaje pytanie: Czy ktoś z was należy do drużyny harcerskiej? nasuwa się myśl: Nie wiecie co tracicie. Wielu wtedy pyta z zaskoczeniem: A to jeszcze istnieje?, Czym jest harcerstwo?, Co robicie- wy harcerze?. Zawsze ciężko odpowiedzieć na te pytania. Harcerstwo trzeba doświadczyć, przeżyć na własnej skórze zbiórki, biwaki, obozy pod namiotami, gry terenowe, musztrę, śpiew przy obrzędowym ognisku i przyrzeczenie harcerskie na banderę w świetle gwiazd z słowami Na słowie harcerza polegaj jak na Zawiszy! na ustach. To niesamowita przygoda pełna doświadczeń, które uczą jak być dobrym, szlachetnym, wrażliwym człowiekiem. Kwintesencją tych wartości jest składające się z 10 punktów Prawo Harcerskie i Przyrzeczenie, które mówią o zasadach którym powinni kierować się druhny i druhowie. Struktura harcerstwa jest bardzo obszerna, zaczyna się jednak już od najmłodszych lat, bo w szeregi ZHP można przystąpić mając już 6 lat! Dzieci do 10 roku życia są nazywane Zuchami i już wtedy przygotowywane są do tego by móc wstąpić w szeregi harcerzy. Nim jednak o działalności zuchowej, należy przytoczyć krótką historię Związku Harcerstwa Polskiego, bez której nie istniałby dzisiejsze gromady zuchowe. Harcerstwo w Polsce pojawiło się ponad 100 lat temu, a jego ojcem był sam Andrzej Małkowski. Inspiracją do stworzenia dzisiejszego Związku Harcerstwa Polskiego był ruch młodzieżowy, którego twórcą był generał Robert Baden-Powell, autor książki Skauting for Boys 1. Przetłumaczenie jej z języka angielskiego, na język polski związana jest z powszechnie znaną w środowisku harcerskim anegdotą. Andrzej Małkowski, będący wówczas członkiem młodzieżowej organizacji Zarzewie pewnego dnia spóźnił się na ćwiczenia. Pech chciał, że były to zajęcia konspiracyjnego wojskowego kursu dowódców, tak więc nie obyło się bez konsekwencji, jako karę wyznaczono mu przetłumaczenie książki Roberta Baden-Powella Skauting for Boys. Mimo rozkazu Andrzej- młody, pełen energii i z mnóstwem zajęć na uniwersytecie, a także działający w różnych organizacjach młodzieżowych, po przeczytaniu kilku stron, książkę rzucił w kąt. Ociągał się z tłumaczeniem dwa miesiące, wtedy jego przełożony stracił cierpliwość i pod pretekstem 1 E. Sikorski, Szkice z dziejów harcerstwa polskiego w latach , Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1989, ISBN , s
38 kolejnego przewinienia skazał go na 24 godzinny areszt domowy i dał mu miesiąc na przetłumaczenie książki Baden-Powella. Podczas odbywania kary, Małkowski wziął się za lekturę, to właśnie wtedy wciągnął go wir skautingu 1. Zafascynowany wychowaniem przez czyny, w duchu przygody i walki o dobro na świecie, już 22 maja 1911 roku wydał pierwszy rozkaz powołujący drużyny harcerskie. Dopiero kilka lat później, bo około 1918 roku pojawiają się pierwsze wzmianki o tworzeniu Gromad Wilcząt czyli najmłodszych harcerzy 2. Początkowo Gromady Zuchowe, na wzór angielskich, nazywano Gromadami Wilcząt, były to jednak nieliczne grupy, ponieważ uczestniczyły w nich przede wszystkim dzieci inteligencji. Dopiero w roku 1926 roku polskie harcerstwo żeńskie ujednoliciło oryginalny tylko dla Polski ruch zuchowy. Warty uwagi jest fakt, że za jego ojca uważany jest nie kto inny, a Aleksander Kamiński, autor m.in.: Kamieni na Szaniec i Jak Antek Cwaniak Wilczków Kształcił. Na czym polega zuchowa część harcerstwa? Sam Kamiński pisze, że jest to zabawa dzielnych dzieci, odważnych w mówieniu prawdy, zwinnych i bystrych, zabawa podczas, której przyswaja się dobre przyzwyczajenia 3. Zuchami jak, już wcześniej wspomniałam, są dzieci w wieku od 6 do 10 lat, na początku, często zagubionymi i nieśmiałymi, ale z ogromnym zapałem poznawania świata. Założenia wychowania są proste, to dążenie do tego by z małych dzieci dojrzali prawi ludzie, patrioci o szerokich zainteresowaniach, których przez życie prowadzą określone zasady. 4 Takie zasady są oczywiście jasno sprecyzowane. Każdego zucha obowiązują Prawo Zucha i Obietnica Zucha. By móc złożyć ową przysięgę i tym samym zdobyć Znaczek Zucha, który jest dla małego dziecka dużym wyróżnieniem i oznaką przynależności do ZHP, najpierw dzieci należy zapoznać z wszystkimi punktami Prawa Zucha : 1. Zuch kocha Boga i Polskę 2. Zuch jest dzielny 3. Zuch mówi prawdę 4. Zuch pamięta o swoich obowiązkach 5. Wszystkim jest z zuchem dobrze 1 A. Kamiński, Andrzej Małkowski, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1979, ISBN , s E. Sikorski, Szic z dziejów harcerstwa polskiego w latach , Interpress, Warszawa 1989,ISBN , s A. Kamiński, Książka drużynowego zuchów, Wydawnictwo Śląsk, Bytom 1984r, ISBN , s Tamże, s
39 6. Zuch stara się być coraz lepszy 1. Rolą drużynowego gromady jest zorganizowanie zbiórki w taki sposób, by dzieci z chęcią i zainteresowaniem brały w nich udział. Jego celem jest nauczanie przez konkretne działania, a wartości mają zostać przekazane między wierszami, stąd też podstawową formą aktywności podczas zbiórek jest zabawa 2. Zuchy bawią się głównie w coś lub kogoś, dzięki czemu większość zbiórek ma określoną fabułę 3. Każda z nich uczy o kolejnym Prawie Zucha i ma podobną strukturę. W pierwszej części zbiórki drużynowy najczęściej opowiada Gawendę. I tak biorąc dla przykładu drugi punkt Prawa Zucha- Zuch jest zawsze dzielny, drużynowy opowiada o starej Wiosce Strachów, którą od niezliczonych lat nawiedzają duchy, w tej wiosce jednak znajduje się bardzo cenny skarb, a tylko odważni mogą do wioski wejść bez żadnych przeszkód. W tym czasie dzieci są już gotowe na ciekawą przygodę na terenie szkolnej sali. W drugiej części zbiórki odbywają się mini gry terenowe, zabawy i ćwiczenia a także pląsy często związane z tematyką odwagi, są to zadania, które zuchy muszą wykonać by zdobyć wspomniany skarb. W tej części zuchy mogą uczyć się gasić ogień palący się na końcu świeczki za pomocą palców, chodzić po torze przeszkód z zawiązanymi oczami i losować rzeczy o dziwnej fakturze z płóciennego worka. Kolejnym elementem zbiórki jest rozmowa na temat wykonanych zadań, dzieci opowiadają jakie emocje towarzyszyły w ich trakcie, dowiadują się, że były dzielne, tłumaczą swoimi słowami co ich zdaniem to oznacza. Ta część nazywa się Kręgiem Rady, podczas której drużynowy rozmawia z zuchami odpowiada na ich pytania i sam kieruje takowe do nich. Nie rzadko podczas takiego kręgu, drużynowy wraz ze swymi podopiecznymi podejmuje ważne dla nich decyzje. Następna część, związana jest z odnalezieniem skarbu. W zabawie ciepło-zimno na złotym papierze zuchy odnajdują drugi punkt Prawa Zucha, tą kartkę wieszają w widocznym miejscu, by podczas następnej zbiórki móc kontynuować poszukiwanie kolejnego skarbu. Ostatni etap jest związany ze swego rodzaju obrzędowością, każda drużyna praktykuje inne jej elementy, często stosowane jest puszczenie iskierki przyjaźni, a także pożegnanie za pomocą okrzyków lub zawołania zuchowego Czuj! 4. Gdy wszystkie punkty Prawa Zuchowego zostaną zaprezentowane na zbiórkach i gdy wiemy, że dzieci starają się ich wszystkich przestrzegać, dla tych, które Obietnicy Zuchowej 1 E. Kulczy-Prus,A. Wittenberg (red.), W krainie zabawy. Poradnik drużynowego gromady zuchowej, Wyd. MarronEdition, Łódź 2011,ISBN ,s Tamże, s Tamże, s Tamże, s
40 jeszcze nie złożyły, jest przygotowywana specjalna uroczysta zbiórka. Często odbywa się ona z udziałem rodziców, podczas niej zuchy składają przysięgę: Obiecuję być dobrym Zuchem, zawsze przestrzegać Prawa Zucha i dostają Znaczek Zucha 1. Podczas zbiórek dzieci otwierają się na świat, są ciekawe nowych przeżyć i chętne by poznać nowych przyjaciół. Warto wspomnieć, że gromady zuchowe, w miarę możliwości, dzielą się na szóstki- czyli mniejsze grupy. To w nich pracują tworząc w ten sposób zespół, dzięki czemu mogą zacieśniać znajomości między sobą. Najpopularniejszy podział szóstek to chłopcy i dziewczynki. Dzięki takiemu podziałowi na zespoły zuchy mają możliwość współzawodnictwa, ale także współdziałania, w grupach bawią się i realizują powierzone im zadania 2. Za poprawnie wykonane zadania dzieci mogą zdobyć sprawności zbiorowe. Sprawności te ilustrują małe znaczki, które przyszywane są do prawego rękawa munduru 3, a wśród tych, które zdobywane są zespołowo znajdują się między innymi: Indianka- Indianin, Eskimoska- Eskimos, Robinson. Podczas zbiórek, a także po za nimi, podczas obozów i biwaków, zuchy mogą zdobywać również sprawności indywidualne. Są nimi zadania, określone programem umiejętności i oczekiwane zachowania. Dzięki nim zuch ma możliwość rozwijania swoich pasji i zainteresowań, a chęć posiadania kolejnej sprawności, daje mu większą determinację do podejmowania wyzwań. Zadania na sprawności są układane indywidualnie, są dostosowywane do umiejętności i możliwości dziecka. Powinny być jasno sprecyzowane, tak by zuch dokładnie wiedział co ma zrobić. Konsekwencją tego jest fakt, że dzieci w zastępie mają różne sprawności, dlatego podczas prezentowania ich drużynowy tłumaczy różnice wynikające z tych odznak 4. Równie ważnym elementem, tak samo jak odznaki, jest zdobywanie gwiazdek przez zuchy. Realizując zadania, zmieniając swoje postawy pracują na zdobycie gwiazdek, które określają etapy i rozwoju intelektualnego, społecznego, fizycznego, duchowego i emocjonalnego. Wyróżnia się trzy gwiazdki, które ukazują nam etap, w którym znajduje się zuch: 1 E. Kulczy-Prus,A. Wittenberg (red.), W krainie zabawy. Poradnik drużynowego gromady zuchowej, Wyd. MarronEdition, Łódź 2011,ISBN , s A. Kasza, A. Kozubska, E. Kulczyk, A. Piekarz, A. Poraj, M. Wyspiańska, Zuchy. Zarys metodyki., Harcerskie biuro Wydawnicze Horyzonty,Warszawa 2003, , s Uchwał nr 209/2005 Głównej Kwatery Związku Harcerstwa Polskiego w sprawie Regulaminu mundurowego ZHP z dnia 15 listopada 2005 r. s A. Kasza, A. Kozubska, E. Kulczyk, A. Piekarz, A. Poraj, M. Wyspiańska, Zuchy. Zarys metodyki., Harcerskie biuro Wydawnicze Horyzonty,Warszawa 2003, , s
41 I gwiazdka- zuch ochoczy- zuch otrzymujący taką gwiazdkę reprezentuje sobą obecność na zbiórkach, czynny udział w życiu gromady, chęć zabawy, zdyscyplinowanie, obowiązkowość, niesie pomoc innym, a jednocześnie jest koleżeński. II gwiazdka- zuch sprawny- zuch odznaczony drugą gwiazdką jest aktywnym uczestnikiem gromady, potrafi urządzić zabawę, ma własne zainteresowania, którymi potrafi zaciekawić, podejmuje decyzje mając zawsze na uwadze Prawo Zucha III gwiazdka- zuch gospodarny- zuch, który zdobędzie trzecią gwiazdkę reprezentuje sobą wysoką wiedzę, jest współorganizatorem gromady, chętnie pomaga drużynowemu i młodszym zuchom, organizuje zabawy, próbuje być samodzielny. Gwiazdki są nadawane w sposób obrzędowy i podniosły, by zuchy wiedziały, że zdobycie gwiazdki jest podniosłą chwilą, w którą włożono mnóstwo pracy 1. Zuchy uczestniczące w zbiórkach gromady uczą się odpowiedzialności za siebie samych, szóstkę i gromadę. Po przez Krąg Rady nabywają umiejętności podejmowania słusznych decyzji, rozwiązywania konfliktów, ale też zwykłej rozmowy. Podczas Kręgu Rady każdy może zabrać głos, każde zdanie jest ważne. Należy jednak pamiętać by podejmować takie decyzje, które nie będą dla nikogo krzywdzące. Dzięki zbiórkom zuchy uczą się pracować w grupie, dbać o siebie nawzajem i wspólne dobro, wiedzą, że dzięki temu mogą osiągnąć więcej. Dzięki dobrej relacji i znajomości zuchy mogą rozwijać swoje pasje, dążą do tego by realizować postawione sobie cele, by móc stawać się lepszym, zdobycie sprawności wbrew pozorom jest wielkim sukcesem takiego kilkulatka. Możliwość awansowania i pięcia się po szczeblach zuchowej kariery, daje dużą satysfakcje. Gwiazdki na mundurze, określają pewien status, jednocześnie są swego rodzaju nagrodą, za dobre zachowanie. Dzięki temu zuchy dążą do tego by być lepszymi, świadomie podejmują decyzje jak zachować się w określonej sytuacji, by móc sięgnąć po kolejną gwiazdkę są zdyscyplinowane. Zuchy są zawsze radosne i dają nam ogromnie dużo energii do tego by działać, a tworzone na przestrzeni wielu lat wychowanie harcerskie daje ogromne rezultaty w kształceniu małego dziecka. BIBLIOGRAFIA A. Kasza, A. Kozubska, E. Kulczyk, A. Piekarz, A. Poraj, M. Wyspiańska, Zuchy. Zarys metodyki., Harcerskie biuro Wydawnicze Horyzonty,Warszawa 2003, , s
42 2. KamińskiA., Andrzej Małkowski, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1979, ISBN KamińskiA., Książka drużynowego zuchów, Wydawnictwo Śląsk, Bytom 1984, ISBN KaszaA., KozubskaA., KulczykE., PiekarzA., PorajA., WyspiańskaM., Zuchy. Zarys metodyki., Harcerskie biuro Wydawnicze Horyzonty,Warszawa 2003, ISBN Kulczyk Prus E., Wittenberg A. (red.), W krainie zabawy. Poradnik drużynowego gromady zuchowej, Marron Edition, Łódź 2011, ISBN SikorskiE., Szkice z dziejów harcerstwa polskiego w latach , Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1989, ISBN Uchwała nr 209/2005 Głównej Kwatery Związku Harcerstwa Polskiego w sprawie Regulaminu mundurowego ZHPz dnia 15 listopada 2005 r. 42
43 Magdalena Szwechłowicz TWÓRCZY JASIEK CZY JASIU KREATYWNY? W ostatnim czasie terminem bardzo popularnym, a przez to również nadużywanym stało się hasło kreatywność. Ciągle czytamy o kreatywnym uczniu, pilocie, poszukujemy kreatywnych pracowników, we własnym CV wspominamy o cesze kreatywności. Rośniemy, gdy słyszymy komplementy dotyczące naszej kreatywności, a niejednokrotnie sami wychwalamy, bądź wypowiadamy się o kreatywnym pomyśle, twórczej osobie, odwiedzamy twórcze galerie i wystawy. I w tym miejscu pojawia się defekt. Większość ludzi stosuje oba te terminy zamiennie, a tymczasem nie są one tożsame. Dlaczego nadużywamy pojęć, których znaczenie jest nam tylko pozornie znane? Rozróżnienie terminów twórczości i kreatywności jest szczególnie ważne w pracy pedagoga. Zapytamy, dlaczego znów nauczyciele, wykładowcy, etc. są stawiani na czele? Odpowiedź jest prosta. Otóż, od nauczyciela będzie zależało, czy przykładowy Jasiek będzie świadomy swej kreatywności i/lub twórczych działań. Czy będzie umiał znaczenie tych słów wykorzystać, poprawnie stosować i co najważniejsze, czy będzie umiał przekazywać te wiedzę dalej. W nauce niczym w marketingu szeptanym, wiedzę najszybciej chłoniemy od drugiego człowieka, poprzez dialog, a zwłaszcza gdy źródło jest pewne i zaufane. Kwestia twórczości, twórczego myślenia jest trudnym do zinterpretowania zagadnieniem. Nie istnieje jedna definicja, która jasno i dosadnie określiłaby czym jest twórczość. Kiedyś za twórczego uważano jedynie malarza, muzyka, jednym słowem ludzi działających w dziedzinie artystycznej. Od niedawna jednak pogląd ten uległ zmianie, a twórczość nabrała nowego znaczenia. Mówi się nawet o twórczości przez małe t i twórczości przez duże T. Dziś miano osoby twórczej zdobywa jednostka, która nawet w codziennych sytuacjach potrafi znaleźć takie rozwiązanie, które będzie fenomenalne, innowacyjne, użyteczne oraz trudne do wymyślenia przez innych, a zarazem wysoce przez społeczeństwo cenione. Twórczość może być więc erudycyjna, ale i kontestująca 1. Również w odniesieniu do ciągle zmieniającej się rzeczywistości, ewolucji techniki i ery komputerów na szczególną uwagę zasługują kompetencje nauczyciela, a zwłaszcza te nazywane współcześnie kompetencjami twórczymi, których nieodzownym składnikiem jest postawa 1 K. J. Szmidt, Pedagogika twórczości, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2007, ISBN , s
44 twórcza 1. W dostępnej literaturze spotkać można kilka definicji postawy twórczej, jednak w Polsce najwnikliwiej przedstawia ją Stanisław Popek wybitny psycholog zajmujący się między innymi zagadnieniem twórczości. Jego zdaniem postawa twórcza jest to ukształtowana (genetycznie i poprzez indywidualne doświadczenie) właściwość poznawcza i charakterologiczna, wykazująca tendencję, nastawienie lub gotowość do przekształcania świata rzeczy, zjawisk, a także własnej osobowości. Jest to, więc aktywny stosunek człowieka do świata i życia, wyrażający się potrzebą poznawania, przeżywania i świadomego, (co do celu a nie procesu) przetwarzania zastanej rzeczywistości i własnego ja 2. Tylko dydaktycy mogą decydować jak będzie wyglądało ich nauczanie do twórczości, które jednocześnie rozbudzać będzie twórcze nauczanie. W twórczym myśleniu często bywa tak, że trzeba złamać zasady, aby stworzyć nową jakość. 3 Zatem twórczość to przede wszystkim aktywność, działalność, która daje nam coś pionierskiego, cennego i powszechnie honorowanego. Czym więc od twórczości różni się kreatywność? Czym tak właściwie jest? I z czym się wiąże? Dla niektórych rozróżnienie tych pojęć i nietraktowanie ich w sposób bliźniaczy jest ogromnym problemem, ponieważ kreatywność tak jak twórczość odnosi się do tych samych cech człowieka, do jego zdolności do generowania nowych pomysłów, dzieł artystycznych, które mają określoną, pozytywną wartość. Lecz w przypadku kreatywności nic ponadto nie zachodzi. Jako cecha charakteru kreatywność odnosi się do osobowości człowieka, nie zaś do właściwości wytworów 4. Kreatywność jest przeżywaniem własnego ja i tworzeniem w działaniu, wyrażaniem własnych myśli, fantazji, uczuć, odzwierciedleniem siebie i generowaniem wytworów, które mogą zmieniać rzeczywistość. 5 Ludzie kreatywni umieją być elastyczni. Zmieniając perspektywę, z której obserwujemy świat, bawiąc się posiadaną wiedzą, możemy zamienić rzeczy przeciętne w coś nadzwyczajnego. Bardzo ważnym jest, abyśmy sami byli świadomi swej kreatywności, a wówczas tylko od nas będzie zależało czy będziemy nad ową cechą pracować. Wart podkreślenia jest fakt, że stajemy się więźniami 1 B. Gawłowska, Postawa twórcza nauczyciela- znaczenie w edukacji, [w]: K. Denek, A. Kamińska, P. Oleśniewicz (red.), Edukacja jutra. Role nauczyciela w edukacji szkolnej, Oficyna wydawnicza Humanitas, Sosnowiec 2013, ISBN , s. 104, S. Popek, Aktywność twórcza dzieci i młodzieży, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa1988, ISBN , s R. von Oech, Kreatywność, możesz być bardziej twórczy, Wydawnictwo Galaktyka, Łódź 2009, ISBN , s K. J. Szmidt, Pedagogika twórczości, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2007, ISBN , s S. Włoch, Kreatywność i transgresja w rozwoju jednostki, [w], E. Smak, S. Włoch (red.), Pedagogika kreatywna wyzwaniem edukacji XXI wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2010, ISBN , s
45 własnych przyzwyczajeń. Im częściej wykonujemy jakąś czynność w ten sam sposób[ ], tym trudniej przychodzi nam zrobienie tego samego inaczej. Nie potrafimy przestawić się na nowy sposób myślenia. Relewantny jest również argument, iż śmiech rozprasza obawy. W żartobliwym nastroju łatwiej się odprężyć i przychodzi do głowy więcej dobrych pomysłów, co udowodniono w testach badających rolę, jaką w stymulowaniu kreatywności odgrywa humor 1. Kreatywność jest więc określana jako zdolność człowieka do w miarę częstego generowania nowych i wartościowych wytworów (rzeczy, idei, metod działania itd.) 2. Reasumując należy jednak stwierdzić, że twórczość bez względu na swój charakter i rodzaj- jest naturą, rdzeniem kreatywności. Nie ma kreatywności bez twórczości 3. BIBLIOGRAFIA 1. Gawłowska B., Postawa twórcza nauczyciela- znaczenie w edukacji, [w]: K. Denek, A. Kamińska, P. Oleśniewicz (red.), Edukacja jutra. Role nauczyciela w edukacji szkolnej, Oficyna wydawnicza Humanitas, Sosnowiec 2013, ISBN Oech R., Kreatywność, możesz być bardziej twórczy, Wydawnictwo Galaktyka, Łódź 2009, ISBN Popek S., Aktywność twórcza dzieci i młodzieży, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa1988, ISBN Szmidt K. J., Pedagogika twórczości, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2007, ISBN Włoch S., Kreatywność i transgresja w rozwoju jednostki, [w], Ewa Smak, Stanisława Włoch (red.), Pedagogika kreatywna wyzwaniem edukacji XXI wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2010, ISBN R. von Oech, Kreatywność, możesz być bardziej twórczy, Wydawnictwo Galaktyka, Łódź 2009, ISBN , s. 18,24, K. J. Szmidt, Pedagogika twórczości, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2013, ISBN , s Tamże, s
46 Katarzyna Jaruzel, Anna Młynarz DWIE KRAINY WYKORZYSTANIE ELEMENTÓW DRAMY W UKAZANIU DROGI DO UTRZYMANIA RÓWNOWAGI PSYCHICZNEJ W ŻYCIU 1. Istota dramy zarys teoretyczny Pojęcie dramy często bywa kojarzone z teatrem i utożsamiane jest z działaniem scenicznym. Wydaje się to niesłuszne ze względu na funkcjonującą w literaturze przedmiotu etymologię owego pojęcia i jego rzeczywisty zakres. Termin drama pochodzi z języka greckiego ( drao ) i dosłownie oznacza działanie, akcję lub czynność 1. Drama najczęściej definiowana jest jako fikcyjna, wyobrażeniowa sytuacja, która powstaje, gdy kilka osób we wspólnej przestrzeni przedstawia coś, co nie jest w danym czasie obecne, używając jako środków wyrazu swoich ciał i głosów 2. Najprościej można określić ją jako działanie, które polega na aktywnej identyfikacji uczniów z fikcyjnymi rolami i sytuacjami 3. Jako metoda dydaktyczno-wychowawcza lub metoda nauczania, drama może być wykorzystywana na każdym etapie edukacji zarówno w szkole podstawowej, gimnazjalnej, jak i średniej 4. Jej nadrzędnym celem jest angażowanie danego uczestnika w działanie. Procesowi temu towarzyszy jego ogólna wiedza o świecie, która - poprzez wykorzystanie wyobraźni, zmysłów i emocji - przybiera nowy, nieznany dotąd kształt. Podstawą dramy jest odgrywanie ról osadzonych w różnych, często trudnych i nowych sytuacjach. Identyfikacja z danym bohaterem ułatwia poznawanie i zrozumienie tych sytuacji. Wspólne przeżywanie ukazuje sposoby uzewnętrzniania emocji, a także umożliwia poszerzanie wiedzy o sobie, innych ludziach i otaczającym świecie 5. Drama to przede wszystkim swoisty sposób urzeczywistniania istoty człowieka, wyrażający się w nieustannej próbie życia, przebiegającej w ludzkiej psychice 6. Drama oparta jest na odgrywaniu ról, a proces uczenia się związany jest w tym przypadku z wykonywaniem czynności specyficznych dla danej grupy społecznej. Głównym czynnikiem, mogącym wywołać zmianę w zachowaniu, jest przyjęcie punktu 1 K. Pankowska, Pedagogika dramy. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2000, ISBN ,s K. Pankowska, Drama zabawa i myślenie, Wydawnictwo COMUK, Warszawa 1990, ISBN , s K. Witerska, DRAMA techniki strategie scenariusze, Wydawnictwo Difin SA, Warszawa 2011,ISBN ,s K. Witerska, Drama na różnych poziomach kształcenia, Wydawnictwo Akademii Humanistyczno- Ekonomicznej w Łodzi, Łódź 2010, ISBN , s K. Pankowska, Pedagogika dramy. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2000, ISBN , s K. Pankowska, Pedagogika dramy. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2000, ISBN , s
47 widzenia innej osoby i zrozumienie mechanizmów jej działania 1. Dla praktyki pedagogicznej drama jest pewnym oddziaływaniem edukacyjnym i traktowana bywa jako typ zajęć, w których wykonywanie zadań opiera się na budowaniu granicy pomiędzy fikcją i rzeczywistością, w jakiej dziecko uczestniczy przez bycie w roli 2. W literaturze przedmiotu sporo miejsca poświęca się omówieniu wartości wychowawczych i dydaktycznych dramy. Każdy z jej elementów niewątpliwie może przynieść pożądane skutki w rozwoju uczestników. Mechanizmy, które w niej zachodzą, stymulują zarówno procesy poznawcze, jak i emocjonalne. Prowadzą także do kształtowania odpowiednich postaw i stosunku uczestnika do określonych przedmiotów, czy sytuacji 3. Drama jest dobrym sposobem przekazywania wiedzy zarówno osobom, które przyswajają nowe wiadomości za pomocą analizatora słuchu, czy wzroku, jak i tym, dla których warunkiem efektywności jest angażowanie się i przeżywanie emocjonalne danej sytuacji 4. Odgrywanie roli inspiruje uczestnika do działania, co prowadzi do uruchomienia wyobraźni i tym samym stymulowania jego aktywności twórczej 5. Podstawową funkcją dramy jest rozwój osób biorących w niej udział. Nieistotny jest sposób transponowania danych czynności i ich odbiór przez widzów. Najważniejszą wartość stanowi proces identyfikacji z fikcyjną rolą i to, czy owa identyfikacja w jakikolwiek sposób wpłynie na uczestnika 6. W literaturze dotyczącej istoty dramy wyróżnia się jej dwie formy: spontaniczną i kierowaną, inaczej planowaną. Drama spontaniczna stosowana jest w naturalnie wytworzonej i zaaranżowanej sytuacji. W dramie kierowanej natomiast dana sytuacja jest wcześniej omówiona, a każda z ról odgrywana jest według przygotowanego scenariusza 7. Drama to niezwykle złożone zjawisko, na które składa się wiele uzupełniających się wzajemnie elementów. Zalicza się do nich: 1) rolę, 2) napięcie-konflikt, 3) symbol, 4) rytuał, 5) przypowieść, 6) czas, 7) dzielenie władzy, 8) znak, 9) rekwizyt, 10) dar 8. Każde działanie dramowe wiąże się także z zastosowaniem odpowiednich technik, których umiejętne stosowanie warunkuje rezultaty wykonywanych zadań i ogólny efekt końcowy. W literaturze 1 Za: B. Niemierko, [w:] K. Witerska, Drama na różnych poziomach kształcenia, Wydawnictwo Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi, Łódź 2010, ISBN , s M. Królica, Drama i happening w edukacji przedszkolnej, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2010,ISBN , s Tamże, s Tamże, s Tamże, s K. Witerska,Drama na różnych poziomach kształcenia, Wydawnictwo Akademii Humanistyczno- Ekonomicznej w Łodzi, Łódź 2010,ISBN ,s D. Michałowska, Drama w edukacji, Poznań 2008, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu,ISBN ,s M. Królica, Drama i happening w edukacji przedszkolnej, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2010, ISBN , s
48 przedmiotu wymienia się najczęściej takie techniki dramowe, jak: rolę, rozmowę, wywiad, etiudę pantomimiczną, inscenizację, ćwiczenia głosowe, itd. 1. Ze względu na ramy niniejszego artykułu pominięto omówienie powyższych treści, a dramie przypisano uproszczone znaczenie, określające ją jako metodę aktywizującą i wspomagającą proces edukacyjny. W takim ujęciu drama ogranicza się tylko do rozdania ról, odegrania scenek i zaaranżowania dyskusji końcowej Dwie Krainy opis warsztatu Znajomość podstawowych treści związanych z istotą dramy jako metody aktywizującej i ich dogłębna analiza, stały się punktem wyjścia do stworzenia warsztatu pt. Dwie Krainy. Bazą do tak przygotowanego warsztatu był autorski pomysł dr Małgorzaty Ganczarskiej (pełniącej funkcję adiunkta i opiekuna Naukowego Koła Terapeutów działającego w Instytucie Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu Opolskiego). Pomysł ten przybrał postać scenariusza, którzy członkowie Naukowego Koła Terapeutów w toku dyskusji i prób przeprowadzanych wśród studentów pedagogiki na różnych specjalnościach kilkakrotnie modyfikowali. Jego ostateczny kształt szczegółowo opisano w dalszej części artykułu. Warsztat Dwie Krainy stworzono z myślą o młodzieży w wieku ponadgimnazjalnym. Ma on na celu ukazanie odbiorcom dwóch dróg, po których może zmierzać człowiek borykający się z problemami dnia codziennego. W związku z głównym założeniem warsztatu, uczestników pozbawiono możliwości improwizacji, a każde działanie odbywa się według przygotowanej wcześniej instrukcji. A. Opis warsztatu W ćwiczeniu biorą udział trzej Bohaterowie, którzy obarczeni problemami dotyczącymi rodziny, szkoły i grupy rówieśniczej, kolejno okrążają dwie krainy i słuchają dochodzących z nich głosów. Każdy z uczestników na wstępie zostaje odpowiednio poinstruowany przez osoby prowadzące i otrzymuje przygotowane wcześniej rekwizyty. Po zakończonej prezentacji wszyscy uczestnicy (biorący zarówno aktywny, jak i bierny udział w dramie) wypełniają przygotowane karty pracy, służące jako narzędzie do nawiązania dyskusji końcowej i wymiany spostrzeżeń. 1 Tamże, s K. Witerska, Drama na różnych poziomach kształcenia, Wydawnictwo Akademii Humanistyczno- Ekonomicznej w Łodzi, Łódź 2010, ISBN , s
49 B. Bohaterowie W dramie biorą udział dwaj Strażnicy (Strażnik A i Strażnik B), trzej Bohaterowie (Bohater 1, Bohater 2, Bohater 3), a także osiem Głosów (cztery Głosy Krainy Rozsądku i cztery Głosy Krainy Ucieczki). C. Scenografia i rekwizyty Przeprowadzenie warsztatu wymaga wcześniejszego przygotowania odpowiednich rekwizytów. Należą do nich: - złote sztabki (np. pudełka po zapałkach oklejone złotym papierem), - przezroczyste pudełka z otworami i przeciągniętą przez nie wstążką (w tych pudełkach umieszczone są siły psychiczne ), - kartka z wypisanymi kolejno problemami trapiącymi wszystkich Bohaterów, - 4 ciężkie torby, - instrukcje działania dla Bohaterów, - tabliczki z nazwami Krain, - kartki z kwestiami wypowiadanymi przez głosy, - zawieszki na szyję lub tabliczki określające danego uczestnika, np. Bohater 1, Strażnik A, Głos 1, itd. Ponadto niezbędne są krzesła i stoliki, które ustawione w odpowiedni sposób tworzą scenografię do dramy. Na załączonym schemacie widoczne jest ułożenie elementów scenografii. Poszczególne Krainy to stoliki, wokół których przygotowane są miejsca siedzące dla Głosów (G1, G2, G3, G4). Strzałki oznaczają kierunek trasy, jaką przemierza każdy z Bohaterów, natomiast symbole A i B to dwaj Strażnicy stojący przy wejściu do Krain. D. Symbolika - Bohaterowie symbolizują człowieka, który uwikłany w różne problemy szuka drogi ich rozwiązania, - Głosy to wewnętrzne rozterki człowieka i zewnętrzne bodźce nakłaniające do pewnych działań, - Strażnicy symbolizują momenty i okoliczności, w których człowiek, stojąc na rozdrożu, dokonuje wyboru jednej z dróg, 49
50 - Kraina Ucieczki symbolizuje ignorowanie problemów i sytuacji dnia codziennego, beztroskie życie, kierowanie się wyłącznie ku przyjemnościom, a także np. sięganie po używki, które umożliwiają zmianę stanu świadomości, - Kraina Rozsądku jest przeciwieństwem Krainy Ucieczki; symbolizuje podjęcie próby rozwiązywania danych problemów, stawianie czoła pojawiającym się trudnościom, - Kraina Równowagi symbolizuje życiowy ład, zachowanie proporcji między rozsądnym działaniem, a przyjemnościami, - Kraina Niewoli to moment, w którym człowiek poprzez ciągłą ucieczkę od problemów znajduje się w sytuacji bez wyjścia i sam nie jest w stanie ich rozwiązać; odkrywa, że jest w pułapce, z której już nie ma wyjścia, czy też jest już np. uzależniony od używek, - torby to symbol narastających problemów i ponoszenia za nie konsekwencji; to niejako rachunek wystawiony za możliwość ucieczki od problemów, - sztabki złota to siły psychiczne, dzięki którym człowiek radzi sobie w trudnych sytuacjach. E. Przebieg dramy Scena 1 Bohater 1 okrąża Krainę Rozsądku i słucha dochodzących z niej Głosów, które przypominają mu o istniejących problemach. Następnie dochodzi on do Strażnika A, który radosnym głosem zaprasza go do Krainy Ucieczki. Bohater ulega jego namowom oddając Strażnikowi część swoich sił psychicznych robi okrążenie po tej krainie. Słucha Głosów, które nakłaniają go do zignorowania zmartwień i znowu wraca do Strażników. Strażnik B zatrzymuje go i wręczając torbę oznajmia, że musi ponieść konsekwencje swojej ucieczki. Bohater wykonuje to polecenie, co pozwala mu odzyskać utracone siły psychiczne. Ponownie zaproszony do Krainy Ucieczki odmawia i tym samym trafia do Krainy Równowagi. Scena 2 Bohater 2 chodzi po Krainie Rozsądku i słucha dochodzących z niej Głosów. Ulegając namowom Strażnika A wchodzi do Krainy Ucieczki, gdzie na chwilę zapomina o swoich kłopotach i jednocześnie traci część swoich sił psychicznych. Następnie odbywa karę za swoją chwilę zapomnienia i dźwiga torbę wręczoną przez Strażnika B. Decyduje się na ponowne okrążenie Krainy Ucieczki i tym samym odmawia poniesienia konsekwencji swoich działań. W końcu uświadamia sobie swoje niewłaściwe zachowanie i decyduje się ponieść za nie karę okrąża Krainę Rozsądku dwa razy pod rząd, dźwigając dwie torby. Odmawiając 50
51 kolejnej ucieczki od problemów, trafia do Krainy Równowagi i zajmuje miejsce obok Bohatera 1. Scena 3 Bohater 3, podobnie jak poprzednicy, okrąża kolejno Krainę Rozsądku i Ucieczki. Jednorazowo odpokutowuje źle podjętą decyzję, jednakże nie wyciąga z tego żadnych wniosków. Bohater postanawia zostać na dłużej w Krainie Ucieczki okrąża tę krainę cztery razy pod rząd, jednocześnie odmawiając ponoszenia za to konsekwencji. W rezultacie traci wszystkie swoje siły psychiczne i trafia do Krainy Niewoli. Po zakończonej dramie każdy aktywny uczestnik opowiada o tym, jak czuł się w swojej roli. Następnie poszczególne grupy wypełniają otrzymane karty pracy, w których rozpracowują symbolikę poszczególnych elementów dramy. Ostatnią część stanowi dyskusja zaaranżowana przez prowadzącego, który wspólnie z uczestnikami omawia przebieg i znaczenie działań dramowych. ZAKOŃCZENIE Warsztat pt. Dwie Krainy przeprowadzony został przez członków Naukowego Koła Terapeutów wśród uczniów szkół licealnych. Odbywał się on w ramach działań promocyjnych Instytutu Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu Opolskiego. Zajęcia cieszyły się dużym zainteresowaniem odbiorców. Uczestnicy chętnie brali udział w warsztacie, który niejednokrotnie kończył się owocną dyskusją. Odbiorcy trafnie odczytywali przesłanie dramy i potrafili odnieść ją do sytuacji z życia codziennego. Każdy z uczestników miał możliwość podzielenia się swoimi odczuciami, a wszystkie refleksje okazały się dla autorek bardzo cenne. Załączniki zawierające instrukcje działania osób biorących udział w dramie BOHATER 1 1.Okrążasz KRAINIĘ ROZSĄDKU. Mijasz kolejne Głosy i słuchasz, co do Ciebie mówią. 2. Zatrzymujesz się obok Strażnika A i ulegasz jego namowom mówiąc: Tak chcę iść do KRAINY UCIECZKI Strażnik A zabiera Ci trochę sił psychicznych, a Ty wchodzisz do KRAINY UCIECZKI. Mijasz kolejne Głosy i słuchasz, co do Ciebie mówią. 3. Zatrzymujesz się obok Strażnika B, który każe Ci coś zrobić. Wykonujesz to: bierzesz jedną torbę i idziesz po KRAINIE ROZSĄDKU, aż znowu dochodzisz do Strażnika B, który Cię rozlicza. 4. Następnie podchodzisz do Strażnika A, który namawia Cię, żebyś znowu wszedł do KRAINY UCIECZKI, ale Ty stanowczo mu odmawiasz, mówiąc Nie chce wejść 5.Odchodzisz i zajmujesz miejsce w KRAINIE RÓWNOWAGI. BOHATER 2 1.Okrążasz KRAINIĘ ROZSĄDKU. Mijasz kolejne Głosy i słuchasz, co do Ciebie mówią. 2. Zatrzymujesz się obok Strażnika A i ulegasz jego namowom mówiąc: Tak chcę iść do KRAINY UCIECZKI Strażnik A zabiera Ci trochę sił psychicznych, a Ty wchodzisz do KRAINY UCIECZKI. Mijasz kolejne Głosy i słuchasz, co do Ciebie mówią. 3. Zatrzymujesz się obok Strażnika B, który każe Ci coś zrobić. Wykonujesz to: bierzesz jedną torbę i idziesz po KRAINIE ROZSĄDKU, aż znowu dochodzisz do Strażnika B, który Cię rozlicza. 4. Następnie podchodzisz do Strażnika A, który namawia Cię, żebyś znowu wszedł do KRAINY UCIECZKI. Ulegasz jego namowom mówiąc: Tak chcę iść do KRAINY UCIECZKI Strażnik A zabiera Ci siły psychiczne i wchodzisz do KRAINY UCIECZKI. Mijasz kolejne Głosy i słuchasz, co do Ciebie mówią. 5. Podchodzisz do Strażnika B, który daje Ci BOHATER 3 1.Okrążasz KRAINIĘ ROZSĄDKU. Mijasz kolejne Głosy i słuchasz, co do Ciebie mówią. 2. Zatrzymujesz się obok Strażnika A i ulegasz jego namowom mówiąc: Tak chcę iść do KRAINY UCIECZKI Strażnik A zabiera Ci trochę sił psychicznych, a Ty wchodzisz do KRAINY UCIECZKI. Mijasz kolejne Głosy i słuchasz, co do Ciebie mówią. 3. Zatrzymujesz się obok Strażnika B, który każe Ci coś zrobić. Wykonujesz to: bierzesz jedną torbę i idziesz po KRAINIE ROZSĄDKU, aż znowu dochodzisz do Strażnika B, który Cię rozlicza. 4. Następnie podchodzisz do Strażnika A, który namawia Cię, żebyś znowu wszedł do KRAINY UCIECZKI. Ulegasz jego namowom mówiąc: Tak chcę iść do KRAINY UCIECZKI Strażnik A zabiera Ci siły psychiczne i wchodzisz do KRAINY UCIECZKI. Mijasz kolejne Głosy i słuchasz, co do Ciebie mówią. 5. Podchodzisz do Strażnika B, który daje Ci 51
52 wybór. Mówisz znowu: Wybieram KRAINĘ UCIECZKI. 6. Następnie podchodzisz do Strażnika A, który znowu odbiera Ci trochę sił psychicznych i okrążasz KRAINĘ UCIECZKI drugi raz z rzędu. 7. Zatrzymujesz się obok Strażnika B, który po raz kolejny daje Ci wybór. Mówisz: Wybieram KRAINĘ ROZSĄDKU i wykonujesz to co każe Ci zrobić (robisz dwa okrążenie z dwoma torbami po KRAINIE ROZSĄDKU, aż znowu dojdziesz do Strażnika B, który Cię rozlicza). 8. Następne podchodzisz do Strażnika A, który zaprasza Cię do KRAINY UCIECZKI, ale Ty stanowczo mu odmawiasz mówiąc: Nie chcę wejść. 9. Odchodzisz i zajmujesz miejsce w KRAINIE RÓWNOWAGI. wybór. Mówisz znowu: Wybieram KRAINĘ UCIECZKI. 6. Następnie podchodzisz do Strażnika A, który znowu odbiera Ci trochę sił psychicznych i okrążasz KRAINĘ UCIECZKI drugi raz z rzędu. 7. Zatrzymujesz się obok Strażnika B, który po raz kolejny daje Ci wybór. Wybierasz KRAINĘ UCIECZKI trzeci raz z rzędu mówiąc: Chcę iść do KRAINY UCIECZKI. Znowu oddajesz Strażnikowi siły psychiczne i idziesz. 8. Znowu zatrzymujesz się obok Strażnika B, który daje Ci wybór. Wybierasz KRAINĘ UCIECZKI czwarty raz z rzędu mówiąc Wybieram KRAINĘ UCIECZKI. Oddajesz ostatnie siły psychiczne i idziesz 9. Znowu zatrzymujesz się obok Strażnika B i słuchasz, co do Ciebie mówi. 10. Następnie przechodzisz do KRAINY NIEWOLI. GŁOS 1 Problemy same się nie rozwiążą GŁOS 1 Zlekceważ problemy. Nie myśl o nich! GŁOS 2 Masz problemy, nie zapominaj o tym GŁOS 2 Szkoda czasu na stresy! GŁOSY KRAINY ROZSĄDKU GŁOSY KRAINY UCIECZKI GŁOS 3 Weź się w garść! W końcu uda Ci się rozwiązać problemy GŁOS 3 Zignoruj wszystkie problemy! GŁOS 4 Masz problemy, co z tym zrobisz? GŁOS 4 Uśmiechnij się, wszystko jest w porządku! STRAŻNIK A Za każdym razem, gdy zbliża się do ciebie kolejny bohater, radosnym głosem zapraszasz go do KRAINY UCIECZKI/ZAPOMNIENIA: Zapraszam cię do KRAINY UCIECZKI, szkoda czasu na problemy, odłóż je na bok i w ogóle o nich nie myśl Wpuszczając go do KRAINY UCIECZKI odbierasz mu trochę sił psychicznych. Za każdym kolejnym razem, gdy zbliża się do Ciebie BOHATER, powtarzasz to radosne wezwanie i odbierasz mu kolejne siły psychiczne. Jeżeli któryś z BOHATERÓW odmówi ci wskazujesz mu drogę do KRAINY RÓWNOWAGI, mówiąc: Brawo! Zachowałeś zdrowy rozsądek i ocaliłeś swoje siły psychiczne. Teraz możesz zająć miejsce w KRAINIE RÓWNOWAGI DO BOHATERA 1 Stoisz obok trzech ciężkich toreb. Gdy zbliża się do ciebie kolejny BOHATER, opuszczający KRAINĘ UCIECZKI, zatrzymujesz go i stanowczo mówisz: Zatrzymaj się. Zaczynasz tracić siły psychiczne. Za to, że teraz nie stawiłeś czoła problemom, musisz ponieść tego konsekwencje. Musisz zrobić okrążenie po KRAINIE ROZSĄDKU, dźwigając ciężką torbę Wręczasz mu torbę, a gdy zrobi okrążenie, odbierasz ją od niego i mówisz: Teraz jesteśmy kwita! Następnie oddajesz mu siły psychiczne. DO BOHATERA 2 Stoisz obok trzech ciężkich toreb. Gdy zbliża się do ciebie kolejny BOHATER, opuszczający KRAINĘ UCIECZKI, zatrzymujesz go i stanowczo mówisz: Zatrzymaj się. Zaczynasz tracić siły psychiczne. Za to, że teraz nie stawiłeś czoła problemom, musisz ponieść tego konsekwencje. Musisz zrobić okrążenie po KRAINIE ROZSĄDKU, dźwigając STRAŻNIK B DO BOHATERA 3 Stoisz obok trzech ciężkich toreb. Gdy zbliża się do ciebie kolejny BOHATER, opuszczający KRAINĘ UCIECZKI, zatrzymujesz go i stanowczo mówisz: Zatrzymaj się. Zaczynasz tracić siły psychiczne. Za to, że teraz nie stawiłeś czoła problemom, musisz ponieść tego konsekwencje. Musisz zrobić okrążenie po KRAINIE ROZSĄDKU, dźwigając ciężką torbę. Dajesz mu siły psychiczne i wręczasz torbę, a gdy zrobi okrążenie, odbierasz od niego torbę i mówisz: Teraz jesteśmy kwita! Gdy BOHATER 3, opuszczający KRAINĘ UCIECZKI podchodzi, zatrzymujesz go i mówisz: Zatrzymaj się. Zaczynasz tracić siły psychiczne. Za to, że teraz nie stawiłeś czoła problemom, musisz ponieść tego konsekwencje. Musisz zrobić okrążenie po KRAINIE ROZSĄDKU, dźwigając dwie ciężkie torby. Ale masz też drugie wyjście możesz zostać na jakiś czas w KRAINIE UCIECZKI. Wybór należy do ciebie. (BOHATER 3 wybiera KRAINĘ UCIECZKI, więc nie oddajesz 52
53 ciężką torbę Wręczasz mu torbę i oddajesz siły psychiczne, a gdy zrobi okrążenie, odbierasz od niego torbę i mówisz: Teraz jesteśmy kwita! Kiedy podchodzi BOHATER 2 po raz drugi, zatrzymujesz go i stanowczo mówisz: Zatrzymaj się. Zaczynasz tracić siły psychiczne. Za to, że teraz nie stawiłeś czoła problemom, musisz ponieść tego konsekwencje. Musisz zrobić okrążenie po KRAINIE ROZSĄDKU, dźwigając ciężką torbę. Ale masz też drugie wyjście możesz zostać na jakiś czas w KRAINIE UCIECZKI. Wybór należy do ciebie. (BOHATER 2 wybiera KRAINĘ UCIECZKI, więc nie oddajesz mu sił psychicznych) Gdy znów podchodzi, zatrzymujesz go i mówisz: Zatrzymaj się. Zaczynasz tracić siły psychiczne. Za to, że teraz nie stawiłeś czoła problemom, musisz ponieść tego konsekwencje. Musisz zrobić okrążenie po KRAINIE ROZSĄDKU, dźwigając dwie ciężkie torby. Ale masz też drugie wyjście możesz zostać na jakiś czas w KRAINIE UCIECZKI. Wybór należy do ciebie. (BOHATER 2 wybiera dźwiganie toreb, więc oddajesz mu siły psychiczne i dajesz dwie torby) Gdy BOHATER 2 zrobi okrążenie, odbierasz torby i mówisz: Teraz jesteśmy kwita! mu sił psychicznych. Za drugim razem BOHATER 3 zostaje w KRAINIE UCIECZKI, więc nie oddajesz mu sił psychicznych) Gdy BOHATER 3 zbliża się, zatrzymujesz go i stanowczo mówisz: Zatrzymaj się. Masz coraz mniej sił psychicznych. Za to, że teraz nie stawiłeś czoła problemom, musisz ponieść tego konsekwencje. Musisz zrobić okrążenie po KRAINIE ROZSĄDKU, dźwigając trzy ciężkie torby. Ale masz też drugie wyjście możesz zostać na jakiś czas w KRAINIE UCIECZKI. Wybór należy do ciebie. (BOHATER 3 znów wybiera KRAINĘ UCIECZKI, więc nie oddajesz mu sił psychicznych) Gdy BOHATER 3 zbliża się do Ciebie, zatrzymujesz go i stanowczo mówisz: Koniec! Straciłeś wszystkie siły psychiczne. Za to, że mogłeś w KRAINIE UCIECZKI cztery razy pod rząd powinieneś zrobić cztery okrążenia po KRAINIE CODZIENNOŚCI dźwigając cztery ciężkie torby. To graniczy z cudem! Nie zniósłbyś tego cierpienia, więc ogłaszam, że jesteś niewypłacalny! Udaj się teraz do KRAINY NIEWOLI, już nigdy stamtąd nie wyjdziesz! BIBLIOGRAFIA 1. Królica M., Drama i happening w edukacji przedszkolnej, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2010, ISBN Michałowska D., Drama w edukacji, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 2008, ISBN Pankowska K., Drama zabawa i myślenie, Wydawnictwo COMUK, Warszawa 1990, ISBN Pankowska K., Pedagogika dramy. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2000, ISBN Witerska K., Drama na różnych poziomach kształcenia, Wydawnictwo Akademii Humanistyczno- Ekonomicznej w Łodzi, Łódź 2010, ISBN Witerska K., DRAMA techniki strategie scenariusze, Wydawnictwo Difin SA, Warszawa 2011, ISBN
54 54
55 CZĘŚĆ II. DZIAŁALNOŚĆ INNOWACYJNA WE WCZESNEJ EDUKACJI Milan Bernát O VYBRANÝCH POČÍTAČOVÝCH VÝUČBOVÝCH MODELOCH PRE ZVÝŠENIE NÁZORNOSTI TOKU ELEKTRICKÉHO PRÚDU VO VÝUČBE NA 1. STUPNI ZÁKLADNEJ ŠKOLY Úvod Podľa Štátneho vzdelávacieho programu ISCED 1 je vyučovanie prírodovedy založené na pozorovacích a výskumných aktivitách. Prostredníctvom experimentálne zameraného vyučovania si žiaci rozvíjajú pozitívny vzťah k prírode, ale aj k samotnej vede (Žoldošová, 2011). Počítačové modely vytvorené v simulačnom prostredí Edison sú určené pre sprostredkovanie fyzikálneho učiva prírodovedy pre najmenších záujemcov o fyziku, elektrotechniku i elektroniku (pozri obr. 1a,b). Multimediálne laboratórium na báze počítačových modelov elektrických a elektronických obvodov umožňuje zostavovať, testovať a opravovať ľahko a bezpečne obvody v trojrozmernom prostredí. Obvod sa zostavuje pomocou myši pripojovaním 3D súčiastok a meracích prístrojov. Súčasne s tvorbou vrabčieho hniezda montážneho modelu elektrického obvodu na doske stola, sa v pravom okne obrazovky vytvára schéma zapojenia funkčný model elektrického obvodu. Po zostavení obvodu je možné pomocou myši ovládať vypínače, potenciometre a ovládacie prvky prístrojov. Merané hodnoty sú zobrazované na paneloch 3D prístrojov súčasne pri schematických značkách v schéme obvodu. Pre výučbu fyzikálnych základov elektrotechniky a elektrofyziky sme v prostredí Edison a prostredí Virtual Lab Elektricity vytvorili a aj vo výučbe experimentálne odskúšali niekoľko výučbových modelov. Didaktická podstata vizualizačných možností prostredia Edison a Virtual lab electricity Simulačné prostredieedison umožňuje zostaviť v plnej miere jednoduché elektrické obvody (prvky R, L, C, zdroje, žiarovky, motorčeky) a v obmedzenej miere (obmedzenej počtom prvkov) zložitejšie obvody (hradlá, klopné obvody, LED, FET, atď.). K dispozícii sú klasické meracie prístroje (A, V,, multimetre, osciloskopy). Pretože sa predpokladá spúšťanie programu na počítači vybavenom zvukovou kartou, má tento program i unikátny prvok - reproduktor. To prináša možnosť realizácie jednoduchého tónového generátora a je 55
56 možné demonštrovať zvuk harmonického signálu s reguláciou amplitúdy a kmitočtu. Multimediálnosť programu je "dotiahnutá" do detailov. Napríklad pri zvyšovaní napájacieho napätia sa u žiaroviek plynule mení svit, u elektromotorčeka sa zvyšujú otáčky so súčasným zvyšovaním tónu zvuku. Po prekročení maximálneho dovoleného napätia dôjde k efektnej deštrukcii žiarovky a z motorčeka sa začne dymiť. Vyskratovaná baterka signalizuje po chvíli zmenou farby úplné vybitie a pod. Chybné prvky je možné skrutkovačom opraviť (repair). Druhú skupinu počítačových výučbových modelov určenú pre najmladšieho žiaka elektrofyzikálnych tém učiva tvoria modely vytvorené v prostredí Virtual Lab Electricity ako už bolo spomínané a opäť to pripomíname, principiálnou podstatou NIESVE je z hľadiska teórie procesu poznávania to, že ide o súčinnosť (symbiózu) interaktívneho poznávaniaprostredníctvom výpočtovej techniky (na báze počítačových výučbových modelov zabezpečujúcich nadreálnu vizualizáciu) a priameho poznávania cestou reálneho školského experimentu (na báze fyzikálneho modelu realizovaného elektrostavebnicou, zabezpečujúcou praktickosť atď.). Výučbová údernosť a nenahraditeľnosť týchto modelov vo vizualizácii elektrofyzikálnych procesov oproti vizualizácii spomenutých procesov reálnym školským experimentom je v tom, že: vizualizujú okrem iného aj tok elektrického prúdu ( transport nosičov elektrického náboja, pozri obr. 1a,b a 2a,b), postup skladania obvodu na stavebnici, (ktorý aj napriek tomu, že obvod je jednoduchý - pre túto vekovú kategóriu je komplikovaný). 56
57 Obr. 1a,b. Počítačové modely vytvorené v prostredí Edison 57
58 Obr. 2a, b. Počítačové výučbové modely vo Virtual lab electricity 58
WPŁYW CZYTANIA NA ROZWÓJ DZIECI I MŁODZIEŻY
WPŁYW CZYTANIA NA ROZWÓJ DZIECI I MŁODZIEŻY Czytanie - oto najlepszy sposób uczenia się. Aleksander Puszkin Sukces jednostek i społeczeństw zależy od ich wiedzy. Kluczem do wiedzy wciąż jest czytanie.
Bardziej szczegółowoZAGADNIENIA NA EGZAMIN DYPLOMOWY DLA KIERUNKU PEDAGOGIKA STUDIA II STOPNIA. Rok akademicki 2018/2019
ZAGADNIENIA NA EGZAMIN DYPLOMOWY DLA KIERUNKU PEDAGOGIKA STUDIA II STOPNIA Rok akademicki 2018/2019 OGÓLNE 1. Dziedziny wychowania (moralne, estetyczne, techniczne). 2. Koncepcje pedagogiki porównawczej
Bardziej szczegółowoBAŚNIOWE PODRÓŻE PO ŚWIECIE
... "Wszystko, co we mnie dobre, zawdzięczam książce" Maksym Gorki BAŚNIOWE PODRÓŻE PO ŚWIECIE INNOWACJA O CHARAKTERZE PROGRAMOWYM Opracowała: mgr Iwona Zawadzka (nauczyciel dyplomowany) 1 Niestety można
Bardziej szczegółowoRaport z ewaluacji wewnętrznej w roku szkolnym 2016/2017 przeprowadzonej w Przedszkolu NR 23 w Warszawie
Raport z ewaluacji wewnętrznej w roku szkolnym 2016/2017 przeprowadzonej w Przedszkolu NR 23 w Warszawie Na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 października2009r. w sprawie nadzoru
Bardziej szczegółowo,, ZALAJKUJ CZYTANIE SZKOLNY PROJEKT PROMUJĄCY CZYTELNICTWO WŚRÓD DZIECI I MŁODZIEŻY
,, ZALAJKUJ CZYTANIE SZKOLNY PROJEKT PROMUJĄCY CZYTELNICTWO WŚRÓD DZIECI I MŁODZIEŻY CZAS TRWANIA XI 2015R. - V 2016R. / WSTĘP Projekt przeznaczony jest dla uczniów Szkoły Podstawowej nr 2 w Puławach.
Bardziej szczegółowoORGANIZACJA EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ roku szkolnym 2015/2016
EWALUACJA WEWNETRZNA załącznik 3 do planu nadzoru pedagogicznego SP14 Zagadnienia do ewaluacji wewnętrznej: ORGANIZACJA EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ roku szkolnym 2015/2016 1. Czytelnictwo uczniów, działania
Bardziej szczegółowoWPŁYW CZYTANIA NA ROZWÓJ
WPŁYW CZYTANIA NA ROZWÓJ DZIECI I MŁODZIEŻY Szkoła Podstawowa w Opatowie Sukces jednostek i społeczeństw zależy od ich wiedzy. Kluczem do wiedzy wciąż jest czytanie. Wiele osób, choć umie czytać, nie czyta.
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z PLASTYKI W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 2 W PLESZEWIE. Barbara Walter
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z PLASTYKI W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 2 W PLESZEWIE Barbara Walter Pleszew, sierpień 2019 Celem nowoczesnego oceniania jest: rozpoznawanie uzdolnień,zainteresowań i pasji ucznia
Bardziej szczegółowoCZYTAM, WIĘC JESTEM PROJEKT EDUKACYJNY DLA KLAS 1-6
"Książka, myśl, słowo, uczucie, czyn... Wszystko razem stanowi dopiero człowieka." Józef Ignacy Kraszewski CZYTAM, WIĘC JESTEM PROJEKT EDUKACYJNY DLA KLAS 1-6 /Kontynuacja projektu z roku szkol. 2015/2016/
Bardziej szczegółowoProgram realizowany w SP 231 z uczniami klas I VII
Program realizowany w SP 231 z uczniami klas I VII Opracowała: Lilianna Trepczyńska Sacała, Program realizuje wymogi Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa. 1 CELE PROGRAMU Uczeń: rozwija zainteresowania
Bardziej szczegółowoSZKOLNY SYSTEM WSPIERANIA UCZNIÓW ZDOLNYCH
SZKOLNY SYSTEM WSPIERANIA UCZNIÓW ZDOLNYCH Cel ogólny. Rozpoznawanie, rozbudzanie i rozwijanie zainteresowań, uzdolnień i umiejętności uczniów, tak aby tworzyć warunki do odniesienia sukcesu na miarę możliwości
Bardziej szczegółowoPROJEKT EDUKACYJNY KSIĘGA, KSIĄŻKA, KSIĄŻECZKA
PROJEKT EDUKACYJNY KSIĘGA, KSIĄŻKA, KSIĄŻECZKA Nikt nie rodzi się czytelnikiem, czytelnika trzeba wychować W miesiącu Listopad 2018r od do w grupie dzieci 4-letnich Rybki został przeprowadzony projekt
Bardziej szczegółowoPROGRAM WYCHOWAWCZY BIBLIOTEKI SZKOŁY PODSTAWOWEJ W NOWEJ SŁUPI
PROGRAM WYCHOWAWCZY BIBLIOTEKI SZKOŁY PODSTAWOWEJ W NOWEJ SŁUPI MOTTO: DOBRE KSIĄŻKI I DOBRE LEKARSTWA, WYLECZYŁY JUŻ PARĘ OSÓB VOLTAIRE Opracowała Edyta Brożyna nauczyciel bibliotekarz Cele Zadania Formy
Bardziej szczegółowoRozwijanie twórczego myślenia uczniów
Rozwijanie twórczego myślenia uczniów Przygotowanie do konkursów przedmiotowych i tematycznych Oprac. Anna Szczepkowska-Kirszner Szkoła Podstawowa nr 3 we Włodawie Rok szkolny 2011/2012 tytuł laureata
Bardziej szczegółowoEWALUACJA WEWNĘTRZNA
EWALUACJA WEWNĘTRZNA W ROKU SZKOLNYM 13/14 W ZESPOLE SZKÓŁ NR 1 W GOLENIOWIE ORGANIZACJA I EFEKTYWNOŚĆ POMOCY PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNEJ CEL BADAŃ EWALUACYJNYCH: Większość nauczycieli potrafi trafnie
Bardziej szczegółowoOPIS PRZEDMIOTU. Wydział Pedagogiki i Psychologii Katedra Psychologii Klinicznej Psychologia. jednolite studia magisterskie stacjonarne
OPIS PRZEDMIOTU Nazwa przedmiotu Kod przedmiotu Praktyczna diagnoza kliniczna dziecka w relacji z opiekunem wypełnia instytut/katedra Wydział Instytut/Katedra Kierunek Specjalizacja/specjalność Poziom
Bardziej szczegółowoSzanowni Państwo. Rodzice dzieci sześcioletnich.
Szanowni Państwo. Rodzice dzieci sześcioletnich. Kiedy dziecko przekracza po raz pierwszy progi szkoły, chcieliby Państwo mieć pewność, że lata, które w niej spędzi, będą tak samo szczęśliwe i radosne,
Bardziej szczegółowoProjekt działań edukacyjnych: Jak zdobywać wiedzę. i poszerzać swoje
Projekt działań edukacyjnych: Jak zdobywać wiedzę i poszerzać swoje horyzonty poprzez czytelnictwo Autor projektu Arkadiusz Kołosiński kierownik świetlicy Projekt działań edukacyjnych: Jak zdobywać wiedzę
Bardziej szczegółowoS Y L A B U S. Druk DNiSS nr 11D
S Y L A B U S Druk DNiSS nr 11D NAZWA PRZEDMIOTU: Teoretyczne i metodyczne podstawy pedagogiki wczesnoszkolnej Kod przedmiotu:. Rodzaj przedmiotu: specjalnościowy obowiązkowy Wydział: Humanistyczno- Społeczny
Bardziej szczegółowoKoncepcja Rozwoju. Gminnego Przedszkola nr 3 w Trzciance. na lata:
Koncepcja Rozwoju Gminnego Przedszkola nr 3 w Trzciance na lata: 2014 2019. Motto Przedszkola: Nie zmuszajmy dzieci do aktywności, lecz wyzwalajmy aktywność. Nie każmy myśleć, lecz twórzmy warunki do myślenia.
Bardziej szczegółowoAnna Stalmach-Tkacz, Karina Mucha,
Anna Stalmach-Tkacz, Karina Mucha, 02.03.2018 Wychowanie kształtujące, czyli jak wychować mądre i szczęśliwe dzieci Wychowanie i edukacja małego dziecka z roku na rok stają się coraz większym wyzwaniem
Bardziej szczegółowoAutorka prezentacji: Magdalena Buzor
Autorka prezentacji: Magdalena Buzor Pojęcie wychowania Wychowanie w szerokim znaczeniu wszelkie zjawiska związane z oddziaływaniem środowiska społ. i przyr. na człowieka, kształtujące jego tożsamość,
Bardziej szczegółowo,,Doświadczam, myślę, jestem kreatywny
OPIS INNOWACJI PEDAGOGICZNEJ,,Doświadczam, myślę, jestem kreatywny... Dla uczniów klas I-III Szkoły Podstawowej Specjalnej im. ks. Jana Twardowskiego z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim,
Bardziej szczegółowoPROGRAM WYCHOWAWCZY SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 1 ROK SZKOLNY 2016/2017
PROGRAM WYCHOWAWCZY SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 1 ROK SZKOLNY 2016/2017 Szkoła Podstawowa Nr 1 realizuje cele zawarte w Podstawie Programowej Kształcenia Ogólnego oraz w Statucie Szkoły Podstawowej Nr 1 ze szczególną
Bardziej szczegółowoMali czytelnicy. Nikt nie rodzi się czytelnikiem, czytelnika trzeba wychować...
Mali czytelnicy. " Nikt nie rodzi się czytelnikiem, czytelnika trzeba wychować... Według rozporządzenia MENiS z dn. 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego głównym celem
Bardziej szczegółowoProjekt edukacyjny pt. Książka moim przyjacielem.
Projekt edukacyjny pt. Książka moim przyjacielem. Wszyscy chcemy, aby nasze dzieci wyrosły na mądrych, dobrych i szczęśliwych ludzi. Jest na to sposób- CZYTAJMY DZIECIOM! WSTĘP We współczesnej dobie wszechobecnej
Bardziej szczegółowoStudia podyplomowe OLIGOFRENOPEDAGOGIKA - EDUKACJA I REWALIDACJA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE (III semestr)
Studia podyplomowe OLIGOFRENOPEDAGOGIKA - EDUKACJA I REWALIDACJA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE (III semestr) Termin: 25.03.2017; 22.04.2017 godz. 9:00 Czas trwania 3 semestry (kwalifikacyjne) Łączna
Bardziej szczegółowoEdukacja czytelniczo integracyjna
Edukacja czytelniczo integracyjna Międzyszkolny Program Czytelniczo Integracyjny Poczytaj mi, przyjacielu Autorka programu: Marzena Gołębiowska nauczyciel bibliotekarz 1 Spis treści: Wstęp do programu
Bardziej szczegółowo,,Pomóżmy dzieciom, by każdy z nich stał się tym, kim stać się może J. Korczak
,,Pomóżmy dzieciom, by każdy z nich stał się tym, kim stać się może J. Korczak GŁÓWNE KIERUNKI PRACY REWALIDACYJNEJ W ZESPOLE PRZEDSZKOLI SPECJALNYCH DLA DZIECI PRZEWLEKLE CHORYCH OD ROKU SZKOLNEGO 2013/14
Bardziej szczegółowoCele wychowawcze na lekcjach języka polskiego. Opracowanie: Teresa Kozioł LSCDN
Cele wychowawcze na lekcjach języka polskiego Opracowanie: Teresa Kozioł LSCDN 1. Cele wychowawcze szkoły w podstawie programowej. 2. Kształtowanie wartości i wychowawcze funkcje szkoły na lekcjach języka
Bardziej szczegółowoOPIS ZAKŁADANYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA. dla Programu Kształcenia. Studiów Podyplomowych. Edukacja Przedszkolna i Wczesnoszkolna.
Załącznik do uchwały nr538 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego w sprawie określenia efektów kształcenia dla studiów podyplomowych prowadzonych na Wydziale Pedagogiki, Socjologii i Nauk o Zdrowiu OPIS
Bardziej szczegółowoWEWNĄTRZSZKOLNY SYSTEM DORADZTWA ZAWODOWEGO w Szkole Podstawowej nr 130 im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Łodzi rok szkolny 2018/2019
WEWNĄTRZSZKOLNY SYSTEM DORADZTWA ZAWODOWEGO w Szkole Podstawowej nr 130 im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Łodzi rok szkolny 2018/2019 Podstawa prawna. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ z dnia
Bardziej szczegółowoINNOWACJA PEDAGOGICZNA KOLOROWE POPOŁUDNIA
INNOWACJA PEDAGOGICZNA KOLOROWE POPOŁUDNIA Zajęcia dotyczące rozwoju twórczości i kreatywności wychowanków poprzez udział w warsztatach z kwiatami w Zespole Placówek Szkolno-Wychowawczo- Rewalidacyjnych
Bardziej szczegółowoProjekt Szkoła na miarę czasów Rok szkolny 2016/17
Projekt Szkoła na miarę czasów Rok szkolny 2016/17 WSTĘP Szkoła na miarę czasów - to projekt wychowawczo- edukacyjny, skierowany do uczniów klas I VI Szkoły Podstawowej nr 26 im. T. Kościuszki w Częstochowie.
Bardziej szczegółowoPSO Edukacji Wczesnoszkolnej w Szkole Podstawowej im Marii Kotlarz w Tychnowach
PSO Edukacji Wczesnoszkolnej w Szkole Podstawowej im Marii Kotlarz w Tychnowach CELE EDUKACYJNE 1. Wspomaganie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju ucznia, w tym szczególnie: a) umiejętności poprawnego
Bardziej szczegółowoProgram bajkoterapii dla dzieci Szkoły Podstawowej w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w Pucku p.n. Spacer po wyobraźni
Program bajkoterapii dla dzieci Szkoły Podstawowej w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w Pucku p.n. Spacer po wyobraźni Opracowała: mgr Sylwia Maszota 1. Wstęp Dzisiaj dzieci żyją w świecie gier
Bardziej szczegółowoW roku 2015/2016 w przedszkolu
W roku 2015/2016 w przedszkolu przeprowadzono ewaluację dotyczącą wdrażania dzieci do czytelnictwa. Badanie obejmowało obserwacje cyklu 10 zajęć głośnego czytania oraz ankietę skierowaną do rodziców dzieci.
Bardziej szczegółowoMAGICZNY DYWAN A DIAGNOZOWANIE POTRZEB ROZWOJOWYCH I EDUKACYJNYCH DZIECKA. Andrzej Peć FUNTRONIC
MAGICZNY DYWAN A DIAGNOZOWANIE POTRZEB ROZWOJOWYCH I EDUKACYJNYCH DZIECKA Andrzej Peć FUNTRONIC SŁOWA KLUCZE Potrzeby Rozwój dziecka Diagnoza Obserwacja Potrzeby rozwojowe i edukacyjne Specjalne potrzeby
Bardziej szczegółowoList Otwarty. Szanowni Państwo!
List Otwarty Szanowni Państwo! W 2017 roku biblioteka szkolna realizuje Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa. Głównym celem programu jest podniesienie poziomu czytelnictwa wśród uczniów poprzez ciekawą
Bardziej szczegółowoOPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS)
OPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) 1. Nazwa przedmiotu/modułu w języku polskim Praktyka opiekuńczo-wychowawcza w szkole podstawowej 2. Nazwa przedmiotu/modułu w języku angielskim Education and
Bardziej szczegółowoPROGRAM WYCHOWAWCZY SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 1 NA ROK SZKOLNY 2014/2015 MISJA SZKOŁY PODSTAWOWEJ
PROGRAM WYCHOWAWCZY SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 1 NA ROK SZKOLNY 2014/2015 Szkoła Podstawowa Nr l realizuje cele zawarte w Podstawie Programowej Kształcenia Ogólnego oraz w Statucie Szkoły Podstawowej Nr l ze
Bardziej szczegółowoPROGRAM praktyki zawodowej (nauczycielskiej) z zakresu wychowania fizycznego zał. 4
PROGRAM praktyki zawodowej (nauczycielskiej) z zakresu wychowania fizycznego zał. 4 1. Wymagania wstępne Uzyskanie zaliczenia z przedmiotu: psychologia, bezpieczeństwo i higiena pracy, zaliczenie dwóch
Bardziej szczegółowoMAMO, TATO, POBAWMY SIĘ RAZEM! innowacja pedagogiczna
MAMO, TATO, POBAWMY SIĘ RAZEM! innowacja pedagogiczna 1. Osoby wdrażające innowacje: mgr Justyna Witas, mgr Adriana Jachnicka, mgr Marta Jafernik 2. Termin wprowadzenia i czas trwania innowacji: Innowacja
Bardziej szczegółowoWYDZIAŁ NAUK PEDAGOGICZNYCH UKSW. Podyplomowe Studia Kwalifikacyjne
Załącznik do Uchwały Nr 82/2016 Senatu UKSW z dnia 19 maja 2016 r. WYDZIAŁ NAUK PEDAGOGICZNYCH UKSW Podyplomowe Studia Kwalifikacyjne PODNOSZENIE KOMPETENCJI NAUCZYCIELSKICH W PRACY Z UCZNIEM O SPECJALNYCH
Bardziej szczegółowoReferat: Krytyczne czytanie w polonistycznej edukacji wczesnoszkolnej
Propozycje zintegrowanych programów edukacji zatwierdzone przez Ministra Edukacji Narodowej do użytku szkolnego odpowiadają założeniom uprzednio opracowanej przez MEN Podstawie programowej kształcenia
Bardziej szczegółowoPaństwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów rozpoczynających studia w roku akademickim 2011/2012
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu Karta przedmiotu Instytut Pedagogiczny obowiązuje studentów rozpoczynających studia w roku akademickim 011/01 Kierunek studiów: Pedagogika Profil: Ogólnoakademicki
Bardziej szczegółowoKONCEPCJA PRACY W MIEJSKIM PRZEDSZKOLU NR 2 FANTAZJA W SZCZYTNIE
KONCEPCJA PRACY W MIEJSKIM PRZEDSZKOLU NR 2 FANTAZJA W SZCZYTNIE Koncepcja pracy przedszkola oparta jest na celach i zadaniach zawartych w aktach prawnych: ustawie o systemie oświaty oraz aktach wykonawczych
Bardziej szczegółowoPedagogika specjalna. Termin II semestr Liczba godzin 5 Odpłatność (zł) 70. II (doskonaląca) część.
Pedagogika specjalna Temat Metoda ruchu rozwijającego według Weroniki Sherborne - I część. Adresat Nauczyciele przedszkoli i szkół specjalnych i integracyjnych, pedagodzy specjalni, rehabilitanci ruchowi.
Bardziej szczegółowoPLAN WSPÓŁPRACY PRZEDSZKOLA W ŁĄKIEM Z RODZICAMI NA ROK SZKOLNY 2015 / 2016
PLAN WSPÓŁPRACY PRZEDSZKOLA W ŁĄKIEM Z RODZICAMI NA ROK SZKOLNY 2015 / 2016 Dorosły to nie ktoś, kto ulepi dziecko wg jakiegoś wzoru lub ideału, ale ktoś, kto pomaga mu rozwijać się, ujawniać swoje możliwości.
Bardziej szczegółowoEfekty wynikające ze Standardów Kształcenia Nauczycieli
Załącznik 3. Efekty wynikające ze Standardów Kształcenia Nauczycieli Symbol Opis efektu kształcenia Kod składnika opisu s-w-1 s-w-2 s-u-1 s-u-2 s-u-3 s-k-1 s-k-2 Wiedza: absolwent ma uporządkowaną wiedzę
Bardziej szczegółowoProgram realizowany w SP 231 z uczniami klas I VI
Program realizowany w SP 231 z uczniami klas I VI Opracowała: Lilianna Trepczyńska Sacała, Program realizuje wymogi Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa. 1 CELE PROGRAMU Uczeń: rozwija zainteresowania
Bardziej szczegółowoOPIS PRZEDMIOTU / MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS)
OPIS PRZEDMIOTU / MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) 1. Nazwa przedmiotu / modułu w języku polski Podstawy terapii pedagogicznej 2. Nazwa przedmiotu / modułu w języku angielskim 3. Jednostka prowadząca przedmiot
Bardziej szczegółowoS Y L A B U S. Druk DNiSS nr 11D
S Y L A B U S Druk DNiSS nr 11D NAZWA PRZEDMIOTU: Teoretyczne i metodyczne podstawy pedagogiki wczesnoszkolnej Kod przedmiotu: Rodzaj przedmiotu: obowiązkowy Wydział: Wydział Humanistyczno - Społeczny
Bardziej szczegółowoZAINTERESOWANIA CZYTELNICZE
ZAINTERESOWANIA CZYTELNICZE Badania te przeprowadziłam w Szkole Podstawowej NR 6 w Giżycku w maju 2001roku na próbie 80 uczniów klas IV-VI (41 dziewcząt i 39 chłopców). Jednym z ważnych czynników determinujących
Bardziej szczegółowoPROJEKT EDUKACYJNY BIBLIOTEKI SZKOLNEJ DLA KLAS
MANUFAKTURA KSIĄŻKI PROJEKT EDUKACYJNY BIBLIOTEKI SZKOLNEJ DLA KLAS 1-7 w Zespole Szkolno-Przedszkolnym im. Janiny Januszewskiej w Ciemnem Rok szkolny 2017/2018 Autor projektu: Renata Majewska Ciemne,
Bardziej szczegółowoRaport z badań: Prawa, obowiązki i samopoczucie ucznia w szkole
Raport z badań: Prawa, obowiązki i samopoczucie ucznia w szkole Nowy Dwór Wejherowski, 13.03.2018 1 I. Celem diagnozy było uzyskanie od bezpośrednio zainteresowanych, czyli uczniów - odpowiedzi na pytania
Bardziej szczegółowoWczesne wspomaganie rozwoju dziecka i wychowanie przedszkolne
Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej Kierunek: PEDAGOGIKA SPECJALNA Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka i wychowanie przedszkolne Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka - wczesne, kompleksowe
Bardziej szczegółowoI. PRZEDMIOT, CELE I METODOLOGIA BADANIA EWALUACYJNEGO
I. PRZEDMIOT, CELE I METODOLOGIA BADANIA EWALUACYJNEGO Przedmiot ewaluacji Przedmiotem badania ewaluacyjnego było czytelnictwo uczniów, działania szkoły w zakresie rozwijania kompetencji czytelniczych
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA - ZAJĘCIA ARTYSTYCZNE. 1. Wymagania programowe
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA - ZAJĘCIA ARTYSTYCZNE 1. Wymagania programowe Przedmioty artystyczne, do których należy (muzyka, plastyka) stanowią grupę przedmiotów, w których system oceniania stanowi problem
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY Z PLASTYKI 4-6. Warunkiem pozytywnej oceny jest regularna obecność ucznia na lekcji lub obecność nieregularna
WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY Z PLASTYKI 4-6 Warunkiem pozytywnej oceny jest regularna obecność ucznia na lekcji lub obecność nieregularna usprawiedliwiona. NA OCENĘ Z PLASTYKI WPŁYWA: aktywne uczestniczenie
Bardziej szczegółowoROCZNY PLAN PRACY WYCHOWAWCZO DYDAKTYCZNO OPIEKUŃCZEJ ROK SZKOLNY 2016/2017
Załącznik nr 1 do Uchwały nr 6/2016 ROCZNY PLAN PRACY WYCHOWAWCZO DYDAKTYCZNO OPIEKUŃCZEJ ROK SZKOLNY 2016/2017 PRZEDSZKOLE MANIECZKI PRACA Z WYCHOWANKIEM 2 1. KSZTAŁUJEMY, ROZWIJAMY I WZMACNIAMY SFERĘ
Bardziej szczegółowoBiblioteki szkolne w nowym prawie oświatowym
Biblioteki szkolne w nowym prawie oświatowym LESZEK ZALEŚNY PRZEPISY Leszek Zaleśny 1. ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2016 r. poz. 1379 ze zm. w 2017 r. poz. 60) 2. ustawa
Bardziej szczegółowoPROJEKT EDUKACYJNO WYCHOWAWCZY POD HASŁEM MODA NA CZYTANIE. PRZY WSPÓŁPRACY PCEiK w OLEŚNICY
PROJEKT EDUKACYJNO WYCHOWAWCZY POD HASŁEM MODA NA CZYTANIE PRZY WSPÓŁPRACY PCEiK w OLEŚNICY,, Książka jest to mędrzec łagodny i pełen słodyczy. Puste życie napełnia światłem, a puste serce wzruszeniem...
Bardziej szczegółowoZasady przeprowadzania egzaminu magisterskiego Kierunek Pedagogika Studia II stopnia
Zasady przeprowadzania egzaminu magisterskiego Kierunek Pedagogika Studia II stopnia 1. Dwa pytania losowane przez studenta z poniższej listy zagadnień. 2. Jedno pytanie z pracy zadane przez promotora
Bardziej szczegółowoPROGRAM CZYTELNICZY DLA SZKOŁY PODSTAWOWEJ. im. KAZIMIERZA GÓRSKIEGO W LEJKOWIE NA ROK SZKOLNY 2017/2018
PROGRAM CZYTELNICZY DLA SZKOŁY PODSTAWOWEJ im. KAZIMIERZA GÓRSKIEGO W LEJKOWIE NA ROK SZKOLNY 2017/2018 We współczesnym świecie umiejętność czytania ze zrozumieniem odgrywa bardzo ważną rolę w życiu każdego
Bardziej szczegółowoZGŁOSZENIE PRAKTYKI*
Załącznik 1 WYŻSZA SZKOŁA HUMANITAS CENTRUM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH I SZKOLEŃ ul. Kilińskiego 43, 41-200 Sosnowiec ZGŁOSZENIE PRAKTYKI* studia podyplomowe Plastyka i historia sztuki Nazwisko i imię Słuchacza
Bardziej szczegółowoZajęcia specjalistyczne w PSP nr 4 w Świdwinie w roku szkolnym 2018/2019
Zajęcia specjalistyczne w PSP nr 4 w Świdwinie w roku szkolnym 2018/2019 W naszej szkole prowadzone są: 1. ZAJĘCIA DYDAKTYCZNO WYRÓWNAWCZE. 2. ZAJĘCIA REWALIDACYJNE. 3. ZAJĘCIA KOREKCYJNO KOMPENSACYJNE.
Bardziej szczegółowoProjekt Otwarte Przedszkola został zrealizowany w Zespole Placówek Oświatowych w Zatorach. Byliśmy jedną z nielicznych placówek w powiecie pułtuskim
Projekt Otwarte Przedszkola został zrealizowany w Zespole Placówek Oświatowych w Zatorach. Byliśmy jedną z nielicznych placówek w powiecie pułtuskim uczestniczących w projekcie. Wzięło w nim udział 48
Bardziej szczegółowoKoncepcja pracy MSPEI
Międzynarodowa Szkoła Podstawowa Edukacji Innowacyjnej w Łodzi to Szkoła Kompetencji Kluczowych posiadająca i rozwijająca nowatorskie spojrzenie na kształtowanie postaw i umiejętności zgodnie z Europejskimi
Bardziej szczegółowoCzytanie - kluczem do sukcesu
Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej w Teresinie Innowacja Pedagogiczna Czytanie - kluczem do sukcesu Program edukacji czytelniczej przeznaczony do realizacji w klasie drugiej Autor programu: Agnieszka
Bardziej szczegółowoPlan pracy biblioteki
Plan pracy biblioteki w Zespole Szkół Miejskich (szkoła podstawowa) w Złotoryi Cel główny: Upowszechnianie czytelnictwa, rozwijanie kompetencji czytelniczych wśród dzieci i młodzieży (MEN) opiekun biblioteki
Bardziej szczegółowoWydział Nauk Humanistycznych i Społecznych Akademii Marynarki Wojennej
Wydział Nauk Humanistycznych i Społecznych Akademii Marynarki Wojennej Program kształcenia studiów podyplomowych Przygotowanie pedagogiczne Gdynia 2014 r. Podstawa prawna realizacji studiów. Ustawa Prawo
Bardziej szczegółowoAKADEMIA DLA MŁODYCH PRZEWODNIK TRENERA. PRACA ŻYCIE UMIEJĘTNOŚCI
PRACA ŻYCIE UMIEJĘTNOŚCI www.akademiadlamlodych.pl PODRĘCZNIK WPROWADZENIE Akademia dla Młodych to nowa inicjatywa mająca na celu wspieranie ludzi młodych w rozwijaniu umiejętności niezbędnych w ich miejscu
Bardziej szczegółowoPlan współpracy z rodzicami dzieci 4/5 letnich w roku szkolnym 2014/2015
Plan współpracy z rodzicami dzieci 4/5 letnich w roku szkolnym 2014/2015 Dorosły to nie ktoś, kto ulepi dziecko wg jakiegoś wzoru lub ideału, ale ktoś, kto pomaga mu rozwijać się, ujawniać swoje możliwości.
Bardziej szczegółowoStudia Podyplomowe Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna
Studia Podyplomowe Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna I. Informacje ogólne II. Rekrutacja III. Charakterystyka studiów kwalifikacyjnych IV. Treści programowe V. Efekty kształcenia I. Informacje ogólne
Bardziej szczegółowoChrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie Studia podyplomowe Edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna. Edycja I - 2011/2012
Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie Studia podyplomowe Edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna. Edycja I - 11/12 Uprawnienia: Studia kwalifikacyjne, tzn. nadające kwalifikacje do zajmowania
Bardziej szczegółowoBibliotekarze - koordynatorzy projektu: Joanna Drabowicz Joanna Pietrzyńska Justyna Szymańska
Witamy Państwa Bibliotekarze - koordynatorzy projektu: Joanna Drabowicz Joanna Pietrzyńska Justyna Szymańska Wraz z Dyrekcją i nauczycielami oraz Samorządem Uczniowskim realizujemy projekt Narodowy Program
Bardziej szczegółowoZAGADNIENIA NA EGZAMIN DYPLOMOWY DLA KIERUNKU PEDAGOGIKA STUDIA I STOPNIA Rok akademicki 2018/2019
ZAGADNIENIA NA EGZAMIN DYPLOMOWY DLA KIERUNKU PEDAGOGIKA STUDIA I STOPNIA Rok akademicki 2018/2019 OGÓLNE 1. Problem tożsamości pedagogiki i jej miejsce w systemie nauk. 2. Myśl pedagogiczna epoki oświecenia
Bardziej szczegółowoPAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA W CIECHANOWIE STUDIUM PEDAGOGICZNE Podyplomowe Studia Przygotowujące do Wykonywania Zawodu Nauczyciela
PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA W CIECHANOWIE STUDIUM PEDAGOGICZNE Podyplomowe Studia Przygotowujące do Wykonywania Zawodu Nauczyciela REGULAMIN I PROGRAM PRAKTYKI PEDAGOGICZNEJ Ogólne przygotowanie psychologiczno-pedagogiczne
Bardziej szczegółowoWYŻSZA SZKOŁA BEZPIECZEŃSTWA z siedzibą w Poznaniu
PROGRAM KSZTAŁCENIA Kierunek Obszar/obszary kształcenia, w których umiejscowiony jest kierunek studiów PEDAGOGIKA / Edukacja wczesnoszkolna z wychowaniem przedszkolnym NAUKI SPOŁECZNE Forma kształcenia
Bardziej szczegółowoRola i znaczenie biblioteki szkolnej w systemie oświaty. Sulejówek, 21 marca 2017 r.
Rola i znaczenie biblioteki szkolnej w systemie oświaty Sulejówek, 21 marca 2017 r. Rozwijanie kompetencji czytelniczych oraz upowszechnianie czytelnictwa wśród dzieci i młodzieży to jeden z podstawowych
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z PLASTYKI W GIMNAZJUM NR2 W PLESZEWIE. Barbara Walter
0 PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z PLASTYKI W GIMNAZJUM NR2 W PLESZEWIE Barbara Walter Pleszew, sierpień 2018 2 Celem nowoczesnego oceniania jest: -obserwowanie i wspieranie rozwoju ucznia -rozbudzanie
Bardziej szczegółowo1. Dokumentacja dotycząca opisu efektów kształcenia dla programu kształcenia
Załącznik do Uchwały nr 125/2014 Senatu UKSW z dnia 25 września 2014 r. 1. Dokumentacja dotycząca opisu efektów kształcenia dla programu kształcenia Nazwa kierunku studiów i kod programu wg USOS Poziom
Bardziej szczegółowoZASADY ORGANIZACJI I UDZIELANIA POMOCY PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ W PUBLICZNYCH PRZEDSZKOLACH, SZKOŁACH I PLACÓWKACH. Krakowska Małgorzata
ZASADY ORGANIZACJI I UDZIELANIA POMOCY PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ W PUBLICZNYCH PRZEDSZKOLACH, SZKOŁACH I PLACÓWKACH Krakowska Małgorzata REGULACJE PRAWNE Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA PLASTYKA
PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA PLASTYKA INFORMACJE OGÓLNE: 1. Oceniane będą następujące aktywności ucznia : a) odpowiedzi ustne, b) prace pisemne w klasie( testy różnego typu według specyfiki przedmiotu),
Bardziej szczegółowoObowiązujące od 1 września 2017 r.
ZMIANY W SPRAWIE UDZIELANIA I ORGANIZACJI POMOCY PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ W PUBLICZNYCH PRZEDSZKOLACH, SZKOŁACH I PLACÓWKACH Obowiązujące od 1 września 2017 r. Opracowano na podstawie Rozporządzenia
Bardziej szczegółowo4) praktyczne opanowanie umiejętności ogólnych i specjalistycznych, których wpojenie należy do celów nauczania przewidzianych programem nauczania,
I. Przedmiotem oceny są: 1) wiadomości i umiejętności według programu nauczania z języka polskiego dla zasadniczej szkoły zawodowej w zakresie podstawowym, o programie nauczania z języka polskiego w danej
Bardziej szczegółowoRAPORT Z EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ
RAPORT Z EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ I. Cele i zakres ewaluacji wewnętrznej. 1. Cel ewaluacji Zebranie informacji dotyczących rozwijania kompetencji czytelniczych oraz upowszechniania czytelnictwa wśród dzieci
Bardziej szczegółowoWSTĘP ZAŁOŻENIA PROJEKTU CELE SZCZEGÓŁOWE:
,, ZALAJKUJ CZYTANIE SZKOLNY PROJEKT PROMUJĄCY CZYTELNICTWO WŚRÓD UCZNIÓW SZKOŁY PODSTAWOWEJ CZAS TRWANIA IX 2017 XII 2017 WSTĘP Projekt przeznaczony jest dla uczniów Szkoły Podstawowej W Starych Kobiałkach.
Bardziej szczegółowoBIBLIOPREWENCJA W DZIAŁANIACH Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Łodzi. COMENIUS REGIO Regional Pedagogical Library in Lodz
1 BIBLIOPREWENCJA W DZIAŁANIACH Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Łodzi Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. prof. Tadeusza Kotarbińskiego w Łodzi i jej filie w miastach woj. łódzkiego: 2 KUTNO
Bardziej szczegółowoStudia Podyplomowe. Edukacja i rehabilitacja osób z niepełnosprawnością intelektualną - Oligofrenopedagogika
Studia Podyplomowe Edukacja i rehabilitacja osób z niepełnosprawnością intelektualną - Oligofrenopedagogika I. Informacje ogólne II. III. IV. Rekrutacja Charakterystyka studiów kwalifikacyjnych Program
Bardziej szczegółowoWewnątrzszkolny System Doradztwa Zawodowego Publicznego Gimnazjum im. Marii Konopnickiej w Strykowicach Górnych rok szkolny 2015/2016
Wewnątrzszkolny System Doradztwa Zawodowego Publicznego Gimnazjum im. Marii Konopnickiej w Strykowicach Górnych rok szkolny 2015/2016 Podstawa prawna: Ustawa z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty
Bardziej szczegółowoOFERTA UZUPEŁNIAJĄCA KURSÓW I SZKOLEŃ DLA NAUCZYCIELI na I semestr roku szkolnego 2015/2016
OFERTA UZUPEŁNIAJĄCA KURSÓW I SZKOLEŃ DLA NAUCZYCIELI na I semestr roku szkolnego 2015/2016 Szanowni Państwo, w związku licznie zgłaszanymi uwagami oraz prośbami ze strony nauczycieli przesyłamy uzupełniającą
Bardziej szczegółowoMetody diagnozowania rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym
Metody diagnozowania rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym Jadwiga Mielczarek j.mielczarek@womczest.edu.pl Podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2018/2019 Rok szkolny
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z TECHNIKI/ ZAJĘĆ TECHNICZNYCH DLA KLAS IV-VI W PUBLICZNEJ SZKOLE PODSTAWOWEJ W LUBICHOWIE
PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z TECHNIKI/ ZAJĘĆ TECHNICZNYCH DLA KLAS IV-VI W PUBLICZNEJ SZKOLE PODSTAWOWEJ W LUBICHOWIE KRYTERIA OCENIANIA POSZCZEGÓLNYCH FORM: 1. AKTYWNOŚCI - ODPOWIEDZI USTNE Uczeń na
Bardziej szczegółowoPROGRAM CZYTELNICZY KSIĄŻKA PRZYJACIELEM DZIECKA
PROGRAM CZYTELNICZY KSIĄŻKA PRZYJACIELEM DZIECKA Opracowanie: Agnieszka Pocheć WSTĘP Czytanie jest kluczem do wiedzy i sprawności umysłu, rozwija język, który stanowi podstawę do myślenia, w tym także
Bardziej szczegółowoOFERTA PORADNI PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ W KOZIENICACH NA ROK SZKOLNY 2017/2018
OFERTA PORADNI PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ W KOZIENICACH NA ROK SZKOLNY 2017/2018 Diagnoza W zakresie diagnozy (icznej, icznej, logopedycznej i zawodowej) rozpoznajemy i określamy potencjalne możliwości
Bardziej szczegółowoEdukacja przedszkolna i wczesnoszkolna
Edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna Studia podyplomowe skierowane do nauczycieli oraz do absolwentów innych kierunków, którzy uzyskają uprawnienia do nauczania na I etapie edukacyjnym Oeśli uzupełnią
Bardziej szczegółowoAkademia Twórczego i Logicznego Myślenia Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Akademia Twórczego i Logicznego Myślenia Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie Tak naprawdę geniusz oznacza mniej więcej zdolność do postrzegania w niewyuczony sposób Założenia i cele Akademii:
Bardziej szczegółowoRAPORT Z EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ
RAPORT Z EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ przeprowadzonej w Szkole Podstawowej w Uwielinach Efekty kształcenia w kontekście nabywania przez uczniów wiadomości i umiejętności określonych w podstawie programowej. Rok
Bardziej szczegółowo