Spis treści. Nota o Autorach... 19

Transkrypt

1 Spis treści Wstęp Nota o Autorach Rozdział 1. Rys historyczny, terminologia, definicja, nozologia, kryteria rozpoznawania niepełnosprawności intelektualnej Kinga Bobińska, Piotr Gałecki 1. Rys historyczny zagadnienia niepełnosprawności intelektualnej Od starożytności do wieku XVIII Okres nowożytny Philippe Pinel i Jean-Étienne Dominique Esquirol Wiek XIX i XX Lata powojenne Osoby niepełnosprawne intelektualnie w Polsce po 1989 roku Współwystępowanie zaburzeń psychicznych i niepełnosprawności intelektualnej Terminologia Definicja Definicja niepełnosprawności intelektualnej według DSM Nozologia Kryteria diagnostyczne niepełnosprawności intelektualnej DSM-IV ICD Rozdział 2. Epidemiologia niepełnosprawności intelektualnej Tadeusz Pietras, Andrzej Witusik, Kinga Bobińska, Antoni Florkowski, Monika Talarowska, Maciej Banasiak Rozdział 3. Diagnoza niepełnosprawności intelektualnej Część 1. Diagnoza inteligencji w kontekście diagnozy niepełnosprawności intelektualnej u osób dorosłych Aleksandra Porzycka, Radosław Wujcik, Agata Orzechowska, Andrzej Witusik, Tadeusz Pietras 1. Wstęp teoretyczny Psychologiczne narzędzia diagnozy inteligencji Diagnoza inteligencji płynnej (Testy Matryc Ravena) Test Matryc Standard Forma Klasyczna (TMS-K)

2 Niepełnosprawność intelektualna Test Matryc Standard Forma Równoległa (TMS-R) Test Matryc Standard Forma Plus Test Matryc Kolorowy i Wersja Równoległa (TMK i TMK-R) Test Matryc dla Zaawansowanych (TMZ) Diagnoza inteligencji skrystalizowanej Skala Inteligencji Wechslera dla Dorosłych (WAIS-R) Skala Inteligencji Wechslera dla Dzieci (WISC-R) Bateria Testów APIS P(Z) Test Inteligencji Omnibus Techniki badania sprawności intelektualnej u małych dzieci i dzieci głuchoniemych Skala Dojrzałości Umysłowej Columbia Międzynarodowa Skala Wykonaniowa Leitera Diagnoza niepełnosprawności intelektualnej u osób dorosłych Część 2. Diagnoza zaburzeń osobowości u osób z niepełnosprawnością intelektualną Agata Orzechowska Część 3. Wybrane aspekty diagnozy i terapii osób z niepełnosprawnością intelektualną Janina Wyczesany 1. Psychopedagogiczna charakterystyka osób z niepełnosprawnością intelektualną Charakterystyka osób z lekkim stopniem niepełnosprawności intelektualnej Czynności orientacyjno-poznawcze Czynności intelektualne oraz rozwój mowy Procesy emocjonalno-motywacyjne Rozwój społeczny Środowiskowe uwarunkowania zaburzeń sfery emocjonalno-społecznej Charakterystyka osób z umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności intelektualnej Charakterystyka osób z głębokim stopniem niepełnosprawności intelektualnej Rola diagnozy w pracy pedagoga specjalnego Działania na potrzeby ucznia z niepełnosprawnością intelektualną Praca ze scenariuszem jako proces służący rozwojowi dzieci Przydział ról według możliwości i potrzeb dzieci Zasada stopniowania trudności jako klucz do uzyskiwania efektów rewalidacyjno- -wychowawczych Rola i znaczenie rodziny w rehabilitacji dziecka Rozdział 4. Etiologia, patogeneza, wybrane jednostki kliniczne i chorobowe przebiegające z niepełnosprawnością intelektualną Część 1. Neurorozwojowy paradygmat patogenezy niepełnosprawności intelektualnej Tadeusz Pietras, Andrzej Witusik, Michał Panek, Juliusz Rodak, Janusz Szemraj

3 Spis treści Część 2. Ciąża i okres okołoporodowy a rozwój układu nerwowego w kontekście niepełnosprawności intelektualnej Julisz Rodak, Andrzej Witusik, Tadeusz Pietras 1. Infekcje wirusowe ciężarnej Różyczka Cytomegalia Bakteryjne i grzybicze zakażenia płodu Kiła Listerioza Kandydoza wewnątrzmaciczna Embriopatie i fetopatie wywołane przez inwazje pierwotniakowe Zaburzenia rozwoju zarodka i płodu wywołane działaniem czynników toksycznych Wpływ leków Teratogenne działanie alkoholu Wpływ palenia papierosów Choroby ciężarnej przyczyniające się do zaburzenia prawidłowego rozwoju zarodka i płodu Niedotlenienie ośrodkowego układu nerwowego w okresie ciążowo-okołoporodowym Patofizjologia zespołu niedokrwienno-niedotlenieniowego Krwawienia śródczaszkowe Krwotok podtwardówkowy Krwotok podpajęczynówkowy Krwotok do komór mózgu Objawy kliniczne krwawień śródczaszkowych Noworodki urodzone przedwcześnie i z niską masą urodzeniową Wrodzony zespół niedoboru jodu Część 3. Niepełnosprawność intelektualna a mutacje jednogenowe 143 Tadeusz Pietras, Marta Pacholczyk, Andrzej Witusik, Kinga Bobińska, Karol Jastrzębski, Piotr Gałecki Część 4. Genetyczne przyczyny niepełnosprawności intelektualnej Marta Pacholczyk, Tomasz Ferenc 1. Rodzinne występowanie chorób genetycznych Dziedziczenie chorób jednogenowych Elementy cytogenetyki prawidłowy kariotyp człowieka i aberracje chromosomowe Zaburzenia rodzicielskiego piętna genomowego Miejsca łamliwe w chromosomach człowieka Diagnostyka cytogenetyczna i molekularna przyczyn niepełnosprawności intelektualnej Diagnostyka cytogenetyczna aberracji chromosomowych Wskazania do badania kariotypu Wybór materiału biologicznego do badań cytogenetycznych Diagnostyka molekularna mutacji genowych Niepełnosprawność intelektualna w przebiegu chorób wywołanych zmianami kariotypu 177 7

4 Niepełnosprawność intelektualna 9. Niepełnosprawność intelektualna w aberracjach liczbowych chromosomów Zespół Downa ( p. s. 206 i 229) 9.2. Zespół Pataua i zespół Edwardsa Zespół Turnera Zespół 47,XXX Zespół Klinefeltera Zespół 47,XYY Niepełnosprawność intelektualna w aberracjach strukturalnych chromosomów autosomalnych Zespół Cri-du-chat Zespół Wolfa-Hirschhorna Zespół mikrodelecji 22q11.2 (22q11.2DS) Zespół Pradera-Williego Zespół Angelmana Zespół Williamsa Zespół mikroduplikacji 7q Wybrane zespoły jednogenowe przebiegające z niepełnosprawnością intelektualną Zespół łamliwego chromosomu X Zespół Smitha, Lemlego i Opitza Część 5. Zespół Downa a niepełnosprawność intelektualna Małgorzata Pawełczyk, Marta Pacholczyk 1. Obraz kliniczny Zaburzenia neurobehawioralne Padaczka Choroby sercowo-naczyniowe Choroby układu oddechowego Choroby przewodu pokarmowego Choroby narządu wzroku Zaburzenia hematologiczne Choroby układu kostno-stawowego Zaburzenia endokrynologiczne Choroby ucha, nosa i gardła Zespół bezdechu sennego Neuropatologia Zespół Downa a choroba Alzheimera Zmiany genetyczne i dysfunkcje molekularne w zespole Downa Leczenie Część 5A. Oddziaływania terapeutyczne u osób z zespołem Downa Monika Talarowska 1. Filadelfijska metoda Glenna Domana i Carla Delacato Metoda Kierowanego Nauczania Andreasa Petö Neurorozwojowa metoda NDT B. i K. Bobath Neurokinezjologiczna metoda Vaclava Vojty

5 Spis treści 5. Metoda integracji sensorycznej Jean Ayers Program Neurosensomotorycznej Integracji Odruchów Masgutowej Terapia pedagogiczna Marii Montessori Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne Metoda Dobrego Startu Marty Bogdanowicz Ustno-twarzowa terapia regulacyjna (UTTR) R. Castillo-Moralesa Wczesna rehabilitacja według Wrocławskiego Modelu Usprawniania (WMU) Podnoszenie wydolności intelektualnej przez stymulację zewnętrzną, przy stosowaniu wolnozmiennych pól magnetycznych Część 6. Zespół Retta Marta Pacholczyk, Artur Kultys, Ewelina Buczyńka, Agata Dutkowska, Tadeusz Pietras, Andrzej Witusik 1. Epidemiologia Podłoże genetyczne i patogeneza zespołu Retta Inne zaburzenia neuropsychiatryczne związane z mutacjami genu MECP Charakterystyka kliniczna i rozpoznawanie zespołu Retta Zmiany neuropatologiczne w zespole Retta Problemy medyczne i elementy terapii w zespole Retta Rozdział 5. Współchorobowość niepełnosprawności intelektualnej Część 1. Niepełnosprawność intelektualna a autyzm Andrzej Witusik, Tadeusz Pietras, Ewelina Buczyńska, Artur Kultys Część 2. Niepełnosprawność intelektualna a padaczka Janusz Wendorff 1. Padaczka: klasyfikacja, epidemiologia, napady skroniowe i pozaskroniowe Padaczki uogólnione z napadami toniczno-klonicznymi i napadami nieświadomości Zespoły padaczkowe, w których upośledzenie umysłowe stanowi typowy składnik obrazu chorobowego Zespół Westa Zespół Lennoxa-Gastauta Zespół Dravet ciężka padaczka miokloniczna młodzieńcza Zespół Landaua-Kleffnera Padaczka z wyładowaniami ciągłymi we śnie wolnofalowym (CSWS) Etiologia padaczki u dzieci z niepełnosprawnością intelektualną Znaczenie niepełnosprawności intelektualnej dla przebiegu padaczki u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym (mpdz) Wady rozwojowe kory mózgowej: padaczka, niepełnosprawność intelektualna Połowiczy przerost mózgu

6 Niepełnosprawność intelektualna 6.2. Schizencefalia, szczelinowatość mózgu Obustronna okołokomorowa heterotopia guzkowa Zaburzenia chromosomalne: padaczka, niepełnosprawność intelektualna Zespół Downa Zespół kruchego chromosomu X (Fra XS) Zespół Angelmana Obrączkowaty chromosom X Zaburzenia metaboliczne wrodzone: padaczka, niepełnosprawność intelektualna Schorzenia skórno-nerwowe z padaczką i niepełnosprawnością intelektualną Stwardnienie guzowate (TS) Padaczka i niepełnosprawność intelektualna jako następstwa wrodzonych i nabytych schorzeń neuroinfekcyjnych Padaczka a zaburzenia poznawcze i niepełnosprawność intelektualna. Wzajemne związki Część 3. Niepełnosprawność intelektualna a porażenie mózgowe Krzysztof Gbyl 1. Definicja Epidemiologia Etiologia Klasyfikacja Obraz kliniczny Patofizjologia współwystępowania niepełnosprawności intelektualnej i porażenia mózgowego Charakterystyka współwystępowania porażenia mózgowego i niepełnosprawności intelektualnej Prewencja Prognoza Leczenie Rozdział 6. Specyfika diagnozy psychiatrycznej, psychologicznej i internistycznej u osób z niepełnosprawnością intelektualną Część 1. Badanie psychiatryczne i psychofarmakoterapia u osób z niepełnosprawnością intelektualną Kinga Bobińska, Piotr Gałecki 1. Odmienności badania psychiatrycznego osób z niepełnosprawnością intelektualną Odmienności symptomatologii zaburzeń psychicznych u osób z niepełnosprawnością intelektualną Współchorobowość i odmienności symptomatologii zaburzeń nastroju u osób niepełnosprawnych intelektualnie Zaburzenia depresyjne Zaburzenia afektywne dwubiegunowe Dystymia i cyklotymia Zaburzenia psychotyczne

7 Spis treści 2.3. Zaburzenia lękowe Zaburzenia zachowania Zachowania agresywne, autoagresywne i samobójcze Odmienności farmakoterapii Część 2. Diagnoza psychologiczna u osób z niepełnosprawnością intelektualną Monika Talarowska 1. Diagnoza psychologiczna Diagnoza różnicowa Niepełnosprawność intelektualna a autyzm Diagnostyczna Lista Kontrolna (E-2) B. Rimlanda Skala Oceny Autyzmu Dziecięcego E. Schoplera, R. Reichlera, B. Renner Diagnoza przyczyn zaburzeń i ich konsekwencji Wywiad kliniczny Obserwacja zachowania w trakcie badania Badanie rozwoju psychoruchowego i poziomu inteligencji Skala Rozwoju Psychoruchowego O. Brunet i I. Lézine Orientacyjny Test Rozwoju Psychoruchowego Dziecka Test Denver Monachijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojowa Skala Inteligencji dla Małych Dzieci Psyche Cattell Skala do Badania Rozwoju Umysłowego Termana-Merill Skala Inteligencji Wechslera dla Dzieci Wersja Zmodyfikowana Międzynarodowa Wykonaniowa Skala Leitera Skala Dojrzałości Umysłowej Columbia Testy Matryc Ravena Skala Inteligencji Wechslera dla Dorosłych. Wersja Zrewidowana (WAIS-R (PL)) Profil Psychoedukacyjny E. Schopler, R.J. Reichler, A. Bashford, M.O. Lansing, L.M. Marcus Metody badania poszczególnych funkcji poznawczych Test Teorii Umysłu A pomyślał, że B pomyślał Test Łączenia Punktów Reitana A i B Test Stroopa Próba Fluencji Słownej Krzywa Uczenia się Inne metody Ocena funkcjonowania społecznego Karta Oceny Postępu w Rozwoju Społecznym (PAC) H.C. Gunzburga Skala Dojrzałości Społecznej Edgara Dolla Diagnoza na potrzeby terapii Część 3. Problemy zdrowia somatycznego u osób z niepełnosprawnością intelektualną Tadeusz Pietras, Andrzej Witusik, Michał Panek, Piotr Kuna, Paweł Górski 11

8 Niepełnosprawność intelektualna 1. Współchorobowość i oczekiwana długość życia osób niepełnosprawnych intelektualnie Stan zdrowia somatycznego osób niepełnosprawnych intelektualnie Fenotypy somatyczne zespołów klinicznych a niepełnosprawność intelektualna Badanie lekarskie osób niepełnosprawnych intelektualnie Proces diagnostyczno-terapeutyczny w kontekście niepełnosprawności intelektualnej Trudności w komunikacji interpersonalnej między lekarzem a osobą niepełnosprawną intelektualnie Trudności w wykonywaniu procedur diagnostycznych i z przestrzeganiem zaleceń lekarskich przez osobę niepełnosprawną intelektualnie Problemy z tzw. zacienieniem diagnostycznym i nietypowością objawów somatycznych w grupie osób niepełnosprawnych intelektualnie Rozdział 7. Stygmatyzacja osób z niepełnosprawnością intelektualną Piotr Świtaj, Jacek Wciórka 1. Wybrane ujęcia teoretyczne stygmatyzacji w odniesieniu do niepełnosprawności intelektualnej Stygmatyzacja w ujęciu Ervinga Goffmana Koncepcja wymiarów piętna Koncepcja komponentów piętna Stygmatyzacja z perspektywy psychologii ewolucyjnej Rozdział 8. Adolescencja osób z niepełnosprawnością intelektualną Anna Gutowska 1. Adolescencja krótka charakterystyka Dorastanie z niepełnosprawnością intelektualną Rozdział 9. Seksualność osób z niepełnosprawnością intelektualną 425 Andrzej Depko 1. Pojęcie seksualności Nabywanie doświadczeń seksualnych Rozwój psychoseksualny osoby z niepełnosprawnością intelektualną Rola rodziców w rozwoju psychoseksualnym dziecka niepełnosprawnego Formy realizacji potrzeb seksualnych wśród osób niepełnosprawnych intelektualnie Uwagi końcowe Rozdział 10. (Nie)pełnosprawna twórczość niepełnosprawnych intelektualnie Anna Gutowska Czym jest twórczość?

9 Spis treści 2. Twórcza obecność niepełnosprawnych intelektualnie (Nie)pełnosprawna twórczość Rozdział 11. Terapia osób niepełnosprawnych intelektualnie Część 1. Standardy postępowania z osobą niepełnosprawną intelektualnie w kontekście diagnozy i terapii Andrzej Witusik Część 2. Rehabilitacja osób z niepełnosprawnością intelektualną Janina Wyczesany, Ewa Dyduch 1. Warsztaty Terapii Zajęciowej Zakłady Aktywności Zawodowej Zakłady pracy chronionej Środowiskowe Domy Samopomocy Ośrodki dziennego pobytu Aktywizacja osób z niepełnosprawnością intelektualną w kontekście ich przyszłości Formy aktywizacji uczniów z niepełnosprawnością intelektualną Działania szkoły związane z potrzebą aktywności ucznia z porażeniem mózgowym Działania szkoły związane z zaspokojeniem potrzeb ucznia z niepełnosprawnością intelektualną Część 3. Komunikacja wspomagająca i alternatywna w pracy z dzieckiem niepełnosprawnym intelektualnie Anna Bombińska-Domżał 1. Rozpoznanie możliwości i umiejętności porozumiewania się Rozpoznanie celu interwencji i dobór odpowiedniego systemu komunikacji alternatywnej Sposoby wykorzystania wspomagającego i alternatywnego systemu komunikacji Wybór słownictwa do indywidualnej tablicy do porozumiewania się Pomoce komunikacyjne Projektowanie codziennych sytuacji dla rozwoju umiejętności porozumiewania się Jak zaprojektować sytuację rozmowy z osobą niemówiącą? Czego uczyć dzieci niepełnosprawne niemówiące? Część 4. Terapia rodziny dziecka z niepełnosprawnością intelektualną Mariusz Furgał 1. Związek funkcjonowania rodziny z kształtowaniem się niepełnosprawności intelektualnej u dziecka Funkcjonowanie rodziny z dzieckiem z niepełnosprawnością intelektualną Zadania terapii rodzin z dzieckiem z niepełnosprawnością intelektualną Psychoterapia rodzinna

10 Niepełnosprawność intelektualna Część 5. Arteterapia jako forma rehabilitacji osób niepełnosprawnych intelektualnie Anna Gutowska Rozdział 12. Aspekty prawne i orzecznictwo u osób z niepełnosprawnością intelektualną w polskim ustawodawstwie Piotr Gałecki, Krzysztof Eichstaedt, Kinga Bobińska 1. Niepełnosprawność intelektualna w świetle ustawy o ochronie zdrowia psychicznego Podstawowe informacje dotyczące zagadnienia niepełnosprawności intelektualnej w aspekcie prawa karnego Podstawowe informacje dotyczące zagadnienia niepełnosprawności intelektualnej w aspekcie prawa cywilnego Zdolność do czynności prawnych i zagadnienie ubezwłasnowolnienia Czyny niedozwolone i odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę Czynności prawne i wady oświadczenia woli Podstawowe informacje dotyczące zagadnienia niepełnosprawności intelektualnej z zakresu orzecznictwa rentowego Rozdział 13. Opieka socjalna nad osobami z niepełnosprawnością intelektualną Część 1. Praca socjalna z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie 543 Anna Gutowska 1. Istota i cele pracy socjalnej Praca socjalna z osobą niepełnosprawną intelektualnie Praca socjalna z rodziną osoby niepełnosprawnej intelektualnie Część 2. Aspekty psychologiczne i pedagogiczne leczenia i opieki instytucjonalnej osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną (domy opieki i szpitale) Barbara Wiśniewska 1. Historia opieki i stosunku społeczeństwa do osób niepełnosprawnych intelektualnie Dokumenty w prawie międzynarodowym i polskim a niepełnosprawność Definicja opieki i jej znaczenie w sytuacji osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną Instytucjonalne formy opieki domy pomocy społecznej Osoba niepełnosprawna w systemie opieki szpitalnej znaczenie dotyku Aspekty relacji lekarz pacjent rodzina Dodatek. Sytuacja dzieci/osób z głęboką niepełnosprawnością intelektualną

11 Spis treści Rozdział 14. System kształcenia specjalnego dzieci, młodzieży i dorosłych osób z niepełnosprawnością intelektualną Ewa Dyduch 1. Podstawy kształcenia specjalnego Wczesne wspomaganie rozwoju Wychowanie przedszkolne dzieci z niepełnosprawnością intelektualną Obowiązkowe roczne przygotowanie przedszkolne Edukacja dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną w systemie kształcenia specjalnego Uczeń z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim w szkole specjalnej Szkoła podstawowa specjalna Gimnazjum specjalne Zasadnicza szkoła zawodowa specjalna Dwuletnie uzupełniające liceum ogólnokształcące specjalne Kształcenie dzieci i młodzieży z głębszą niepełnosprawnością intelektualną Przedszkole specjalne Szkoła podstawowa i gimnazjum specjalne Szkoły przysposabiające do pracy Realizacja obowiązku szkolnego i obowiązku nauki przez dzieci i młodzież z głęboką niepełnosprawnością intelektualną Edukacja dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną w częściowo integracyjnym systemie kształcenia Klasy specjalne Nauczanie indywidualne Edukacja dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną w integracyjnym systemie kształcenia Przedszkole integracyjne Szkoła podstawowa integracyjna (I i II etap edukacyjny) Gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalne integracyjne (III i IV etap edukacji) Gimnazjum integracyjne Gimnazjum z oddziałami przysposabiającymi do pracy Zasadnicza szkoła zawodowa integracyjna Indeks tematyczny Nota o redaktorach