RYTMIKA z elementami. kształcenia słuchu PROGRAM NAUCZANIA OPRACOWANIE: MAŁGORZATA FISZER-SZCZEPAŃSKA

Transkrypt

1 PROGRAM NAUCZANIA RYTMIKA z elementami kształcenia słuchu OPRACOWANIE: MAŁGORZATA FISZER-SZCZEPAŃSKA Nr 26/2013 zatwierdzony przez Radę Pedagogiczną w dniu r.

2 Spis treści 1. Wstęp.. str Ogólne cele edukacyjne... str. 3 3.Szczegółowe cele edukacyjne... str Materiał nauczania: 4.1Treści nauczania... str Repertuar......str Proponowana literatura... str Formy sprawdzania osiągnięć ucznia... str Opis osiągnięć ucznia na zakończenie etapu edukacyjnego... str.7 5. Komentarz do realizacji programu nauczania: 5.1 Ogólna koncepcja programu nauczania... str Wskazówki metodyczne... str Opis warunków niezbędnych do realizacji programu nauczania... str. 13 Zakończenie... str. 13 Bibliografia... str. 14

3 1. Wstęp Niniejszy program został opracowany na podstawie Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 25 lutego 2011 roku w sprawie dopuszczenia do użytku w szkołach artystycznych programów oraz dopuszczenia do użytku szkolnego podręczników dla szkół artystycznych (Dz. U z 2011 r. Nr 52 poz. 258). Ponadto nieocenioną pomocą okazały się: M. Wacholc Kształcenie słuchu elementarne, Program nauczania przedmiotu kształcenie słuchu w klasach I-VI szkół muzycznych I stopnia i ogólnokształcących szkół muzycznych I stopnia oraz Program nauczania szkoły muzycznej I stopnia (tymczasowy). Umuzykalnienie i rytmika. wydany przez Ministerstwo Kultury i Sztuki w 1976 roku. 2.Ogólne cele edukacyjne 1. Zainteresowanie ucznia muzyką. 2. Wdrożenie do świadomego słuchania. 3. Rozwijanie umiejętności myślenia muzycznego. 4. Rozwijanie sprawności słuchowych, ruchowych i głosowych. 5. Rozwijanie dyspozycji ekspresyjnych. 6. Wykształcenie wrażliwości na walory artystyczne utworu. 7. Przygotowanie do kolejnego etapu kształcenia. 3.Szczegółowe cele edukacyjne 1. Praktyczne zapoznanie ucznia z podstawowymi znakami notacji muzycznej oraz wiadomościami teoretycznymi. 2. Wykształcenie sprawności ruchowych związanych z przedmiotem 3. Wdrożenie ucznia do śpiewania. 4. Wykształcenie podstaw umiejętności czytania nut głosem. 5. Wykształcenie umiejętności posługiwania się instrumentarium Orffa;. 6. Wykształcenie poczucia rytmu oraz poczucia stałego tempa i jego zmian. 7. Wykształcenie umiejętności reagowania na akcenty metryczne. 8. Wykształcenie podstaw poczucia tonalnego. 9. Wykształcenie podstaw słuchu harmonicznego. 10. Wykształcenie podstaw pamięci muzycznej. 11.Wykształcenie podstaw wyobraźni muzycznej. 12.Wykształcenie podstaw inwencji twórczej. 13.Wykształcenie umiejętności realizowania ruchem, głosem i przy pomocy instrumentów perkusyjnych zagadnień z zakresu metrorytmiki oraz poczucia tonalnego, słuchu harmonicznego, pamięci muzycznej, wyobraźni muzycznej i inwencji twórczej. 14. Wykształcenie podstawowych umiejętności realizowania ruchem, głosem i przy pomocy instrumentów perkusyjnych artykulacji, dynamiki i agogiki. 15. Wykształcenie podstawowych umiejętności postrzegania zjawisk muzycznych, ich słuchowej analizy i zapisu. 16. Wykształcenie umiejętności wykonywania podstawowych kroków prostych tańców regionalnych. 17.Wykształcenie wrażliwości na barwę dźwięku.

4 4. Materiał nauczania 4.1 Treści nauczania NOTACJA MUZYCZNA I WIADOMOŚCI TEORETYCZNE: wartości rytmiczne nut (ćwierćnuta, ósemka, szesnastki, półnuta, cała nuta, półnuta z kropką, ćwierćnuta z kropką, triola ósemkowa, grupy szesnastkowe: ósemka-dwie szesnastki i dwie szesnastki-ósemka, synkopa: ósemka-ćwierćnuta-ósemka) i pauz (ćwierćnutowa, ósemkowa, całonutowa i ćwierćnutowa z kropką), zasady grupowania wartości w/w taktach, takty o ćwierćnutowej jednostce miary na 2, 3, 4 oraz ósemkowej jednostce miary na 3 i 6, oznaczenia metryczne, klucz wiolinowy, nazwy literowe i solmizacyjne dźwięków oraz ich położenie na pięciolinii w kluczu wiolinowym od a do e 2, pojedyncze znaki chromatyczne, gamy majorowe: C, F. G, oraz minorowa a eolska i harmoniczna, a także ich triady harmoniczne, nazwy interwałów i ich rozmiar (od prymy do kwinty i oktawę), trójdźwięk majorowy i minorowy, określenia dynamiczne (p, f, mf, mp, cresc., dim.) określenia agogiczne - najczęściej spotykane w praktyce uczniowskiej, określenia artykulacyjne (legato i staccato), forma zwrotkowa, ABA i rondo, znak repetycji, volty i fermaty, tańce regionalne. SŁUCHANIE MUZYKI, POSTRZEGANIE ELEMENTÓW MUZYKI: świadome i aktywne słuchanie muzyki, wyrażanie werbalnie i niewerbalnie swoich doznań, nastroju i charakteru słuchanej muzyki. reagowanie na zmiany tempa, dynamikę i artykulację, pokazywanie ruchem kierunku linii melodycznej, reagowanie na barwę dźwięków instrumentarium Orffa, rozpoznawanie budowy utworu. POSTRZEGANIE I WYRAŻANIE RYTMU I METRUM: rozpoznawanie słuchowe i realizowanie różnymi sposobami w ćwiczeniach i zabawach: - pulsu i akcentu metrycznego, - metrum ćwierćnutowego na 2, 3, 4 oraz ósemkowego na 3 i 6, wykonywanie wartości rytmicznych nut i pauz oraz grup rytmicznych w/w, kojarzenie ich z wyobrażeniem słuchowym, realizowanie różnymi sposobami tematów rytmicznych (rytm wybranych piosenek, utworów instrumentalnych - całości, fragmenty), realizowanie echa rytmicznego,

5 realizowanie ćwiczeń polirytmicznych (dwugłosowych), wykonywanie kanonu, realizowanie różnymi sposobami prostych dyktand rytmicznych (pamięciowe, fragmentaryczne, układanki, uzupełnianki, ścieranki). POSTRZEGANIE I WYRAŻANIE STRUKTUR MELODYCZNYCH: kojarzenie wysokości dźwięku z jego nazwą i położeniem na pięciolinii, śpiewanie: - gamy w/w i ich triady, - trójdźwięk majorowy i minorowy, - interwały od prymy czystej do kwinty czystej, - krótkie odcinki melodyczne oparte na poznanych strukturach; - proste ćwiczenia solfeżowe z nut, piosenki, fragmenty z literatury muzycznej, rozpoznawanie słuchowe oraz reagowanie ruchem na: - kierunek linii melodycznej, - fragmenty gam, - fragmenty poznanych piosenek i utworów, - określone interwały, - określone trójdźwięki; realizowanie prostych dyktand melodycznych (pamięciowe, fragmentaryczne, układanki, uzupełnianki, ścieranki ) pisemnie i głosem. EKSPRESJA MUZYCZNA I MUZYCZNO-RUCHOWA śpiewanie: - piosenki i ćwiczenia solfeżowe, - zakończenia melodii, - improwizacja melodii do podanego rytmu, tekstu; ruch: - naśladowanie czynności, - tworzenie prostych rytmów w podanym metrum, - improwizowanie ruchu do słuchanej muzyki - improwizowanie zakończenia np. do tematu rytmicznego - improwizowanie ruchu na zasadzie kontrastu, - wykonywanie kroków prostych tańców regionalnych, - realizowanie interpretacji ruchowych piosenek i utworów instrumentalnych (całości i fragmenty); gra na instrumentach perkusyjnych: - wykonywanie prostego akompaniamentu do piosenek, utworów instrumentalnych, - tworzenie prostych rytmów w określonym metrum, - tworzenie ostinata do rytmu, melodii, itp., - tworzenie akompaniamentu ilustrującego nastrój wiersza lub opowiadania. 4.2 Repertuar: polskie przysłowia, dziecięce wyliczanki, bajki i wiersze z literatury dziecięcej, piosenki i utworki instrumentalne z zakresu muzyki dziecięcej, ludowej,

6 utwory instrumentalne, dzieła sceniczne (operowe, baletowe) - fragmenty z muzyki klasycznej, rozrywkowej, itp. PODRĘCZNIKI PODSTAWOWE: Maria Kaczurbina, Alicja Ludwikiewiczowa, Lech Miklaszewski Wesołe nutki i piosenki. Podręcznik Maria Kaczurbina, Lech Miklaszewski Nasze pierwsze nutki. Elementaż muzyczny. PWM. umuzykalnienia do klasy II. PWM. Kraków Maria Kaczurbina, Alicja Ludwikiewiczowa, Lech Miklaszewski Płynie rzeczka płynie i inne piosenki dla dzieci na głos i fortepian. PWM. Kraków Maria Kaczurbina, Lech Miklaszewski Wlazł kotek i inne piosenki dla dzieci na głos i fortepian. PWM. Kraków Urszula Smoczyńska-Nachtman, Renata Chrzanowska Śpiewam, słucham, gram. Podręcznik dla uczniów I klasy szkoły muzycznej I stopnia. WSiP. Warszawa Włodzimierz Sołtysik (opracowanie) Kanony. Antologia. WSiP. Warszawa Maria Wacholc Solfeż elementarny. Podręcznik dla klasy I szkoły muzycznej I stopnia. Wydawnictwo Muzyczne Triangiel. Warszawa Maria Wacholc Solfeż elementarny. Podręcznik dla klasy II szkoły muzycznej I stopnia. Wydawnictwo Muzyczne Triangiel. Warszawa Maria Wacholc Solfeż elementarny. Podręcznik dla klasy III szkoły muzycznej I stopnia. Wydawnictwo Muzyczne Triangiel. Warszawa Maria Ćwiklińska, Małgorzata Rogozińska Dyktanda elementarne dla klasy II szkoły muzycznej I stopnia. Wydawictwo Muzyczne Triangiel. Warszawa Maria Ćwiklińska, Małgorzata Rogozińska Dyktanda elementarne dla klasy III szkoły muzycznej I stopnia. Wydawictwo Muzyczne Triangiel. Warszawa Janina Garścia Zrytmizowany świat na fortepian i dziecięce instrumenty perkusyjne. op.48 PWM Kraków Literatura Z. Burowska: Słuchanie muzyki w szkole.wsip. Warszawa A. Dasiewicz-Tobiasz., A. Kępska: Rytmika w klasach I-III. WSiP.Warszawa1982. K. Lewandowska: Rozwój zdolności muzycznych. WSiP. Warszawa R. Ławrowska: Muzyka i ruch. WSiP. Warszawa M. Przychodzińska Kaciczak: Dziecko i muzyka. Nasza Księgarnia. Warszawa M. Przychodzińska Kaciczak: Muzyka i wychowanie. Nasza Księgarnia. Warszawa Formy sprawdzania osiągnięć ucznia Nabyte umiejętności uczniów mogą być sprawdzone podczas lekcji poprzez: realizację ćwiczeń ruchowych, głosowych dotyczące zadań metrorytmicznych lub melodycznych, dyktanda, swobodną realizację ruchową do słuchanej muzyki, prezentację realizowanych zadań podczas lekcji indywidualnie i zespołowo; realizację tańców regionalnych, klasową interpretację ruchową. prezentację pracy samodzielnej np. domowej; (pisemna głosowa, ruchową, wiadomości z zakresu teorii muzyki)

7 Podczas oceniania umiejętności czy wiadomości ucznia należy wziąć pod uwagę jego zainteresowanie zajęciami i zaangażowanie podczas lekcji (jego postawa, dyspozycyjność, kreatywność, etc.) a także częstotliwość jego obecności na zajęciach Opis osiągnięć ucznia Po ukończeniu klasy I: W ZAKRESIE NOTACJI MUZYCZNEJ I WIADOMOŚCI TEORETYCZNYCH: zna wartości rytmiczne nut (ćwierćnuty, ósemki, cztery szesnastki, półnuty, całe nuty, półnuty z kropką i pauz (ćwierćnutowa i całonutowa), zna metrum 2/4, 3/4 i 4/4, zna pięciolinię, klucz wiolinowy, kreski taktowe, znak zakończenia i repetycji, zna nazwy literowe solmizacyjne dźwięków oraz ich położenie na pięciolinii w kluczu wiolinowym od c 1 do c 2, zna gamę C-dur, zna pojęcie trójdźwięku, całego tonu i półtonu, zna rolę pojedynczych znaków chromatycznych, zna określenia dynamiki - p i f, rozumie znaczenie określenia repetycja, zna formę utworu o budowie zwrotkowej, zna proste kroki tańców regionalnych do wyboru nauczyciela. Zna obraz graficzny poznanych wartości rytmicznych i pauz, gamy C-dur, trójdźwięku tzn. potrafi je zapisać oraz wskazać w tekście muzycznym. SŁUCHANIE MUZYKI, POSTRZEGANIE ELEMENTÓW MUZYKI: potrafi świadomie i aktywnie słuchać muzyki, potrafi werbalnie i niewerbalnie wyrażać swe doznania, nastrój i charakter słuchanej muzyki. potrafi podporządkować ruch słyszanej muzyce w zakresie zmian tempa, kierunku linii melodycznej, potrafi rozpoznać barwę dźwięków instrumentarium Orffa, potrafi rozpoznać części w utworze zbudowanym w formie zwrotkowej. POSTRZEGANIE I WYRAŻANIE RYTMU I METRUM: opanował prawidłowe stawianie stóp w chodzeniu, bieganiu, podskokach, zeskoku, opanował ruchy taktowania oraz koordynację rąk i nóg w realizacji rytmu z taktowaniem, potrafi podporządkować ruch słyszanej muzyce w zakresie przerobionych ćwiczeń metrycznych 2/4 4/4/ i wartości rytmicznych, potrafi realizować proste dyktanda rytmiczne (układanki, uzupełnianki, ścieranki, dostrzec i poprawić, błędy w zapisie), potrafi realizować echo rytmiczne.

8 POSTRZEGANIE I WYRAŻANIE STRUKTUR MELODYCZNYCH: Uczeń potrafi: zaśpiewać: - z nut proste ćwiczenia solfeżowe, fragmenty piosenek; rozpoznać słuchowo oraz zareagować ruchem na: - kierunek linii melodycznej, - fragmenty gamy C-dur, - fragmenty poznanych piosenek i utworów, - cały ton i półton, prymę i oktawę, - trójdźwięk majorowy i minorowy; potrafi zapisać proste dyktanda melodyczne (układanki, uzupełnianki, ścieranki, oraz dokonać korekty błędów w zapisanym tekście muzycznym). EKSPRESJA MUZYCZNA I MUZYCZNO-RUCHOWA w zakresie śpiewania: - potrafi zaśpiewać piosenki i ćwiczenia solfeżowe, - potrafi zaimprowizować zakończenie do podanej melodii, - potrafi zaimprowizować melodię do podanego rytmu, tekstu; w zakresie ruchu: - tworzy proste jednotaktowe rytmy w podanym metrum, - potrafi zaimprowizować ruch do słuchanej muzyki, - posiada orientację ruchowo-przestrzenną w interpretacjach ruchowych piosenek, utworów i tańców regionalnych w zakresie gry na instrumentach perkusyjnych: - potrafi zaimprowizować rytm lub akompaniament. Po ukończeniu klasy II: W ZAKRESIE NOTACJI MUZYCZNEJ I WIADOMOŚCI TEORETYCZNYCH: Uczeń: zna i rozumie znaczenie ćwierćnuty z kropką, trioli ósemkowej, grup rytmicznych ósemkowo-szesnastkowych: ósemka-dwie szesnastki i dwie szesnastki-ósemka, oraz pauz: całonutowej i ósemkowej; zna i potrafi rozpoznać metrum: 2/4 4/4; zna gamy majorowe: G i F; zna pojęcie i rolę znaków przykluczowych; zna interwały proste: od prymy do kwinty i oktawę; zna budowę trójdźwięku majorowego i minorowego; zna określenia dynamiki: p i f, cresc. i dim.; zna określenia tempa: allegro i andante; zna określenia artykulacji legato i staccato; rozumie znaczenie określeń: repetycja, volta; zna formę utworu o budowie zwrotkowej i ABA, zna proste kroki tańców regionalnych do wyboru nauczyciela. Zna obraz graficzny poznanych wartości, grup rytmicznych i pauz, gam, interwałów, trójdźwięków tzn. potrafi je zapisać oraz wskazać w tekście muzycznym.

9 SŁUCHANIE MUZYKI, POSTRZEGANIE ELEMENTÓW MUZYKI: potrafi świadomie i aktywnie słuchać muzyki, potrafi werbalnie i niewerbalnie wyrażać swe doznania, nastrój i charakter słuchanej muzyki. potrafi podporządkować ruch słyszanej muzyce w zakresie zmian tempa, dynamiki, kierunku linii melodycznej, oraz artykulacji legato i staccato, potrafi rozpoznać barwę dźwięków instrumentarium Orffa, potrafi rozpoznać formę utworu: zwrotkową i ABA. POSTRZEGANIE I WYRAŻANIE RYTMU I METRUM: potrafi podporządkować ruch słyszanej muzyce w zakresie przerobionych ćwiczeń metrycznych 2/4 4/4/, wartości i grup rytmicznych ósemkowo-szesnastkowych, oraz trioli ósemkowej, potrafi zapisać proste dyktanda rytmiczne ( pamięciowe, fragmentaryczne, układanki, uzupełnianki, ścieranki, dostrzec i poprawić, błędy w zapisie); potrafi realizować echo rytmiczne. POSTRZEGANIE I WYRAŻANIE STRUKTUR MELODYCZNYCH: Uczeń potrafi: zaśpiewać: - z nut proste ćwiczenia solfeżowe, piosenki, lub ich fragmenty, - gamy C, G, F, oraz ich triady harmoniczne, - interwały od prymy do kwinty w obrębie poznanych tonacji; rozpoznać słuchowo oraz zareagować ruchem na: - kierunek linii melodycznej, - fragmenty gam majorowych: C, F i G, - fragmenty poznanych piosenek i utworów, - interwały od prymy do kwinty, - trójdźwięk majorowy i minorowy; potrafi zapisać - proste dyktanda melodyczne (pamięciowe, fragmentaryczne, układanki, uzupełnianki, ścieranki, oraz dokonać korekty błędów w zapisanym tekście muzycznym), - poznane gamy i ich triady, - poznane interwały i trójdźwięki. EKSPRESJA MUZYCZNA I MUZYCZNO-RUCHOWA w zakresie śpiewania: - potrafi zaśpiewać piosenki i ćwiczenia solfeżowe, - potrafi zaimprowizować zakończenie do podanej melodii, - potrafi zaimprowizować melodię do podanego rytmu, tekstu; w zakresie ruchu: - tworzy proste dwutaktowe rytmy w podanym metrum, - potrafi zaimprowizować ruch do słuchanej muzyki, - posiada orientację ruchowo-przestrzenną w interpretacjach ruchowych piosenek, utworów i tańców regionalnych;

10 w zakresie gry na instrumentach perkusyjnych: - potrafi zaimprowizować rytm lub akompaniament, - potrafi tworzyć tło do wiersza. Po ukończeniu klasy III: W ZAKRESIE NOTACJI MUZYCZNEJ I WIADOMOŚCI TEORETYCZNYCH: Uczeń: zna i potrafi prawidłowo realizować wartości rytmiczne nut i pauz poznanych w klasach I II; zna i potrafi rozpoznać metrum 2/4 4/4/ oraz 3/8 i 6/8; potrafi rozpoznać w zapisie melodii i rytmu synkopę: ósemka-ćwierćnuta-ósemka zna gamę a minor naturalną i harmoniczną oraz jej triadę harmoniczną, zna pojęcie i rolę znaków przykluczowych, zna rozmiary i oznaczenia interwałów prostych (1-5 i 8), zna budowę trójdźwięku majorowego i minorowego; zna określenia dynamiki: mp, p, mf, f, cresc. i dim. oraz sf; zna określenia tempa: allegro, moderato i andante; zna określenia artykulacji legato i staccato, rozumie znaczenie określeń: volta, repetycja, da capo al fine, zna formę utworu o budowie zwrotkowej, ABA i rondo, zna proste kroki tańców regionalnych do wyboru nauczyciela. Zna obraz graficzny poznanych wartości, grup rytmicznych i pauz, gam, interwałów, trójdźwięków, itp. tzn. potrafi je zapisać oraz wskazać w tekście muzycznym. SŁUCHANIE MUZYKI, POSTRZEGANIE ELEMENTÓW MUZYKI: potrafi świadomie i aktywnie słuchać muzyki, potrafi werbalnie i niewerbalnie wyrażać swe doznania, nastrój i charakter słuchanej muzyki. potrafi podporządkować ruch słyszanej muzyce w zakresie zmian tempa, dynamiki, kierunku linii melodycznej, oraz artykulacji legato i staccato, potrafi rozpoznać barwę dźwięków instrumentarium Orffa, potrafi rozpoznać formę utworu: zwrotkową, ABA i rondo. POSTRZEGANIE I WYRAŻANIE RYTMU I METRUM: rozpoznaje i potrafi podporządkować ruch słyszanej muzyce w zakresie przerobionych ćwiczeń metrycznych 2/4 4/4/, 3/8 i 6/8 wartości i grupy rytmiczne, oraz synkopę, potrafi zapisać proste dyktanda rytmiczne (pamięciowe, fragmentaryczne, układanki, uzupełnianki, ścieranki, dostrzec i poprawić błędy w zapisie), potrafi realizować echo rytmiczne. POSTRZEGANIE I WYRAŻANIE STRUKTUR MELODYCZNYCH: Uczeń potrafi: zaśpiewać: - z nut proste ćwiczenia solfeżowe, piosenki, lub ich fragmenty, - gamy majorowe: C, F, G oraz a minor oraz ich triady harmoniczne,

11 - interwały od prymy do kwinty w obrębie poznanych tonacji oraz w oderwaniu od nich; - trójdźwięk majorowy i minorowy; rozpoznać słuchowo oraz zareagować ruchem na: - kierunek linii melodycznej, - fragmenty gam majorowych: C, F, G oraz gamy a - minor, - fragmenty poznanych piosenek i utworów, - interwały od prymy do kwinty, - trójdźwięk majorowy i minorowy; potrafi zapisać - proste dyktanda melodyczne (pamięciowe, fragmentaryczne, układanki, uzupełnianki, ścieranki, oraz dokonać korekty błędów w zapisanym tekście muzycznym), - poznane gamy i ich triady, - poznane interwały i trójdźwięki. EKSPRESJA MUZYCZNA I MUZYCZNO-RUCHOWA w zakresie śpiewania: - potrafi zaśpiewać piosenki i ćwiczenia solfeżowe, - potrafi zaimprowizować zakończenie do podanej melodii, - potrafi zaimprowizować melodię do podanego rytmu, tekstu; w zakresie ruchu: - tworzy proste dwu- lub czterotaktowe rytmy w podanym metrum, - potrafi zaimprowizować ruch do słuchanej muzyki, - improwizuje zakończenia do podanego rytmu, - posiada orientację ruchowo-przestrzenną w interpretacjach ruchowych piosenek, utworów i tańców regionalnych; w zakresie gry na instrumentach perkusyjnych: - potrafi zaimprowizować rytm lub akompaniament, - potrafi tworzyć dźwiękowe opowieści, tło do wiersza, opowiadania. 5. Komentarz do realizacji programu nauczania 5.1 Ogólna koncepcja programu nauczania Koncepcją PROGRAMU jest rozbudzenie zamiłowania do muzyki oraz rozwinięcie umiejętności słuchowo-ruchowych z wykorzystaniem głosu w oparciu o metodę Emila Jacques a Dalcroze a i Carla Orffa a w efekcie przygotowanie ucznia do dalszego kształcenia. Metoda wychowania muzycznego E.J. Dalcroze a powstała na początku XX wieku. Wg tej metody ruch ma być związany z rytmem muzycznym a także dzięki niemu uczeń może wyrazić swe odczucia związane z różnymi zmianami zachodzącymi w muzyce. Ponadto ten aktywny udział w muzyce to nie tylko odzwierciedlanie przeżyć w ruchu, ale także muzykowanie ruchem. Naczelnym założeniem Dalcroze a jest aktywne przeżycie muzyki, uzyskane poprzez różnorodne formy czynnego wykonania a poprzedzające teoretyczną analizą zjawisk muzycznych. Druga metoda, której elementy zostały wykorzystane przy opracowaniu tego programu,

12 to metoda wychowania muzycznego C. Orffa. Opiera się ona na mowie, muzyce i ruchu, które to stanowią całość, gdyż jego założeniem jest rozwinięcie twórczych dyspozycji dzieci przez czynną postawę na zajęciach, spontaniczne odtwarzanie i tworzenie muzyki. Wyjściowy etap stanowi improwizacja słowna i melodyczna wynikiem, której jest wyjaśnienie wielu pojęć muzycznych. PROGRAM ten obejmuje materiał nauczania dla klas I-III w sześcioletnim cyklu nauczania. Przewiduje on opanowanie umiejętności ruchowych, głosowych, słuchowo-ruchowych, analizy słuchowej, gry na instrumentarium Orffa a także zapoznanie z polskim folklorem pod postacią piosenek i tańców regionalnych. W PROGRAMIE zostały ujęte zagadnienia związane z nauką notacji muzycznej takie jak np.: pisownia klucza wiolinowego, czy położenie dźwięków na pięciolinii, jednak należy pamiętać o tym, że wiadomości teoretyczne powinny wynikać z praktyki muzycznej, zwłaszcza w początkowych klasach nauki, czyli nie powinny wyprzedzać umiejętności muzycznych. Różne formy muzykowania stwarzają warunki dla wczesnego ujawnienia uzdolnień, dyspozycji i zainteresowań uczniów. PROGRAM nie ogranicza metod kształcenia, pozostawiając tym samym możliwość swobody w osiąganiu określonych celów. 5.2 Wskazówki metodyczne Punktem wyjścia na lekcji rytmiki elementami kształcenia słuchu mogą być ćwiczenia ruchowe, słuchowo- ruchowe a także piosenka lub utwór z literatury muzycznej odpowiednio dobrane do przerabianego zagadnienia. W związku z tym wiadomości teoretyczne i zasady notacji powinny być wynikiem powyższych działań lekcyjnych. Tak, więc, w miarę możliwości, zagadnienia dotyczące kształcenia słuchu powinny mieć swój początek w zabawach ruchowych, podobnie jak i ich utrwalanie. Wśród ćwiczeń ruchowych powinny znaleźć się ćwiczenia użytkowe tj.: marsze, biegi, skoki, podskoki, cwał oraz inne ćwiczenia przygotowujące do wykonywania wartości i grup rytmicznych. Dzięki tym ćwiczeniom aparat ruchowy rozwija się prawidłowo, wyrabiana jest także umiejętność sprawnego i estetycznego poruszania się. Celem ćwiczeń ruchowych jest również zdobycie umiejętności świadomego dysponowania skalą i zakresem ruchu. Ćwiczenia te przede wszystkim rozwijają wyobraźnię, oraz pamięć. Wśród ćwiczeń ruchowych i głosowych powinny znaleźć się również ćwiczenia uwrażliwiające na dynamikę, agogikę, a także na artykulację legato i staccato. Bardzo ważnym elementem w rozwoju muzycznym jest także kształcenie pamięci muzycznej. Mogą temu służyć: echo rytmiczne, ruchowe, melodyczne, różnego rodzaju dyktanda, oraz ćwiczenia poświęcone wyobraźni muzycznej. Jeśli chodzi o zakres ćwiczeń związanych z postrzeganiem struktur melodycznych i harmonicznych to powinien on obejmować zagadnienia: różnic wysokości i barwy dźwięku; rozpiętości i ruchu linii melodycznej, zmian trybu w melodii, rozpoznania określonego interwału, lub trójdźwięku. Są one również etapem wstępnym do ruchowej interpretacji utworów muzycznych, czy tańców regionalnych. Istotną rolę spełniają także ćwiczenia kształcące inwencję twórczą. Mają one na celu rozwój muzykalności, umiejętności myślenia muzycznego, a także pełniejsze rozumienie elementów języka muzycznego, szczególnie w zakresie budowy linii melodycznej, struktury rytmicznej czy formy utworu. W większości realizowanych zagadnień poprzez ćwiczenia ruchowe i głosowe, powinna mieć miejsce także gra na instrumentach Orffa. Ten typ ekspresji muzycznej daje dzieciom bliskie poczucie kontaktu z muzyką. Począwszy od klasy pierwszej uczniowie zaznajamiają się ze

13 szkolnymi instrumentami perkusyjnymi i sposobem gry na nich. Z jednej strony jest to muzykowanie odtwórcze, z drugiej, zaś improwizowanie, czyli twórcze muzykowanie. 5.3 Opis warunków niezbędnych do realizacji programu nauczania Lekcje rytmiki z elementami kształcenia słuchu prowadzone są grupowo dla uczniów. Najbardziej jednak jest wskazane, aby liczba uczniów nie przekraczała dwunastu osób. Zajęcia powinny odbywać się w przestronnej sali, z dobrą akustyką wyposażonej w: fortepian, tablicę z pięciolinią, ławki, instrumentarium Orffa, rekwizyty: piłki. skakanki, obręcze, krążki, szarfy, woreczki itp., metronom, plansze poglądowe ilustrujące np. wartości rytmiczne nut i pauz, stroje ludowe, w związku z nauką tańców regionalnych, sprzęt audio. Istotnym warunkiem w realizacji PROGRAMU jest praca domowa ucznia, poprzez którą powinien utrwalać nabytą wiedzę i umiejętności. Ważną rolę spełniają także rodzice, którzy w domu powinni wspierać poczynania swoich dzieci. Zakończenie Każda grupa składa się z uczniów o zróżnicowanych uzdolnieniach i wiadomościach. Zadania wykonywane na kolejnych lekcjach wspólnie przez całą grupę powinny charakteryzować się wzrastającym stopniem trudności, zgodnie z sukcesywnym nabywaniem wiadomości i umiejętności. Natomiast stopień trudności zadań polecanych przez nauczyciela poszczególnym uczniom, powinien być dostosowany do aktualnych ich umiejętności i indywidualnych możliwości. O trudności powinien decydować nauczyciel, który zna grupę, jej predyspozycje i potrzeby. Poprzez takie działanie uczniowie mniej zdolni współpracując z uczniami zdolniejszymi uczą się także od nich, a dzięki udanemu udziałowi w pracach zespołu i osiągnięciach grupy uczniowie mniej zdolni nabierają wiary we własne możliwości oraz uzupełniają brakujące wiadomości, co stanowi również warunek powodzenia w procesie rozwoju całego zespołu klasowego. Bibliografia Z. Burowska Słuchanie i tworzenie muzyki w szkole. WSiP. Warszawa M. Dąbrowska., J. Grafczyńska Zabawy rytmiczne i umuzykalniające dla dzieci. IW CRZZ. Warszawa M. Przychodzińska Słuchanie muzyki w szkole. WSiP. Warszawa M. Przychodzińska-Kaciczak Polskie koncepcje wychowania muzycznego. Tradycje współczesność. WSiP. Warszawa M. Przychodzińska-Kaciczak Muzyka i wychowanie. WSiP. Warszawa E. Lipska, M. Przychodzińska Muzyka w nauczaniu początkowym. WSiP. Warszawa 1991.

14 U. Smoczyńska-Nachtman Zabawy i ćwiczenia przy muzyce. COMUK. Warszawa M. Wacholc KSZTAŁCENIE SŁUCHU ELEMENTARNE. Program nauczania przedmiotu kształcenie słuchu w klasach I-VI szkół muzycznych I stopnia i ogólnokształcących szkół muzycznych I stopnia. Trian