kmdr dr hab. Jarosław Teska Gdynia, dn r. Wydział Dowodzenia i Operacji Morskich Akademia Marynarki Wojennej

Transkrypt

1 kmdr dr hab. Jarosław Teska Gdynia, dn r. Wydział Dowodzenia i Operacji Morskich Akademia Marynarki Wojennej RECENZJA ROZPRAWY DOKTORSKIEJ mgr. Krzysztofa RADECKIEGO nt: Rola usług doradczych i konsultingowych w procesie przekształceń przedsiębiorstw przemysłowego potencjału obronnego, opracowana pod opieką promotora płk. dr. hab. Wojciecha NYSZKA oraz promotora pomocniczego ppłk. dr. inż. Zdzisława MALINOWSKIEGO Zgodnie z ust 4. 6 Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 30 października 2015 r. w sprawie szczegółowego trybu i warunków przeprowadzania czynności w przewodzie doktorskim, w postępowaniu habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nadanie tytułu profesora recenzja zawiera szczegółowo uzasadnioną ocenę spełniania przez rozprawę doktorską warunków określonych w art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki. Zatem w recenzji starano się zweryfikować czy przygotowywana rozprawa doktorska: stanowi oryginalne rozwiązanie problemu naukowego; wykazuje ogólną wiedzę teoretyczną kandydata w danej dyscyplinie naukowej; uwiarygodnia umiejętności samodzielnego prowadzenia pracy naukowej. 1. UWAGI OGÓLNE Recenzowana na podstawie stosownej uchwały Rady Wydziału Zarządzania i Dowodzenia Akademii Sztuki Wojennej rozprawa pod tytułem: Rola usług doradczych i konsultingowych w procesie przekształceń przedsiębiorstw przemysłowego potencjału obronnego składa się z trzech rozdziałów merytorycznych i jednego rozdziału metodologicznego, które poprzedza wstęp a zamyka zakończenie i bibliografia oraz wykaz tabel, wykresów i rysunków. Rozprawa zawiera także 4 załączniki na 19 stronach. Całość 1

2 rozprawy zredagowano na 190. stronach. Wykaz źródeł zawiera 111 pozycji. Dysertację opatrzono 2. rysunkami, 6. tabelami oraz 31. wykresami. Odnosząc się do całości należy stwierdzić, że jest to starannie, przejrzyście, logicznie i komunikatywnie zbudowana praca promocyjna udawadniająca osiągniecie przez Doktoranta stosownych umiejętności redagowania i prezentacji myśli. Odzwierciedla zarówno przyjęty zamysł metodologiczny jak i odzwierciedla przebieg procesu badawczego. W pracy nie dostrzeżono uchybień edycyjnych, co dodatkowo pozytywnie świadczy o skrupulatności Autora, a tym samym wpływa pozytywnie w przedmiotowym zakresie na ogólną ocenę rozprawy. 2. ZASADNOŚĆ PODJĘCIA BADAŃ Miedzy innymi zgodnie z przyjętymi założeniami Białej Księgi Bezpieczeństwa Narodowego z 2013 r., potencjał obronny tworzą: służba zagraniczna (dyplomacja) pracująca na rzecz bezpieczeństwa, Siły Zbrojne RP, wojskowe służby specjalne oraz przemysł obronny. Z czego ten ostatni tworzą zasoby materialne i niematerialne polskiego przemysłu, zaspokajające potrzeby obronne państwa, w tym potrzeby SZ RP dotyczące wyposażenia w uzbrojenie i sprzęt wojskowy. Obecnie na przemysłowy potencjał obronny składają się m.in. spółki prowadzące działalność gospodarczą na potrzeby bezpieczeństwa i obronności państwa, w których właścicielem większości akcji lub udziałów jest Skarb Państwa; przedsiębiorstwa, których organem założycielskim jest minister obrony narodowej; jednostki badawczo-rozwojowe oraz spółki realizujące obrót z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa. Niemniej bez względu na formę działania jak i rodzaj właściciela przemysłowy potencjał obronny jest częścią systemu gospodarczego i podlega większości mikro i makroekonomicznym czynnikom rynkowym, podobnie jak inne podmioty gospodarcze. Oczywiście w wielu państwach mamy do czynienia z rynkami regulowanymi, często wyłączonymi choćby ze stosowania postanowień porozumień dotyczących różnych form integracji gospodarczej, jednak podstawowe prawa rynkowe jak i konieczność dostosowywania się do nich wydaje się nie podlegać dyskusji. Poza tym, zarówno szeroko pojęte procesy globalizacji jak i dążenia do unifikacji międzynarodowych regulacji prawnych związków gospodarczych powodują poszerzenie otwartości rynków, w tym tych które 2

3 obsługują zaspokajanie potrzeb podmiotów państwowych w dobra z obszaru strategicznego. Przykładem takich unifikacji może być choćby Dyrektywa 2009/81/WE w sprawie koordynacji zamówień w sektorze zbrojeniowym na poziomie ogólnoeuropejskim, która od sierpnia 2011 roku poprzez implementację jej zapisów włączyła również polski rynek zbrojeniowy do rynku europejskiego. Przywołane przez Doktoranta w rozprawie, ale i powyżej wymienione uwarunkowania wskazują, że zarówno znaczenie przemysłowego potencjału obronnego dla systemu bezpieczeństwa narodowego jak i zmienne kształtujące wartość tego potencjału mają niezmiernie istotne znaczenie z punktu widzenia identyfikacji i opisu zjawisk stanowiących przedmiot badań naukowych w obszarze nauk o obronności. W związku z tym podjęta problematyka przez Pana mgr. Krzysztofa Radeckiego wydaje się być uzasadniona potrzebami rozszerzania wiedzy o istocie systemu obronnego państwa. Zasadność podjęcia badań nie budzi zastrzeżeń, gdyż ten obszar jest stosunkowo mało eksplorowany naukowo a znaczenie zagadnień szeroko rozumianej ekonomiki wojskowej jest niezmiernie ważne nie tylko z punktu widzenia identyfikacyjnego ale także z punktu widzenia prospektywnego, a zwłaszcza jeśli może to dotyczyć możliwości modelowania struktur czy procedur przekształceń przedsiębiorstw przemysłowego potencjału obronnego. Doktorant w sposób dostateczny odniósł się w swym sprawozdaniu z badań do kwestii przesłankowych recenzowanej rozprawy. Jednocześnie Doktorant potwierdził skuteczność przeprowadzanych badań wstępnych, których efektem była między innymi identyfikacja przedmiotu badań, który w ocenie recenzującego stanowi część obszaru poszukiwań nauk o obronności. 3. OCENA MERYTORYCZNA ROZPRAWY Określona w Rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 8 sierpnia 2011 roku w sprawie obszarów wiedzy, dyscyplin nauki i sztuki oraz dyscyplin naukowych i artystycznych dyscyplina naukowa, określona mianem nauk o obronności, którą ulokowano w dziedzinie i obszarze nauk społecznych wskazuje na potrzebę prowadzenia intensywnych badań w redefiniowanym zakresie przedmiotowym w stosunku do poprzednich nauk wojskowych. W aspekcie powyższego oceniam, że opiniowana rozprawa doktorska jest przykładem właściwego podejścia do przedmiotowej sprawy oraz spójnego z istniejącymi w tym zakresie 3

4 wymaganiami formalnymi. Doktorant biorąc pod uwagę czynniki o charakterze ilościowym i jakościowym, w sposób logiczny poszukuje zmienności trzyelementowego konglomeratu podmioty doradcze i konsultingowe przedsiębiorstwa potencjału przemysłowo obronnego bezpieczeństwo państwa. Doktorant podjął się moim zdaniem niełatwego zadania jakim jest taksonomiczne podejście do problemu bezpieczeństwa państwa. Niemniej o odwadze naukowej świadczą przede wszystkim śmiałe hipotezy, które można zweryfikować. Każde ludzkie osiągnięcie może wywoływać efekt niedosytu, i w przypadku recenzowanej rozprawy jest podobnie, jednak należy docenić wyekstrahowanie niezmiernie interesującego wycinka rzeczywistości stanowiącej zainteresowanie nauk o obronności oraz zderzenie problemu naukowego z zaproponowanymi przez doktoranta metodami badawczymi. Można w związku z tym uznać, że prowadzony w rozprawie wywód traktujący usługi doradcze i konsultingowe podmiotowo, przedmiotowo, kontekstowo, systemowo, procesowo itp. poprawnie identyfikuje ich związek ze stanem przemysłowego potencjału obronnego oraz pośrednio z obronnością państwa. Podjęty przez Doktoranta problem naukowy ma również swój wymiar praktyczny, który znalazł odzwierciedlenie w zestawie rekomendacji zaproponowanych przez Doktoranta w końcowej części rozprawy. Podejmowana problematyka został zaprezentowana ze znawstwem tematu, dobrą orientacją w zawiłościach rynku wyrobów specjalnych oraz specyfiki znaczenia przedsiębiorstwa potencjału obronnego dla obronności państwa. Podsumowując tę część recenzji należy wskazać, że problematyka opiniowanej rozprawy odwołuje się do zagadnień z zakresu nauk o obronności, które uzupełniane są między innymi bogatą prawną charakterystyką, a sam temat i podjęte problemy wydają się być ważkimi i ze względu na zmienność uwarunkowań wskazanej korelacji między usługami doradczo konsultingowymi oraz przemysłowym potencjałem obronnym, niezmiernie aktualnymi. 4. OCENA KONSTRUKCJI PRACY Rozdział pierwszy metodologiczny ze względu na swój charakter i istotność dla postępowania w ramach przewodu doktorskiego stanowić będzie oddzielny element oceny w niniejszej recenzji. 4

5 Doktorant w rozdziale drugim dokonuje omówienia konkurencji w gospodarce z uwzględnieniem jej cech, celów zasad i sposobów. Autor trafnie określił konkurencję jako oczywistą zmienną występującą w gospodarce, ale również jako naturalny determinant funkcjonowania przedsiębiorstw w strukturach niezmonopolizowanych, który wymusza ciągłe ulepszanie oferty oraz modyfikację relacji z otoczeniem. Na tak zbudowanym założeniu Doktorant przedstawił ewolucyjny rozwój rynku doradztwa i konsultingu. Rozdział drugi zawiera również kontekstową prezentację przemysłowego potencjału obronnego. Autor dokonał przeglądu definiowania każdego z nich oraz dookreślił ich rozmienienie na rzecz prowadzonych badań. Szczególnie cenną, z punktu widzenia założeń metodologicznych rozprawy, wydaje się analiza wewnętrznych jak i zewnętrznych uwarunkowań przekształceń przemysłowego potencjału obronnego Polski po rozwiązaniu Układu Warszawskiego, a co za tym idzie wymuszających konieczność budowania narodowych zdolności obronnych, tych organicznych jak i tych koalicyjnych. Rozdział trzeci to wynik oceny rynku usług doradczych i konsultingowych, ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki tego rynku, charakterystycznej zarówno dla strony popytowej jak i podażowej. Doktorant zaprezentował także wyniki analiz obszarów aktywności firm doradczych, które adaptacyjnie mogą być przedmiotem potencjalnego zainteresowania przedsiębiorstw przemysłowego potencjału obronnego Polski. Ponadto w rozdziale trzecim Doktorant omówił reakcje przedsiębiorstw przemysłowego potencjału obronnego na zmieniającą się rzeczywistość ekonomiczną kraju, ale przede wszystkim ich zmienność w konsekwencji różnych programów konsolidacyjnych sektora zbrojeniowego, ale i również na skutek modernizacji Sił Zbrojnych RP. W rozdziale czwartym wyeksponowano wyniki badania opinii sądów grup respondentów na temat możliwości zakresu udziału podmiotów doradczych i konsultingowych w różnych obszarach funkcjonalnych przedsiębiorstw przemysłowego potencjału obronnego. Doktorant starał się także oceniać uzyskane wyniki badan z punktu widzenia wzmacniania przemysłowego potencjału obronnego państwa, włącznie z możliwościami wzrostu międzynarodowej aktywności handlowej polskich przedsiębiorstw sektora obronnego. W zakończeniu Doktorant podjął próbę zsyntetyzowania swych rozważań oraz zaprezentował szereg rekomendacji dla podmiotów z obszaru doradztwa oraz z obszaru produkcji specjalnej. 5

6 Dokonując oceny konstrukcji pracy, należy podkreślić, że jest ona konsekwencją przyjętej koncepcji metodologicznej a szczególnie takiego prowadzenia wywodu aby był on zgodny z kolejno przyjętymi szczegółowymi problemami. Przyjęty podział rozprawy oceniam pozytywnie ze względu na jego kontekstową konstrukcję odpowiadającą potrzebom rozstrzygnięcia problemu głównego i osiągnięcia założonego celu pracy. 5. OCENA METODOLOGICZNA ROZPRAWY Doktorant zaprezentował zamysł metodologiczny w rozdziale pierwszym. Autor począwszy od trafnego uzasadnienia konieczności podjęcia badań, określił następnie przedmiot badań (s. 8) cel badań (s.9), problem badawczy (s.9-10), który został porwanie zdekomponowany na pięć problemów szczegółowych (s.10); problemowi głównemu i problemom szczegółowym przeciwstawiono hipotezę badawczą oraz szczegółowe hipotezy badawcze. W końcowej części rozdziału metodologicznego Doktorant omówił zastosowane do weryfikacji hipotez metody badawcze. Pomocnymi w ocenie wywodu okazały się umiejętnie zastosowane ograniczenia w badaniach, aczkolwiek za uchybienie należy uznać przyjęcie takiego ograniczenia czasowego, które pominęło powstanie takiego podmiotu jak Polska Grupa Zbrojeniowa (powstała w 2013 r.). W dysertacji wspomina się o Polskim Holdingu Obronnym, jako formie integracji w obszarze produkcji specjalnej, jednak współczesność wskazuje, że jest to już byt były. Nie jest wadą przyjęcie jakiejś cezury czasowej, natomiast nie wyznaczenie jej precyzyjnie dla dynamicznie zmieniających się obszarów badań może powodować powstawanie wątpliwości, co do poprawności wniosków. Rolą Doktoranta jest taka redakcja założeń metodologicznych aby nie było wątpliwości jaki jest obszar badań, jak brzmi precyzyjne zapytanie do badanej części rzeczywistości i jaka hipoteza w jej części diagnostycznej i prognostycznej czyni zadość pytaniu zawartemu w problemie badawczym. Nie wspomaga takiej teoretycznej postawie również podjęta przed Doktoranta próba sprecyzowania hipotezy. Doktorant w ocenie Recenzenta błędnie przyjął jednorodność wewnętrzną przemysłowego potencjału obronnego, jako podmiotu zainteresowania firm doradczych i konsultingowych. Przemysłowy potencjał obronny nie stanowi ani podmiotu prawa handlowego, ani jest strukturą posiadającą jeden zarząd czy jeden system finansowy, w związku z tym dlaczego 6

7 Doktorant założył, że wszystkie przedsiębiorstwa osobno lub nawet jako celowo funkcjonująca całość muszą podlegać zabiegom doradztwa i konsultingu? Niestety to pytanie nie znajduje po lekturze całości dysertacji satysfakcjonującej odpowiedzi. Za słaby element części metodologicznej uznaję również trzeci cel, który został sprecyzowany w formie raczej zadania badawczego niźli jakiegoś stanu rzeczywistego po przeprowadzaniu badań. Ponadto następująca redakcja tego celu: sformułowanie ocen efektów doradztwa i konsultingu na rzecz przemysłowego potencjału obronnego, w konfrontacji z zakresem badań i wygenerowanymi wnioskami nie wytrzymuje próby w zakresie jego osiągnięcia. Pozytywnie należy ocenić natomiast dobór metod badawczych zastosowanych w rozprawie, zwłaszcza metod teoretycznych, takich jak: analiza i synteza oraz metod wnioskowania jak np.: analogia, uogólnienie czy porównanie. Jednak za najcenniejszą, z punktu wodzenia możliwości weryfikacji postawionych hipotez, należy uznać badanie opinii i sądów poprzez zastosowanie techniki wywiadu oraz badania ankietowego. Niemniej wobec tej części dysertacji krytycznie należy się odnieść do trzech kwestii: Doktorant nie określił wielkości próby wobec, której zastosowano kwestionariusz wywiadu eksperckiego; Doktorant nie sprecyzował cech eksperta, które umożliwiałyby osiągnięcie w pożądanym zakresie wiarygodnych (eksperckich) opinii w efekcie przeprowadzonego wywiadu; Doktorant badania ankietowe skierował do 63 osób 27 wywodzących się ze sfery przedsiębiorstw obronnych oraz 36 z podmiotów doradczych i konsultingowych. Powstaje w związku z tym wątpliwość o dostateczność wielkości próby i wiarygodność ekstrapolowanych wniosków. Podobnie jak w przypadku wywiadów tak i w przypadku badań ankietowych mamy do czynienia z nieliczną grupą reprezentującą raczej jednostronny punkt widzenia (patrz Tabela 1., s. 20). Trudno uznać w pełni to za niepodważalny naukowy proces obiektywizacji obrazu rzeczywistości a tym samym jej prawdziwości. Mimo wskazanych wątpliwości samą próbę zastosowania tego typu metody empirycznej należy docenić i uznać co do zasady za adekwatną wobec stawianych hipotez. Ponadto zastosowany wywiad był jedną z kilku wykorzystanych w badaniach metod, co jednak przyczyniło się do podnieisenia wiarygodność wysuwanych wniosków. 7

8 Dobór literatury dotyczącej przedmiotu badań także jest poprawny i umiejętnie wykorzystany. Również dobór dokumentów źródłowych oraz aktów prawnych jest wystarczający do wiarygodnego przedstawienia kwestii podjętych i rozważanych w rozprawie. 6. UWAGI KOŃCOWE Prócz drobnych uchybień wskazanych we wcześniejszych częściach recenzji do niewątpliwych moim zdaniem zalet recenzowanej rozprawy należy zaliczyć: poprawnie zidentyfikowany i zastosowany język problemu (obronność państwa, przemysłowy potencjał obronny, działalność doradcza i konsultingowa, itp.); trafne ujęcie przyczyn i konsekwencji unikania korzystania w pełnym zakresie z oferty firm doradczych i konsultingowych, zwłaszcza w kontekście potrzeb systemu obronnego państwa; zaplanowanie, zorganizowanie i wykonanie badań opinii i sądów; przemyślaną i spójną koncepcję metodologiczną i jej konsekwentne stosowanie oraz umiejętne wskazywanie zależności treści wywodu z poszczególnymi elementami założeń metodologicznych. 7. KONKLUZJA W konkluzji pragnę nadmienić, że Doktorant wywiązał się z postawionych sobie zadań, a odwołując się do formalnych wytycznych determinujących pracę recenzenta należy na poszczególne pytania odpowiedzieć następująco: - czy praca stanowi oryginalne rozwiązanie problemu naukowego - TAK; - czy Doktorant wykazuje ogólną wiedzę teoretyczną w danej dyscyplinie naukowej - TAK; - czy rozprawa uwiarygodnia umiejętności samodzielnego prowadzenia pracy naukowej - TAK. W związku z tym, że rozprawa jest samodzielną i oryginalną pracą naukową, Doktorant wykazała się w niej dużym znawstwem tematu i umiejętnie powiązał elementy merytoryczne z metodologicznymi, stwierdzam, że rozprawa odpowiada warunkom 8

9 określonym w ustawie z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595, z późn. zm.). Uważam ponadto, że pracę można zaliczyć do nauk społecznych w dyscyplinie nauki o obronności i tym samym rekomenduję Wysokiej Radzie Wydziału Zarządzania i Dowodzenia rozprawę Pana mgr. Krzysztofa Radeckiego pod tytułem: Rola usług doradczych i konsultingowych w procesie przekształceń przedsiębiorstw przemysłowego potencjału obronnego do dalszego procedowania i proszę o dopuszczenie jej do publicznej obrony. 9