Nr 782. Informacja. Reforma. prawa żywnościowego. w Unii Europejskiej - Biała Księga dotycząca bezpieczeństwa żywności

Transkrypt

1 KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH Reforma prawa żywnościowego w Unii Europejskiej - Biała Księga dotycząca bezpieczeństwa żywności Kwiecień 2001 Dorota Stankiewicz Informacja Nr 782 W opracowaniu zamieszczono podstawowe założenia strategicznego dokumentu Unii Europejskiej Biała Księga dotyczącego poprawy stanu bezpieczeństwa żywności w UE. Opracowanie zawiera również szczegółową charakterystykę zaproponowanego w Białej Księdze planu działań służących doskonaleniu przepisów wspólnotowego prawa żywnościowego.

2 BSiE 1 I. Wiadomości wstępne - geneza "Białej Księgi" 1 Podstawę prawodawstwa Unii Europejskiej w dziedzinie żywności stanowi seria dyrektyw ramowych obejmująca następujące zagadnienia: - znakowanie, - dodatki do żywności, - zanieczyszczenia, - materiały mające kontakt z żywnością, - urzędowa kontrola żywności, - higiena, - żywność do specjalnych celów żywieniowych. W roku 1997 Komisja Europejska opublikowała Zieloną Księgę - informację sygnalną dotyczącą podstawowych założeń prawa żywnościowego w Unii Europejskiej oraz propozycji Komisji usprawnienia działań Wspólnoty w tym zakresie. Był to materiał do dyskusji nad opracowaniem strategicznego dokumentu finalnego - Białej Księgi. Zgodnie z tym materiałem - podstawowym celem współczesnego wspólnotowego prawa żywnościowego jest zapewnienie: - ochrony zdrowia publicznego, bezpieczeństwa i ochrony konsumenta, - swobodnego przepływu towarów na rynku wewnętrznym, - stanowienia przepisów prawnych na podstawie dowodów naukowych i oceny zagrożeń, - konkurencyjności przemysłu europejskiego i zwiększenia przyszłego eksportu, - zgodności i logiki prawa; prawo ma być poza tym przyjazne dla użytkownika. Odpowiedzialność za bezpieczeństwo żywności, zgodnie z Zieloną Księgą, ma być powierzona przemysłowi, producentom i dostawcom, stosującym systemy analizy ryzyka i zagrożeń, które muszą być wspierane przez urzędową kontrolę. Opracowanie to wywołało na forum Unii ożywioną dyskusję, w której brały udział organizacje konsumenckie, stowarzyszenia producentów, przetwórców i handlowców. Efektem ponad dwuletniej wymiany poglądów nad powyższym materiałem było opublikowanie w dniu 12 stycznia 2000 roku Białej Księgi dotyczącej bezpieczeństwa żywności. Ten strategiczny dokument w kompleksowy sposób ujmuje zagadnienia związane z reformą prawa żywnościowego Unii Europejskiej, harmonogram jego realizacji oraz założenia polityki Unii w tym zakresie. W księdze zamieszczono priorytety Unii, a w szczególności - program prac Dyrekcji Generalnej XXIV - koordynującej realizację nowego podejścia do bezpieczeństwa i jakości żywności. Wątkiem przewodnim tego opracowania jest nacisk na większą przejrzystość na wszystkich szczeblach polityki bezpieczeństwa żywnościowego. Zgodnie z postulatami Białej Księgi komisarz odpowiedzialny za ochronę zdrowia i konsumenta powinien także odpowiadać za wszystkie elementy łańcucha żywnościowego. II. Zakres przedmiotowy Białej Księgi 2 Powyższa strategia obejmuje następujące zagadnienia: 1. powołanie i zadania Europejskiego Urzędu do spraw Żywności, 2. zapewnienie spójności przepisów prawnych Unii dotyczących bezpieczeństwa żywności, 3. zapewnienie realizacji polityki zgodności, 4. politykę informacyjną, 1 Prawo żywnościowe Unii Europejskiej, praca zbiorowa pod redakcja E. Niteckiej i M. Obiedzińskiego, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA), Warszawa Tamże.

3 2 BSiE 5. współpracę międzynarodową. 1. Europejski Urząd do spraw Żywności Przewiduje się powołanie tego urzędu jako bezstronnej jednostki, niezależnej od interesów kół przemysłowych i politycznych, zachowującej publiczną otwartość w działaniu. Instytut będzie ściśle współpracował z europejskimi ośrodkami naukowymi, co ma dodatkowo służyć wzmocnieniu jego wiarygodności. Obecnie bowiem, jak stwierdzono w Białej Księdze, występuje często brak wsparcia doradztwa przez naukę, jak również - niedociągnięcia w zakresie monitoringu i nadzoru bezpieczeństwa żywności, niedostatki systemu szybkiego reagowania i brak koordynacji w zakresie współpracy naukowej oraz odpowiedniego wsparcia laboratoryjnego. Zadania Europejskiego Urzędu do spraw Żywności będą następujące: - przeprowadzanie ocen i analizy ryzyka w oparciu o doradztwo naukowe, - gromadzenie informacji i ich analiza, - rozpowszechnianie informacji, - system szybkiego reagowania: Europejski Instytut do spraw Żywności odpowiadać ma także za System Wczesnego Ostrzegania, pozwalający na wykrywanie i szybkie zgłaszanie pilnych problemów z bezpieczeństwem żywności. Rozpoczęcie działalności Instytutu planowane jest do roku 2002, tj. od chwili wprowadzenia odpowiednich przepisów. 2. Regulacje prawne dotyczące bezpieczeństwa żywności Omawiana strategia zawiera propozycje zmian przepisów w celu usprawnienia funkcjonowania wspólnotowego systemu nadzoru nad żywnością, działającego według zasady od pola do stołu (termin łańcuch żywnościowy, pojawiający się w Białej Księdze, oznacza całość łańcucha żywnościowego i paszowego). Z uwagi na niezwykle szeroki zakres powyższych przepisów, wskazano na potrzebę podjęcia ponad 80 oddzielnych działań. Działania te powinny być podjęte w celu likwidacji istniejących luk w obecnych przepisach prawnych. Nowe normy prawne będą obejmować: - pasze dla zwierząt, - zdrowie i opiekę nad zwierzętami: niezbędne jest monitorowanie we Wspólnocie chorób wywoływanych przez żywność oraz chorób odzwierzęcych i wprowadzenie zharmonizowanego wymogu sprawozdawczości, - higienę: zaproponowane zostanie nowe kompleksowe rozporządzenie, ponownie formułujące istniejące wymagania prawne w sposób spójny i czytelny; dotyczyć to będzie całego przebiegu łańcucha żywnościowego, przy czym zasadą przewodnią będzie pełna odpowiedzialność podmiotów zajmujących się żywnością za bezpieczeństwo żywności, którą produkują. Ponadto zostanie wprowadzona procedura określania kryteriów mikrobiologicznych oraz, w miarę potrzeb, celów bezpieczeństwa żywności. - zanieczyszczenia i pozostałości: zanieczyszczenia tradycyjnie oznaczają substancje, które nie są rozmyślnie dodawane do żywności. Mogą one dostać się do żywności na skutek skażenia środowiska, ale - mogą też być wynikiem określonej agrotechniki, produkcji, przetwórstwa, przechowywania i transportu żywności. Mogą też być efektem nadużyć. Obecnie konkretne wymagania wspólnotowe dotyczą jedynie kilku zanieczyszczeń, chociaż w przepisach na szczeblu poszczególnych krajów Unii wymieniane jest znacznie więcej tych substancji. Oczywiście prowadzi to do rozbieżności w poziomie ochrony zdrowia konsumentów i utrudnia działalność władz kontrolnych i przemysłu. Istnieje zatem potrzeba określenia do-

4 BSiE 3 puszczalnych limitów dla wielu rodzajów zanieczyszczeń, i to w ujęciu od pola do stołu, w tym - z uwzględnieniem zanieczyszczeń pasz, - żywność niekonwencjonalną (np. doprecyzowaniu i zaostrzeniu mają ulec przepisy odnoszące się do żywności zawierającej składniki pochodzące z organizmów zmodyfikowanych genetycznie), - dodatki do żywności, substancje aromatyczne, - opakowania, - problematykę napromieniowania. Planuje się także opracowanie Ramowej Ustawy Żywnościowej, obejmującej takie zasady bezpieczeństwa żywności, jak: - odpowiedzialność producentów pasz, rolników i operatorów sektora rolno-spożywczego, - identyfikacja (rodzaj swoistego rodowodu pochodzenia) pasz, artykułów żywnościowych i ich składników, - analizę ryzyka, obejmującą: a) ocenę ryzyka (doradztwo naukowe i analiza informacji), b) zarządzanie ryzykiem (regulacja i kontrola), c) przekazywanie informacji o ryzyku. - stosowanie, w razie potrzeby, zasady podejmowania właściwych środków ostrożności. 3. Kontrola spójności przepisów prawnych W tym celu Biała Księga proponuje jedną wszechstronną regulację, która zastąpi obecne przepisy, rozproszone w wielu aktach prawnych. Ogólną zasadą nowego dokumentu będzie to, że wszystkie ogniwa łańcucha produkcyjnego artykułów żywnościowych, w tym - przemysł paszowy 3 - muszą być objęte urzędową kontrolą. Odpowiedzialność za funkcjonowanie systemów kontroli spoczywałaby nadal na poszczególnych członkach UE. System kontroli składałby się z trzech elementów: 1. kryteria operacyjne ustalone na szczeblu Wspólnoty, spełniane przez władze krajowe, 2. wspólnotowe wytyczne kontroli, pozwalające na promowanie spójnych krajowych strategii, na rozpoznawanie priorytetów związanych z ryzykiem oraz na najbardziej efektywne procedury kontroli 3. umocnienie współpracy administracyjnej w zakresie opracowywania i funkcjonowania systemów kontroli, obejmujące współpracę i wymianę informacji pomiędzy rządami poszczególnych państw UE. Oprócz tego w Białej Księdze znalazły się propozycje nowej polityki informacyjnej wobec konsumenta oraz zmian zasad współpracy międzynarodowej. Komisja Europejska wspólnie z nowym Urzędem do spraw Żywności będzie popierać dialog z konsumentami, mający na celu ich angażowanie się i aktywny udział w tworzeniu nowej polityki bezpieczeństwa żywności. Konsumenci mają być lepiej, niż dotychczas, informowani oraz mieć lepszy dostęp do informacji dotyczących bezpieczeństwa żywności. Ze względu na fakt, że Wspólnota jest największym światowym importerem i eksporterem produktów żywnościowych 4 przewidywane jest poszerzone informowanie partnerów handlo- 3 W związku z kryzysem dioksynowym stało się oczywiste, że przemysł paszowy musi być poddany takim samym rygorystycznym wymaganiom, jak przemysł spożywczy. System wczesnego ostrzegania dla pasz zostanie również zintegrowany z systemem wczesnego ostrzegania dla żywności. 4 W roku 1998 wartość eksportu produktów żywnościowych z Unii Europejskiej wyniosła 43,9 mld ECU, zaś importu do UE - 49,9 mld ECU; dla porównania: w roku 1998 USA wyeksportowały żywność o wartości 40,7 mld ECU, zaś importowały żywność o wartości 38,9 mld ECU (wg External and intra-european Union Trade, monthly statistics, "EUROSTAT" 1/2001).

5 4 BSiE wych Unii i aktywna promocja unijnych zasad bezpieczeństwa żywności na forum międzynarodowym. III. Plan działań dotyczących bezpieczeństwa żywności (wg Załącznika do Białej Księgi) 5 1. Priorytety - utworzenie Europejskiego Urzędu ds. Żywności, - określenie procedur dotyczących spraw związanych z bezpieczeństwem żywności (wprowadzenie kompleksowych środków bezpieczeństwa obejmujących cały łańcuch żywnościowy, łącznie z paszami, zorganizowanie kompleksowego Systemu Szybkiego Reagowania obejmującego wszystkie sytuacje doraźne w zakresie pasz i żywności przy pomocy zharmonizowanych wymagań oraz procedur, łącznie z krajami trzecimi na zasadzie wzajemności), - zapewnienie bezpieczeństwa żywności, zdrowia publicznego i zdrowia zwierząt jako nadrzędnego celu ustawodawstwa żywnościowego UE, utworzenie wspólnych zasad stanowiących podwaliny ustawodawstwa żywnościowego (w szczególności podstawy naukowe, odpowiedzialność producentów i dostawców, odtwarzanie pochodzenia produktu w całym łańcuchu żywnościowym, wprowadzanie systematycznej analizy zagrożeń i punktów krytycznych kontroli (HACCP), poprawa skuteczności kontroli i efektywne egzekwowanie przepisów) oraz zwiększenie przejrzystości, spójności i bezpieczeństwa prawnego, - traktowanie jako nadrzędnego celu ustawodawstwa żywnościowego UE, - utworzenie wspólnotowych ram urzędowej kontroli w zakresie wszystkich aspektów bezpieczeństwa pasz i żywności w całym łańcuchu żywnościowym, - umieszczenie w planie scentralizowanego systemu autoryzacji zagadnień dotyczących wykorzystania w żywieniu zwierząt produktów niekonwencjonalnych, a w szczególności zmodyfikowanych genetycznie (GMO) oraz pasz pozyskiwanych na bazie GMO, - nowe opracowanie przepisów dotyczących higieny żywności pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, wyjaśnienie kwestii odpowiedzialności operatorów jednostek sektora spożywczego, systematyczne wdrażanie HACCP, stosowanie zasad higieny we wszystkich ogniwach łańcucha żywnościowego (łącznie z paszami). - wzmocnienie nadzoru epidemiologicznego nad zakaźną encefalopatią gąbczastą, łącznie z analizą na temat obowiązujących badań laboratoryjnych (szybkie testy poubojowe) wybranych grup bydła, oraz wzmocnienie nadzoru epidemiologicznego nad występowaniem tej choroby u drobnych przeżuwaczy. - zapewnienie skuteczności badań laboratoryjnych (w UE i w krajach trzecich) dotyczących pozostałości np. pestycydów w żywności, - przyznanie uprawnień wykonawczych dotyczących prowadzenia listy dozwolonych dodatków do żywności oraz określenie przepisów szczegółowych dotyczących enzymów, - uaktualnienie i przegląd listy dodatków do żywności, innych niż barwniki oraz substancje słodzące, - doprecyzowanie zakresu oraz uaktualnienie definicji, a także ustanowienie limitów substancji toksycznych, - przeprowadzenie niezbędnych dostosowań przepisów dotyczących nowych rodzajów żywności i nowych rodzajów składników żywności, 5 Prawo żywnościowe Unii Europejskiej, praca zbiorowa pod redakcja E. Niteckiej i M. Obiedzińskiego, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA), Warszawa 2000 oraz E. Nitecka, M.W. Obiedziński: Biała Księga UE w sprawie bezpieczeństwa żywności - strategia zapewnienia bezpieczeństwa w UE, "Przemysł Spożywczy" nr 3/2000.

6 BSiE 5 - zapewnienie możliwości zamieszczenia w treści etykiety stwierdzeń o niestosowaniu technik inżynierii genetycznej do produkcji artykułów spożywczych, - odnośnie do przepisów dotyczących etykietowania - wyeliminowanie możliwości niepodawania informacji o komponentach do składników złożonych, stanowiących mniej niż 25% produktu końcowego oraz utworzenie listy alergenów, - ustalenie maksymalnych poziomów pozostałości pestycydów (MPPP), między innymi dla nowych substancji aktywnych ujętych w załączniku 1 do Dyrektywy 91/414/EWG, - opracowanie kompleksowej i spójnej polityki żywienia. 2. Pasze - propozycja zmian Dyrektywy 70/524/EWG dotyczącej pasz pod kątem ustanowienia maksymalnych poziomów pozostałości pestycydów w dodatkach do pasz, - wprowadzenie uznanych za konieczne zmian w liście materiałów paszowych, których zastosowanie w mieszankach paszowych powinno zostać zakazane, ze szczególnym uwzględnieniem pewnych produktów ubocznych przetwarzania tłuszczów, - w ramach zmiany załącznika do Dyrektywy 1999/29/EWG w sprawie substancji i produktów niepożądanych przy żywieniu zwierząt - ustalenie maksymalnych limitów zawartości dioksyn w materiałach paszowych: olejach i tłuszczach, prowadzenie monitoringu skażeń środowiska polichlorowanymi bifenylami PCB 6, a także - ustalenie maksymalnych poziomów pozostałości dla innych substancji zanieczyszczających pasze, - ustanowienie wyłącznej pozytywnej listy dozwolonych materiałów paszowych, - odnośnie do zasad organizacji urzędowej kontroli w zakresie żywienia zwierząt - określenie podstaw prawnych dla klauzul zabezpieczających w przypadku powstania lub rozszerzania się zagrożeń związanych z paszami, które mogą stanowić zagrożenie dla ludzi; wprowadzenie wśród państw członkowskich obowiązku monitorowania substancji potencjalnie będących substancjami zanieczyszczającymi pasze; wprowadzenie Systemu Szybkiego Reagowania dla Pasz, zintegrowanego z Systemem Szybkiego Reagowania dla Żywności, - dokonanie przeglądu istniejących przepisów dotyczących znakowania mieszanek paszowych, - wprowadzenie przepisów dotyczących: zatwierdzania lub rejestracji wytwórców mieszanek paszowych, zatwierdzania wytwórców surowców paszowych, udoskonalenie możliwości odtworzenia pochodzenia surowców paszowych oraz wyznaczania punktów krytycznych, opracowanie systemu dobrej praktyki produkcyjnej w zakresie pasz zwierzęcych. 3. Zoonozy - choroby przenoszone przez zwierzęta - udoskonalenie systemu monitorowania oraz składania raportów w sprawie chorób zwierząt oraz zmniejszenie występowania określonych zoonoz, 6 Dioksyny powstają w procesie spalania odpadów pochodzenia chemicznego, jak również w procesach przeróbki złomu metali kolorowych, produkcji papieru, asfaltu, spalania drewna impregnowanego i odpadów komunalnych. Dioksyny mają wpływ na powstawanie licznych wad genetycznych (uszkadzają DNA), powodują nowotwory, oraz zaburzenia systemu odpornościowego. Około 97% dioksyn dostaje się do organizmu człowieka z pożywieniem. Polichlorowane bifenyle (PCB) - związki o silnych właściwościach toksycznych - znajdują zastosowanie do produkcji transfomatorów, kondensatorów, izolacji elektrycznych i płynów hydraulicznych. Na skutek przecieków z tych urządzeń i niewłaściwej utylizacji przedmiotów, do których wyrobu użyto polichlorowanych bifenyli, związki te trafiają do środowiska naturalnego, do pasz i do żywności (wg M.W. Obiedziński, E. Bartnikowska: Skażenia żywności pochodzenia zwierzęcego dioksynami a zagrożenie konsumenta, Przemysł Spożywczy, nr 1/2000).

7 6 BSiE - zapewnienie wdrożenia przez państwa członkowskie odpowiednich działań w celu opanowania czynników powodujących powstawanie zoonoz, - zapewnienie kontrolowania produktów z krajów trzecich na takim samym poziomie, na jakim kontrolowane są produkty Wspólnoty. 4. Zdrowie zwierząt - nowe opracowanie obowiązujących zasad dotyczących zdrowia zwierząt, - wspieranie działalności związanej z lepszym zwalczaniem chorób zwierzęcych (brucelozy, gruźlicy itp.) i utworzenie grupy zadaniowej monitorującej zwalczanie chorób w państwach członkowskich. 5. Produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego - nowe opracowanie dotychczasowych środków działania w zakresie tych ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego, które nie są przeznaczone do spożycia przez ludzi (mięso oraz mączka kostna, utylizowany tłuszcz, nawóz naturalny itp.), - zapewnienie, że tylko produkty uboczne uzyskane od zwierząt uznanych za zdatne do spożycia przez ludzi mogą być włączone do łańcucha paszowego, - wyjaśnienie odpowiedzialności operatorów zajmujących się produktami ubocznymi oraz zacieśnienie kontroli urzędowej i poprawa możliwości odtworzenia miejsca pochodzenia danego produktu ubocznego. 6. BSE - gąbczasta encefalopatia bydła ( Choroba szalonych krów ) - klasyfikacja poszczególnych krajów pod kątem zmian w ich statusie w zakresie BSE (poubojowe badania laboratoryjne), - wprowadzenie zmian w Decyzji 94/381/EWG (dotyczącej zakazu skarmiania) stosownie do najnowszych wyników badań, - zastąpienie Decyzji 97/534/WE, określającej zasady zakazu wykorzystywania materiałów stanowiących ryzyko w zakresie TSE (grupa chorob, tzw pasażowalnych encefalopatii człowieka i zwierząt - transmissible spongiform encephalopathies) 7, Decyzją o usunięciu takich materiałów, - harmonizacja zasad w zakresie BSE przy imporcie z krajów trzecich. 7. Higiena - ocena poziomu pracy w ramach krajowych programów badania pozostałości pestycydów (dotyczy krajów Wspólnoty i krajów trzecich), - wzmocnienie badań i monitorowanie polichlorowanych bifenyli (PCB) oraz dioksyn w produktach spożywczych pochodzenia zwierzęcego, - ocena procedur badania przed- i poubojowego zwierząt i mięsa, a także dokonanie przeglądu obecnie stosowanych metod inspekcji, - ustalenie maksymalnych limitów obecności niepożądanych mikroorganizmów w artykułach spożywczych. 7 Wg Gąbczasta encefalopatia bydła, "Biuletyn Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi", nr 3/2001.

8 BSiE 7 8. Substancje zatruwające - w ramach zmiany Rozporządzenia WE nr 194/97 - ustalenie limitów dla kilku kontaminantów (zanieczyszczeń): np. ochratoksyny A, kadmu, ołowiu, dioksyn, a także, ewentualnie, różnych rodzajów polichlorowanych bifenyli (PCB). 9. Dodatki do żywności oraz substancje zapachowe - prezentacja (w formie raportu) skali konsumowanych w UE dodatków do żywności, - uaktualnienie i dokonanie przeglądu listy substancji słodzących stosowanych w artykułach spożywczych, - uaktualnienie i uzupełnienie istniejących przepisów odnośnie kryteriów czystości dodatków do żywności, łącznie z substancjami słodzącymi i barwnikami, oraz wprowadzenie nowej oceny bezpieczeństwa dla dozwolonych dodatków pozyskiwanych z nowych źródeł lub nowymi metodami, - wprowadzenie zmian w Dyrektywie 81/712/WE (określającej wspólnotowe metody analityczne w odniesieniu do kryteriów czystości) - zastąpienie istniejących przepisów zestawem ogólnych zasad oraz odsyłaczami do pozostałych podobnych przepisów, - uaktualnienie wspólnotowego rejestru substancji zapachowych stosowanych w produktach spożywczych, - uporządkowanie priorytetów i terminów oceny substancji zapachowych, - określenie listy dodatków dozwolonych do stosowania w zapachach, - określenie warunków produkcji wędzarniczych preparatów zapachowych. 10. Materiały wchodzące w kontakt z żywnością - zmiany lub dodanie przepisów dotyczących znakowania materiałów stykających się z żywnością, - uaktualnienie listy dozwolonych rodzajów plastiku stykającego się bezpośrednio z żywnością, - przedstawienie wskazówek (w formie praktycznego przewodnika) co do przepisów Wspólnoty odnośnie do powyższych materiałów. 11. Nowe rodzaje żywności/organizmy genetycznie zmodyfikowane (GMO) - wyjaśnienie oraz zwiększenie przejrzystości procedury określonej w Rozporządzeniu WE nr 258/97 w sprawie dopuszczenia (autoryzacji) nowych rodzajów żywności oraz nowych składników żywności, - zbadanie funkcjonowania ustawodawstwa dotyczącego nowych rodzajów żywności oraz dokonanie oceny jego oddziaływania na stan zdrowia publicznego, ochronę i informowanie konsumenta, a także - funkcjonowanie rynku wewnętrznego, - dokonanie dalszej harmonizacji przepisów regulujących kwestie znakowania żywności, dodatków i substancji zapachowych, zawierających lub uzyskanych z materiałów zawierających organizmy zmodyfikowane genetycznie.

9 8 BSiE 12. Napromieniowanie żywności - uzupełnienie wspólnotowej listy żywności oraz składników żywności, które mogą być poddane działaniu promieni jonizujących, - opublikowanie listy urządzeń dopuszczonych do napromieniowania żywności w Państwach Członkowskich i urządzeń zatwierdzonych jako równoważne w krajach trzecich. 13. Dietetyczne środki spożywcze, środki spożywcze uzupełniające dietę, żywność wzbogacona - określenie przepisów szczegółowych dla żywności przeznaczonej do sprostania zapotrzebowaniu w przypadku intensywnego wysiłku fizycznego (zwłaszcza - żywność dla sportowców), - sporządzenie raportu w sprawie żywności przeznaczonej dla diabetyków i - na tej podstawie - ocena potrzeb odnośnie do regulacji prawnych dotyczących żywności dla osób z zaburzeniami przemiany materii, szczególnie węglowodanów, - zdefiniowanie wymagań, jakie musi spełnić produkt, aby mógł być określony jako bez sodu, czy bezglutenowy, - określenie kryteriów czystości dla substancji odżywczych dodawanych do żywności o specjalnym przeznaczeniu żywieniowym, - utworzenie pozytywnej listy rozmaitych substancji, które mogą zostać dodane dla celów odżywczych do żywności o specjalnym przeznaczeniu żywieniowym, - określenie wspólnotowych kryteriów prowadzenia obrotu skoncentrowanymi składnikami odżywczymi (witaminy i minerały), - utworzenie przepisów dotyczących obrotu żywnością wzbogaconą o dodane witaminy i minerały, - opracowanie listy pestycydów niedopuszczonych do zastosowania w produktach rolnych przeznaczonych do produkcji mieszanek dla niemowląt oraz małych dzieci, - opracowanie listy pestycydów niedopuszczonych do zastosowania w produkcji rolnej, przeznaczonej dla niemowląt i małych dzieci, - określenie składu wód mineralnych oraz warunków wykorzystania do uszlachetniania pewnych wód mineralnych powietrza wzbogaconego ozonem. 14. Znakowanie żywności - uszczegółowienie warunków, jakie musi spełnić produkt, aby mógł być określony jako posiadający specjalne właściwości funkcjonalne lub wartości żywieniowe, - lepsze dostosowanie przepisów dotyczących określania wartości odżywczej produktu do oczekiwań i potrzeb konsumentów, - wyjaśnienie zakresu dyrektywy (dotyczącej wprowadzającej w błąd reklamy) odnośnie do stwierdzeń związanych z żywnością, zdrowiem i środowiskiem. 15. Pestycydy - udoskonalenie koordynacji i efektywności monitoringu zawartości pestycydów w żywności, - przedstawienie zaleceń dla Wspólnotowego Programu Monitorowania pozostałości pestycydów w żywności (na 2001 r.),

10 BSiE 9 - określenie substancji aktywnych (zawartych w pestycydach), które po przeprowadzeniu oceny należy albo umieścić na liście w Załączniku I do Dyrektywy 91/414/EWWG, albo - wycofać z rynku, - sporządzenie listy priorytetów co do substancji aktywnych, jakie mają zostać poddane ocenie na szczeblu Wspólnoty, wprowadzenie procedury notyfikacji dla wszystkich pozostałych substancji; określenie podstawowych zasad ostatniego etapu wspólnotowej oceny substancji aktywnych, - propozycja zmiany Dyrektywy 91/414/EWG, m.in. w celu: rozszerzenia kompetencji, aby obejmowały one organizmy modyfikowane genetycznie, umożliwienia w systemie organizacyjnym Wspólnoty pobierania opłat za ocenę nowych substancji aktywnych zawartych w pestycydach, opracowania szybkiej ścieżki dopuszczania do stosowania substancji o niskim stopniu ryzyka i wyjaśnienia problemów dotyczących ochrony danych, zasad klasyfikacji, etykietowania itd. - opracowanie wspólnotowych wymogów co do danych dla produktów ochrony mikrobiologicznej organizmów (innych niż GMO), opracowanie ujednoliconego systemu fraz językowych dotyczących ryzyka i bezpieczeństwa oraz ustanowienie jednolitych przepisów oceny bezpieczeństwa mikroorganizmów będących środkami ochrony roślin. 16. Żywienie - wspieranie Państw Członkowskich przy opracowywaniu polityki żywieniowej na szczeblu krajowym, - ułatwienie konsumentowi dokonywania wyboru poprzez poprawę dostępu konsumenta do informacji o produktach. 17. Nasiona - określenie szczegółowych warunków prowadzenia oceny ryzyka, mających zastosowanie do genetycznie modyfikowanych odmian roślin uprawnych, - zapewnienie pomocy instruktażowej i wytycznych naukowo-technicznych w sprawie przeprowadzania oceny genetycznie modyfikowanych odmian roślin uprawnych, - określenie szczegółowych wymagań dotyczących etykietowania dla nasion genetycznie modyfikowanych odmian roślin uprawnych, - określenie szczegółowych warunków i innych wymagań dotyczących czystości w zakresie przypadkowej obecności nasion genetycznie modyfikowanych w partiach nasion roślin uzyskanych tradycyjnie, - określenie procedury oceny oraz wymagań dotyczących znakowania materiału do wegetatywnego rozmnażania winorośli. 18. Środki pomocnicze - wprowadzenie ujednoliconych podstaw prawnych celem zapewnienia przez Wspólnotę wystarczającego wsparcia finansowego działalności związanej z bezpieczeństwem żywności (laboratoria, wymiana i szkolenie inspektorów itp.), - utworzenie bazy danych o narażeniu na ryzyko, stosowanej przy ocenie żywienia ludności całej Unii Europejskiej - wspieranie uczestnictwa wszystkich zainteresowanych stron we Wspólnocie we wdrażaniu polityki bezpieczeństwa żywności poprzez lepsze ukierunkowanie działalności dotychczasowych Komitetów Doradczych.

11 10 BSiE 19. Polityka w odniesieniu do krajów trzecich - wypracowanie dalszych umów z krajami trzecimi w sprawach fitosanitarnych i weterynaryjnych, - wzmocnienie uczestnictwa Unii w opracowywaniu międzynarodowych standardów żywnościowych (propozycja przystąpienia WE do Codex Alimentarius 8 ) oraz wzmocnienie uczestnictwa Unii w opracowywaniu standardów zdrowia zwierząt (propozycja przystąpienia WE do OIE czyli do Międzynarodowego Urzędu do spraw Chorób Epizootycznych). IV Działania Komisji Wspólnot Europejskich w celu realizacji dotyczących higieny wytycznych Białej Księgi 9 Realizując powyżej omówiony szeroki program poprawy stanu bezpieczeństwa żywnościowego, Unia Europejska wydała 14 lipca 2000 r. propozycje aktów prawnych (rozporządzeń i dyrektyw) dotyczących: - higieny środków spożywczych, w tym - zasad higieny dla żywności pochodzenia zwierzęcego, - szczegółowych wymagań w zakresie organizacji urzędowej kontroli produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do konsumpcji, - przepisów w zakresie zdrowia zwierząt, dotyczących produkcji, wprowadzania na rynek i importu produktów pochodzenia zwierzęcego, przeznaczonych do spożycia. W dotychczasowych regulacjach Wspólnoty zagadnienia te zawarte były w 17 dyrektywach, opracowywanych sukcesywnie od roku 1964, tak, jak wymagał tego rozwijający się rynek. Dziś jednak, z uwagi na pojawiające się na rynku żywności nowe wyzwania, zaistniała potrzeba podwyższenia poziomu ochrony zdrowia i - zmiany powyższych przepisów. Główną przyczyną zmiany zasad higieny jest to, ze działający w sektorze spożywczym ponoszą pełną odpowiedzialność za bezpieczeństwo produkowanej żywności. To bezpieczeństwo zostanie zapewnione poprzez wdrożenie analizy zagrożeń i zasad kontroli oraz przestrzeganie zasad higieny. Stosowanie dotychczas obowiązującej Dyrektywy Rady Wspólnot Europejskich 93/43/EWG z 14 czerwca 1993 r. w sprawie higieny środków spożywczych wykazało, że zasady, które ta Dyrektywa wdrożyła, pozostają nadal wartościowe, ale ich zastosowanie powinno być rozszerzone na wszystkie środki spożywcze, których Dyrektywa ta nie obejmuje. Jednocześnie wymagania zawarte w Dyrektywie 93/43 zostały zmienione w związku z wzrostem wymagań higieny w ostatnim czasie i obejmują: - dostosowanie obligatoryjnych wymagań UE w zakresie stosowania i wdrażania systemu HACCP do zasad przyjętych w Kodeksie Żywnościowym (Codex Alimentarius), - odstąpienie od stosowanych w dotychczasowych regulacjach dokładnych opisów środków, jakie muszą być podjęte w określonych branżach i produktach celem zapewnienia bezpieczeństwa żywności i skoncentrowanie się na celach, jakie powinno się osiągnąć dla zapewnienia tego bezpieczeństwa. W proponowanym systemie bezpieczeństwo żywności to 8 Kodeks Żywnościowy (Codex Alimentarius) został ustanowiony w 1961 r. przez FAO przy poparciu WHO, Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ, OECD i Rady Europejskiego Kodeksu Żywnościowego. Jest to zbiór norm żywnościowych uznanych na forum międzynarodowym i prezentowanych w jednolity sposób. Wygodnie jest postrzegać Kodeks Żywnościowy jako "całość", czyli rozumieć pod tym pojęciem system składający się z Komisji Kodeksu Żywnościowego, jej Komitetów oraz jej działalności i pracy w postaci publikowanych dokumentów czyli Kodeksu Żywnościowego (wg mat. z konferencji "Zasady i obszar działania Komisji Kodeksu Żywnościowego FAO/WHO", , Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi). 9 E. Nitecka: Prawne i instytucjonalne warunki zapewnienia higieny produkcji i produktu, Przemysł Spożywczy nr 11/2000.

12 BSiE 11 rezultat stosowania ogólnych zasad higieny z mocy prawa, nakładającego obowiązek opracowywania własnych procedur zapewniania bezpieczeństwa żywności zdefiniowanego w prawie oraz wdrożenia zasad systemu HACCP. Propozycja rozporządzenia nie definiuje celów bezpieczeństwa żywności (FSO - Food Safety Objectives), ale stwarza Komisji możliwości ich ustalenia w przyszłości, - identyfikację żywności i jej składników mającą istotne znaczenie w zapewnianiu bezpieczeństwa. W propozycji przewidziano zasady, zgodnie z którymi możliwe będzie ustalenie pochodzenia danego produktu, poprzez np. wymóg rejestracji działalności przez kompetentne władze, czy np. obowiązek przestrzegania odpowiednich procedur wycofywania z rynku produktów, wraz z możliwością identyfikacji dostawcy poszczególnych składników, - dopuszczenie na teren Wspólnoty importu jedynie tych produktów, które wytworzono w warunkach odpowiadających wymaganiom UE, - zakaz eksportu do krajów trzecich wyrobów mogących zagrażać zdrowiu publicznemu; wyroby eksportowane powinny spełniać co najmniej te same wymagania, co wyroby znajdujące się na rynku Wspólnoty, - objęcie wymaganiami z zakresu higieny żywności również tzw. produkcji wstępnej czyli poziomu gospodarstwa (wymagania te zostają w ten sposób rozszerzone na cały łańcuch żywnościowy - od pola do stołu ). *** Podsumowując należy stwierdzić, że zmiany wspólnotowego prawa żywnościowego, zaproponowane w powyższym, niezwykle obszernym, planie działań z Białej Księgi, dotyczą przede wszystkim: - aktualizacji i uzupełnień przepisów w oparciu o wyniki najnowszych badań naukowych; zwraca uwagę podkreślanie potrzeby modernizacji procedur postępowania np. w procesie produkcji żywności, w badaniach laboratoryjnych, a także - modyfikacji list różnych substancji dozwolonych, biorących udział w produkcji żywności i pasz, list opakowań oraz modyfikacji list dopuszczalnych maksymalnych limitów obecności niektórych zanieczyszczeń w paszach i artykułach spożywczych, - eliminacji niejasności i ogólnikowych sformułowań z przepisów w celu uniknięcia niebezpieczeństwa dowolnego interpretowania regulacji prawnych. Dotyczy to zasad dopuszczania do produkcji np. dodatków do żywności, substancji zapachowych, materiałów wchodzących w kontakt z żywnością. Doprecyzowaniu ulec mają także przepisy odnoszące się do nowych rodzajów produktów spożywczych (np. organizmów zmodyfikowanych genetycznie), - zintegrowania systemu bezpieczeństwa produkcji pasz z systemem bezpieczeństwa produkcji artykułów spożywczych, położenia większego nacisku na monitoring chorób zwierząt gospodarskich, skażeń pasz i artykułów spożywczych, opracowania kodeksu dobrej praktyki produkcji w zakresie pasz zwierzęcych i zapewnienia identyfikacji źródła pochodzenia surowców paszowych. Powyższe zmiany powinna mieć także na uwadze Polska, ponieważ kwestie bezpieczeństwa żywnościowego, ze względu na znaczenie, przypisywane im w UE, wydają się także kluczowe w procesie integracji naszego kraju ze strukturami wspólnotowymi. Zwraca zwłaszcza uwagę potrzeba wprowadzenia zasad dobrej praktyki produkcyjnej, szczególnie ze względu na wysoki stopień rozdrobnienia polskiej produkcji rolniczej.