GEODEZJA I KARTOGRAFIA NA OBSZARZE MORZA TERYTORIALNEGO

Transkrypt

1 Bolesław Wolny Szczecin GEODEZJA I KARTOGRAFIA NA OBSZARZE MORZA TERYTORIALNEGO Morze terytorialne jest integralną częścią terytorium Polski. Rozciąga się ono pasem szerokości 12 mil morskich, czyli m, licząc od tzw. linii podstawowej. Linia ta zdefiniowana została w art. 5 ust. 2 ustawy O obszarach morskich RP i administracji morskiej [1], jako linia najniższego stanu wody wzdłuż wybrzeża lub zewnętrzna granica morskich wód wewnętrznych. Pomimo upływu lat, morze terytorialne nadal jest ugorem geodezyjnym i kartograficznym. I to pomimo istnienia tu urządzeń technicznych i budowli oraz podejmowania działań gospodarczych, które winny być przedmiotem zainteresowania systemu informacji o terenie. System ten w myśl art. 7 ust. 1 pkt 2 Prawa geodezyjnego i kartograficznego [2] jest polem działania geodetów, w ręku których winien się znajdować w postaci pełnej i doskonałej, zaspokajającej potrzeby administracji publicznej i sfery gospodarczej. Winien on obejmować informacje o przebiegu tras komunikacyjnych (tory wodne, kotwicowiska wraz z oznakowaniem nawigacyjnym), o zasięgu terenów wydobywania kruszyw mineralnych, poszukiwania złóż ropy naftowej i gazu ziemnego, lokalizacje działek sygnalizowanych już

2 2 farm wiatraków elektroenergetycznych wraz z siecią wiążących je kabli. Także informacje o sporych już ilościach różnych istniejących kabli biegnących po dnie morskim i o zapowiadanych rurociągach przesyłowych. Aktualnie trwa w Międzyzdrojach budowa długiego mola z przystanią, sięgającego daleko w morze terytorialne. Spory obszar morza znajduje się w granicach Wolińskiego Parku Narodowego. Bywają też strefy ćwiczeń wojskowych morskich poligonów. Wszystkie te, pokrótce wymienione elementy świadczące o gospodarowaniu obszarami morskimi, nie są, choć powinny być, przedmiotem zainteresowania i działania służb geodezyjnych i kartograficznych. Konieczne będzie opracowanie instrukcji technicznej w przedmiocie technologii i wymaganych dokładności określania współrzędnych płaskich i rzędnych wysokościowych: - uzbrojenia dna morskiego, - granic działek działalności gospodarczej na morzu i obszarów przekazanych w trwały zarząd i użytkowanie. W odniesieniu do budowli trwałych, takich jak mola, platformy, fundamenty wiatraków, czy też przybrzeżne budowle ochronne łamiące fale (tzw. ostrogi) winny mieć zastosowanie przepisy obecnie obowiązujących instrukcji technicznych z zakresu osnów geodezyjnych, pomiarów sytuacyjno-wysokościowych i opracowania mapy zasadniczej, wydanych przez Głównego Geodetę Kraju. Zbiór danych, tworzących mapę zasadniczą obszarów morskich winien być podstawowym zbiorem w systemie informacji, obejmującym całokształt treści niezbędnych dla administracji i gospodarki morskiej oraz żeglugi. Tak więc system ten winien obejmować: dane ewidencyjne, informacje o elementach sytuacyjnych i uzbrojeniu dna, głębokości akwenów, stałe prądy morskie i ich kierunek, rodzaj gruntu dna i

3 3 ewentualnie jego budowa geologiczna, przeszkody nawigacyjne (skały podwodne, wraki). Istniejące mapy morskie, sporządzone i aktualizowane dla potrzeb żeglugi, stanowią dobry zbiór koniecznych informacji, jednakże brak jest im systematyki podziału arkuszowego, dostosowania do kartografii ogólnokrajowej. Nie zawierają żadnych elementów formalnoprawnych, niezbędnych dla gospodarowania na obszarach morskich. Morska mapa zasadnicza Przepisy art. 4 Prawa geodezyjnego i kartograficznego ustalają, że mapę zasadniczą sporządza się i aktualizuje dla obszaru całego kraju. Nie dotyczy to jedynie terenów zamkniętych, o charakterze zastrzeżonym, określonych przez właściwych ministrów i kierowników urzędów centralnych. Ponieważ w myśl art. 2 ust. 2 ustawy O obszarach morskich RP i administracji morskiej w skład terytorium Polski wchodzą również morskie wody terytorialne, zatem dla obszaru tych wód winna być sporządzana i aktualizowana mapa zasadnicza. Skalę mapy zasadniczej i zasady jej doboru określają przepisy instrukcji technicznej K-1 Mapa zasadnicza z 1998 roku [3]. Będą to skale znacznie zróżnicowane. Przykładowo dla obszaru, na którym przedstawione będzie, w wyniku geodezyjnego pomiaru powykonawczego molo w Międzyzdrojach, właściwa będzie skala mapy zasadniczej miasta, a więc 1:500. Dla innych terenów, w zależności od potrzeb, celowe będzie prowadzenie map w skalach 1:5000, 1:10000 lub 1: Na obszarach morza terytorialnego, póki co, nie wykazuje się w treści mapy zasadniczej elementów odnoszących się do ewidencji gruntów i budynków, gdyż przepis 4 rozporządzenia w sprawie ewidencji gruntów i budynków [4] wyłącza te obszary z zakładania i

4 4 prowadzenia ewidencji. Granicą zakładania i prowadzenia ewidencji jest linia podstawowa morza terytorialnego. Jak dotąd, linię podstawową ustalono jedynie na odcinku Zatoki Gdańskiej. Dla pozostałego wybrzeża morskiego ustalono w 82 ust. 5 tego rozporządzenia rozwiązanie przejściowe, polegające na przyjęciu jako granicy obrębów ewidencyjnych i działek linii brzegowej (fizycznej) wg stanu przedstawionego na mapach wielkoskalowych, będących w państwowym zasobie geodezyjnym i kartograficznym. Obszary morskie nie są również przedmiotem podziału administracyjnego Państwa, nie wchodzą w skład województw nadmorskich: Pomorskiego i Zachodniopomorskiego, jak również powiatów i gmin. Jednakże dokonano ustawowego wyłomu, precyzując w art. 82 ust. 3 pkt 1 Prawa budowlanego [5] kompetencje wojewodów odnośnie wydawania pozwoleń na budowę obiektów budowlanych i sprawowania nadzoru w tym zakresie. Jednakże nie sprecyzowano sposobu podziału obszaru morza terytorialnego na części odpowiadające kompetencjom obu wojewodów. Ewidencja obszarów morskich Konieczne jest doprowadzenie do opracowania i wydania aktów prawnych w sprawie ewidencji (katastru) obszarów wód morza terytorialnego. Byłoby to niejako dopełnieniem ewidencjonowania całego terytorium Polski. Akty takie winny moim zdaniem zawierać następującą tematykę: a) ustalenie organów prowadzących ewidencję (np. dyrektorzy Urzędów Morskich w Gdyni, Słupsku i Szczecinie), b) dokonanie podziału administracyjnego obszaru morza terytorialnego,

5 5 c) zasady geodezyjnego określania przebiegu linii podstawowej wzdłuż wybrzeża, ustalenie tych linii lub ustalenie zasad, trybu, formy i kompetencji do ich ustalania. d) zasady podziału wód na działki, e) zakres danych objętych ewidencją, koniecznie funkcjonującą w postaci zintegrowanej z ewidencją (katastrem) uzbrojenia dna morskiego (wyłączając oczywiście instalacje zastrzeżone), f) postać i skład operatu ewidencyjnego, w tym katalogowanie punktów załamania linii podstawowej i punktów morskiej granicy państwowej, skale i treść mapy ewidencyjnej, g) zawartość zbioru dokumentacji prawnej (oddzielnej dla morskiej granicy państwowej). Ponieważ problematyka wzmiankowana w punktach a, b i c dotyczy pośrednio przebiegu granicy państwowej (zewnętrznej granicy morza terytorialnego) oraz podziału administracyjnego Państwa ustalenia te prawdopodobnie winny być przedmiotem ustawy sejmowej. Pozostałe problemy posiadają rangę pozostającą, moim zdaniem, w kompetencjach Rady Ministrów lub ministra właściwego w sprawach administracji. Podział administracyjny obszaru morza terytorialnego winien odpowiadać terytorialnemu zakresowi działania dyrektorów Urzędów Morskich w Gdyni, Słupsku i Szczecinie [6], to jest: 1) w Gdyni: od wschodniej granicy Państwa do południka 17 º 40'30'', 2) w Słupsku: pomiędzy południkami 17 º 40'30'' a 15 º 23'24'', 3) w Szczecinie: od południka 15 º 23'24'' do zachodniej granicy Państwa. Wymienione wyżej tereny działania winny być jednostkami ewidencyjnymi. W jednostce ewidencyjnej podstawowym podziałem na działki winny być akweny, stanowiące geodezyjne obręby ewidencyjne, czyli obszary porządkujące morską przestrzeń ewidencyjną. Ich granicami

6 6 mogły by być np. linie siatki kwadratów o boku 5000 m, określone współrzędnymi płaskimi w obowiązującym układzie państwowym. Podziałem na działki drugiego stopnia byłyby działki, stanowiące: a) obszary specjalne, pozostające w gestii Ministra Obrony Narodowej, b) obszary będące w zarządzie parków narodowych, c) obszary komunikacji morskiej (tory wodne, kotwicowiska), d) obszary działalności gospodarczej, określone w zezwoleniach, o których mowa w ustawie O obszarach morskich RP i administracji morskiej, e) łowiska oraz akweny okresowo zamykane dla rybołówstwa. Jednoznaczny podział wód morza terytorialnego na działki jest niezbędny do zaprowadzenia porządku w zasięgu kompetencji i odpowiedzialności prawnej organów administracji i podmiotów gospodarczych. Tak założona ewidencja winna zawierać również nazewnictwo geograficzne oraz nazewnictwo specjalistyczne, używane przez administrację morską. Generalnie na ewidencję winna składać się następująca dokumentacja: a) mapy i rejestry obszarów (obrębów) ewidencyjnych, b) katalogów punktów granicznych z określonymi dla każdego punktu współrzędnymi x, y oraz B, L oraz z wymienieniem aktu prawnego, którym dany punkt został ustalony, c) zbiór aktów prawnych ustalających punkty graniczne, d) zbiór aktów dotyczących praw do użytkowania obszarów morza terytorialnego.

7 7 Uzbrojenie dna morskiego Obowiązki inwestorów w przedmiocie uzgadniania projektowanej lokalizacji oraz geodezyjnej inwentaryzacji sieci uzbrojenia terenu określają przepisy art. 27 i 28 Prawa geodezyjnego i kartograficznego. Obowiązki te nieco odmiennie kształtują się dla obszaru morza terytorialnego, gdzie nie sięgają kompetencje starostów i prezydentów miast, a więc nie działają zespoły uzgadniania dokumentacji projektowej. Natomiast, mając na uwadze prowadzoną i aktualizowaną mapę zasadniczą, istotne jest, aby zapewnione było wykonywanie geodezyjnej inwentaryzacji powykonawczej, polegającej na określeniu lokalizacji przewodów przy pomocy współrzędnych płaskich i rzędnych wysokościowych w układach obowiązujących w geodezji. W miarę uzyskiwanych środków finansowych celowe byłoby inwentaryzować geodezyjnie przewody istniejące, których lokalizacja znana jest w przybliżeniu, a w odniesieniu do których w latach minionych inwestorzy zaniedbali obowiązek, wynikający z przepisów wymienionych na wstępie. Podjęcie opisanych działań jest, moim zdaniem, niezbędnym warunkiem zapewnienia bezkolizyjnego przyszłego projektowania nowych inwestycji na akwenach morskich i ich utrzymania dla potrzeb żeglugi. Jest także sposobem na zapobieżenie zniszczeniom i awariom instalacji przebiegających po dnie. Aby skutecznie egzekwowany był obowiązek bieżącego wykonywania geodezyjnej inwentaryzacji powykonawczej konieczne jest wpisywanie tego warunku: a) przez organy administracji morskiej przy wydawaniu zezwoleń na układanie i utrzymywanie podmorskich kabli i rurociągów, stosownie

8 8 do kompetencji wynikających z przepisu art. 26 ustawy O obszarach morskich RP i administracji morskiej, b) przez wojewodów przy wydawaniu pozwoleń na budowę, stosownie do kompetencji określonych w art. 82 ust. 3 pkt 1 Prawa budowlanego. Łącznie z geodezyjną inwentaryzacją przewodów winny być zbierane i gromadzone informacje o ich parametrach technicznych i stanie prawnym lokalizacji a także i o podmiotach zarządzających i właścicielach. Tak zgromadzony materiał informacyjny będzie mógł służyć do założenia w przyszłości katastru uzbrojenia dna morskiego. Ustalenie linii podstawowej morza terytorialnego Matematyczne określenie przebiegu linii podstawowej jest warunkiem koniecznym ustalenia granicy zewnętrznej morza terytorialnego, będącej granicą państwową. Od niej zależy określenie zasięgu suwerennych praw Polski. Jest więc ważnym problemem do rozwiązania. Jak wspomniałem na wstępie, w ustawie O obszarach morskich RP i administracji morskiej linię podstawową zdefiniowano jako linię najniższego stanu wody wzdłuż wybrzeża lub zewnętrzną granicę morskich wód wewnętrznych. Dodatkowo należy wiedzieć, że ustalenie to odnosi się do ostatniej rewy, czyli wału podmorskiego, który jako naturalny twór morski jest różnie ukształtowany i nie ma ciągłości. Niskie stany wód morskich są rzadkie np. w Świnoujściu ostatni taki przypadek miał miejsce roku, kiedy to poziom wód był niższy o 1,42 m od wyznaczonego zera rzędnych sieci niwelacji precyzyjnej liczonej w poziomie odniesienia Kronsztad.

9 9 Ponieważ tak niskie stany wód rejestrowane są nadzwyczaj rzadko, ustawowy przepis jest krytykowany. Natomiast średnie stany wód, obliczane krocząco z okresów 11-letnich, niewiele odbiegają od zera. Przyjęta w ustawie zasada najniższego stanu wody wynika z art. 5 Konwencji o prawie morza Narodów Zjednoczonych, sporządzonej w Montego Bay dnia roku, nieratyfikowanej jeszcze przez Polskę. Ma ona duże znaczenie dla państw położonych nad takimi morzami i oceanami, gdzie dobowe przypływy i odpływy są znaczne, odsłaniające nieraz wielokilometrowe przestrzenie. Natomiast na Bałtyku ta okoliczność nie ma praktycznego znaczenia. Konwencja definiuje również proste linie podstawowe będące liniami łączącymi wysunięte punkty wysp i lądu, w miejscach, gdzie linia wybrzeża jest głęboko wgięta i wrzyna się w ląd, albo jeżeli wzdłuż wybrzeża, w jego bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się szereg wysp. Wyżej wzmiankowaną zasadę Konwencji skutecznie zastosowali nasi zachodni sąsiedzi, ustanawiając takie linie przy brzegach wysp Uznam i Rugia. Przykład ten wart jest zastosowania do wybrzeża polskiego. Wówczas jednak konieczna byłaby zmiana w ustawie O obszarach morskich RP i administracji morskiej. Zmiana powinna, moim zdaniem, pójść w kierunku systemu zróżnicowanego, dopuszczonego przepisem art. 14 Konwencji, a więc kombinacji linii podstawowych prostych i normalnych czyli wg najniższego stanu wody zależnie od ukształtowania wybrzeża na poszczególnych odcinkach oraz od tendencji zmian wieloletnich na odcinkach, gdzie następuje akumulacja materiału dennego i przyrost lądu. Mogą tu być pomocne fotogrametryczne rejestracje dynamiki zmian brzegów i strefy przybrzeżnej, zapoczątkowane w końcu lat 70-tych ubiegłego już wieku przez ówczesne Okręgowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne w Szczecinie w ścisłym współdziałaniu ze Szczecińskim Urzędem Morskim.

10 10 Problemy powyższe omówiłem wcześniej w artykule pt. Obszary wód morskich w ewidencji gruntów, publikowanym w Przeglądzie Geodezyjnym nr 10, 11 i 12/1996. Obecnie istnieje już wstępny projekt przebiegu linii podstawowej, sporządzony w oparciu o zasadę ustawową przez Biuro Hydrograficzne Marynarki Wojennej w Gdyni. Morska służba geodezyjno-kartograficzna Bazy danych o tematyce omówionej powyżej, mapy i zbiory dokumentów odnoszące się do obszaru morza terytorialnego winny stanowić odrębny kompleks dokumentacyjny państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego, gromadzony i bieżąco prowadzony zgodnie z przepisami Prawa geodezyjnego i kartograficznego, przy współdziałaniu organów administracji centralnej, w tym Głównego Geodety Kraju i Szefa Biura Hydrograficznego Marynarki Wojennej. Uważam, że do pełnienia tych zadań, na bazie istniejących struktur Urzędów Morskich w Gdyni, Słupsku i Szczecinie, winny być powołane Morskie Ośrodki Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej. Do zadań tych Ośrodków należałoby również gromadzenie i prowadzenie zasobu specjalistycznego i map tematycznych z zakresu działania wymienionych Urzędów. Będą to w szczególności: a) operaty przebiegu granic pasa technicznego wybrzeża, kopie protokołów granicznych i decyzji administracyjnych w sprawie ustalenia granic nieruchomości, kopie map ewidencyjnych w części odnoszącej się do pasa technicznego, kopie mapy zasadniczej w części dotyczącej pasa technicznego na obszarach zurbanizowanych, b) operaty granic pasa ochronnego wybrzeża, w tym kopie map ewidencyjnych tego obszaru,

11 11 c) operaty granic portów, kopie mapy zasadniczej tych terenów, d) materiały i opracowania fotogrametryczne w postaci kartometrycznej z zakresu problematyki ochrony wybrzeża i wód przybrzeżnych, e) mapy przeglądowe do materiałów wymienionych w pkt od a do d, f) mapy topograficzne w skalach niezbędnych do działalności służbowej, g) mapy morskie dla potrzeb żeglugi i operaty redakcyjne i aktualizacyjne tych map [7]. Koledze Andrzejowi Gwizdce uprzejmie dziękuję za życzliwą konsultację. Bolesław Wolny Akty prawne wymienione w tekście

12 12 [1] Ustawa z dnia r. O obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (tekst jednolity: Dz. U. z 2003 r. nr 153, poz. 1502) [2] Ustawa z dnia r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (tekst jednolity: Dz. U. z 2000 r. nr 100 poz z późn. zm.) [3] Instrukcja K-1 Mapa zasadnicza z 1998 roku obowiązuje na podstawie rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia r. w sprawie standardów technicznych dotyczących geodezji, kartografii oraz krajowego systemu informacji o terenie (Dz. U. nr 30 poz. 297). [4] Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. nr 38 poz. 454). [5] Ustawa z dnia r. Prawo budowlane (tekst jednolity: Dz. U. z 2003 r. nr 207 poz. 2016). [6] Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia r. zmieniające rozporządzenie w sprawie utworzenia urzędów morskich, określenia ich siedzib oraz terytorialnego zakresu działania dyrektorów urzędów morskich (Dz. U. nr 70 poz. 792). [7] Znaki, skróty, terminologia stosowane na polskich mapach morskich. Wyd. Biuro Hydrograficzne Marynarki Wojennej RP, Gdynia 1994 r.

13 13 [8] Współrzędne punktów granicznych polskich obszarów morskich i przebieg tych granic ustalają akty prawne: a) Wyłączna strefa ekonomiczna (dawniej: strefa rybołówstwa morskiego Dz. U. nr 13/1977 poz. 163 i nr 13/1978 poz. 57. b) Morze terytorialne i wyłączna strefa ekonomiczna od strony Niemiec w Zatoce Pomorskiej Dz. U. nr 43/1989 poz. 233 i 234. Reda dla portów morskich w Szczecinie i Świnoujściu Dz. U. nr 20/1995 poz c) Wyłączna strefa ekonomiczna od strony Szwecji Dz. U. nr 54/1989 poz d) Wspólny punkt na zbiegu stref ekonomicznych Polski, Szwecji i Rosji Dz. U. nr 74/1990 poz e) Morze terytorialne i wyłączna strefa ekonomiczna od strony Rosji Dz. U. nr 16/1986 poz. 85. f) Morskie wody wewnętrzne w Zatoce Gdańskiej Dz. U. nr 153/2003 poz. 1502, w art. 4 pkt 2.