ZABURZENIA STOMATOLOGICZNE U OSÓB Z ZESPOŁEM LYNCHA I RODZINNĄ POLIPOWATOŚCIĄ GRUCZOLAKOWATĄ*
|
|
- Barbara Kamińska
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 ANNALES ACADEMIAE MEDICAE STETINENSIS ROCZNIKI POMORSKIEJ AKADEMII MEDYCZNEJ W SZCZECINIE 2008, 54, 1, AGATA BUDZYŃSKA ZABURZENIA STOMATOLOGICZNE U OSÓB Z ZESPOŁEM LYNCHA I RODZINNĄ POLIPOWATOŚCIĄ GRUCZOLAKOWATĄ* DENTISTRY ANOMALIES IN PATIENTS WITH LYNCH SYNDROME AND FAMILIAL ADENOMATOUS POLYPOSIS* Katedra i Zakład Ortodoncji Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie al. Powstańców Wlkp. 72, Szczecin Kierownik: prof. dr hab. n. med. Maria Syryńska Summary Purpose: The aim of the study was evaluation of kind and frequency of dental anomalies in patients with familial adenomatous polyposis (FAP) and Lynch syndrome (HNPCC), and analysis of dento-osseus abnormalities on panoramic views. Material and methods: FAP group consisted of 15 patients with mutation of APC gene, HNPCC group consisted of 30 patients with mutation of MSH2 or MLH1 genes. Control groups consisted of 15 and 30 patients matched by a ratio of 1:1 in relation with age and sex. Examination included: history, physical examination (extra- and intraoral) and assessment of panoramic view. DMF index, OHI-S index, clinical and radiologic PI index, occlusion and presence of pathologic dental abrasion and parafunctions were assessed in intraoral examination. Results: The results are presented in figures and tables. Conclusions: 1. The kind and frequency of dental anomalies is comparable with changes typical to polish population. 2. Osseus changes like osteomas, DBI s, hazy sclerosis and dental changes like supernumerary and impacted teeth are typical for patients with FAP. The frequency and appearance of this changes is higher than in general population. 3. Knowledge of kind and frequency of dental abnormalities may help in diagnosis and prevention of hereditary colon cancer by dentists. K e y w o r d s: familial adenomatous polyposis Lynch syndrome-dental anomalies panoramic view. Streszczenie Wstęp: Celem pracy była ocena rodzaju i częstości zaburzeń stomatologicznych u osób z rodzinną polipowatością gruczolakowatą (FAP) i zespołem Lyncha (HNPCC) oraz analiza zaburzeń kostnych i zębowych na zdjęciach pantomograficznych w porównaniu z grupami kontrolnymi. Materiał i metody: Grupa FAP składała się z 15 osób, nosicieli zmutowanego genu APC, a grupa HNPCC z 30 osób, nosicieli genów MLH1 i MSH2. Grupę kontrolną stanowiło odpowiednio 15 i 30 osób sparowanych w relacji 1:1 co do wieku i płci. Pacjentów badano podmiotowo, przedmiotowo (zewnątrz- i wewnątrzustnie) oraz oceniano ich pantomogramy. W badaniu wewnątrzustnym oceniano liczbę PUW, wskaźnik OHI-S, PI wg Russella kliniczny i radiologiczny, rodzaj zgryzu oraz obecność patologicznego starcia i parafunkcji. Wyniki: Uzyskane wyniki przedstawiono w formie rycin i tabel. Wnioski: Rodzaj i częstość zaburzeń stomatologicznych u osób z HNPCC są porównywalne ze zmianami typowymi dla populacji polskiej, co zostało potwierdzone badaniem * Zwięzła wersja rozprawy doktorskiej przyjętej przez Radę Wydziału Stomatologii Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie. Promotor: prof. dr hab. n. med. Maria Syryńska. Oryginalny maszynopis obejmuje: 112 stron, 50 rycin, 29 tabel, 82 pozycje piśmiennictwa. * Concise version of doctoral thesis approved by the Council of the Faculty of Dentistry, Pomeranian Medical University in Szczecin. Promotor: Prof. Maria Syryńska M.D., D.M.Sc. Habit. Original typescript comprises: 112 pages, 50 figures, 29 tables, 82 references.
2 ZABURZENIA STOMATOLOGICZNE w ZESPOle LYNCHA I POLIPOWATOŚCI GRUCZOLAKOWATej 107 klinicznym i radiologicznym. U osób z FAP mogą występować zaburzenia kostne o typie kostniaków, DBIs, hazy sclerosis i zaburzenia zębowe, takie jak: zęby zatrzymane, zębaki, anomalie budowy korzeni zębów. Zaburzenia te stwierdza się znacznie częściej niż w populacji. Znajomość powyższych zaburzeń stomatologicznych może pomóc w diagnostyce i profilaktyce raków jelita grubego, będących konsekwencją wysokiego ryzyka genetycznego. H a s ł a: rodzinna polipowatość gruczolakowata zespół Lyncha zaburzenia stomatologiczne pantomogram Wstęp Nowotwory złośliwe, pomimo dużego postępu nauki, wciąż są istotnym problemem epidemiologicznym w krajach wysoko rozwiniętych. Wczesna diagnostyka daje możliwość zastosowania odpowiedniej metody leczenia, a tym samym może zapobiec konsekwencjom, jakie niosą za sobą nowotwory złośliwe. Dlatego też istnieje potrzeba diagnostyki i wyczulenia lekarzy, w tym lekarzy dentystów, na najmniejsze objawy kliniczne, które mogą sugerować nowotwór. Do chorób dziedzicznych, które mogą prowadzić do rozwoju raka jelita grubego (RJG) należą: dziedziczny niezwiązany z polipowatością rak jelita grubego (hereditary non polyposis colorectal cancer HNPCC), rodzinna polipowatość gruczolakowata (familial adenomatous polyposis FAP), zespoły Peutza Jeghersa, Zankasa, Turcota oraz polipowatość młodzieńcza. Częstość RJG, rozwijających się na bazie wysokiej genetycznej predyspozycji, Kładny i Lubiński [1] szacują na 10 20%, a inni autorzy na 6 12% [2] oraz 10 15% [3]. Wśród nich najczęstszy jest rak w przebiegu wysokiej, niezwiązanej z polipowatością predyspozycji zespół Lyncha stanowiący 5 10% raków tego narządu [4, 5, 6]. Inny zespół z tej grupy to FAP, który jest przyczyną 1 2% wszystkich RJG [7]. Dziedziczny niezwiązany z polipowatością rak jelita grubego to choroba o rodowodowych cechach choroby dominującej [8], której częstość występowania wynosi 1:1000 [5]. Ryzyko wystąpienia raka u tych osób wynosi według różnych autorów od 75% [9] do 90% [2]. Prekursorami zmian złośliwych w jelicie grubym w przebiegu HNPCC są gruczolaki [10]. Czas przekształcenia gruczolaka w raka może trwać nawet około 3 lat. Za rozwój HNPCC odpowiedzialne są dziedziczne mutacje konstytucjonalne genów naprawczych: MLH1, MSH2 oraz MSH3, MSH6, PMS1, PMS2 [5, 6, 10, 11, 12]. Te dwie pierwsze są najczęstsze i są przyczyną około 85 95% zachorowań na HNPCC [5, 12]. Międzynarodowa grupa ekspertów ICG-HNPCC (International Collaborative Group on HNPCC) [13] wytyczyła precyzyjne nowe kryteria dla HNPCC (kryteria amsterdamskie), które wraz z wykrytą mutacją w genie MLH1 lub MSH2 stanowią o rozpoznaniu zespołu Lyncha: co najmniej u 3 członków danej rodziny zweryfikowany histopatologicznie raka jelita grubego lub trzonu macicy, jelita cienkiego lub dróg moczowych; jeden z nich jest krewnym I dwóch pozostałych; wykluczono polipowatość rodzinną występowanie mnogich polipów jelita grubego, wrodzonego przerostu nabłonka barwnikowego siatkówki, torbieli i kostniaków kości twarzoczaszki oraz desmoidów; co najmniej 2 z tych osób to krewni I w dwóch różnych pokoleniach; przynajmniej u jednej spośród tych osób zdiagnozowano raka przed 50. r.ż. Dotychczas, według danych z piśmiennictwa, nie oceniano występowania zaburzeń stomatologicznych w zespole Lyncha. Rodzinna polipowatość gruczolakowata, podobnie jak HNPCC, jest chorobą autosomalnie dominującą [10], której częstość występowania McGratf i Spigelman [14] szacują na około 1: urodzeń. Ryzyko rozwoju RJG w przebiegu FAP wynosi 100% [10]. Wystąpienie mutacji w genie APC zlokalizowanym na chromosomie 5q21 uważa się za przyczynę rozwoju FAP [14, 15, 16]. Tego rodzaju polipowatość charakteryzuje się występowaniem od setek do tysięcy polipów w dystalnej części jelita grubego [17]. Pojawiają się one we wczesnej młodości (pierwsza i druga dekada życia) [18] lub nieco później i mają dużą tendencję do rakowacenia. Za cechy kliniczne występujące u chorych z FAP uważa się: przerost nabłonka barwnikowego siatkówki (congenital hypertrophy of the retinal pigment epithelium CHRPE), torbiele gruczołów łzowych skóry, kostniaki oraz włókniakowatość naciekową [19, 20]. Na podstawie badań klinicznych układu stomatognatycznego i zdjęć pantomograficznych u pacjentów z FAP innych populacji wykryto zaburzenia stomatologiczne kostne kostniaki, Dense Bone Islands, zmiany o typie hazy sclerosis i zębowe zębaki, zęby nadliczbowe, zęby zatrzymane oraz anomalie budowy korzeni zębów. Kostniak jako łagodny nowotwór kości rozwija się powoli, poprzedzając często rozwój polipów jelitowych [20]. Nowotwory jelita grubego są w Polsce rozpoznawane za późno. Stopień zaawansowania jest tak duży, że leczenie nie jest skuteczne. Stąd ważnym jest określenie objawów, w tym zaburzeń stomatologicznych, które mogą zwiastować wystąpienie nowotworów jelita grubego będących konsekwencją wysokiego ryzyka genetycznego. Celem pracy była ocena rodzaju i częstości zaburzeń stomatologicznych u osób z FAP i HNPCC oraz analiza zaburzeń kostnych i zębowych na zdjęciach pantomograficznych u osób z FAP i HNPCC. Materiał i metody Przedmiot badań stanowiły osoby z rozpoznaną mutacją genów APC, MLH1 i MSH2 objęte opieką przez
3 108 AGATA BUDZYŃSKA Onkologiczną Poradnię Genetyczną przy Zakładzie Genetyki i Patomorfologii Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie oraz osoby grupy kontrolnej sparowane co do wieku i płci z przychodni lekarzy rodzinnych w Szczecinie. Grupy badane stanowiły osoby z rodzin z rozpoznanym HNPCC i FAP, z czego 30 osób to nosiciele mutacji genów MLH1 lub MSH2 (grupa HNPCC), a 15 osób to nosiciele zmutowanego genu APC (grupa FAP). Pacjenci z mutacją genów MLH1 i MSH2 to osoby zdrowe, będące jedynie nosicielami zmutowanych genów, u których nie zdiagnozowano raka jelita grubego bądź odbytnicy, oraz których nie poddano chemioprewencji. Grupę HNPCC stanowiło 8 mężczyzn i 22 kobiety w wieku lat. Grupę FAP stanowiło 9 mężczyzn i 6 kobiet w wieku lat. Grupy kontrolne stanowiły osoby wybrane losowo z praktyk lekarzy rodzinnych w Szczecinie, sparowane w relacji 1:1 co do wieku i płci w stosunku do grup FAP i HNPCC, kolejno w ilości 15 i 30 osób i poddane tym samym procedurom. Z grupy kontrolnej wykluczono osoby z przewlekłymi chorobami przewodu pokarmowego oraz nowotworami. Badanie stomatologiczne obejmowało badanie podmiotowe, badanie przedmiotowe zewnątrz- i wewnątrzustne. Oceniano: 1. Stan uzębienia za pomocą wskaźnika PUW. 2. Higienę jamy ustnej za pomocą wskaźnika higieny jamy ustnej (OHI-S) wg Greene a i Vermilliona. 3. Stan przyzębia za pomocą wskaźnika chorób przyzębia (PI) wg Russella (klinicznego i radiologicznego). 4. Stan błony śluzowej jamy ustnej. 5. Rodzaj zgryzu. 6. Stan stawu skroniowo-żuchwowego (kryteria oceny stawu skroniowo-żuchwowego wg WHO). 7. Starcie zębów i stan szkliwa. 8. Obecność parafunkcji. Ponadto oceniano pantomogram w celu wykrycia ewentualnych zmian kostnych i zębowych. Na pantomogramie poszukiwano zagęszczeń kostnych o typie kostniaków, DBI, hazy sclerosis oraz zębów nadliczbowych, zatrzymanych (z wykluczeniem zębów mądrości) i zębiaków. W badaniu nie brano pod uwagę zębów mądrości ze względu na ich późny czas wyrzynania i występujące często ich zatrzymanie w kości. Zwracano uwagę na anomalie budowy korzeni zębów, takie jak: zwiększona grubość cementu korzeniowego, zakrzywienie korzeni, zlanie często długich i szpiczastych korzeni zębów trzonowych. Za zmiany określane terminem kostniak uważano zagęszczenia kostne o regularnym okrągłym lub owalnym kształcie, dobrze odgraniczone od otoczenia. Do zmian typu DBIs kwalifikowano zagęszczenia kostne o nieregularnym kształcie, dobrze odgraniczone od otoczenia, a do zmian typu hazy sclerosis zwiększone zagęszczenie kostne związane lub nie z pojedynczymi lub wieloma korzeniami zębów. Do weryfikacji statystycznej wyników zastosowano: test U Manna Whitneya, test χ² z poprawką Yatesa, dokładny test Fishera, test korelacji rang Spearmana. Przyjęto poziom istotności p < 0,05 jako świadczący o występowaniu istotnej statystycznie różnicy. Wyniki Na podstawie wyników wykazano brak zmian stomatologicznych, które byłyby charakterystyczne dla osób z HNPCC. Po przeprowadzeniu badania i po analizie wymienionych parametrów (PUW, PI), zarówno w grupie badanej, jak i kontrolnej, uzyskano podobną częstość i rodzaj występowania zmian w jamie ustnej. Jedynie wartości wskaźnika OHI-S były statystycznie istotnie wyższe w grupie HNPCC niż w grupie kontrolnej. W badaniu zewnątrz- i wewnątrzustnym u osób z mutacją genu APC nie stwierdzono istotnie statystycznej różnicy w obu grupach. Wartości analizowanych wskaźników w grupach badanych i kontrolnych przedstawiono w tabeli 1. W grupie HNPCC nie odnotowano istotnych zmian na zdjęciach pantomograficznych. Zaobserwowano jedynie zaburzenie w postaci zagęszczenia kostnego owalnego kształtu (kostniak) u jednej osoby z grupy badanej HNPCC. W grupie kontrolnej do niej badanie radiologiczne ujawniło występowanie zęba nadliczbowego (mesjodens). Porównując zmiany w grupie FAP i kontrolnej do FAP, zaburzenia kostne stwierdzono u 40% pacjentów grupy FAP (u 4 mężczyzn i 2 kobiet), natomiast w grupie kontrolnej do FAP stwierdzono 1 (6,66%) taki przypadek DBI, różnica nie była jednak statystycznie istotna (dokładny test Fishera, p > 0,08). Spośród zaburzeń kostnych najczęściej występowały zmiany o typie hazy sclerosis (26,66%), kostniaki wewnątrzkostne (13,33%) rycina 1 i DBIs (13,33%) tabela 2. U 2 osób na zdjęciu pantomograficznym stwierdzono występowanie 2 zaburzeń kostnych. Były to w obu przypadkach zmiany w postaci hazy sclerosis i DBIs. U żadnego z pacjentów nie wykryto kostniaka zewnątrz kostnego. Zaburzenia zębowe stwierdzono u 8 osób (53,3%) 5 mężczyzn i 3 kobiet grupy FAP. Nie stwierdzono takich zmian u żadnej osoby z grupy kontrolnej w porównaniu z grupą badaną FAP. Różnica była statystycznie istotna wyższa w grupie FAP. Warto zwrócić uwagę na to, że wymienione zaburzenia częściej występowały u mężczyzn niż u kobiet grupy badanej w stosunku 5:3. Wśród zaburzeń zębowych najczęściej stwierdzano zmiany w budowie korzeni zębów 40% grupy badanej FAP. Ryc. 1. Pantomogram pacjenta z mutacją genu APC, z widocznym kostniakiem i zatrzymanym przedtrzonowcem Fig. 1. Panoramic view of patient with mutation of APC gene showing osteoma and impacted premolar
4 ZABURZENIA STOMATOLOGICZNE w ZESPOle LYNCHA I POLIPOWATOŚCI GRUCZOLAKOWATej 109 T a b e l a 1. Wartości wskaźników PUW, OHI-S, PI dla grup badanych i kontrolnych T a b l e 1. Values of DMF, OHI-S, PI indices for study and control groups FAP HNPCC Wskaźnik Index grupa badana study group grupa kontrolna control group p grupa badana study group grupa kontrolna control group p mediana / median mediana / median PUW / DMF 16,50 15,00 p > 0,350 12,00 13,00 p > 0,46 OHI-S 1,30 0,91 p < 0,035 0,99 0,99 p > 0,96 PI kliniczny Clinical PI 1,10 0,80 p > 0,950 0,53 0,62 p > 0,96 PI radiologiczny Radiological PI 0,34 0,30 p > 0,680 0,57 0,27 p > 0,28 T a b e l a 2. Częstość występowania zaburzeń kostnych i zębowych w grupie FAP i grupie kontrolnej dla FAP T a b l e 2. Prevalence of osseus and dental changes in FAP group and control group Grupa FAP Grupa kontrolna Rodzaj zaburzenia FAP group Control group Kind of changes n % n % p Kostniaki / Osteoma 2 13, p > 0,48 Blizna kostna / DBIs 2 13,33 1 6,66 p > 1,00 Hazy sclerosis 4 26, p > 0,09 Zębiaki / Odomtoma 1 6, p > 1,00 Zęby nadliczbowe / Supernumerary teeth 0 0, Zęby zatrzymane / Impacted teeth 5 33, p < 0,04 hipercementoza hypercementosis 2 13, p > 0,48 wydłużone korzenie Anomalie budowy korzeni tapered roots 2 13, p > 0,48 Abnormal roots rozwidlenie furcation 1 6, p > 1,00 zlane korzenie fused roots 3 20, p > 0,22 Do zmian tych należały: hipercementoza korzeni zębów, zęby zlane, głównie trzonowce szczęki, wydłużenie korzeni, rozdwojenie korzenia zęba 35. Zęby zatrzymane stwierdzono u 4 osób (26,66%), częściej u kobiet niż mężczyzn różnica między grupą badaną a kontrolną była statystycznie istotna. U 1 mężczyzny stwierdzono występowanie obustronnie zatrzymanych kłów górnych, u 2 osób (kobiety i mężczyzny) jednostronne zatrzymanie kła górnego (ryc. 2), a u 1 kobiety zatrzymany ząb 35. Zębiak wykryto w 1 przypadku (6,66%). Ryc. 2. Pantomogram pacjenta z mutacją genu APC, z widocznym zatrzymanym kłem górnym po stronie lewej Fig. 2. Panoramic view of patient with mutation of APC gene showing left impacted maxillary canine Dyskusja Nowotwory jelita grubego są w Polsce istotnym problemem. Często są rozpoznawane za późno, gdy stopień zaawansowania jest tak duży, że leczenie nie jest skuteczne. W niniejszej pracy starano się przybliżyć dwie jednostki chorobowe i określić ewentualne zaburzenia stomatologiczne, które mogą zwiastować wystąpienie nowotworów jelita grubego, będących konsekwencją wysokiego ryzyka genetycznego. Dzięki większej świadomości ludzi, postępie medycyny i populacyjnym programom przesiewowym wykrywania rodzin z wysoką genetyczną predyspozycją do nowotworów diagnostyka nowotworów uległa znacznej poprawie. Ważne jest szukanie nowych możliwości i metod diagnostyki nowotworów. Wielu autorów proponuje jako badanie dodatkowe wykonanie zdjęcia pantomograficznego, stosowanego w stomatologii jako jedna z podstawowych metod diagnostyki zaburzeń układu stomatognatycznego. Porównanie wyników pracy własnej z rezultatami innych autorów jest trudne, ponieważ dokładne informacje dotyczące zmian stomatologicznych (stanu uzębienia, higieny jamy ustnej, stanu przyzębia, stanu błony śluzowej jamy ustnej, rodzaju zgryzu, stanu stawu skroniowo-żuchwowego) w dostępnym piśmiennictwie nie są podawane.
5 110 AGATA BUDZYŃSKA Na podstawie badań stomatologicznych przeprowadzonych dotychczas u nosicieli mutacji genu APC, ukazano szereg zaburzeń kostnych i zębowych. Thakker i wsp. [21] przebadali 154 pacjentów z 37 rodzin z FAP, których podzielono na 4 grupy. Grupę A stanowiło 85 osób w wieku lat, u których rozpoznano kliniczne objawy choroby i mutację genu APC. Grupę B stanowiło 30 osób w wieku lat należących do rodzin osób z FAP, jednak nie stwierdzono u nich mutacji w genie APC. Pozostałe dwie grupy to osoby z niskim ryzykiem rozwoju FAP (< 1%). Wszyscy pacjenci zostali poddani badaniu klinicznemu wewnątrzustnemu oraz u każdego wykonano zdjęcie pantomograficzne. Thakker i wsp. w swojej pracy poszukiwali zmian kostnych o typie kostniaków, DBIs, hazy sclerosis i ewentualnego powiązania z korzeniami zębowymi oraz zaburzeń zębowych w postaci zębiaków, zębów nadliczbowych i zatrzymanych. Zatrzymane zęby mądrości zostały wykluczone z analizy. U 81% pacjentów z grupy A zaobserwowano na zdjęciach pantomograficznych zaburzenia kostne, a więc znacznie częściej niż w badaniu własnym. Kostniaki stwierdzono u 54,1% osób, DBIs u 42,4% osób, hazy sclerosis u 32,9% osób. Zaburzenia kostne w grupie A występowały najczęściej u osób w przedziale wiekowym lat. Zaburzenia zębowe stwierdzono u 37% pacjentów. Zębiaki u 8 (9,4%) osób, zęby nadliczbowe u 23 (27,1%) i zęby zatrzymane u 12 (14,1%) pacjentów. W pozostałych trzech grupach zmiany kostne stwierdzono tylko u 14 osób, natomiast zaburzenia zębowe tylko u 1 osoby. Różnica pomiędzy grupą osób dotkniętych FAP (grupa A) a pozostałymi grupami była statystycznie istotna. Katou i wsp. [22] porównali wyniki badania 26 pacjentów z rozpoznaną FAP z grupą kontrolną. U każdego wykonano zdjęcie pantomograficzne w poszukiwaniu zmian kostno-zębowych. U 62% pacjentów z FAP zanotowano obecność zmian kostnych w porównaniu do 14% pacjentów grupy kontrolnej, stwierdzając statystycznie istotną różnicę. W przeciwieństwie do badań własnych, nie stwierdzono istotnej różnicy w związku z występowaniem zębów zatrzymanych zarówno w grupie osób z FAP (3,8%), jak i w grupie kontrolnej (1,5%). Zęby nadliczbowe i zębiaki nie zostały odnotowane w żadnej z badanych grup. Søndergaard i wsp. [23] przebadali 97 pacjentów populacji fińskiej (50 osób) i duńskiej (47 osób) z rozpoznaną FAP w poszukiwaniu zaburzeń zębowych. Zaburzenia zębowe stwierdzono w 17 przypadkach (17%). U 11 pacjentów wykryto zęby nadliczbowe i/lub zębiaki, a u 9 zęby zatrzymane. Równoczesne występowanie zębów zatrzymanych, nadliczbowych i zębiaków stwierdzono u 3 pacjentów. Zmiany kostne (kostniaki) zaobserwowano u 41 osób populacji fińskiej i 36 osób populacji duńskiej. Nie stwierdzono statystycznie istotnej różnicy pomiędzy występowaniem kostniaków a obecnością polipów jelitowych, płcią i wiekiem. Carl i Sullivan [24] przeanalizowali pantomogramy 24 pacjentów z FAP. Na podstawie badania wykazano obecność zaburzeń kostnych u 79% pacjentów oraz zaburzeń zębowych u 75%. Opisane zaburzenia zębowe to wrodzona niedoliczbowość zębów, zęby nadliczbowe, zęby zatrzymane, zaburzenia budowy i położenia zębów. Autorzy stwierdzili, że najczęściej występujące zęby zatrzymane to głównie kły T a b e l a 3. Rodzaje zaburzeń stomatologicznych u osób z mutacją genu APC na przykładzie różnych populacji Populacja Population T a b l e 3. Kind of dentistry anomalies in patients with mutation of APC gene in different populations kostniak osteoma zaburzenia kostne osseus chandes blizna kostna DBIs Zaburzenia stomatologiczne / Dentistry anomalies hazy sclerosis zębiak odontoma zaburzenia zębowe / dental changes zęby nadliczbowe supernumerary teeth zęby zatrzymane impacted teeth anomalie korzenia abnormal roots Amerykańska / American Carl i Sullivan, 1989 [24] Offerhaus et al., 1987 [25] Angielska / English Thakker et al., 1995 [21] Aggarwal et al., 2003 [26] Hunt et al., 1994 [27] + Czeska / Czech Jirásek i Chmel,1986 [28] Duńska / Danish Bülow et al., 1986 [29] + Søndergaard et al., 1987 [23] Japońska / Japanese Kubo et al., 1989 [30] Katou et al., 1989 [22] + + Ida et al., 1981 [31] Polska / Polish badania własne,
6 ZABURZENIA STOMATOLOGICZNE w ZESPOle LYNCHA I POLIPOWATOŚCI GRUCZOLAKOWATej 111 górne, co zostało również potwierdzone w badaniu własnym oraz drugie przedtrzonowce dolne. Carl i Sullivan przedstawili przypadki zlania korzeni zębów trzonowych (głównie szczęki) i długich szpiczastych korzeni. Podobnie jak u Katou i wsp., zębiaki nie zostały odnotowane w żadnym z analizowanych pantomogramów [22]. Rodzaje zaburzeń stomatologicznych u osób z mutacją genu APC na przykładzie różnych populacji opisywanych przez różnych autorów przedstawiono w tabeli 3. Wnioski 1. Rodzaj i częstość zaburzeń stomatologicznych u osób z HNPCC są porównywalne ze zmianami typowymi dla populacji polskiej, co zostało potwierdzone badaniem klinicznym i radiologicznym. 2. U osób z polipowatością gruczolakowatą rodzinną mogą występować zaburzenia kostne o typie kostniaków, DBIs, hazy sclerosis i zaburzenia zębowe (zęby zatrzymane, zębiaki, anomalie budowy korzeni zębów). Zaburzenia te stwierdza się znacznie częściej niż w populacji. Częstość występowania pozostałych parametrów nie różni się istotnie w porównaniu z grupą kontrolną. 3. Znajomość powyższych zaburzeń stomatologicznych może pomóc w diagnostyce i profilaktyce raków jelita grubego będących konsekwencją wysokiego ryzyka genetycznego. Piśmiennictwo 1. Kładny J., Lubiński J.: Genetyka w chirurgii. In: Podstawy chirurgii. Ed. J. Szmidt, Wyd. Med. Prakt. Kraków 2003, Lynch H.T., Lynch J.: Lynch syndrome: Genetics, natural history, genetic counseling, and prevention. J. Clin. Oncol. 2000, 18, Kaleta-Stasiołek D., Kwaśniewska M., Drygas W.: Wybrane czynniki ryzyka i profilaktyka pierwotna raka jelita grubego. Przegl. Lek. 2003, 60, Moore J., Cowled P.: Hereditary non-polyposis colorectal cancer syndrome. Aust. NZ J. Surg. 1999, 69, Hisamuddin I.M., Yang V.W.: Genetics of colorectal cancer. Med. Gen. Med. 2004, 6 (3). 6. Rustgi A.K.: Hereditary gastrointestinal polyposis and nonpolyposis syndromes. N. Engl. J. Med. 1994, 331, Drews M., Krokowicz P., Banasiewicz T., Paszkowski J., Pławski A., Marciniak R.: Diagnostyka, profilaktyka i leczenie chorych z polipowatością rodzinną jelita grubego. Now. Lek. 1999, 68, 8, Lynch H.T., Smyrk T., Lynch J.F.: Molecular genetics and clinical- -pathology features of hereditary nonpoliposis colorectal carcinoma (Lynch syndrome). Oncology, 1998, 55, Chesebro J.H., Badimon J.J.: Identifying hereditary nonpolyposis colorectal cancer. N. Engl. J. Med. 1998, 338, 21, Souza R.F.: Review article: a molecular rationale for the how, when and why of colorectal cancer screening. Aliment. Pharmacol. Ther. 2001, 15, Kraus C., Kastl S., Günther K., Klessinger S., Hohenberger W., Ballhausen W.G.: A proven de novo germline mutation in HNPCC. J. Med. Genet. 1999, 36, Leggett B.: Clinical and public health challenges of cancer. When is molecular genetic testing for colorectal cancer indicated? J. Gastroenterol. Hepatol. 2002, 17, Vasen H.F.A., Watson P., Mecklin J., Lynch H.T., The ICG HNPCC: New clinical criteria for hereditary nonpolyposis colorectal cancer (HNPCC, Lynch syndrome) proposed by International Collaborative Group on HNPCC. Gastroenterology, 1999, 116, McGrath D.R., Spigelman A.D.: Hereditary colorectal cancer: keeping it in the family the bowel cancer story. J. Intern. Med. 2002, 32, Järvinen H.J., Peltomäki P.: The complex genotype phenotype relationship in familial adenomatous polyposis. Eur. J. Gastroenterol. Hepatol. 2004, 16, Fearnhard N.S.: Genetic disorders in gastroenterology and hepatology. APC gene and familial adenomatous polyposis. J. Gastroenterol. Hepatol. 2004, 19 (5), Bell B., Mazzaferri E.L.: Familial adenomatous poliposis (Gardner s syndrome) and thyroid carcinoma. A case report and review of the literature. Dig. Dis. Sci. 1993, 38, 1, Potyrała M., Iwańczak B.: Dziedziczne polipowatości przewodu pokarmowego u dzieci. Gastroenterol. Pol. 2001, 8, Zbarańska S., Szczepanowska A., Bień-Skowronek I., Szewczyk L.: Różnorodność zaawansowania objawów klinicznych wśród członków rodziny z zespołem Gardnera. Pediat. Pol. 1997, 72, Søndergaard J.O., Rasmussen M.S. ; Videbaek H., Bernstein I.T., Myrhoj T., Kristiansen V.B.: Mandibular osteomas in sporadic colorectal carcinoma. A genetic marker. Scand. J. Gastroenterol. 1993, 28, Thakker N., Davies R., Horner K., Armstrong J., Clancy T., Guy S.: The dental phenotype in familial adenomatous poliposis: diagnostic application of a weighted scoring system for changes on dental panoramic radiographs. J. Med. Genet. 1995, 32, Katou F., Motegi K., Baba S.: Mandibular lesions in patients with adenomatosis coli. J. Craniomaxillofac. Surg. 1989, 17, Søndergaard J.O., Bülow S., Järvinen H., Wolf J., Witt I.N., Tetens G.: Dental anomalies in familial adenomatous poliposis coli. Acta Odontol. Scand. 1987, 45, Carl W., Sullivan M.A.: Dental abnormalities and bone lesions associated with familial adenomatous polyposis: report of cases. J. Am. Dent. Assoc. 1989, 119, Offerhaus G.J.A., Levin L.S., Giardiello F.M., Yardley J.H., Haunilton S.V., Luk G.D.: Occult radiopaque jaw lesions in familial adenomatous polyposis coli and hereditary nonpolyposis colorectal cancer. Gastroenterology, 1987, 93, Aggarwal V.R., Sloan P., Macfarlane T.V., Clancy T., Evans G., Thakker N.: Dento-osseous changes as diagnostic markers in familial adenomatous polyposis families. Oral Dis. 2003, 9, Hunt L.M., Robinson M.H.E., Hugkulstone C.E., Clarke B., Varnon S.A., Gregson R.H.S.: Congenital hypertrophy of the retinal pigment epithelium and mandibular osteomata as markers in familial colorectal cancer. Br. J. Cancer, 1994, 70, Jirásek V., Chmel J.: Bone changes in hereditary adenomatosis coli. Acta Univ. Carol. [Med] (Praha) 1986, 32, 5/6, Bülow S., Holm N.V., Søndergaard J.O., Witt I.N., Tetens G.: Mandibular osteomas in unaffected sibs and children of patients with familial polyposis coli. Scand. J. Gastroenterol. 1986, 21, Kubo K., Miyatani H., Takenoshita Y., Abe K., Oka M., Jida M.: Widespread radiopacity of jaw bones in familial adenomatosis coli. J. Craniomaxillofac. Surg. 1989, 17, Ida M., Nakamura T., Utsunomiya J.: Osteomatous changes and tooth abnormalities found in jaws of patients with adenomatosis coli. Oral Surg. 1981, 52, 1, 2 11.
Badania. przesiewowe stosowane w celu wczesnego wykrycia raka jelita grubego. zalecenia National Comprehensive Cancer Network (NCCN)
Badania przesiewowe stosowane w celu wczesnego wykrycia raka jelita grubego zalecenia National Comprehensive Cancer Network (NCCN) Badania przesiewowe stosowane w celu wykrycia raka jelita grubego Ocena
Bardziej szczegółowoOCENA WYSTĘPOWANIA ANOMALII ZĘBOWYCH I MORFOLOGII WYROSTKA ZĘBODOŁOWEGO U PACJENTÓW Z ZATRZYMANYMI KŁAMI
Lek. Dent. Joanna Abramczyk OCENA WYSTĘPOWANIA ANOMALII ZĘBOWYCH I MORFOLOGII WYROSTKA ZĘBODOŁOWEGO U PACJENTÓW Z ZATRZYMANYMI KŁAMI STRESZCZENIE WSTĘP W praktyce ortodontycznej zatrzymane stałe kły, szczególnie
Bardziej szczegółowo. Nosicielstwem mutacji genów, których normalna funkcja jest związana z kontrolą wierności replikacji DNA (głównie MLH1, MSH2 i MSH6
Załącznik 2a Zadania programu Program opieki nad rodzinami wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe. Moduł 2: Wczesne wykrywanie i prewencja nowotworów złośliwych
Bardziej szczegółowoCzynniki ryzyka. Wewn trzne (osobnicze) czynniki ryzyka. Dziedziczne i rodzinne predyspozycje do zachorowania
Czynniki ryzyka Przez poj cie czynnika ryzyka rozumie si wszelkiego rodzaju uwarunkowania, które w znaczàcy (potwierdzony statystycznie) sposób zwi kszajà lub zmniejszajà prawdopodobieƒstwo zachorowania
Bardziej szczegółowoCharakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego
Lek. Łukasz Głogowski Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Opiekun naukowy: Dr hab. n. med. Ewa Nowakowska-Zajdel Zakład Profilaktyki Chorób
Bardziej szczegółowoPersonalizowana profilaktyka nowotworów
Personalizowana profilaktyka nowotworów Prof. dr hab. med. Krystian Jażdżewski Zakład Medycyny Genomowej, Warszawski Uniwersytet Medyczny Centrum Nowych Technologii, Uniwersytet Warszawski Warsaw Genomics,
Bardziej szczegółowoZespół Lyncha (HNPCC) Lynch syndrome
Józef Kładny, Grzegorz Kurzawski, Janina Suchy, Jan Lubiński Zespół Lyncha (HNPCC) Lynch syndrome Streszczenie Praca jest przeglądem doświadczeń własnych oraz danych z piśmiennictwa na temat diagnostyki,
Bardziej szczegółowoTerapeutyczne Programy Zdrowotne 2008 Leczenie raka jelita grubego. C19 nowotwór złośliwy zagięcia esiczo-odbytniczego
Nazwa programu: LECZENIE RAKA JELITA GRUBEGO ICD-10 Terapeutyczne Programy Zdrowotne 2008 C18 nowotwór złośliwy jelita grubego C20 nowotwór złośliwy odbytnicy załącznik nr 6 do zarządzenia Nr 36/2008/DGL
Bardziej szczegółowoM I N I S T R A Z D R O W I A 1) z dnia r. zmieniające rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia stomatologicznego
Projekt z dnia 9 września 2017 r. R O Z P O R Z Ą D Z E N I E M I N I S T R A Z D R O W I A 1) z dnia... 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia stomatologicznego
Bardziej szczegółowoChemoprewencja raka jelita grubego u chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego Dr n med. Piotr Albrecht
Chemoprewencja raka jelita grubego u chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego Dr n med. Piotr Albrecht Klinika Gastroenterologii i Żywienia Dzieci WUM Plan wykładu Jelitowe powikłania WZJG Rak
Bardziej szczegółowoCLINICAL GENETICS OF CANCER 2016
International Conference CLINICAL GENETICS OF CANCER 2016 Szczecin, 14-15 September 2016 (Center for New Medical Technologies, Unii Lubelskiej 1, Szczecin) Wednesday (14 September 2016) 9:00-9:15 Conference
Bardziej szczegółowoNARODOWY PROGRAM ZWALCZANIA CHORÓB NOWOTWOROWYCH.
MINISTERSTWO ZDROWIA DEPARTAMENT POLITYKI ZDROWOTNEJ Nazwa programu: NARODOWY PROGRAM ZWALCZANIA CHORÓB NOWOTWOROWYCH. Nazwa zadania: PROGRAM OPIEKI NAD RODZINAMI WYSOKIEGO, DZIEDZICZNIE UWARUNKOWANEGO
Bardziej szczegółowoNOWOTWORY TRZUSTKI KLUCZOWE DANE, EPIDEMIOLOGIA. Dr n. med. Janusz Meder Prezes Polskiej Unii Onkologii 4 listopada 2014 r.
NOWOTWORY TRZUSTKI KLUCZOWE DANE, EPIDEMIOLOGIA Dr n. med. Janusz Meder Prezes Polskiej Unii Onkologii 4 listopada 2014 r. Najczęstsza postać raka trzustki Gruczolakorak przewodowy trzustki to najczęstsza
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Opinia Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych nr 75/2012 z dnia 7 maja 2012 r. o projekcie programu zdrowotnego Program profilaktyki raka jelita grubego realizowanego
Bardziej szczegółowoEPIDEMIOLOGIA. Mierniki epidemiologiczne. Mierniki epidemiologiczne. Mierniki epidemiologiczne. Mierniki epidemiologiczne
EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW ZŁOŚLIWYCH EPIDEMIOLOGIA prof. dr hab. med. Jan Kornafel Katedra Onkologii i Klinika Onkologii Ginekologicznej AM we Wrocławiu Mierniki epidemiologiczne Mierniki epidemiologiczne
Bardziej szczegółowoNARODOWY PROGRAM ZWALCZANIA CHORÓB NOWOTWOROWYCH
Załącznik nr 2a MINISTERSTWO ZDROWIA Nazwa programu: NARODOWY PROGRAM ZWALCZANIA CHORÓB NOWOTWOROWYCH Nazwa zadania: PROGRAM OPIEKI NAD RODZINAMI WYSOKIEGO, DZIEDZICZNIE UWARUNKOWANEGO RYZYKA ZACHOROWANIA
Bardziej szczegółowoZespół MSH6 MSH6 syndrome
Janina Suchy, Grzegorz Kurzawski, Jan Lubiński Zespół MSH6 MSH6 syndrome Streszczenie Szacuje się, że około 5-10% nowotworów jest wynikiem obecności konstytucyjnej mutacji w pojedynczym genie o wysokiej
Bardziej szczegółowoKATEDRA CHIRURGII STOMATOLOGICZNEJ I SZCZĘKOWO- TWARZOWEJ ZAKŁAD CHIRURGII STOMATOLOGICZNEJ
DLA STUDENTÓW III ROKU ODDZIAŁU STOMATOLOGII SEMESTR VI (LETNI) 1. Zapoznanie z organizacją Katedry, w szczególności z organizacją Zakładu Chirurgii Stomatologicznej. Powiązania chirurgii stomatologicznej
Bardziej szczegółowoMateriał i metody. Wyniki
Abstract in Polish Wprowadzenie Selen jest pierwiastkiem śladowym niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Selen jest wbudowywany do białek w postaci selenocysteiny tworząc selenobiałka (selenoproteiny).
Bardziej szczegółowoMAŁGORZATA STAWICKA, DARIUSZ GODLEWSKI, JOANNA MICHALAK, EWA WIEJA*
Nowiny Lekarskie 2006, 75, 5, 438 442 MAŁGORZATA STAWICKA, DARIUSZ GODLEWSKI, JOANNA MICHALAK, EWA WIEJA* IDENTYFIKACJA OSÓB Z GRUPY PODWYŻSZONEGO RYZYKA ZACHOROWANIA NA NOWOTWORY ZŁOŚLIWE UWARUNKOWANE
Bardziej szczegółowoZBYT PÓŹNE WYKRYWANIE RAKA NERKI ROLA LEKARZA PIERWSZEGO KONTAKTU
ZBYT PÓŹNE WYKRYWANIE RAKA NERKI ROLA LEKARZA PIERWSZEGO KONTAKTU 14 czerwca 2012 r dr n. med. Piotr Tomczak Klinika Onkologii U.M. Poznań Epidemiologia raka nerki RCC stanowi 2 3% nowotworów złośliwych
Bardziej szczegółowoRak jelita grubego. Ewelina Piasna 1
Rak jelita grubego Ewelina Piasna 1 Epidemiologia Rak jelita grubego jest trzecim co do częstości występowania nowotworem złośliwym u mężczyzn i drugim u kobiet 15 000 nowych zachorowań rocznie w Polsce
Bardziej szczegółowoZasady dziedziczenia predyspozycji do nowotworów
Tadeusz Dębniak, Jan Lubiński Zasady dziedziczenia predyspozycji do nowotworów Szacuje się, Ŝe około 30% wszystkich nowotworów powstaje w wyniku wysokiej, genetycznie uwarunkowanej predyspozycji (1). Świadczą
Bardziej szczegółowoPOMORSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY W SZCZECINIE OŚRODEK NOWOTWORÓW DZIEDZICZNYCH ZAKŁAD GENETYKI I PATOMORFOLOGII
POMORSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY W SZCZECINIE OŚRODEK NOWOTWORÓW DZIEDZICZNYCH ZAKŁAD GENETYKI I PATOMORFOLOGII STRUKTURA OŚRODKA NOWOTWORÓW DZIEDZICZNYCH Onkologiczna Poradnia Genetyczna SPSK2 w Szczecinie
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 5 1 Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Białej Podlaskiej Instytut Pielęgniarstwa Higher State Vocational School
Bardziej szczegółowoGenetyka nowotworów złośliwych jelita grubego: główne zespoły genetyczne i jak zidentyfikować osobę z dużym ryzykiem rozwoju raka okrężnicy
Genetyka nowotworów złośliwych jelita grubego: główne zespoły genetyczne i jak zidentyfikować osobę z dużym ryzykiem rozwoju raka okrężnicy Nowotwory złośliwe jelita grubego to trzeci najczęstszy nowotwór
Bardziej szczegółowoWykaz zmian w Regulaminie konkursu Nr RPLD.10.03.03-IZ.00-10-001/16
Wykaz zmian w Regulaminie konkursu Nr RPLD.10.03.03-IZ.00-10-001/16 Lp. Punkt Przed zmianą Po zmianie Uzasadnienie Regulaminu 1. 2.5 w systemie zapraszanym w systemie zapraszanym osób w wieku 55 64 lata,
Bardziej szczegółowoTest BRCA1. BRCA1 testing
Test BRCA1 BRCA1 testing 2 Streszczenie Za najczęstszą przyczynę występowania wysokiej, genetycznie uwarunkowanej predyspozycji do rozwoju raka piersi i/lub jajnika w Polsce uznaje się nosicielstwo trzech
Bardziej szczegółowoRegionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata Oś Priorytetowa VII Regionalny Rynek Pracy
Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2014-2020 Oś Priorytetowa VII Regionalny Rynek Pracy Działanie 7.6 Programy profilaktyczne i zdrowotne w regionie Konkurs zamknięty nr RPPK.07.06.00-IP.01-18-009/16
Bardziej szczegółowoW dniu 09.01.2004 odbyło się posiedzenie grupy ekspertów powołanych przez Zarząd
W dniu 09.01.2004 odbyło się posiedzenie grupy ekspertów powołanych przez Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego wraz z reprezentantami genetyków polskich. W wyniku dwudniowej dyskusji opracowano
Bardziej szczegółowoInternational Conference CLINICAL GENETICS OF CANCER 2018
International Conference CLINICAL GENETICS OF CANCER 2018 Szczecin, 11-12 October 2018 (Pomeranian University Medical in Szczecin, Rybacka 1) Thursday (11 October 2018) 9:00-9:15 Conference opening 9:15-9:40
Bardziej szczegółowoArtyku y przeglàdowe: zagadnienia kliniczne
NOWOTWORY 2000 / tom 50 Zeszyt 2 / 159 164 Artyku y przeglàdowe: zagadnienia kliniczne Genetycznie uwarunkowane choroby nowotworowe jelita grubego kryteria rozpoznania i metody diagnostyczne 1 Micha Drews,
Bardziej szczegółowoS YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Radiologia ogólna i stomatologiczna
S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Nazwa modułu Radiologia ogólna i stomatologiczna Obowiązkowy Lekarsko-Stomatologiczny
Bardziej szczegółowoBadania predyspozycji dziedzicznych do nowotworów złośliwych
Badania predyspozycji dziedzicznych do nowotworów złośliwych Onkologiczne Poradnictwo Genetyczne Profilaktyka, diagnostyka i leczenie Postęp, jaki dokonuje się w genetyce, ujawnia coraz większy udział
Bardziej szczegółowoPytania z zakresu ginekologii i opieki ginekologicznej
Pytania z zakresu ginekologii i opieki ginekologicznej - 2017 1. Proszę wymienić zagrożenia zdrowotne dla kobiety jakie mogą wystąpić w okresie okołomenopauzalnym. 2. Proszę omówić rolę położnej w opiece
Bardziej szczegółowoZALECENIA W ZAKRESIE ZAPOBIEGANIA PRÓCHNICY U DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNYCH. Opracowanie
Projekt współfinansowany przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej oraz ze środków Ministerstwa Zdrowia ZALECENIA W ZAKRESIE ZAPOBIEGANIA
Bardziej szczegółowodr Przemysław Bury Centrum Stomatologii Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Projekt badań profilaktycznych z zakresu zdrowia jamy ustnej, skierowany do dzieci uczęszczających w roku szkolnym 2010/2011 do klas I i VI szkół podstawowych prowadzonych przez Gminę Śrem Opracowanie:
Bardziej szczegółowoRECENZJA rozprawy doktorskiej lekarza stomatologa Thomasa Proba pt " Ocena czynnościowa leczenia bezzębia przy zastosowaniu
Dr hab. n. med. Małgorzata Pihut Kraków 12.12.2017 r Pracownia Zaburzeń Czynnościowych Narządu Żucia Katedra Protetyki Stomatologicznej Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum ul. Montelupich 4 Kraków
Bardziej szczegółowoCZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA NAJCZĘSTSZE NOWOTWORY OBJAWY, ROZPOZNAWANIE I LECZENIE
CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA ROZDZIA 4 NAJCZĘSTSZE NOWOTWORY OBJAWY, ROZPOZNAWANIE I LECZENIE Arkadiusz Jeziorski W Polsce do lekarzy onkologów zgłasza się rocznie ponad 130 tysięcy nowych pacjentów; około 80 tysięcy
Bardziej szczegółowoPOLSKIE TOWARZYSTWO OKULISTYCZNE
POLSKIE TOWARZYSTWO OKULISTYCZNE Iwona Grabska-Liberek Badania przesiewowe w kierunku jaskry ważnym elementem profilaktyki Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego Klinika Okulistyki Działania PTO na
Bardziej szczegółowoProgramy przesiewowe w onkologii. Badam się więc mam pewność
Programy przesiewowe w onkologii Badam się więc mam pewność Badanie przesiewowe zorganizowane przeprowadzenie testu medycznego lub wywiadu u osób, które nie zgłaszają się po pomoc kwalifikowaną w związku
Bardziej szczegółowoEpidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę?
Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Piotr Ponikowski Klinika Chorób Serca Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Ośrodek Chorób Serca Szpitala Wojskowego we Wrocławiu Niewydolność
Bardziej szczegółowoBadania. przesiewowe stosowane w celu wczesnego wykrycia raka sutka. zalecenia National Comprehensive Cancer Network (NCCN)
Badania przesiewowe stosowane w celu wczesnego wykrycia raka sutka zalecenia National Comprehensive Cancer Network (NCCN) Cel wykonywania badań przesiewowych Jak powinna postępować każda kobieta? U jakich
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji
Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji www.aotmit.gov.pl Opinia Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji nr 72/2016 z dnia 26 kwietnia 2016 r. o projekcie programu polityki
Bardziej szczegółowoPakiet onkologiczny. w podstawowej opiece zdrowotnej
Pakiet onkologiczny w podstawowej opiece zdrowotnej Agnieszka Jankowska-Zduńczyk Specjalista medycyny rodzinnej Konsultant krajowy w dziedzinie medycyny rodzinnej Profilaktyka chorób nowotworowych Pakiet
Bardziej szczegółowoRadiologiczna ocena progresji zmian próchnicowych po zastosowaniu infiltracji. żywicą o niskiej lepkości (Icon). Badania in vivo.
Renata Zielińska Radiologiczna ocena progresji zmian próchnicowych po zastosowaniu infiltracji żywicą o niskiej lepkości (Icon). Badania in vivo. Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Zakład Stomatologii
Bardziej szczegółowoOnkologia - opis przedmiotu
Onkologia - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Onkologia Kod przedmiotu 12.0-WL-Lek-On Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek Lekarski Profil praktyczny Rodzaj studiów jednolite
Bardziej szczegółowoS T R E S Z C Z E N I E
STRESZCZENIE Cel pracy: Celem pracy jest ocena wyników leczenia napromienianiem chorych z rozpoznaniem raka szyjki macicy w Świętokrzyskim Centrum Onkologii, porównanie wyników leczenia chorych napromienianych
Bardziej szczegółowoDZIENNIK PRAKTYK PRAKTYCZNE NAUCZANIE KLINICZNE KIERUNEK LEKARSKO-DENTYSTYCZNY
DZIENNIK PRKTYK PRKTYCZNE NUCZNIE KLINICZNE KIERUNEK LEKRSKO-DENTYSTYCZNY DZIENNIK PRKTYK kierunek lekarsko-dentystyczny Imię i nazwisko studenta PESEL Numer albumu zdjęcie Nazwa uczelni Data wystawienia
Bardziej szczegółowoi uczestnika programu o udzieleniu i otrzymaniu danego świadczenia.
Załącznik nr 19 Zestawienie stawek jednostkowych dla Ogólnopolskiego programu nowotworów głowy i szyi Stawki jednostkowe określone poniżej dotyczą świadczeń zdrowotnych, które będą udzielane w ramach wdrażania
Bardziej szczegółowoOdrębności diagnostyki i leczenia raka piersi u młodych kobiet
Odrębności diagnostyki i leczenia raka piersi u młodych kobiet Barbara Radecka Opolskie Centrum Onkologii Amadeo Modigliani (1884-1920) 1 Młode chore Kto to taki??? Daniel Gerhartz (1965-) 2 3 Grupy wiekowe
Bardziej szczegółowoEpidemiologia. Czynniki ryzyka. Predyspozycje genetyczne. Polipy gruczołowe. Predyspozycje genetyczne. Rak jelita grubego. Zachorowalność w 2003 roku:
Epidemiologia Rak jelita Szkolenie dla lekarzy rodzinnych 2007 Igor Madej Oddział Chirurgii Onkologicznej II Dolnośląskiego Centrum Onkologii Katedra Onkologii i Klinika Onkologii Onkologicznej Akademii
Bardziej szczegółowoStan pierwszych zębów trzonowych stałych studentów medycyny i stomatologii Akademii Medycznej w Białymstoku
Czas. Stomat., 2005, LVIII, 11 Stan pierwszych zębów trzonowych stałych studentów medycyny i stomatologii Akademii Medycznej w Białymstoku The dental status of permanent first molars in students of Dental
Bardziej szczegółowoU Z A S A D N I E N I E
U Z A S A D N I E N I E Nowelizacja art. 7 ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych (Dz. U. Nr 143, poz. 1200), zwana dalej,,ustawą,
Bardziej szczegółowoEuropejski Tydzień Walki z Rakiem
1 Europejski Tydzień Walki z Rakiem 25-31 maj 2014 (http://www.kodekswalkizrakiem.pl/kodeks/) Od 25 do 31 maja obchodzimy Europejski Tydzień Walki z Rakiem. Jego celem jest edukacja społeczeństwa w zakresie
Bardziej szczegółowoNajważniejszym czynnikiem w istotny sposób wpływającym na wyniki leczenia jest wykrycie nowotworu w jak najwcześniejszym stadium rozwoju.
Warunki finansowania programu profilaktyki raka piersi I. Część A. 1. Opis problemu zdrowotnego. Rak piersi jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym u kobiet. Stanowi około 23% wszystkich zachorowań
Bardziej szczegółowoCLINICAL GENETICS OF CANCER 2017
International Conference CLINICAL GENETICS OF CANCER 2017 Szczecin, 21-22 September 2017 (Center for New Medical Technologies, Unii Lubelskiej 1, Szczecin) Thursday (21 September 2017) 9:00-9:10 Conference
Bardziej szczegółowoKrzysztof Krzemieniecki. Konsultant Wojewódzki w dziedzinie Onkologii Klinicznej. Szpital Uniwersytecki w Krakowie
Nowotwory wyzwanie globalne Krzysztof Krzemieniecki Konsultant Wojewódzki w dziedzinie Onkologii Klinicznej Szpital Uniwersytecki w Krakowie 1 Dlaczego onkologia jest tak ważna? Nowotwory zjawisko masowe
Bardziej szczegółowoTesty DNA umiarkowanie zwiększonego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe
Grzegorz Kurzawski, Janina Suchy, Cezary Cybulski, Joanna Trubicka, Tadeusz Dębniak, Bohdan Górski, Tomasz Huzarski, Anna Janicka, Jolanta Szymańska-Pasternak, Jan Lubiński Testy DNA umiarkowanie zwiększonego
Bardziej szczegółowoEBM w farmakoterapii
EBM w farmakoterapii Dr Przemysław Niewiński Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM we Wrocławiu Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM Wrocław EBM Evidence Based Medicine (EBM) "praktyka medyczna
Bardziej szczegółowoPropozycja ujednoliconego programu nauczania onkologii w Polsce. Katedra Onkologii Akademii Medycznej we Wrocławiu
Propozycja ujednoliconego programu nauczania onkologii w Polsce Katedra Onkologii Akademii Medycznej we Wrocławiu Wytyczne: POLANICA 1998 POZNAŃ 1999 KRAKÓW 2000 Wrocław 2006 Rozporządzenie ministra edukacji
Bardziej szczegółowoS YLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) I nformacje ogólne. Nie dotyczy
S YLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) I nformacje ogólne Nazwa modułu: Molekularne markery diagnostyczne w medycynie Rodzaj modułu/przedmiotu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów
Bardziej szczegółowoUrząd Miasta Płocka Płock 2016
Urząd Miasta Płocka Płock 2016 Program profilaktycznych szczepień przeciw meningokokom dla mieszkańców miasta Płocka Program realizowany jest od 2008 roku. 1. Adresaci programu: 2008 rok, dzieci mieszkające
Bardziej szczegółowoSztum, dnia 10 lutego 2015r.
Konferencja inaugurująca projekt pn. Uprzedź nowotwór i ciesz się życiem - efektywna profilaktyka chorób nowotworowych oraz promocja zdrowego stylu życia w powiecie sztumskim finansowany w ramach Programu
Bardziej szczegółowoZałącznik nr XI Warunki realizacji przedsięwzięć w ramach Programu profilaktyki raka jelita grubego
Załącznik nr XI Warunki realizacji przedsięwzięć w ramach Programu profilaktyki raka jelita grubego Warunki realizacji przedsięwzięć w ramach Programu profilaktyki raka jelita grubego dla konkursu RPSW.08.02.03-IZ.00-26-117/17
Bardziej szczegółowoCzym jest medycyna personalizowana w kontekście wyzwań nowoczesnej onkologii?
Czym jest medycyna personalizowana w kontekście wyzwań nowoczesnej onkologii? Wykorzystanie nowych technik molekularnych w badaniach nad genetycznymi i epigenetycznymi mechanizmami transformacji nowotworowej
Bardziej szczegółowoSYLABUS DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA Fizjoterapia kliniczna w onkologii i medycynie paliatywnej
SYLABUS DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA 2015-2018 1.1. PODSTAWOWE INFORMACJE O PRZEDMIOCIE/MODULE Nazwa przedmiotu/ modułu Kod przedmiotu/ modułu* Wydział (nazwa jednostki prowadzącej kierunek) Nazwa jednostki
Bardziej szczegółowoendodontycznego i jakością odbudowy korony zęba po leczeniu endodontycznym a występowaniem zmian zapalnych tkanek okołowierzchołkowych.
Prof. dr hab. med. Anna Walecka Emeryt PUM Zakładu Diagnostyki Obrazowej i Radiologii Interwencyjnej SPSK1 Uniwersytet Medyczny w Szczecinie Szczecin, 27.07.201 Ocena pracy doktorskiej lek. dent. Katarzyny
Bardziej szczegółowoZachorowania na nowotwory złośliwe we Wrocławiu trendy zmian w latach 1984-2009
Zachorowania na nowotwory złośliwe we Wrocławiu trendy zmian w latach 1984-29 W 29 roku woj. dolnośląskie liczyło 2 874 88, w tym Wrocław 622 986 mieszkańców, mieszkańcy Wrocławia stanowili więc 21,7%
Bardziej szczegółowoGenetyka kliniczna raka trzustki Clinical genetics of pancreas cancer
Katarzyna Nej-Wołosiak, Tomasz Huzarski, Jan Lubiński Genetyka kliniczna raka trzustki Clinical genetics of pancreas cancer Streszczenie Rak trzustki jest chorobą o agresywnym przebiegu i należy do nowotworów
Bardziej szczegółowoZachorowalność na próchnicę dzieci łódzkich w wieku przedszkolnym zakwalifikowanych do zabiegów profilaktyki fluorkowej
Czas. Stomat., 2005, LVIII, 5 Zachorowalność na próchnicę dzieci łódzkich w wieku przedszkolnym zakwalifikowanych do zabiegów profilaktyki fluorkowej Incidence of caries in preschool children living in
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET MEDYCZNY IM. PIASTÓW ŚLĄSKICH WE WROCŁAWIU. Lek. med. Ali Akbar Hedayati
UNIWERSYTET MEDYCZNY IM. PIASTÓW ŚLĄSKICH WE WROCŁAWIU Lek. med. Ali Akbar Hedayati starszy asystent Oddziału Chirurgii Ogólnej i Onkologicznej Szpitala Wojewódzkiego w Zielonej Górze Analiza wyników operacyjnego
Bardziej szczegółowoObrazowanie kręgosłupa w badaniu TK i MR w różnych grupach wiekowych
Lekarz Daria Dziechcińska-Połetek Obrazowanie kręgosłupa w badaniu TK i MR w różnych grupach wiekowych Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Promotor: Dr hab. n. med. Ewa Kluczewska, prof. nadzw.
Bardziej szczegółowoPrzykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji
PROGRAM POPRAWY WCZESNEGO WYKRYWANIA I DIAGNOZOWANIA NOWOTWORÓW U DZIECI W PIĘCIU WOJEWÓDZTWACH POLSKI Przykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji
Bardziej szczegółowoJerzy Stockfisch 1, Jarosław Markowski 2, Jan Pilch 2, Brunon Zemła 3, Włodzimierz Dziubdziela 4, Wirginia Likus 5, Grzegorz Bajor 5 STRESZCZENIE
Czynniki ryzyka związane ze stylem i jakością życia a częstość zachorowań na nowotwory złośliwe górnych dróg oddechowych w mikroregionie Mysłowice, Imielin i Chełm Śląski Jerzy Stockfisch 1, Jarosław Markowski
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LVIII, SUPPL. XIII, 286 SECTIO D 2003
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LVIII, SUPPL. XIII, 286 SECTIO D 2003 Zakład Zarządzania i Ekonomiki Ochrony Zdrowia Akademii Medycznej w Lublinie Department of Health
Bardziej szczegółowoAnna Kłak. Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę
Anna Kłak Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ Wstęp: Świadomość pacjentów
Bardziej szczegółowoS YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Propedeutyka onkologii
S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Nazwa modułu Propedeutyka onkologii Obowiązkowy Lekarsko-Stomatologiczny
Bardziej szczegółowoKierunek Lekarsko- dentystyczny Wydziału Lekarskiego Oddziału Stomatologicznego
Kierunek Lekarsko- dentystyczny Wydziału Lekarskiego Oddziału Stomatologicznego KARTA PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu, typ przedmiotu (podstawowy, kierunkowy) Stomatologia dziecięca i profilaktyka stomatologiczna
Bardziej szczegółowoWYSTĘPOWANIE KŁÓW GÓRNYCH JEDNO- I OBUSTRONNIE ZATRZYMANYCH I ICH POŁOŻENIE W ŁUKU ZĘBOWYM W ZALEŻNOŚCI OD PŁCI I WIEKU
ANNALES ACADEMIAE MEDICAE STETINENSIS ROCZNIKI POMORSKIEJ AKADEMII MEDYCZNEJ W SZCZECINIE 2008, 54, 2, 132 137 MARIA SYRYŃSKA, AGATA BUDZYŃSKA WYSTĘPOWANIE KŁÓW GÓRNYCH JEDNO- I OBUSTRONNIE ZATRZYMANYCH
Bardziej szczegółowoCzy wiesz, czym jest nowotwór głowy i szyi? Zrozumieć nowotwory głowy i szyi Nowotwory głowy i szyi stanowią 5 % wszystkich zachorowań na raka. Najczęściej rozpoznaje się je i leczy, gdy są w stadium zaawansowanym.
Bardziej szczegółowoPremature loss of milk teeth by preschool children
Premature loss of milk teeth by preschool children Przedwczesna utrata zębów mlecznych u dzieci przedszkolnych Ewa Ogłodek, Danuta Moś stres maxeve@ caries of deciduous teeth in children is an important
Bardziej szczegółowoWydział Lekarski UM w Łodzi Kierunek lekarsko dentystyczny Kierunek Stomatologia Nazwa Przedmiotu Stomatologia dziecięca i profilaktyka
Wydział Lekarski UM w Łodzi Kierunek lekarsko dentystyczny Kierunek Stomatologia Nazwa Przedmiotu Stomatologia dziecięca i profilaktyka stomatologiczna Jednostka prowadząca zajęcia Katedra i Zakład Stomatologii
Bardziej szczegółowoSylabus na rok 2014-2015
Sylabus na rok 04-05 () Nazwa przedmiotu Propedeutyka stomatologiczna w pracy położnej () Nazwa jednostki prowadzącej Instytut Położnictwa i Ratownictwa Medycznego przedmiot Katedra: Położnictwa (3) Kod
Bardziej szczegółowoS YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne
S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Nazwa modułu: Radiologia ogólna i stomatologiczna Rodzaj modułu/przedmiotu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność - Poziom studiów Forma studiów Rok,
Bardziej szczegółowoKatarzyna Durda STRESZCZENIE STĘŻENIE KWASU FOLIOWEGO ORAZ ZMIANY W OBRĘBIE GENÓW REGULUJĄCYCH JEGO METABOLIZM JAKO CZYNNIK RYZYKA RAKA W POLSCE
Pomorski Uniwersytet Medyczny Katarzyna Durda STRESZCZENIE STĘŻENIE KWASU FOLIOWEGO ORAZ ZMIANY W OBRĘBIE GENÓW REGULUJĄCYCH JEGO METABOLIZM JAKO CZYNNIK RYZYKA RAKA W POLSCE Promotor: dr hab. prof. nadzw.
Bardziej szczegółowoS YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne
S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Nazwa modułu: Radiologia ogólna i stomatologiczna Rodzaj modułu/przedmiotu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność - Poziom studiów Forma studiów Rok,
Bardziej szczegółowoSpis treści Spis treści. Słowo wstępne. Podziękowania Autorzy. 1 Ocena pacjenta w wieku rozwojowym 1
v Słowo wstępne Przedmowa Podziękowania Autorzy xi xiii xiv xv 1 Ocena pacjenta w wieku rozwojowym 1 Co to jest stomatologia dziecięca? 1 Badanie pacjenta 2 Ostateczne rozpoznanie 7 Szacowanie ryzyka choroby
Bardziej szczegółowoCLINICAL GENETICS OF CANCER 2015
International Conference CLINICAL GENETICS OF CANCER 2015 Szczecin, 24-25 September 2015 (Center for New Medical Technologies, Unii Lubelskiej 1, Szczecin) Thursday (24 September 2015) 9:00-9:15 Conference
Bardziej szczegółowoChoroby wewnętrzne - gastroenterologia Kod przedmiotu
Choroby wewnętrzne - gastroenterologia - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Choroby wewnętrzne - gastroenterologia Kod przedmiotu 12.0-WL-Lek-ChW-G Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu
Bardziej szczegółowoWytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki, pęcherza moczowego i prostaty 2011
Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki, pęcherza moczowego i prostaty 2011 Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki,
Bardziej szczegółowoCykl kształcenia 2013-2016
203-206 SYLABUS Nazwa Fizjoterapia kliniczna w chirurgii, onkologii i medycynie paliatywnej. Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot Wydział Medyczny, Instytut Fizjoterapii Kod Studia Kierunek studiów Poziom
Bardziej szczegółowoUwagi I. Jakość 1. Personel 1.1. Lekarz dentysta, który posiada specjalizację II 15 Jedna stopnia lub tytuł specjalisty w określonej
Załącznik nr 7 Wykaz szczegółowych kryteriów wyboru ofert wraz z wyznaczającymi je warunkami oraz przypisaną im wartością w rodzaju leczenie stomatologiczne Tabela nr 1 - LECZENIE STOMATOLOGICZNE 1. Przedmiot
Bardziej szczegółowo[10ZPK/KII] Onkologia
1. Ogólne informacje o module [10ZPK/KII] Onkologia Nazwa modułu ONKOLOGIA Kod modułu Nazwa jednostki prowadzącej moduł Nazwa kierunku studiów Forma studiów Profil kształcenia Semestr Status modułu Język
Bardziej szczegółowoZ Zakładu Stomatologii Wieku Rozwojowego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Kierownik Katedry i Zakładu: prof. dr hab. n. med. M.
Czas. Stomat., 2005, LVIII, 12 Ocena intensywności próchnicy oraz częstości występowania zaburzeń rozwojowych uzębienia u dzieci i młodzieży z jedno- lub obustronnym rozszczepem wargi, wyrostka zębodołowego
Bardziej szczegółowo- o zmianie ustawy o ustanowieniu programu wieloletniego "Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych".
SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VI kadencja Prezes Rady Ministrów RM 10-175-07 Druk nr 80 Warszawa, 8 listopada 2007 r. Pan Bronisław Komorowski Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Na podstawie art.
Bardziej szczegółowoAnaliza mutacji genów EGFR, PIKCA i PTEN w nerwiaku zarodkowym
Analiza mutacji genów EGFR, PIKCA i PTEN w nerwiaku zarodkowym mgr Magdalena Brzeskwiniewicz Promotor: Prof. dr hab. n. med. Janusz Limon Katedra i Zakład Biologii i Genetyki Gdański Uniwersytet Medyczny
Bardziej szczegółowoInterpretacja zdjęć rentgenowskich
TEMAT NUMERU T W Ó J P R Z E G L Ą D S T O M A T O L O G I C Z N Y prof. dr hab. n. med. Ingrid Różyło-Kalinowska Interpretacja zdjęć rentgenowskich Anatomia rentgenowska zdjęcia pantomograficznego TITLE
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji
Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji www.aotmit.gov.pl Opinia Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji nr 88/2015 z dnia 20 kwietnia 2015 r. o projekcie programu»rak jajnika
Bardziej szczegółowoProfilaktyka chorób nowotworowych jelita grubego w celu zmniejszenia zachorowalności i śmiertelności na terenie podregionu lubelskiego
Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki im. Jana Bożego Profilaktyka chorób nowotworowych jelita grubego w celu zmniejszenia zachorowalności i śmiertelności na terenie podregionu lubelskiego Monika Mitura
Bardziej szczegółowo