Raport merytoryczny z realizacji projektu

Transkrypt

1 Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. Raport merytoryczny z realizacji projektu Opracowanie uniwersalnego modelu do wykorzystania przez wszystkie uczelnie zlokalizowane na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, ułatwiającego wykorzystanie efektów badań w gospodarce. Toruń, listopad 2009 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

2 Opracowanie Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A Toruń ul. Kopernika 4 Autorzy Barański Zbigniew Łuczak Agnieszka Ozimek Łukasz Współpraca Proszkiewicz Magdalena Zygmont Sylwia 2

3 Objaśnienia skrótów... 5 Wstęp Omówienie projektu Kontekst i cel Zakres projektu Metodologia Przebieg i realizacja projektu badawczego Podstawowe pojęcia związane z procesem komercjalizacji Zewnętrzne źródła finansowania wyników badań naukowych Finansowanie w latach Fundusze venture capital Business Angels Seed capital Finansowanie startu (start-up) Finansowanie ekspansji i wzrostu Finansowanie operacji wykupu menedżerskiego Przedsiębiorczość akademicka Uniwersytet III generacji Pojęcie przedsiębiorczości akademickiej Doświadczenia krajów zachodnich w procesie komercjalizacji Doświadczenia Irlandii na przykładzie Trinity College Dublin Doświadczenia Wielkiej Brytanii na przykładzie Coventry University Przedsiębiorczość akademicka w Polsce Przedsiębiorczość akademicka w świetle Raportu Polska Wyzwania rozwojowe Studium przypadku porównanie rozwiązań systemowych dotyczących procesu komercjalizacji Doświadczenia polskich uczelni w procesie komercjalizacji Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Diagnoza i ocena istniejących procedur komercjalizacji Diagnoza - Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy Uczelniane jednostki zajmujące się komercjalizacją

4 Zasady i regulacje dotyczące komercjalizacji Analiza zasad i regulacji dotyczących komercjalizacji Diagnoza - Wyższa szkoła Bankowa w Toruniu Uczelniane jednostki zajmujące się komercjalizacją Zasady i regulacje dotyczące komercjalizacji Analiza zasad i regulacji dotyczących komercjalizacji Porównanie Ocena Model wdrażania wyników badań do przemysłu - koncepcja komercjalizacji Koncepcja komercjalizacji Standardowy model komercjalizacji Proponowany model komercjalizacji Mechanizm Transferu Technologii Jednostka pośrednicząca Zalety utworzenia jednostki pośredniczącej Zadania jednostki pośredniczącej Ścieżki procesu komercjalizacji Podział korzyści płynący z praw majątkowych Pozioma sieć współpracy jednostek pośredniczących Zewnętrzna jednostka pośrednicząca Regionalna sieć współpracy jednostek pośredniczących zewnętrznych Badania naukowe o potencjale rynkowym prowadzone na UTP i WSB Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu Analiza biznesowa 2 wybranych wyników badań naukowych o potencjale rynkowym Komora do badań dymotwórczości materiałów Studnia rozprężna z hydraulicznym wyciągiem gazów kanałowych Analiza i ocena potrzeb doradczo-informacyjnych i finansowych w kontekście wdrażania wyników badań naukowych Rekomendacje dotyczące dalszych działań związanych z komercjalizacją wyników badań naukowych Załączniki Wykaz opracowań (źródła)

5 Objaśnienia skrótów A*STAR AIP ATR B + R BA BGK CBI CITTRU COAP CTT CUE Ltd. EBI EBOiR EFI EFI EIB ENQA EPQ ETCS EUR FZI FZU GBP IRBN JASPERS JEREMIE JESSICA Singapurska Agencja do Spraw Nauki, Technologii i Badań Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości Akademia Techniczno-Rolnicza Badania + Rozwój Business Angels Bank Gospodarstwa Krajowego Centrum Badań i Innowacji Centrum Innowacji, Transferu Technologii i Rozwoju Uniwersytetu Commercial Opportunities Appraisal Process Centrum Transferu Technologii Coventy University Enterprises Ltd. Europejski Bank Inwestycyjny Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju Extensible Firmware Interface Europejski Fundusz Inwestycyjny European Investment Bank European Association for Quality Assurance in Higher Education Enlisted Performance Qualifications European Train Control System Waluta Euro Formularz Zgłoszenia Innowacji Formularz Zgłoszenia Utworu Waluta Funt Szterling Instytut Rozwoju Badań Naukowych Joint Assistance in Support Projects in European Regions Joint European Resources for Micro to Medium Enterprises Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas 5

6 KBN MNiSW MSP MTT NSRO OECD PARP PATLIB PCT PE PKB PO IG PolBAN RFI ROIP RPO WK-P SPO WKP TCD UE UJ UMK UNICO UPRP UTP VC WSB ZDS Komitet Badań Naukowych Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Małe i Średnie Przedsiębiorstwa Mechanizmu Transferu Technologii Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia Organization for Economic Co-operation and Development Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Patent Library Patent Cooperation Treaty Private equity Produkt Krajowy Brutto Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Polska Sieć Aniołów Biznesu Regionalny Funduszu Innowacji Regionalny Ośrodek Informacji Patentowej Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko- Pomorskiego Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw Trinity College Dublin Unia Europejska Uniwersytet Jagielloński Uniwersytet Mikołaja Kopernika University Companies Association Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy Venture Capital Wyższa Szkoła Bankowa Zespół Doradców Strategicznych Premiera Donalda Tuska 6

7 Wstęp Raport stanowi podsumowanie projektu badawczego, zrealizowanego przez Toruńską Agencję Rozwoju Regionalnego S.A. na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego w Toruniu. Projekt pod nazwą Opracowanie uniwersalnego modelu do wykorzystania przez wszystkie uczelnie zlokalizowane na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, ułatwiającego wykorzystanie efektów badań w gospodarce zrealizowany został w okresie od 17 lipca do 30 listopada 2009 roku. Poniższy Raport składa się z 12 rozdziałów, szczegółowo dokumentujących przebieg realizacji projektu. Rozdział 1 zawiera informacje o celach, zakresie oraz metodologii na temat realizacji zadania. Słowniczek podstawowych pojęć związanych z procesem komercjalizacji zawiera rozdział 2. W rozdziale 3 omówiono zewnętrzne źródła finansowania wyników badań naukowych, rozdział 4 prezentuje pojęcie przedsiębiorczości akademickiej. Studium przypadku i porównanie rozwiązań systemowych dotyczących procesu komercjalizacji na Uniwersytecie Technologiczno-Przyrodniczym im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy i Wyższej Szkole Bankowej w Toruniu przedstawiono w rozdziale 5. Koncepcje modelu komercjalizacji dla regionu kujawsko-pomorskiego zaprezentowano w rozdziale 6. Rozdział 7 zawiera informacje na temat badań naukowych o potencjale rynkowym, które zdiagnozowano na dwóch wyżej wymienionych uczelniach. W rozdziale 8 przedstawiono analizę biznesową dwóch wybranych wyników badań naukowych. Rozdział 9 prezentuje analizę i ocenę potrzeb doradczo-informacyjnych. Wnioski i rekomendacje dotyczące dalszych działań związanych z komercjalizacją wyników badań naukowych zawiera rozdział 10. Na końcu raportu w rozdziale 11 zamieszczono załączniki szczegółowo dokumentujące przebieg działań związanych z realizacją zadania oraz w rozdziale 12 wykaz opracowań. 7

8 1 Omówienie projektu Projekt miał charakter badawczy, w kontekście jego celem było opracowanie koncepcji uniwersalnego modelu możliwego do wykorzystania przez wszystkie uczelnie z regionu, ułatwiającego wykorzystanie efektów badań naukowych w gospodarce. 1.1 Kontekst i cel W ramach projektu przeprowadzono identyfikację istniejących procedur komercjalizacji oraz wyników prac naukowych o potencjale rynkowym na 2 wybranych uczelniach z regionu kujawsko-pomorskiego. Szczegółowym celem projektu było: zbadanie i diagnoza istniejących procedur komercjalizacji na 2 uczelniach w regionie, zbadanie potencjału oraz potrzeb uczelni z regionu kujawsko-pomorskiego związanych z komercjalizacją wyników prowadzonych badań, zbadanie potrzeb uczelni z regionu w obszarze źródeł finansowania badań naukowych o potencjale rynkowym i ich komercjalizacji, zbadanie potrzeb doradczo-informacyjnych związanych z procesem komercjalizacji, przeprowadzenie badań niezbędnych do realizacji docelowego projektu związanego komercjalizacją wyników badań naukowych o potencjale rynkowym, aktywizacja postaw przedsiębiorczości wśród naukowców. 8

9 1.2 Zakres projektu Projektem badawczym objęto dwie uczelnie wyższe z województwa kujawsko-pomorskiego: Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy oraz Wyższą Szkołę Bankową w Toruniu. W ramach Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy przebadano siedem Wydziałów oraz jeden Instytut: Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska, Wydział Hodowli i Biologii Zwierząt, Wydział Mechaniczny, Wydział Rolniczy, Wydział Technologii i Inżynierii Chemicznej, Instytut Mechaniki i Fizyki, Wydział Telekomunikacji i Elektrotechniki, Wydział Zarządzania. W ramach Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu badaniem objęto dwanaście jednostek uczelni: Katedra Ekonomii, Katedra Finansów i Bankowości, Katedra Marketingu, Katedra Metod Ilościowych, Katedra Nauk Społecznych, Katedra Prawa, Katedra Rachunkowości, Katedra Zarządzania, Studium Języków Obcych, Studium Wychowania Fizycznego, Zakład Informatyki, 9

10 Zakład Psychologii. Zebrane wyniki badań naukowych o potencjale rynkowym rozpowszechniono na terenie Unii Europejskiej za pomocą narządzi udostępnionych przez ośrodek Enterprise Europe Network, działający przy Toruńskiej Agencji Rozowju Regionalnego S.A. W ramach sieci Enterprise Europe Network funkcjonuje blisko 600 ośrodków w 40 krajach Europy, które ściśle współpracują z sektorem małych i średnich przedsiębiorstw (MSP). Ośrodek w Toruniu pomaga m.in. w znalezieniu partnerów technologicznych i inwestorów dla firm i instytucji badawczych. 1.3 Metodologia W projekcie badawczym wykorzystano cztery metody: analizę dokumentacyjną, formularz zgłoszenia wyników badań naukowych, badania ankietowe oraz konsultację. Analizą dokumentacyjną objęto wszystkie (udostępnione przez uczelnie) dokumenty i materiały dotyczące istniejących procedur komercjalizacji na Uniwersytecie Technologiczno-Przyrodniczym im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy i Wyższej Szkole Bankowej w Toruniu. Formularz zgłoszenia wyników badań naukowych posłużył do zebrania informacji na temat prowadzanych badań naukowych o potencjale rynkowym. Informacje na temat prowadzonych badań naukowych przedstawiono w rozdziale 7. Badania ankietowe zostały przeprowadzone na obu uczelniach. W wyniku zebranych danych otrzymano informację na temat potrzeb doradczoinformacyjnych i finansowych pracowników naukowych w kontekście wdrażania wyników badań naukowych do przemysłu. Pełne zestawienie zebranych danych przedstawiono w rozdziale 9. 10

11 Konsultacje zostały przeprowadzone z autorami wybranych zgłoszeń wyników badań naukowych w celu wyłonienia dwóch zgłoszeń o największym potencjale rynkowym. W ramach konsultacji odbyto także spotkania z Władzami Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy i Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu, w wyniku których wypracowano koncepcję komercjalizacji wyników badań naukowych. 1.4 Przebieg i realizacja projektu badawczego Realizacja projektu badawczego przebiegła w następujących etapach: Etap 1: przygotowanie narzędzi badawczych, Etap 2: diagnoza i ocena istniejących procedur komercjalizacji na Uniwersytecie Technologiczno-Przyrodniczym im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy oraz Wyższej Szkole Bankowej w Toruniu, Etap 3: opracowanie studium przypadku, w którym zostały porównane istniejące rozwiązania systemowe dotyczące komercjalizacji wyników badań naukowych o potencjale rynkowym, istniejące na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytecie Technologiczno-Przyrodniczym im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy i Wyższej Szkole Bankowej w Toruniu, Etap 4: opracowanie modelu wdrażania wyników badań naukowych o potencjale rynkowym do przemysłu koncepcja komercjalizacji, Etap 5: zebranie i opracowanie danych dotyczących prowadzonych badań naukowych o potencjale rynkowym na Uniwersytecie Technologiczno- Przyrodniczym im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy i Wyższej Szkole Bankowej w Toruniu, Etap 6: analiza wyników badań pod kątem ich rynkowego wykorzystania m.in. poprzez indywidualne konsultacje z autorami pomysłów, 11

12 Etap 7: przygotowanie analiz biznesowych dla 2 wybranych wyników badań naukowych o potencjale rynkowym, Etap 8: rozpowszechnianie zebranych wyników badań na terenie Unii Europejskiej, Etap 9: analiza i ocena potrzeb doradczo-informacyjnych i finansowych w kontekście wdrażania wyników badań naukowych, Etap 10: opracowanie raportu merytorycznego z realizacji projektu wraz z rekomendacjami dotyczącymi dalszych działań związanych z komercjalizacją wyników badań naukowych. 12

13 2 Podstawowe pojęcia związane z procesem komercjalizacji W kontekście wykorzystywania wyników badań naukowych, komercjalizacją nazywamy proces zasilenia gospodarki rozwiązaniami otrzymanymi w wyniku pracy naukowców. Rezultatem tego jest dostarczanie społeczeństwu nowych użytecznych rozwiązań. Komercjalizacja wiąże się z przekształceniem innowacyjnych pomysłów w gotowe do wprowadzenia na rynek nowe rozwiązania w tym technologie i proces ich transferu. Proces komercjalizacji wiąże się z poniesieniem ogromnych kosztów, dlatego warto zainwestować w profesjonalną analizę szans rynkowych danego rozwiązania, aby mieć przekonanie, że dana inwestycja ma szanse powodzenia. Aby móc szerzej omówić ten złożony proces należy wyjaśnić kilka niezbędnych pojęć, które nierozerwalnie się z nim wiążą. Innowacja Pojęcie innowacji zdefiniował, jako jeden z pierwszych J. Schumpeter, który twierdził, że innowacja to odmienne od dotychczasowych łączenie ze sobą czynników produkcji. Schumpeter rozumiał innowacje, jako tworzenie zmian fundamentalnych lub radykalnych, obejmujących transformację nowej idei lub technologicznego wynalazku w rynkowy produkt lub proces. Częściej jednak innowacje definiuje się, jako pomyślną ekonomicznie eksploatację nowych pomysłów 1. Według Petera F. Druckera, innowacja to szczególne narzędzie przedsiębiorców, za pomocą, którego ze zmiany czynią okazję do podjęcia nowej działalności gospodarczej lub do świadczenia nowych usług". Jest ona według niego raczej pojęciem ekonomicznym lub społecznym niż technicznym. 2 1 Teoria rozwoju gospodarczego Schumpeter, PWN, Innowacja i przedsiębiorczość Drucker P.F., PWE, Warszawa,

14 Ch. Freeman twierdził, że innowacja może być uznana tylko wtedy za innowacje, kiedy stanie się przedmiotem obrotu. Pozostaje jednak pytanie, od jakiej wartości sprzedanej innowacji można uznać, że istnieje na rynku. Inne podejście do definicji innowacji miał G.S. Altshuller, dostrzegając w innowacji konieczność zachodzenia procesów twórczych i podkreślał związek innowacji z kreatywnością. Innowacja według niego jest złożonym zjawiskiem i zbiorem umiejętności, odmiennym sposobem organizowania, syntezy i wyrażania wiedzy, postrzegania świata i tworzenia nowych idei, perspektyw, reakcji i produktów. Na potrzeby niniejszego opracowania posługiwać będziemy się definicjami pochodzącymi ze wspólnej publikacji OECD (Organization for Economic Co-operation and Develpoment) i Komisji Europejskiej: Guildelines for collecting and Enterpreting innovation Data, zwanej Podręcznikiem Oslo, które są używane dla potrzeb wdrażania funduszy strukturalnych. Według nich innowacja - to wprowadzenie do praktyki gospodarczej nowego lub znacząco ulepszonego rozwiązania w odniesieniu do istniejącego produktu (towaru, usługi), procesu, marketingu lub organizacji. 3 Ze względu na pochodzenie wyróżniamy następujące rodzaje innowacji: Innowacje produktowe - polegają na udoskonaleniu lub ulepszeniu wyrobu już wytwarzanego przez przedsiębiorstwo, albo na uatrakcyjnieniu oferty asortymentowej o nowy produkt. Oczywistym jest, że nowy produkt pod względem technologicznym czy technicznym różni się znacząco od uprzednio wytwarzanych. Innowacje produktowe wiążą się z reguły z całkowicie nowymi technologiami, opierającymi się na połączeniu istniejących technologii z nowymi zastosowaniami lub też na wykorzystaniu nowej wiedzy. Innowacja produktowa została wdrożona, jeśli została wprowadzona do obrotu. Termin produkt to zarówno towary jak i usługi. 3 Podręcznik Oslo: pomiar działalności naukowej i technicznej, proponowane zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji technologicznych Statistical Office the European Com munities,

15 Innowacje procesowe (technologiczne) - to wprowadzenie nowego, w stosunku do istniejącego procesu technologicznego mającego na celu oferowanie nowszej atrakcyjniejszej oferty. To także zmiana metod wytwarzania, metody te mogą polegać na dokonywaniu zmian w urządzeniach lub w organizacji produkcji, mogą też stanowić połączenie tych dwóch rodzajów zmian lub być wynikiem wykorzystania nowej wiedzy. Celem tych metod może być także zwiększenie efektywności produkcji. Innowacje organizacyjne to zmiany sposobu organizacji przedsiębiorstwa. Innowacje organizacyjne polegają głównie na wdrażaniu nowych lub ulepszonych sposobów zarządzania wiedzą w przedsiębiorstwie. Stosując innowacje organizacyjne można w maksymalny sposób wykorzystać potencjał kapitału ludzkiego będącego w organizacji. Innowacje marketingowe to zmiany na etapie działań marketingowych. Mogą dotyczyć między innymi zmian w wyglądzie produktów np. zmian opakowań, może to być nowa strategia promocyjna czy nowy sposób sprzedaży. Interesujący podział innowacji przedstawiła Komisja Europejska w programie EQUAL, która rozróżnia trzy typy innowacji: Innowacje zorientowane na proces będą dotyczyć rozwoju nowych metod, instrumentów i podejść jak również poprawy istniejących metod. Innowacje zorientowane na cel skoncentrują się wokół formułowania nowych celów oraz podejść w celu zidentyfikowania nowych i obiecujących kwalifikacji oraz tworzeniu nowych obszarów zatrudnienia na rynku pracy. Innowacje zorientowane na kontekst odnoszą się do struktur politycznych i instytucjonalnych. Będą one dotyczyć rozwoju systemu na rynku pracy. Innowacyjność Innowacyjność to zdolność do tworzenia i wprowadzania innowacji. Innowacje są źródłem postępu cywilizacyjnego. Z kolei źródłem innowacji jest: chęć poznania oraz potrzeba zmian. Zgodnie z tą tezą mamy do czynienia z dwoma źródłami 15

16 powstawania innowacji i dwiema drogami prowadzącymi do wprowadzenia ich na rynek. Teoria pchania (science-push theory of innovation, Rothwell, 1994 r.), w której wiedza o świecie przyczynia się do skutecznego rozwiązywania problemów i kreowania nowatorskich, innowacyjnych przydatnych rozwiązań. Kluczową rolę w tym procesie odgrywają naukowcy i przeprowadzane przez nich badania, eksperymenty i analizy, jako źródło pomysłów. Odkrycie naukowe przechodzi szereg etapów, które maja na celu w ostatecznej fazie wprowadzenie produktu na rynek. Rysunek 1. Koncepcja liniowego modelu innowacji teoria pchania. Nauka Projektowanie Produkcja Sprzedaż Teoria ciągnięcia (science-pull theory of innovation, Rothwell, 1994 r.), jako główny czynnik powstawania innowacyjnych rozwiązań upatruje chęć zaspokajania potrzeb. Podkreśla, zatem rolę czynników popytowych rynku, które indukują powstawanie innowacji i decydują o jej sukcesie rynkowym. Rysunek 2. Koncepcja liniowego modelu innowacji teoria ciągnięcia. Potrzeba Projektowanie Produkcja Sprzedaż Obydwa te modele są słuszne, ale doświadczenie pokazuje, że proces innowacyjny jest o wiele bardziej złożony. Raz zidentyfikowana potrzeba nie gwarantuje stałego 16

17 popytu na powstały produkt. Aby innowacja została wdrożona z sukcesem na poszczególnych etapach jej powstawania istnieje konieczność powracania do wcześniejszych. Implikuje to powstawanie sprzężeń zwrotnych pomiędzy tymi etapami. Rysunek 3. Model Kline`a i Rosenberga (chain-link model of innowation) 4. Nowa idea Potrzeby społeczeostwa i rynku Generowanie pomysłu Prototyp Projektowanie Produkcja Sprzedaż Sprzężenie zwrotne Nowa technologia Stan rozwoju technologii Model przedstawia działalność innowacyjną w kategoriach interakcji pomiędzy zapotrzebowaniem i szansami stwarzanymi przez rynek. Proces innowacji wymaga, zatem elastyczności i dostosowywania się do popytu na każdym etapie. 4 The measurement of scientific and technological activities Proposed guidelines for collecting and interpreting technological innovation data, OECD 17

18 Posługując się określeniami związanymi z innowacyjnością, należy pamiętać o różnicy pomiędzy pojęciem innowacji a wynalazkiem. Z tym ostatnim związane jest ściśle pojęcie własności intelektualnej. Wynalazek Wynalazek jest efektem prowadzonych badań i eksperymentów naukowych, stanowi produkt lub proces dostarczający nowego rozwiązania problemu. Staje się on innowacją w momencie zidentyfikowania możliwości jego wdrożenia na rynek. Dodatkowo, w przeciwieństwie do wynalazku, innowacja ma charakter relatywny. To, co jest innowacją w Polsce niekoniecznie jest innowacja w Dolinie Krzemowej. Własność intelektualna W czasach, w których dominującą rolę w rozwoju gospodarki stanowi wiedza, własność intelektualna jest często najcenniejszym składnikiem. Pod pojęciem własność intelektualna należy rozumieć prawa chronione, związane z działalnością intelektualną w dziedzinie literackiej, artystycznej, naukowej i przemysłowej. Tabela 1. Rodzaje ochrony własności intelektualnej w Polsce. RODZAJ OCHRONY SPOSÓB OCHRONY CZAS OCHRONY Patent Urzędowy 20 lat Wzór użytkowy Urzędowy 10 lat Wzór przemysłowy Urzędowy 25 lat Prawa autorskie Nieurzędowy Osobiste - bezterminowo Know-how Faktyczny Bez ograniczeo 18

19 Patent Patenty mają dla naukowca najistotniejsze znaczenie, ponieważ chronią wynalazki. Wynalazek ubiegający się o patent musi spełniać warunki nowości, nieoczywistości oraz możliwości przemysłowego zastosowania. Ponadto ochrona nie może być przyznana m.in.: teoriom naukowym, metodom matematycznym, wytworom jedynie o charakterze estetycznym, planom, zasadom, metodom działalności gospodarczej, przedstawieniom informacji oraz tzw. perpetuum mobile. Ubiegając się o patent należy mieć świadomość ujawnienia istoty rozwiązania w taki sposób, aby tylko na podstawie przedstawionych rysunków i opisu była możliwa jego realizacja. Patent daje prawo do korzystania z wynalazku jego właścicielowi, ale co najważniejsze upoważnia do pozwalania i zakazywania innym wytwarzania, używania oraz obrotu wynalazkiem. Uprawniony do patentu ma na niego wyłączność na okres 20 lat. Wzór użytkowy Nazywany często małym wynalazkiem, jest to nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy i zestawienia przedmiotu o trwałej postaci, przy czym użyteczność takiego rozwiązania wyraża się możliwością osiągnięcia celu mającego praktyczne znaczenie przy wytwarzaniu lub korzystaniu z wyrobu o cechach wzoru użytkowego. Przykładem wzoru użytkowego są narzędzia, których uchwyty mają kształt ułatwiający trzymanie w ręku. Wzór przemysłowy Jest to nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Wytworem jest każdy przedmiot wytworzony w sposób przemysłowy lub rzemieślniczy, obejmujący w szczególności opakowanie, symbole graficzne oraz kroje pisma typograficznego, 19

20 z wyłączeniem programów komputerowych" (np. kształt naczynia, meble, glazura, itp.). Prawa autorskie Zgodnie z art.1 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia - czyli utwór (dzieło). Utwór jest dobrem niematerialnym, w odróżnieniu od przedmiotu materialnego, jakim jest nośnik, służący utrwaleniu utworu. Do przedmiotów prawa autorskiego Ustawa zalicza w szczególności utwory: wyrażone: słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe), plastyczne, fotograficzne, lutnicze, wzornictwa przemysłowego, architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne, muzyczne i słowno-muzyczne, sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne, audiowizualne. Know-how Alternatywą dla ochrony użytkowej (patentu) jest ochrona faktyczna. Można chronić swój, know-how, czyli niechronione urzędowo informacje wynikające z doświadczeń i badań np. receptury, sposoby wytwarzania. Ochrona ta jest korzystna w sytuacji, kiedy wynalazek nie posiada zdolności do ochrony patentowej lub jego publiczne ujawnienie, które wiąże się z ochroną patentową jest niekorzystne. Najbardziej znanym przykładem ochrony know-how jest Coca Cola. 20

21 Jej receptura jest przechowywana w bankowym depozycie, jej rynkową wartość szacuje się na ponad 100 mld dolarów. Dostęp do receptury ma jedynie dwóch przedstawicieli firmy. Własność intelektualna jest towarem. Posiadanie praw do patentu, wzoru przemysłowego, know-how dla jego właściciela stanowi wartość także materialną wtedy, gdy dobro to może stać się przedmiotem obrotu gospodarczego i źródłem dochodu. Nabywanie i zbywanie praw własności intelektualnej może się odbywać np. na drodze sprzedaży lub leasingu. Sprzedaż praw własności intelektualnej Sprzedaż praw własności intelektualnej może obejmować całość lub tylko część posiadanych praw. Sprzedaż odbywa się na zasadzie przeniesienia za wynagrodzeniem na inny podmiot. Sprzedający podobnie jak przy sprzedaży przedmiotów materialnych traci uprawnienia do dalszego dysponowania prawem. Licencja praw własności intelektualnej Polega na udzieleniu przez właściciela (licencjodawcy) upoważnienia do wkroczenia w obszar swojej wyłączności licencjobiorcy. Właściciel praw może nadal zachować pewną kontrolę, a poprzez stosownie zawarte umowy, upoważnienie może być ograniczone czasowo, terytorialnie lub przedmiotowo. Licencjobiorca może posiadać wyłączność lub może być uprawniony do dalszego udzielania licencji. Transfer wiedzy Można wyróżnić pięć różnych rodzajów transferu wiedzy, opierając ten podział na charakterze wiedzy, jaka jest w dany sposób przekazywana, powtarzalności okoliczności, w jakich wiedza staje się potrzebna oraz stopniu podobieństwa zadań, przy realizacji których staje się ona niezbędna. Będą to: transfer seryjny, transfer wierny (imitacja), transfer odległy (naśladowczy), transfer strategiczny oraz transfer ekspercki. 21

22 Transfer seryjny: praktykowany jest przez zespoły pracujące przy wykonywaniu takich samych zadań, aczkolwiek pojawiających się w różnym kontekście. W przypadku seryjnego transferu wiedzy zespół będący źródłem wiedzy jest jednocześnie zespołem będącym odbiorcą tej wiedzy. Ten typ transferu wiedzy pozwala unikać powtarzania kosztownych błędów uzyskując jednocześnie wzrost efektywności prowadzonej działalności, szybkości oraz jakości podejmowanych decyzji. Transfer imitacyjny: zespół przekazujący wiedzę jest różny od zespołu pozyskującego ją. Zespół pozyskujący wiedzę wykonuje jednak podobne zadania w podobnych okolicznościach. Znaczącą różnicę (poza samym zespołem) stanowi tu jednak miejsce wykonywania danego zadania. Transfer wierny pozwala zatem na przenoszenie, i co za tym idzie, aplikowanie wiedzy jawnej z jednego miejsca w inne. W rzeczywistości gospodarczej tego typu transfer zachodzi z reguły w przypadku przekazywania tzw. najlepszych praktyk (z ang. Best Practices). Transfer odległy: związany jest z przekazywaniem wiedzy ukrytej - w tym przypadku zespół przekazujący i odbierający wiedzę wykonuje zadania nierutynowe. Bardzo ważna jest tutaj różnica kontekstowości wykonywanych zadań. Tego typu transfer oparty jest w głównej mierze na wzajemnych relacjach interpersonalnych, następuje on z reguły na życzenie odbiorcy. Zorientowany jest głównie na pozyskiwanie wiedzy kluczowej dla rozwiązania określonego problemu, często wąsko wyspecjalizowanej. Z reguły posłużenie się tego typu transferem wiedzy prowadzi do osiągnięcia znaczących efektów w przypadku podejmowania kosztownych decyzji. Transfer strategiczny: bardzo specyficzny typ transferu wiedzy, wykorzystywany w przypadku rozwiązywania bardzo złożonych problemów. Zastosowanie tego rodzaju transferu wiedzy, a w konsekwencji wiedzy charakterystycznej dla tego modelu jej przekazywania, wywiera z reguły wpływ na duże części systemu, czasami wręcz skutkuje efektami dla systemu jako całości, co odróżnia ten sposób przekazywania wiedzy od transferu odległego, którego efekty mają bardziej ograniczony zasięg - odnoszą się z reguły do poszczególnych zespołów 22

23 lub jednostek organizacyjnych. Strategiczny transfer wiedzy może być charakteryzowany jako witalny, skomplikowany i dynamiczny proces. Transfer ekspercki: związany jest nieodzownie ze specyficznymi problemami pojawiającymi się niespotykanie w procesie wykonywania zadań. Problemy te z założenia wykraczają poza zakres wiedzy zespołu z nimi się spotykającego. W takich sytuacjach niezbędna okazuje się wiedza ekspertów z danej dziedziny. Przekazywana jest ona z reguły w postaci wyartykułowanych ekspertyz. Niemniej zawsze w takich sytuacjach pojawia się obawa niezrozumienia lub niewłaściwego odbioru wiedzy wynikającego z różnego poziomu abstrakcji nadawcy i odbiorcy. Transfer technologii W literaturze możemy spotkać wiele definicji transferu technologii. W ujęciu syntetycznym, ale bardzo wiernie oddającym istotę problematyki transfer technologii jest to wymiana na określonych warunkach pomiędzy tymi, którzy tę wiedzę posiadają, a tymi, którzy tej wiedzy poszukują. W każdym procesie transferu technologii mamy do czynienia z dwiema stronami zawierającymi transakcję, oferentami technologii (sektor nauki) i odbiorcami technologii (sektor biznesu). 5 Przekazanie wiedzy odbywa się zazwyczaj przy zastosowaniu specjalnie przygotowanego schematu działań oraz umów i jest najczęściej odpłatne. Możemy to nazwać Mechanizmem Transferu Technologii i mamy wówczas do czynienia z klasycznym transferem technologii, czyli tzw. komercyjnym transferem technologii. Istnieje szereg form transferu technologii, m.in.: prowadzenie badań zleconych, szkolenia, seminaria i doradztwo oraz tworzenie spółek spin-off. Spółki odpryskowe Firmy tworzone we współpracy z uczelnią nazywane są spółkami odpryskowymi (z ang. spin-off). Typowa spółka spin-off to taka, której produkty stworzono na 5 Innowacje i Trnasfer Technologii. Słownik pojęć", Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa

24 bazie innowacyjnej (najczęściej chronionej) technologii lub wynalazku. W spółkach takich udziały posiadają naukowiec/naukowcy z uczelni oraz sama uczelnia, za pośrednictwem wyodrębnionego podmiotu (jednostki pośredniczącej). Bardzo często jednak spółkami spin-off nazywa się również te działalności biznesowe, które wykorzystują istniejący na uczelni potencjał intelektualny: wiedzę ekspercką, umiejętność obsługi aparatury, odkrycia i udoskonalenia lub unikatową aparaturę. Z racji, iż ogromna większość takich spin-off'ów działa w sektorze usług, można je nazwać spółkami usługowymi. Tworzenie spółek spin-off jest jedną z najtrudniejszych, ale zarazem w dalszej perspektywie najbardziej dochodowych dróg komercjalizacji myśli naukowej. Wartość opracowanej technologii, która staje się podstawą stworzenia firmy jest o wiele większa niż sprzedaż samego pomysłu lub udzielenie licencji. Motywacją do rozwijania tego typu przedsiębiorczości i wspierania jej przez państwo jest przede wszystkim to, że firmy typu spin-off są z reguły wysoce innowacyjne. W okresie od 1993 roku do 2000 roku uczelnie działające w Stanach Zjednoczonych dokonały ponad zgłoszeń patentowych generując miliony dolarów z tytułu opłat licencyjnych, przyczyniając się tym samym do powstania około firm spin-off dokonujących komercjalizacji wyników badań naukowych. W 2002 roku pracownicy Uniwersytetów i jednostek badawczych działających w Stanach Zjednoczonych zgłosili wynalazków, w Niemczech 948, w Japonii 789, w Korei Południowej 418, w Szwajcarii 280 a w Belgii 230 wynalazków. 6 6 Turning science into business. Patenting and licensing at public research organizations OECD, Paris,

25 3 Zewnętrzne źródła finansowania wyników badań naukowych W krajach, które przystąpiły do Unii Europejskiej wcześniej niż Polska, od początku lat 90-tych można zaobserwować wzmożone działania na uczelniach wyższych i w jednostkach naukowo-badawczych, zmierzające do wzmocnienia współpracy z gospodarką. Doświadczenia starej Unii a zwłaszcza Wielkiej Brytanii, krajów skandynawskich i w ostatnich latach Irlandii wskazują, że zacieśnienie współpracy odbywa się z korzyścią dla uczelni, jej pracowników naukowych i przedsiębiorstw. 3.1 Finansowanie w latach Unia Europejska wydała 229 mld EUR na działania związane z badaniami i rozwojem (B+R) w 2007 roku, co stanowiło 1,85% całkowitego produktu brutto tego regionu w tym okresie. Docelowo, plany wspólnoty zakładają, że na cele związane z podniesieniem innowacyjności wydatki wzrosną do 3% produktu brutto w 2010 roku, jak podaje Eurostat. W raporcie nt. nauki, technologii i innowacyjności w Europie, stwierdzono, że wydatki w 2007 roku były na podobnym poziomie, co rok wcześniej. Niemcy przeznaczyły na ten cel 62 mld EUR, Francja i Wielka Brytania po 39 mld EUR. Kraje te reprezentują 60% całkowitych wydatków Europy na ten cel w 2007 roku. Jedynie dwa kraje przeznaczyły wtedy ponad 3% swojego PKB na B+R, są to Szwecja i Finlandia (odpowiednio 3,6% i 4,7%). Dania, Niemcy, Francja i Austria przekazały na ten cel powyżej 2% PKB. Według raportu kraje, które w największym stopniu zwiększyły wydatki w tym zakresie to Austria, z 2,07% w 2001 roku do 2,56% PKB w 2007 roku, Estonia z 0,71% do 1,14% PKB oraz Portugalia z 0,8% do 1,18% PKB. 25

26 Łączna liczba osób zajmujących się zadaniami z zakresu B+R wyniosła w 2007 roku 2,3 mln, co stanowiło 1,6% całkowitego zatrudnienia. Pracownicy naukowi stanowili 0,9% całkowitego zatrudnienia, jednak odsetek ten był zmienny zależnie od rozpatrywanego kraju, od 0,3% w Rumunii do 2, 1% w Finlandii. Wzrost nakładów na innowacje jest konsekwencją prowadzonej przez Unię Europejską polityki popierania kojarzenia biznesu z nauką, prowadzącego do komercjalizacji wiedzy, z racji ogromnego wpływu, jaki on wywiera na wzrost konkurencyjności gospodarek regionów, krajów i całej Europy. W oparciu o pozytywne efekty projektów naukowo-badawczych i ich korzystny wpływ na podnoszenie innowacyjności przedsiębiorstw, Komisja Europejska zaleca krajom członkowskim wspieranie przede wszystkim badań naukowców posiadających komercyjną aplikację. W odpowiedzi, polskie Ministerstwo Gospodarki uznało, że fundusze strukturalne na lata przeznaczone na rozwój krajowych przedsiębiorstw będą wspierały przede wszystkim projekty o znacznym potencjale innowacyjnym, najlepiej wykorzystujące wyniki badań naukowych. Efektem tego jest ogłoszenie zasad Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (PO IG), który jest jednym z instrumentów realizacji Narodowej Strategii Spójności na lata Wszystkie priorytety PO IG mają na celu wspieranie szeroko rozumianej innowacyjności - obejmującej zarówno działania o charakterze naukowym, technicznym, organizacyjnym jak i finansowym czy handlowym. Większość funduszy na badania naukowe znajdujących się gestii Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW) jest rozdzielana wśród projektów badawczych o udowodnionym potencjale rynkowym. Zmienione zostały zasady punktowania wniosków o granty badawcze. Jednym z najważniejszych elementów oceny będzie pozytywna analiza rynkowa i określenie korzyści, jakie krajowe i zagraniczne przedsiębiorstwa uzyskują z wdrożenia. W komisji oceniającej projekt obok przedstawicieli nauki zasiadają także przedstawiciele biznesu. Projekty badawcze ubiegające się o fundusze muszą udowodnić zainteresowanie ze strony biznesu np. poprzez uzyskanie listu intencyjnego od przedsiębiorstwa. Rzeczywiste 26

27 zainteresowanie projektem przez przedsiębiorstwo będzie weryfikowane przez MNiSW w trakcie procedury aplikacyjnej. W świetle powyższych informacji należy zakładać, że przedsiębiorstwa chcące pozyskać finansowanie na innowacyjne projekty powinny nawiązywać współpracę z uczelniami, na których istnieją przejrzyste, szybkie i efektywne zasady współpracy z sektorem prywatnym. Inne źródła finansowania innowacji w Polsce to m.in.: Program Ministerstwa Nauki Inicjatywa Technologiczna I - finansowanie badań naukowych, prac rozwojowych oraz wdrożeń powstałych na bazie nauki polskiej, przeznaczony dla ośrodków naukowo-badawczych, dla przedsiębiorstw, Program Technostarterzy finansowany ze środków UE / Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, przeznaczony dla chcących założyć firmę technologiczną/innowacyjną, obejmuje doradztwo (m.in. biznes plan) oraz środki na inwestycje, 7 Program Ramowy finansowanie projektów badawczo-wdrożeniowych, przeznaczony dla ośrodków naukowych i przedsiębiorstw. W ramach projektu systemowego Samorządu Województwa Kujawsko- Pomorskiego powstaje m.in. koncepcja finansowania regionalnego systemu zarządzania innowacyjnością. Według niej regionalny model finansowego wsparcia innowacji, w zasadniczej części, oparty zostanie na funduszach UE, kredytowaniu technologicznym i uruchomieniu kapitałowych funduszy celowych np. Regionalnym Funduszu Innowacji (RFI), przy wykorzystaniu inicjatyw Komisji Europejskiej typu: JASPERS, JEREMIE lub JESSICA, bądź budowie subregionalnych funduszy powierniczych dla wsparcia innowacyjnych rozwiązań, projektów czy inwestycji w innowacyjne MSP. Inicjatywa JASPERS (Joint Assistance in Support Projects in European Regions) służy do wspomagania państw członkowskich w szybszym i skuteczniejszym korzystaniu z środków w ramach dotacji przyznawanych przez UE. 27

28 Dotyczy większych projektów, których całkowity koszt przekracza 25 mln EUR w przypadku projektów w dziedzinie ochrony środowiska i 50 mln EUR w przypadku sektora transportu lub innych sektorów. Jednakże wspomniane progi nie są rygorystycznie stosowane w przypadku mniejszych państw lub kiedy projekty służą za działania pilotażowe oferujące najlepsze wzorce. Działania jednostki JASPERS związane z opracowywaniem projektów są wyraźnie oddzielone od działań w zakresie pożyczek EIB oraz EBOiR. Pomoc w ramach JASPERS jest dostarczana beneficjentom bezpłatnie. JASPERS funkcjonuje na podstawie planów działania opracowywanych co roku dla każdego kraju we współpracy z poszczególnymi organami krajowymi oraz Komisją Europejską. Wspomniane plany działania uwzględniają szczególne warunki poszczególnych państw. JESSICA (Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas) skierowana jest na wsparcie zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich i wspierana jest przez Europejski Bank Inwestycyjny oraz Bank Rozwoju Rady Europy. Oferuje ona Instytucjom Zarządzającym możliwość korzystania z zewnętrznych ekspertyz oraz pożyczek skierowanych na rozwój obszarów miejskich (włączając w to mieszkalnictwo). Wykorzystanie inicjatywy JESSICA w regionach wiązałoby się z utworzeniem Funduszu Rozwoju Obszarów Miejskich, na którego stworzenie zostałaby przeznaczona część środków programów operacyjnych. Fundusz ten wspierałby w formie zwrotnych pożyczek kompleksowe projekty mające na celu zrównoważony rozwój miast. Pieniądze zwrócone do funduszu byłyby inwestowane, by następnie zostać ponownie wykorzystane do finansowania projektów miejskich. JESSICA to nowa możliwość dostarczająca odnawialnych środków finansowych, ale i także pomoc ekspercka i administracyjna. Natomiast JEREMIE (Joint European Resources for Micro to Medium Enterprises) to inicjatywa uruchomiona wspólnie z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym i Europejskim Funduszem Inwestycyjnym w celu promowania dostępu do środków finansowych dla MSP w regionach Unii Europejskiej. JEREMIE ustanowiony został po to, by pomóc Instytucjom Zarządzającym pokonać problemy związane 28

29 z brakiem doświadczenia w obsłudze kapitału wysokiego ryzyka oraz świadczeniu usług finansowych wobec MSP. JEREMIE podobnie jak JESSICA opiera się na utworzeniu funduszu, na którego środki złożą się pieniądze pochodzące z programów operacyjnych oraz pożyczki z EBI i EFI. Fundusz ten ściśle współpracując z Instytucją Zarządzającą, będzie udostępniał MSP środki poręczeniowe i pożyczkowe, kładąc szczególny nacisk na realizację Strategii Lizbońskiej, podkreślając równocześnie istotę transferu technologii, innowacji i mikro pożyczek dla wsparcia MSP. W pierwszym etapie koncepcji finansowania regionalnego systemu zarządzania innowacyjnością zakłada się utworzenie Regionalnego Funduszu Innowacji (RFI), który dysponowałby alokowanymi środkami RPO WK-P na cele dofinansowania projektów innowacyjnych, w określonym przez Samorząd Województwa obszarze wsparcia innowacji oraz przekazywał te środki do inwestora czy projektu, w postaci różnych instrumentów finansowych, jakimi dysponować będzie RFI (objęcie udziałów, pożyczki, mikropożyczki, poręczenia na kredyty czy leasing, dokapitalizowanie na wkład własny czy instrumenty ryzyka typu venture capital). Wykorzystana zostanie sieć finansowych instytucji pośredniczących. Powyższe odbywać musi się przy respektowaniu zasad pomocy publicznej i poprzedzone musi zostać analizą luki finansowej regionu oraz analizą pomocy publicznej. Zakłada się obsługę środków RFI przez instytucje pośredniczące na zasadzie tzw. zwrotnych instrumentów finansowych, wynikających z luki innowacyjnej i finansowej w regionie. Ponadto w modelu finansowania innowacji, zakłada się włączenie kapitałowych rozwiązań w postaci finansowania projektów czy inwestycji innowacyjnych poprzez fundusze ryzyka: venture capital (VC), private equity (PE) oraz inne instrumenty kapitałowe, w tym business angels (BA). Regionalny system finansowania oparty będzie głównie o środki własne samorządu, środki funduszy strukturalnych UE (RPO WK-P), Fundusze pożyczkowe i poręczeniowe, a także nowe instrumenty zwrotnego finansowania, jak Regionalny Fundusz Innowacji czy fundusze kapitałowe: typu venture capital, seed money. 29

30 System regionalny uzupełniony będzie o środki strukturalne UE w ramach programów krajowych, głównie PO IG oraz programów europejskich m.in. 7 Program Ramowy Badania i Wdrożenia. Kolejnym elementem systemu finansowego są środki w dyspozycji Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP), np. bon na innowacje, kredyt technologiczny Banku Gospodarstwa Krajowego (BGK), granty na realizację projektów celowych Ministerstwa Nauki oraz system ulg ustawowych związanych z tworzeniem jednostek B+R. 3.2 Fundusze venture capital Kapitał wysokiego ryzyka jest jedną z form finansowania rozwoju przedsiębiorstw prywatnych, dostępną zazwyczaj w postaci średnio i długoterminowych kapitałów inwestycyjnych. Fundusze venture capital poprzez objęcie udziałów lub akcji prywatnych lub prywatyzowanych firm, dzielą wraz z dotychczasowymi właścicielami ryzyko związane z działalnością gospodarczą, nie oczekując z tego tytułu dodatkowych gwarancji czy zabezpieczeń. Stając się współwłaścicielami firmy oraz mając na uwadze fakt, że inwestowany kapitał jest obarczony poważnym ryzykiem, inwestorzy finansowi liczą na współpracę zarówno z przedsiębiorcami, jak i pozostałymi udziałowcami firmy, starając się przyczynić do podniesienia wartości przedsiębiorstwa i maksymalizacji długoterminowych korzyści. Zwykle venture capital nie angażują się w bezpośrednie zarządzanie firmą, utrzymują jednak kontrolę nad firmą poprzez udział swoich przedstawicieli w radach nadzorczych spółek. Zastrzyk kapitału służy zawsze sfinansowaniu konkretnego, precyzyjnie opracowanego programu inwestycyjnego. Najczęściej jest to więc zakup nowych maszyn i linii technologicznych, rozbudowa sieci sprzedaży, zakup nowoczesnych narzędzi sterowania produkcją i procesem zarządzania. Często kapitał ten służy także restrukturyzacji finansowej, czy też zwiększeniu środków obrotowych przedsiębiorstwa. Zyski, które wypracuje firma są z reguły 30

31 w całości przeznaczane na jej dalszy rozwój, stąd podkreśla się często, że nie można liczyć na dywidendy w firmie, w której udziałowcem jest venture capital (VC). Fundusze venture capital tworzone są przez inwestorów publicznych (agencje rządowe, władze lokalne) i prywatne (banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, korporacje, fundusze emerytalne, szkoły wyższe, osoby fizyczne). Fundusze dokładnie badają szanse projektów inwestycyjnych. Sprawdzają informację o partnerze i jego firmie, poznają odbiorców produktów, by przekonać się, czy sprzedaż będzie rosła. W przypadku startujących biznesów przeprowadza się analizę rynku. Przede wszystkim poznają ludzi, którzy będą prowadzić lub prowadzą przedsiębiorstwo: czy są kompetentni, przekonani o sukcesie, co wiedzą o konkurencji i nowoczesnym zarządzaniu. Bardzo duże znaczenie ma strategia firmy i jej biznes plan na kilka lat. Inwestycje planowane są zwykle na okres od 7 do 10 lat, po czym fundusze z przedsięwzięcia zostają wycofane akcje części firm wprowadzają na giełdę, udziały innych zbywają na rynku poza giełdowym. Szukają również inwestorów strategicznych, którym sprzedają swoje udziały. Pierwotni właściciele bardzo rzadko odkupują część udziałów należących do funduszu, gdyż po zwiększeniu wartości firmy najczęściej brakuje im na to środków. W uzasadnionych przypadkach fundusz venture capital może podjąć decyzję o pozostaniu strategicznym inwestorem długoterminowym. Obok kapitału, instytucja oferująca finansowanie ryzyka może przedsiębiorstwu pomóc także w inny, niezwykle cenny sposób, np. jej przedstawiciele zasiadający w radzie nadzorczej to zazwyczaj świetni fachowcy znający wszystkie tajniki finansów, prawa, marketingu czy produkcji. Ich pomoc w wielu sytuacjach może okazać się nieoceniona. Równie cenne są kontakty, jakie posiada instytucja oferująca kapitał ryzyka zarówno w świecie finansów jak i biznesu. Mogą one zaowocować nowymi znajomościami, kontraktami i formami współpracy. Kapitał ryzyka ma jednak swoją cenę. Przede wszystkim od przedsiębiorstwa oczekuje się, że realizowany proces inwestycyjny doprowadzi do znacznego wzrostu wartości przedsiębiorstwa. Dlatego też, nikogo nie powinno dziwić pytanie ze strony funduszu, czy roczna stopa zwrotu z inwestycji osiągnie 31

32 poziom 30% - 40%. Instytucja oferująca kapitał ryzyka jest dodatkowo bardzo wymagającym udziałowcem. Jej przedstawiciele praktycznie zawsze zasiadają w radzie nadzorczej, ściśle kontrolując czy program inwestycyjny realizowany jest zgodnie z planem. Rysunek 4. Venture Capital dlaczego TAK, dlaczego NIE. DLACZEGO TAK nie jestem w stanie dostarczyd spółce wsparcia w pełnym zakresie np. know-how lub kapitału, chcę zdywerysyfikowad ryzyko, chcę mied możliwośd wyjścia z biznesu, planuję dużą ekspansję produktową lub rynkową, nie posiadam wystarczających formalnych zabezpieczeo na inwestycje w postaci aktywów, majątku trwałego itd., chcę zminimalizowad koszty zewnętrzne. DLACZEGO NIE chcę mied pełną kontrolę nad biznesem, nie chcę się dzielid sukcesem (zyskiem), niższa wycena firmy, niż w przypadku notowania na rynku publicznym (dyskonto za brak płynności), brak planów ekspansji poza rynek lokalny, brak zaufania. 3.3 Business Angels Anioły Biznesu (z ang. Business Angel) to szczególny typ inwestora prywatnego, który własne nadwyżki finansowe lokuje w nowe, dobrze rokujące firmy (start-up), które dzięki zastrzykowi kapitałowemu mogą szybko (w ciągu 2-4 lat) rozwinąć skrzydła, dając wysoki wzrost wartości udziałów. 32

33 Polska Sieć Aniołów Biznesu PolBAN (zał. w 2003 roku, jako pierwsza w Polsce) jest instytucją, która grupuje Business Angels oraz zajmuje się promocją, organizacją i rozwojem "angel investing". Rysunek 5. Business Angels vs. Venture Capital. BUSINESS ANGELS VENTURE CAPITAL Kto? Osoby prywatne, ex. przedsiębiorcy, emerytowani lub aktywni menedżerowie / profesjonaliści. Zawodowi inwestorzy, zwykle w modelu partnerskim. Co? Inwestycje pomiędzy 2-5% całkowitego majątku 100 tys. EUR, skala całkowitej inwestycji do 1 mln EUR. Kapitał zebrany w celu inwestowania. Gdzie? Okres otwarty. Technologia, usługi. Okres zamknięty 7-10 lat. Koncentracja na technologię. Dlaczego? Zarobid pieniądze, mentoring, afiliacja społeczna, żyłka przedsiębiorcy. Zarobid pieniądze, kariera, zebrad nowy fundusz. W zależności od tego, na jakim etapie rozwoju jest przedsiębiorstwo stosowane są różne formy wejścia kapitału, które przedstawiono poniżej. 3.4 Seed capital Seed capital to stosowana w języku angielskim nazwa kapitału przeznaczanego na finansowanie inwestycji w najwcześniejszej fazie działania przedsiębiorstw, w tzw. 33

34 fazie zalążkowej (określanej też często jako faza zasiewów). Faza zalążkowa obejmuje okres od powstania pomysłu do pojawienia się przedsiębiorstwa na rynku. Fundusze, które zajmują się finansowaniem fazy zalążkowej określane są mianem funduszy seed capital (funduszy zalążkowych/funduszy zasiewowych). Kapitał zalążkowy oznacza finansowanie przekazywane na prowadzenie badań, ocen i stworzenie koncepcji początkowej, poprzedzającej fazę rozruchu. Fundusze zalążkowe stanowią podgrupę większej grupy funduszy, jakimi są fundusze venture capital (VC) tzw. kapitał podwyższonego ryzyka. Fundusze venture capital są związane z inwestycjami kapitałowymi dokonywanymi w fazie rozpoczęcia działalności przez przedsiębiorstwo, we wczesnej fazie jego rozwoju oraz jego ekspansji Finansowanie startu (start-up) Start-up to finansowanie bardzo wczesnych faz rozwoju projektu inwestycyjnego. Start-up po prostu start, początek przedsięwzięcia. Chodzi tu zatem o finansowanie prac prowadzących do wyklarowania się koncepcji biznesowej, czyli budowy prototypów, przeprowadzenia wstępnych badań rynkowych, przygotowania biznes planu i dalej utworzenia, wyposażenia spółki i wejścia jej na rynek. Oferta start-up może być bardzo zróżnicowana, tak jak zróżnicowana jest skala biznesu. Możemy więc mieć tu do czynienia z finansowaniem niewielkim, rzędu kilkudziesięciu do kilkuset tysięcy, jak i projektem startowym na kilka milionów dolarów. Różne może być też doświadczenie przedsiębiorców począwszy od początkujących w biznesie naukowców aż po biznesmenów doświadczonych, szukających samodzielności i niezależności. Z wiekiem i pozycją rynkową finansowanej firmy wiąże się bezpośrednio poziom ryzyka inwestycyjnego i, co za tym idzie, oczekiwany przez fundusz zysk. Finansowanie powstania firmy, jej wejścia na 7 Definicja Europejskiego Stowarzyszenia Private Equity i Venture Capital (ang.: European Private Equity & Venture Capital Association- EVCA). 34

35 rynek i budowania pozycji to najbardziej ryzykowne z punktu widzenia venture capital inwestycje. Fundusze oczekują więc od takich projektów niezwykle wysokich stóp zwrotu. Ponieważ niewiele projektów jest w stanie coś takiego zaoferować, venture capital dosyć niechętnie podchodzi do tego typu finansowania. O tej niechęci decyduje niestety nie tylko ryzyko takich inwestycji, ale także wysokie koszty ich przygotowania (co faktycznie też przekłada się na niższą zyskowność). Dlatego też z pomocą w tworzeniu funduszy finansujących tzw. fazy start-up przychodzą rządy uruchamiając różne programy rozwoju tego typu funduszy Finansowanie ekspansji i wzrostu Większość funduszy preferuje inwestycje w rozwój już działających firm i woli wspierać ich ekspansję na rynku. Kapitał dostarczany jest wtedy głównie dla sfinansowania dużych potrzeb inwestycyjnych lub rozwinięcia sieci dystrybucji. Inwestycje te przybierają formę dofinansowania lub dokapitalizowania firmy. Ta druga forma realizowana jest poprzez niepubliczną emisję akcji i ma kilka zalet. Po pierwsze, inwestor w postaci venture capital zwiększa poziom zaufania do firmy, czego wynikiem jest z kolei powodzenie publicznych emisji akcji. Po drugie, venture capital obejmując akcje firm wchodzących na giełdę w transzy dużych inwestorów lub w ramach emisji kierowanej, stabilizuje akcjonariat firmy. 3.7 Finansowanie operacji wykupu menedżerskiego Wykupy menedżerskie są jedną z bardziej popularnych form finansowania w krajach Europy Zachodniej oferowanych przez kapitał ryzyka. Operacja ta polega 8 Venture capital kapitał na start, Tamowicz P., Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Gdańsk

36 na sfinansowaniu transakcji zakupu akcji (udziałów) przez istniejące kierownictwo firmy, od dotychczasowych właścicieli. Innym wariantem tej transakcji jest zakup akcji przez zewnętrzną grupę menedżerską, która w ten sposób przejmuje zarządzanie w firmie. Tabela 2. Podział inwestycji pod względem etapu rozwoju spółki w 2007 roku w Polsce. RODZAJ KWOTA INWESTYCJI (W MLN EUR) LICZBA SPÓŁEK Zasiew 2,5 4 Start-up 1,8 9 Ekspansja 131,3 23 Restrukturyzacja 1,6 1 Wykupy i refinansowanie 546,7 28 W Polsce rynek private equity i venture capital również rozwija się dynamicznie. Rekordowy fundraising w 2007 roku: 4,26 mld EUR, tj. o 2 mld EUR więcej niż w poprzednim również rekordowym roku. Wysoki wolumen inwestycji: 684 mln EUR, tj. przeszło dwa razy więcej niż w 2006 roku, przeważająca większość inwestycji trafiła do spółek dojrzałych, 80% w wykupy oraz w fazę ekspansji. Pozostałe 20% na inwestycje venture i restrukturyzację, z czego jedynie 4,3 mln EUR trafiło do bardzo młodych firm (zasiew i start). Głównymi inwestorami na polskim rynku private equity 36

37 i venture capital są duże fundusze o zasięgu regionalnym. Średnia wartość inwestycji wzrasta z roku na rok, minimalna wartość inwestycji to ok. 3-5 mln, mniejsze inwestycje pochłaniają więcej kapitału na przygotowania i monitorowanie, więc są mniej opłacalne. 37

38 4 Przedsiębiorczość akademicka Problematyka przedsiębiorczości akademickiej jest bardzo złożona i budzi wiele kontrowersji. Wynika ona z nowego postrzegania roli uczelni wyższych przy współpracy z sektorem gospodarki, która wymusza poszukiwania nowego modelu organizacyjnego oraz zmiany postaw środowiska akademickiego. W poniższym rozdziale przedstawiono pokrótce problematykę przedsiębiorczości akademickiej. 4.1 Uniwersytet III generacji Komercjalizacja wyników badań naukowych realizowana w sposób systematyczny, oparta na współpracy sektora naukowego z sektorem przedsiębiorstw, ma stosunkowo krótką historię na świecie. Bliska współpraca z gospodarką jest jednym z podstawowych założeń funkcjonowania tzw. uniwersytetów trzeciej generacji, których zasady działania i tworzenia są obecnie na etapie planowania w wielu krajach. Model funkcjonowania takiego Uniwersytetu powstawał poprzez przeobrażanie się Uniwersytetu średniowiecznego pierwszej generacji, posiadającego korzenie w szkołach łacińskich oraz Akademii Platona i Liceum Arystotelesa, poprzez Uniwersytet humboldtowski drugiej generacji będący owocem zmian wywołanych oświeceniem, gdzie wiara w autorytet została zastąpiona racjonalnością i eksperymentem, aż po uczelnie trzeciej generacji. 38

39 Rysunek 6. Uniwersytet III generacji 9. Uniwersytet średniowieczny I generacji Uniwersytet humboldtowski II generacji Uniwersytet III generacji Uniwersytet III generacji charakteryzuje się ścisłą współpracą na polu nauki i biznesu. Jest to uczelnia, w której sami profesorowie chętnie i bez obaw przed napiętnowaniem przez kolegów z pracy współpracują z przedsiębiorcami przy realizacji wspólnych projektów rozwijających innowacyjne technologie, a także sami zakładają firmy odpryskowe typu spin-off. Aktywność profesorów w tej sferze postrzegana jest na równi z aktywnością w obszarze edukacyjnym, co przekłada się na studentów, doktorantów oraz pracowników naukowych uczelni, realizujących prace badawcze na styku z praktyką, czyli konkretną firmą. Absolwenci takich uczelni zdecydowanie łatwiej znajdują pracę lub sami zakładają firmy. Poza dydaktyką i badaniami powstaje trzeci filar działalności przedsiębiorczość akademicka, gdzie szczególny nacisk kładzie się na budowę wyspecjalizowanych zespołów badawczych, a język angielski stosuje się jako podstawowy język komunikacji. Globalizacja, dynamiczne zmiany ekonomiczno-społeczne oraz rozwój gospodarki opartej na wiedzy wymuszają zmiany w obszarze edukacji i szkolnictwa wyższego w kierunku nowych form współpracy nauki i gospodarki. Otwarcie na biznes 9 Towards the Third Generation University Managing the university in transition Edward Elgar Publishing,

40 (głównie lokalne małe firmy) oraz budowa zdolności do wyzwalania potencjału przedsiębiorczości wśród własnych pracowników naukowych, studentów i doktorantów stanowi bardzo atrakcyjną drogę rozwoju szkół wyższych w wielu krajach i regionach. Dotychczasowy model szkoły wyższej, oparty na edukacji i badaniach naukowych (tzw. Uniwersytet humboltowski) zostaje poszerzony o przygotowanie do przedsiębiorczości, rozumianej jako kształtowanie aktywnych zachowań umożliwiających samodzielne działanie na rynku (tzw. przedsiębiorcza akademia). 4.2 Pojęcie przedsiębiorczości akademickiej Przedsiębiorczość akademicka może być rozumiana jako: Przedsiębiorczość środowiska akademickiego: studentów, doktorantów, kadry akademickiej, pracowników samodzielnych, pomocniczych i administracji. Kanałem transferu wiedzy i innowacji jest zakładanie przedsiębiorstw przez pracowników uczelni, jej studentów i doktorantów, na terenie uczelni lub w jej pobliżu. Przedsiębiorczość szkoły wyższej, która funkcjonuje jako swoiste przedsiębiorstwo, które może i powinno być dobrze zorganizowane i zarządzane. W procesie dydaktycznym uczelnia kształci przyszłe kadry dla gospodarki, administracji, nauki, kultury i sztuki. Częściowo proces ten jest odpłatny i poddany pewnym rygorom jakości i prawom rynku. Na uczelni prowadzi się badania, a w ich wyniku powstaje nowa wiedza i innowacje. Ta wiedza i innowacje stanowią sprzedawalny produkt o trudnej do przecenienia wartości. uczelnia może go przekazać nieodpłatnie lub odpłatnie na drodze prawnej umowa licencyjna i/lub wdrożeniowa, sprzedaż patentu, usługi i ekspertyzy dla gospodarki, udostępnianie zasobów bibliotecznych, usługi analityczne, udostępnianie specjalistycznej aparatury. W literaturze 40

41 anglosaskiej jest identyfikowana jedynie z tworzeniem firm technologicznych start-up typu spin-off /spin-out 10. Rysunek 7. Przedsiębiorczośd akademicka. Przedsiębiorczośd akademicka Tworzenie firm na bazie własności intelektualnej Komercjalizacja wyników prac badawczych Firma SPIN OFF Firma SPIN OUT Licencje & patenty Transfer wiedzy Przedsiębiorczość akademicka z natury rzeczy jest innowacyjna. Jednocześnie, jak wiadomo, kraje Unii Europejskiej nie dorównują Stanom Zjednoczonym, Japonii i innym ekonomicznym potęgom z Azji pod względem wskaźników charakteryzujących innowacyjność gospodarki. Mimo podejmowania ambitnych programów w tym zakresie 10 spośród 11 wskaźników charakteryzujących innowacyjność jest w Europie niższych niż w USA. Rada Unii Europejskiej uznała tę istotną słabość uchwalając marca 2000 r. Strategię Lizbońską dziesięcioletni plan ukierunkowany na wzmocnienie zatrudnienia oraz reformy ekonomiczne i społeczne, prowadzące w kierunku gospodarki opartej na wiedzy. Mimo upływu czasu i krytycznej oceny jej realizacji podstawowe założenia 10 Innowacyjna przedsiębiorczość akademicka światowe doświadczenia Guliński J., Zasiadły K. Warszawa,

42 Strategii pozostają ciągle aktualne. Unia postanowiła stać się najbardziej konkurencyjną i dynamiczną gospodarką świata opartą na wiedzy, zdolną do zrównoważonego rozwoju ekonomicznego, z większą liczbą lepszych miejsc pracy i większą spójnością społeczną. Osiągnięcie tego celu wymaga realizacji generalnej strategii ukierunkowanej między innymi na: 1. Przygotowanie przejścia do gospodarki i społeczeństwa opartego na wiedzy, przez lepsze wdrażanie polityki społeczeństwa informacyjnego oraz badań i rozwoju, przez stopniową reformę strukturalną prowadzącą do uzyskania konkurencyjności i innowacyjności oraz przez zakończenie reformy rynku wewnętrznego, 2. Modernizację europejskiego modelu społecznego, z inwestowaniem w ludzi i zwalczaniem wykluczenia społecznego. W realizacji tej strategii dużą rolę odgrywa transfer technologii, przepływ wiedzy i technologii z laboratoriów do przedsiębiorstw. Jest wiele różnych powodów, dla których instytucje badawcze i szkoły wyższe angażują się w transfer technologii: rozpoznanie odkryć dokonanych w instytutach i szkołach wyższych, zastosowanie się do regulacji państwowych, przyciąganie i zatrzymywanie utalentowanych pracowników nauki, lokalny rozwój gospodarczy. Zależnie od polityki instytucji sektora nauki, niektóre z tych elementów mogą posiadać decydujące znaczenie. Końcowa korzyść z transferu technologii polega na uzyskaniu produktów na rynku i miejsc pracy powstałych w wyniku rozwiązań innowacyjnych. W konsekwencji także większych wpływów z podatków. Transfer technologii jest możliwy między innymi dzięki instytucjom pośredniczącym w kontaktowaniu się świata nauki ze światem przemysłu. Takimi jednostkami pośredniczącymi są m.in. Centra Transferu Technologii, które pełnią rolę łącznika pomiędzy sektorem naukowo-badawczym a gospodarką. 42

43 Ich zadaniem jest również zachęcanie naukowców do rynkowego wykorzystywania wyników badań poprzez tworzenie własnych firm typu spin-off i spin-out. Formy funkcjonowania jednostki pośredniczącej zostaną szczegółowo omówione w dalszej części Raportu. 4.3 Doświadczenia krajów zachodnich w procesie komercjalizacji Celem poniższego rozdziału jest przedstawienie przykładów rozwiązań systemowych, dotyczących komercjalizacji wyników badań naukowych prowadzonych na publicznych uczelniach wyższych w wybranych krajach Unii Europejskiej, które mogą zostać wykorzystane przez polskie uczelnie wyższe Doświadczenia Irlandii na przykładzie Trinity College Dublin Irlandia jest krajem, z którym Polska jest często porównywana, zwłaszcza w kontekście przystąpienia do Unii Europejskiej. Polska przystępując do UE znajdowała się na podobnym poziomie rozwoju gospodarczego, biorąc pod uwagę PKB na osobę, jak Irlandia w analogicznym momencie. Po wejściu do Unii Europejskiej, rząd irlandzki podjął strategiczną decyzję o wykorzystaniu środków otrzymywanych z budżetu UE, w celu przyspieszenia rozwoju ekonomicznego kraju. Realizowane następnie działania skoncentrowały się głównie na stworzeniu silnych relacji pomiędzy sektorem naukowym, a sektorem przedsiębiorstw oraz przyciągnięciu bezpośrednich inwestycji zagranicznych. W rezultacie, w okresie od 1973 do 2006 roku, PKB Irlandii na osobę wzrósł z poziomu 63% średniej wartości PKB w UE, do poziomu 139,2%. W przypadku Polski, PKB na mieszkańca 43

44 w momencie przystępowania do UE wynosił 48,7% średniej wartości PKB na osobę w UE. 11 Irlandia jest obecnie w czołówce najbogatszych krajów UE i nadal intensywnie inwestuje w badania i rozwój, budując na tym swoją przewagę konkurencyjną. Doświadczenia Irlandii w zakresie tworzenia podstaw mechanizmu komercjalizacji wyników badań naukowych, przy wykorzystaniu środków unijnych i doświadczenia pozostałych krajów członkowskich, mogą być efektywnie wykorzystane przez polskie uczelnie wyższe i jednostki naukowo-badawcze. Rząd Irlandii uznał, że przejrzystość i spójność zasad w zakresie komercjalizacji wyników badań naukowych na poziomie krajowym jest podstawą efektywnej współpracy sektora naukowego z gospodarką. W tym celu, w 2004 roku został opracowany i opublikowany przez Irlandzką Radę ds. Nauki, Technologii i Innowacji Narodowy Kodeks Postępowania w zakresie zarządzania własnością intelektualną z badań finansowanych ze środków publicznych. 12 Powyższy dokument zharmonizował i zebrał wiedzę organizacyjną i prawną na temat komercjalizacji wyników badań naukowych w Irlandii. Stanowi on źródło informacji dla uczelni wyższych i jednostek naukowo-badawczych w zakresie procedur komercjalizacji i zarządzania własnością intelektualną wynalazków powstałych w wyniku badań naukowych, finansowanych ze źródeł publicznych. Kodeks Postępowania nie jest dokumentem posiadającym moc prawną i decyzja o jego stosowaniu należy do Władz danej uczelni. Jednakże, Irlandzka Rada ds. Nauki, Technologii i Innowacji zaleca stosowanie Kodeksu Postępowania jako podstawowego rozwiązania w systemie komercjalizacji wyników badań naukowych. Drugim ważnym dokumentem przedstawiającym zasady współpracy nauki z biznesem jest Kodeks Postępowania w zakresie zarządzania i komercjalizacji 11 Irish Council for Science Technology and Innovation - jednostka doradcza przy Ministrze Nauki i Technologii, założona w 1997r. 12 National Code of Practice For Managing and Commercialising Intellectual Property From Public- Private Collaborative Research. 44

45 własności intelektualnej we wspólnych badaniach publiczno-prywatnych 13, opracowany i opublikowany w listopadzie 2005 roku przez Narodową Radę Doradczą ds. Przedsiębiorstw, Handlu, Nauki i Technologii i Innowacji oraz Radę Doradczą ds. Nauki, Technologii i Innowacji 14. Dokument ten zawiera regulacje dotyczące sytuacji, gdy badania prowadzone są przez jednostki badawcze we współpracy z przedsiębiorstwami lub, kiedy badania mają potencjalne komercyjne zastosowanie i są prowadzone samodzielnie przez uczelnię wyższą lub jednostkę badawczą. Poprzez propozycje możliwych rozwiązań, powyższe dokumenty pozwalają na efektywną współpracę jednostek naukowych i przedsiębiorstw w projektach komercjalizacji. Trinity College Dublin (TCD), według rankingu TOP 500 World Universities, przygotowanego przez Institute of Higher Education, został uznany w 2006 roku za najlepszy Uniwersytet w Irlandii oraz został sklasyfikowany w grupie Uniwersytetów zajmujących miejsca od 79 do 122 w Europie oraz od 201 do 300 na liście światowej 15. W latach TCD trzykrotnie zwiększył nakłady na badania naukowe, a liczba uzyskanych patentów zwiększyła się siedmiokrotnie. Głównym źródłem finansowania badań naukowych jest rząd irlandzki, fundusze Unii Europejskiej, przemysł, fundacje i organizacje charytatywne. Uniwersytet zatrudnia 1300 pracowników oraz realizuje ponad 50 projektów w ramach 7 Programu Ramowego. uczelnia jest silnie ukierunkowana na projekty komercjalizacji, w tym na tworzenie spółek typu spin-off. W oparciu o wyniki badań naukowych, prowadzonych przez TCD, do 2006 roku powstało 40 takich firm. W początkowym etapie rozwoju, spółki są lokowane w inkubatorze TCD, największym tego typu w Europie (powierzchnia m²). Do końca 2005 roku, w inkubatorze działało ponad 90 spółek typu spin-off. 13 National Policy and Advisory Bard for Enterprise Trade, Science, Technology and Innovation. 14 Advisory Council for Science, Technology and Innovation. 15 Najlepsza polska uczelnia wyższa Uniwersytet Jagielloński został sklasyfikowany w grupie uniwersytetów zajmujących miejsca od 123 do 171 w Europie oraz Pd 301 do 400 na liście światowej. 45

46 Trinity College Dublin posiada jasno określone procedury regulujące komercjalizację wyników badań naukowych oraz rozbudowany system wsparcia dla pracowników naukowych, realizujących tego typu projekty. Jednostką zarządzającą projektami komercjalizacji na uczelni jest Centrum Badań i Innowacji (CBI Research and Innovation Srvices), które pełni rolę Centrum Transferu Technologii i podlega Dziekanowi ds. Badań. TCD wprowadził 3 podstawowe zasady w zakresie komercjalizacji: 1. Zdefiniowanie pracownik naukowy, posiadający koncepcję komercyjnego wdrożenia wyniku prowadzonych badań, powinien zdefiniować jej ostateczny kształt we współpracy z zespołem. 2. Zabezpieczenie pracownik naukowy TCD, w okresie przed rozpoczęciem współpracy z Centrum Badań i Innowacji, nie powinien ujawniać wyników prowadzonych badań np. poprzez artykuły, publikacje, prezentacje, dyskusje wśród specjalistów z danej dziedziny czy z jakimi innymi osobami spoza zespołu badawczego, lecz powinien zapoznać się z dokumentacją w zakresie informacji poufnych (Disclosure Document) i dokonać tzw. zgłoszenia wyników innowacji poprzez wypełnienie Formularza Ujawnienia Wynalazku (Invention Disclosure Form). Następnie, członek zespołu Centrum Badań Innowacji, wraz z pracownikiem naukowym TCD, dokonuje wstępnej ewaluacji i oceny, czy własność intelektualna powinna być chroniona np. poprzez zgłoszenie patentowe. Decyzja o dokonaniu zgłoszenia patentowego (średnio 30 rocznie), którego koszty pokrywa TCD, jest uzależniona od szacowanego potencjału komercyjnego innowacji i ewentualnych zobowiązań umownych w stosunku do instytucji sponsorujących badania. Szczegóły procedury ochrony patentowej są zawarte w stosownych dokumentach: Innovation & Tech Transfer Intellectual Property Introduction to IP oraz Innovation & Tech Transfer Intellectual Property Patenting, dostępnych dla wszystkich pracowników i studentów TCD. 46

47 3. Komercjalizacja strategia komercyjnego wdrożenia definiowana jest przez zespół Centrum Badań i Innowacji oraz pracownika naukowego, przy uwzględnieniu ewentualnych zobowiązań jakie mogą powstać w przypadku badań sponsorowanych. Podstawowe i najczęściej stosowane strategie to udzielenie licencji dla przedsiębiorstwa zewnętrznego lub wniesienie własności intelektualnej do spółki spin-off tworzonej z udziałem uczelni, rozpoczynającej działalność w inkubatorze. Umowy licencyjne negocjowane są przez Dyrektora Centrum Badań i Innowacji, natomiast szeczeguły relacji pomiędzy TCD a tworzonymi spółkami spin-off zawarte są w dokumentach Innovation & Tech Transfer Campus Companies oraz Regulation on Intellectual Property Doświadczenia Wielkiej Brytanii na przykładzie Coventry University Uniwersytety w Wielkiej Brytanii zajmują najwyższe pozycje w międzynarodowym rankingu poziomu prowadzonych badań naukowych. Zorganizowany system komercjalizacji wyników badań naukowych został wprowadzony stosunkowo niedawno, kiedy to pierwsze Uniwersytety zaczęły tworzyć jednostki odpowiedzialne za komercyjne wdrożenia wyników prowadzonych badań. Koszty utworzenia i funkcjonowania działań nowych jednostek pokrywały w większości tworzące je Uniwersytety, dlatego skala tych działań nie była zbyt duża w relacji do potencjału naukowego uczelni brytyjskich. W 2002 roku rząd brytyjski zdecydował się podsumować dotychczasowe doświadczenia Uniwersytetów działających w Wielkiej Brytanii w zakresie komercjalizacji i przygotować ogólnokrajowe rekomendacje w zakresie komercjalizacji wyników badań naukowych i współpracy z sektorem prywatnym. 47

48 W rezultacie, powołana została grupa robocza pod kierownictwem Sir Lamberta, której celem było: Dokonanie ewaluacji możliwości współpracy przedsiębiorstw z sektorem naukowym, uwzględniając wzrastające zaangażowanie przedsiębiorstw w działalność badawczo-rozwojową oraz otwieranie się uczelni na współpracę z partnerami komercyjnymi. Przedstawienie przykładów sukcesu współpracy uczelni wyższych z przedsiębiorstwami. Przedstawienie rekomendacji dotyczących modelowych rozwiązań w zakresie współpracy uczelni wyższych z przedsiębiorstwami. Końcowa postać raportu, opublikowana w grudniu 2003 roku (Lambert Review of Business University Collaborations), została przygotowana przy uwzględnieniu doświadczeń, uwag i rekomendacji nadesłanych przez dużą i różnorodną grupę respondentów m.in.: 100 uczelni wyższych, 75 firm, 102 profesjonalnych spółek doradczych, 40 przedsiębiorstw i instytucji zagranicznych, 12 Agencji Rozowju Regionalnego, 13 Ministerstw i Agend Rządowych. Rekomendacje przedstawione w raporcie Lambert Review of Business-University Collaborations wydają się być najbardziej kompletnym przykładem długoterminowej strategii w zakresie współpracy sfery nauki z biznesem w krajach Unii Europejskiej. Wielu ekspertów przy wdrażaniu systemów komercjalizacji w krajach Europy Zachodniej, w zakresie transferu technologii kieruje się wynikami raportu i załączonymi do nich wzorami umów. Rekomendacje zawarte w raporcie dotyczą 7 zakresów: 1. Zwiększenia popytu na badania ze strony przedsiębiorstw. 2. Transferu wiedzy. 3. Własności intelektualnej i transferu technologii. 4. Kwestii regionalnych. 5. Finansowania badań naukowych prowadzonych na uczelniach. 6. Zarządzania i kierowania. 48

49 7. Zasobów ludzkich i ich kwalifikacji. Wiodącą uczelnią w Wielkiej Brytanii w zakresie komercjalizacji wyników badań naukowych jest Uniwersytet w Coventry 16. Okolice Coventry i Środkowej Anglii mają silną tradycję przemysłową. Do początku lat 90-tych w okolicach Coventry koncentrował się przemysł samochodowy, działało kilkadziesiąt dużych i kilkaset małych przedsiębiorstw sektora motoryzacyjnego. Uniwersytet w Coventry był do 1992 roku politechniką, co determinuje silną tradycję techniczną uczelni oraz doświadczenie kadry naukowej w zakresie współpracy z sektorem prywatnym. W rezultacie, na uczelni nie prowadzi się właściwie żadnych badań podstawowych a większość stanowią badania aplikacyjne. W 2005 roku pracownicy naukowi zostali zobowiązani przez nowe Władze uczelni do obowiązkowej współpracy z sektorem prywatnym lub rezygnacji z dalszej kariery uniwersyteckiej 17. Uniwersytety w Wielkiej Brytanii posiadają statut prawny organizacji działającej nie dla zysku (charity). Uniwersytet w Coventry, aby nie utracić tego statusu a jednocześnie zapewnić sobie możliwość obejmowania udziałów w spółkach spin-off, tworzonych w celu komercyjnego wdrożenia wyników prowadzonych badań naukowych oraz czerpania przychodów z tego tytułu, uczelnia powołała spółkę Coventry University Enterprises Ltd. (CUE Ltd.). Uniwersytet kontroluje spółkę, będąc jedynym udziałowcem wykorzystuje ją jako wehikuł inwestycyjny w celu obejmowania udziałów w nowych przedsiębiorstwach. CUE Ltd. Zarządza także parkiem technologicznym Technopark, w którym mieści się inkubator dla młodych spółek technologicznych. Spółki korzystające z inkubatora, oprócz niższych niż rynkowe stawek za wynajem pomieszczeń biurowych, otrzymują także dostęp do dodatkowych usług świadczonych przez Technopark, np.: pomoc administracyjną i prawną, pomoc przy opracowywaniu biznes planów 16 Inne uczelnie charakteryzujące się relatywnie dużą liczbą realizowanych projektów komercjalizacji to Imperial College w Londynie oraz Uniwersytety w Oksfordzie, Cambridge i Manchesterze. 17 Z pracy na uniwersytecie zrezygnowało tylko 200 pracowników naukowych. 49

50 oraz wsparcie w zakresie pozyskiwania finansowania od aniołów biznesu i funduszy venture capital. Coventry University Enterprises Ltd. jest jednym z najważniejszych narzędzi, które mają do 2010 roku pozwolić Uniwersytetowi na realizację celów strategicznych, zwartych w agendzie Applied Research Strategy , obejmujących m.in.: utworzenie innowacyjnych i zgodnych z potrzebami przedsiębiorstwa kierunków studiów, podniesienie reputacji uczelni w zakresie badań stosowanych oraz wzrost przychodów uczelni. Poniżej, przedstawiono jednostki działające w strukturze Uniwersytetu w Coventry, które biorą udział w realizacji projektów komercjalizacji i nawiązywaniu współpracy z przedsiębiorstwami. Rysunek 8. Jednostki biorące udział w komercjalizacji. Prorektor ds. Rozwoju (Business Development) Menadżerowie i Asystenci ds. rozwoju (Business Development Managers and Officers) Biuro wsparcia ds. rozwoju (Business Development Suport Office) Biuro ds. współpracy z partnerami zewnętrznymi (Corporate Partnership Unit) Coventry University Enterprises Limited 50

51 Zadaniem Menadżerów i Asystentów ds. Rozwoju jest wspieranie pracowników naukowych uczelni w zakresie pozyskiwania środków na badania stosowane, rozliczanie otrzymanych środków i identyfikowanie możliwości komercjalizacji. Pracownicy Działu Rozowju zatrudnieni są na umowę o pracę, w relacji jeden Menadżer oraz Asystent na każdy wydział Uniwersytetu, dzięki temu pracownicy Działu Rozwoju mogą specjalizować się w określonej dziedzinie, zbudować trwałe relacje z pracownikami naukowymi oraz skoncentrować się na możliwościach komercjalizacji w określonym sektorze przemysłowym, uzyskując i budując wiedze ekspercką. Biuro Wsparcia ds. Rozwoju, składające się z dwóch zespołów, świadczących pomoc dla pracowników naukowych w zakresie pozyskiwania środków finansowych na badania naukowe, głównie z programów unijnych, w tym z Programu Ramowego oraz ze źródeł rządowych. Jeden z zespołów współpracuje z pracownikami naukowymi w zakresie przygotowania wniosków o granty badawcze. Upewniając się, że wniosek jest właściwie przygotowany, uwzględnia wszystkie koszty w poprawnej wysokości, w tym koszty zarządzania i rozliczania projektu oraz przygotowuje właściwy harmonogram. Drugi zespół współpracuje z członkami zespołów badawczych od momentu uzyskania informacji o zaakceptowaniu wniosku na wsparcie projektu badawczego, wykonując zadania związane z rozliczaniem i zarządzaniem projektu. Dzięki pracy Biura Wsparcia, główna odpowiedzialność za formalne przygotowanie wniosków została przeniesiona na specjalistów posiadających odpowiednie kompetencje, dzięki czemu pracownicy naukowi mogą skupić się na stronie merytorycznej projektu. W rezultacie działań biura na Uniwersytecie w Coventry wzrosła jakość zgłaszanych wyników o granty badawcze oraz liczba wniosków rozpatrzonych pozytywnie. Działania biura, zwiększające kontrolę Uniwersytetu nad realizowanymi projektami finansowymi z grantów, mają ponadto wymierny wpływ na ograniczenie ryzyka finansowego uczelni, gdyż w razie niepowodzenia projektu, Uniwersytet ponosi konsekwencje i pokrywa wszelkie koszty z nim związane. 51

52 Biuro ds. Współpracy z Partnerami Zewnętrznymi koordynuje umowy partnerskie z instytucjami zewnętrznymi. Biuro odpowiedzialne jest za współpracę pomiędzy uczelnią i jej poszczególnymi wydziałami a partnerami biznesowymi i innymi jednostkami badawczymi z regionu, kraju i zagranicy. Potencjalni partnerzy są poszukiwani m.in. poprzez analizę branżowych raportów lub w czasie targów i spotkań organizowanych dla przedsiębiorców, zainteresowanych innowacyjnymi produktami i usługami. W Wielkiej Brytanii uczelnia jest właścicielem praw intelektualnych do wynalazku dokonanego w ramach projektu badawczego realizowanego przez jej pracowników naukowych. Innowacyjne rozwiązania opracowane na uczelni powinny być zgłaszane Władzom uczelni oraz menadżerowi ds. własności intelektualnej. Menadżer ds. własności intelektualnej nie pełni funkcji rzecznika patentowego, lecz współtworzy politykę uczelni w zakresie patentowania, zgodną z wytycznymi określonymi w raporcie Sir Lamberta i raporcie Ministerstwa ds. Handlu i Rozwoju pt. Innovation Report Competing in the Global Economy: The Innovation Challenge (2003). Uniwersytet w Coventry rozpatruje wszelkie możliwości komercjalizacji, w tym metodologię COAP (Commercial Opportunities Appraisal Process), opartą na poniższych etapach analizy, określającej: 1. Unikalność technologii w relacji do rozwiązań istniejących na rynku. 2. Gotowość technologii do komercyjnego wdrożenia. 3. Wartość rynku zbytu dla produktu lub usługi opartej na powyższym rozwiązaniu technologicznym. 4. Poziom potencjalnych przychodów z komercyjnego wdrożenia. 5. Poziom konkurencji na rynku produktu lub usługi opartej na powyższym rozwiązaniu technicznym. 6. Przewaga konkurencyjna produktu lub usługi. 7. Bariery wejścia na dany rynek. 8. Przyzwyczajenia i preferencje docelowych nabywców. 9. Zaangażowanie zespołu projektowego i ich gotowość do udziału w projekcie komercjalizacji. 52

53 10. Doświadczenie zespołu projektowego w działalności komercyjnej. W przypadku komercjalizacji opartej na powołaniu spółki spin-off, pod uwage brane są tylko te projekty badawcze, których wyniki analizy COAP uzyskały 70-80% możliwych punktów. Projekt komercjalizacji rozpoczyna się od zabezpieczenia własności intelektualnej (zgłoszenie patentowe) i pozyskania grantu na rozwój tworzonego przedsiębiorstwa. Po zabezpieczeniu własności intelektualnej informacje o nowym rozwiązaniu technicznym, gotowym do wdrożenia lub o nowej spółce przesyłane są do przedsiębiorstw współpracujących z uczelnią lub innych potencjalnych partnerów zidentyfikowanych przez Biuro ds. Współpracy z Partnerami Zewnętrznymi. Powyższe działania prowadzone na Uniwersytecie Coventry przyniosły znakomite efekty w 2003 roku Uniwersytet osiągnął wskaźnik 3,33 utworzonej spółki spin-off w skali roku, podczas gdy wg. raportu UNICO-NUBS (University Companies Association - Nottingham University Business School) z 2002 roku, przeciętnie uczelnia wyższa ze Stanów Zjednoczonych tworzyła 1,45 firmy spin-off, uczelnie z Kanady 1,84 rocznie, a uczelnie brytyjskie 2,22 rocznie. Jeżeli po przeanalizowaniu dokumentacji i spotkaniu z wynalazcą zostaje podjęta decyzja o utworzeniu firmy spin-off, to Uniwersytet działający poprzez UCE Ltd. obejmuje udziały w tworzonej spółce, zazwyczaj w proporcji 50:50. Ponadto uczelnia oferuje dostęp do powierzchni biurowej lub laboratoryjnej w zamian za dodatkowy 1% udziałów w spółce za każde GBP udzielonego finansowania, np. w postaci udostępnienia laboratorium. Uniwersytet wprowadziła także zasadę, że w przypadku zwolnienia pracownika naukowego, zaangażowanego w tworzenie spółki, z obowiązków świadczenia pracy naukowej i dydaktycznej, ale przy jednoczesnym zachowaniu przez niego wynagrodzenia, uczelnia otrzymuje 1% udziału za każde GBP wypłacone w formie wynagrodzenia. W konsekwencji np. uzyskiwane rocznie przez pracownika GBP równa się 5% udziałów w spółce, które są przekazywane uczelni. 53

54 Umowy stosowane w projektach komercjalizacji na Uniwersytecie w Coventry nadzorowane są przez dział prawny Uniwersytetu, który jest odpowiedzialny za wszelkie prawne aspekty związane z komercjalizacją wyników badań naukowych przez licencjonowanie lub zakładanie spółek spin-off. Dział prawny posiada standardowe wzory umów, które wzorowane są na umowach przygotowanych w ramach projektu Sir Lamberta i odpowiednio dostosowane do specyfiki i strategii uczelni. Wszystkie umowy mogą jednak podlegać negocjacjom w zależności od ich przypadku. 4.4 Przedsiębiorczość akademicka w Polsce O zapanowaniu w Polsce powszechnej mody na przedsiębiorczość akademicką trudno chyba jeszcze mówić, ale sytuacja ta ulega zmianie. Fala rynku i przedsiębiorczości powoli zaczęła także wciągać środowiska naukowe. Początki były bardzo trudne. Pierwsze firmy zakładane przez młodych asystentów, doktorów czy profesorów powstawały z chęci poprawienia swojego statusu materialnego i wyrwania się z nazbyt konserwatywnej atmosfery uczelni. Często towarzyszyło temu palenie mostów i ostracyzm środowiskowy. Z biegiem czasu szło już znacznie lepiej motywacja była pozytywna, przybywało firm, a uczelnie zaczęły myśleć jak ten proces wspierać. Dziś konieczność szerokiego i trwałego połączenia uczelni i środowiska akademickiego ze sferą przedsiębiorczości nie wywołuje już żadnych wahań, rozterek czy wątpliwości. Dobrze rozumie się, że taki mariaż z gospodarką jest opłacalny dla wszystkich. W biznesie można sprawdzić użyteczność swojej wiedzy i pomysłów, i mieć z tego korzyść materialną. Ale i doświadczenia biznesowe mogą zaowocować pomysłami na nowe badania. Z kolei dla uczelni, jako instytucji związek z biznesem może być źródłem pieniędzy, naukowych i programowych inspiracji i prestiżu. 54

55 Obok zainteresowania przejawiającego się w licznych deklaracjach, ostatnie lata przyniosły szereg inicjatyw owocujących powstaniem różnych narzędzi wspierających przedsiębiorczość akademicką. Powstały parki naukowe, inkubatory przedsiębiorczości, instytucje wspierające rozwój firm i komercjalizację technologii. Oferta finansowa funduszy strukturalnych, jaka obecnie szeroko otworzyła się przed Polską, na pewno posłuży do wzmocnienia i rozbudowy tej infrastruktury 18. Nadal jednak przedsiębiorczość akademicka w Polsce jest słabo rozwinięta. Wyniki badania zrealizowanego przez SMG/KRC Poland Media S.A. oraz Polską Izbą Gospodarczą Zaawansowanych Technologii na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości w ramach projektu własnego współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego pt. Przedsiębiorczość akademicka (rozwój firm Spin-off, Spin-out) zapotrzebowanie na szkolenia służące jej rozwojowi pokazują, że istniejące w Polsce ograniczenia, skutecznie blokują rozwój przedsiębiorczości akademickiej. Wykres 1. Stopieo rozwoju przedsiębiorczości akademickiej, rozumiany jako prowadzenie własnej firmy typu spin-off, spin-out. 6% 8% * 6 % badanych prowadzi własną firmę * 8 % badanych zamierza założyd własną firmę 18 Innowacyjna przedsiębiorczość akademicka światowe doświadczenia Guliński J., Zasiadły K., Warszawa,

56 Informacje zawarte w powyższym opracowaniu wskazują m.in. główne problemy w rozwijaniu przedsiębiorczości akademickiej. Jednym z nich, który może obniżać chęć założenia własnej firmy przez badanych, jest trudność pogodzenia pracy naukowej z prowadzaniem firmy. Kolejnym, nie mniej ważnym jest brak pomysłu na firmę. Istotną informacją płynącą z przeprowadzonych analiz jest fakt, że przekonanie dotyczące własnej wiedzy jest istotnie powiązane z chęcią posiadania firmy. Co drugi badany uważa za możliwe, że w sytuacji posiadania firmy mógłby się natknąć na problem w postaci braku wiedzy, jak ją prowadzić. 54% uczestników badania, jako realny problem wskazuje brak odbiorców na ich usługi. Barierą w rozwoju przedsiębiorczości akademickiej może być także fakt, że 68% badanych uważa złą sytuację ekonomiczną Polski jako realny problem, który może się pojawić w sytuacji posiadania przez nich firmy. Jednak kluczową barierą dla rozwoju przedsiębiorczości akademickiej jest brak przejrzystych ram prawnych jej funkcjonowania. Niespójność Ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z września 2005 roku oraz Ustawy o finansach publicznych znacząco skomplikowała proces transferu technologii z uczelni wyższych do gospodarki. Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym zawiera zapisy mówiące o tym, że szkoły wyższe współpracują z otoczeniem gospodarczym i szerzą ideę przedsiębiorczości w środowisku akademickim. uczelnie są autonomiczne we wszystkich obszarach swojego działania i mogą wybrać odpowiadające im narzędzia rozwoju przedsiębiorczości, które zależą od profilu kształcenia oraz uwarunkowań regionalnych. Zgodnie z ustawą, uczelnia wyższa może ponadto prowadzić działalność gospodarczą wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo od działalności podstawowej, jaką stanowi kształcenie studentów i prowadzenie badań. uczelnie mogą także tworzyć Centra Transferu Technologii (CTT) oraz Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości (AIP). Jednostki te mogą przybrać formę jednostek ogólnouczelnianych oraz spółek handlowych lub fundacji. Możliwość tworzenia CTT i AIP w formie spółek należy rozpatrywać także w kontekście Ustawy o finansach publicznych. Ustawa ta nie zezwala jednostkom finansów publicznych obejmowania udziałów w spółkach. Wynika z niej także 56

57 obowiązek informowania Rektora o podejmowaniu przez nauczycieli akademickich dodatkowego zatrudnienia. W przypadku więcej niż jednego miejsca pracy lub prowadzenia działalności gospodarczej, łącznie z jednym dodatkowym zatrudnieniem, wymagana jest zgoda Rektora. Ustawodawca nie rozróżnia jednak sytuacji dodatkowego zatrudnienia od prowadzenia firmy (opartej na komercjalizacji wyników badań) przez pracownika nauki. Istotnym dla rozwoju przedsiębiorczości akademickiej jest także stworzenie ram prawnych zarządzania własnością intelektualną (prawa autorskie, wzory przemysłowe, patenty). Własnością intelektualną w odniesieniu do środowiska uczelni wyższych nazywamy wynik pracy twórczej naukowców. Prawo własności oraz system ochrony wartości intelektualnej zapewniają czasowe lub bezterminowe uprawnienia do decydowania o wykorzystywaniu wyników pracy twórczej. Uregulowanie kwestii związanych z prawem do tej własności, a także czerpaniem zysków związanych z jego komercjalizacją ułatwiłoby proces dyfuzji wiedzy między uczelniami, a sektorem przedsiębiorstw, m.in. poprzez tworzenie spółek odpryskowych spin-off. W związku z niedoskonałościami polskiego prawa uczelnie powinny uregulować powyższe kwestie przepisami wewnątrz uczelnianymi. Stworzenie uniwersalnego modelu transferu technologii na użytek uczelni wyższych regionu, czerpiącego z doświadczeń na poziomie światowym i krajowym jest m.in. celem niniejszego opracowania. 4.5 Przedsiębiorczość akademicka w świetle Raportu Polska Wyzwania rozwojowe Na przestrzeni ostatnich lat nastąpiła znacząca zmiana w postrzeganiu roli uczelni wyższych w życiu gospodarczym kraju. Powszechnym staje się zauważanie, iż przyspieszenie rozwoju gospodarki oraz niwelowanie niekorzystnych zjawisk 57

58 na rynku pracy powinno mieć swoje podstawy w tworzeniu warunków wspierających współpracę środowiska nauki i biznesu. 1 października 2009 roku ukazał się opracowany przez ekspertów Zespołu Doradców Strategicznych Premiera Donalda Tuska (ZDS) Raport, pod nazwą: Polska Wyzwania rozwojowe. Raport ma pionierski w Polsce charakter tzw. zielonej księgi. Będzie tworzył ramy do opracowania Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju na lata Osią programową Projektu Polska 2030 jest rewolucja w myśleniu o źródłach wzrostu gospodarczego w Polsce. Według ZDS długofalowych źródeł wzrostu dobrobytu w krajach, które zakończyły proces transformacji, należy szukać w mechanizmach, kapitałach i politykach społecznych, a nie szeroko rozumianej polityce gospodarczej państwa, której narzędzia przestają być adekwatne i wystarczające. Opracowanie formułuje priorytety rozwojowe Polski według zidentyfikowanych przez ekspertów dziesięciu kluczowych wyzwań cywilizacyjnych. Wśród nich wymienione są: gospodarka oparta na wiedzy oraz rozwój kapitału intelektualnego. Polityka gospodarcza Polski musi się odnaleźć wobec jednoczesnych wyzwań w zakresie likwidacji zapóźnień i wspierania kreacji nowych przewag konkurencyjnych. Wiedza może stanowić główne źródło naszej konkurencyjności, o ile uda się stworzyć sprzyjające warunki rozwoju i synergii systemów innowacji, edukacji i kapitału intelektualnego. Stopniowo coraz więcej wynalazków powstaje w laboratoriach i centrach badawczo-rozwojowych dużych przedsiębiorstw, ale to wciąż uczelnie, z racji prowadzenia badań podstawowych, stanowią miejsce narodzin najbardziej przełomowych odkryć. Jednak polskie środowisko naukowe jest w niewystarczającym stopniu zintegrowane ze światem zewnętrznym i dotyczy to również kontaktów między nauką a przemysłem. Według Strategii Rozwoju Kraju na lata , celem Polski powinno być podniesienie wydatków na badania i rozwój do poziomu 1,5% PKB w 2010 r. i 2,0% w 2015 r. Jest to możliwe jedynie przy zaangażowaniu sektora prywatnego w finansowanie działalności innowacyjnej. Wysoki poziom tego zaangażowania, obserwowany w USA, Japonii czy krajach skandynawskich możliwy jest tylko dzięki temu, 58

59 że sektor nauki w tych krajach świadomie angażuje się w badania stosowane oraz prace rozwojowe, a nie skupia się wyłącznie na tzw. badaniach podstawowych. W Polsce jest dokładnie odwrotnie, czemu sprzyja sposób finansowania jednostek naukowych, w którym dominują środki na działalność statutową (56% całości w 2008 r.), a udział grantów na konkretne projekty badawcze jest nikły (łącznie 25% całości w 2008 r.). Należy stworzyć w tym celu jasne kryteria oceny efektywności jednostek naukowych, tak jak to ma miejsce np. w Singapurze, gdzie udział sektora firm finansujących badania wynosi ponad 60%. Wszystkie instytuty w A*STAR (Singapurska Agencja do Spraw Nauki, Technologii i Badań) są oceniane i rozliczane według tych samych kryteriów: kapitału intelektualnego, kapitału ludzkiego, kapitału przemysłowego. Ten pierwszy jest mierzony jakością i efektywnością badań. O jakości decyduje liczba publikacji, nagród, zaproszeń na wykłady oraz umów o współpracy z innymi ośrodkami (tzn. liczy się podpisana umowa, a nie np. wspólne pisanie artykułów). Z kolei o efektywności decyduje liczba patentów (złożonych, przyznanych i skomercjalizowanych), sprzedanych produktów oraz zysk z tego tytułu. Liczą się także pieniądze na badania pozyskane spoza Singapuru. Kapitał ludzki to liczba wypromowanych magistrów i doktorów oraz pracowników naukowych zatrudnionych przez lokalny przemysł. Singapur, na przestrzeni tylko 15 lat ( ) potroił nakłady na badania i rozwój, jednocześnie zwiększył liczbę badaczy z niespełna do ponad Wprowadzenie tego typu oceny umożliwiłoby zróżnicowanie poziomu finansowania uczelni na podstawie zarówno oceny ich dorobku badawczego, jak i jakości procesu dydaktycznego mierzonego przede wszystkim na podstawie stopnia przygotowania absolwentów do wejścia na rynek pracy. Zgodnie z rekomendacjami ENQA z Bergen, w procesie zapewniania jakości 59

60 powinni być reprezentowani wszyscy kluczowi interesariusze, w tym m.in.: studenci, przedstawiciele biznesu, władz lokalnych/regionalnych i inni eksperci zewnętrzni, a informacje o wynikach uczelni, zarówno w obszarze badań, jak i jakości kształcenia, powinny być publicznie dostępne. Tylko przestawienie perspektywy patrzenia na szkolnictwo wyższe w Polsce przez odejście od perspektywy nakładów na kształcenie i przyjęcie perspektywy inwestycyjnej pozwoli na efektywną alokację środków budżetowych państwa i jednocześnie stworzy szanse na większe zaangażowanie środków prywatnych. uczelnie i instytuty naukowe muszą podjąć wysiłek głębokiej reformy kadrowej, stworzyć przejrzyste zasady awansu zawodowego dla najzdolniejszych naukowców oraz nauczyć się marketingu wyników własnych badań w sektorze gospodarki, tak aby zaangażowanie sektora prywatnego w finansowanie działalności B+R nie pozostało znikome. W globalnej gospodarce trzeba myśleć w kategoriach globalnych i odkrywać niezaspokojone potrzeby klientów na całym świecie. Nie uda się to bez dobrej współpracy świata biznesu, naukowców i artystówprojektantów, bo w dzisiejszym świecie wartość dodana produktów w dużej mierze opiera się na twórczym połączeniu tych dziedzin. Według badań MNiSW przeprowadzonych w 2006 roku: 20% polskich przedsiębiorców nic nie wie o możliwych formach współpracy z sektorem badań i rozwoju, 40% nie wiedziałoby, jak nawiązać współpracę z jednostkami naukowymi zainteresowanymi komercjalizacją wynalazków, 56% w ogóle nie widzi potrzeby takiej współpracy. Zmiana tego stanu rzeczy wymaga wspierania zatrudniania na uczelniach wykładowców z biznesu oraz zatrudniania młodych naukowców-badaczy w sektorze firm jeszcze w trakcie studiów. Należy także wprowadzić prawny obowiązek powoływania w instytucjach edukacyjnych ciał kolegialnych o charakterze programowo-doradczym (rady interesariuszy, rady patronackie), 60

61 których zadaniem będzie zapewnienie większej synergii i spójności między realizowaną misją edukacyjną a potrzebami lokalnymi, regionalnymi i krajowymi. Konieczne jest także unowocześnienie i poszerzenie zakresu oddziaływania systemu wspierania innowacji polskich przedsiębiorstw. Istniejąca sieć państwowych instytucji wspierania przedsiębiorczości i innowacyjności jest w wielu miejscach nieefektywna i nie stanie się bardziej efektywna, o ile nie poprawi się istotnie system zarządzania nią. Poszczególne jednostki powinny być rozliczane z realizacji konkretnych, sparametryzowanych celów. Sposób realizacji tych celów powinien być dostosowywany lokalnie, z uwzględnieniem specyficznych warunków w danym regionie i przy zgodzie na stosowanie nowych, eksperymentalnych metod, pozostawiając pole dla inicjatywy lokalnych doradców. Należy w większym stopniu korzystać z formuły partnerstwa publiczno-prywatnego, delegując część odpowiedzialności i ryzyka na lepiej przygotowane organizacje sektora prywatnego: banki, firmy doradcze i szkoleniowe, szkoły i uczelnie, jednostki samorządu terytorialnego 19. Tego typu rozwiązania odnajdziemy w dalszej części opracowania, w zaproponowanej koncepcji funkcjonowania jednostki pośredniczącej w procesie komercjalizacji wyników badań. 19 Raport Polska Wyzwania rozwojowe ZDT, Warszawa,

62 5 Studium przypadku porównanie rozwiązań systemowych dotyczących procesu komercjalizacji W rozdziale przedstawiono studium przypadku dotychczasowych doświadczeń polskich uczelni w procesie komercjalizacji wyników badań naukowych, na przykładzie Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie oraz Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Zaprezentowano także diagnozę i ocenę istniejących procedur komercjalizacji na Uniwersytecie Technologiczno- Przyrodniczym im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy oraz Wyższej Szkole Bankowej w Toruniu. 5.1 Doświadczenia polskich uczelni w procesie komercjalizacji Poniższy podrozdział przedstawia informacje na temat doświadczeń polskich uczelni w procesie komercjalizacji wyników badań naukowych. Z uwagi na zakres tematyczny projektu badawczego przeanalizowano 2 uczelnie. Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, jako wiodąca uczelnia w Polsce, posiadająca opracowane i wdrożone procedury dotyczące procesu komercjalizacji wyników badań naukowych oraz Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, będący największą uczelnią województwa kujawsko-pomorskiego, w której wdrażane są obecnie procedury dotyczące procesu komercjalizacji. Podstawą zaprezentowanych informacji dotyczących Uniwersytetu Jagiellońskiego są dane zebrane z ogólnodostępnych źródeł o uczelni. Wykorzystano także, informacje zebrane podczas konsultacji z pracownikami Centrum Innowacji, Transferu Technologii i Rozwoju Uniwersytetu (CITTRU) oraz opracowanie zawarte w Przewodniku zasad dotyczących własności intelektualnej i ochrony prawnej dóbr intelektualnych w Uniwersytecie Jagiellońskim oraz zasad tworzenia 62

63 spółek spin-off w Uniwersytecie Jagiellońskim. Przewodnik został przygotowany przez CITTRU, w 2007 roku. Informacje dotyczące Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, opracowane zostały na podstawie oficjalnych źródeł uczelni. Wykorzystano także dane dotyczące projektu zrealizowanego w 2007 rok, gdzie podjęto się opracowania procedur komercjalizacji dla uczelni. Część raportu uzupełniona została także o informacje zebrane podczas konsultacji z pracownikami Akademickiego Inkubatora Przedsiębiorczości działającego na terenie Uniwersytetu Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Uniwersytet Jagielloński to najstarsza polska uczelnia wyższa i jeden z najstarszych Uniwersytetów na świecie. Według ogólnoświatowego rankingu publikowanego przez The Times Higher Education Supplement to najlepszy Uniwersytet w Polsce. W Światowym Rankingu Uniwersytetów plasuje się pomiędzy miejscem 303 a 401. Uniwersytet Jagielloński jest członkiem wielu stowarzyszeń zrzeszających najbardziej prestiżowe Uniwersytety świata, m.in. Grupy Coimbra czy Europaeum. uczelnia może się pochwalić najwyższym tzw. impact factor wyrażającym się liczbą cytowań i publikacji na jednego pracownika w prestiżowych międzynarodowych czasopismach naukowych. Największa grupa stypendystów Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej z ostatnich 4 lat pochodzi z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Według danych z 2007 roku, na Uniwersytecie Jagiellońskim studiuje blisko 46 tysięcy studentów, na przeszło 90 specjalnościach. Uniwersytet Jagielloński jako jedna z pierwszych uczelni w Polsce podjęła aktywne działania w celu promocji współpracy pomiędzy światem nauki a gospodarki oraz w celu ochrony własności intelektualnej. Realizację wyżej wymienionych zadań powierzono specjalnie w tym celu utworzonemu Centrum Innowacji, Transferu Technologii i Rozwoju Uniwersytetu (CITTRU), będącym uczelnianą jednostką 63

64 pośredniczącą, funkcjonującą w strukturach uczelni. Działalność CITTRU to między innymi identyfikacja i wsparcie innowacyjnych badań naukowych o charakterze aplikacyjnym oraz stymulacja współpracy pomiędzy naukowcami i firmami. Decydującą rolę we współpracy biznesu z nauką odgrywa uporządkowany status prawny innowacji będących przedmiotem potencjalnego transferu technologii oraz przejrzyste procedury ochrony patentowej i komercjalizacji. Dlatego w CITTRU, dzięki wnikliwej analizie dobrych praktyk z europejskich i amerykańskich uczelni, we współpracy z pracownikami naukowymi Instytutu Prawa Własności Intelektualnej UJ, powstały regulaminy wewnątrzuczelniane tworzące politykę Uniwersytetu Jagiellońskiego w zakresie własności intelektualnej i ochrony prawnej dóbr intelektualnych. Celem wyżej wymienionych. regulacji jest osiągnięcie kompromisu między potrzebą ochrony praw Uniwersytetu i zapewnieniem praw twórcy. Zachowano w niej wynikającą z Ustawy o Prawie autorskim i Prawach pokrewnych zasadę, zgodnie z którą Pracodawca (Uniwersytet) nabywa majątkowe prawa autorskie z chwilą przyjęcia utworu, nie zaś automatycznie w chwili jego stworzenia. W tych natomiast sytuacjach, w których Uniwersytet nabędzie prawa autorskie, nabycie nastąpi w szerszym zakresie niż w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron tej umowy (co jest zasadą w Ustawie o Prawie autorskim i Prawach pokrewnych), na wszystkich polach eksploatacji znanych w chwili stworzenia utworu. Rola CITTRU w komercjalizacji i transferze technologii jest znacząca nie tylko w skali uczelni, lecz także w skali kraju. uczelnia poprzez swoje działania wyznacza kierunki możliwości współpracy sektora nauki z gospodarką. Można wyróżnić trzy aspekty współpracy nauki z biznesem jaką buduje CITTRU: współpraca w zakresie badań zleconych Uniwersytetowi Jagiellońskiemu (w tym także badań przedkonkurencyjnych i wdrożeniowych) przez podmioty zewnętrzne (w tym przede wszystkim przedsiębiorstwa), 64

65 komercjalizacja własności intelektualnej Uniwersytetu Jagiellońskiego na zasadzie sprzedaży patentów, udzielania licencji lub transferu know-how, warunkiem jest zapewnienie jej ochrony, nasilenie działań marketingowych w celu znalezienie potencjalnego klienta oraz sprawna finalizacja kontraktu, stworzenie odpowiednich warunków umożliwiających tworzenie przez pracowników Uniwersytetu Jagiellońskiego spółek spin-off, w których Uniwersytet posiadałby udziały lub podpisywał stosowne umowy gwarantujące mu określoną stopę zwrotu z inwestycji (poprzez np. udział w przychodach lub zyskach spółki). W zakresie rozwijania badań zleconych CITTRU od 2004 roku organizuje spotkania pomiędzy naukowcami a przedstawicielami przedsiębiorstw. Spotkania mają dwojaki charakter: spotkania branżowe mają na celu umożliwienie kontaktu firm reprezentujących daną branżę z szerokim wachlarzem specjalistów i ekspertów z Uniwersytetu Jagiellońskiego, spotkania skrojone na miarę w których program jest dostosowany do potrzeb zgłoszonych przez firmy. Zapraszani są na nie tylko eksperci uniwersyteccy, którzy są w stanie pomóc rozwiązać dany problem. Zgłaszanie innowacji odbywa się na specjalnie do tego celu przygotowanych formularzach: Formularz Zgłoszenia Innowacji (FZI) oraz Formularz Zgłoszenia Utworu (FZU). Obydwa formularze są dostępne w Centrum Innowacji, Transferu Technologii i Rozwoju Uniwersytetu oraz można je pobrać w wersji elektronicznej ze strony internetowej Znaczna część dóbr intelektualnych wytworzonych przez naukowców podczas ich pracy na uczelni posiada zdolność patentową i może być chroniona prawem. Uniwersytet Jagielloński, doceniając potencjalną wartość dóbr własności intelektualnej, zdecydował się na wprowadzenie zasad, które mają zachęcić pracowników do zgłaszania wynalazków w celu uzyskania ochrony prawnej. 65

66 Uniwersytet finansuje uzyskiwanie ochrony patentowej na poziomie krajowym, pokrywając zarówno wszelkie koszty urzędowe, jak i koszty konsultacji z ekspertami zewnętrznymi i inne opłaty. Kwestia praw do dóbr intelektualnych może powodować spory i konflikty. Ich zażegnanie i pełne wyjaśnienie stanu prawnego, autorstwa i wkładu poszczególnych twórców, ma fundamentalne znaczenie dla wszystkich stron procesu komercjalizacji. Zapobieganiu tego typu sytuacjom służy szczegółowy Formularz Zgłoszenia Innowacji, wprowadzony w Regulaminie obowiązek prowadzenia dziennika laboratoryjnego, zawieranie z osobami niepodlegającymi Regulaminowi odrębnych umów pisemnych regulujących kwestie własności intelektualnej oraz potwierdzanie na piśmie zasad i podziału korzyści wynikających z Regulaminu. Rozwiązywaniu konfliktów jakie mimo to powstaną, służy specjalnie powołana Uniwersytecka Komisja ds. Własności Intelektualnej, będąca jedną z Komisji Rektorskich. Prawo pracowników naukowych twórców dóbr intelektualnych do udziału w uzyskanych przychodach zapewnione jest poprzez zapisy zawarte w Regulaminie. W Regulaminie wprowadzony został prosty i czytelny podział korzyści z komercjalizacji dóbr własności intelektualnej stworzonych przez pracowników, a będących własnością uczelni. W pierwszej kolejności Uniwersytet odzyskuje koszty poniesione w związku z zapewnieniem ochrony prawnej dóbr i jego komercjalizacją. Następnie, Twórca innowacji otrzymuje połowę zysków uzyskanych z komercjalizacji. Druga połowa jest dzielona między wydział, z którego pochodzi Twórca, budżet centralny Uniwersytetu oraz specjalny fundusz utworzony w celu wspierania rozwoju dóbr intelektualnych na Uniwersytecie Jagiellońskim. Dobra własności intelektualnej mogą być komercjalizowane także poprzez formowanie spółek, w których udziały obejmują: Twórca dobra oraz Uniwersytet. Udział naukowca w tworzeniu oraz rozwoju spółki spin-off jest jednak zajęciem czasochłonnym i złożonym. Również nie wszystkie rezultaty badań naukowych nadają się do kontynuacji w ramach spółki założonej przy Uniwersytecie. W związku z tym pracownicy CITTRU pomagają w ocenie możliwości 66

67 komercjalizacji przedstawionych wyników badań. Poniżej przedstawiono szczegółową procedurę tworzenia spółki spin-off: 1. Złożenie przez naukowca do CITTRU opisu przedsięwzięcia na przygotowanym formularzu w formie biznesplanu, którego wzór dostępny jest na stronie internetowej oraz w siedzibie CITTRU. 2. Ocena złożonego wniosku pod względem merytorycznym i organizacyjnym dokonywana jest przez doświadczonych pracowników CITTRU. W razie potrzeby, wniosek zostaje konsultowany z ekspertami w danej dziedzinie. Następnie następuje odrzucenie wniosku albo jego przyjęcie i przekazanie do dalszej weryfikacji. 3. W sytuacji gdy wniosek otrzymał pozytywną rekomendację rola CITTRU sprowadza się do pomocy w napisaniu biznesplanu przedsięwzięcia, ze szczególnym, uwzględnieniem jego struktury finansowej. CITTRU dzięki swojemu doświadczeniu i kontaktom identyfikuje źródła finansowania nowej firmy (fundusze europejskie, seed capital, venture capital, aniołowie biznesu, emisja akcji itp.). Dzięki współpracy z ekspertami w dziedzinie prawa i finansów CITTRU przeprowadzi negocjacje z wybranymi inwestorami. Bardzo ważnym elementem tego etapu jest wycena własności intelektualnej wnoszonej do spółki. 4. W następnej kolejności następuje opracowanie dywersyfikacji kapitału zakładowego spółki ze szczególnym uwzględnieniem udziału w nim Uniwersytetu poprzez specjalnie powołaną do tego spółkę. Ewentualny konflikt interesów między naukowcem/naukowcami zostaje rozwiązany przez Uniwersytecką Komisję ds. Własności Intelektualnej. 5. Decyzja o powołaniu spółki w oparciu o zgłoszenie przedsięwzięcia podejmowana jest przez Rektora UJ na wniosek Kierownika CITTRU i Kwestora uczelni. 6. Dalsze konsultacje dla zakładających działalność gospodarczą oraz możliwość umieszczenia firmy w Inkubatorze Przedsiębiorczości UJ. 67

68 Należy zaznaczyć, że Uniwersytet Jagielloński w Krakowie jest jedną z pierwszych uczelni w kraju, która szczegółowo opracowała regulację dotyczące procesu komercjalizacji wyników badań naukowych. Pomimo wyżej opisanych regulacji i procedur uczelnia nie prowadzi komercjalizacji w formie utworzenia spółki spin-off, w której posiadałaby udziały. Planowane są działania, mające na celu utworzenie mechanizmu, który pozwoli sprawnie obejmować udziały w spółkach spin-off. Wiąże się to z powołaniem uczelnianej jednostki pośredniczącej formalnie wyodrębnionej, funkcjonującej w formie fundacji z prowadzoną działalnością gospodarczą lub spółki, w której większość udziałów będzie posiadała uczelnia Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Uniwersytet Mikołaja Kopernika jest jedną z największych uczelni w Polsce, zarówno pod względem liczby oferowanych kierunków studiów, jak i zróżnicowania prowadzonych badań naukowych (uczelnia ma uprawnienia do nadawania stopnia doktora w 25 dyscyplinach naukowych oraz stopnia doktora habilitowanego w 23 dyscyplinach). Jest jednym z pięciu największych polskich Uniwersytetów. Na uczelni pracuje ponad 4300 pracowników, w tym blisko 2200 pracowników naukowo-dydaktycznych. W tej grupie zatrudnionych jest ponad 600 samodzielnych pracowników naukowych profesorów i doktorów habilitowanych. Obecnie na uczelni kształci się około 35 tysięcy studentów. Mają oni możliwość studiowania na 15 wydziałach. W ciągu ostatnich lat UMK przyjmował na studia ponad 10 tysięcy osób rocznie, a liczba absolwentów od momentu powstania Uniwersytetu przekroczyła 100 tysięcy. Studenci kształcą się na ponad 60 kierunkach, ponad 100 specjalnościach, 130 kursach i studiach podyplomowych. 8 czerwca 1995 r. na mocy podpisanej umowy pomiędzy Ośrodkiem Patentowym Rzeczpospolitej Polskiej a władzami Uniwersytetu Mikołaja Kopernika powstał Ośrodek Informacji Patentowej. Aktualizacja umowy została dokonana w 68

69 2005 roku. Ośrodek oferuje bezpłatny, nieograniczony dostęp do informacji i materiałów udostępnionych także na mocy powyższej umowy oraz do informacji zawartych w elektronicznych bazach danych. Informacje dotyczą aktualnego stanu prawnego prawa do własności intelektualnej, aktów normatywnych, a także poradników i publikacji o charakterze informacyjnym i metodycznym. Ośrodek współpracuje z rzecznikiem patentowym UMK, który udziela porad z zakresu prawa wynalazczego, wnioskowania, badania stanu techniki i czystości patentowej oraz prowadzi wykłady dla studentów z zakresu prawa własności przemysłowej. Ośrodek współpracuje w ramach sieci PATLIB (Patent Library) z ośrodkami w Polsce i Europie, EPQ, Urzędem Patentowym RP. W 2007 roku, na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu przeprowadzono projekt mający na celu stworzenie procedur organizacyjnych i prawnych, regulujących komercjalizację wyników badań naukowych uczelni. W ramach przeprowadzonych prac przygotowano procedury dotyczące regulacji tworzenia spółek spin-off, opracowanie wzorów umów prawnych regulujących relacje uczelnia-sektor przedsiębiorstw, a także opracowanie dokumentacji dla firmy spinoff opartej na najlepszym projekcie badawczym z UMK w celu pozyskania dofinansowania. Na podstawie tych założeń opracowana została procedura komercjalizacji wyników prac badawczych. Określone zostały także podmioty zewnętrzne i wewnętrzne Mechanizmu Transferu Technologii oraz formy jego działania. Opisana szczegółowo została także rola ewentualnych doradców zewnętrznych w tym procesie, wraz z określeniem form współpracy. Powstał także zbiór wytycznych do umów regulujących współpracę uczelni z przedsiębiorcami: umowa o wykonanie prac badawczych i usług doradczych, umowa licencyjna niewyłączna, umowa licencyjna wyłączna, umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, umowa inwestycyjna w spółkę z o.o. 69

70 Na podstawie decyzji Senatu uczelni obecnie trwają prace związane z wdrożeniem przygotowanych procedur i regulacji. Wprowadzone zmiany dotyczą zasad postępowania z wartością intelektualną w sytuacjach wątpliwych opartych na następujących założeniach: 1. Prawo własności intelektualnej do wynalazku przynależy do uczelni, 2. Prawo własności majątkowej wynalazku jest dzielone pomiędzy twórcę a uczelnię w proporcjach: 50% zysku dla wynalazcy/zespołu badawczego, 50% zysku dla uczelni (25% wydział, z którego wywodzi się wynalazek i 25% budżet centralny), 3. Komercjalizacja wyników badań może się odbywać na drodze licencjonowania, bądź zakładania spółek spin-off z udziałem uczelni, 4. Utworzenie Komisji ds. Własności Intelektualnej jej zadania to decyzje o: przyjęciu i zakresie ochrony patentowej wynalazków na podstawie analizy biznesowej, sposobie komercjalizacji: licencjonowanie, spółka spin-off, przekazywaniu praw własności intelektualnej i majątkowej do wynalazku na rzecz Twórcy, jeżeli uczelnia nie zdecyduje się na komercjalizację lub podjęte działania nie przyniosły efektu w określonym czasie. 5. Utworzenia Akademickiego Inkubatora Przedsiębiorczości - funkcje: wpieranie procesu transferu technologii i nawiązanie współpracy z przedsiębiorcami, pomoc pracownikom naukowym i studentom w podejmowaniu działań zmierzających do podjęcia własnej działalności gospodarczej, działalność preinkubacyjna, pozyskiwanie środków unijnych na działalność AIP i wsparcie działalności badawczej i gospodarczej pracowników naukowych i studentów UMK. 70

71 6. Utworzenie uczelnianej jednostki pośredniczącej formalnie wyodrębnionej, funkcjonującej w formie fundacji z prowadzoną działalnością gospodarczą lub spółki, w której większość udziałów posiada uczelnia. Celem jednostki będzie obejmowanie udziałów w spółkach spin-off. W efekcie dotychczas podjętych działań w 2008 roku na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu powstał Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości, jako podległa Rektorowi ogólnouczelniana jednostka organizacyjna. Zadaniem inkubatora jest pomoc organizacyjna, prawna i techniczna pracownikom, studentom, doktorantom oraz absolwentom UMK w zakresie: efektywnego wykorzystania potencjału intelektualnego i technicznego Uczelni oraz transferu prac naukowych do gospodarki, aktywizowania społeczności akademickiej do podejmowania działalności gospodarczej, wspierania tworzenia przez pracowników, studentów, doktorantów oraz absolwentów firm współpracujących z Uniwersytetem, aktywnego przeciwdziałania bezrobociu wśród absolwentów UMK poprzez oferowanie pomocy w tworzeniu firm i ich wspomaganiu w pierwszym etapie funkcjonowania, pomocy w patentowaniu wynalazków i odkryć powstałych na Uniwersytecie, wyszukiwania technologii o potencjale komercyjnym tworzonych na Uniwersytecie, udziału w targach, konferencjach związanych z rozwojem przedsiębiorczości. 71

72 5.2 Diagnoza i ocena istniejących procedur komercjalizacji W poniższym podrozdziale przedstawiono diagnozę, porównanie i ocenę istniejących procedur komercjalizacji na Uniwersytecie Technologiczno- Przyrodniczym im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy oraz na Wyższej Szkole Bankowej w Toruniu. Podstawą opracowania informacji dotyczących Uniwersytetu Technologiczno- Przyrodniczego im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy była analiza treści obowiązujących dokumentów (badania dokumentacyjne) oraz wywiadów pogłębionych z pracownikami Uniwersytetu, których zakres obowiązków służbowych obejmuje badaną dziedzinę (Dział Nauki Regionalny Ośrodek Informacji Patentowej, Dział Współpracy z Gospodarką). Ponadto informacje sporządzono w oparciu o konsultacje z przedstawicielami potencjalnych adresatów regulacji w dziedzinie ochrony własności intelektualnej (pracownikami naukowobadawczymi w osobach wydziałowych pełnomocników ds. współpracy z gospodarką) oraz konsultacje z Władzami i pracownikami administracji uczelni (m.in. Prorektorzy ds. nauki i współpracy z gospodarką oraz organizacji i rozwoju, Kwestor, Kanclerz, Radca prawny, pracownicy działu kadr). Informacje przedstawione na temat Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu powstały na bazie analizy regulacji wewnętrznych uczelni, dotyczących funkcjonowania komórki odpowiedzialnej za rozwój naukowo-badawczy, działającej pod nazwą Instytut Rozwoju Badań Naukowych WSB w Toruniu (IRBN), oraz na podstawie analizy postępowań, jakie miały miejsce podczas dotychczas przeprowadzanych przedsięwzięć naukowo-badawczych inicjowanych przez samą uczelnię, jak i partnerów zewnętrznych. Przeprowadzono także konsultacje z kierownikiem działu IRBN. 72

73 5.2.1 Diagnoza - Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. J. J. Śniadeckich w Bydgoszczy jest wieloprofilową uczelnią wyższą, która jako jedyna w regionie kujawskopomorskim integruje nauki rolnicze i techniczne oraz kształci inżynierów. W ciągu 55 lat mury Uniwersytetu opuściło blisko absolwentów, w tym najwięcej inżynierów i magistrów inżynierów kierunków: budownictwo, mechanika i budowa maszyn oraz rolnictwo. Obecnie na siedmiu Wydziałach, w jednostkach międzywydziałowych oraz w administracji zatrudnionych jest około pracowników, z czego blisko połowę stanowią pracownicy naukowo-dydaktyczni. Na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych oraz doktoranckich i podyplomowych kształci się około studentów. Konsekwentnie realizowany jest proces kształcenia nowoczesnych kadr inżynieryjno-technicznych poprzez uruchamianie nowych, potrzebnych regionowi kierunków studiów, budowanie i rozszerzanie indywidualnego toku studiów, elastyczność procesu kształcenia, wdrażanie systemu ETCS oraz programów MostAR i MOSTECH umożliwiających studentom odbywanie części studiów w innych uczelniach krajowych i zagranicznych. Uczelnia zajmuje wysokie miejsce w rankingach uczelni wyższych, zwłaszcza w tych, w których oceniane jest przygotowanie absolwentów do zdobycia dobrej pracy. W 2006 roku, w rankingu Newsweeka uczelnia uplasowała się na 1. pozycji w grupie uczelni rolniczych i na 14. pozycji w grupie uczelni wyższych (łącznie publiczne i niepubliczne). Sześć Wydziałów Uniwersytetu posiada uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora, a trzy spośród nich (Wydziały: Mechaniczny, Rolniczy oraz Hodowli i Biologii Zwierząt) także do nadawania stopnia doktora habilitowanego z równoczesną możliwością przeprowadzania postępowania o nadanie tytułu naukowego profesora. Działalność naukowa i dydaktyczna oparta jest na współpracy z prawie wszystkimi krajowymi uczelniami technicznymi i rolniczymi oraz z wieloma ośrodkami zagranicznymi. 73

74 uczelnia uczestniczy w programach europejskich Socrates/Erasmus, Leonardo da Vinci, CEEPUS, COST, 6 i 7 Program Ramowy. Władze uczelni prowadzą działania zmierzające do włączenia Uniwerytetu w system Europejskiej Przestrzeni Badawczej, Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego oraz w obszar funkcjonowania regionalnych i resortowych programów społeczno-gospodarczych. Pracownicy uczelni odnoszą liczne sukcesy związane z aplikacją wyników badań do praktyki. Dowodem tego są m.in. złote i srebrne medale na Światowych Targach Wynalazczości, Badań Naukowych i Nowych Technik w Brukseli, wyróżnienie za rozwiązania techniczne na Międzynarodowej Wystawie w Genewie, odznaki Premiera RP Zasłużony dla Wynalazczości, nagrody Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Wojewody Kujawsko-Pomorskiego, Prezydenta Bydgoszczy oraz liczne patenty, wdrożenia i świadectwa autorskie, których liczba zwiększa się z roku na rok. Uczelnia zajmuje wysokie miejsca w rankingach innowacyjności mierzonej liczbą zgłoszeń patentowych Uczelniane jednostki zajmujące się komercjalizacją W listopadzie 2008 roku w strukturze Uniwersytetu powstał Dział Współpracy z Gospodarką, jako niewyodrębniona uczelniana jednostka pośrednicząca, działająca w strukturach uczelni w pionie Prorektora ds. Współpracy z Gospodarką. Dział zatrudnia specjalistów z dziedziny ekonomii, zarządzania i administracji a także nauk technicznych i rolniczych, posiadających wieloletnie doświadczenie w zakresie nawiązywania i zacieśniania powiązań między środowiskiem naukowym i gospodarczym. Podstawowym celem funkcjonowania Działu jest tworzenie warunków do rozszerzania i intensyfikacji współpracy pomiędzy środowiskiem naukowym a regionalnymi przedsiębiorstwami oraz innymi instytucjami zaangażowanymi w proces transferu technologii, wiedzy i know-how w regionie, a także promowanie rozwiązań innowacyjnych 74

75 i wspieranie przedsiębiorczości akademickiej. W obszar funkcjonowania Działu Współpracy z Gospodarką wchodzą następujące zadania: 1. Realizacja współpracy uczelni z przemysłem, budownictwem, transportem i rolnictwem. 2. Przygotowywanie wniosków o finansowanie projektów dotyczących współpracy z gospodarką ze środków: a) Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, b) Ministerstwa Gospodarki, c) Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, d) Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich, e) Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, f) Agencji Rozwoju Przemysłu, g) Województwa Kujawsko-Pomorskiego, h) innych źródeł. 3. Obsługa administracyjna działalności związanej ze współpracą z organizacjami pracodawców i przedsiębiorców, izbami przemysłowohandlowymi, agencjami rozwoju regionalnego, organizacjami naukowotechnicznymi. 4. Obsługa administracyjna udziału uczelni w regionalnych, krajowych i międzynarodowych projektach związanych z implementacją Regionalnej i Krajowej Strategii Innowacji oraz w pracach dotyczących Foresightu Technologicznego. 5. Obsługa administracyjna projektów inwestycyjnych powstających w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka oraz Infrastruktura i Środowisko. 6. Opracowywanie i rozpowszechnianie informacji o działalności uczelni w zakresie współpracy z przedsiębiorstwami, przemysłem i innymi podmiotami, w tym: redagowanie materiałów prasowych, umieszczanie informacji na stronie internetowej. 75

76 7. Zbieranie informacji na temat oczekiwań przedsiębiorców i potrzeb regionalnej gospodarki. 8. Zbieranie danych do stworzenia bazy przedsiębiorstw współpracujących z uczelnią i utrzymywanie z nimi stałych kontaktów poprzez system informacyjny. 9. Prowadzenie bieżących konsultacji z partnerami regionalnymi oraz organizowanie spotkań, seminariów, szkoleń. 10. Inicjowanie wspólnych projektów pracowników uczelni i przedsiębiorstw, w tym: pomoc w nawiązywaniu kontaktów z przedsiębiorstwami i naukowcami, pomoc i doradztwo przy tworzeniu projektów, wypełnianiu wniosków i kompletowaniu załączników. Zagadnieniami ochrony własności przemysłowej i intelektualnej na Uniwersytecie Technologiczno-Przyrodniczym im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy zajmuje się działający od 1994 r. Regionalny Ośrodek Informacji Patentowej (ROIP). ROIP powstał na podstawie porozumienia między Urzędem Patentowym RP a uczelnią, działa w pionie Prorektora ds. Nauki, w strukturze organizacyjnej przypisany jest do Działu Nauki Uniwersytetu. Ośrodek ściśle współpracuje z Urzędem Patentowym RP. zarówno w pozyskiwaniu informacji patentowej, jak i w kursach, szkoleniach i konferencjach z zakresu własności przemysłowej, świadczenia usług informacji patentowej oraz prawa patentowego. ROIP jest również członkiem sieci europejskich ośrodków PATLIB, międzynarodowej organizacji informacji patentowej, stowarzyszającej kraje członkowskie Europejskiej Organizacji Patentowej, obejmującej użytkowników i producentów informacji patentowej. Obecnie w Europie funkcjonuje ponad 300 takich ośrodków świadczących usługi z zakresu ochrony własności przemysłowej dla różnorodnych odbiorców, m.in. przedsiębiorstw produkcyjnych i handlowych, ośrodków naukowobadawczych oraz organizacji biznesowych. W Ośrodku zatrudnionych jest dwóch pracowników: 76

77 specjalista ds. badań patentowych, rzecznik patentowy. Regionalny Ośrodek Informacji Patentowej prowadzi działalność w zakresie: 1. Obsługi prawnej i merytorycznej przed Urzędem Patentowym RP oraz Europejskim Urzędem Patentowym w sprawach zgłoszeń własnych uczelni. 2. Prowadzenia badań patentowych (badania stanu techniki, zdolności patentowej oraz czystości patentowej produktu). 3. Doradztwa, konsultacji prawnych i merytorycznych w sprawach własności przemysłowej i prawa autorskiego. 4. Realizacji umów z UP RP w sprawach związanych z obsługą informatyczną pracowników uczelni oraz osób fizycznych i prawnych z terenu województwa kujawsko-pomorskiego. 5. Obsługi baz patentowych własnych oraz pozyskiwanych w drodze wymiany między ośrodkami. 6. Kompletowania i uaktualniania baz informatycznych. 7. Opracowania dokumentacji zgłoszeniowej wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych oraz topografii układów scalonych. 8. Badania zdolności patentowej oraz rejestrowej rozwiązań zgłaszanych przez pracowników uczelni. 9. Postępowania przed Urzędem Patentowym RP w trybie administracyjnym, spornym i odwoławczym. 10. Opracowania umów licencyjnych. Działanie Ośrodka Informacji Patentowej obejmuje świadczenie usług nie tylko dla środowiska akademickiego UTP, ale również dla rzeczników patentowych, pracowników bydgoskich zakładów pracy i podmiotów gospodarczych, w tym zlokalizowanych również w sąsiadujących województwach. 77

78 Zasady i regulacje dotyczące komercjalizacji Dokumenty, w których pojawiają się zapisy odnośnie procedur związanych z ochroną własności intelektualnej na uczelni to: 1. Zarządzenia Rektora nr 31/2003/2004 z dnia 3 marca 2004 r. w sprawie: wprowadzenia Zasad organizacyjno-finansowych działalności badawczej w ATR : Załącznik do zarządzenia 31/2003/ Zasady organizacyjnofinansowe działalności badawczej w ATR. 2. Zarządzenia Rektora nr 32/2001/2002 z dnia 29 lipca 2002 roku, w sprawie: ustalenia obiegu dokumentów emitowanych przez Biuro Obsługi Badań, Biuro Programów Europejskich i Współpracy z Zagranicą oraz Biuro Wynalazczości i Innowacyjności: Załącznik do zarządzenia 32/2001/ Wzory dokumentów oraz karty Instrukcji emisji dokumentu. Ad.1. Dokument wprowadza szczegółowe regulacje dotyczące organizacji i finansowania wszystkich form działalności badawczej pracowników uczelni. Zapisy w Rozdziale 15.6 Wynalazczość i innowacyjność, stanowiące część Zasad organizacyjnofinansowych działalności badawczej w ATR w Bydgoszczy, określają schemat postępowania z pracowniczymi projektami wynalazczymi. W treści działu 15.6 zawarto odwołanie do ogólnych aktów prawnych w zakresie wynalazczości i innowacyjności, obowiązujących w Polsce, w pozostałych krajach UE oraz krajach objętych procedurą PCT. W zakresie zgłaszania projektów wynalazczych przez pracowników uczelni, zapisy precyzują, że należy dokonywać ich w Regionalnym Ośrodku Informacji Patentowej. W Szczegółowym harmonogramie obsługi patentów, określono rodzaje dokumentów, na których należy dokonywać zgłoszenia pracowniczego projektu wynalazczego do ochrony prawnej w UP RP, określonego jako: Wniosek innowacyjny, obejmujący opis dzieła, rysunek 78

79 i określenie cech istotnych dzieła. Harmonogram obsługi patentów zawiera również, w formie tabelarycznej, informacje odnośnie rodzajów załatwianych w ROIP spraw, terminów oraz osób odpowiedzialnych za składanie wskazanych dokumentów. W dalszej części działu 15.6 wypunktowano ogólnie zdefiniowane czynności, które są wykonywane w związku ze zgłoszeniem, tj. przygotowanie dokumentacji zgłoszeniowej do Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej, obsługa procedury uzyskania patentu na wynalazek/świadectwa ochronnego na wzór użytkowy/świadectwa rejestracyjnego na wzór przemysłowy oraz działania prawne i merytoryczne związane z utrzymaniem ich ochrony. Zapisy w omawianym dokumencie uznać można zatem za uproszczony opis zakresu zadań Ośrodka Informacji Patentowej, a nie regulacje dotyczące ochrony własności przemysłowej i intelektualnej. Ad.2. Dokument porządkuje obieg dokumentów oraz sposób ich edycji dla grupy dokumentów emitowanych przez Biuro Obsługi Badań, Biuro Programów Europejskich i Współpracy z Zagranicą oraz Biuro Wynalazczości i Innowacyjności. Wśród szeregu dokumentów związanych m.in. z działalnością badawczą znajdują się również te odnoszące się do zagadnień związanych z ochroną wyników prac intelektualnych. Formularz Zamówienia na badanie patentowe zawiera dane o osobie zamawiającej badanie, określa treść zamówienia, rodzaj badania i jego koszt. Szczegółowe wytyczne dotyczące celu stosowania, zasad emisji i postępowania wraz z kartą obiegu dokumentu zawarte są w Instrukcji emisji dokumentu. Kolejny dokument to Zgłoszenie pracowniczego projektu wynalazczego do ochrony prawnej w UP RP. Zawiera on obok danych personalnych twórcy opis projektu wynalazczego oraz oświadczenie dotyczące dokonania wynalazku samodzielnie lub jako Współtwórca. Szczegółowe instrukcje odnośnie celu stosowania, zasad emisji i postępowania wraz z kartą obiegu dokumentu zawarte są w Instrukcji emisji dokumentu. 79

80 Analiza zasad i regulacji dotyczących komercjalizacji Analiza dokumentów oraz wewnętrznych regulacji obowiązujących na Uniwersytecie na dzień opracowania Raportu, w tym m.in. zarządzeń Rektora oraz pism okólnych, pozwoliła na stwierdzenie faktu istnienia niewielkiej liczby pisemnych regulacji dotyczących kwestii ochrony własności przemysłowej i intelektualnej. Obecnie trwają pracę nad przyjęciem Regulaminów regulujących proces komercjalizacji na uczelni. Poniżej przedstawiono zakres podmiotowy i przedmiotowy regulaminu: 1. Regulamin odnosi się głownie do pracowników Uniwersytetu, zatrudnionych na podstawie umowy o pracę lub mianowania, których zakres obowiązków w całości lub części polega na wykonywaniu pracy o charakterze intelektualnym, pozostałych pracowników oraz osób nie będących pracownikami Uniwersytetu, jeżeli wynika to z zapisów umów zawartych między stronami. 2. Postanowienia Regulaminu stosuje się do wyników prac intelektualnych o charakterze twórczym stworzonych przez pracowników pozostających w stosunku pracy z Uniwersytetem, powstałych w ramach działań obejmujących ich zakres obowiązków, stworzonych przy pomocy zasobów Uniwersytetu oraz stworzonych przez osobę nie pozostającą z Uniwersytetem w stosunku pracy, jeżeli prawa majątkowe do nich zostały przez Twórcę lub innego uprawnionego przeniesione w całości lub części na rzecz Uniwersytetu. Podstawowe prawa i obowiązki Uniwersytetu: 1. Uniwersytet zapewnia właściwą ochronę własności intelektualnej i przemysłowej, wprowadzając odpowiednie zasady korzystania z wyników prac intelektualnych powstałych w Uniwersytecie lub przy jego udziale oraz ochrony interesów Uniwersytetu i Twórców tych wyników poprzez: 80

81 odpowiednie zapisy w umowach o pracę/aktach mianowania oraz umowach cywilno-prawnych, zapewnienie pomocy Regionalnego Ośrodka Informacji Patentowej przy opracowywaniu dokumentacji zgłoszeniowej, ponoszenie z budżetu centralnego opłat za zgłoszenia patentowe oraz opłat związanych z utrzymaniem ochrony. 2. Uniwersytetowi, w rozumieniu art. 14 przysługuje pierwszeństwo opublikowania utworu naukowego Pracownika, powstałego w ramach stosunku pracy, nie później jednak niż przed upływem sześciu miesięcy od dostarczenia utworu przez Twórcę. 3. Prawo do uzyskania patentu na wynalazek, prawa ochronnego na wzór użytkowy, prawa z rejestracji wzoru przemysłowego i prawa do rejestracji topografii układu scalonego oraz prawa do ich gospodarczego wykorzystania, jeżeli wymienione projekty wynalazcze powstały w ramach stosunku pracy, przysługują Uniwersytetowi. 4. Uniwersytet może korzystać, bez odrębnego wynagrodzenia dla Twórcy, z materiału naukowego zawartego w utworze naukowym dla celów badawczych lub dydaktycznych oraz udostępniać ten utwór osobom trzecim, jeżeli wynika to z uzgodnionego przeznaczenia utworu lub zostało postanowione w umowie. 5. Uniwersytetowi przysługuje prawo pierwokupu wyników pracy intelektualnej powstałych w efekcie realizacji grantu lub innej pracy naukowo-badawczej realizowanej przy wykorzystaniu zasobów Uniwersytetu, jeżeli umowy nie stanowią inaczej. Podstawowe prawa i obowiązki twórcy: Wynik pracy intelektualnej uważa się za powstały w ramach stosunku pracy, jeśli: został stworzony przez Pracownika w czasie trwania zatrudnienia, mieści się w zakresie obowiązków Pracownika, został stworzony w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych Pracownika. Dodatkowo za powstały w ramach stosunku pracy uważa się wynik pracy intelektualnej stworzony: w czasie trwania 81

82 stypendium naukowego lub grantu uczelnianego (z wyłączeniem stypendiów/grantów nie finansowanych ze środków Uniwersytetu), w ramach działalności statutowej i badań własnych, w czasie trwania urlopu naukowego (z wyłączeniem urlopu bezpłatnego): 1. Podstawowe prawa i obowiązki Twórcy dotyczące wyników prac intelektualnych. a) Pracownik lub Twórca nowych wyników pracy intelektualnej, do których prawa przysługują lub mogą przysługiwać Uniwersytetowi, ma obowiązek niezwłocznego zgłoszenia stworzenia tych wyników kierownikowi jednostki. b) Twórca nie może ujawnić w żadnej formie wyniku pracy intelektualnej, w przypadku, gdy takie ujawnienie wiązałoby się z ryzykiem utraty przez Uniwersytet możliwości uzyskania ochrony prawnej tego wyniku lub możliwości jego skomercjalizowania, jeśli na mocy niniejszego Regulaminu prawa wynikające z takiej ochrony przysługiwałyby Uniwersytetowi. c) Pracownik oraz każdy, w stosunku do kogo znajduje zastosowanie Regulamin, nie może czynić użytku z wyników prac intelektualnych, do których prawa przysługują Uniwersytetowi. d) Pracownik lub Twórca ma obowiązek współdziałania z Uniwersytetem, w celu maksymalizacji efektów komercjalizacji wyników pracy intelektualnej. 1a) Prawa i obowiązki Twórcy w zakresie utworów. a) Autorskie prawa majątkowe do utworu, wykonanego przez Pracownika w ramach stosunku pracy, przysługują Uniwersytetowi, z zastrzeżeniem pkt. c). b) Twórcy utworu, powstałego w ramach stosunku pracy przysługują autorskie prawa osobiste, w tym zwłaszcza prawo do nienaruszalności treści i formy wyniku oraz prawo do oznaczenia wyniku swoim nazwiskiem. c) Autorskie prawa majątkowe do utworu naukowego, powstałego w ramach stosunku pracy, przysługują jego Twórcy, z zastrzeżeniem przysługującego 82

83 Uniwersytetowi prawa pierwszeństwa publikacji. d) Twórcy utworu naukowego, powstałego w ramach stosunku pracy, przysługuje prawo do wynagrodzenia w przypadku gdy Uniwersytet umożliwia podmiotom trzecim odpłatne korzystanie z tego utworu, w razie i z dniem uzyskania przez Uniwersytet dochodu z tego tytułu. e) Wynagrodzenie nie przysługuje Twórcy utworu w przypadku, gdy projekt ten wykorzystywany jest przez Uniwersytet wyłącznie do celów dydaktycznych lub badawczych. 1b) Prawa i obowiązki Twórcy w zakresie projektów wynalazczych. a) Twórcy projektu wynalazczego przysługuje prawo do wymieniania go jako twórcy w opisach, rejestrach oraz innych dokumentach i publikacjach związanych z projektem. b) W przypadku uzyskania przez Uniwersytet dochodów z tytułu korzystania z projektu wynalazczego, Twórcy projektu wynalazczego przysługuje prawo do wynagrodzenia, w wysokości określonej w zawartej z nim umowie. c) Wynagrodzenie nie przysługuje Twórcy projektu wynalazczego w przypadku, gdy projekt ten wykorzystywany jest przez Uniwersytet wyłącznie do celów dydaktycznych lub badawczych. Wyniki pracy intelektualnej powstałe poza stosunkiem pracy 1. Prawa osobiste i majątkowe do wyników prac intelektualnych stworzonych przez studentów oraz doktorantów, co do zasady przysługują ich Twórcom, z zastrzeżeniem pkt. 2 i Uniwersytetowi przysługuje pierwszeństwo w opublikowaniu pracy dyplomowej studenta na zasadach określonych w art. 15a oraz do udostępniania tej pracy osobom trzecim w celach naukowych i dydaktycznych. 3. Prawa do wyników pracy intelektualnej, powstałych poza stosunkiem pracy, w efekcie realizacji grantu lub innej pracy naukowo-badawczej, albo przy wykorzystaniu zasobów Uniwersytetu, co do zasady należą 83

84 do Uniwersytetu. 4. Twórcy, nie pozostającemu w stosunku pracy z Uniwersytetem przysługuje prawo zgłoszenia, wyniku swojej pracy intelektualnej, do ROIP, działającego przy Uniwersytecie. ROIP przekazuje zgłoszenie pod obrady Komisji ds. Własności Przemysłowej i Intelektualnej, która rozpatruje zgłoszenie pod kątem merytorycznego poziomu opracowania oraz możliwości gospodarczego wykorzystania a także ewentualnego udziału Uniwersytetu w procesie ochrony i komercjalizacji wyniku pracy intelektualnej. Do głównych metod komercjalizacji dóbr intelektualnych należą: udzielenie licencji do korzystania z dobra intelektualnego, przeniesienie praw na podmiot trzeci w zamian za zapłatę wynagrodzenia, utworzenie spółki spin-off z udziałem Uniwersytetu. Decyzja o wyborze sposobu komercjalizacji podejmowana jest przez Uniwersytet. Umowy o przyznanie praw do używania, rozwinięcia lub innego wprowadzenia na rynek wyniku pracy intelektualnej, do którego prawa przysługują Uniwersytetowi, muszą być zaakceptowane przez Rektora lub osobę przez niego wyznaczoną. Podstawową zasadą jest podział zysku z wyników pracy intelektualnej w połowie dla Uniwersytetu w połowie dla Twórcy. Zasada ta dotyczy wyników prac intelektualnych, do których prawa przysługują Uniwersytetowi i nie obejmuje wyników prac intelektualnych stworzonych przez Pracowników poza obowiązkami wynikającymi ze stosunku pracy oraz wyników prac intelektualnych stworzonych przez osoby trzecie. 84

85 Tabela 3. Częśd zysków przypadająca na Uniwersytet. STRONY UDZIAŁ Wydział 50% Budżet centralny uczelni 30% Rezerwa Rektora ds. Współpracy z Gospodarką 20% Zyski będące efektem komercjalizacji wyniku pracy intelektualnej należy rozumieć jako różnicę między całkowitymi przychodami netto z komercjalizacji dobra intelektualnego, (z licencji, przeniesienia praw itp.), a wszystkimi kosztami lub stratami, które zostały wygenerowane w związku z danym dobrem intelektualnym, w tym kosztami uzyskania patentu oraz obsługi prawnej. W przypadku, gdy stworzenie wyniku pracy intelektualnej nie wymagało zaangażowania potencjału Uniwersytetu lub Twórca korzystał z niego w znikomym zakresie odmienny podział korzyści od zaproponowanego powyżej może regulować oddzielna umowa podpisana przez Twórcę i Uniwersytet. Umowa taka podpisywana jest na wniosek Twórcy Diagnoza - Wyższa szkoła Bankowa w Toruniu Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu to część holdingu edukacyjnego Towarzystwa Edukacji Bankowej S.A., składającego się z ośmiu Wyższych Szkół Bankowych w następujących miastach Polski: Poznań, Gdańsk, Wrocław, Opole, Chorzów, Szczecin, Bydgoszcz i Toruń. Łącznie holding kształci na studiach I i II stopnia ponad 50 tysięcy studentów w trybie stacjonarnym i niestacjonarnym oraz prowadzi 85

86 studia podyplomowe. Grupa WSB jest jednym z liderów wśród niepublicznych szkół wyższych w Polsce, jeśli chodzi o liczbę studentów, atrakcyjność oferty i jakość kształcenia. Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu powstała w 1998 roku, jako jedna z pierwszych poza macierzystym oddziałem w Poznaniu. WSB w Toruniu prowadzi szeroko zakrojoną działalność naukowo-badawczą. Od początku swej obecności na kujawsko-pomorskim rynku edukacyjnym, (czyli od 1998 roku), szkoła posiada zdefiniowany obszar działalności naukowo-badawczej, dotyczący zagadnień z zakresu ekonomii, zarządzania oraz prawa podatkowego i finansowego. Ekonomiczny nurt zainteresowań badawczych wynika w biznesowego profilu uczelni. Wyższa Szkoła Bankowa jako jednostka samofinansująca koncentruje się na projektach i badaniach naukowych realizowanych przede wszystkim przez osoby, które są zatrudnione w Wyższej Szkole Bankowej w Toruniu jako podstawowym miejscu pracy. Celem prowadzenia badań naukowych jest m.in. rozwój naukowy pracowników naukowo-dydaktycznych, realizacja przedsięwzięć naukowo-badawczych oraz prowadzenie zleconych zewnętrznych badań naukowych. Większość zatrudnionych w WSB pracowników naukowych poza podstawową działalnością dydaktyczną czynnie uczestniczy w pracach kilku Zespołów Badawczych obecnych w Katedrach Wydziałów w Toruniu i Bydgoszczy Uczelniane jednostki zajmujące się komercjalizacją Realizacją wyżej wymienionych działalności w Wyższej Szkole Bankowej w Toruniu zajmuje się wydzielona komórka organizacyjna Instytut Rozwoju Badań Naukowych (IRBN). Instytut powstał na początku 2009 roku, w celu lepszego zorganizowania i usystematyzowania badań naukowych, których zakres w 86

87 ostatnim okresie znacznie się poszerzył. Dotychczas za kwestię badań odpowiedzialny był Pełnomocnik Rektora ds. Badań Naukowych. Do zadań Instytutu należy między innymi: inicjowanie działań służących rozwojowi działalności naukowej i naukowo-badawczej uczelni i jej pracowników, aktywizacja, koordynowanie, inicjowanie i wspieranie studenckiej działalności naukowej, koordynacja uczestnictwa pracowników naukowo-dydaktycznych w konferencjach zewnętrznych, inicjowanie, koordynowanie i prowadzenie zespołowych badań naukowych, inicjowanie procesów pozyskiwania środków zewnętrznych (środki Unijne, KBN, itd.) na badania naukowe i rozwój pracowników naukowo-dydaktycznych uczelni, koordynacja działalności publikacyjnej uczelni, wydawanie opinii i ekspertyz naukowych oraz prowadzenie badań rynkowych na zlecenie podmiotów zewnętrznych. Efektem prowadzonej polityki naukowo-badawczej jest powołanie kilku zespołów badawczych, w skład których wchodzą pracownicy naukowo-dydaktyczni WSB. Zakres prowadzonych badań dotyczy zagadnień finansów, zarządzania oraz innych aspektów związanych z problematyką ekonomiczną Zasady i regulacje dotyczące komercjalizacji W drodze kolejnych działań następuje kontakt Koordynatora ze współpracownikiem Instytutu, którego obszar zainteresowań naukowych zgodny jest merytorycznie z zapytaniem klienta. Współpracownik Instytutu ocenia zamówienie klienta 87

88 i podejmuje decyzję o podjęciu bądź rezygnacji uczestnictwa w projekcie. W przypadku decyzji pozytywnej współpracownik Instytutu staje się realizatorem badania. Realizator kontaktuje się z klientem w celu uzgodnienia bliższych szczegółów przeprowadzanego badania (zakres, termin realizacji, koszt). Po dokonaniu ustaleń Realizator badania za pośrednictwem Koordynatora Instytutu kontaktuje się z Władzami uczelni. Każdy projekt podlega ocenie Władz pod względem formalnomerytorycznym i ekonomicznym. Oceny formalno-merytorycznej projektu dokonuje Rektor. Oceny ekonomicznej dokonuje Kanclerz. W skład ocen wchodzą: w przypadku oceny formalno-merytorycznej: ocena projektu badania, kwestie praw autorskich, akceptacja harmonogramu badania przedstawionego przez realizatora, możliwość wykorzystania projektu na potrzeby uczelni, W przypadku oceny ekonomicznej: cena projektu uiszczana uczelni, poziom kosztów ponoszonych przez realizatora oraz sposób ich pokrycia, zasady zatrudniania podwykonawców, wynagrodzenie realizatora i podwykonawców, udział uczelni w przychodach projektu. Uzgodnienia powyższych czynników dokonywane są w drodze ustaleń pomiędzy realizatorem badania, a Władzami uczelni. Po zatwierdzeniu projektu przez Władze uczelni realizator przystępuje do przeprowadzenia badania zgodnie z harmonogramem. Opisana powyżej procedura dotyczy wszelkich badań przeprowadzanych przez pracowników naukowo-badawczych na zlecenie podmiotów zewnętrznych za pośrednictwem Instytutu. Poza powyższymi działaniami cześć pracowników uczelni prowadzi niezależne badania we współpracy z różnorodnym instytucjami na potrzeby własnych celów 88

89 naukowo badawczych w ramach przygotowywanych doktoratów i rozpraw habilitacyjnych. Instytut prowadzi bieżący monitoring wszelkiej działalności naukowej i wyszukuje możliwości zastosowania praktycznego dla realizowanych projektów badawczych Analiza zasad i regulacji dotyczących komercjalizacji Sposób funkcjonowania IRBN wypracowany został w oparciu o konsultacje z Władzami uczelni oraz pracownikami naukowo-dydaktycznymi, posiadającymi bogate doświadczenie w prowadzeniu badań naukowych. Dokumentem regulującym ramy funkcjonowania IRBN jest stosowane Zarządzenie Rektora, jednak wspomniana wcześniej ogromna różnorodność podejmowanych inicjatyw powoduje, że szczegóły każdego projektu konsultowane są z Władzami uczelni. Szerokim aspektem działalności Instytutu Rozwoju Badań Naukowych jest prowadzenie zleconych zewnętrznych badań naukowych dla kontrahentów biznesowych. Pozyskiwanie klientów następuje poprzez ofertę umieszczoną na stronie internetowej oraz materiałach informacyjnych uczelni. Zakres usług Instytutu opiera się na kompetencjach pracowników naukowo-dydaktycznych zatrudnionych w Wyższej Szkole Bankowej w Trouniu. Koordynator Instytutu aktywnie poszukuje specjalistów z różnorodnych dziedzin oraz konsultuje z nimi zakres usług możliwych do zaoferowania przez Instytut. Eksperci uczelni po dokonaniu konsultacji formułują zakres zagadnień, którymi będą się zajmować. Każdy pracownik naukowo-badawczy może w dowolnej chwili zgłosić chęć uczestnictwa w badaniach bądź projekt do wykorzystania w ofercie Instytutu. Organizacja Instytutu opiera się na sekretariacie oraz funkcji koordynatora. Sekretariat odpowiedzialny jest za podstawowa obsługę potencjalnych klientów, prezentacje oferty oraz działalność promocyjną. Klient może kontaktować się z Instytutem telefonicznie, mailowo, bądź osobiście. W czasie kontaktu klient 89

90 wstępie określa swoje potrzeby, to jest tematykę, zakres i termin realizacji zamawianych badań. Pracownicy sekretariatu na podstawie uzyskanych informacji wypełniają ustandaryzowany formularz potrzeb klienta, który zasila tym samym bazę Instytutu. Baza służy wewnętrznym potrzebom uczelni oraz sprzyja koordynacji prac naukowo badawczych. Rezultaty wszystkich kontaktów zostają przekazane Koordynatorowi w formie raportów okresowych Porównanie Przedstawiona powyżej diagnoza Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy oraz Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu, nakreśla funkcjonujące rozwiązania systemowe dotyczące procesów komercjalizacji. Jako wprowadzenie do powyższego rozdziału, przedstawiono Uniwersytet Jagielloński w Krakowie oraz Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Są to dwie uczelnie, na których w pierwszym przypadku opracowano i wprowadzono rozwiązania systemowe dotyczące procesów komercjalizacji oraz w drugim przypadku, zostały opracowane procedury i są obecnie wdrażane. Należy podkreślić, że są to jedne z nielicznych przykładów próby uregulowania procesu komercjalizacji na uczelniach w Polsce. Zebrane informacje dotyczące istniejących mechanizmów systemu komercjalizacji opisywanych uczelni, przedstawiono w zestawieniu tabelarycznym, które zmieszczono poniżej. Należy mieć jednak na uwadze fakt, że wskazane uczelnie oprócz różnic dotyczących systemów procedur komercjalizacji, różnią się także pod względem kierunków kształcenia (uczelnie wieloprofilowe, uczelnia techniczna i ekonomiczna) jak i samej formy funkcjonowania (uczelnie publiczne i uczelnia niepubliczna). Z uwagi na te różnice, naturalnym będzie inny poziom wskaźników, jakie przedstawiono w zestawieniu tabelarycznym. uczelnie wskazały także wiodących partnerów, z którymi współpracują w zakresie komercjalizacji, są to: 90

91 Jagiellońskie Centrum Innowacji Sp. z o.o. w przypadku Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w przypadku Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu, CIECH S.A. w przypadku Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, PESA Bydgoszcz S.A. w przypadku Uniwersytetu Technologiczno- Przyrodniczego im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy. 91

92 Tabela 4. Porównanie mechanizmu systemów komercjalizacji. ANALIZOWANY OBSZAR UJ UMK UTP WSB Czy uczelnia posiada jednostkę pośredniczącą (np. Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości, Centrum Transferu Technologii, inną)? TAK TAK TAK TAK Czy uczelniana jednostka pośrednicząca jest wewnętrzna (funkcjonuje w strukturach czelni). TAK TAK TAK TAK Czy uczelniana jednostka pośrednicząca jest formalnie wyodrębniona (funkcjonuje w formie fundacji lub spółki, w której udziały ma uczelnia) NIE NIE NIE NIE Liczba pracowników zatrudnionych w uczelnianej jednostce pośredniczącej Czy uczelnia posiada wewnętrzne procedury i regulaminy? TAK TAK TAK TAK 6 Czy uczelnia posiada rzecznika patentowego? NIE TAK TAK NIE 7 Czy uczelnia prowadzi badania o potencjale komercyjnym? TAK TAK TAK TAK 8 Liczba zgłoszeo patentowych (w latach ) Liczba przeprowadzonych komercjalizacji w formie sprzedaży licencji (w latach ) Liczba przeprowadzonych komercjalizacji w formie utworzenia spółki spin-off, spin-out, w których uczelnia ma udziały (w latach ) Czy uczelnia prowadzi badania zlecone? TAK b. d. TAK TAK 12 Liczba przeprowadzonych badao zleconych (w latach ). 40 b. d Czy uczelnia posiada wypracowany podział zysków z komercjalizacji, pomiędzy uczelnię a twórcę/wynalazcę? TAK TAK NIE TAK Jak kształtuje się podział zysków z komercjalizacji, pomiędzy uczelnie a twórcę/wynalazcę (np. 50/50 lub indywidualnie). 50/50 50/50 NIE Indy widu alnie Czy uczelnia współpracuje z zewnętrznymi partnerami w obszarze komercjalizacji (np. instytucje okołobiznesowe, parki technologiczne, eksperci zewnętrzni, itp.)? TAK TAK TAK TAK 16 Z iloma parterami uczelnia posiada podpisaną umowę o współpracy? Wiodący partner zewnętrzny, z którym współpracuje uczelnia. JCI CIECH PESA TARR 92

93 5.2.4 Ocena Przeprowadzona diagnoza pozwala wyciągnąć wniosek, że wśród obowiązujących na Uniwersytecie Technologiczno-Przemysłowym im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy zarządzeń wewnętrznych, brakuje przepisów odnoszących się do zagadnień związanych z prawami własności wyników prac intelektualnych powstających na uczelni. Istniejące zapisy nie regulują kwestii praw do projektów wynalazczych czy autorskich, nie określają zasad uznawania wyników prac intelektualnych za powstałe w ramach lub poza stosunkiem pracy ani związanych z tym praw i obowiązków Twórców oraz uczelni, nie precyzują również możliwości komercjalizacji ani zasad podziału zysków z niej powstałych. W umowach o pracę i aktach mianowania brakuje odpowiednich zapisów dotyczących praw do wyników pracy intelektualnej powstałej w ramach stosunku pracy. W obowiązujących wzorach umów cywilno-prawnych również nie wprowadzono zapisów regulujących kwestię praw autorskich majątkowych. Istniejące wewnętrzne przepisy wymagają aktualizacji w trybie pilnym (obowiązujące zarządzenia powstały w latach ). Należy stwierdzić, że konieczne jest wprowadzenie regulaminów wewnętrznych, zawierających zapisy dotyczące praw uczelni do wyników prac intelektualnych powstałych w ramach stosunku pracy oraz regulujących zagadnienia związane z ich komercjalizacją, które przedstawiono w podstawowych założeniach regulaminu, nad którym trwają obecnie prace na uczelni. uczelnia powinna rozważyć także możliwość utworzenia uczelnianej jednostki pośredniczącej, formalnie wyodrębnionej (fundacja, spółka) w celu komercjalizacji wyników badań naukowych w postaci tworzenia spółek spin-off, gdzie część udziałów będzie posiadał Uniwersytet. Opisana formuła Instytutu Rozwoju Badań Naukowych funkcjonującego w Wyższej Szkole Bankowej w Toruniu została obrana pod kątem ilości obsługiwanych projektów i bazuje na doświadczeniu zawodowym i naukowym Władz uczelni. W miarę rozwoju komercyjnej działalności naukowej uczelni, struktura Instytutu 93

94 oraz stosowane procedury powinny podlegać modyfikacjom i rozwojowi. Przy obecnym obciążeniu zadaniami i skali uczelni nie jest konieczne, ani celowe wprowadzanie wysoko wystandaryzowanych procedur, a bieżące problemy decyzyjne, dzięki elastycznej strukturze rozwiązywane są niezwłocznie, co istotnie wpływa na elastyczność pracy opisywanego wcześniej Instytutu. W dalszym toku rozwoju placówki możliwe są do wdrożenia bardziej sformalizowane reguły postępowania. Z racji krótkiego czasu funkcjonowania Instytutu w obecnej formie, nie jest możliwe na chwilę obecną przedstawienie obszernych statystyk, dotyczących zrealizowanych zadań, ponieważ żadne z nich nie zostało jeszcze w pełni zakończone przez tą jednostkę. Ponadto Wyższa Szkoła Bankowa prowadzi badania naukowe we współpracy z instytucjami samorządowymi. Przykładem takiego działania jest badanie realizowane dla Urzędu Marszałkowskiego w Toruniu. Efektem powyższych działań jest również obecność Instytutu w inicjatywach samorządowych mających na celu poszerzenie współpracy pomiędzy sektorami biznesu a nauki. Uczelnia otwarta jest na wszelkie formy współpracy z dowolnymi instytucjami naukowymi i samorządowymi dotyczące rozwoju naukowego. Przedstawiona powyżej diagnoza i ocena Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu, pozwala na wyciągnięcie wniosku, że z uwagi na fakt, iż uczelnia ta jest uczelnią niepubliczną, nie ma potrzeby powoływania uczelnianej jednostki pośredniczącej, jako formalnie wyodrębnionej. W tym wypadku nie mają zastosowania przepisy ustawowe dotyczące powoływania uczelnianych jednostek pośredniczących, jak w przypadku uczelni publicznych. Analiza potencjału uczelni i zakresu zadań Instytutu pozwala stwierdzić, że Instytut powinien zawierać bardziej kompleksowy zakres zadań związanych z obsługą i realizacją badań zleconych, które dominują w Wyższej Szkole Bankowej w Toruniu. uczelnia nie posiada obecnie potencjału komercjalizacji w formie tworzenia spółek spin-off, gdyż nie zidentyfikowano badań naukowych o takim potencjale. 94

95 6 Model wdrażania wyników badań do przemysłu - koncepcja komercjalizacji Jednym z celów zrealizowanego projektu badawczego było opracowanie i przedstawienie ogólnego modelu koncepcji komercjalizacji, ułatwiającej wykorzystanie efektów badań w gospodarce, przez uczelnie zlokalizowane na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Na potrzeby realizacji projektu zaangażowano dwie uczelnie wyższe z regionu: Uniwersytet Technologiczno- Przyrodniczy im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy oraz Wyższą Szkołę Bankową w Toruniu. 6.1 Koncepcja komercjalizacji Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy wybrano z uwagi na wieloprofilowość oraz fakt, iż jest to jedyna w regionie publiczna uczelnia integrująca nauki rolnicze i techniczne oraz kształcąca inżynierów. W 2006 roku, w rankingu Newsweeka uczelnia uplasowała się na 1. pozycji w grupie uczelni rolniczych i na 14. pozycji w grupie uczelni wyższych (łącznie publiczne i niepubliczne). Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu, jako niepubliczna uczelnia działająca od 11 lat na rynku, kształci na studiach I i II stopnia. WSB w Toruniu należąca do holdingu Wyższych Szkół Bankowych (Poznań, Gdańsk, Wrocław, Opole, Chorzów, Szczecin, Toruń i Bydgoszcz) jest jednym z liderów wśród prywatnych szkół wyższych w województwie kujawsko-pomorskim, pod względem liczby studentów, atrakcyjności oferty oraz jakości kształcenia. W 2008 roku, WSB w Toruniu, jako jedyna uczelnia niepubliczna z województwa kujawskopomorskiego znalazła się w rankingu Newsweeka, jako ta, której absolwenci najlepiej radzą sobie na rynku pracy. 95

96 Z uwagi na różnorodność obu uczelni (uczelnia publiczna i niepubliczna), zebrane informacje pozwoliły na wypracowanie ogólnego modelu komercjalizacji, możliwego do zastosowania w różnego typu uczelniach. Zaproponowany poniżej model przygotuje uczelnie regionu do efektywnego transferu wyników badań naukowych do gospodarki z korzyścią dla uczelni, jej pracowników oraz przedsiębiorstw. Przedstawione propozycje regulacji są zgodne z aktualnie obowiązującymi w Polsce przepisami w tym zakresie, zwłaszcza z ustawami regulującymi działalność publicznych szkół wyższych i podmiotów finansów publicznych. Poniższe opracowanie koncepcji koncentruje się na ukazaniu działań strategicznych, natomiast szczegółowe i ostateczne określenie działań wykonawczych pozostawione jest do decyzji kierownictwa uczelni. 6.2 Standardowy model komercjalizacji Korzyści dla gospodarki wynikające z wdrażania wyników badań naukowych do przemysłu zostały najwcześniej dostrzeżone w Stanach Zjednoczonych. W celu uregulowania zasad transferu praw własności do wynalazków i odkryć, będących wynikiem prac badawczych finansowanych z budżetu państwa, w 1980 roku Ustawa Bayh-Dole 20 nadała uczelniom wyższym prawo udzielania licencji dotyczących patentów, które są ich własnością. W rezultacie w okresie od 1993 do 2000 roku uczelnie działające na terenie USA dokonały ponad zgłoszeń patentowych, uzyskały miliony dolarów z opłat licencyjnych i przyczyniły się do powstania około firm odpryskowych typu spin-off. Kraje Unii Europejskiej dopiero w połowie lat 90-tych XX wieku rozpoczęły zintensyfikowane prace nad regulowaniem procesu komercjalizacji wyników badań naukowych i transferu wiedzy z sektora nauki do sektora gospodarki. Celem tych 20 Ustawa z 1980 roku (Bayh Dole Act.) umożliwiła uczelniom zachowanie praw patentowych oraz wpływów ze sprzedaży własności intelektualnej wytworzonej dzięki badaniom. 96

97 działań jest również znalezienie równowagi pomiędzy badaniami podstawowymi a badaniami stosowanymi oraz opracowanie rozwiązań umożliwiających prowadzenie różnych badań naukowych, nie tylko tych zdominowanych przez potrzeby rozwojowe przedsiębiorstw. Rozwiązania przyjmowane na uczelniach wyższych muszą uwzględniać obowiązujące w danym kraju regulacje prawne w zakresie prawa pracy, prawa podatkowego, prawa własności intelektualnej oraz prawa prowadzenia działalności gospodarczej. W celu wprowadzenia jednolitych zasad komercjalizacji wyników badań na poziomie krajowym bądź regionalnym zasadne staje się przyjęcie tzw. podstawowego modelu komercjalizacji. Należy przy tym zaznaczyć, że nie są to wiążące przepisy i akty prawne, lecz zbiór proponowanych rozwiązań i najlepszych praktyk, które stanowią wytyczne dla Władz uczelni w trakcie wprowadzania procedur w zakresie komercjalizacji. Podstawowy model procesu komercjalizacji wyników badań naukowych jest bardzo zbliżony we wszystkich krajach. Obrazuje go poniższy rysunek. Rysunek 9. Podstawowy model komercjalizacji. Wynik badania naukowego Zgłoszenie do jednostki pośredniczącej (uczelnianej lub zewnętrznej) Ocena potencjału biznesowego wynalazku u Licencjonowanie, patentowanie, utworzenie spółki spin-off Zasady stosowane przez wiele krajów zakładają, że prawa własności intelektualnej do wynalazków lub odkryć dokonywanych w publicznych jednostkach naukowobadawczych (w tym Uniwersytetach) przy finansowym wsparciu z pieniędzy 97

98 publicznych, należą do jednostki badawczej. Kwestie praw do własności intelektualnej wyników badań naukowych są najczęściej regulowane w prawie pracy danego kraju, nie zaś w regulacjach dotyczących szkolnictwa wyższego, ponieważ wynalazek najczęściej traktowany jest jako wynik pracy, osiągnięty w ramach obowiązku pracy, w godzinach pracy i przy wykorzystaniu sprzętu pracodawcy. Wprowadzane przez uczelnie regulacje mają na celu ustalenie praw własności do wynalazków, aby inwestor lub spółka nabywająca prawo do wynalazku posiadała pełną informację, kto jest prawnym właścicielem praw intelektualnych i nie ryzykowała sporu sądowego w przyszłości. Zazwyczaj, prawa do własności intelektualnej wynalazku przynależą do jednostki badawczej lub uczelni wyższej, a wynalazca jako osoba fizyczna otrzymuje prawo udziału w różnego rodzaju przychodach generowanych przez wynalazek. Przychody te pochodzą najczęściej z opłat uzyskiwanych z tytułu udzielonej licencji do komercjalnego wykorzystania wcześniej prawnie zastrzeżonego rozwiązania. Wynalazca oraz jego zespół otrzymują zazwyczaj do 50% udziału w korzyściach finansowych z tytułu osiągniętej komercjalizacji. Pozostałe 50% otrzymuje uczelnia z podziałem na budżet centralny, wydział z którego wywodzi się wynalazek oraz inne jednostki uczelni. Kwalifikacje zespołów zarządzających procesami komercjalizacji są obok procedur organizacyjnych i regulacji prawnych dotyczących własności intelektualnych, kluczowym determinantem sukcesu tych procesów. Pracownicy jednostki pośredniczącej, posiadający odpowiednie kwalifikacje oraz doświadczenie zawodowe z sektora przedsiębiorstw lub funduszy inwestycyjnych mogą najlepiej ocenić potencjał rynkowy danego rozwiązania. Jednym ze stosowanych rozwiązań jest korzystanie przez uczelnie i jednostki badawcze z usług zewnętrznych jednostek pośredniczących, działających w skali kraju lub regionu, jak np. Centra Transferu Technologii funkcjonujące przy Parkach Technologicznych lub Przemysłowych, co znacząco niweluje koszty, wykorzystując m.in. efekt skali. 98

99 6.3 Proponowany model komercjalizacji Ważnym ogniwem w modelu komercjalizacji jest tzw. jednostka pośrednicząca. Jednym z kluczowych aspektów jednostek pośredniczących jest ich zdolność do efektywnego prowadzenia procesów związanych z implementacją wyników badań na rynku. Proponowany model procesu komercjalizacji dla uczelni z regionu kujawsko-pomorskiego opiera się na założeniach podstawowego modelu komercjalizacji, który przedstawiono wcześniej. W oparciu o wyniki przeprowadzonych badań i zebrane informacje na Uniwersytecie Technologiczno-Przyrodniczym im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy i Wyższej Szkole Bankowej w Toruniu, opracowano ogólny model, przedstawiający koncepcję komercjalizacji ułatwiającą wykorzystanie efektów badań w gospodarce, przez uczelnie zlokalizowane na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Propozycję modelu przedstawiono poniższych podrozdziałach Mechanizm Transferu Technologii Jednym z najważniejszych problemów w procesie komercjalizacji wyników badań naukowych jest brak odpowiednio kompetentnych jednostek pośredniczących, wspierających przygotowanie projektów badawczych do fazy wdrożenia. Komercyjne wdrażanie wyników badań naukowych do gospodarki wymaga zatem stworzenia na uczelniach wyższych kompleksowego Mechanizmu Transferu Technologii (MTT). MTT można przedstawić jako układ, w którym zaangażowano jednostkę pośredniczącą, pomiędzy światem nauki a gospodarki oraz szereg instytucji wspierających realizację procesu komercjalizacji i współpracujących z tą jednostką. Mechanizm Transferu Technologii funkcjonujący na uczelniach wyższych, w którym jednostka pośrednicząca jest jednym z głównych elementów, 99

100 powinien obejmować wiele komórek wewnętrznych związanych z uczelnią oraz komórki zewnętrzne związane z jej otoczeniem. W celu efektywnego pośrednictwa w kontaktach pomiędzy nauką a gospodarką zaleca się, aby jednostka pośrednicząca stworzyła własną sieć kontaktów, która wykorzystywana będzie w codziennej pracy przy ocenie potencjału biznesowego wynalazków, ochronie praw własności intelektualnej, pozyskiwaniu finansowania na prace rozwojowe i przygotowaniu do wdrożenia. Tworząc Mechanizm Transferu Technologii należy brać pod uwagę rozwiązanie systemowe, obejmujące szereg podmiotów działających zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz uczelni. Poniżej przedstawiono schemat funkcjonowania Mechanizmu Transferu Technologii. Rysunek 10. Uproszczony schemat Mechanizmu Transferu Technologii. Władze uczelni Instytuty / wydziały uczelni Władze lokalne i regionalne Rzecznicy patentowi Uczelniane centra badawcze NAUKA Wyniki badao naukowych Jednostka pośrednicząca GOSPODARKA Spółki typu spin-off, spin-out, licencjonowanie sprzedaż praw Inwestorzy zagraniczni Przedsiębiorcy krajowi i zagraniczni Instytucje okołobiznesowe Eksperci Niezależni konsultanci Organizacje pozarządowe 100

101 6.3.2 Jednostka pośrednicząca Proponowany model komercjalizacji dla uczelni województwa kujawskopomorskiego zakłada utworzenie jednostki pośredniczącej w celu efektywnego procesu wdrażania wyników badań do gospodarki. Z uwagi na obowiązujące na dzień sporządzania raportu regulacje prawne, należy mieć na uwadze różnice dotyczące uczelni publicznych i niepublicznych. Zasadne jest powołanie jednostek pośredniczących dla obu typów uczelni, jednak różne będą regulacje dotyczące ich powołania. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Finansów, uczelnie będące podmiotem finansów publicznych oraz ich uczelniane jednostki pośredniczące wewnętrzne, działające w strukturze organizacyjnej uczelni nie mogą obejmować udziałów i akcji w firmach. Z tego powodu uczelnie publiczne muszą zrezygnować, jako podmioty finansowe z wchodzenia kapitałowego lub w formie niematerialnej bezpośrednio do firm tworzonych w celu wdrożenia wyników prac badawczych. Nowe regulacje prawne w stosunku do instytucji finansów publicznych (a więc i uczelni publicznych) zakazują posiadania i obejmowania udziałów i akcji w spółkach. Jednak w Ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 2005r. Nr 164, poz. 1365, Ustawa z dnia 27 lipca 2005r.) Dział II, Rozdział Organy uczelni Art. 62. ust. 1.8 znajduje się następujący zapis: Do kompetencji senatu uczelni należy: Wyrażanie zgody na utworzenia akademickiego inkubatora przedsiębiorczości lub centrum transferu technologii w formie jednostki ogólnouczelnianej, fundacji lub spółki handlowej, prowadzących działalnością usługową, szkoleniową lub naukową. Dalej w Ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2005r. Nr 164 z dnia 27 lipca 2005r.) Dział II, Rozdział Organizacja uczelni Art. 86. ust. 3 i 4 znajduje się następujący zapis: Akademicki inkubator przedsiębiorczości utworzony: 1) w formie jednostki ogólnouczelnianej działa na podstawie regulaminu zatwierdzonego przez senat uczelni; 101

102 2) w formie spółki lub fundacji działa w oparciu o odpowiednie dokumenty ustrojowe. 4. Centrum transferu technologii tworzy się w celu sprzedaży lub nieodpłatnego przekazywania wyników badań i prac rozwojowych dla gospodarki: 1) w formie jednostki ogólnouczelnianej działa na podstawie regulaminu zatwierdzonego przez senat uczelni; 2) w formie spółki handlowej lub fundacji działa w oparciu o odpowiednie dokumenty ustrojowe. Według interpretacji Ministerstwa Finansów Ustawa ta stanowi wyjątek prawny od Ustawy o finansach publicznych. W publicznych szkołach wyższych, które nie prowadziły dotychczas aktywnej współpracy z gospodarką w dziedzinie wykorzystywania wyników badań naukowych, zaleca się ustanowienie jako spółki prawa handlowego tylko jednej z ww. placówek. uczelniom, które nie zajmowały się dotychczas inkubacją firm wykorzystujących badania naukowe, zaleca się powołanie jednostki pośredniczącej w postaci Centrum Transferu Technologii (CTT), które powinno skupiać osoby z wiedzą, doświadczeniem i pomysłami na najbardziej skuteczne sposoby komercjalizacji wyników projektów badawczych. Zatem w celu stworzenia efektywnego Mechanizmu Transferu Technologii na uczelni publicznej zaleca się utworzenie uczelnianej jednostki pośredniczącej formalnie wyodrębnionej (np. Centrum Transferu Technologii), która będzie wydzielona ze struktury uczelni i funkcjonująca w oparciu o odpowiednie dokumenty ustrojowe, w formie spółki lub fundacji prowadzącej działalność gospodarczą, w której uczelnia ma zapewniony decydujący głos poprzez większość udziałów lub Radę Fundacji. Wyżej wymieniona jednostka, jako wehikuł prawnoorganizacyjny, rozwiązuje problemy formalne i organizacyjne, których nie można było pokonać, gdy jednostka ta działała w strukturach uczelni publicznej, nie będąc formalnie wyodrębniona. 102

103 W przypadku uczelni niepublicznych, regulacje prawne wynikające z Ustawy o finansach publicznych nie mają zastosowania. uczelnie te nie są podmiotem finansów publicznych, więc mogą powoływać uczelniane jednostki pośredniczące (np. Centrum Transferu Technologii, Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości lub inne), działające w ramach struktur uczelni lub jako formalnie wyodrębnione, tak jak w przypadku uczelni publicznych. Działając na podstawie regulaminu zatwierdzonego przez Senat uczelni jednostka pośrednicząca może obejmować udziały w tworzonych przez siebie spółkach spin-off, na potrzeby komercjalizacji i wdrażania wyników badań naukowych do gospodarki. Rysunek 11. Typy jednostek pośredniczących. Typ I Uczelnia Uczelniana jednostka pośrednicząca wewnętrzna Typ II Uczelnia Uczelniana jednostka pośrednicząca formalnie wyodrębniona (np. AIP, CTT) Typ III Uczelnia Uczelnia Zewnętrzna jednostka pośrednicząca Typ I uczelniana jednostka pośrednicząca wewnętrzna. W przypadku uczelni publicznej może działać w strukturach uczelni na podstawie regulaminu zatwierdzonego przez Senat uczelni, może to być np. Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości (AIP), Centrum Transferu Technologii (CTT) lub inna. Jednostka ta nie może jednak w świetle prawa obejmować udziałów w spółkach spin-off, gdyż nie jest formalnie wyodrębniona. W przypadku uczelni niepublicznej, 103

104 może funkcjonować w formie AIP, CTT lub innej i może obejmować udziały w spółkach spin-off. Typ II uczelniana jednostka pośrednicząca formalnie wyodrębniona. W przypadku Uczelni publicznej zobligowana jest ustawowo i może funkcjonować wyłącznie jako AIP lub CTT w formie spółki lub fundacji działając w oparciu o odpowiednie dokumenty ustrojowe. W tym przypadku jednostka pośrednicząca może obejmować udziały w spółkach spin-off. W przypadku uczelni niepublicznej, może funkcjonować w formie AIP, CTT lub innej i może obejmować udziały w spółkach spin-off, tak jak we wcześniej przedstawionym Typie I uczelnianej jednostki pośredniczącej. Udogodnieniem w przypadku Typu II, dla uczelni niepublicznej jest wydzielenie uczelnianej jednostki pośredniczącej ze struktur uczelni, co usprawnia prowadzenie administracyjno-finansowe i wprowadza przejrzystość podejmowanych działań. Typ III zewnętrzna jednostka pośrednicząca, funkcjonująca niezależnie od uczelni i nakierowana na współprace z wieloma uczelniami, zarówno publicznymi jak i niepublicznymi. Może funkcjonować jako całkowicie nowy podmiot powołany w tym celu, lub jako już istniejący i przystosowany do procesu komercjalizacji, np. Centra Transferu Technologii działające w Parkach Technologicznych lub Przemysłowych. Obecnie trwają prace nad projektem Ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, w efekcie planowanych zmian uczelnie publiczne będą mogły zakładać spółki prawa handlowego (spółki matki), które w 100 procentach mają należeć do uczelni. Spółki matki będą tworzyć tzw. spółki córki w różnej formie prawnej mogą to być m.in. akademickie spin-off kierowane przez kadrę naukowa, studentów i absolwentów oraz powiązane z uczelnią kapitałowo lub organizacyjnie, lub spin-out podmioty kapitałowo niezależne od szkoły, do których uczelnia będzie mogła wnosić know-how, patenty, licencje oraz kapitał. Uczelnia będzie musiała w takich przedsięwzięciach posiadać, co najmniej połowę udziałów lub akcji Uczelnie publiczne będą musiały na siebie zarabiać Dziennik Gazeta Prawna, 21 września

105 Proponowane w dalszej części modelu procedury organizacyjne komercjalizacji wyników badań naukowych opierają się na założeniu, że publiczna uczelnia wyższa powinna posiadać, co najmniej jedną jednostkę, która może brać aktywny udział w działalności gospodarczej (obejmowanie udziałów lub akcji, tworzenie nowych podmiotów, itd.) zarezerwowanej wyłącznie dla podmiotów działających w oparciu o odpowiednie dokumenty ustrojowe. Taką instytucją może być uczelniana jednostka pośrednicząca formalnie wyodrębniona, np. Centrum Transferu Technologii, które zgodnie z Ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym, może działać jako podmiot prawa handlowego (spółka, fundacja). Uczelnia niepubliczna, także może powołać w swoich strukturach uczelnianą jednostkę pośredniczącą formalnie wyodrębnioną, np. Centrum Transferu Technologii działającą w formie spółki lub fundacji, tak jak w przypadku uczelni publicznej, lub uczelnianą jednostkę pośredniczącą wewnętrzną, która też może brać aktywny udział w działalności gospodarczej (obejmowanie udziałów lub akcji) Zalety utworzenia jednostki pośredniczącej Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym z września 2005 roku oraz Ustawa o finansach publicznych znacząco skomplikowały proces komercjalizacji wyników badań naukowych z uczelni publicznych do gospodarki. Należy także podkreślić fakt, iż większość uczelni publicznych oraz niepublicznych nie posiada jasnych procedur postępowania w zakresie komercjalizacji. Z tych względów bardzo często proces decyzyjny dotyczący różnych kontaktów z przedsiębiorcami jest bardzo wydłużony i może trwać nawet do kilkunastu miesięcy, co decyduje o jego nieskuteczności. Wiąże się to z decyzjami, które podejmowane są uchwałą Senatu uczelni lub bezpośrednio przez Rektora, co zdecydowanie wydłuża czas realizacji projektu z przedsiębiorcami oraz skutecznie ich zniechęca i odstrasza do dalszej współpracy. 105

106 W związku z powyższym, zaleca się powołanie uczelnianej jednostki pośredniczącej formalnie wyodrębnionej na uczelni publicznej, jako wehikułu prawno-organizacyjnego, który rozwiązuje poza problemami formalnymi wiele problemów organizacyjnych. Poniżej przedstawiono główne zalety powołania uczelnianej jednostki pośredniczącej, np. jako CTT. CTT powołane na uczelni publicznej w oparciu o Kodeks Spółek Handlowych w formie spółki lub fundacji z prowadzoną działalnością gospodarczą, staje się pozarządową instytucją okołobiznesową i może się angażować na płaszczyźnie biznesowej i kapitałowej we wszystkie przedsięwzięcia z zakresu komercjalizacji wyników badań naukowych uczelni, pozyskując tym samym dodatkowe źródło utrzymania, uczelnia nie musi być także jedynym fundatorem jednostki pośredniczącej w formie fundacji. Ze względu na pozyskanie kapitału zalecane jest nawet upublicznienie fundacji, natomiast uczelnia powinna zapewnić sobie kluczową rolę w Radzie przyszłej fundacji, tak aby zachować decyzyjność, uczelnia dzięki powołaniu CTT w formie fundacji, uzyska instrument pozwalający na klarowny obraz przepływu strumieni pieniężnych, co ułatwi ocenę efektywności działań placówki, CTT powinno posiadać stosowne upoważnienia do zarządzania własnością przemysłową uczelni w celu znaczącego skrócenia czasu niezbędnego do podejmowania decyzji, co stanowi kluczowy warunek efektywności jednostki pośredniczącej i współpracy z przemysłem. W konsekwencji może się to wiązać ze scedowaniem uprawnień Rektora uczelni na CTT, oddelegowanie do CTT zadań związanych z komercjalizacją wyników badań naukowych pozwoli na podejmowanie decyzji w czasie i formie wymaganej przez przedsiębiorców i inwestorów, zdejmując równocześnie z Władz uczelni obowiązki leżące poza zwykłym zarządem. 106

107 6.3.4 Zadania jednostki pośredniczącej Zaleca się, aby uczelniana jednostka pośrednicząca formalnie wyodrębniona, działająca w formie fundacji lub spółki, powołana np. jako Centrum Transferu Technologii, powinna mieć jasno określone zadania do realizacji, które znajdą odzwierciedlenie w jej strukturze organizacyjnej. Poniżej przedstawiono schemat funkcjonowania jednostki pośredniczącej. Rysunek 12. Schemat funkcjonowania uczelnianej jednostki pośredniczącej. Zgłoszenie wyniku badania naukowego (innowacji / wynalazku) W przypadku braku potencjału komercjalizacji prawo do innowacji / wynalazku wraca do twórcy Uczelniana jednostka pośrednicząca formalnie wyodrębniona Wstępne sprawdzenie zdolności patentowej i potencjału biznesowego innowacji / wynalazku Opracowanie wstępnej strategii komercjalizacji Przekazanie opinii nt. typu komercjalizacji (decyzje podejmuje Rektor) Tworzenie firmy akademickiej Zgłoszenie patentowe Firma spin-off, w której w imieniu Uczelni udziały posiada uczelniana jednostka pośrednicząca Poszukiwanie licencjobiorców Sprzedaż i podział zysków z komercjalizacji Np. Twórca 50% (do podziału dla całego zespołu) Uczelnia 50% (do podziału wewnątrz Uczelni) 107

108 Zaproponowany podział zysków z komercjalizacji 50/50 jest ustalany indywidualnie przez Władze każdej uczelnie. Podstawowa funkcja uczelnianej jednostki pośredniczącej, w tym przypadku Centrum Transferu Technologii, to aktywny udział we wszystkich działaniach związanych z procesem komercjalizacji wyników badań naukowych. Do zadań jednostki powinno należeć m.in.: wstępne sprawdzenie zdolności patentowej, szczegółowa ocena potencjału rynkowego danego rozwiązania, opracowanie wstępnej strategii komercjalizacji i przygotowanie rekomendacji dla podjęcia decyzji przez Rektora o typie komercjalizacji, określenie, czy wskazane jest ponoszenie kosztów ochrony patentowej krajowej i zagranicznej danego rozwiązania, pomoc w opracowaniu strategii patentowej, identyfikowanie potencjalnych klientów na rynku krajowym i zagranicznym, negocjacje korzystnej dla uczelni i zespołu badawczego umowy licencyjnej, pomoc w opracowaniu biznesplanu, strategii rozwoju oraz modelu biznesowego przedsięwzięcia, przygotowanie spółki do pozyskania finansowania od strony prawnej i organizacyjnej, wycena wartości rynkowej spółki oraz ustalenie struktury właścicielskiej, uwzględniając obecnych akcjonariuszy (uczelnia, zespół badawczy, inwestorzy oraz inni partnerzy), aktywne poszukiwanie inwestorów, wsparcie w zakresie negocjacji umowy z inwestorem. 108

109 6.3.5 Ścieżki procesu komercjalizacji Niezwykle istotną rolę w procesie komercjalizacji wyników badań naukowych w ramach działań uczelnianej jednostki pośredniczącej odgrywa opracowanie wstępnej strategii komercjalizacji zgłoszonych wyników. Strategia powinna być przygotowana odrębnie dla każdego zgłoszenia, między innymi w oparciu o wywiad z twórcą, dodatkowe badania w celu stwierdzenia skuteczności wynalazku oraz potencjalnym popycie rynkowym. Strategia nakreśla dalsze działania, co do obrania właściwej drogi komercjalizacji (np. zgłoszenie patentu, utworzenie spółki spin-off, udzielenie licencji, sprzedaż praw). Po przedstawieniu opinii przez pracowników jednostki pośredniczącej ostateczną decyzję w sprawie wyboru drogi komercjalizacji podejmuje Rektor lub osoba przez niego wyznaczona. W ten sposób uczelnia ma możliwość podjęcia jednego z trzech podstawowych sposobów komercjalizacji wyników badań naukowych: 1. Utworzenie spółki spin-off (udziały w spółce obejmuje uczelnia i Twórca). 2. Zgłoszenie patentu i udzielenie odpłatnie licencji (podział zysków z Twórcą). 3. Zgłoszenie patentu i sprzedaż praw (podział zysków z twórcą). Rysunek 13. Ścieżki procesu komercjalizacji. Wyniki badao naukowych Spółka spin-off Udzielanie licencji Sprzedaż praw Wdrożenie rynkowe wyników badao naukowych / komercjalizacja 109

110 Tworzenie spółek odpryskowy spin-off jest zdecydowanie najbardziej dochodową formą komercjalizacji dla uczelni. Wartość wprowadzonej i oferowanej na rynku nowej technologii jest o wiele większa niż wartość ze sprzedaży licencji lub praw. Zakładanie tego typu firm przez pracowników uczelni powinno być promowane i wspierane przez tworzenie specjalnych korzystnych warunków, z zachowaniem odpowiednich zabezpieczeń interesu uczelni, np. nakładanie odpowiednich prowizji na przychód lub zysk takich firm. Po rozpoczęciu działalności spółki, uczelnia nadal może wspierać jej rozwój poprzez możliwość lokalizacji siedziby firmy na terenie uczelni i umożliwienie korzystania z zaplecza technicznego lub współpracując z Parkami Technologicznymi, umożliwiając jej działalność na terenie Parku Podział korzyści płynący z praw majątkowych Konieczne jest także wprowadzenie na uczelniach regulaminów w zakresie podziału korzyści płynących z praw majątkowych do wynalazków pomiędzy twórców a uczelnie. Za słuszne i pozostające w interesie publicznym powinno się uznać wspieranie innowacyjności i kreatywności pracowników uczelni wyższych poprzez przekazywanie im sprawiedliwej części korzyści finansowych uzyskanych z wytworzonych przez nich dóbr intelektualnych w ramach ich pracy na uczelni. W pierwszej kolejności uczelnie odzyskują często wysokie koszty poniesione w związku z zapewnieniem ochrony prawnej dóbr i ich komercjalizacją (patenty, licencje). Podział zysków może przykładowo przybrać formę: połowa zysków otrzymanych z komercjalizacji dzielona jest pomiędzy wydział macierzysty, z którego pochodzi Twórca oraz specjalnie powołany fundusz do wspierania rozwoju badań i budżet centralny uczelni. Drugą połowę zysków otrzymanych z komercjalizacji otrzymuje Twórca. W przypadku większej liczby Twórców 110

111 innowacji, część przysługująca Twórcy może być dzielona odpowiednio wedle wkładu pomiędzy wszystkich Twórców, lub wedle innego uzasadnionego podziału. Bazując na doświadczeniach uczelni zajmujących się komercjalizacją badań naukowych proponuje się przyjęcie podziału zysków z komercjalizacji dóbr intelektualnych według poniższego schematu. Należy jednak zaznaczyć, że jest to propozycja i może nastąpić inny podział, ustalony przez Władze danej Uczelni. Tabela 5. Przykładowy podział zysków z komercjalizacji dóbr intelektualnych. STRONY UDZIAŁ Wydział macierzysty Twórcy 10% Fundusz wspomagający rozwój badao 15% Budżet centralny uczelni 25% Twórca dobra / wynalazku 50% Pozioma sieć współpracy jednostek pośredniczących Mechanizm Transferu Technologii należy uzupełnić o relacje zewnętrzne, w których rolę pośrednika pomiędzy oferentami wyników badań naukowych - innowacji (naukowcami), a odbiorcami (przedsiębiorcami) odgrywa tak jak poprzednio instytucja otoczenia biznesu, którą może być uczelniana jednostka pośrednicząca. W relacjach z oferentami (naukowcami) uczelniana jednostka pośrednicząca może zajmować się: 111

112 Uczelniana jednostka pośrednicząca RAPORT merytoryczny przyjmowaniem zgłoszeń technologii/innowacji i zamieszczaniem ich w specjalnie w tym celu tworzonych bazach, poszukiwaniem odbiorców technologii/innowacji. W relacjach z odbiorcami (przedsiębiorcami) uczelniana jednostka pośrednicząca może zajmować się: przyjmowaniem zapotrzebowania na technologię / innowację, przyjmowaniem zapytań nt. możliwości dostępu do konkretnej technologii / innowacji. Rysunek 14. Mechanizm Transferu Technologii (oferta zapotrzebowanie). Zgłoszenie technologii Poszukiwanie odbiorców OFERENCI (naukowcy) ODBIORCY (firmy) Poszukiwanie technologii Zapotrzebowanie na technologie Dominującą tendencją w dziedzinie stymulowania transferu wyników badań naukowych do gospodarki jest wykorzystanie podejścia sieciowego, a więc integrowanie potencjału, jakim dysponują uczelniane jednostki pośredniczące działające na uczelniach wyższych. Współpraca pomiędzy nimi w ramach sieci może przybrać następujące formy: zapytanie o posiadaną technologię / innowację, wspólne poszukiwanie odbiorców technologii, 112

113 rejestrowanie zgłaszanych technologii do wspólnych baz danych, wspólna promocja nowych technologii / innowacji. Przedstawiony poniżej schemat obrazuje współpracę uczelnianych jednostek pośredniczących, w zakresie realizacji procesów transferu technologii do gospodarki, które poddane zostały standaryzacji funkcjonowania w celu sprawnej i efektywnej współpracy. Rysunek 15. Uproszczony schemat funkcjonowania poziomej sieci współpracy. Tworząc efektywny Mechanizm Transferu Technologii należy wziąć pod uwagę dotychczasowe doświadczenie polskich uczelni, zwłaszcza w zakresie działalności i funkcjonowania uczelnianych jednostek pośredniczących. Obecnie na Uczelniach polskich Mechanizm Transferu Technologii działa na ogół do etapu zidentyfikowania wyników projektu badawczego. Wynika to z braku właściwie przygotowanych struktur organizacyjnych oceniających potencjał rynkowy 113

114 projektów badawczych, przygotowujących projekt komercyjny i wspomagających wprowadzenie najlepszych rozwiązań na rynek. Powołane przez uczelnie jednostki pośredniczące są najczęściej niedofinansowane i mało profesjonalne, co skutkuje zniechęceniem przedsiębiorców i potencjalnych inwestorów. Do najważniejszych przyczyn stanu rzeczy należą: brak zintegrowanych struktur niezbędnych do sprawnego zarządzania procesem transferu technologii, brak wyznaczników sukcesu komercjalizacji, które dałyby innym jednostkom wzór do naśladowania, brak motywacji finansowej dla pracowników jednostek pośredniczących wynagrodzenie jest niskie i nie powiązane z wynikami pracy, brak kompetentnej kadry w zakresie transferu technologii, co zdecydowanie utrudnia pracę, wydłuża procesy i nie chroni pracowników jednostek pośredniczących przed ryzykiem nietrafnych decyzji, czego konsekwencją jest niepodejmowanie przez nich ryzyka, tak bardzo wymaganego przy innowacyjnych projektach, brak zasad opracowanych ofert, umów, kalkulacji ofert i innych dokumentów niezbędnych do zawierania kontraktów z podmiotami komercyjnymi, nieefektywne powielanie identycznych rozwiązań w wielu jednostkach, co nie pozwala na zastosowanie efektu skali, brak korelacji z działaniami innych jednostek organizacyjnych w strukturze uczelni, zajmujących się poszczególnymi obszarami transferu technologii Zewnętrzna jednostka pośrednicząca Alternatywą bądź uzupełnieniem poziomej sieci współpracy, tworzonej na uczelniach publicznych i niepublicznych może być zewnętrzna jednostka 114

115 pośrednicząca, bądź nawet kilka zewnętrznych jednostek pośredniczących o charakterze lokalnym, tworzących regionalną sieć współpracy. Sieć posłużyć może, jako bardziej efektywne rozwiązanie dla uczelni, na których zidentyfikowano małą liczbę badań naukowych o potencjale komercjalizacji, gdzie powoływanie uczelnianej jednostki pośredniczącej formalnie wyodrębnionej, wiąże się ze zbyt dużymi kosztami lub, gdy uczelnia nastawiona jest na współpracę z gospodarką, polegającą w dużej mierze na realizacji zleceń o charakterze usługowym (badania zlecone). Współpraca uczelni z zewnętrzną jednostką pośredniczącą przy komercjalizacji wyników badań naukowych, polegać może na powołaniu uczelnianej jednostki pośredniczącej wewnętrznej w formie, np. koordynatora ds. współpracy z gospodarką, co jest rozwiązaniem z punktu widzenia tego typu uczelni bardziej optymalnym. Do głównych zadań koordynatora należałyby koordynacja działań na uczelni i kontakty z zewnętrzną jednostką pośredniczącą. Zewnętrzna jednostka pośrednicząca w swoim założeniu pełni funkcje uczelnianej jednostki pośredniczącej, z tą różnicą, że oferuje pełną gamę usług i nie jest przydzielona do jednej uczelni, lecz z jej usług może korzystać większa liczba uczelni regionu. Istotnym elementem jednostki pośredniczącej zewnętrznej jest możliwość zaangażowania większej ilości partnerów, specjalizujących się w poszczególnych procesach związanych z komercjalizacją. Przedstawiony poniżej schemat obrazuje w uproszczony sposób funkcjonowanie zewnętrznej jednostki pośredniczącej, ukazując składowe elementy procesu komercjalizacji, potrzebne we wdrażaniu wyników badań naukowych do przemysłu. 115

116 Rysunek 16. Uproszczony schemat powiązao zewnętrznej jednostki pośredniczącej. Marketing / promocja Eksperci Rzecznicy patentowi Inkubatory Przedsiębiorczości Prawnicy Uczelnia I Uczelnia II Uczelnia III Zewnętrzna jednostka pośrednicząca Parki Przemysłowe i Technologiczne Przedsiębiorcy krajowi Instytucje około biznesowe Władze lokalne i regionalne Prywatni inwestorzy Sieci Komisji Europejskiej np. Enterprise Europe Network Fundusze inwestycyjne Uczelnie zagraniczne Przedsiębiorcy zagraniczni W przedstawionym powyżej założeniu, dopuszcza się również rozszerzenie współpracy o uczelnianej jednostki pośredniczące formalnie wyodrębnione, funkcjonujące w formie fundacji lub spółki w oparciu o odpowiednie dokumenty 116

117 ustrojowe. Współpraca ta będzie inna, w odróżnieniu do uczelni posiadających jednostki pośredniczące wewnętrzne, które funkcjonują w strukturach uczelni, lecz będzie także dawała możliwości transferu wyników badań naukowych do gospodarki. W zależności od jednostki pośredniczącej, jaka działa przy danej uczelni (wewnętrzna lub formalnie wyodrębniona) oraz samej uczelni (publiczna lub niepubliczna), współpraca z jednostką pośredniczącą zewnętrzną może obejmować: pomoc na szerszą skalę w procesie komercjalizacji (patentowanie, tworzenie spółek spin-off, licencjonowanie, sprzedaż praw, itd.), pomoc na węższą skalę w procesie dotarcia z gotową ofertą (patenty, funkcjonujące spółki spin-off, licencje) do potencjalnych klientów. W oparciu o powyższe założenia, zakres działań zewnętrznej jednostki pośredniczącej, w obu przy przypadkach współpracy (szerszej i węższej) może być bardzo szeroko przedstawiony. Począwszy od działań związanych z pomocą przy tworzeniu komercjalizacji, po działania związane z promocją, doradztwem, negocjacjami, usługami eksperckim, itp Regionalna sieć współpracy jednostek pośredniczących zewnętrznych W przedstawionej powyżej części modelu koncepcji komercjalizacji wyników badań naukowych, skoncentrowano się na współpracy wielu szkół wyższych z województwa kujawsko-pomorskiego z jedną zewnętrzną jednostką pośredniczącą. Poniższy schemat przedstawia w uproszczony sposób opisane rozwiązanie. 117

118 Rysunek 17. Współpraca uczelni z zewnętrzną jednostką pośredniczącą. Uczenia Uczenia Uczenia Zewnętrzna jednostka pośrednicząca Uczenia Uczenia Uczenia Kolejnym wariantem w przypadku powołania zewnętrznej jednostki pośredniczącej, może być, wspomniane wcześniej utworzenie regionalnej sieci zewnętrznych jednostek pośredniczących. Regionalna sieć zewnętrznych jednostek pośredniczących, działająca na rzecz uczelni województwa kujawsko-pomorskiego, może zostać utworzona z uwzględnieniem szczególnych uwarunkowań, pozwalających na sprawne i efektywne jej funkcjonowanie. Należy przez to rozumieć powołanie np. trzech tego typu jednostek, gdzie każda z nich obejmowałaby swym zasięgiem uczelnie w danym regionie np.: Bydgoszcz, Toruń i Włocławek. Po za aspektem terytorialnym można uwzględnić ewentualny podział uwarunkowany pod względem branżowym, w którym dana jednostka mogłaby się specjalizować. Zgłębianie wiedzy i poszerzanie jej w danej jednostce, w kierunku pokrewnych branż, np. IT, przetwórstwo tworzyw sztucznych, biotechnologia, itp. w efekcie może zwiększyć sprawność jej funkcjonowania. Poniższy schemat przedstawia sieć zewnętrznych jednostek pośredniczących. 118

119 Rysunek 18. Uproszczony schemat sieci zewnętrznych jednostek pośredniczących. Uczenia Uczenia Uczenia Uczenia Zewnętrzna jednostka pośrednicząca 2 Uczenia Zewnętrzna jednostka pośrednicząca 1 Zewnętrzna jednostka pośrednicząca 3 Uczenia Uczenia Uczenia Uczenia Należy wspomnieć, iż powołanie kilku zewnętrznych jednostek pośredniczących w ramach sieci, funkcjonujących z założenia w różnych częściach regionu lub z podziałem na specjalizacje w różnych dziedzinach, wymusi na nich swego rodzaju konkurencje. Pozwoli to na podnoszenie jakości świadczonych usług przez wspomniane jednostki oraz na niezależność uczelni, które same będą decydowały, z którą z jednostek zewnętrznych zamierzają współpracować. 119

120 Współpraca z zewnętrznymi firmami doradczymi, ekspertami lub zewnętrzną jednostką pośredniczącą może być istotnym czynnikiem powodzenia w przeprowadzeniu skutecznej komercjalizacji wyników badań naukowych. Współpraca taka ułatwi szybsze nabycie wiedzy z zakresu oceny potencjału rynkowego badań prowadzonych na uczelni oraz sposobu nawiązywania współpracy przy realizacji transakcji z inwestorami lub licencjobiorcami. 120

121 7 Badania naukowe o potencjale rynkowym prowadzone na UTP i WSB Realizacja poniższej części projektu badawczego, zrealizowana została dzięki aktywnemu zaangażowaniu autorów prac, między innymi poprzez wypełnienie i nadesłanie Formularza zgłoszenia wyników badań. Podczas trwania projektu badawczego, przeprowadzonego na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego w Toruniu zidentyfikowano łącznie 31 badań naukowych, prowadzonych na Uniwersytecie Technologiczno-Przyrodniczym im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy oraz Wyższej Szkole Bankowej w Toruniu. 28 spośród wszystkich zidentyfikowanych badań wywodzi się z uczelni bydgoskiej, natomiast 3 z uczelni toruńskiej. Przedstawiona powyżej dysproporcja zidentyfikowanych badań naukowych obrazuje potencjał komercyjny obu uczelni. Przeważająca ilość badań naukowych wywodzących się z uczelni bydgoskiej, świadczy o jej dużym potencjale komercyjnym w zakresie współpracy z gospodarką. Należy podkreślić fakt, iż w przedstawionym rozdziale zamieszczono wszystkie zidentyfikowane podczas realizacji projektu badania naukowe. Na ich podstawie wybrano badania naukowe o potencjale rynkowym, z których autorami odbyto indywidualne konsultacje. W toku konsultacji wyłoniono 2 badania o największym potencjale rynkowym, które przedstawiono w kolejnym rozdziale. 7.1 Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy W ramach działań podjętych podczas realizacji projektu na Uniwersytecie Technologiczno-Przyrodniczym im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy, zaangażowano siedem Wydziałów oraz jeden Instytut. Warto podkreślić, że są to wszystkie istniejące Wydziały i Instytuty działające w ramach uczelni. Największą 121

122 liczbę zgłoszonych wyników badań naukowych o potencjale rynkowym zanotowano na Wydziale Rolniczym w liczbie 17 zgłoszeń. Poniżej przedstawiono informacje nt. wszystkich nadesłanych zgłoszeń (numer zgłoszenia, Wydział z którego się wywodzi, nazwa robocza oraz streszczenie projektu). 122

123 Zgłoszenie nr 01/UTP Wydział Rolniczy Nazwa robocza projektu: Hodowla nowych oryginalnych odmian roślin ozdobnych. Streszczenie projektu: Projekt zakłada wykorzystanie technik indukowanej mutagenezy oraz roślinnych kultur in vitro w uzyskiwaniu nowych, atrakcyjnych odmian roślin ozdobnych. Prowadzenie hodowli z użyciem tradycyjnych metod hodowlanych jest w przypadku wielu odmian roślin ozdobnych utrudnione ze względu na wysoki stopień heterozygotyczności oraz poliploidalność. W dodatku metody bazujące na krzyżowaniu i selekcji są czasochłonne uzyskanie nowej, atrakcyjnej, stabilnej odmiany zajmuje wiele lat. Wykorzystując indukowaną mutagenezę i regenerację in vitro można uzyskać nowe odmiany w ciągu 3-4 lat. Mutanty uzyskane z jednej odmiany wyjściowej tworzą jednorodną grupę odmianową o podobnych wymaganiach uprawowych, gdyż mutacji nie ulega cały genom rośliny tylko pojedyncze geny. Jest to cecha ważna z punktu widzenia producentów roślin. Rynek roślin ozdobnych rządzi się prawami mody, dlatego krótki czas potrzebny na uzyskanie nowych odmian jest w przypadku tej grupy roślin szczególnie istotny. Metoda uzyskiwania nowych odmian z zastosowaniem kultur in vitro oraz promieniowania jonizującego jest prosta, tania i efektywna. Umożliwia uzyskanie własnych odmian bez opłat licencyjnych. Aktualnie w Katedrze Roślin Ozdobnych i Warzywnych wyhodowano ponad 20 odmian chryzantemy wielkokwiatowej (Chrysanthemum x grandiflorum Ramat./Kitam./ w tym 12 świadectw autorskich, potwierdzających ich wytworzenie. Ponadto Katedra uczelni posiada liczne publikacje w tym zakresie (polskie, zagraniczne oraz z Listy Filadelfijskiej). 123

124 Zgłoszenie nr 02/UTP Wydział Rolniczy Nazwa robocza projektu: Sposób otrzymywania nawozów wieloskładnikowych. Streszczenie projektu: Sposób otrzymywania nawozów wieloskładnikowych, w którym odważa się surowce, tak, aby ich proporcje zapewniały założony, końcowy skład chemiczny danego typu nawozu, po czym kompozycję tą rozdrabnia się i miesza z zachowaniem odpowiedniej kolejności i proporcji dozowania poszczególnych składników, następnie całość poddaje się aglomeracji, po czym prowadzi się operację suszenia i przesiewania granulatu, przy czym nadziarno i podziarno zawraca się do układu rozdrabniania i mieszania składników, znamienny tym, że w procesie aglomeracji dozuje się równocześnie składnik, zawierający w swoim składzie powyżej 70 % minerałów ilastych z grupy montmorylonitu o pojemności, korzystnie z dodatkiem gipsu oraz wodę w postaci aerozolu pod ciśnieniem i w takiej ilości, aby końcowa wilgotność granulatu nie przekraczała %, ponadto operację suszenia prowadzi się do momentu utwardzenia granulatu do 40 MPa i jego dehydratacji do wartości poniżej 6% wilgotności. Najlepszym miernikiem innowacyjności projektu są patenty. W trakcie realizacji projektu, którego opis przedstawiono powyżej, powstał patent Sposób otrzymywania nawozów wieloskładnikowych. Kategoria i nr ochrony: WYN: (11)

125 Zgłoszenie nr 03/UTP Wydział Rolniczy Nazwa robocza projektu: Nawozy wieloskładnikowe, zwłaszcza granulowane z udziałem minerałów. Streszczenie projektu: Przedmiotem wynalazku są nawozy wieloskładnikowe, zwłaszcza granulowane z udziałem minerałów. Celem wynalazku jest opracowanie grupy nawozów wieloskładnikowych, zwłaszcza takich, które charakteryzują się możliwościami polepszania własności fizykochemicznych gleb, w tym zwiększają pojemność sorpcyjną i wodną gleb, przyczyniając się do powstawania i utrwalania struktury agregatowej, a tym samym poprawiają skład granulometryczny gleb lekkich. Istota nawozów wieloskładnikowych, zwłaszcza granulowanych metodą bezciśnieniową, które mogą według wynalazku zawierać azot w formie amidowej, amonowej, azotanowej, potas, fosfor, magnez, wapń, mikroelementy w formie chelatów (żelazo, cynk, miedź, mangan), molibden, bor, charakteryzuje się tym, że nawóz może zawierać dodatki w postaci mieszaniny minerałów glinokrzemianowych warstwowych i/lub przestrzennych i/lub gipsu. Korzystnym skutkiem stosowania rozwiązania według wynalazku jest możliwość otrzymywania grupy nawozów, które obniżają tempo ich rozpuszczania i spowalniają szybkość uwalniania składników pokarmowych dla roślin oraz sorbują kationowe formy pierwiastków i związków chemicznych występujących w glebach, zwiększają pojemność sorpcyjną i buforową gleb oraz polepszają własności wodno-powietrzne gleb. Nawozy charakteryzuje duża wytrzymałość mechaniczna i mała ścieralność, co powoduje, że są dogodne w trakcie zabiegów nawożenia, transporcie i magazynowaniu. Najlepszym miernikiem innowacyjności projektu są patenty. W trakcie realizacji projektu, którego opis przedstawiono powyżej, powstał patent Nawozy wieloskładnikowe, zwłaszcza granulowane z udziałem minerałów. Kategoria i nr ochrony: WYN: (11)

126 Zgłoszenie nr 04/UTP Wydział Rolniczy Nazwa robocza projektu: Możliwość zachowania lub zwiększenia żyzności i urodzajności gleby oraz produkcyjności roślin w warunkach wykorzystania słomy na cele energetyczne. Streszczenie projektu: Przedmiotem badań są działania mające na celu ograniczenie ubytku masy organicznej z gleb, a w konsekwencji powolnej degradacji agroekosystemów. Zjawisko to występuje wskutek braku nawożenia organicznego oraz przyrodniczo poprawnego płodozmianu, a potęgowane jest obecnie przez pozarolnicze wykorzystywanie biomasy plonów ubocznego lub całych roślin. Słoma zbóż i rzepaku, lokalnie w dużych ilościach, jako źródło energii spalana jest w kotłach ciepłowniczych. Celem utylitarnym projektu jest opracowanie takich zasad agrotechniki zbóż i rzepaku, które w warunkach wykorzystywania słomy jako źródła energii odnawialnej, umożliwiłyby utrzymanie żyzności i urodzajności gleby oraz wysokiej produkcyjności roślin. Zakłada się, że w tych warunkach oprócz wnoszenia do gleby materii organicznej międzyplonów i samosiewów, korzystnie na właściwości fizykochemiczne gleby może oddziaływać stosowanie popiołu otrzymywanego ze spalania słomy zbóż i rzepaku oraz zmniejszenie tempa mineralizacji materii organicznej gleby poprzez stosowanie uprawy bezorkowej. Wyniki badań po ich statystycznej weryfikacji będą podstawą opracowania zasad uprawy roślin pozwalających utrzymać żyzność i urodzajność gleby, przy wykorzystaniu słomy jako źródła energii odnawialnej. Główną przesłanką do podjęcia niniejszych badań jest coraz więcej informacji od ekologów, agroekologów i agrotechników, popartych wynikami badań i obserwacjami rolników praktyków, o degradacji glebowej materii organicznej. Jest ona skutkiem z jednej strony uproszczeń organizacji i technologii polowej produkcji roślinnej, a z drugiej strony intensyfikacji rolnictwa. 126

127 Zgłoszenie nr 05/UTP Wydział Rolniczy Nazwa robocza projektu: Siarka jako składnik nawozowy kształtujący wielkość i jakość plonów roślin uprawnych. Streszczenie projektu: Podstawą badań było czteroletnie ( ) ścisłe doświadczenie polowe, które przeprowadzono w Terenowej Stacji Badawczej w Wierzchucinku, należącej do Wydziału Rolniczego UTP. W doświadczeniu założonym na glebie o niskiej zasobności w przyswajalne formy uprawiano: jęczmień jary, łubin wąskolistny i gorczycę białą. Badanymi czynnikami były: sposób aplikacji siarki (dolistny i doglebowy), jej forma (elementarna i jonowa) i dawka (w kg S ha 1 : 0, 20, 40, 60). Celem przeprowadzonych badań była ocena efektywności plonotwórczej siarki oraz wpływu tego składnika na jakość białka roślin o przeznaczeniu paszowym (jęczmień jary, łubin) i oleistych (gorczyca), a także wskazanie optymalnych dla wielkości i jakości plonów: sposobu aplikacji siarki, jej formy i dawki. Przeprowadzone badania w warunkach występującego już od połowy lat 90. w naszym regionie niedoboru przyswajalnej siarki w glebie, wykazały, że składnik ten ma istotne znaczenie dla możliwości uzyskania wysokiego plonu roślin i efektywnego wykorzystania innych składników, zwłaszcza azotu. Wskazuje na to nie tylko zwiększanie po zastosowaniu siarki zawartości azotu ogólnego i białkowego w nasionach badanych roślin, ale także uzyskanie w tych warunkach korzystnych zmian składu aminokwasowego i frakcyjnego białka oraz pozytywne efekty żywieniowe badań na zwierzętach. 127

128 Zgłoszenie nr 06/UTP Wydział Rolniczy Nazwa robocza projektu: Badanie zawartości i składu aminokwasowego białka w plonach zbóż paszowych zbieranych w regionie Pomorza i Kujaw. Streszczenie projektu: W ramach działania w okresie od sierpnia do listopada 2007 roku z 97 plantacji produkcyjnych gmin województwa kujawsko-pomorskiego pobrano 194 próby ziarna zbóż przeznaczonych na cele paszowe. Równolegle z pobieraniem prób gromadzono za pomocą przygotowanej ankiety informacje agrotechniczne o warunkach uprawy plantacji zboża, z której pobierano próby do badań. W próbach oznaczono zawartość białka, oraz jego skład aminokwasowy. Wyniki przeprowadzonych prac opracowano i opublikowano. Zboża w towarowym chowie zwierząt są źródłem 50-70% białka, a w tej działalności gospodarczej surowiec ten najczęściej pochodzi ze źródeł lokalnych. Niedobór wielu aminokwasów w dawce pokarmowej może w znacznym stopniu zwiększać zużycie paszy na jednostkę przyrostu zwierząt, powodując tym samym wzrost kosztów prowadzenia tej działalności. Doprecyzowanie informacji na ten temat może zatem mieć duże znaczenie w towarowej produkcji zwierzęcej. Z tych względów podjęcie, a także kontynuowanie tego działania może mieć duże znaczenie praktyczne. Współczesna towarowa produkcja rolnicza opiera się w dużym stopniu na systematycznie aktualizowanej i upowszechnianej informacji. Realizowany projekt służy temu celowi w zakresie towarowej produkcji zbóż paszowych oraz ich wykorzystaniu w tuczu zwierząt, generując istotne informacje o wartości biologicznej plonu roślin, w tym białka, podstawowego składnika pasz, a w efekcie także pożywienia konsumentów. 128

129 Zgłoszenie nr 07/UTP Wydział Rolniczy Nazwa robocza projektu: Optymalizacja nawożenia mineralnego wybranych roślin pastewnych. Streszczenie projektu: W warunkach polskiego rolnictwa obserwuje się tendencje do wzrostu stosowania wysokich dawek azotu bez zachowania tradycyjnie ustalonych proporcji do pozostałych składników pokarmowych a zwłaszcza potasu, co w konsekwencji niekorzystnie wpływa na wysokość i jakość plonów roślin. Jednym z istotnych kryteriów przydatności kukurydzy i pszenicy ozimej uprawianych na paszę jest plon białka ogólnego oraz równowaga jonowa składników pokarmowych. Najwyższy plon białka kukurydzy stwierdzono po zastosowaniu przy stosunku N : K jak 1:0,56, natomiast w przypadku pszenicy przy stosunku N:K jak 1:1 Natomiast zawężenie jak i rozszerzenie stosunku N:K spowodowało niekorzystne zmiany w składzie chemicznym badanych roślin, przyczyniając się tym samym do obniżenia zawartości, szczególnie Mg i Ca, poniżej ogólnie przyjętego optimum dla tych roślin, co w konsekwencji zakłóciło stan równowagi jonowej ( K:Ca+Mg), K:Ca, K:Mg) obniżając ich wartość paszową. Dotychczasowe opracowania na temat wpływu równowagi jonowej na wielkość i jakość plonów dotyczą głównie roślin przeznaczonych do konsumpcji - stosunkowo mało jest jednak opracowań dotyczących roślin pastewnych a zwłaszcza opracowań w oparciu o wieloletnie statyczne doświadczenia polowe które są gwarantem wiarygodności wyników bowiem uwzględniają czynnik pogodowy. 129

130 Zgłoszenie nr 08/UTP Wydział Rolniczy Nazwa robocza projektu: Nowe metody i technologie dezodoryzacji w produkcji przemysłowej, rolnej i gospodarce komunalnej. Streszczenie projektu: Projekt zakłada przeprowadzenia rozpoznania związków odpowiedzialnych za powstawanie uciążliwości zapachowej podczas przetwarzania i utylizacji odpadowej tkanki zwierzęcej, przemyśle tłuszczowym, kompostowaniu odpadów komunalnych i osadów ściekowych oraz oczyszczaniu ścieków. Badaniom poddane zostaną wybrane obiekty przemysłowe oraz oczyszczalnie i kompostownie ścieków. Efektem końcowym badań będzie ograniczenie bądź eliminacja odorów u źródła na drodze modyfikacji składu i właściwości materiałów odoroczynnych (komposty, odpady) w czasie przetwarzania i magazynowania. Opracowane zostaną zalecenia eksploatacyjne oraz procedury zapewniających minimalizacje emisji odorantów do środowiska. Istota sposobu według wynalazku - katalitycznego utleniania odorów w mineralnych złożach drobno i mikroporowatych - polega na tym, że odbywa się z udziałem nadtlenku wodoru katalizowanym siarczanem żelazawym, zaadsorbowanym na drobno i mikroporowatych mineralnych nośnikach. Drobno i mikroporowata warstwa aktywna o rozmiarze porów um, tworzy się z naturalnego kruszywa mineralnego odmytego z materii organicznej z domieszką bentonitu, ewentualnie zeolitu, żelu krzemionkowego, gliny, mikroporowatego szkła, porowatych materiałów ceramicznych. Warstwę tę o wysokości ok. 10 cm nakłada się na powierzchnię składowiska odpadów, komunalnych osadów ściekowych magazynowanych z przeznaczeniem do odzysku, pryzmach kompostowych, z obornika składowanego na płytach obornikowych, lub na innej biodegradowalnej materii organicznej. 130

131 Zgłoszenie nr 09/UTP Wydział Rolniczy Nazwa robocza projektu: Badania nad optymalizacją nawożenia mineralnego karczocha zwyczajnego (Cynara scolymus L.) uprawianego w rejonie Pomorza i Kujaw. Streszczenie projektu: Optymalizacja plonowania i składu chemicznego roślin zielarskich jest zagadnieniem trudnym, gdyż warunki jej prowadzenia są zmienne i związane są ze zróżnicowaniem (strefowym i regionalnym) rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski. Stosując odpowiednie nawożenie można próbować stymulować wielkością i jakością plonu podkreślając te jego cechy, które w zależności od przeznaczenia są najbardziej pożądane. Zagadnienie to jest szczególnie istotne w odniesieniu do roślin zielarskich, które stosunkowo niedawno trafiły ze stanu dzikiego do uprawy polowej, bądź zostały sprowadzone, podobnie jak karczoch, z innej strefy klimatycznej. W dostępnej literaturze niewiele jest informacji dotyczących optymalizacji nawożenia roślin zielarskich, w tym również karczocha zwyczajnego. Jakość plonu tych roślin rozpatrywana jest głównie pod kątem zawartości związków czynnych mających istotne znaczenie w przemyśle farmaceutycznym. Tymczasem karczoch jest rośliną, która może być również, w szerszym zakresie niż dotychczas, wykorzystywana rolniczo, uprawiana na zieloną paszę lub na kiszonkę. Kiszonka z liści karczocha stanowi bowiem paszę objętościową o dużej strawności dla bydła. Wpływ równowagi jonowej, a zwłaszcza stosunku N:P:K na wielkość i jakość plonu ziół stosowanych jako dodatki paszowe jest zagadnieniem nowym i bardzo aktualnym w świetle przepisów unijnych dotyczących zwiększenia udziału roślin zielarskich w żywieniu zwierząt. Określenie optymalnych stosunków jonowych składników pokarmowych w tych roślinach pozwali na wyprodukowanie wartościowego surowca przeznaczonego na cele konsumpcyjne, paszowe bądź technologiczne. 131

132 Zgłoszenie nr 10/UTP Wydział Rolniczy Nazwa robocza projektu: Opracowanie technologii mikrorozmnażania roślin ozdobnych. Streszczenie projektu: Projekt zakłada opracowanie składu pożywek dla nowo wprowadzanych do warunków in vitro roślin ozdobnych oraz udoskonalanie składu pożywek w przypadku gatunków trudno mnożących się. Ponadto badania będą obejmowały także dobór odpowiedniego eksplantatu, metody mikrorozmnażania oraz najlepszej pory regeneracji w kulturach in vitro. Mikrorozmnażanie roślin polega na wegetatywnym ich rozmnażaniu (klonowaniu) w sterylnych warunkach w laboratorium na specjalnie dobranych pożywkach. Fragmenty roślin (eksplantaty) pochodzące z warunków ex vivo, po odpowiednim procesie sterylizacji są inokulowane (wyszczepiane) na pożywki. Po okresie ich restytucji (regeneracji), następuje proces namnażania, dzięki któremu można uzyskać w krótkim czasie duże ilości roślin potomnych. Po uzyskaniu odpowiedniej ilości mikrosadzonek przenoszone są one na pożywki ukorzeniające w celu wytworzenia korzeni. Dalszy rozwój roślin możliwy jest już w szklarni, gdzie następuje proces aklimatyzacji mikrosadzonek do warunków in vivo. W mikrorozmnażaniu roślin ozdobnych w laboratoriach produkcyjnych często zachodzi potrzeba udoskonalenia metody oraz poszczególnych etapów mikrorozmnażania i dostosowania ich do konkretnych gatunków a nawet odmian, co obejmuje obecny projekt. Istnieje konieczność ciągłego dostosowywania składu pożywek i optymalizacji rodzajów eksplantatów i metod mikrorozmnażania w celu podniesienia efektywności mnożenia w warunkach in vitro. 132

133 Zgłoszenie nr 11/UTP Wydział Rolniczy Nazwa robocza projektu: Badanie tożsamości odmian roślin uprawnych. Streszczenie projektu: Projekt obejmuje badanie tożsamości odmian roślin uprawnych przy pomocy markerów molekularnych typu RAPD PCR (Losowo Amplifikowany Polimorficzny DNA Reakcja Łańcuchowa Polimerazy). Powstający profil prążków tzw. DNA-fingerprinting umożliwia identyfikację odmian we wczesnych stadiach rozwojowych np. na etapie siewki lub sadzonki kiedy rośliny należące do dwóch odmian są morfologicznie bardzo podobne. Projekt rozwiązuje problem udowodnienia tożsamości odmian, co może być wykorzystywane do ochrony praw hodowców, identyfikacji cennego materiału biologicznego a także w procesie hodowlanym. Markery molekularne są wiarygodną metodą mającą zastosowanie do udowodnienia winy w przypadku bezprawnego czerpania korzyści materialnych z uprawy roślin odmian chronionych. Pozwalają też na skrócenie procesu hodowlanego prowadzącego do uzyskania nowych cennych odmian. Warto dodać, że w Polsce nie ma laboratorium oferującego tego typu usługi dla materiału roślinnego. Dotychczas identyfikację odmian przeprowadza się na podstawie cech morfologicznych np. barwy kwiatostanu, używając w tym celu katalogu barw (RHSCC, 1966). Ocena barwy tą metodą jest jednak wysoce subiektywna, gdyż zależy od zdolności optycznych oceniającego oraz warunków świetlnych, a ponadto w metodzie tej potrzebne są kwiatostany, które powstają w ściśle określonym czasie na roślinie. Inną metodą identyfikacji stosowaną do odróżnienia odmian bądź potwierdzenia ich tożsamości są markery białkowe. One także nie zawsze są obecne w roślinie, ponieważ proces ekspresji genów jest często zależny od warunków środowiskowych. Projekt rozwiązuje problem udowodnienia tożsamości odmian, co może być wykorzystane np. w sądownictwie, na przejściach granicznych lub na wczesnych etapach hodowli nowych odmian. 133

134 Zgłoszenie nr 12/UTP Wydział Rolniczy Nazwa robocza projektu: Ocena determinacji plonu i jakości technologicznej ziarna pszenicy ozimej przez zależne i niezależne od agrotechniki właściwości gleby. Streszczenie projektu: Celem projektu jest ocena wpływu zespołu fizycznych i chemicznych właściwości gleby, niezależnych i zależnych od elementów agrotechniki, jak: skład granulometryczny, zawartość węgla organicznego, zawartość azotu ogólnego i mineralnego, ph gleby, zasobność w makroelementy (P, K, Mg) oraz wilgotność i zwięzłość jej warstwy ornej na plon, a zwłaszcza na jakość technologiczną ziarna do wypieku chleba. Projektowane badania mają znaczenie zarówno poznawcze jak i utylitarne. Poznawczy aspekt badań dotyczy określenia reakcji pszenicy ozimej na fizyczne i chemiczne właściwości gleby. Aspekt praktyczny polega na poznaniu efektów produkcyjnych uprawy pszenicy na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego o różnych właściwościach oraz na wskazywaniu potrzeby, a zarazem efektywności, zmian tych właściwości poprzez zabiegi agrotechniczne. Szczególnie potrzebne jest poznanie reakcji pszenicy ozimej na właściwości gleby w kolejnych latach krótkotrwałej monokultury. Pozwoli to odpowiedzieć na pytanie, czy poprzez zmianę właściwości gleby, i których z nich, można ograniczyć skutki uprawy tej rośliny w stanowisku po sobie. Podejmowany problem badawczy ma dużą aktualność w realiach krajowej produkcji roślinnej. Poznanie bowiem reakcji pszenicy ozimej na właściwości gleby kompleksu żytniego bardzo dobrego pozwoli dostosowywać zabiegi agrotechniczne (głównie: nawożenie organiczne i mineralne, przedplon) do wymagań pszenicy, z zachowaniem wysokiej efektywności produkcyjno ekonomicznej tych zabiegów. Taki sposób postępowania wpisuje się w istotę rolnictwa zrównoważonego i precyzyjnego, zakładającego dostosowywanie działań agrotechnicznych zarówno do wymagań rośliny uprawnej, jak i właściwości agroekologicznych indywidualnego pola produkcyjnego, w sposób zapewniający wysokie efekty produkcyjne przy minimalizacji presji na środowisko. 134

135 Zgłoszenie nr 13/UTP Wydział Rolniczy Nazwa robocza projektu: Barwa światła jako proekologiczny czynnik kształtujący wzrost i pokrój roślin ogrodniczych. Streszczenie projektu: Dobra jakość rozsady lub sadzonek to jeden z głównych warunków prawidłowego przebiegu uprawy i uzyskania dobrych efektów ekonomicznych. W obecnych czasach ze względu na zwiększoną troskę o środowisko naturalne, dąży się do zminimalizowania stosowania chemicznych środków. Jedną z ekologicznych metod kontrolowania wzrostu roślin jest stosowanie światła określonej jakości. Przewidziane badania mają posłużyć opracowaniu najprostszych i efektywnych metod kontrolowania wzrostu i pokroju roślin ogrodniczych w oparciu o zastosowanie sztucznego światła o określonej barwie. Zastosowanie barwy światła, jako czynnika kontrolującego wzrost i pokrój roślin ogrodniczych, budzi coraz większe zainteresowanie w ogrodnictwie wielu krajów świata. Opracowanie takich metod produkcji rozsady dla wielu popularnych gatunków roślin pozwoli przede wszystkim zmniejszyć koszty produkcji poprzez wyeliminowanie kosztów zakupu chemicznych regulatorów wzrostu jak i zmniejszyć negatywny wpływ na stan środowiska naturalnego. Dodatkowym atutem tego projektu jest zastosowanie nowoczesnego, innowacyjnego oświetlenia za pomocą diod LED. Są one bardzo trwałe i żywotne, nie pogarszają swoich parametrów nawet przy długim użytkowaniu. Wysoka sprawność energetyczna diod LED sprawia, że tylko niewielka część energii elektrycznej zamienia się w ciepło. Temperatura świecącej diody jest niewiele większa od temperatury otoczenia, w związku z tym stosując nawet duże natężenia światła nie powoduje się znaczącego wzrostu temperatury w pomieszczeniu uprawowym, a tym samym zmniejsza się koszty klimatyzacji. W trakcie pracy zużywają mało energii elektrycznej, dzięki czemu pozwalają na zmniejszenie kosztów uprawy. 135

136 Zgłoszenie nr 14/UTP Wydział Hodowli i Biologii Zwierząt Nazwa robocza projektu: Bezkręgowce i kręgowce środowisk wiejskich, miejskich i leśnych oraz ich znaczenie zooindykacyjne, parazytologiczne i użytkowe. Streszczenie projektu: Celem badań jest: określenie właściwości zooindykacyjnych zgrupowań bądź zespołów owadów - mszyc, chrząszczy biegaczowatych oraz pasożytniczych błonkówek, w oparciu o zmiany ich struktury i funkcjonowanie w określonych układach ekologicznych; ustalenie składu gatunkowego i oszacowanie liczebności pasożytów tzw. dużych zwierząt gospodarskich (świnie, bydło, konie, owce), w pomieszczeniach gospodarskich, w bezpośrednim ich otoczeniu oraz na polach uprawnych, łąkach i w pobliskich lasach; porównawcze oszacowanie efektywności odłowów owadów do różnych naczyń, jako pułapek żywołownych; określenie rodzaju i stopnia uszkodzenia, jak również przeżywalności pszczół robotnic, trutni oraz matek, w związku z ich przechowywaniem w klateczkach wysyłkowych, w rodzinach własnych i obcych; monitorowanie, w oparciu m.in. o inwentaryzację, miejsc regularnego przebywania i rozrodu tzw. gatunków konfliktowych (np. krukowatych, gołębi, bobra) i bioindykacyjnych, w Bydgoszczy i okolicach, a także - określenie rozmieszczenia i preferencji siedliskowej gatunków ptaków związanych z korytem rzeki Wisły (ptaki wodne i błotne, kaczki, nurogęś, zimorodek, rybitwy, mewy oraz siewkowce). W regionie kujawsko-pomorskim nie prowadzono kompleksowego monitoringu różnych grup owadów i ptaków w celach bioindykacyjnych, a więc do wykorzystania ich reakcji jako kryterium oceny zmian środowisk antropogenicznych i półnaturalnych, jak też, praktycznie, nie prowadzono badań nad zgrupowaniami pasożytniczych owadów nękających zwierzęta gospodarskie, bądź stwarzających dla nich określone problemy higieniczne. 136

137 Zgłoszenie nr 15/UTP Wydział Hodowli i Biologii Zwierząt Nazwa robocza projektu: Monitoring i bioróżnorodność fauny terenów chronionych, przyrodniczo cennych oraz antropogenicznych w regionie kujawsko-pomorskim. Streszczenie projektu: Celem badań jest: określenie znaczenia tzw. wysp środowiskowych w krajobrazie rolniczym dla mszyc i ich naturalnych wrogów, monitorowanie i ocena funkcjonowania obszarów chronionych województwa kujawsko-pomorskiego, gnieżdzenie się i biologia lęgowa kapturki w różnych typach środowisk, bioróżnorodność chrząszczy biegaczowatych, trzmieli i nicieni w środowiskach miejskich, podmiejskich i w dolinach rzecznych, określenie występowania parazytoidów mszyc na roślinach dziko rosnących metodą dyssekcji (sekcjonowania ciała mszyc) i porównawczo na drodze masowej hodowli, a także w ramach dziennych studiów doktoranckich; wpływ antropopresji na populacje kreta, oraz miodność i inne parametry użytkowe wybranych linii pszczoły miodnej. 137

138 Zgłoszenie nr 16/UTP Wydział Rolniczy Nazwa robocza projektu: Doskonalenie metod mikrorozmnażania mniej znanych gatunków roślin warzywnych. Streszczenie projektu: Stosowane w kulturach in vitro pożywki różnią się między sobą pod względem zawartości soli mineralnych, cukru i regulatorów wzrostu. Skład pożywki powinien być indywidualnie dopasowany do wymagań gatunku, a często nawet odmiany. Właściwe dobranie ilości i proporcji poszczególnych składników zapewnia prawidłowe namnażanie, a także niezakłócony wzrost i rozwój roślin, powinno również zapewniać prawidłową aklimatyzację roślin po przeniesieniu z kultur in vitro do warunków in vivo. W przypadku introdukcji nowych, mało znanych gatunków roślin, duże znaczenie ma hodowla twórcza, pozwalająca na uzyskanie nowych, atrakcyjnych odmian, przystosowanych do lokalnych warunków klimatycznych. W przypadku hodowli mutacyjnej szczególne znaczenie ma metoda rozmnażania przez pędy przybyszowe, polegająca na rozmnażaniu roślin z eksplantatów nie zawierających tkanki merystematycznej. Zdolność do tworzenia pędów przybyszowych uzależniona jest genotypowo, jednak w obrębie jednego gatunku rośliny można zaobserwować znaczące różnice w podatności poszczególnych jej części do organogenezy. Duże znaczenie ma też skład pożywki, szczególnie ilość i wzajemna proporcja regulatorów wzrostu z grupy auksyn i cytokinin jak i rodzaj zastosowanej auksyny i cytokininy.celem projektu jest przeprowadzanie badań nad mikrorozmnażaniem różnych gatunków roślin warzywnych, szczególnie tych mniej znanych, a ze względu na atrakcyjne walory smakowe i prozdrowotne zasługujących na rozpropagowanie w polskim warzywnictwie. Badania przewidują indywidualne dopasowywanie składu pożywek w zależności od wymagań rośliny jak i celu rozmnażania oraz ustalanie optymalnych metod aklimatyzacji roślin w warunkach in vivo. 138

139 Zgłoszenie nr 17/UTP Wydział Rolniczy Nazwa robocza projektu: Doskonalenie technologii uprawy roślin ogrodniczych. Streszczenie projektu: Podłoże jako środowisko wzrostu korzeni rośliny jest jednym z ważniejszych czynników, mających wpływ na przebieg uprawy. W chwili obecnej stosuje się bardzo dużą, stale rosnącą liczbę różnorodnych podłoży. W celu osiągnięcia dobrych efektów istotne jest dopasowanie właściwego podłoża dla rośliny, z uwzględnieniem również etapu jej rozwoju (kiełkowanie nasion, ukorzenianie sadzonek, wzrost i plonowanie). Przeprowadzane badania będą dotyczyły sprawdzania nowych, wprowadzanych na rynek podłoży pod kątem ich przydatności w uprawie różnych roślin ogrodniczych, ze szczególnym uwzględnieniem mniej znanych, dopiero wprowadzanych do uprawy gatunków. Na prawidłowy przebieg procesów życiowych roślin bardzo duży wpływ mają warunki termiczne. Projekt ma na celu przeprowadzenie badań nad wpływem temperatury przechowywania bulw i cebul roślin ozdobnych na ich późniejszy wzrost i rozwój. Dodatkowo planowane są doświadczenia mające na celu sprawdzenie, jak warunki termiczne w trakcie uprawy roślin mogą zmodyfikować ich pokrój, dostosowując go do wymagań odbiorcy, jednocześnie ułatwiając ich transport i przechowywanie. Sterowana uprawa roślin zależnych fotoperiodycznie polega na stwarzaniu odpowiedniej długości dnia, poprzez doświetlanie lub zaciemnianie i stosowanie odpowiedniej temperatury. Wszystko to umożliwia kwitnienie roślin w jednakowym terminie i pozwala na zwiększenie liczby zbiorów, niezależnie od pory roku oraz uzyskanie wymiernego efektu ekonomicznego. Planowane doświadczenia pozwolą, w zależności od popytu uzyskać różny termin kwitnienia, dostosowany do potrzeb rynku, a także zebrać plon w terminie innym niż ich naturalny. 139

140 Zgłoszenie nr 18/UTP Wydział Rolniczy Nazwa robocza projektu: Możliwości stosowania nawożenia dolistnego w celu poprawy jakości i zdolności przechowalniczej rukoli. Streszczenie projektu: Jednym z największych problemów w uprawie rukoli stanowią wysokie zawartości azotanów (V), które zaliczane są do substancji potencjalnie toksycznych. Odpowiednie zabiegi uprawowe, przede wszystkim ograniczone nawożenie azotowe. Dlatego też celem niniejszych badań jest przebadanie możliwości dalszego ograniczenia zawartości azotanów poprzez aplikację jonów, konkurujących z azotanami na poziomie ich przyswajania. Ponieważ chlorki wpływają pozytywnie na gospodarkę wodną, to mogą zostać one również wykorzystane do zwiększenia zdolności przechowalniczej rukoli. Głównym celem projektu jest przebadanie zagadnienia, czy dolistne stosowanie roztworów CaCl 2, MgCl 2 czy MgSO 4 pozytywnie wpłynie na jakość i zdolność przechowalniczą rukoli. Hipoteza badawcza zakłada, że stosowanie chlorków zredukuje zawartość azotanów. Jednocześnie chlorki wpłyną pozytywnie na gospodarkę wodną rukoli, a przez to i na jej zdolność przechowalniczą. Aplikacja wapnia wzgl. magnezu powinna przyczynić się do przedłużenia okresu pozbiorczego rukoli, tzw. fazy shelf-life. Generalnie chlorki nie są dla roślin toksyczne, a w żywieniu roślin do tej pory poświęcano im raczej mało uwagi. Ich rola jako składnik pokarmowy niezbędny dla życia roślin ogranicza się tylko do bardzo małych koncentracji. Chlorki odgrywają ważna rolę przede wszystkim w gospodarce wodnej roślin. Ponadto jony chlorkowe konkurują z jonami azotanowymi, a w mniejszym stopniu z jonami siarczanowymi w pobieraniu ich przez roślinę, przy czym istnieje bezpośrednia zależność pomiędzy koncentracją chlorków w roztworze glebowym i pobieraniem azotanów (V) przez rośliny. Dlatego też chlorki mogą odgrywać ważną rolę w uprawie roślin, które wymagają zwiększonego obniżenia zawartości azotanów (V) wzgl. lepszego wykorzystania związków azotowych. 140

141 Zgłoszenie nr 19/UTP Wydział Rolniczy Nazwa robocza projektu: Gospodarowanie energią odnawialną. Streszczenie projektu: Projekt dotyczy uzyskania wysokoenergetycznego surowca z wykorzystaniem organicznych osadów dennych i biokomponentów. Zakłada się, że będzie to materiał o wysokiej wartości opałowej i najniższym, dopuszczalnym poziomie emisji NO x, SO x i metali ciężkich. Wykorzystanie osadów dennych jako materiału opałowego i wiążącego po dodaniu biokomponentów o możliwie dużej wartości opałowej spowoduje powstanie taniego i ekologicznego surowca energetycznego. Osad denny powstały z procesów eutrofizacji lub rekultywacji zbiorników wodnych występuje w każdym przypadku, a jego ilość różni się w zależności od uwarunkowań morfologicznych, hydrochemicznych i biologicznych, co determinuje charakter przemian i ostateczne cechy ważne dla energetycznego wykorzystania. Powstały z osadów dennych produkt idealnie nadaje się jako uniwersalne paliwo energetyczne. Jest to zupełnie nowatorskie podejście do wykorzystania tak powszechnie występującej biomasy, która dotychczas nie była przedmiotem zainteresowania nauki i techniki z punktu widzenia przydatności dla potrzeb chociażby energetyki. Potwierdzenie nowatorskiego podejścia do możliwości pozyskania i wykorzystania osadów dennych z naturalnych cieków oraz zbiorników wodnych jest jego opatentowanie (P , P , P ). Na gruncie inżynierii rolniczej i dyscyplin pokrewnych zarówno w kraju jak i za granicą nie podejmowano dotychczas podobnych badań. Potwierdza to choćby przegląd krajowej i zagranicznej literatury fachowej oraz patentowej, w której dotychczasowy przedmiot opatentowania stanowiła głównie biomasa pochodząca z osadów komunalnych i przemysłowych (m. in. zgłoszenia P z 2003 r., P z 2004 r. czy P z 2004 r.). 141

142 Zgłoszenie nr 20/UTP Wydział Rolniczy Nazwa robocza projektu: Metoda szacowania lucerny w warunkach polowych. Streszczenie projektu: Liniową zależność regresyjną o współczynniku determinacji większym od 0,80 pomiędzy najwyższą rośliną w próbie (na poletku) a zawartością kwaśnej i neutralnej frakcji włókna stwierdzono wcześniej w kilkunastu stanach USA. Na tej podstawie opracowano i wdrożono wskaźnik pozwalający farmerom na polu precyzyjnie wyznaczyć właściwy termin zbioru lucerny bez potrzeby wykonywania czasochłonnych i drogich analiz chemicznych (fot. 1). Lucerna reaguje jednak na zmianę warunków termicznych i świetlnych, stąd w Polsce koniczne jest przetestowanie metody i wykonanie wskaźnika odpowiedniego do miejscowych warunków i czytelnego dla polskich rolników. Projekt jest wzorowany na rozwiązaniach stosowanych w USA. Jest to metoda bardzo tania (koszt wskaźnika o bardzo prostej konstrukcji), łatwa do nauczenia się przez rolnika, szybka (wystarczą 4 proste pomiary na 1 ha) i efektywna, gdyż opóźnianie zbioru powoduje przyrost plonu, ale drastyczny spadek jego jakości, co jest najbardziej istotne dla producentów wysokowydajnego bydła mlecznego. Dotychczas termin zbioru lucerny określa się najczęściej metodą wizualną, polegającą na doświadczeniu i odczuciach rolnika lub na podstawie analiz wykonywanych w specjalistycznych laboratoriach. Analizy te są jednak kosztowne, a przede wszystkim wynik uzyskuje się po kilku dniach, a więc może być on już praktycznie nieprzydatny do ustalenia terminu zbioru. 142

143 Zgłoszenie nr 21/UTP Wydział Telekomunikacji i Elektrotechniki Nazwa robocza projektu: Komora do badań dymotwórczości materiałów. Streszczenie projektu: Komora przeznaczona jest do wyznaczania właściwości dymotwórczych materiałów. W wyniku kontrolowanego spalania próbki i analizy kontrastu, możliwe jest dokonanie klasyfikacji materiałów do zastosowań w budownictwie i kolejnictwie. Komora do badań właściwości dymotwórczych materiałow umożliwia wyznaczenie poziomu dymotwórczości oraz kwalifikację materiału zgodnie z obowiązującymi normami. W trakcie badań próbka poddawana jest działaniu płomienia z palnika na propan-butan. Produkty powstające w wyniku spalania i rozkładu termicznego powodują obniżenie przepuszczalności dla strumienia światła. Pomiar zmian natężenia w trakcie kontrolowanego spalania próbki po odpowiedniej obróbce wyników pozwala na wyznaczenie parametrów umożliwiających klasyfikację materiału pod względem ich dymotwórczości. Istniejący prototyp komory posiada optyczny układ pomiarowy, zestaw do spalania próbek oraz specjalistyczne oprogramowanie umożliwiające akwizycję danych oraz ich obróbkę i wizualizację. Komory tego typu nie są produkowane w kraju. Komora umożliwia wykonywanie badań przedwstępnych pozwalających na ocenę właściwości dymotwórczych materiału przed poddaniem go certyfikacji. Dzięki temu można zminimalizować koszty związane z wprowadzaniem nowych materiałów na rynek lub kontrolą jakości dotychczas produkowanych. 143

144 Zgłoszenie nr 22/UTP Wydział Telekomunikacji i Elektrotechniki Nazwa robocza projektu: Metodyka wykonywania ekspertyz wpływu przyłączanych jednostek wytwórczych na system elektroenergetyczny. Streszczenie projektu: W Instytucie Elektrotechniki Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy od wielu lat opracowywane są modele matematyczne układów elektroenergetycznych i elektromechanicznych, które wykorzystywane są między innymi do symulacji pracy złożonych systemów elektroenergetycznych. Doświadczenie naukowe uzupełniane jest doświadczeniem praktycznym podczas wykonywania ekspertyz wpływu przyłączanych jednostek wytwórczych energii elektrycznej na system elektroenergetyczny. Na tej podstawie opracowano metodykę wykonywania tego typu opracowań, która skutecznie została wdrożona. Opracowane oprogramowanie pozwala w sposób skuteczny określić możliwości (lub brak możliwości) przyłączenia jednostek wytwórczych do elektroenergetycznej sieci dystrybucyjnej. Uzyskiwane wyniki pozwalają na obiektywną ocenę możliwości rozwoju sieci dystrybucyjnej z generacją rozproszoną, opartą na źródłach energii odnawialnej, w tym: elektrowni (i farm) wiatrowych, elektrowni wodnych i elektrowni biogazowych. Opracowana metodyka pozwala również innym jednostkom naukowo-badawczym (poza Instytutem Elektrotechniki UTP w Bydgoszczy) lub nawet Operatorom Systemów Dystrybucyjnych oceniać wstępnie, a potem szczegółowo składane wnioski o przyłączanie nowych jednostek wytwórczych. Oprócz informacji czy daną jednostkę wytwórczą można przyłączyć do sieci (spełniając kryteria narzucone m.in. w Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Dystrybucyjnych) otrzymuje się informację na temat koniecznych zmian w istniejącej infrastrukturze elektroenergetycznej. 144

145 Zgłoszenie nr 23/UTP Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska Nazwa robocza projektu: Studnia rozprężna z hydraulicznym wyciągiem gazów kanałowych. Streszczenie projektu: Połączenia ciśnieniowego kanału z grawitacyjnym następuje poprzez studnię rozprężną, z której dotychczas wydobywały się gazy (siarkowodór) powodując skargi mieszkańców pobliskich domów. Opracowany wynalazek eliminuje problem i jest tani w budowie i eksploatacji oraz działa samoczynnie. Przepływ ścieków wytwarza podciśnienie w dodatkowej rurce wentylacyjnej, która dolnym końcem wstawiona jest w element odpływowy do kanału grawitacyjnego, a drugi jej koniec wstawiony jest do gazowej części studni. Urząd Patentowy RP po rozpatrzeniu zgłoszenia Nr Pa udzielił 7 września 2009 roku, Patentu na ten wynalazek. Dotychczas nie było podobnego rozwiązania więc stosowano zastępczo w walce z odorami: specjalne wkłady biofiltrowe we włazach studziennych, czyszczono rury ciśnieniowe pakułami i kulkami lekam, napowietrzano ścieki sprężarkami i stosowano urządzenia sterujące, dozowano do ścieków substraty Nutriox i Ferriax przeciw zagniwaniu ścieków. Wadą tych metod jest wzrost nakładów inwestycyjnych i kosztów eksploatacyjnych oraz słaba skuteczność działania, która może pogorszyć procesy oczyszczania ścieków. 145

146 Zgłoszenie nr 24/UTP Wydział Telekomunikacji i Elektrotechniki Nazwa robocza projektu: Przebudowa sieci telemetrycznej dla rozproszonych systemów monitorowania liczników energii elektrycznej. Streszczenie projektu: Celem przedsięwzięcia jest opracowanie bezprzewodowej sieci dostępowej do zdalnego odczytu liczników energii elektrycznej. Liczniki energii elektrycznej będą wyposażone w radiowe inteligentne moduły komunikacyjne pracujące w paśmie ISM 433 MHz i 868 MHz. Każdy z liczników będzie stanowił węzeł komunikacyjny sieci telemetrycznej. Dzięki przyjętej koncepcji adresacji węzłów i możliwości przekazywania pakietów zostanie znacznie poszerzony, w stosunku do istniejących rozwiązań, zasięg odczytu. Przewidziano wykonanie modeli węzłów komunikacyjnych składających się z licznika wyposażonego w moduł radiowy oraz koncentratora również wyposażonego w moduł radiowy. Podjęcie prac będących przedmiotem projektu jest konsekwencją zmian zachodzących na rynku dystrybucji energii elektrycznej. Monitorowana, racjonalna dystrybucja energii i innych mediów prowadzi zarówno do oszczędności jak i ochrony środowiska. 146

147 Zgłoszenie nr 25/UTP Wydział Telekomunikacji i Elektrotechniki Nazwa robocza projektu: Koncepcja budowy sieci radiowej WiMax na obszarze Województwa Kujawsko-Pomorskiego realizowanego w ramach Regionalnego Planu Operacyjnego. Streszczenie projektu: Podstawą rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego jest poziom umiejętności technologicznych poszczególnych członków społeczności oraz powszechna ich edukacja teleinformatyczna. Celem projektu jest zapewnienie mieszkańcom terenów wiejskich województwa Kujawsko-Pomorskiego powszechnego dostępu do globalnej sieci Internet, stworzenia warunków do wykorzystania tej sieci jako sprawnego środka komunikacji oraz dostępu do informacji dającej możliwości poszerzania wiedzy z wykorzystaniem technologii teleinformatycznych. Budowa społeczeństwa informacyjnego wpłynie na usprawnienie funkcjonowania administracji publicznej. Przewiduje się także podjęcie działań związanych z wykorzystaniem systemów teleinformacyjnych w takim zakresie jak: zarządzanie zasobami środowiska w sytuacjach konfliktowych i kryzysowych; zwiększenie bezpieczeństwa i ochrony porządku publicznego; stworzenie systemu usług telemedycznych; sterowanie produkcją rolną; zwiększenie dostępności do dóbr kultury; ułatwienie przepływu informacji i technologii między nauką i gospodarką oraz dostępu do światowych zasobów wiedzy; zwiększenie możliwości badawczych środowisk naukowych województwa. 147

148 Zgłoszenie nr 26/UTP Wydział Telekomunikacji i Elektrotechniki Nazwa robocza projektu: Badania przemysłowe i prace rozwojowe w zakresie podnoszenia efektywności energicznej procesów. Streszczenie projektu: Od kilkunastu lat w Zakładzie Elektroenergetyki Instytutu Elektrotechniki Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy prowadzone są badania procesów technologicznych pod katem poszukiwania możliwości podwyższania ich efektywności energetycznej. Potrzeba systematycznego podwyższania efektywności energetycznej procesów wynika z kilku powodów. Jednym, z nich jest konieczność minimalizacji kosztów działalności przedsiębiorstw funkcjonujących na rynku konkurencyjnym. Innym powodem są wymagania wykonania planów działań zawartych w Dyrektywach UE oraz Ustawach Sejmu RP, a dotyczących: ograniczenia energochłonności gospodarki; zwiększenia udziału OZE w produkcji energii; zwiększenia efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych. Aby zweryfikować poziom efektywność energetycznej badanego procesu po wprowadzeniu usprawnień, należy najpierw dokonać oceny stanu początkowego. Zarówno przed jak i po wdrożeniu usprawnień, pojawia się obszar badań niezbędnych do przeprowadzenia w wybranym przedsiębiorstwie. Jednocześnie otwiera się szerokie pole dla prac rozwojowych, celem których będzie osiągnięcie systematycznego wzrostu efektywności energetycznej badanego procesu. 148

149 Zgłoszenie nr 27/UTP Wydział Telekomunikacji i Elektrotechniki Nazwa robocza projektu: Podwyższanie trwałości zmęczeniowej połączeń spawanych. Streszczenie projektu: Opisywany projekt dotyczy problematyki projektowania konstrukcji spawanych ze względu na zmęczeniowe pękanie. Pomimo, że spawanie jest metodą łączenia elementów znaną i stosowaną od bardzo dawna znaleźć można liczne przykłady świadczące, że podstawowe zasady projektowania tych połączeń nie są do końca rozpowszechnione. Przykładem tego są liczne katastrofy i awarie, których powodem są pęknięcia zmęczeniowe. Jedną z przyczyn takiej sytuacji jest długi czas przejmowania osiągnięć nauki o zmęczeniu materiałów i konstrukcji i opracowywania przepisów normatywnych: norm państwowych i branżowych, przepisów towarzystw klasyfikacyjnych, dozoru technicznego itd. Celem projektu jest praktyczna adaptacja wytycznych zawartych w procedurach FITNETU na typowe przykłady połączeń stosowanych w pojazdach drogowych szynowych oraz morskich. Problemem badawczym a jednocześnie celem projektu jest określenie wpływu różnych zabiegów technologicznych na właściwości zmęczeniowe obiektów wykonywanych w technologii spawania. Podczas badań eksperymentalnych przewiduje się badania zmęczeniowe połączeń spawanych podanych wcześniej różnym zabiegom technologicznym. W celu oceny jakości wykonanych połączeń spawanych badania zmęczeniowe zostaną poprzedzone badaniami defektoskopowymi połączeń spawanych. Przewiduje się również monitorowanie przebiegu uszkodzeń zmęczeniowych (pęknięć połączeń) w trakcie prób zmęczeniowych. Podczas badań zostanie wykorzystana nowoczesna aparatura badawcza będąca na wyposażeniu Wydziału Inżynierii Mechanicznej 149

150 Zgłoszenie nr 28/UTP Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska Nazwa robocza projektu: Innowacyjna technologia układania asfaltu porowatego. Streszczenie projektu: Proponowana technologia i organizacja robót w postaci zbiornika przejściowego nie jest stosowana w Polsce, co powoduje, że jej wprowadzenie najpierw na odcinkach doświadczalnych, a później w robotach liniowych zbliży technologie stosowane w Polsce do standardów europejskich. W szczególności dotyczy to robót utrzymaniowych i remontowych wykonywanych ze względu na duże natężenie ruchu na drodze, tylko w okresie weekendu tj. od piątku wieczorem do poniedziałku rano. Proponowane rozwiązania można weryfikować poprzez spotkania robocze z pracownikami firm holenderskich oraz na seminariach i konferencjach organizowanych co roku na Uniwersytecie Technologiczno- Przyrodniczym w Bydgoszczy. Celem końcowym będzie wdrożenie proponowanych technologii dzięki współpracy z zarządami dróg miejskich i wojewódzkich oraz konkretnymi firmami wykonawczymi regionu i kraju. Jako innowacja produktowi - proponuje się asfalt porowaty, a jako innowacja procesowa-proponuje się nową technologię i organizację robót przy układaniu poszczególnych warstw nawierzchni. Jako skutek oczekiwany będzie to zwiększenie bezpieczeństwa użytkowników ruchu wchłanianie wody w nawierzchnię oraz skutek społeczny, w postaci zmniejszenia liczby samochodów do transportu mieszanki oraz ilości emitowanych spalin, a także ograniczenie hałasu nawierzchni. 150

151 7.2 Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu W ramach działań podjętych podczas realizacji projektu badawczego w Wyższej Szkole Bankowej w Toruniu, zaangażowano wszystkie jednostki funkcjonujące na uczelni. Warto podkreślić, że Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu jest stosunkowo młodą uczelnią, która funkcjonuje na rynku toruńskim od 11 lat. Zarówno odmienny od Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy profil oferowanej edukacji oraz mniejsza liczba pracowników naukowych przekłada się na liczbę prowadzonych badań naukowych o potencjale komercyjnym. Należy zaznaczyć, że współpraca uczelni z gospodarką w dużej mierze opiera się na zlecaniu badań przez przedsiębiorców, najczęściej są to zapotrzebowania na analizy rynku bankowego oraz finansowego. Poniżej przedstawiono informacje na temat wszystkich nadesłanych zgłoszeń (numer zgłoszenia, jednostka z której się wywodzi, nazwa robocza oraz streszczenie projektu). 151

152 Zgłoszenie nr 01/WSB Katedra Marketingu Nazwa robocza projektu: Badanie innowacyjności w podstawowych sektorach gospodarki regionu. Streszczenie projektu: Celem badań jest określenie poziomu innowacyjności wybranych przedsiębiorstw z kluczowych sektorów gospodarki regionu województwa kujawsko-pomorskiego. Wyniki badań umożliwią identyfikację form, metod i zakresu działań determinujących skuteczne wzmacnianie potencjału innowacyjnego tych przedsiębiorstw, a w konsekwencji całego regionu województwa kujawskopomorskiego. Badania będą dotyczyć różnorodnych płaszczyzn związanych z głównym celem, tj. określenia potencjału innowacyjnego poddanych indagacji przedsiębiorstw regionu, realizowanych przez nie przedsięwzięć innowacyjnych, jak również determinant ich realizacji, kluczowych czynników sukcesu, zapotrzebowania przedsiębiorstw regionu na wspieranie procesów innowacyjnych i inne. Wyniki i wnioski mogą mieć charakter aplikacyjny dla instytucji wspierającej rozwój potencjału innowacyjnego przedsiębiorstw regionu, jak również dla respondentów jako źródło wiedzy na temat poziomu innowacyjności przedsiębiorstw w Regionie. 152

153 Zgłoszenie nr 02/WSB Katedra Finansów i Bankowości Nazwa robocza projektu: Przestępczość ubezpieczeniowa w ubezpieczeniach komunikacyjnych. Streszczenie projektu: Autor badania objął realizacją badania ekspertów zarządzających procesem likwidacji szkód w 10 największych, pod względem wartości zebranych składek w ubezpieczeniach komunikacyjnych, Towarzystwach Ubezpieczeń. W zależności od struktury organizacyjnej badanych firm byli to dyrektorzy zarządzający regionalnymi Centrami Likwidacji Szkód, lub w przypadku mniejszych bardziej scentralizowanych firm, osoby pełniące stanowiska kierownicze w departamentach odpowiedzialnych za likwidację szkód. W wyniku badania uzyskano cenne dane pozwalające na: określenie stopnia podatności poszczególnych typów ubezpieczeń na wyłudzenia odszkodowań; oszacowanie skali i struktury zjawiska wyłudzeń odszkodowań komunikacyjnych; określenie stopnia podatności stosowanych w zakładach ubezpieczeń procedur zawierania umowy ubezpieczenia i likwidacji szkód na wyłudzenia odszkodowań; oszacowanie częstości występowania i ocenę trudności wykrycia poszczególnych rodzajów wyłudzeń rozpoznanie skutków ekonomicznych spowodowanych istnieniem wyłudzeń odszkodowań; ocenę skuteczności stosowanych obecnie oraz proponowanych przez autora badania metod prewencyjnych. Wyczerpujący charakter badania oraz wysoka jakość pozyskanych danych pozwalają na sformułowanie wniosków aplikacyjnych dla branży ubezpieczeniowej. Jak dotąd nie przeprowadzono w Polsce badań dotyczących przestępczości ubezpieczeniowej na tak szeroka skalę. W obliczu kryzysu gospodarczego i coraz częstszych prób wyłudzeń odszkodowań nie tylko komunikacyjnych, zakłady ubezpieczeń będą wykazywać zainteresowanie wdrażaniem rozwiązań prewencyjnych. 153

154 Zgłoszenie nr 03/WSB Wydział Finansów i Zarządzania Nazwa robocza projektu: Ekonometryczne modelowanie i prognozowanie procesów biznesowych. Streszczenie projektu: W projekcie mogą uczestniczyć przedsiębiorstwa, którym zależy na profesjonalnych prognozach swojej działalności, w szczególności modelowaniu i prognozowaniu sprzedaży. Od strony technicznej realizacja będzie polegała na przekazaniu przez przedsiębiorstwo danych liczbowych dotyczących swojej działalności (zapisy o sprzedaży, zamówieniach itd.) wraz z opisem dostarczonej bazy danych. Ze strony autorów, przy współpracy przedsiębiorstwa nastąpi opracowanie modelu analizowanego procesu (procesów) oraz wygenerowanie prognoz. Projekt jest każdorazowo dostosowywany do specyfiki i potrzeb zainteresowanego przedsiębiorstwa. W zależności od oczekiwań może być to procedura optymalizacji pewnych procesów, ich ekonometrycznego modelowania oraz prognozowania. Korzyści dla przedsiębiorstw do posiadanie modelu własnych procesów biznesowych oraz możliwość generowania prognoz na podstawie posiadanych modeli. 154

155 8 Analiza biznesowa 2 wybranych wyników badań naukowych o potencjale rynkowym W poniższym rozdziale przedstawiono analizę biznesową dla 2 spośród 31 zgłoszeń wyników badań naukowych, zdiagnozowanych na Uniwersytecie Technologiczno- Przyrodniczym im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy oraz Wyższej Szkole Bankowej w Toruniu. Należy podkreśli, że poza poniżej zaprezentowanymi analizami, szczególną uwagę należy zwrócić na pozostałe zgłoszenia, które także charakteryzuje duży potencjał rynkowy. 8.1 Komora do badań dymotwórczości materiałów Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy Wydział Telekomunikacji i Elektrotechniki Dr inż. Stefan Stróżecki Streszczenie Przedmiotem analizy jest prototyp komory, która służy do badania właściwości dymotwórczych materiałów. Na polskim rynku takie komory istnieją w nielicznych laboratoriach, lecz nie są one produkowane w kraju. Przewagą analizowanej komory w stosunku do istniejących rozwiązań jest możliwość wykonywania badań przedwstępnych pozwalających na ocenę właściwości dymotwórczych materiału przed poddaniem go certyfikacji. Potencjał rynkowy rozwiązania jest znaczny ze względu na możliwość użycia technologii przez producentów materiałów w trakcie procesu produkcyjnego. 155

156 Dzięki temu można zminimalizować koszty związane z wprowadzeniem nowych materiałów na rynek lub kontrolą dotychczas produkowanych. Analiza materiałów źródłowych Analizę biznesową dla projektu przeprowadzono na podstawie: 1. Informacji zawartych w formularzu zgłoszenia wyników badań naukowych projektu Opracowanie uniwersalnego modelu do wykorzystania przez wszystkie uczelnie zlokalizowane na terenie województwa kujawskopomorskiego, ułatwiającego wykorzystanie efektów badań w gospodarce. 2. Wywiadów z osobami odpowiedzialnymi za projekt. 3. Konsultacji z ekspertami z branży i potencjalnymi klientami, których projekt dotyczy. 4. Analizy materiałów dotyczących rynku, branży oraz konkurencji. Definicja technologii Wydzielanie się dymu towarzyszy prawie wszystkim pożarom i ma decydujący wpływ na prowadzenie akcji ratowniczej. Dym utrudnia przede wszystkim ewakuacje ludzi, gdyż ogranicza widoczność. Ograniczenie widzialności często powoduje, że ludzie tracą orientacje w budynku i mimo stosowania znaków bezpieczeństwa wskazujących kierunki ewakuacji nie mogą odnaleźć właściwej drogi ucieczki. Człowiek narażony jest wówczas na oddziaływanie pozostałych czynników zagrażających jego życiu, stąd też badania właściwości dymotwórczych materiałów stanowią ważny element w kompleksowym badaniu właściwości pożarowych materiałów palnych. Prototyp komory przeznaczony jest do wyznaczania właściwości dymotwórczych materiałów. W wyniku kontrolowanego spalania próbki, możliwe jest dokonanie klasyfikacji materiałów do zastosowań m.in. w budownictwie i kolejnictwie. Komora do badań właściwości dymotwórczych materiałów umożliwia wyznaczenie 156

157 poziomu dymotwórczości oraz kwalifikację materiału zgodnie z obowiązującymi normami. W trakcie badań próbka poddawana jest działaniu płomienia z palnika na propan-butan. Produkty powstające w wyniku spalania i rozkładu termicznego powodują obniżenie przepuszczalności dla strumienia światła. Pomiar zmian natężenia w trakcie kontrolowanego spalania próbki po odpowiedniej obróbce wyników pozwala na wyznaczenie parametrów umożliwiających klasyfikację materiału pod względem ich dymotwórczości. Obecny prototyp komory posiada optyczny układ pomiarowy, zestaw do spalania próbek oraz specjalistyczne oprogramowanie umożliwiające akwizycję danych oraz ich obróbkę i wizualizację. Istnieje możliwość dalszego rozwijania projektu, poprzez wymianę samej komory dostosowując ją do wymagań konkretnych norm lub poprzez dodanie układu pomiarowego do badania innych właściwości np. produktów spalania. Grupy docelowe dla produktu Komora do badań dymotwórczości materiałów jest idealnym narzędziem dla producentów materiałów. Grupą docelową będą szeroko rozumiani producenci materiałów wykorzystywanych m.in. w budownictwie i komunikacji, gdzie wymagane jest stosowanie materiałów o ściśle określonych właściwościach dymotwórczych. Korzyści dla poszczególnych grup docelowych Zastosowanie komory do badań dymotwórczości na etapie projektowania i powstawania materiałów pozwala w znaczący sposób obniżyć koszty produkcji. Poddawanie poszczególnych etapów produkcji materiału testom w komorze, daje możliwość wyeliminowania powstania materiału, który w ostatecznej wersji charakteryzuje się dużą dymotwórczością, co w efekcie nie pozwala uzyskać wymaganego certyfikatu i dopuszczenia konkretnego produktu na rynek. 157

158 Możliwe modele komercjalizacji Komercjalizację projektu należy przeprowadzić przez utworzenie firmy, która będzie samodzielnie rozwijać projekt i świadczyć usługi w zakresie badań nad dymotwórczością materiałów. Przychody firmy pochodzić będą ze świadczenia usług w dziedzinie badania dymotwórczości materiałów, przed poddaniem ich certyfikacji. Wartość intelektualna Projekt bazuje na wiedzy i doświadczeniu autorów, które stanowią jego największą wartość. Obecnie urządzenia tego typu nie są produkowane w Polsce a dostępność ich zagranicznych odpowiedników jest znikoma. Z uwagi na dostępność rynkową rozwiązania patentowanie nie jest możliwe. Analiza konkurencji Na rynku polskim główną konkurencję stanowią m.in. Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie oraz Centrum Techniki Okrętowej w Gdańsku. Są to instytucje uprawnione do certyfikacji materiałów w zakresie dymotwórczości. Przekazywane są tam przez producentów materiały, które wymagają certyfikacji, aby zostały dopuszczone do obiegu. Częstym problemem producentów materiałów jest brak kontroli pod względem dymotwórczości na poszczególnych etapach produkcji. W związku z tym przekazanie finalnego produktu do certyfikacji może wiązać się z jego odrzuceniem. Wymaga to kolejnych badań i ponownej produkcji. Wiąże się to nieodzownie z nakładami finansowymi i czasowymi. 158

159 Kanały dystrybucji W przypadku powołania do życia spółki, która będzie samodzielnie rozwijać projekt i świadczyć usługi w zakresie badań nad dymotwórczością materiałów, konieczne będzie stworzenie kanałów dystrybucji. Sprzedaż bezpośrednia do klientów ostatecznych może być realizowana przez pracowników firmy, którzy będą samodzielnie docierać do klientów i promować usługę (konieczne będą inwestycje w promocję produktu i udział w konferencjach branżowych). Istotnym elementem w dotarciu do odbiorców jest współpraca na polu promocji z uczelnią. Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy postrzegany jest jako uczelnia o największym potencjale technicznym w regionie. Nieodzownie będzie się to wiązało ze współpracą świata nauki z gospodarką. Umiejętne informowanie przedsiębiorców o możliwościach skorzystania z usług, jakie będzie dawała współpraca z uczelnią jest potencjalną szansą na dotarcie do klientów przez autorów wyżej wymienionego projektu. Wnioski Produkt jest stosunkowo niszową usługą, o której sukcesie zadecyduje dotarcie do szerokiego grona producentów materiałów. Projekt powinien zostać szczegółowo przeanalizowany i przygotowany do nawiązania współpracy z partnerem strategicznym, który wspomoże dalsze prace związane z jego rozwojem. 159

160 8.2 Studnia rozprężna z hydraulicznym wyciągiem gazów kanałowych Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska Prof. dr hab. inż. Jan Klugiewicz Streszczenie Przedmiotem analizy jest nadciśnieniowy sposób transportu małych ilości ścieków z miejscowości podmiejskich do studni rozprężnych usytuowanych na przewodach kanalizacyjnych w mieście o grawitacyjnym przepływie do oczyszczalni ścieków. Taki sposób transportu i utylizacji ścieków oceniono jako optymalny, lecz współcześnie okazało się, że ma poważny mankament w postaci uciążliwości zapachowych pojawiających się w sąsiedztwie studni rozprężnych. Dotychczas stosowane metody walki z odorami są bardzo kosztowne, obciążają finansowo użytkowników i są mało skuteczne. Przedstawiony projekt hydraulicznego wyciągu gazów jest prosty, tani w budowie oraz eksploatacji i stanowi optymalny sposób pozbycia się uciążliwych zapachów. Opracowane rozwiązanie działa samoczynnie. Potencjał rynkowy rozwiązania jest znaczący ze względu na problematykę, z którą mają do czynienia podmiejskie miejscowości. Analiza materiałów źródłowych Analizę biznesową dla projektu przeprowadzono na podstawie: 5. Informacji zawartych w formularzu zgłoszenia wyników badań naukowych projektu Opracowanie uniwersalnego modelu do wykorzystania przez 160

161 wszystkie uczelnie zlokalizowane na terenie województwa kujawskopomorskiego, ułatwiającego wykorzystanie efektów badań w gospodarce. 6. Wywiadów z osobami odpowiedzialnymi za projekt. 7. Konsultacji z ekspertami z branży i potencjalnymi klientami, których projekt dotyczy. 8. Analizy materiałów dotyczących rynku, branży oraz konkurencji. Definicja technologii Analiza czynników ekonomicznych i sanitarnych wskazuje na zasadność stosowania współcześnie hydraulicznego transportu małych ilości ścieków za pomocą rurociągu ciśnieniowego i przepompowni połączonych szeregowo. Dotyczy to ścieków pochodzących z miejscowości podmiejskich i peryferyjnych obszarów miast, dotąd nieskanalizowanych. Są one tłoczone do studni rozprężnych zakładanych na skraju miast, skąd grawitacyjny przepływ doprowadza ścieki do oczyszczalni miejskiej. Takie rozwiązanie można uznać za optymalne, gdyby nie uciążliwości zapachowe (odory) pojawiające się okresowo w sąsiedztwie studni rozprężnych zlokalizowanych między rurociągiem ciśnieniowym a kanałem grawitacyjnym kanalizacji miejskiej. W 2002 roku Komunalne Przedsiębiorstwo Wodno-Kanalizacyjne w Nakle zleciło autorom projektu zbadanie uciążliwości zapachowych w okolicy studzienek rozprężnych na terenie miasta i wskazanie metod rozwiązania problemu. Autorzy wykonali szereg badań i obserwacji, które doprowadziły do wniosków, które stały się podstawą wynalazku. Na podstawie obserwacji wypływu ścieków z rurociągu do studni ustalono, że ścieki będące źródłem przykrych zapachów pochodzą z obniżeń. Przesuwane stamtąd nieczystości napełniają komorę studni rozprężnej. Właśnie to miejsce autorzy wytypowali do umieszczenia dodatkowego elementu o odpowiednim kształcie, aby stanowił podstawowy element wyciągu hydraulicznego wentylacji studni rozprężnych. 161

162 Szczegółowe badania testowe twórcy prowadzili na zbudowanym modelu w skali 1:4. Na ich podstawie ustalono m.in. kształt dodatkowego elementu hydraulicznego wyciągu gazów oraz jego średnicę. Końcówka mająca kształt łuku z przystawka cylindryczną wprowadzana jest do wnętrza przewodu, pod zwierciadło ścieków. Ścieki opływają końcówkę, wywołując w niej podciśnienie i ssanie górną częścią elementu hydraulicznego wyciągu umieszczonego w gazowej części komory rozprężnej. Mechanizm ten działa samoczynnie, bez użycia energii elektrycznej. Intensywność ssania gazów jest natomiast zależna od natężenia przepływu ścieków, ich spiętrzenia wywołanego dławieniem strumienia przez element hydraulicznego wyciągu gazów wprowadzony do odpływu i średnicy jego końcówki. Grupy docelowe dla produktu Zaproponowane rozwiązanie skierowane jest głównie od przedsiębiorstw wodnokanalizacyjnych, instytucji zarządzających miejskimi oczyszczalniami ścieków oraz indywidualnych mieszkańców. Korzyści dla grup docelowych Opracowany wynalazek jest prosty i tani, zarówno w budowie jaki i eksploatacji oraz działa samoczynnie i skutecznie. Koszty jego produkcji i instalacji są dużo niższe od obecnie stosowanych rozwiązań. Po za obniżeniem kosztów związanych z pozbywaniem się uciążliwości zapachowych związanych przesyłaniem ścieków należy nadmienić także korzyści pośrednie dla właścicieli terenów podmiejskich: wzrost zainteresowania osiedlaniem się na terenach dotąd nieatrakcyjnych z powodu wydobywającego się odoru. 162

163 Możliwe modele komercjalizacji Komercjalizację projektu można przeprowadzić poprzez odpłatne udzielenie licencji do wynalazku lub nawiązanie porozumienia handlowego z technicznym wsparciem. W tym celu należy: pozyskać środki finansowe na zabezpieczenie własności intelektualnej na rynku międzynarodowym, zidentyfikować podmioty które mogą być zainteresowane nabyciem licencji do technologii lub współpracą techniczną, przeprowadzić niezbędne negocjacje, dokonać transakcji udzielenia licencji na wykorzystywanie technologii lub podpisać umowę o współpracy. Wartość intelektualna Projekt bazuje na własności intelektualnej, która stanowi jego największą wartość. Urząd Patentowy RP po rozpatrzeniu zgłoszenia patentowego nr udzielił 07 września 2009 roku Patentu na ten wynalazek. Analiza konkurencji Obecnie w walce z odorami stosuje się kilka metod: specjalne wkłady biofiltrowe we włazach, które pogarszają procesy oczyszczania ścieków, czyszczenie rur ciśnieniowych pakułami i kulkami lekam, napowietrzanie ścieków sprężarkami i urządzeniami sterującymi, dozowanie do ścieków substratów Nutriox i Ferriax przeciw zagniwaniu ścieków. 163

164 Metody te powodują wzrost nakładów inwestycyjnych i kosztów eksploatacyjnych oraz charakteryzują się słabą skutecznością działania. Przy ich zastosowaniu nie są także eliminowane uciążliwości zapachowe. Wnioski Zbyt długi transport ścieków przewodami ciśnieniowymi powoduje beztlenowy rozkład substancji organicznej zawartej w osadach ściekowych, zwłaszcza gromadzących się w obniżeniach na trasie rurociągu. Z chwilą dopływu tych zanieczyszczeń do komory rozprężnej wydostaje się siarkowodór przez otwory włazów studzienek, co powoduje dużą uciążliwość dla okolicznych mieszkańców. Dotychczasowe sposoby walki z odorami są kosztowne i mało skuteczne. Opracowany przez autorów hydrauliczny wyciąg gazów uciążliwości zapachowych kanałowych może stanowić optymalny i tani sposób pozbycia się ich. Wynalazek jest prosty, tani w budowie i eksploatacji oraz skuteczny a wykorzystywane dotychczas sposoby pozbycia się odorów nie stanowią dla niego konkurencyjnej alternatywy. Konieczne jest opracowanie i przeprowadzenie planu promocji wynalazku w celu pozyskania potencjalnych zainteresowanych zakupem licencji, bądź nawiązaniem w współpracy oraz wsparcie twórców i uczelni w procesie negocjacji warunków umów. Prostota założeń funkcjonowania i łatwość konstrukcji może stać się atutem ale także stanowić niebezpieczeństwo bezprawnego wykorzystania rozwiązania, co stanowi podstawowy problem z uzyskaniem z tytułu wynalazku odpowiednich zysków. 164

165 9 Analiza i ocena potrzeb doradczo-informacyjnych i finansowych w kontekście wdrażania wyników badań naukowych Doświadczenia międzynarodowe wskazują na dużą skalę korzyści wynikających ze współpracy pomiędzy przedstawicielami nauki a przedsiębiorcami. Wprowadzenie na rynek wyników badań naukowych odgrywa istotną rolę w zakresie zwiększania konkurencyjności gospodarki krajowej na arenie światowej. Z jednej strony przedsiębiorstwa wykorzystujące innowacyjność mają coraz łatwiejszy dostęp do obszarów gospodarczych innych państw, jako że ich produkty stają się atrakcyjne, a z drugiej strony gospodarka wykorzystująca innowacje zaczyna przyciągać kolejnych, potencjalnych inwestorów. Z uwagą należy potraktować wyniki badań, które wskazują, iż Polska w 2007 roku była dopiero na 21 miejscu wśród krajów Unii Europejskiej, pod względem stopnia innowacyjności gospodarki 22. Uplasowanie się na takim odległym miejscu świadczy m. in. o niskim poziomie współpracy pomiędzy światem nauki a przedsiębiorstwami. Celem niniejszego badania było określenie potrzeb doradczo-informacyjnych oraz finansowych niezbędnych w celu komercjalizacji wyników badań naukowych a także w konsekwencji, wyciagnięcie wniosków co do ewentualnego poprawienia bieżącego stanu faktycznego. Analiza taka stanowić może wkład w proces zwiększenia konkurencyjności przedsiębiorstw e regionie kujawsko-pomorskim. Badanie zostało przeprowadzone na 31 zespołach badawczych z Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy i Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu, które zgłosiły swoje badania naukowe posiadające potencjał komercjalizacji. Zgłoszenia pochodziły z wydziałów Budownictwa i Inżynierii Środowiska, Hodowli i Biologii Zwierząt, Inżynierii Mechanicznej, Rolniczego, Technologii i Inżynierii Chemicznej, Telekomunikacji 22 Wyniki badań dotyczących współpracy ośrodków naukowych i przedsiębiorstw w Polsce w roku 2008 Fundacja Aurea Mediocritas, Warszawa,

166 i Elektrotechniki, Zarządzania oraz z Instytutu Matematyki i Fizyki. W Wyższej Szkole Bankowej zgłoszenia pochodziły z wydziałów Finansów i Rachunkowość oraz Zarządzania. Zaznaczyć należy, że w Uniwersytecie Technologiczno-Przyrodniczym im J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy zidentyfikowano 28 badań naukowych, natomiast w Wyższej Szkole Bankowej w Toruniu 3. Wysoka dysproporcja nadesłanych wyników badań naukowych o potencjalnym zastosowaniu w gospodarce wynika z obszaru dydaktycznego, prowadzonego przez obie uczelnie (techniczna oraz biznesowa) oraz ich wielkości. Na uczelniach technicznych przeprowadzane badania naukowe posiadają duży potencjał komercyjny, w odróżnieniu do uczelni o profilu ekonomiczno-finansowym, gdzie potencjał współpracy z gospodarką nastawiony jest w dużej mierze na realizację badań zleconych w postaci świadczenia usług dla przedsiębiorców, tj. (analizy, ekspertyzy itp.). Jak wspomniano wyżej, celem przeprowadzonego badania było zidentyfikowanie potrzeb naukowców, którzy chcą komercjalizować wyniki swoich badań naukowych. Początkowo przestudiowano skalę podjętej współpracy pomiędzy światem nauki a biznesu. Następnie zbadano w jakim obszarze współpraca została podjęta oraz czy przyniosła zadowalający efekt. Kolejnym krokiem było określenie barier, jakie zaistniały przy ewentualnym braku współpracy. Jedno z podstawowych pytań dotyczyło istnienia potrzeby informowania w obszarze komercjalizacji wyników badań naukowych, czy owe potrzeby są, a jeśli tak to jakiego typu. Kolejne pytanie jakie zadano dotyczyło wykorzystania zewnętrznych źródeł finansowania tzn. czy naukowcy korzystali już z takich środków, a jeśli tak to z jakich. Na podstawie uzyskanych odpowiedzi zbadano wiedzę dotyczącą możliwości wykorzystania środków finansowych, np. z Unii Europejskiej, oraz wiedzę z jakich form finansowania badani planują korzystać przy komercjalizacji wyników badań naukowych. 166

167 Badanie odnosiło się do kilku kwestii zwianych z cyklem życia projektu. W pierwszej kolejności każdy z naukowców proszony był o przedstawienie pomysłu wynalazku lub nowego rozwiązania. Następnym krokiem było wskazanie potencjalnych korzyści wdrożenia projektu (a także obecnego stadium jego rozwoju) oraz innowacyjności. Współpraca ośrodków naukowych i przedsiębiorstw bez wątpienia umożliwia osiągnięcie znaczących korzyści dla obu stron. Jak wynika z przeprowadzonej analizy 33% badanych naukowców z Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy oraz z Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu podjęło do tej pory współpracę z przedsiębiorstwami. Wykres 2. Stopieo nawiązania współpracy przez naukowców z przedsiębiorcami w celu komercjalizacji wyników badao naukowych. Należy podkreślić, iż większość badanych naukowców (około 90%) jest zainteresowana komercjalizacją wyników swoich badań w przyszłości. Jednocześnie badani naukowcy chętnie skorzystaliby w tym celu z pomocy wyspecjalizowanych jednostek lub instytucji. Jako punkt odniesienia prześledzono wyniki badań dotyczące stopnia współpracy środowiska naukowego z biznesowym w skali całego kraju. Pozwoliło to 167

168 skonstruować punkt odniesienia dla wyników badania przeprowadzonego w wybranym zakresie dla Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy oraz Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu. Badanie takie przeprowadzono na zlecenie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego przez Fundację Aurea Mediocritas w 2008 roku 23. Na zadane pytanie o podjętą kiedykolwiek współpracę ze światem biznesu 60% naukowców odpowiedziało twierdząco. Z kolei na pytanie o współprace ze światem nauki skierowane do przedstawicieli biznesu pozytywnie odpowiedziało 41% przedsiębiorców. Przedstawione wyniki badań można porównać z wynikami badania przeprowadzonego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 2006 roku 24, gdzie 57% badanych ośrodków naukowych odpowiedziało twierdząco, co do współpracy z przedsiębiorstwami. Oznacza to, iż w przeciągu ostatnich kilku lat współpraca uczelni wyższych i przedsiębiorstw nie uległa znacznej zmianie. Dane ilustrujące odpowiedzi na zadane patynie dotyczące wzajemnej współpracy (zgodnie z badaniem Fundacji Aurea Mediocritas) zostały przedstawione na wykresach 3 i 4. Wykres 3. Współpraca ośrodków naukowych z środowiskiem biznesu. 23 Wyniki badań dotyczących współpracy ośrodków naukowych i przedsiębiorstw w Polsce w roku 2008 Fundacja Aurea Mediocritas, Warszawa, Raport Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych MNiSW, Warszawa,

169 Wykres 4. Współpraca środowiska biznesu z ośrodkami naukowymi. Omawiając współpracę pomiędzy nauką i biznesem należy zastanowić się, jakie przedsiębiorstwa funkcjonują na terenie województwa kujawskopomorskiego. Pozwoli to na określenie, z jakimi przedsiębiorstwami mają możliwość współpracować naukowcy. Na dzień sporządzania raportu, według Głównego Urzędu Statystycznego, w województwie kujawsko-pomorskim funkcjonowało ponad 87 tysięcy podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON. W tym ponad 1800 publicznych podmiotów. Biorąc pod uwagę formę prawną dominują podmioty będące własnością osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Kolejną grupą pod względem wielkości stanowią spółki handlowe oraz spółki z udziałem kapitału zagranicznego. Przedsiębiorstw w formie spółdzielni funkcjonuje ponad 300, natomiast przedsiębiorstw państwowych tylko 8. Pozostałe szczegółowe informacje prezentujące strukturę podmiotów gospodarczych województwa kujawskopomorskiego, przedstawia tabela

170 Tabela 6. Podmioty gospodarcze zarejestrowane w rejestrze REGON wg sektorów własnościowych w województwie kujawsko-pomorskim. SEKTOR PUBLICZNY Podmioty gospodarki narodowej ogółem Paostwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego ogółem 980 Przedsiębiorstwa paostwowe 8 Spółki handlowe 97 Paostwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego, gospodarstwa pomocnicze 14 SEKTOR PRYWATNY Podmioty gospodarki narodowej ogółem Osoby fizyczne prowadzące działalnośd gospodarczą Spółki handlowe Spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego Spółdzielnie 314 Fundacje 275 Stowarzyszenia i organizacje społeczne Zwrócić należy uwagę, iż spółek z kapitałem zagranicznym jest mniej niż z polskim. Wyniki przeprowadzonych badań na Uniwersytecie Technologiczno- Przyrodniczym im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy oraz Wyższej Szkole Bankowej 170

171 w Toruniu wskazują, że podjęta współpraca w 63% dotyczyła Polskich przedsiębiorstw a 37% zagranicznych. Wykres 5. Firmy, z którymi współpracowali badani naukowcy. Przedsiębiorstwa z polskim kapitałem oraz zagranicznym. Powyższe wyniki wskazują, iż w województwie kujawsko-pomorskim funkcjonuje najwięcej przedsiębiorstw z sektora prywatnego. Dlatego też nie może dziwić fakt, iż właśnie ten sektor był najczęstszą stroną współpracy ze światem nauki. Analiza odpowiedzi udzielonych na pytanie o rodzaje przedsiębiorstw z jakimi podjęto współpracę pokazuje, iż zdecydowana większość naukowców współpracowała z firmami z sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) 60%. 171

172 Wykres 6. Współpraca badanych naukowców z firmami dużymi oraz z sektora MSP. Firmy sektora MSP są motorem gospodarki europejskiej, głównym źródłem zatrudnienia, budzą ducha przedsiębiorczości i innowacji w UE, a tym samym mają kluczowe znaczenie dla zwiększenia konkurencyjności i zatrudnienia. Duże firmy rzadziej współpracują ze środowiskiem nauki, co związane jest m. in. z posiadaniem działów B+R we własnych strukturach. Przedstawiciele środowiska naukowego, którzy zadeklarowali, iż współpracowali już z przedsiębiorcami zostali poproszeni także o udzielenie odpowiedzi na pytanie, co było przedmiotem współpracy. W celu zapewnienia porównywalności odpowiedzi, pytanie to miało formę zamkniętą z zaproponowanym katalogiem odpowiedzi obejmującym technologię, produkt, usługę oraz wewnętrzne procesy firm. Zgodnie z wynikami badań przeważająca część naukowców wskazała, iż ich współpraca z biznesem dotyczyła usług. 37% badanych przedstawicieli nauki podała bowiem, iż wsparcie dla biznesu było ukierunkowane na stworzenie nowych usług rozszerzających ofertę firmy, udoskonalanie już istniejących lub przeprowadzenie badania audytowego (odpowiednio 19 %, 7% i 7% z łącznej ilości 172

173 odpowiedzi na to pytanie). Bardzo często deklarowanym przez naukowców przedmiotem współpracy z przedsiębiorstwami było stworzenie nowego produktu (27%). Pozostałe obszary współpracy (w szczególności tworzenie nowej technologii) były znacznie mniej popularne. Jak wynika z badania naukowcy współpracowali głównie nad wprowadzeniem nowych technologii w wewnętrzne procesy firmy, opracowanie nowych produktów, nowych technologii oraz nowych usług. Udoskonalenie już istniejących obszarów dotyczyło wewnętrznych procesów oraz usług. Inne obszary współpracy jakie zostały wskazane dotyczyły ekspertyzy usług, oceny jakości produktów oraz opracowania modelu procesów sprzedaży wewnętrznych procesów firmy. W oparciu o powyższe wyniki, można stwierdzić, iż naukowcy dostarczają dla przedsiębiorstw wsparcia głównie w zakresie prowadzonych przez firmy usług, które zapewniają jak najszybsze osiągnięcie realnych korzyści ze współpracy z naukowcami. Szczegółowe wyniki odpowiedzi na pytanie dotyczące przedmiotu współpracy ośrodków naukowych z biznesem zaprezentowano poniżej. Wykres 7. Obszary współpracy naukowców z przedsiębiorcami. 173

174 W ramach badań przedstawiciele nauki zostali również poproszeni o ocenę dotychczasowej współpracy. Blisko 30% naukowców pozytywnie oceniło swoją dotychczasową współpracę z przedsiębiorcami, a ponad 13% określiło współpracę jako bardzo pozytywną. Oznacza to, iż 43% oddanych odpowiedzi wskazanych przez przedstawicieli środowiska naukowego sygnalizuje zadowolenie z wysiłków podjętych w zakresie komercjalizacji wyników badań naukowych i ich wdrażania w polskich przedsiębiorstwach. Obojętny stosunek do dotychczasowej współpracy z przedsiębiorstwami podało 17% badanych naukowców. Pozytywnym sygnałem jest fakt, iż jedynie 9% przedstawicieli środowiska naukowego było zdecydowanie nie zadowolonych ze współpracy z przedsiębiorcami. Szczegółowe wyniki dotyczące oceny dotychczasowej współpracy naukowców przedstawione zostały na wykresie 8. Wykres 8. Ocena dotychczasowej współpracy naukowców z przedsiębiorstwami. Odczucia badanych przedstawicieli świata nauki wpisują się w ogólny światowy trend budowania nowoczesnych gospodarek. Doświadczenia międzynarodowe 174

175 wskazują bowiem, iż dla krajów, w których współpraca nauki i biznesu znajduje się w fazie dojrzałości, typowe jest, iż współpracę deklaruje ponad 80% ośrodków naukowych. Nasuwa się zatem pytanie jakie bariery powodują, iż współpraca nauki i biznesu w województwie kujawsko-pomorskim nie rozwija się w tak szybkim tempie. W celu identyfikacji problemów blokujących współpracę naukowców ze światem biznesu, poproszono nadanych naukowców o wskazanie barier tej współpracy. Uzyskane odpowiedzi umożliwią wskazanie najważniejszych czynników ograniczających zasadną współpracę. Wykres 9. Bariery wpływające na współpracę środowiska naukowego z przedsiębiorcami przy komercjalizacji badao naukowych. W oparciu o uzyskane wyniki można stwierdzić zatem, iż podstawową barierą dla współpracy pomiędzy środowiskiem nauki i biznesu jest brak komunikacji pomiędzy nauką i biznesem oraz brak zainteresowania rozpoczęciem współpracy ze 175

176 strony przedsiębiorców. Czynniki te są ściśle związane z niewystarczającym przepływem informacji pomiędzy środowiskiem nauki i biznesu. Często bowiem ośrodki naukowe nie wiedzą, iż dane przedsiębiorstwo jest zainteresowane nawiązaniem kontaktu z przedstawicielem środowiska naukowego. Potwierdzeniem takiego stanu rzeczy jest fakt, że środowisko naukowe (biorące udział w badaniu) jest zainteresowane szkoleniami dotyczącymi możliwości komercjalizacji swoich badań. Najbardziej interesujący temat wśród badanej grupy naukowców dotyczył komercjalizacji wyników badań (42%), ochrony praw własności intelektualnej (21%) oraz zakładania działalności gospodarczej (9%). Co więcej prowadzenie szkoleń miałoby dotyczyć specjalistycznej tematyki np. biopaliw czy eksploatacji sieci szerokopasmowej. Wykres 10. Tematy i stopieo zainteresowania seminariami, szkoleniami, warsztatami i doradztwem dotyczącym komercjalizacji badao naukowych. 176