ZESZYTY NAUKOWE INSTYTUTU SADOWNICTWA I KWIACIARSTWA TOM

Transkrypt

1 ZESZYTY NAUKOWE INSTYTUTU SADOWNICTWA I KWIACIARSTWA TOM 4 6 WPŁYW SIEWEK RÓŻNYCH TYPÓW GRUSZY KAUKASKIEJ NA WZROST I OWOCOWANIE DWÓCH ODMIAN GRUSZY The effect of different types of Pyrus caucasica seedlings on the growth and yield of two pear cultivars A l o j z y C z y n c z y k, M a r i a S t r o p e k Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach Sadowniczy Zakład Doświadczalny ISK w Albigowej ABSTRACT The study was conducted in 9799 on two pear cultivars, Bartlett and Conference, grafted on 4 different types of Pyrus caucasica seedlings. The aim of the study was to evaluate the most promising types of Pyrus caucasica that could be used as rootstocks for pear tree production. The results of the 6yearlong study of tree growth vigour and the cropping efficiency index had led to the selection of three types of Pyrus caucasica: Belia, Doria, and Elia, which were entered in the National Register of Fruit Trees and Berry Plants. The selected types of Pyrus caucasica, as mother trees for collecting seeds, produce wellrooted seedlings that can be used as rootstocks for pear trees which are winter hardy, resistant to Entomosporium maculatum and which produce, with standard cultivars, semivigorous pear trees with a good cropping efficiency index. Key word: pear tree, Pyrus caucasica, rootstock, vigour, cropping efficiency index, mother tree WSTĘP W Polsce do produkcji drzewek grusz od wielu lat stosowane są siewki gruszy kaukaskiej (Pyrus communis var. caucasica Fed.) (Ślaski 949; Rejman 97; 994; Czynczyk 99). Stanowią one jednak mieszaninęform różniących sięmiędzy sobąwieloma właściwościami biologicznymi i cechami morfologicznymi. Zdaniem Wierszy łowskiego (947) grusza kaukaska występuje w wielu podgatunkach i typach łatwo krzyżujących sięz grusząpospolitą. Stąd w praktyce spotyka siętak wiele typów różniących się między sobą. Podobne zdanie wyraża również Poniedziałek (97), który zajmowałsięocenąsadownicząwielu typów gruszy kaukaskiej jako przewodnich dla grusz. Ogromnązaletąproduktwanych w Polsce siewek gruszy kaukaskiej jest ich wysoka wytrzymałość

2 6 Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa, tom 4 na mróz i niemal całkowita odpornośćna porażenie przez brunatną plamistośćliści powodowanąprzez grzyb Entomosporium maculatum. Siewki gruszy kaukaskiej tworząteżlepszy system korzeniowy w porównaniu z siewkami gruszy pospolitej (Wierszy łowski 936; 947). Duża różnorodnośćsiewek gruszy kaukaskiej pod względem siły wzrostu, wytrzymałości na mróz i wrażliwości na porażenie przez chorobę powodującąguzowatośćkorzeni (Agrobacterium tumefaciens), a także cech morfologicznych skłoniła autorów do wyselekcjonowania najwartościowszych jej typów dla potrzeb sadownictwa i szkółkarstwa. MATERIAŁI METODY W doświadczeniu wykorzystano jednoroczne okulanty dwóch odmian grusz: Bonkreta Williamsa i Konferencja szczepione na 4 wstępnie wyselekcjonowanych typach siewek gruszy kaukaskiej, otrzymanych spośród 4 typów gruszy kaukaskiej rosnących w Sadzie Pomologicznym w Skierniewicach, Stacji Doświadczalnej IHAR w Kończewicach i Technikum Ogrodniczym w Pruszkowie (Grzyb i Czynczyk 977; 97a,b). Drzewka posadzono w SZD w Albigowej koło Łańcuta jesienią97 roku, na żyznej pseudobielicowej glebie wytworzonej z lekkich lessów, w rozstawie, x 4, m. Doświadczenie założono w dwóch blokach odmianowych w układzie losowanych bloków w czterech powtórzeniach, po 3 drzewka na poletku. Kontrolnęstanowiła mieszanina różnych typów gruszy kaukaskiej. Wszystkie drzewka sadzone jesieniąprzycięto wiosnądla uformowania standardowej korony wrzecionowej. Wiosnąglebęwokół drzewek wyściółkowano obornikiem i przykryto ziemią. W okresie pierwszych dwóch lat glebęna całej powierzchni utrzymywano w czarnym ugorze. W latach następnych w międzyrzędziach wysiano nasiona traw, a w rzędach drzew utrzymywano pasy herbicydowe. W okresie wegetacji trawęw międzyrzędziach koszono 4krotnie. Nawożenie, cięcie i ochronędrzew przed chorobami i szkodnikami stosowano zgodnie z zaleceniami dla sadów towarowych. Warunki pogodowe w okresie trwania doświadczenia (lata 97 i 99) sprzyjały dobremu wzrostowi i owocowaniu grusz. Surowe zimy 977/7 i 96/7 spowodowały jednak całkowite przemarznięcie wszystkich kwiatów. W latach 97 i 97 drzewa nie owocowały. W czasie trwania doświadczenia, co roku, prowadzono pomiary obwodu pni i wielkości plonów, a w latach 9799 ocenęjakości owoców. Do oceny wielkości i masy owoców pobierano próbki po 3

3 Wpływ siewek różnych typów gruszy kaukaskiej na wzrost i owocowanie 7 owoców z 4 drzew rosnących w 4 powtórzeniach. Wyniki pomiarów obwodu pni, wielkości plonów i jakości owoców opracowano statystycznie metodą analizy wariancji dla układu doświadczeń z nierównąliczbą powtórzeń. Do oceny różnic między średnimi użyto testu tduncana przy poziomie istotności %. WYNIKI I DYSKUSJA Zdrowotnośćdrzew. W okresie pierwszych czterech lat stwierdzono tylko sporadyczne obumieranie drzew, głównie w pierwszym roku po posadzeniu. Przyczynązasychania drzew byłdługotrwały brak opadów. Największąliczbęzaschniętych drzew odmiany Bonkreta Williamsa stwierdzono na siewkach gruszy kaukaskiej Nr 33 6 sztuk, Nr 3 4 sztuki, a drzew odmiany Konferencja ( i 3 sztuki) na siewkach gruszy kaukaskiej Nr, Nr i Nr 33 (tab. ). W latach następnych nie notowano jużzasychania drzew. W kilku przypadkach stwierdzono wypadanie drzew z powodu mechanicznego uszkodzenia przez maszyny i nornice, a także wyłamania przez silne wiatry. Stan zdrowotny drzew bezpośrednio po surowych zimach 977/7 i 96/7, jak i w 99 roku przed zakończeniem doświadczenia byłbardzo dobry (tab. ). Wielkośćdrzew. Wzrost drzew dwóch odmian gruszy na wszystkich typach gruszy kaukaskiej w okresie owocowania byłdobry i wyrównany. Po 6. latach wzrostu największąpowierzchniępoprzecznego przekroju pnia miały drzewa odmiany Bonkreta Williamsa, rosnące na siewkach gruszy kaukaskiej Nr 4 i Nr, a drzewa odmiany Konferencja na siewkach Nr 4 i Nr 39. Najsłabszym wzrostem charakteryzowały się drzewa odmiany Bonkreta Williamsa na siewkach gruszy Nr i Nr 6, a drzewa odmiany Konferencja na siewkach gruszy Nr 3. Wielkośćdrzew na różnych typach gruszy kaukaskiej była zbliżona do wielkości drzew kontrolnych, szczepionych na siewkach stanowiących mieszaninęróżnych typów. Mała zmiennośćw wielkości drzew rosnących na różnych typach gruszy kaukaskiej jest zbieżna do wyników uzyskanych przez Wierszy łowskiego (947) i Rejmana (9). Owocowanie. Piąty rok po posadzeniu drzew byłpoczątkiem owocowania odmian Bonkreta Williamsa i Konferencja niemal na wszystkich typach gruszy kaukaskiej. Plon z drzew odmiany Bonkreta Williamsa wahałsięod do kg, a odmiany Konferencja od do 3 kg.

4 Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa, tom 4 T a b e l a Stan zdrowotny i liczba wypadłych drzew dwóch odmian gruszy z posadzonych na różnych siewkach gruszy kaukaskiej w okresie pierwszych 4. lat (973976) i w okresie 6 lat (9739). Doświadczenie założono jesienią97 roku w SZD w Albigowej Tree health status and the number of lost trees of two pear cultivars out of the planted on different Pyrus caucasica seedlings in the period of the first four years (973976) and in the period of 6 years (97399). The experiment was set up in the autumn of 97 at the Experimental Station in Albigowa Typ gruszy kaukaskiej (siewki) Type of Pyrus caucasica (seedlings) Kontrola (A)* Nr Nr 4 Nr Nr 7 Nr 9 Nr Nr 3 Nr 3 Nr 33 Nr 39 Nr 4 Nr 4 Nr Nr 6 Bonkreta Williamsa Bartlett liczba wypadłych drzew number of lost trees Konferencja Conference stan zdrowotny drzew drzew stan zdrowotny liczba wypadłych drzew number of lost trees tree health tree health status** status** sztuk % sztuk % sztuk % sztuk % No. No. No. No , * Kontrola (A) stanowi mieszaninęww. typów gruszy kaukaskiej Control (A) is a mix of all the types of Pyrus caucasica tested ** Zdrowotnośćdrzew: drzewa obumarłe, drzewa zdrowe, bez śladów uszkodzeń Tree health status: dead trees, healthy trees without any signs of damage Niskie temperatury, które wystąpiły zimą977/97 i 96/7 roku uszkodziły wszystkie kwiatostany i drzewa nie owocowały. Największe plony w okresie pierwszych czterech lat owocowania (9779) zebrano z drzew odmiany Bonkreta Williamsa rosnących na siewkach gruszy kaukaskiej Nr 33, Nr 9 i Nr oraz z drzew odmiany Konferencja rosnących na Nr 39, Nr 4 i Nr 33. W kolejnych dwóch latach wysoką plennościąwyróżniły siędrzewa odmiany Bonkreta Williamsa rosnące na siewkach gruszy kaukaskiej Nr 33, Nr i Nr 4 oraz Nr 39 i Nr 4, a także drzewa odmiany Konferencja rosnące na Nr 39, Nr 4, Nr i Nr

5 Wpływ siewek różnych typów gruszy kaukaskiej na wzrost i owocowanie 9 Największąsumęplonów za okres 3 lat owocowania otrzymano z drzew odmiany Bonkreta Williamsa rosnących na siewkach gruszy kaukaskiej: Nr 33, Nr, Nr 4, Nr i Nr 4 oraz z drzew odmiany Konferencja rosnących na Nr, Nr 39, Nr 33 i Nr 4. Sumy plonów w kg przypadające na cm przekroju poprzecznego pnia były mało zróżnicowane. Zbliżone wyniki o mało zróżnicowanej plenności odmian na różnych siewkach gruszy kaukaskiej podaje również Rejman (9). Najwyższy wskaźnik plenności (plon w kg/cm ) miały drzewa odmiany Bonkreta Williamsa rosnące na siewkach gruszy kaukaskiej Nr 33, Nr, Nr 4 i Nr, a drzewa odmiany Konferencja na Nr 6, Nr, N 7, Nr 9, Nr i Nr 33. Jakośćowoców. Średni udziałowoców odmiany Bonkreta Williamsa o średnicy powyżej 6, cm i średnia masa jednego owocu w małym stopniu zależały od typu siewek. W latach 979 i 9 procentowy udziałowoców odmiany Bonkreta Williamsa o średnicy powyżej 6, cm na siewkach różnych typów gruszy kaukaskiej byłbardzo zbliżony do procentowego udziału owoców zebranych z drzew kontrolnych, stanowiących mieszaninę różnych typów gruszy kaukaskiej. Podobnie średnia masa jednego owocu z drzew rosnących na siewkach różnych typów gruszy kaukaskiej była bardzo zbliżona do średniej masy jednego owocu z drzew kontrolnych. Niemal wszystkie różnice między średnimi były nieistotne (tab. 4). Podobnie w latach 9 i 9 procentowy udziałowoców odmiany Konferencja o średnicy powyżej, cm zebranych z drzew szczepionych na siewkach różnych typów gruszy kaukaskiej i z drzew kontrolnych był zbliżony. Wyjątek stanowiąjedynie siewki gruszy kaukaskiej typu Nr 7, z których uzyskano w 9 roku istotnie niższy procentowy udziałowoców odmiany Konferencja o średnicy powyżej, cm w porównaniu z procentowym udziałem owoców z drzew kontrolnych nieznanego pochodzenia. Równieżśrednia masa jednego owocu odmiany Konferencja z drzew rosnących na siewkach różnych typów gruszy kaukaskiej była zbliżona do średniej masy owoców z drzew kontrolnych. Wysoka plennośćdrzew badanych odmian, dobra jakośćowoców, umiarkowana siła wzrostu i bardzo dobry stan zdrowotny drzew, szczególnie po surowej zimie 96/97 były podstawądo zaliczenia siewek typów gruszy kaukaskiej: Nr, Nr 33 i Nr do wyróżniających sięi zgłoszenia wniosku o wpisanie wyżej wyszczególnionych typów gruszy kaukaskiej do Rejestru Odmian. DecyzjąDyrektora Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej wyróżnia

6 Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa, tom 4 jące siętypy gruszy kaukaskiej zostały w 994 roku wpisane do Rejestru (Lista Odmian Roślin Sadowniczych 994). Krótka charakterystyka podkładek Belia jest grusząkaukaską(nr selekcyjny 33), rosnącąumiarkowanie i tworzącąszeroko stożkowate korony. Pędy sąciemozielone, pokryte często cierniami. Liście sązwykle średniej wielkości, okrągłosercowate, błyszczące i całobrzegie. Ogonki liściowe cienkie i dośćdługie. Owoce okrągłostożkowate, brązowozielone, a po dojrzeniu brudnożółte. Pozyskiwane nasiona wykorzystuje siędo produkcji podkładek dla grusz. Otrzymane siewki rosnądośćsilnie i sąodporne na porażenie przez brunatnąplamistośćliści. Mogą być porażane jednak przez chorobę powodujacąguzowatośćkorzeni. Z tąpodkładkądobrze zrastająsię odmiany grusz zalecane do uprawy w Polsce. W okres owocowania wchodządośćpóźno, owocująjednak obficie. Doria jest gruszą kaukaską (nr selekcyjny ), rosnącą silnie i tworzącąkoronęrozłożystostożkowatą. Pędy sązielonooliwkowe pokryte często cierniami. Liście sąśredniej wielkości, okrągłojajowate i całobrzegie. Ogonki liściowe cienkie o średniej długości, przeważnie długie. Owoce średniej wielkości, okrągłostożkowate, brązowozielone, a po dojrzeniu żółte. Pozyskiwane nasiona wykorzystuje siędo produkcji podkładek dla grusz. Otrzymane siewki rosnądośćsilnie i sąodporne na porażenie przez brunatnąplamistośćliści. Mogą być porażane jednak przez chorobę powodującąguzowatośćkorzeni. Odmiany standardowe grusz zalecane do uprawy w Polsce dobrze zrastająsięz tąpodkładką. W okres owocowania wchodząw 34 roku po posadzeniu i owocująobficie. Elia jest grusząkaukaską(nr selekcyjny ), rosnącąsilnie i tworzącą w starszym wieku koronęszerokostożkowatą. Pędy sąbrązowe z nielicznymi cierniami. Liście sąśredniej wielkości, okrągłojajowate i całobrzegie. Ogonki liściowe cienkie, przeważnie długie. Owoce okrągłostożkowate, średniej wielkości, brązowozielone, a po dojrzeniu brudnożółte. Pozyskiwane nasiona wykorzystuje siędo produkcji podkładek dla grusz. Otrzymane siewki rosnądośćsilnie i sąodporne na porażenie przez brunatnąplamistośćliści. Mogąbyćporażane przez chorobępowodującą guzowatośćkorzeni. Odmiany standardowe grusz dobrze zrastająsięz tą podkładką. Grusze szczepione na tej podkładce wchodząśrednio późno w okres owocowania i owocująobficie.

7 Wpływ siewek różnych typów gruszy kaukaskiej na wzrost i owocowanie... T a b e l a Wpływ siewek różnych typów gruszy kaukaskiej na wielkośćdrzew i plonów odmiany Bonkreta Williamsa w trzech okresach owocowania i plon sumaryczny z lat The effect of different types of Pyrus caucasica seedlings on tree size and fruit yield of Bartlett pear trees in three cropping periods and the accumulated yield for Pole Typ gruszy przekroju kaukaskiej pnia w cm (siewka) w 99 Type of Pyrus roku caucasica TCA in cm (seedlings) Kontrola (A) Nr Nr 4 Nr Nr 7 Nr 9 Nr Nr 3 Nr 33 Nr 39 Nr 4 Nr 4 Nr Nr 6 in 99 43, a 34, a 4, a 46, a 4, a 44, a 49,6 a 4,4 a 47, a 39,6 a,4 a 4, a 37, a 3, a Wielkośćdrzew w porównaniu z kontrolnymi Size of trees compared with the control A=%, 93, 99,7,4,, 4,6,7,9 97,6, 9,6 96, 94, * 63, ab 6,6 ab 66, ab 6, ab 63,9 ab 9, b 6, ab 47,9 a 9, b 4,4 a,6 a 6,9 ab 6, ab 46, a Plon w kg/drzewo w latach: Yield in kg/tree ,3 abc 3,9 a 9, abc,6 bc 74,6 abc,9 abc 6, abc, a,4 c 7,6 abc 7,4 abc, abc, abc 9.7 ab 9 99 *, abc 69,9 abc 9,3 abc 9,4 bc, abc 6,7 a 3, abc 7, abc 9,7 bc 9,9 c 9,4 c 6, abc, abc 6,4 ab * 44, abc 34,4 ab 43,9 bc 46, bc 49,7 abc 49,6 abc 434, abc 37, ab 4,9 c 4,4 abc 43,4 abc 46,9 ab 43, abc 36,9 a Plon w kg/cm poprzecznego przekroju pnia [97799] Yield in kg/cm TCA (97799),97 a,9 a 3, ab 3,3 ab,9 a,9 a,94 a,69 a 3,3 b 3, ab,9 a,94 a 3, ab Wyróżniające się typy grusz wpisane do Rejestru Outstanding types of Pyrus entered in Polish National Register Elia (Nr ) Belia (Nr 33) Doria (Nr ),77 a Średnie oznaczone tąsamąliterąnie różniąsięistotnie przy poziomie % Means within columns followed by different letters are significantly different at % * Po surowych zimach 977/97 i 96/97 drzewa nie owocowały After the severe winters of 977/97 and 96/97 trees did not yield any fruit

8 Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa, tom 4 T a b e l a 3 Wpływ siewek różnych typów gruszy kaukaskiej na wielkośćdrzew i plonów odmiany Konferencja w trzech okresach owocowania i plon sumaryczny z lat The effect of different types of Pyrus caucasica seedlings on tree size and fruit yield of Conference pear trees in three cropping periods and the accumulated yield for Typ gruszy kaukaskiej (siewka) Type of Pyrus caucasica (seedlings) Kontrola (A) Nr Nr 4 Nr Nr 7 Nr 9 Nr Nr 3 Nr 3 Nr 33 Nr 39 Nr 4 Nr 4 Nr Nr 6 Pole przekroju pnia w cm w 99 roku TCA in cm in 99 7,6 bc 3,4 ab 3,7 bc 7, ab 6,7 ab 9,6 ab 7, ab 9,4 a 3, bc 39,3 bc,7 c 63, c 39,6 bc 4, bc 7, ab Wielkośćdrzew w porównaniu z kontrolnymi Size of trees compared with the control A=%, 93, 3, 9, 9, 96, 9,4 3, 3,, 3,7,9,3 6,4 9, * 36, bc 3,6 ab 46,6 cd 34,9 bc 36,4 bc 3, bc 39,4 cd, a 3,6 bc 4,4 cd 3, d 4, cd 39,6 cd 34, bc 4, cd Plon w kg/drzewo w latach: Yield in kg/tree ,3 bc 44, ab 6,4 abc 7, bc, bc 9,4 c 74, bc,9 a,6 bc 9 c 9,6 c, c 73, bc 97,3 c, b 9 99* 6, c 3,3 b 7,9 bc 6,7 c 6, c 7, cd 7,3 bc,4 a 6, c 77, cd 7, cd 6,4 cd 4,7 bc 9, d 4,3 bc * 47,4 bc 39,9 b 46,9 bc 47, bc 46,6 c 493,9 c 47,7 bc, a 476,3 bc 4, c 3, c,7 c 467,3 bc 3,3 c 47, bc Plon w kg/cm poprzecznego przekroju pnia Yield in kg/cm TCA (97799),9 bcd,7 b,99 bcd, d, d, d, bcd, a, 3 bcd,6 bcd,3 bcd,9 bc,96 bc, cd,9 d Wyróżniające się typy grusz wpisane do Rejestru Outstanding types of Pyrus entered in Polish National Register Elia (Nr ) Belia (Nr 33) Doria (Nr ) Objaśnienie jak pod tabelą For explanation see Table

9 Typ gruszy kaukaskiej (siewka) Type of Pyrus caucasica (seedlings) Kontrola (A) Nr Nr 4 Nr Nr 7 Nr 9 Nr Nr 3 Nr 3 Nr 33 Nr 39 Nr 4 Nr 4 Nr Nr 6 Wpływ siewek różnych typów gruszy kaukaskiej na wzrost i owocowanie... 3 Wielkośći masa owoców dwóch odmian gruszy Fruit size and weight for two pear cultivars % udział owoców o > 6, cm % of fruit with > 6. cm 6 abc abc 7 abc 6 bc abc 69 bc 77 bc 7 bc 6 bc 4 c 3 a abc 63 abc 4 ab Bonkreta Williamsa Bartlett Konferencja Conference Masa % udział Masa % udział Masa % udział owocu w g owoców o owocu owoców o owocu owoców o Weight of > 6, cm w g > 6, cm w g > 6, cm fruit in g % of fruit with Weight of % of fruit Weight of % of fruit > 6. cm fruit with fruit with abc abc 7 abc a 3 ab ab 7 abc abc abc 3 c 3 ab abc bc 3 ab 49 abc 6 abc 3 a 43 abc 3 ab 3 abc 36 ab 6 abc 64 bc 4 abc 4 ab 4 ab 7 c 6 abc Objaśnienie jak pod tabelą For explanation see Table in g 7 ab ab 3 ab 3 ab 7 ab 3 ab 3 ab 3 b 3 ab 3 a 3 ab ab ab ab > 6. cm 6 bc 46 abc 7 abc 6 bc 3 a 7 c 6 bc 76 c 49 abc 6 abc 6 bc 7 bc 4 ab 76 c 76 c in g 4 abc 33 c ab abc abc 3 bc 3 bc ab ab 3 abc abc abc 9 a ab abc > 6. cm 9 a 9 a 9 a 9 a a 94 a a 9 a 96 a 7 a 6 a 77 a 96 a 9 a a T a b e l a 4 Masa owocu w g Weight of fruit in g 43 ab 47 ab 3 ab 4 ab 37 ab ab 3 ab ab 6 b 4 ab 4 ab 3 a 47 ab 4 ab 63 b

10 4 Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa, tom 4 LITERATURA C z y n c z y k A. 99. Szkółkarstwo Sadownicze, PWRiL, Warszawa. G r z y b Z.S., C z y n c z y k A Sprawozdanie roczne i wieloletnie dla ZNRiO w Warszawie z prac badawczych nt. Selekcja drzew matecznych ałyczy, antypki i gruszy kaukaskiej przeznaczonych na założenie matecznika do pozyskiwania nasion do produkcji podkładek, s. 7. G r z y b Z.S., C z y n c z y k A. 97a. Zakładanie i prowadzenie sadów matecznych drzew antypki, ałyczy i gruszy kaukaskiej przeznaczonych do pozyskiwania nasion. Pr. Inst. Sad., Ser. F. Mat. szkoleniowe :. G r z y b Z.S., C z y n c z y k A. 97b. Wstępne wyniki selekcji drzew matecznych ałyczy, antypki i gruszy kaukaskiej. Pr. Inst. Sad., Ser. C,,:. Lista Odmian Roślin Sadowniczych 994. Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) Słupia Wielka. P o n i e d z i a łe k W. 97. Wpływ dziewiętnastu typów gruszy kaukaskiej zastosowanych jako przewodnie na wzrost, owocowanie i mrozoodporność pięciu odmian grusz w pierwszych latach owocowania. Zesz. Nauk. WSR Kraków. Ogrodnictwo : 49. R e j m a n A. 9. Grusze. PWRiL, Warszawa. R e j m a n A. 97. Szkółkarstwo Roślin Sadowniczych. PWRiL, Warszawa. R e j m a n A Pomologia Odmianoznawstwo Roślin Sadowniczych. PWRiL, Warszawa. Śl a s k i J Szkółkarstwo Polskie, Instytut NaukowoWydawniczy Ruchu Ludowego Polska. Poznań. W i e r s z y łło w s k i J Studia nad gruszą Kaukaską jako podkładką. Rocz. Nauk Ogrod. 3: 633. W i e r s z y łło w s k i J Studia nad grusząkaukaską. Pamiętniki Zakładu Badania Drzew i Lasu w Kórniku. s..