MAŁE DZIECKO W SZKOLE SPECJALNEJ

Transkrypt

1 MAŁE DZIECKO W SZKOLE SPECJALNEJ Inspiruj, edukuj, motywuj i dziel się dobrymi praktykami Poradnik metodyczny Praca zbiorowa pod redakcją Małgorzaty Kulka, Elżbiety Wolniewicz Autorzy: Katarzyna Bochenek, Agata Byczyńska, Małgorzata Długosz, Anna Godlewska, Katarzyna Gonciarczyk, Monika Michalewska, Marcin Merynda, Sylwia Niemiec Elanany, Agnieszka Żychowicz SOSW nr 3 Kraków 2014

2 Spis treści: 1. Małgorzata Kulka Tytułem wstępu Elżbieta Wolniewicz O nas.5 3. Artykuł ukazał się w tomie: Forum pedagogów specjalnych XXI wieku. Tom V/ red. Jan Pańczyk Łódź 2004, S Edukacja specjalna w Wielkiej Brytanii Małgorzata Kulka Podnoszenie kompetencji zawodowych i językowych nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej w szkole specjalnej projekt : VetPro Com POKL Katarzyna Gonciarczyk Indywidualizacja procesu nauczania w edukacji wczesnoszkolnej Sylwia Niemiec Elanany, Marcin Merynda, Monika Michalewska Aranżacja wewnętrznej przestrzeni edukacyjno terapeutycznej Katarzyna Bochenek, Małgorzata Długosz, Anna Godlewska Aranżacja zewnętrznej przestrzeni edukacyjno terapeutycznej Agata Byczyńska, Agnieszka Żychowicz Komunikacja totalna alternatywne i wspomagające metody komunikacji ze szczególnym uwzględnieniem PECS Małgorzata Kulka Nasze plany..53 2

3 1. Tytułem wstępu.. Zauważany w ostatnich latach dynamiczny postęp w różnych dziedzinach życia dotyczy również edukacji, w tym edukacji specjalnej. Powoduje to, że szkoła staje się środowiskiem twórczym, a to wymaga od nauczycieli reagowania i dostosowania się do zmian. Konieczna jest nieustanna refleksja i dyskusja wszystkich zainteresowanych o tym, co dla uczniów - w tym uczniów niepełnosprawnych - jest najważniejsze i jak szkoła może to im zapewnić. John Dewey twierdził, że głównym celem edukacji jest więcej edukacji, a bycie wyedukowanym - oznacza wyrobienie w sobie chęci i takich możliwości, aby uczenie nigdy się nie kończyło i trwało przez całe życie. Aby tak się stało - konieczne jest myślenie o tym, jakie tworzyć warunki, jakie podejmować działania, aby motywować i inspirować nauczycieli, a poprzez nich uczniów do działań, które umożliwią poprawę jakości pracy szkoły, osiągnięcie odpowiedniego poziomu profesjonalizmu. My - pedagodzy specjalni ciągle szukamy coraz to efektywniejszej edukacji niepełnosprawnych uczniów, a tym samym wspierania ich w indywidualnym rozwoju tak, aby przyniosło to korzyści im samym, ich rodzinom i społeczeństwu. Zapraszam serdecznie do zapoznania się z produktem końcowym zrealizowanego przez nas projektu - naszym poradnikiem. Potraktowaliśmy go jako zbiór pomysłów i inspiracji do pracy we wczesnoszkolnej edukacji dziecka niepełnosprawnego. W poradniku zebraliśmy nasze refleksje, spostrzeżenia, pomysły, które stały się inspiracją do wprowadzanych w naszej placówce zmian. Mamy nadzieję, że staną się również źródłem pomysłów dla innych. Autorzy poradnika, a zarazem uczestnicy projektu to grupa nauczycieli zróżnicowana wiekowo, o różnych stopniach awansu zawodowego, różnym doświadczeniu zawodowym, wysokich kompetencjach i umiejętnościach, dużej wiedzy specjalistycznej, posiadający świetne wykształcenie dodatkowe. Ale to przede wszystkim pasjonaci oddani sprawie edukacji dzieci z głębszą dysfunkcją intelektualną, z niepełnosprawnością sprzężoną, stale budujący własny warsztat pracy i poszukujący nowych, adekwatnych metod. Podziękowania. Szczególne podziękowania kieruję do Amandy Roberts dyrektora Bettridge School w Cheltenham, która po raz kolejny wykazała wyjątkowo duże osobiste zaangażowanie w realizację naszego projektu i zechciała gościć w swojej placówce nauczycieli z naszego Ośrodka. To dzięki Pani Amandzie Roberts nawiązaliśmy również współpracę z innymi placówkami kształcenia specjalnego. Serdecznie dziękuję pracownikom Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji udzielających nam cennych wskazówek w realizacji projektu. 3

4 Dziękuję również Pani Bożenie Mayer - Gawron i Panu Robertowi Nixonowi orędownikom naszej współpracy zagranicznej, bo od Nich wszystko się zaczęło. Wreszcie dziękuję Elżbiecie i Januszowi oraz moim Nauczycielom, którzy zaangażowali się w realizację projektu i mam nadzieję, zdołają zrealizować CELE, które dzięki projektowi sobie wytyczyliśmy. Małgorzata Kulka Dyrektor SOSW nr 3 Koordynator projektu 4

5 2. O nas Specjalny Ośrodek Szkolno Wychowawczy nr 3 im. K. Makuszyńskiego w Krakowie obejmuje edukacją, wychowaniem i opieką dzieci i młodzież z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym, znacznym lub głębokim oraz z niepełnosprawnością sprzężoną od 3 (Wczesne Wspomaganie Rozwoju) do 24 (Szkoła Przysposabiająca do Pracy) roku życia. Ośrodek jest placówką nowocześnie wyposażoną, działającą wg. standardów europejskich. Zaadaptowaną do potrzeb uczniów niepełnosprawnych. Do dyspozycji uczniów i nauczycieli są: dwie sale integracji sensorycznej, sala gimnastyczna, sala korekcji wad postawy, pracownia komunikacji alternatywnej i wspomagającej, gabinet logopedyczny, gabinet terapii biofeedback, sala doświadczania świata, pracownia gospodarstwa domowego, pracownia komputerowa, pracownia rękodzieła artystycznego, pracownia edukacji sensorycznej, świetlica szkolna, pracownia edukacji humanistycznej, biblioteka, pracownia edukacji matematyczno - przyrodniczej, korytarz sensoryczny z kącikiem relaksacyjnym, ogród sensoryczny, plac zabaw, boisko szkolne. Placówka jest szkołą ćwiczeń Uniwersytetu Pedagogicznego, posiadamy certyfikat Szkoła promująca bezpieczeństwo przyznawany przez Wojewódzkiego Komendanta Policji, jesteśmy uczestnikiem Małopolskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie, należymy do Klubu Szkół UNICEF, mamy tytuł Szkoły w ruchu nadawany przez MEN oraz certyfikat WF z klasą. Kadra: pedagogiczną kadrę Ośrodka stanowi 50 nauczycieli, wychowawców, pedagog, psycholodzy, logopedzi, fizjoterapeuci posiadający dodatkowe kwalifikacje: tyflopedagodzy, surdopedagodzy, neurologopedzi, terapeuci Integracji Sensorycznej, NDT Bobath, terapii biofeedback, pedagogiki leczniczej M. Montessori, terapii behawioralnej, kinezjologii edukacyjnej P.Dennisona, pedagogiki zabawy, metody C. Orffa, komunikacji alternatywnej i wspomagającej. Nauczyciele SOSW Nr 3 to osoby bardzo kreatywne i poszukujące, stosują w swojej codziennej pracy nowoczesne metody pedagogiki specjalnej. Wielu z nich realizuje innowacje pedagogiczne: Terapia ręki, Ku dorosłości - edukacja seksualna, Kształtowanie kompetencji komunikacyjnych w oparciu o rozwój sensomotoryczny Metoda PECS - drogą do skutecznej komunikacji. Kilka lat temu jako innowacja pedagogiczna realizowany był angielski program The Gateway Award. Głównym jego założeniem było maksymalne usamodzielnienie i uspołecznienie osób niepełnosprawnych intelektualnie. Jego realizacja była możliwa dzięki naszej współpracy z Królewską Fundacją MENCAP. Obecnie program jest alternatywną metodą realizacji podstawy programowej w naszej placówce. Popularyzacji tego programu służy założone w Ośrodku Stowarzyszenie Otwarta droga. Natomiast SOSW Nr 3 stało się swoistą platformą edukacyjną dla innych placówek w Polsce, które chcą ten program wdrażać. 5

6 W Ośrodku realizowanych jest szereg projektów edukacyjnych. Najważniejsze z nich to: Starsi młodszym. Efekty projektu prezentowane są podczas corocznego międzyszkolnego Dnia Smakosza. Zajęcia służące rozwijaniu zainteresowań uczniów: jedną z dziedzin, którą nasi uczniowie są szczególnie zainteresowani jest sport. Jesteśmy uczestnikiem programu WF z klasą. W Ośrodku działa klub Krakus w ramach Olimpiad Specjalnych. Nasi uczniowie uczestniczą w zajęciach na basenie i z sukcesem biorą udział w zawodach pływackich. Szczególnie lubianą przez naszych uczniów dyscypliną jest bocce. Organizujemy szkolne i krakowskie turnieje bocce. W turniejach szkolnych wspólnie z uczniami biorą udział nauczyciele i rodzice. Dla uczniów z niepełnosprawnością sprzężoną w ramach Olimpiad Specjalnych realizujemy dzień treningowy poświęcony Programowi Treningu Aktywności Motorycznej MATP. Jest to święto całej społeczności szkolnej. Przyjeżdżają do nas uczniowie z placówek z całej Małopolski. Jest to również okazja, aby rodzice mogli obserwować swoje dzieci w sytuacjach, kiedy odnoszą one sukces w wydawałoby się niedostępnej dla nich dziedzinie. Dwa razy w roku przy współpracy ze studentami Akademii Wychowania Fizycznego odbywają się w Ośrodku Olimpiady Uśmiechu i Humoru - święto zabaw ruchowych. Kolejną dziedziną, w której nasi uczniowie mogą się realizować jest szeroko rozumiana działalność artystyczna. W Ośrodku działa koło teatralne, które swoje próby ma w prawdziwym teatrze. Swojej sceny dla nich użycza teatr Tęcza. Efekty pracy możemy podziwiać przy okazji wielu uroczystości i imprez szkolnych, podczas których prezentowane są przedstawienia przygotowane przez naszych uczniów. Dla młodszych uczniów organizowane są zajęcia Teatrzyku Mini, który w przystępny sposób uczy wielu potrzebnych w życiu umiejętności. Działa Zespół Kuleczki, który z powodzeniem bierze udział w Przeglądach Artystycznych szkół specjalnych w Skawinie oraz w Teatrze Bagatela. Nasi uczniowie mogą doskonalić swoje umiejętności taneczne pod okiem profesjonalnego instruktora tańca towarzyskiego podczas zajęć kółka tanecznego. Na zajęciach kółka muzycznego muzykują, tworzą własnego pomysłu instrumenty muzyczne, śpiewają, tańczą jednym słowem dobrze się bawią. Uczestnicy zajęć plastycznych w ramach kółka plastycznego zdobywają wiele nagród w lokalnych, ogólnopolskich a nawet międzynarodowych konkursach plastycznych. Wolontariat: w naszym Ośrodku wolontariat ma dwa oblicza. Wolontariusze współpracują z nami oraz nasi starsi uczniowie są wolontariuszami w innych placówkach. Wolontariat naszych uczniów wiąże się z realizacją Programu TGA (sekcja wolontariat). Pracują w ogrodach Podgórskiej Biblioteki Publicznej, pobliskiego Domu Opieki Społecznej, zaprzyjaźnionych przedszkoli. Natomiast u nas w charakterze wolontariuszy działają studenci Uniwersytetu Pedagogicznego, Akademii Wychowania Fizycznego, krakowskich gimnazjów i szkół podstawowych. Dla uczniów szkół ogólnodostępnych jest to znakomita, praktyczna lekcja integracji. Współpraca z rodzicami: jest to bardzo ważna dziedzina naszej działalności. Rodzina, w której pojawia się dziecko niepełnosprawne boryka się z wieloma trudnościami. Staramy się 6

7 pomagać rodzicom w oswojeniu tej rzeczywistości. Od wielu lat działa w Ośrodku ceniona przez rodziców Grupa Wsparcia, gdzie w przyjaznej atmosferze przy kawie i ciasteczkach rodzice mogą porozmawiać ze sobą o problemach, które spotykają w życiu. Jeżeli jest taka potrzeba, pomocy rodzicom udziela psycholog lub pedagog. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom rodziców organizowane są dla nich warsztaty np. dotyczące seksualności osób z niepełnosprawnością intelektualną. Bardzo interesującą inicjatywą są projekty realizowane w kl. III, IV Ojcowie Dzieciom i Mamy - dzieci. Rodzice angażują się w prace na rzecz własnych dzieci. Brali udział w przygotowaniu pracowni edukacji sensorycznej, wykonali wiele pomocy edukacyjnych, dydaktycznych. Chętnie uczestniczą w zajęciach otwartych. Podczas których, uczą się wspierać swoje dziecko w rozwoju, nabywaniu nowych, funkcjonalnych umiejętności. Zarówno podczas tych zajęć, jak i prowadzonych projektów wytwarza się między nauczycielem, a rodzicami wzajemne zaufanie, które stanowi podstawę do dobrej, skutecznej współpracy. Współpraca zagraniczna: Ciągle szukamy nowych metod pracy, nowych możliwości pomocy naszym uczniom. Taka postawa nauczycieli chroni przed wypaleniem zawodowym. W ramach tych poszukiwań nawiązaliśmy współpracę z Królewską Fundacją MENCAP. Został podpisany List Intencyjny o długofalowej współpracy. Fundacja ma pieczę nad programem TGA realizowanym przez nas. Bardzo ściśle współpracujemy z angielską szkołą specjalną Bettridge School w Cheltenham. Jest to szkoła bardzo podobna do naszego Ośrodka. Dwa lata temu grupa naszych nauczycieli gościła w tej szkole. Obserwowali rozwiązania metodyczne i organizacyjne stosowane w tej szkole. Część z nich przenieśliśmy na nasz grunt: głównie dotyczą one stosowania na większą skalę komunikacji wspomagającej i alternatywnej, wprowadzenie nowego modelu pracy zespołowej. W naszym Ośrodku często gości dyrektor tej szkoły pani Amanda Roberts. Jest pod wrażeniem naszej pracy. Wiele rozwiązań z naszego Ośrodka przeniosła do swojej szkoły głównie dotyczących pracy rewalidacyjnej. Grupa uczniów ze Szkoły Przysposabiającej do Pracy odbyła dwutygodniowe praktyki w Wielkiej Brytanii. Pracowali u angielskich pracodawców: w gospodarstwie ogrodniczym, Centrum Integracji Osób Niepełnosprawnych i w Bettridge School. Podsumowaniem tej praktyki była Międzynarodowa Konferencja Jestem dorosły chcę pracować. Podczas konferencji omawiano ideę pracy wspomaganej i trenera pracy osób niepełnosprawnych intelektualnie. Staraliśmy się pokazać, że taka osoba może być pełnowartościowym pracownikiem, może zarabiać na siebie nie obciążając budżetu państwa. Konferencji towarzyszył Festiwal Umiejętności, gdzie uczniowie uczestnicy praktyki zagranicznej prezentowali swoje umiejętności. W tym roku kolejna grupa nauczycieli wyjechała do Bettridge School wymienić doświadczenia w zakresie metod stosowanych w edukacji wczesnoszkolnej w szkole specjalnej. W planach mamy kolejne staże i praktyki zagraniczne. Przyjaciele: codzienną pracę naszej placówki wspiera bardzo wielu przyjaciół. Są to instytucje i osoby prywatne. Dzięki wsparciu Rady Dzielnicy VIII, na której terenie Ośrodek się znajduje wyremontowaliśmy i całkowicie przystosowaliśmy do potrzeb osób niepełnosprawnych łazienki. Łazienki przystosowano również do potrzeb małych dzieci. Dzięki pomocy Międzynarodowego Stowarzyszenia Policjantów zakupiliśmy specjalistyczny sprzęt rehabilitacyjny oraz stworzyliśmy ogród sensoryczny 7

8 Tajemniczy Ogród, gdzie nasi podopieczni mogą oglądać, dotykać, wąchać rośliny, słuchać śpiewu ptaków i szumu wody, pielęgnować rośliny, biegać po różnych ścieżkach sensorycznych. Ogród przystosowany jest do potrzeb dzieci na wózkach. Aby pomagać na co dzień naszym uczniom i ich rodzinom - przed 10 laty powstało w Ośrodku Stowarzyszenie Dar Serca dla Serc Wielu. Członkami są głównie nauczyciele naszego Ośrodka. Stowarzyszenie ma status organizacji pożytku publicznego. Dzięki jego pracy jest możliwe wyposażenie wielu sal w nowoczesne pomoce dydaktyczne, meble, sprzęt rehabilitacyjny. Stowarzyszenie corocznie organizuje Piknik Rodzinny, który jest świętem całej dzielnicy. Stowarzyszenie wspiera rodziny naszych wychowanków. Dofinansowuje zakup specjalistycznego sprzętu rehabilitacyjnego, turnusy rehabilitacyjne, wspiera rodziny, które znalazły się w trudnej sytuacji finansowej. Organizuje ze swoich środków hipoterapię i dogoterapię dla naszych uczniów. W SOSW nr 3 działa również drugie Stowarzyszenie Otwarta Droga. To z kolei stowarzyszenie zostało założone głównie po to, aby propagować w Polsce Program The Gateway Award. Jest platformą edukacyjną tego programu. Jednak jego członkowie nie ograniczają się tylko do tego. Organizują dla naszych uczniów wyjazdy są to wyprawy w ramach TGA. Urządzają dla wszystkich uczniów Mikołaja. Pomagają wielu rodzinom pracując z dziećmi jako wolontariusze, kupując indywidualny specjalistyczny sprzęt rehabilitacyjny. Kolejnym naszym długoletnim przyjacielem jest Stowarzyszenie na Rzecz Osób Niepełnosprawnych Bądźcie z nami. Dzięki wsparciu stowarzyszenia Bądźcie z nami zakupiono sprzęt rehabilitacyjny dla naszych uczniów. Uczniowie biorą udział w corocznych Piknikach Integracyjnych w Korzkwi. Bawią się podczas noworocznych zabaw w hotelu Novotel. Biorą udział w przeglądzie artystycznym w Teatrze Bagatela. Specjalny Ośrodek Szkolno Wychowawczy Nr 3 jest miejscem, gdzie dzieci i młodzież niepełnosprawna intelektualnie spełnia swoje marzenia, ich rodzice otrzymują specjalistyczną pomoc i wsparcie, a nauczyciele realizują się zawodowo. Zapraszamy na naszą stronę internetową, gdzie można znaleźć szereg dodatkowych informacji o naszej placówce 8

9 3. Edukacja specjalna w Wielkiej Brytanii 1 Rozwiązania dotyczące organizacji kształcenia specjalnego dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, uwzględniające tendencje włączające, datują się w Wielkiej Brytanii od 1988 roku i są efektem najnowszych trendów pedagogiki specjalnej oraz aktualnej polityki oświatowej państwa w tym zakresie. Z ostatnich publikacji rządowych najbardziej znaczącymi były trzy dokumenty. Excellence for All Children Meeting Special Educational Needs (1997), podkreślający nieuchronność procesów włączania, rewizja rządowego programu nauczania (National Curriculum) przeprowadzona w 2000 roku, która uczyniła szkoły odpowiedzialnymi za dostosowanie programów dla wszystkich uczniów, bez względu na ich możliwości oraz The SEN and Disability Act (2001) przynoszący znaczną poprawę praw do edukacji dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi oraz niepełnosprawnościami (SEN and 2003). Za podstawowy cel przyjęto stworzenie maksymalnie włączającego systemu edukacji specjalnej. Wyraża się to w założeniu, iż dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi powinny być kształcone, jeżeli to tylko jest możliwe, w szkołach ogólnodostępnych (mainstream schools), wśród swych rówieśników tak, aby uczyły się i wzrastały w swoim lokalnym środowisku. Osiągnięcie tego ogólnego celu jest możliwe poprzez zagwarantowanie rodzicom realizacji ich należnych praw, rozbudowę programowo-techniczną szkół ogólnodostępnych tak, aby były one w stanie przyjąć dzieci z różnorodnymi odchyleniami od normy, wspieranie lokalnych środowisk w ułatwieniach realizowanych na rzecz tych dzieci, twórcze wykorzystywanie i rozwijanie miejscowego dorobku teoretycznego i praktycznego w tym zakresie, upowszechnianie go oraz szeroka współpraca z różnymi instytucjami i agencjami regionalnymi. Edukacja specjalna zakłada również, że wszyscy nauczyciele są nauczycielami uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, a odpowiedzialność za ich postępy ponosi cały personel placówki, a nie pedagodzy specjalni czy koordynatorzy ds. kształcenia specjalnego (Peachey 2002; SEN and Disability ). Wypracowano szereg form wspierania ucznia, które zaspokajają jego potrzeby edukacyjne. Są to: Okręgowe centra wsparcia (Area Suppport Centres) Placówki te działają przy szkołach ogólnodostępnych, oferując dzieciom z orzeczeniami szeroki zakres usług ułatwiających im funkcjonowanie w integracji. W centrach tych praca zorganizowana jest w zróżnicowany sposób: od indywidualnego wspierania w klasie, do pracy w małych grupach dzieci o podobnych problemach poza klasą. Istnieją też mieszane schematy łączące elementy kilku modeli. Wsparcie najczęściej odbywa się tylko na niektórych lekcjach. Istotą jest oferowanie specjalnych metod i form nauczania - uczenia się przez wyspecjalizowaną kadrę przy użyciu nowoczesnych technologii bez 1 Na podstawie artykułu, który ukazał się w tomie: Forum pedagogów specjalnych XXI wieku. Tom V/ red. Jan Pańczyk Łódź 2004, S

10 zrywania więzów dziecka z jego klasą, ale tylko w tych sytuacjach, gdy jest to niezbędnie konieczne (School organisation ; Teaching in ). Jednocześnie, centra te spełniają inne ważne funkcje, są miejscem szkolenia nauczycieli oraz ośrodkiem konsultacyjnym dla okolicznych szkół, które nie posiadają takich placówek. Obecnie realizowany jest projekt przekształcenia i rozbudowy ich w specjalistyczne centra wsparcia (Specialist Support Centres). Obejmowałyby one większe tereny, a nie tylko rejon danej szkoły i oferowałyby szerszą pomoc również w rzadziej spotykanych czy cięższych upośledzeniach. Szkoły mają możliwość współtworzyć te zmiany. Koordynator edukacji specjalnej (The Special Educational Needs Co-ordinator) Koordynatorzy edukacji specjalnej powoływani są przez szkoły, które nie prowadzą Area Support Centres. Należy pamiętać, iż spośród wszystkich uczniów z SEN połowa z nich przebywa w zwykłych szkołach rejonowych. Zadaniem koordynatora to usprawnienie i scalenie wszelkich prowadzonych działań na rzecz dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi oraz ułatwienie kontaktów zarówno wewnątrz szkoły, jak i na zewnątrz. Koordynator najściślej współpracuje z dyrektorem szkoły oraz nauczycielami i asystentami bezpośrednio zajmującymi się dzieckiem, jednak jest również nieocenionym ogniwem łączącym placówkę z urzędnikami LEA. Najczęściej wymieniane zadania stojące przed nim to: rozwijanie strategii umożliwiających osiąganie przez wychowanków coraz wyższych efektów nauczania, branie odpowiedzialności za bieżącą politykę we współpracy z całym gronem pedagogicznym, rodzicami oraz różnorodnymi instytucjami. Koordynator jest osobą, która na bieżąco analizuje i ocenia specjalne potrzeby jednostek, a później monitoruje jakość nauczania i zachowanie odpowiednich standardów oraz osiąganie celów kształcenia i wychowania. Jednocześnie jest odpowiedzialny za całą dokumentację dzieci w danej szkole. Można by stwierdzić, iż stanowisko to ma kluczowe znaczenie dla osób zainteresowanych samego ucznia, kadry szkoły, rodziców i zewnętrznych służb wspierających. Dlatego też ostatnie propozycje legislacyjne wzmacniają jego pozycję poprzez nadanie mu centralnego miejsca w edukacji specjalnej, podniesienie rangi w hierarchii szkoły oraz wzrost wynagrodzenia (Peachey 2002; (SEN and Disability 2003). Klasy specjalne (Special Units) Inną formą organizacyjną edukacji są klasy specjalne w szkołach ogólnodostępnych. Oddziały te są pośrednią formą określaną często jako integracja częściowa. Zasadność i efektywność funkcjonowania tych oddziałów poddawana jest obecnie dużej krytyce ze względu na wąski specjalistyczny zasięg i duże koszty utrzymania. Planuje się rozszerzenie ich oferty, zwiększenie zasięgu i przekształcenie, podobnie jak Area Support Centres, w nowe Specialist Support Centres (School Organisation 2002; SEN and Disability 2003; Thornton 2003). 10

11 Szkoły specjalne (Special Schools) Niezależnie od pro-integracyjnych wysiłków merytoryczno - organizacyjnych, dla pewnej części dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i upośledzeniami najlepszym miejscem edukacji jest szkoła specjalna. Wszyscy uczniowie szkół specjalnych posiadają orzeczenia z których jasno wynika, iż potrzebują intensywnej, specjalistycznej pomocy, której nie można zapewnić im w szkolnictwie ogólnodostępnym. Ciekawym rysem działalności szkół specjalnych jest również ich duża aktywność w kierunku pokonywania segregacji, stygmatyzacji i wykluczenia poprzez dobrą współpracę z sąsiednimi szkołami, instytucjami i środowiskiem lokalnym. Edukacja poza szkołą (Education other than at school) Edukacja tego typu jest prowadzona wobec dzieci, które z różnych przyczyn nie uczęszczają do szkół (np. długotrwała choroba, zaburzenia emocjonalno - behawioralne i inne). Wielu uczniów z zaburzeniami emocjonalnymi i zachowania (np. ADHD) wykluczana jest ze szkół. Problem tych dzieci jest rozwiązywany poprzez tworzenie placówek dziennego pobytu tzw. Pupil Referral Units. Mimo, iż realizują one program szkolny, pracują odmiennie. Usytuowane w kameralnych budynkach prowadzą zajęcia w bardzo małych grupach, w atmosferze nie przypominającej szkoły. Dzieci uczęszczają cały tydzień do tych placówek lub też w niektóre dni przebywają w szkole, lecz otrzymują tam wsparcie personelu placówki. Podstawą funkcjonującego systemu jest określona polityka oświatowa państwa. Instytucją, odpowiedzialną za kształcenie osób niepełnosprawnych w Wielkiej Brytanii jest Departament Edukacji i Umiejętności. W 1999 roku parlament brytyjski uchwalił III część aktu o Dyskryminacji Osób Niepełnosprawnych (DDA). Ustawa zakazuje dyskryminowania niepełnosprawnych m.in. w takich dziedzinach życia jak edukacja. Osoby, które nie będą stosować się do jej wytycznych mogą zostać pociągnięte do odpowiedzialności karnej. 11

12 4. Podnoszenie kompetencji zawodowych i językowych nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej w szkole specjalnej projekt współfinansowany ze środków Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w ramach działania: Zagraniczna mobilność szkolnej kadry edukacyjnej w ramach projektów instytucjonalnych. Wartość projektu: 20724,00 euro tj: ,32 pln Beneficjentem projektu była grupa 12 nauczycieli i specjalistów edukacji wczesnoszkolnej Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego nr 3 w Krakowie, która w dniach od 29 czerwca 2014 do 5 lipca 2014 przebywała w angielskich szkołach specjalnych. Staż zrealizowano dzięki trwającej od 2008 r intensywnej współpracy międzynarodowej SOSW nr 3 z partnerem przyjmującym - Bettridge School w Cheltenham. Organizacja przyjmująca: Bettridge School obejmuje edukacją 120 uczniów niepełnosprawnych w stopniu głębszym oraz dodatkowymi sprzężonymi deficytami w wieku od 2 do 19 lat. Zatrudnia 16 nauczycieli i 35 asystentów nauczyciela. Przygotowuje do osiągnięcia przez osoby z niepełnosprawnością intelektualną maksymalnej samodzielności i niezależności społecznej. To nowoczesna szkoła bez barier architektonicznych, z doskonałą bazą techno dydaktyczną. Stosowane są tu nowoczesne metody i formy edukacji oraz terapii. Dzięki wyjątkowemu zaangażowaniu Pani Amandy Roberts- dyrektora Bettridge School nawiązana została również owocna współpraca z dwiema innymi placówkami kształcenia i wychowania specjalnego: Battledown Centre for Children & Families w Cheltenham The Milestone School Longford Lane w Gloucester Główne cele projektu to: wymiana doświadczeń w zakresie doboru metod pracy stosowanych w edukacji wczesnoszkolnej do potrzeb dzieci z głębszą niepełnosprawnością, poszerzenie naszej wiedzy i umiejętności o nowe doświadczenia wyniesione z wizytowanych placówek, hospitowanych zajęć, spotkań, rozmów, dyskusji i wzbogacenie warsztatu pracy pedagoga specjalnego, rozwijanie kompetencji językowych, w tym utrwalenie słownictwa specjalistycznego, poznanie europejskiego rynku pracy, zdobycie pewności zawodowej, zwiększenie szans na mobilność zawodową, zdobycie większej pewności siebie jako pełnowartościowego pedagoga specjalnego na europejskim rynku pracy. 12

13 Opis projektu: W trakcie stażu uczestnicy odbyli szereg obserwacji zajęć w trakcie, których prezentowane były różnorodne metody i techniki pracy w edukacji wczesnoszkolnej. Podczas wspólnych spotkań, warsztatów uczestnicy projektu i nauczyciele angielscy dokonywali diagnozy funkcjonalnej ucznia i omawiali zastosowane w trakcie obserwowanych zajęć metody terapii. Polscy nauczyciele prezentowali również przywiezione z Polski filmy: studium przypadku", które stały się podstawą do wzajemnych konsultacji w zakresie zastosowanych technik pracy, co pozwoliło na wymianę doświadczeń w zakresie metod pracy stosowanych w edukacji wczesnoszkolnej. Wzięliśmy udział w obserwacji sesji terapeutycznych z dziećmi o zróżnicowanych deficytach rozwojowych w tym z autyzmem, obserwowaliśmy zajęcia z młodszymi uczniami z wieloraką sprzężoną niepełnosprawnością z zastosowaniem różnych metod i technik pracy terapeutycznej m.in. stymulacji polisensorycznej wg. pór roku, elementów metody leczniczej M.Montessorii, elementów metody integracji sensorycznej, metody PECS. Nauczyciele i specjaliści angielscy chętnie dzielili się z nami swoim doświadczeniem odpowiadając na nasze pytania. Udostępniali materiały i dokumentację. Dodatkowo uczestnicy projektu zapoznali się ze strukturą placówki, obowiązkową dokumentacją pedagoga specjalnego, zasadami współpracy z rodzicami i środowiskiem lokalnym oraz bazą techno dydaktyczną placówki. Nauczyciele angielscy pracę terapeutyczną opierają na zapewnieniu codziennego kontaktu dziecka z naturalnym środowiskiem, gdzie doświadczanie i odkrywanie odgrywa kluczową rolę. Przestrzegają zasady podążania za dzieckiem. Dokonują interdyscyplinarnej diagnozy psychopedagogicznej w sposób wielopłaszczyznowy, ukierunkowany na prawidłową organizację bądź też modyfikację procesu edukacyjnego i terapeutycznego. Na tej podstawie określają cele bliskie możliwe do osiągnięcia w najbliższej perspektywie, które konsekwentnie realizuje zespół specjalistów i otoczenie dziecka. Do zdiagnozowanych możliwości dziecka dobiera się metody pracy, określa zakres pomocy specjalistów: logopedów, rehabilitantów, terapeutów SI. W angielskiej szkole specjalnej wyjątkową wagę przykłada się do stosowania funkcjonalnej komunikacji wspieranej różnymi metodami. Najważniejszym zakładanym rezultatem zrealizowanego projektu było podniesienie jakości pracy z małym niepełnosprawnym dzieckiem, efektywniejszy i skuteczniejszy proces rewalidacji i rehabilitacji. Podczas stażu nastąpiło zintensyfikowanie i rozszerzenie naszej zagranicznej współpracy o dwie kolejne placówki. Produktem końcowym projektu jest niniejszy Poradnik metodyczny wraz ze słownikiem specjalistycznym, który ma służyć również upowszechnianiu rezultatów projektu i dobrych praktyk. 13

14 Uczestnicy otrzymali dokument Europass-Mobilność, wydawany przez Krajowe Centrum Europass potwierdzający umiejętności i kwalifikacje nabyte w innym kraju europejskim w ramach wyjazdu zorganizowanego określanych mianem europejskich ścieżek kształcenia. Nasz projekt został zakwalifikowany przez FRSE jako przykład dobrej praktyki do publikacji prezentującej projekty zrealizowane w krajach europejskich w ramach akcji Upowszechnianie i wykorzystanie rezultatów projektów. Przykłady te mogą być źródłem inspiracji dla twórców projektów w ramach programu Erasmus+ na temat tego, jak upowszechniać i wykorzystywać rezultaty projektów edukacyjnych. Do chwili obecnej nasz Ośrodek wziął udział w następujących programach prowadzonych przez Fundację Rozwoju Systemu Edukacji w Warszawie, tj. Narodową Agencję, która w imieniu Ministerstwa Edukacji Narodowej odpowiada za realizację międzynarodowych projektów w ramach programu Uczenie się przez całe życie LLP r. LdV wizyta przygotowawcza Szkoły specjalne w Anglii 2011 r. LdV mobilność Program The Gateway Award jako forma aktywizacji zawodowej uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym 2011 r. LdV wizyta przygotowawcza szkolnictwo zawodowe specjalne w Finlandii 2013 r. LdV mobilność Praktyka zagraniczna niepełnosprawnych intelektualnie jako metoda zapobiegania wykluczeniu społecznemu otwarta Droga 2014 r. POKL -(Vetpro-Com) Podniesienie kompetencji zawodowych nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej w szkole specjalnej Ponadto Dyrektor SOSW nr 3 w Krakowie - Pani Małgorzata Kulka została nominowana przez Fundację Rozwoju Systemu Edukacji do nagrody i tytułu EDUinspirator 2014 w kategorii edukacja zawodowa. Celem konkursu EDUInspirator jest nagrodzenie osób, które dzięki uczestnictwu w programach zarządzanych przez FRSE, wpływają na otaczającą rzeczywistość. EDUInspirator to osoba, która dzięki projektowi rozpoczęła swoją przygodę z działalnością edukacyjną, rozwinęła się oraz pozytywnie wpłynęła na środowisko lokalne, podejmuje dodatkowe inicjatywy oraz pracę na rzecz osób trzecich, przyczynia się do ich sukcesu, pomaga rozwinąć im nowe umiejętności. 14

15 5. Indywidualizacja procesu nauczania w edukacji wczesnoszkolnej. Podczas wymiany doświadczeń odwiedziliśmy wybrane placówki kształcenia specjalnego w Hrabstwie Gloucestershire w Wielkiej Brytanii: Bettridge School w Cheltenham Milestone School w Gloucester Battledown Center for Children and Families w Cheltenham Bettridge School w Cheltenham Wiek i liczba wychowanków: 2-19 lat 122 uczniów, klasy do 10 uczniów Deficyty/zaburzenia: Zaburzenia w uczeniu o różnej etiologii Niepełnosprawność intelektualna Niepełnosprawności sprzężone Zaburzenia zachowania i komunikowania się Poziomy kształcenia: Early years- 2 5 lat/ nauczanie przedszkolne Primary school: 5-16 lat Secondary school: lat Program szkoły Jest opracowany na podstawie Krajowego Programu Nauczania i dostosowany do specyfiki placówki. Każde dziecko posiada swój własny IPET, w którym określone są jego priorytety edukacyjne oraz strategie nauczania. Elementy programu W Bettridge School obowiązuje zasada totalnej komunikacji - wszyscy pracownicy wspierają i zachęcają uczniów do korzystania z różnych form komunikacji, tak aby mieli możliwość wyrażania swoich potrzeb. Strategia TEACCH - program terapii i edukacji dla dzieci autystycznych i dzieci z zaburzeniami w komunikacji. Rozwój niezależności funkcjonalnej uczniów od najwcześniejszych lat. 15

16 Wczesna edukacja ma za zadanie przygotowania uczniów do kolejnego etapu realizującego Krajowy Program Nauczania w oparciu o przedmiotowe nauczanie (j. angielski, matematyka, technologia informacyjna, geografia, historia, muzyka i inne). Milestone School w Gloucester Wiek i liczba wychowanków: 2-16 lat 305 uczniów Deficyty/zaburzenia: Niepełnosprawność intelektualna Niepełnosprawności sprzężone Rzadkie zaburzenia genetyczne Poziomy kształcenia: Pierwszy: 2 7 lat Drugi: 8-10 lat Trzeci: lat Czwarty LEARNING for LIFE : lat Program szkoły to: Program aktywnego nauczania polegający na wykorzystaniu zdobytych umiejętności i doświadczeń w klasie, w lokalnej i szerszej społeczności. Program nauczania i model oceniania został opracowany z uwzględnieniem złożonych potrzeb uczniów oraz wymagań zewnętrznych (strategii lokalnych i krajowych). Program nauczania wzbogacają przedmioty do wyboru, np. teatralne, muzyczne, fotograficzne, gotowanie i pieczenie, spacery z psem, itp. Battledown Center for Children and Families w Cheltenham Wiek dzieci: 0-7 lat minimalny czas pobytu-12 miesięcy Deficyty/zaburzenia: 16

17 Zaburzenia komunikowania się i interakcji społecznych Trudności emocjonalne i zaburzenia zachowania Opóźnienie i zaburzenia rozwoju mowy Wielorakie trudności w uczeniu Niepełnosprawność intelektualna Obszary opieki: Wczesna edukacja Centrum Rozwoju Dziecka 0-2 lat /spotkania dla dzieci i rodziców Program nauczania oparty jest na 4 zasadach przewodnich: Unikalne dziecko Pozytywne relacje Włączenie środowisk Uczenie się i rozwój Obszary nauczania: Główne: komunikacja i język, rozwój osobisty, społeczny, emocjonalny, rozwój fizyczny. Specyficzne: matematyka, umiejętności czytania i pisania, rozwój twórczy; wiedza i rozumienie świata Centrum Rozwoju Dziecka Całościowa, specjalistyczna opieka dla dzieci od momentu urodzenia do dwóch lat obejmuje: sesje terapeutyczne dla dzieci i rodziców, spotkania w grupach wsparcia, poradnictwo o szerokim zakresie. Podejście do wczesnego nauczania w szkole angielskiej W edukacji osób niepełnosprawnych w angielskich placówkach kształcenia specjalnego charakterystyczne jest podejście humanistyczne. Dominuje podmiotowe i osobowe traktowanie dziecka, z poszanowaniem jego godności, poczucia własnej wartości i niepowtarzalności. Szkoła stwarza optymalne warunki do rozwoju dziecka niepełnosprawnego w atmosferze pełnej akceptacji, w warunkach bezpiecznych, umożliwiających zaspakajanie wszelkich potrzeb osobistych, emocjonalnych i społecznych. W nauczaniu preferowane są metody aktywne, uczenia się przez działanie, odkrywanie i przeżywanie sytuacji zadaniowych. 17

18 Wczesna edukacja dziecka niepełnosprawnego opiera się głównie na: Nauczaniu niedyrektywnym opartym na pełnej akceptacji dziecka, zaufaniu, poszanowania jego uczuć i opinii. Aktywnym podążaniu za dzieckiem (obdarzaniu uwagą), którego celem jest nawiązanie kontaktu z dzieckiem, budowanie pozytywnej relacji, naśladowanie jego zachowań, a następnie proponowanie nowych, innych aktywności, zachowań Nauczaniu przez doświadczanie, koncentrującym się na nabywaniu nowych umiejętności przez samodzielne odkrywanie, eksplorowanie bliskiego i dalszego otoczenia Nauczaniu skierowanym na rozwój potencjału dziecka i jego wrodzonych możliwości Nauczaniu opartym na modelu środowiskowym, które odbywa się w naturalnym środowisku ucznia dom, rodzina, szkoła i dotyczy nauki konkretnej czynności życia codziennego. Specjaliści udzielają wsparcia merytorycznego. Codziennym aktywnym spędzaniu czasu na świeżym powietrzu bez względu na warunki pogodowe. Ruch sprzyja poprawie stanu zdrowia fizycznego, poprawia wydolność organizmu, a tym samym pozytywnie wpływa na procesy uczenia się. Poprawia funkcjonowanie osobiste i społeczne, uczy zachowań bezpiecznych w naturalnych warunkach. Indywidualizacja organizacji nauczania to: Maksymalne dostosowanie placówki do potrzeb i możliwości ucznia ze szczególnym uwzględnieniem jego bezpieczeństwa i ochrony prywatności. Pełne zaopatrzenie dziecka w niezbędny sprzęt umożliwiający mu godne i komfortowe warunki w czasie przebywania w szkole. Zespołowa praca nauczycieli, specjalistów, służb medycznych oraz rodziców. Wyznaczanie celów w pracy z uczniami: bliskich, mierzalnych i realnych poprzez wspólne opracowanie i systematyczną ewaluację indywidualnych programów. Tworzenie grup uczniów z uwzględnieniem poziomu funkcjonowania psychofizycznego i potrzeb rozwojowych dziecka. Zapewnienie odpowiedniej, elastycznej ilości asystentów w klasach. Rozwijanie różnych sposobów komunikowania się zgodnie z możliwościami dziecka. Dążenie do maksymalnego usamodzielnienie każdego ucznia. Zespołowa praca nauczycieli i specjalistów to: Wszechstronne poznanie dziecka, jego możliwości i potrzeb podczas wszystkich momentów przebywania w szkole 18

19 Planowanie pracy edukacyjno terapeutycznej, tworzenie indywidualnych programów edukacyjno - terapeutycznych Okresowa, (co trzy miesiące) ewaluacja osiągnięć uczniów i wyznaczanie nowych bliskich celów w edukacji i terapii. Systematyczna wymiana doświadczeń poprzez organizowanie zajęć otwartych prowadzonych przez innych nauczycieli. Wykorzystywanie w pracy z dzieckiem wsparcia ze strony specjalistów (konsultacje, wskazówki, instruktaż bezpośredni). Rola asystenta: wspieranie uczniów podczas zajęć szkolnych, posiłków, toalety, aktywności wspieranie nauczycieli w przygotowaniu zajęć i aktywności uczniów obserwowanie, monitorowanie zajęć oraz przekazywanie informacji zwrotnej nauczycielowi przygotowywanie pomocy i sprzętu do prowadzenia zajęć zachęcanie uczniów i ich wspieranie w dążeniu do uzyskania niezależności oraz dbanie o ich dobre samopoczucie realizowanie zaleceń specjalistów: logopedy, terapeuty zajęciowego, fizjoterapeuty i innych dzielenie się dobrą praktyką i wiedzą z pozostałymi pracownikami. Wsparcie rodziny: Już nie jesteś sam, jesteśmy wielką rodziną wsparcie specjalistyczne (psycholog, fizjoterapeuta, terapeuta mowy) - instruktaże w zakresie realizacji indywidualnych programów terapeutycznych, spotkania informacyjno szkoleniowe, możliwość uczestniczenia w zajęciach razem z dziećmi, udział w imprezach szkolnych, wycieczkach, akcjach charytatywnych, udział w spotkaniach integracyjnych dla całej rodziny - z rodzeństwem, dziadkami i innymi członkami rodzin pomoc w tworzeniu środowiska domowego przyjaznego dla procesu rewalidacji dziecka (dostosowanie do jego potrzeb rozwojowych), pomoc w doborze sprzętu rehabilitacyjnego oraz środków dydaktycznych wspomagających rozwój dziecka, Przykładowe metody i techniki edukacyjno terapeutyczne: dostosowane metody komunikowania się stymulacja polisensoryczna m.in. w Ogrodzie Sensorycznym Metoda Snoezelen - Sala Doświadczania Świata, 19

20 metody oparte na kontakcie z ciałem (masaż), Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne, Program Dotyk i Komunikacja M. Ch. Knill ów zajęcia ruchowe zdobywanie doświadczeń ruchowych muzykoterapia. hydroterapia, nauka pływania, dogoterapia, hipoterapia Dziecko rozwija swoje umiejętności i zainteresowania w odrębnych, wyraźnie oznaczonych strefach (kącikach): Strefa matematyczna/ maths area Strefa graficzna/ graphics area Strefa konstrukcyjna/construction area Strefa kreatywności/creative area Strefa sensoryczna/messy play area Kącik książkowy/book corner Kącik komputerowy/computer corner Kącik przyrodniczy/investigation area W każdej ze stref/kąciku pomoce dydaktyczne są dostępne dla dzieci, by ułatwić im wybór i kreatywność. Wszystko ma swoje opisane słownie i graficznie miejsce, by pomóc dzieciom w zorganizowaniu sobie pracy/zabawy oraz by zachęcić dzieci do utrzymania porządku po skończonych zajęciach. 20

21 Nauczanie realizowane jest poprzez różne rodzaje zajęć, np.: zajęcia w kręgu, zajęcia grupowe zajęcia mające na celu zdobywanie umiejętności szkolnych zajęcia w naturalnym środowisku, m.in: leśna szkoła (Forest school), terapeutyczne ogrodnictwo, ogród sensoryczny, aktywne place zabaw Metody wykorzystywane w edukacji uczniów autystycznych Metoda niedyrektywnego nauczania Metody behawioralne Teacch Metody komunikacji: PECS, TOBI Wyżej wymienione metody są uniwersalne i stosowane zarówno w szkołach angielskich, jak i polskich. Dobór metod jest ściśle zależny od poziomu funkcjonowania psychofizycznego dziecka, następuje po wnikliwej obserwacji i diagnozie jego potrzeb i możliwości. 21

22 6. Aranżacja wewnętrznej przestrzeni edukacyjno - terapeutycznej. Szczególne znaczenie w angielskich szkołach specjalnych ma przemyślana i doskonale zaaranżowana przestrzeń edukacyjno - terapeutyczna zarówno wewnętrzna jak i zewnętrzna. Do dyspozycji uczniów pozostają: sale specjalistyczne, basen, sala gimnastyczna, sala integracji sensorycznej, sala doświadczania świata czarna i biała, sala zabaw, ogród sensoryczny, tablice interaktywne, tablice ze stymulatorami, mały pokój, sala wyciszeń. Nie tylko trafna diagnoza, wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania dziecka niepełnosprawnego, wybór zindywidualizowanych metod edukacyjno terapeutycznego postępowania, określanie celów bliskich indywidualnie dla każdego ucznia jest ważny w rewalidacji. Pedagodzy angielscy za równie ważne w rewalidacji niepełnosprawnego dziecka uważają odpowiednio zaaranżowaną przestrzeń edukacyjną. Jest ona inna dla dziecka z globalnymi deficytami funkcji psychomotorycznych, inna dla dzieci z cechami autyzmu, inna dla dzieci z zaburzeniami psychicznymi, dostosowana do sprzężonych deficytów rozwojowych. Aranżacja zależy od wielu czynników, powinna wspierać metodykę, być rozważna, przemyślana, oparta na zasadach psychologii i pedagogiki specjalnej, płynąca z doświadczeń własnych pedagogów specjalnych. Przestrzeni nowoczesnej edukacji nie można redukować do przestrzeni szkoły. Szkoła i klasa nie są jedynymi miejscami uczenia się. W wysoko rozwiniętym społeczeństwie edukacja obecna jest niemal wszędzie i realizuje się ją wszystkimi dostępnymi środkami. W naszym kraju dość mocno zaznacza się jeszcze archaiczność przestrzeni tradycyjnej szkoły. Aranżacja przestrzeni wewnętrznej jest to takie jej kreowanie i modernizacja, aby była ona przede wszystkim funkcjonalna, a przebywanie w niej było dla uczniów przyjemnością. Dobrze zaaranżowana przestrzeń wpływa na samodzielne działanie dziecka, buduje jego wiedzę i umiejętności, daje nowe możliwości uczenia się i rozumienia otaczającego świata oraz poprawia jakość kontaktów społecznych. Sposób aranżacji sal lekcyjnych służy przede wszystkim stawianym celom edukacyjno - terapeutycznym, wyznaczając tym samym rodzaj aktywności uczniów. Materiały, meble i elementy wyposażenia są dobrane tak, aby były one nie tylko estetyczne, ale i funkcjonalne biorąc pod uwagę potrzeby i możliwości percepcyjne uczniów. Podczas projektowania i aranżowania sal dla uczniów z niepełnosprawnością najważniejsze są zasady bezpieczeństwa. 22

23 Aranżacja przestrzeni w salach lekcyjnych Aranżując salę lekcyjną brane są pod uwagę następujące aspekty: 1. Kolor ścian kolory są dopasowane do potrzeb i temperamentu uczniów z niepełnosprawnością (stonowane kolory dla dzieci pobudzonych, żywe dla dzieci apatycznych) 2. Sala podzielona na części: a. Edukacyjną, w której są regulowane stoliki i krzesła zapewniające optymalne dopasowanie do wzrostu uczniów. Stoliki mają możliwość ustawiania ich w różnych kompilacjach do pracy zindywidualizowanej, do pracy w diadach i w grupie. b. Zabawową z miękką wykładziną tłumiącą hałas. 3. Właściwe oświetlenie. 4. Meble bezpieczne, wykonane z wysokiej jakości materiałów. Każdy uczeń ma wydzieloną szafkę lub miejsce w szafce. 5. Kąciki tematyczne zapewniają porządek przestrzeni edukacyjnej. Opierają się na modelu nauki poprzez działanie. Są miejscem rozwoju zainteresowań, zabawy, nauki i odpoczynku. Propozycje kącików tematycznych uwzględniają wiek, zainteresowania, możliwości intelektualne i motoryczne uczniów. 23

24 24

25 Różne propozycje kącików tematycznych: edukacyjny fryzjera krawcowej lekarza książki pisarsko - drukarski badacza - odkrywcy przyrodniczo - badawczy teatralny muzyczny plastyczny konstrukcyjno - budowlany, samochodów 6. Zabawki są bezpieczne, dopasowane do wieku, zainteresowań i możliwości dzieci z niepełnosprawnością. Jest ich tyle, aby dzieci miały możliwość wyboru. 7. Dekoracje, miejsce na prace uczniów najczęściej dekorację stanowią prace uczniów związane z aktualnymi tematami zajęć. 25

26 Aktywność ruchowa Soft play to przestrzeń wyłożona miękkimi materiałami do nieskrępowanej zabawy. Znajdują się tu zjeżdżalnie, drabinki do wspinania, labirynty z przeszkodami oraz suchy basen. Dla małych dzieci z niepełnosprawnością przebywanie w takim miejscu prowokuje do aktywności ruchowej, pobudzając receptory wzrokowe, dotykowe, dostarczające wrażeń proprioceptywnych i przedsionkowych. Sala gimnastyczna Stanowi miejsce ukierunkowanej aktywności ruchowej uczniów. W sali jest przestrzeń do ćwiczeń, pokonywania torów przeszkód, wspinania się, gier i zabaw zespołowych. 26

27 Basen Dostępność basenu w szkole daje możliwość odbywania regularnych zajęć. Systematyczne zajęcia poprawiają poczucie bezpieczeństwa w wodzie, sprawność fizyczną oraz koordynacje ruchową. Hydroterapia w znacznym stopniu wpływa na zmniejszenie napięcia mięśniowego, a dzięki temu zwiększa możliwości ruchowe niepełnosprawnego dziecka. Sala Doświadczania Świata Wyposażona jest w różnorodne urządzenia - m.in. projektory, światłowody, łóżko wodne, pufy, lampy plazmowe i aromatyczne, kolumny wodne, lampy UV, które dostarczają intensywnych bodźców wzrokowych, słuchowych, węchowych i dotykowych. Bodźce są tak dobrane, aby dziecko z niepełnosprawnością mogło w sposób zaplanowany, kontrolowany i przyjemny zdobywać doświadczenia sensoryczne. Zajęcia terapeutyczne w Sali Doświadczania Świata pozytywnie wpływają na percepcję, integrację bodźców otoczenia, pobudzają aktywność własną dziecka. 27

28 Inne dostępne pracownie: sala muzyczna sala gospodarstwa domowego sala techniczna Sala dla uczniów z autyzmem Sala edukacyjno-terapeutyczna dla uczniów z autyzmem jest miejscem, w którym bodźce ograniczone są do minimum. Ściany są jasne, mają stonowane kolory. Przedmioty i zabawki są poukładane w wyznaczonych do tego miejscach. Każdy uczeń ma swoje stanowisko pracy i indywidualny plan aktywności na każdy dzień. 28

29 Pokój wyciszeń Sala, w której bodźce zostały ograniczone do minimum. Jest miejscem dla tych, którzy z różnych przyczyn nie chcą lub nie mogą uczestniczyć w zajęciach. Celem jest potrzeba odizolowania się od nadmiaru wrażeń lub sytuacji problemowej. Sprzęt Każda sala lekcyjna wyposażona jest w: telewizor komputer tablicę interaktywną, której używanie pomaga uczniom zrozumieć pojęcia poprzez użycie konkretnych przykładów w formie graficznej, animacji. Dla uczniów z ograniczeniami ruchowymi istnieje wiele programów pozwalających na ich samodzielną obsługę. 29

30 Każde pomieszczenie wyposażone jest w podnośnik sufitowy bądź mobilny, ułatwiający prawidłowy i bezpieczny transfer uczniów. Korytarz szkolny Ozdobiony jest pracami uczniów i wyposażony w sprzęty sprzyjający aktywności własnej. 30

31 Z każdej sali lekcyjnej jest wyjście na zewnątrz 31

32 7. Aranżacja zewnętrznej przestrzeni edukacyjno - terapeutycznej - dlaczego warto zachęcać dziecko do ruchu na świeżym powietrzu? Ruch dziecka ma wpływ na rozwój, co ma związek z plastycznością mózgu: ruch odgrywa ważną rolę w stymulacji komórek nerwowych i tworzenia sieci połączeń neuronalnych, które są istotą uczenia się. ruch powoduje wydzielanie się większej liczby neurotropin naturalnego czynnika wzrostu komórek nerwowych oraz hormonu szczęścia - serotoniny. każda nowa aktywność, doświadczenie toruje w mózgu nowe połączenia nerwowe, a powtarzanie tej czynności utrwala i rozszerza już istniejącą sieć oraz powoduje mielinizację, a co za tym idzie szybszą transmisję danych uczenie się to nie tylko gromadzenie informacji, ale sposób ich wyrażania, przekazywania poprzez mówienie, rysowanie, poruszanie się (i inne czynności ruchowe), w które zaangażowany jest aparat ruchu. Wpływ aktywności fizycznej na rozwój małego niepełnosprawnego dziecka: Korzyści zdrowotne: stymulowanie procesów prawidłowego wzrostu dziecka poprawa wydolności fizycznej hartowanie organizmu jako profilaktyka chorób układu oddechowego profilaktyka nadwagi poprawa siły mięśniowej, normalizacja napięcia mięśniowego profilaktyka osteoporozy Korzyści indywidualne: aktywna postawa, samodzielna organizacja czasu wolnego, dziecko samo dokonuje wyboru aktywności, stymulacja rozwoju mowy i małej motoryki, poznawanie zjawisk przyrody, zmian pogody tj. śnieg, deszcz, wiatr, wysokie, niskie temperatury, mgła, upał stymulacja wielozmysłowa poprzez eksplorowanie środowiska naturalnego, integracja ze społecznością szkolną. 32

33 Zewnętrzna część klasowej przestrzeni edukacyjno - terapeutycznej Szkoły projektowane są w ten sposób, by każdy oddział klasowy miał własne wyjście z sali na zewnątrz. Jest to niewielka, zamknięta przestrzeń zaadoptowana do możliwości i potrzeb danej klasy. Uczniowie spędzają tam swój czas w zależności od ich indywidualnych potrzeb i stanu psychofizycznego, nawet kilka razy w ciągu dnia. 33

34 Przestrzeń wspólna Są to wspólne tereny wokół szkoły, na których znajduję się place zabaw, boiska, ogrody sensoryczne, kąciki edukacyjne, miejsca wyciszeń dostosowane do możliwości i potrzeb małego dziecka niepełnosprawnego. Są to miejsca spotkań integrujące społeczność szkolną. Dzieci w sposób aktywny i spontaniczny, bez względu na pogodę, eksplorują przygotowane dla nich miejsca. Przestrzeń jest zorganizowana tematycznie: 1. Urządzenia sensoryczne służące do wielozmysłowej stymulacji 34

35 2. Place zabaw i tory przeszkód dostosowane dla dzieci o różnorakiej niepełnosprawności ruchowej (karuzele dostosowane dla dzieci poruszających się na wózkach, szerokie podjazdy pod zjeżdżalnie, huśtawki, urządzenia do zabaw manipulacyjnych na odpowiedniej wysokości) 35

36 36

37 3. Kąciki z naturalnymi nieustrukturalizowanymi materiałami tj. piasek, ziemia, woda, błoto służące do stymulacji sensorycznej, doświadczeń i zabawy. Dostępne są dla wszystkich dzieci bez względu na rodzaj niepełnosprawności. 37

38 4. Miejsca do nauki w warunkach odzwierciedlających rzeczywistość (sygnalizacja świetlna, pasy, wybrane znaki drogowe) Ogródki sensoryczne Są to miejsca przeznaczone do uprawy roślin. Służą do nauki, bezpośredniego doświadczania świata przyrody oraz edukacji ekologicznej. Zapewniają uczniom wielozmysłową stymulację pochodzącą z naturalnego środowiska oraz pozwalają poznawać prawa przyrody Sadzone są rośliny różnokolorowe, o różnej fakturze oraz zróżnicowane zapachowo tj. zioła, warzywa, kwiaty, trawy, krzewy owocowe i ozdobne. Uczniowie sadzą rośliny, podlewają je i pielą, po to, by później plony wykorzystać do posiłków, zajęć, dekoracji. 38

39 Leśna szkoła - Forest School Spacer po lesie przynosi organizmowi realne korzyści zdrowotne i poznawcze. W szkołach, które odwiedziliśmy stosowana jest Koncepcja Leśnych Szkół jako regularne zajęcia realizowane na terenie lasu. Forest School organizuje się poprzez wykorzystanie naturalnych miejsc wokół szkoły, gdzie swobodnie rosną, bez ingerencji ogrodnika, lipy i modrzewie, niekoszone trawy i małe obszary dzikich łąk, słychać śpiew ptaków i odgłosy owadów. 39

40 40

41 Aranżacja tematyczna Tworzona jest na potrzeby ważnego wydarzenia w życiu szkoły w danym roku szkolnym. W trakcie naszego pobytu w jednej ze szkół patio zostało zamienione w brazylijską plażę (FIFA Brazylia 2014) Wykorzystanie nietypowych przedmiotów Na szkolnych placach zabaw można znaleźć miejsca do zabaw z wykorzystaniem nietypowych przedmiotów: tor przeszkód z opon, misek, skrzynek i palet piaskownice w dużych oponach błotne kuchnie kalosze jako doniczki na kwiaty 41

42 Aranżacja zewnętrznej przestrzeni stanowi istotny i przemyślany element codziennej edukacji i terapii małego niepełnosprawnego dziecka. Ze względu na uwarunkowania kulturowe codzienna aktywność fizyczna na świeżym powietrzu jest nieodłącznym elementem szkolnego życia. 42

43 8. Komunikacja totalna alternatywne i wspomagające metody komunikacji w szkołach angielskich ze szczególnym uwzględnieniem PECS. I. Filozofia komunikacji totalnej. W kontaktach z podopiecznymi, nauczyciele angielskich szkół kierują się zasadami wypływającymi z filozofii komunikacji totalnej. Zakłada ona, że każdy w celu zaspokojenia swoich potrzeb, powinien mieć możliwość używania wszystkich dostępnych mu kanałów komunikacyjnych. W tym celu, w kontaktach z niemówiącymi wychowankami, stosowane są zindywidualizowane, różnorakie formy AAC, wspierane środkami technicznymi w postaci komunikatorów, programów komputerowych i syntezatorów mowy. Narzędzia komunikacji totalnej to: Gesty Język ciała Ekspresja twarzy Symbole przedmiotowe Zdjęcia Rysowanie Symbole obrazkowe Język pisany Wokalizacja Intonacja Mowa Dostęp do nowoczesnej technologii II. Nadrzędne zasady nauczania komunikacji w odwiedzanych szkołach: Organizowanie procesu dydaktycznego, w sposób umożliwiający uczniom rozwijanie umiejętności komunikowania się, jako priorytetu w edukacji. Komunikacji naucza się w każdym momencie procesu przyswajania treści dydaktycznych. Są to procesy przenikające się. Obligatoryjne stosowanie metod Komunikacji Alternatywnej i Wspomagającej w codziennej pracy z uczniami przez wszystkich pracowników szkoły. 43

44 III. Przegląd form komunikacji alternatywnej i wspomagającej w odwiedzanych szkołach. MAKATON PROGRAM JĘZYKOWY (ang. Makaton Programme) Makaton jest powszechnie używanym programem językowym w odwiedzanych przez nas szkołach. W chwili obecnej Słownictwo Podstawowe w Makatonie to 450 gestów i symboli graficznych. W odróżnieniu od języka migowego w Makatonie wykonywane gesty wspomagają tylko słowa kluczowe (pojęcia, które niosą najwięcej informacji w zdaniu), a nie każde wypowiadane słowo. Wykonywanym gestom powinna, w miarę możliwości, towarzyszyć poprawna gramatycznie mowa. ( B. Kaczmarek; 2006). Oprócz gestów wykorzystuje się wyraz twarzy, kontakt wzrokowy, ton głosu, postawę ciała i ruch. PCS - ZESTAW SYMBOLI KOMUNIKACJI JĘZYKOWEJ Odwiedzane przez nas szkoły korzystają z symboli PCS. PSC (ang. Picture Communication Symbols) to zestaw symboli komunikacji obrazkowej. Jest to jeden z najbardziej rozpowszechnionych systemów symbolicznych na świecie. Dziś system PSC zawiera 4000 symboli uporządkowanych w takie kategorie jak: ludzie, rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki, jedzenie, emocje, symbole opisowe, czas wolny, itd. Każdy symbol posiada nad obrazkiem napis odpowiadający jego treści. WIDGIT ZESTAW SYMBOLI KOMUNIKACJI JĘZYKOWEJ (ang. Widgit Symbols) Symbole Widgit są najbardziej popularnymi symbolami wykorzystywanymi w odwiedzanych przez nas szkołach. Symbole te są dostępne z programami: 44