Fragmenty poszczególnych rozdziałów. Edyta Gruszczyk Kolczyńska Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie

Transkrypt

1 Fragmenty poszczególnych rozdziałów Edyta Gruszczyk Kolczyńska Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie Wspomaganie dzieci w rozumowaniu przyczynowo skutkowym i przewidywaniu następstw Źródłem bodaj wszystkich kłopotów wychowawczych i edukacyjnych jest to, że dzieci nie potrafią łączyć przyczyny ze skutkiem i przewidzieć skutków swego postępowania tak, jak tego oczekują dorośli w sytuacjach życiowych, potem w przedszkolu i szkole. Problem w tym, że wymagania te z reguły przerastają możliwości umysłowe dzieci. Powodem jest to, że dorośli słabo orientują się w dziecięcym pojmowaniu świata. Na dodatek wiedza o rozwoju myślenia przyczynowoskutkowego jest więcej niż skromna, a ustalenia psychologów rozmijają się w wielu kluczowych kwestiach. Ponieważ jestem głęboko przekonana o konieczności wspierania dzieci w rozumowaniu przyczynowo skutkowym, zebrałam okruszki istniejącej wiedzy i uzupełniłam je wynikami własnych badań oraz doświadczeniami pedagogicznymi. Mam nadzieję, że przyda się to dorosłym, którzy chcą wspierać dzieci w rozwoju tych niebywale ważnych sprawności intelektualnych. Janina Wyczesany Akademia Pedagogiczna w Krakowie Funkcjonowanie rodzeństwa osób z niepełnosprawnością Istotny wpływ na przebieg procesu rehabilitacji ma wiedza rodziny na temat choroby, jej przyczyn, skutków i możliwości organizowania wychowania dziecka z niepełnosprawnością. Własne będą wzajemne relacje między uczestnikami tego procesu a wpływami środowiska rodzinnego. Celem prawidłowego udziału rodziny we wspomaganiu emocjonalnego i społecznego rozwoju dziecka jest świadomość czynników istotnych dla organizowania procesu wychowania. Znajomość wszystkich czynników wpływających na zdolność rodziny do skutecznego działania pozwala na integrowanie dziecka z niepełnosprawnością z resztą rodziny. Andrzej Twardowski Rola dziadków we wspomaganiu rozwoju dzieci z niepełno sprawnościami W ostatnim stuleciu diametralnej zmianie uległ charakter relacji między dziadkami i wnukami. W przeszłości charakteryzował je wyraźny dystans, formalizm i chłód uczuciowy. Obecnie relacje te są bardzo bliskie, nasycone silnymi, pozytywnymi emocjami. Przyjście na świat wnuka, szczególnie pierwszego, jest ważnym wydarzeniem w życiu dziadków i istotnie wpływa na ich dalsze życie, i rozwój indywidualny. Dziadkowie przeżywają wzruszenie, radość i dumę, że mają zapewnioną kontynuację biologiczną i duchową. Wnuki stanowią dla nich swoistą nagrodę za trud wychowania własnych dzieci (Sendyk, 2006). W stosunku do wnuków babcie i dziadkowie deklarują miłość równie silną jak do własnych dzieci, ale jednocześnie nieco inną. Odmienność tej miłości wynika z jednej strony ze świadomości wartości życia i ciągłości rodziny, którą wnuki zapewniają, a z drugiej z braku obciążenia rodzicielską odpowiedzialnością. W konsekwencji, miłość do wnuków charakteryzuje się szczególną czułością i łagodnością. Nierzadko babcie dopiero w relacjach z wnukami przeżywają prawdziwą satysfakcję, jaka płynie z kontaktów z małym dzieckiem Wiele wskazuje na to, że rola dziadków przeżywa obecnie swój renesans. W ich kontaktach z wnukami można zaobserwować

2 przejawy czułości, serdecznej troski, przywiązania, a nawet poświęceń. Niewątpliwie, relacje między dziadkami i wnukami mają duże znaczenie, ponieważ wzbogacają życie jednych i drugich. Marzenna Zaorska Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Genetycznie uwarunkowane zespoły słuchowo wzrokowe (Ushera, CHARGE) objawy a możliwości rozwoju Zaburzenia genetyczne są częstą przyczyną licznych schorzeń somatycznych, niepełnosprawności (także intelektualnej), a nawet zgonów niemowląt i dzieci. Około 1% noworodków rodzi się z genetycznie uwarunkowanymi wadami rozwojowymi, a prawie 5% z wrodzoną chorobą metaboliczną lub nieprawidłowością chromosomów płci (za: Behrman, 1996). W medycznej literaturze naukowej opisano około 250 genetycznie uwarunkowanych zespołów chorobowych, w których uszkodzenie słuchu wspołwystępuje z innymi uszkodzeniami natury organicznej. Z tej liczby niemal 80 to tzw. zespoły słuchowo wzrokowe, gdzie uszkodzeniu narządu słuchu towarzyszą wady wzroku, zazwyczaj obok innych objawów (otyłości, niedorozwoju intelektualnego, schorzeń układu kostnego, nerwowego). Robert Śmigiel, Agnieszka Stembalska Akademia Medyczna we Wrocławiu Niepełnosprawność intelektualna w aspekcie genetycznym W ostatnich latach zaszły duże zmiany w poglądach na zjawisko niepełnosprawności intelektualnej. Przemiany te warunkuje rozwój nauk biomedycznych, a także nauk społecznych, w tym bioetyki. Pomimo znaczących osiągnięć naukowych, w problematyce niepełnosprawności intelektualnej nadal jest dużo niewiadomych i kontrowersji oraz zaniedbań w sferze diagnostycznej i terapeutyczno rehabilitacyjnej (Kościelska, 1995). Anna Mikler Chwastek Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie O zaletach wczesnego wspomagania rozwoju małych dzieci W chwili zgłoszenia przez zaniepokojonych rodziców problemu związanego z rozwojem dziecka rozpoczyna się proces diagnostyki i leczenia1. Odpowiednio wczesne rozpoznanie i prawidłowe zdiagnozowanie zaburzeń rozwoju psychoruchowego dziecka pozwala na rozpoczęcie terapii jeszcze wtedy, kiedy będzie najbardziej skuteczna. Prowadzenie działań ratunkowych od momentu spostrzeżenia problemów ma ogromne znaczenie dla dalszego rozwoju. Wczesna interwencja w zakresie wspomagania prawidłowego rozwoju pozwala bowiem na znaczne zmniejszenie skutków zaburzeń. Hanna Kubiak Czynniki wpływające na kształtowanie się samodzielności u małych dzieciniepełnosprawnych ruchowo Zarówno dyspozycje wewnętrzne, w postaci między innymi świadomości własnej odrębności, umiejętności dziecka, jak i naciski zewnętrzne prowadzą je ku coraz doskonalszym próbom podejmowania samodzielnych działań. Poziom samodzielności stanowi zatem widzialny efekt rozwiązania istotnych zadań rozwojowych1 na tym etapie rozwoju. Powyżej wyróżniono trzy

3 zmienne, pomiędzy którymi zachodzą związki o charakterze interakcji, wpływające na kształtowanie się samodzielności małych dzieci. Są to: 1) dyspozycje wewnętrzne dziecka; 2) kompetencje dziecka (percepcyjne, motoryczne, komunikacyjne, poznawcze, emocjonalne); 3) naciski zewnętrzne. Jeśli samodzielność rozumieć nie tylko jako zespół kompetencji działaniowych, lecz jako przejaw wewnętrznej motywacji dziecka do podejmowania różnorodnych czynności, a szerzej jako istotny warunek, a zarazem konsekwencję kształtowania się autonomii, to powstaje pytanie: czy, a jeśli tak, to w jaki sposób, deficyt umiejętności ruchowych (por. punkt 2) wpływa na kształtowanie się wewnętrznych struktur psychicznych (por. punkt 1) oraz na oczekiwania otoczenia względem dziecka. Anna Jakoniuk Diallo Warunki stymulowania rozwoju umiejętności komunikacyjnych dziecka z zaburzeniami rozwoju Porozumiewanie się rodziców z dzieckiem zachodzi na płaszczyźnie ich wzajemnego kontaktu. Słowo kontakt na gruncie psychologii oznacza pozostawanie z kimś w związku, w relacji. Pozostawanie z kimś w kontakcie wskazuje na styczność oraz przestrzeń wzajemnej relacji zarówno tej fizycznej, jak i psychicznej. Rezultatem kontaktu jest poczucie bycia z (drugą osobą). Kontakt rodziców z dzieckiem z zaburzeniami rozwoju może być owocny i satysfakcjonujący dla obu stron nawet wówczas, kiedy opiera się na komunikacji niewerbalnej. Wymaga on jednak atmosfery wzajemnego zaufania, która zachęca do porozumiewania się nawet wtedy, gdy jego próby kończą się niepowodzeniem. Maria Molicka Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. J.A. Komeńskiego w Lesznie Bajkoterapia: budowanie zasobów osobistych,wspieranie w sytuacjach emocjonalnie trudnych i terapia dziecka. Reasumując, należy stwierdzić, że dawniej w biblioterapii posługiwano się literaturą piękną bądź książkami o tematyce religijnej. Obecnie są to głownie poradniki służące do samopomocy, w których przekazywana jest wiedza o sposobach radzenia sobie. W badaniach empirycznych potwierdzono ich efektywność. Literatura piękna proces rozwoju wspiera, a poradniki mogą być polecane w profilaktyce zaburzeń i jako metoda pomocnicza w terapii. Maria Paula Stasiakiewicz Zrozumieć rozwój dziecięcego rysowania Dzieci w drugim roku życia zaczynają zwykle rysować. Dla wszystkich rodziców ważne jest zrozumienie roli, jaką aktywność ta pełni w ich rozwoju, jak również cyklu charakterystycznych przemian, którym podlega dziecięce rysowanie. Wiedza ta ma szczególną wartość dla tych rodziców, których dzieci na drodze swego rozwoju napotykają rozmaite utrudnienia. Pozwala ona bowiem na

4 wykorzystanie ukrytego potencjału wspomagania rozwoju tkwiącego w rysowaniu. Potencjału, który w znacznym stopniu można spotęgować, jeśli samotne dziecięce rysowanie zastąpimy rysowaniem razem z dzieckiem, przekształcając spontanicznie pojawiającą się aktywność w celowe działania wspierające proces konstruowania wewnętrznej, pojęciowej mapy świata, tj. pojęciowej reprezentacji rzeczywistości (Stasiakiewicz, 2000, 2006). Magdalena Giers Stowarzyszenie Pomocy Osobom z zespołem Williamsa Elf w Gdańsku Uzdolnienia muzyczne dzieci z zespołem Williamsa Jedną z poważniejszych konsekwencji występowania zespołu Williamsa jest inteligencja niższa niż przeciętna. Większość tych dzieci przejawia niepełnosprawność intelektualną w stopniu znacznym lub umiarkowanym. Jednakże, poziom inteligencji badany tradycyjnymi testami zazwyczaj nie odzwierciedla w pełni umiejętności i wiedzy osób z zespołem Williamsa. Duży wpływ na to mają warunki badania Ewa Nikołajew Wieczorowska Centrum Uśmiechu Dziecka Montessori w Poznaniu Wykorzystanie elementów metody Montessori w codziennej terapii dziecka niepełnosprawnego wskazówki dla rodziców Samodzielność w wykonywaniu czynności związanych z samoobsługą, w podejmowaniu decyzji, dokonywaniu wyborów, poszukiwaniu sposobu rozwiązania zadania tak pojmowana samodzielność jest celem, do którego dążymy stosując w terapii pedagogicznej metodę Marii Montessori. Często w rozmowie z rodzicami przytaczam hasło programowe metody: Pomóż mi zrobić to samemu. Droga do tego celu jest długa i żmudna. Wypełniają ją setki, tysiące godzin ćwiczeń i cierpliwego powtarzania poszczególnych zadań. Jeżeli jednak będziemy mieli na uwadze usprawnianie dziecka poprzez umożliwianie mu podejmowania samodzielnych decyzji i działań (mając oczywiście na uwadze ograniczenia wynikające z niepełnosprawności), to będzie miało ono zwiększoną motywację do wykonania zadania. Poczucie sprawstwa, możliwości dokonywania wyboru ułatwi zmaganie się z trudnościami. Beata Balcerek Bunio Uniwersytet Medyczny w Łodzi Wspomaganie rozwoju mowy u dzieci z chorobami genetycznymi W pracy z rodzicami i dziećmi wychodzę z założenia, że nabywanie języka polega na zdobywaniu umiejętności w każdym z czterech obszarów kompetencji. Kompetencje semantyczne, związane z nadawaniem słowom znaczeń, pojawiają się, gdy dziecko wkracza w fazę wyrazu. Kompetencje 160 Beata Balcerek Bunio składniowe moją swój początek w fazie zdania. Kompetencje pragmatyczne natomiast, związane z poznaniem zasad skutecznego porozumiewania się wraz ze wspomnianymi już kompetencjami fonologicznymi, rozwijają się od pierwszych tygodni życia dziecka.

5 Ilona Klonecka Zespół Szkół Specjalnych Nr 103 im. Marii Grzegorzewskiej w Poznaniu Powiedzieć inaczej wykorzystywanie piktogramów w nauce porozumiewania się dzieci niemówiących i z zaburzeniami mowy i języka Charakterystyka Systemu Piktogram Piktogramy (PIC Pictogram Ideogram Communication) jako jedna z metod komunikacji wspomagającej i alternatywnej (AAC Augmentative and Alternative Communication). Jest to system graficzny. Zasadą konstrukcji znaków tego systemu jest biała figura na czarnym tle. Czarno biały kontrast ma ułatwiać percepcję. Sylwetki postaci oraz rysunki przedmiotów i obiektów w tej metodzie są schematyczne i pozbawione szczegółów. Wszystko po to, by znaki były jednoznaczne, wyraźne i zrozumiałe. Katarzyna Gawińska, Katarzyna Lausch Zespół Szkół Specjalnych Nr 103 im. Marii Grzegorzewskiej w Poznaniu Jak przybliżać Boga dziecku z niepełnosprawnością intelektualną? Chcąc odpowiedzieć na pytanie, jak przybliżać Boga osobom z niepełnosprawnością intelektualną, należy rozpocząć od krótkiego wyjaśnienia. Mówiąc o przybliżeniu Boga, nie mamy na myśli konieczności zmniejszania dystansu, jaki dzieli Boga od nich. Wierzymy przecież, że obok tych osób, które ze względu na swe ograniczenia nie mają możliwości popełnienia grzechu ciężkiego i od momentu chrztu św. żyją w stanie łaski uświęcającej, Pan Bóg jest szczególnie blisko. Maria Gralińska Specjalny Ośrodek Szkolno Wychowawczy w Koninie Aspekty prawne i organizacyjne konstruowania indywidualnych programów edukacyjnych System kształcenia uczniów niepełnosprawnych jest integralną częścią systemu oświaty. Najważniejsze zasady dotyczące kształcenia w Polsce, w tym osób niepełnosprawnych, reguluje Ustawa o systemie oświaty z 7 września 1991 roku. Zapewnia ona realizację prawa każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej do kształcenia. Gwarantuje dzieciom i młodzieży niepełnosprawnym możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami, a także opiekę nad tymi uczniami przez umożliwienie im realizowania zindywidualizowanego procesu kształcenia, form i programów nauczania oraz zajęć rewalidacyjnych.