PÓŹNONEOLITYCZNE I WCZESNOBRĄZOWE MATERIAŁY Z BADAŃ ZDZISŁAWA LENARTOWICZA W ZŁOTEJ, POW. SANDOMIERZ W ZBIORACH MUZEUM NARODOWEGO W KIELCACH

Transkrypt

1 MATERIAŁY ARCHEOLOGICZNE XL, 2015 JOLANTA GĄGOROWSKA-CHUDOBSKA PÓŹNONEOLITYCZNE I WCZESNOBRĄZOWE MATERIAŁY Z BADAŃ ZDZISŁAWA LENARTOWICZA W ZŁOTEJ, POW. SANDOMIERZ W ZBIORACH MUZEUM NARODOWEGO W KIELCACH Abstract: The Złota culture was discovered at the end of 19 th century. First amateur studies were carried out by Zdzisław Lenartowicz who excavated almost 50 graves and donated a big number of materials to the National Museum in Kielce. There were clay pots and tools made of flint, stone, antler and bones. Archaeological sites, especially cemeteries, are located here along the loess edge of the Sandomierz Upland, in a large promontory delimited by the valleys of the Vistula and Polanówka Rivers. The radiocarbon dating and the hypothetical calculations on the Złota burial sites enable us to located the culture in question somewhere around BC. Key words: Złota culture, neolith, graves materials Celem artykułu jest przedstawienie kolekcji zabytków pochodzących z badań Zdzisława Lenartowicza w Złotej przekazanych przez odkrywcę do Muzeum Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Kielcach, którego spadkobiercą jest Muzeum Narodowe. Materiały te nie doczekały się do tej pory kompleksowego opracowania. Publikowane były jedynie wyrywkowo, często w postaci bardzo złej jakości fotografii, nie zawsze z zachowaniem informacji o ich przynależności do konkretnych grobów (Lenartowicz 1917, 1-9; Wawrzeniecki 1914, 5-9; Antoniewicz 1925, ; Krzak 1961, 50-53, , ryc. 48 i 49; 1976, fig. 37:d, 38:c, 41:c, 43:f, 46:b, 50:d, 52:c, 53:c, 57: a-b, 61:b, 62:a, 63:e-f). Niniejszy artykuł jest pierwszą pełną publikacją zbiorów kieleckich pochodzących z badań Lenartowicza, a przede wszystkim pierwszą rekonstruującą w pełni odkryte przez niego zespoły grobowe kultury złockiej. Miejscowość Złota leży w dolinie Wisły w odległości 8 km na południe od Sandomierza (ryc. 1). Na jej polach położonych na krawędzi Wyżyny Opatowskiej odkryto liczne różnoczasowe zabytki archeologiczne. Do najbogatszych należały materiały odkrywane na cyplu odciętym od wyżyny doliną rzeczki Polanówki (dawniej nazywanej Żyć). Wyróżniono tam trzy większe stanowiska neolityczne: Grodzisko I, Grodzisko II i Nad Wawrem. Omawiany cypel, podobnie jak i większość obszaru Wyżyny Opatowskiej, pokryty jest grubą warstwą pokrywy lessowej. W eneolicie zajęty był przez ludność kultury ceramiki sznurowej, która zajmowała także płat lessów miechowskich i wydmy na obszarze między lessami sandomierskimi a miechowskimi. Przybyłe tutaj ugrupowania kultury ceramiki sznurowej zmieszały się z miejscową ludnością reprezentowaną przez kulturę amfor kulistych tworząc na terenie lessów sandomierskich i sąsiednich wydm kulturę nazwaną złocką (KZ) od nazwy miejscowości, gdzie odkryto pierwsze osady i cmentarzyska tej kultury (Krzak 1958, ). Odkrycia w Złotej sygnalizowane były na długo przed pierwszymi systematycznymi badaniami prowadzonymi w latach międzywojennych. Pierwszym poszukiwaczem-amatorem związanym z tą miejscowością był działający w latach osiemdziesiątych XIX w. i na początku XX w. artysta malarz Zdzisław Lenartowicz. Prowadził on dorywcze, amatorskie prace niesystematycznie i bez znajomości metod badawczych. 125

2 Znalazcy chodziło przeważnie o wydobycie inwentarza ceramicznego, mniej uwagi poświęcał drobnym przedmiotom krzemiennym, kamiennym, kościanym czy bursztynowym. Zachowało się zaledwie kilka notatek i opisów grobów, co uniemożliwia rekonstrukcję pochówków i obrządku pogrzebowego. Zebrany bez naukowej dokumentacji materiał odkrywca sprzedawał lub rozdawał placówkom muzealnym i prywatnym kolekcjonerom, grupując naczynia według kształtu i ornamentu, a nie biorąc pod uwagę faktu ich współwystępowania w określonych zespołach grobowych. Większość zabytków znalazła się pod opieką muzeów (Antoniewicz 1925, ). W skład tych rozproszonych materiałów wchodzą również zabytki przechowywane obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach (dalej MNKi). Zabytki te można częściowo przypisać do konkretnych stanowisk i zespołów grobowych, niektóre jednak to pojedyncze znaleziska bez określonej przynależności, co jest związane ze wspomnianym wcześniej amatorskim charakterem badań Lenartowicza. Ze względu na ich wartość merytoryczną oraz dobry stan zachowania prezentujemy je również w tym artykule. ZESPOŁY GROBOWE Pierwszym zespołem grobowym ze Złotej, którego zawartość przekazał Lenartowicz do Kielc, był odkryty w 1909 roku grób ze szkieletem skurczonym. Szkielet spoczywał na podłożu z gliny, obstawiony płytami wapienia, ustawionymi pionowo. Wymiary tych kamieni wahały się między 0,07x0,1 a 0,20x0,2 m. Prostokąt utworzony przez kamienie miał 1,50x1,19 m. Szkielet wypełniał 0,8 m; w nogach wzdłuż całego tego boku leżały 3 wielkie neolityczne naczynia zajmując 0,7 m grobu. Według publikacji Wawrzenieckiego (1914, 6) do grobu z 1909 roku przynależały następujące naczynia, przechowywane wówczas w zbiorach Muzeum PTK w Kielcach: 1. Czteroucha, kulista nieornamentowana amfora (Wawrzeniecki 1914, tab. VI:7 fot. z góry). 2. Jajowate naczynie, wys. 33,8 cm (brak ilustracji u Wawrzenieckiego). 3. Puchar, wys. 23,7 cm (brak ilustracji u Wawrzenieckiego). W zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach brakuje zabytków odpowiadających powyższemu opisowi. Przynależność kulturowa grobu: prawdopodobnie kultura amfor kulistych. W 1913 roku Z. Lenartowicz przekopał dwa kolejne groby. Podobnie jak, w przypadku odkrycia z 1909 roku, nie ma możliwości przypisania ich do konkretnego stanowiska w Złotej. Informacje o tym odkryciu opublikował Wawrzeniecki (1914, 9). 126 Grób I Grób ze szkieletem skurczonym, czaszką zwróconą na wschód, nogami na zachód; w zachodniej części zawierał siedem naczyń neolitycznych (Wawrzeniecki 1914, 9). 1. Pucharek esowaty o wyodrębnionym dnie i wysokiej lekko rozchylonej szyi. Ornament: na szyi 19 poziomych i falistych linii odciśniętego sznura, poniżej pasmo złożone z pionowych kresek stempelkowych obejmujące połowę obwodu naczynia, drugą połowę zajmuje pasmo złożone z linii zygzakowatych. Przy dnie występuje rząd pionowych krótkich kresek. Wymiary: wys. 21 cm, średn. wylewu 16,5 cm, maksymalna wydętość brzuśca 15,3 cm, średn. dna 6 cm, grub. ścianek 0,4 cm (MNKi/A/492 tabl. I:1). 2. Amfora czteroucha o niskiej cylindrycznej szyjce lekko wywiniętej na zewnątrz i kulistym brzuścu. Krawędź wylewu nacinana. Na szyi pięć podwójnych poziomych odcisków sznura. Poniżej rząd słupków stempelkowych, od którego odchodzą pionowe pasma utworzone z takich samych słupków, które pokrywają także ucha. Powierzchnia gładka, brązowo-brunatna. Wymiary: wys. 20,7 cm, średn. wylewu 11,2 cm, maksymalna wydętość brzuśca 26,5 cm, średn. dna 8,3 cm, grub. ścianek 0,5 cm (MNKi/A/592 tabl. I:2). 3. Głęboka misa o wąskim wyodrębnionym dnie, półkulistym brzuścu i wysokiej szyi lekko rozchylonej na zewnątrz. Zdobiona na szyi sześcioma podwójnymi falistymi liniami sznurowymi. Poniżej biegnie szereg słupków stempelkowych, od którego odchodzą trzy rzędy słupków stempelkowych ułożonych w grupy. Powierzchnia wygładzona, jasnobrązowa. Wymiary: wys. 14,5 cm, średn. wylewu 30 cm, maksymalna wydętość brzuśca 29,5 cm, średn. dna 8,6 cm, grub. ścianek 0,6 cm (MNKi/A/495 tabl. I:3). 4. Wysmukły garnek, o niskiej cylindrycznej szyjce i baniastym brzuścu. Krawędź wylewu karbowana. Na szyjce nalepiona listwa zdobiona odciskami palcowymi. Powierzchnia obmazana, brązowo-brunatna. Wymiary: wys ,5 cm, średn. wylewu 22,7 cm, maksymalna wydętość brzuśca 29 cm, średn. dna 9,5 cm, grub. ścianek 0,6 cm (MNKi/A/551 tabl. I:4). 5. Puchar o rozchylonej szyjce zdobionej siedmioma podwójnymi odciskami sznura oraz rzędem odcisków stemplowych. Wymiary: wys. 26 cm, średn. wylewu 20,5 cm, maksymalna wydętość brzuśca 22,5 cm, średn. dna 7,5 cm, grub. ścianek 0,6 cm Identyfikacji naczynia dokonano na podstawie zdjęcia grobu wykonanego przez Kosterskiego (Z ceramiką przez wieki 2010, 19). (MNKi/A/501 tabl. I:5). 6. Naczynie szerokootworowe o niskiej, esowatej szyi i baniastym brzuścu. Na szyi cztery podwójne

3 faliste odciski sznura podsumowane podwójnym odciskiem poziomym oraz rzędem słupków, od którego odchodzą pionowe pasma utworzone z takich samych odcisków. Wymiary: wys. 23 cm, średn. wylewu 18 cm, maksymalna wydętość brzuśca 25,5 cm, średn. dna 7,5 cm, grub. ścianek 0,6 cm (MNKi/A/531 tabl. II:1). 7. Amfora bezucha o kulistym brzuścu, wyodrębnionym dnie i krótkiej cylindrycznej szyjce. Szyjka o pogrubionej krawędzi zdobiona jest dwoma poziomymi podwójnymi odciskami sznura, między którymi występuje pięć falistych podwójnych linii sznurowych. W zagłębieniach zewnętrznych linii falistych umieszczone są po trzy słupki stempelkowe. Poniżej występuje szereg podobnych słupków, od którego opadają frędzelkowate pasma złożone z pięciu do siedmiu słupków. W jednym przypadku między dwoma frędzelkami znajduje się pionowy rząd krótkich kresek stempelkowych. Powierzchnia wygładzona, jasnobrunatna. Wymiary: wys. 28 cm, średn. wylewu 16,5 cm, maksymalna wydętość brzuśca 26,5 cm, średn. dna 8,8 cm, grub. ścianek 0,6 cm (MNKi/A/520 tabl. II:2). 8. Dwadzieścia jeden krążkowych paciorków z muszli. Otworki nierówne, wiercone z jednej lub z dwóch stron. Wymiary: średn. 0,5-0,6 cm, grub. 0,1-0,2 cm (MNKi/A/561 tabl. II:3). W skład wyposażenia grobu wchodziły również: grocik sercowaty do strzały, trójkątny grocik oraz fragment noża lub sierpa krzemiennego. Materiałów tych nie zidentyfikowano w zbiorach MNK. Przynależność kulturowa grobu: kultura złocka. Grób II Szkielet skurczony, czaszką zwrócony ku wschodowi, od zachodu trzy naczynia, z których pierwsze z lewej strony ma na sobie oparte części szkieletu kości udowe (Wawrzeniecki 1914, 9). 1. Głęboka misa o wysokiej cylindrycznej szyi zdobionej pięcioma podwójnymi falistymi liniami sznurowymi ujętymi między pojedyncze pasma podwójnych poziomych linii sznurowych. W zagłębieniach zewnętrznych linii falistych występują 3-4 słupki stempelkowe. Poniżej umieszczone są cztery rzędy słupków stempelkowych w układzie: jeden ciągły, dwa przerywane i jeden złożony z grup prostych i ukośnych kresek usytuowanych naprzemianlegle. Krawędź nacinana. Powierzchnia gładka, brązowo-brunatna. Wymiary: wys. 17 cm, średn. wylewu 28 cm, maksymalna wydętość brzuśca 29 cm, średn. dna 8,5 cm, grub. ścianek 0,5 cm (MNKi/A/486 tabl. III:1). 2. Pucharek o profilu esowatym z wysoką rozchyloną szyjką i wyodrębnionym dnem. Krawędź wylewu nacinana. Na szyi ornament w postaci sześciu podwójnych poziomych linii odciśniętego sznura. Poniżej występuje szereg słupków stempelkowych. Powierzchnia wygładzona, brązowo-brunatna. Wymiary: wys. 14 cm, średn. wylewu 12 cm, maksymalna wydętość brzuśca 12,5 cm, średn. dna 4,5 cm, grub. ścianek 0,5 cm (MNKi/A/512 tabl. III:2). 3. Wysoka misa o wyodrębnionym dnie i lekko rozchylonej szyi. Krawędź wylewu zdobiona nacięciami, a na pewnym odcinku trójkątnymi wypustkami. Ornament w postaci czterech rzędów podwójnej falistej linii sznurowej ujętych między podwójnymi poziomymi liniami sznurowymi. Poniżej ciągły szereg słupków stempelkowych oraz dwa przerywane szeregi takich samych słupków w grupach po pięć lub sześć. Wymiary: wys. 16 cm, średn. wylewu 27 cm, maksymalna wydętość brzuśca 25,8 cm, średn. dna 7,5 cm, grub. ścianek 0,6 cm (MNKi/A/497 tabl. III:3). W skład wyposażenia grobu według Wawrzenieckiego wchodził również fragment naczynia i krzemienny grocik (1914, 10). Nie zidentyfikowano ich w zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach. Przynależność kulturowa grobu: kultura złocka GRODZISKO I Z poszukiwań Lenartowicza w 1915 roku pochodzi dziewięć grobów, w tym trzy ze stanowiska Grodzisko I. Znalazca opisał cały inwentarz i opublikował część z zabytków w postaci fotografii. Kształtu grobów dotyczy tylko wzmianka we wstępie do publikacji: rozkopałem 6 grobów rzędowych, a w nich obok szkieletów znalazłem 50 naczyń i 9 innych przedmiotów Jedne z tych grobów, zarówno dawniej, jak i ostatnimi czasy rozkopanych, miały dno wykładane płaskimi kamieniami, w innych zaś nie było żadnego podkładu; przekonałem się nadto, że im głębszy grób, tym mniejsza w nim ilość naczyń, i przeciwnie, groby płytsze obfitują w naczynia (Lenartowicz 1917, 1). Grób I 1. Amfora baniasta typu turyńskiego, zaopatrzona w dwa szerokie ucha zdobione żłobkami. Niska cylindryczna szyjka zdobiona listewką z dołkami. Od szyjki opada do połowy wysokości brzuśca siedem pasm złożonych z dołeczków i linii żłobkowanych prostych obramowanych liniami falistymi. Pod nimi na wysokości uszek umieszczone są dwie poziome dookolne linie, między którymi umieszczone są grupy ukośnych i prostopadłych kresek. Koło jednego ucha występują drobne dołki. Powierzchnia słabo wygładzona, szaro-czarna. Wymiary: wys. 29,5 cm, średn. wylewu 11,8 cm, maksymalna wydętość brzuśca 34,5 cm, średn. dna 10,5 cm, grub. ścianek 0,7 cm (MNKi/A/549 tabl. IV:1). 127

4 2. Amforka czteroucha zdobiona na szyi trzema podwójnymi poziomymi liniami sznurowymi. Niżej biegnie szereg łuczków stempelkowych. Od niego opadają pasma złożone ze słupków i łuczków stempelkowych. Na uszkach również występuje ornament złożony z takich słupków. Powierzchnia słabo wygładzona, brązowo-brunatna. Wymiary: wys. 15,1 cm, średn. wylewu 8,8 cm, maksymalna wydętość brzuśca 18 cm, średn. dna 7,5 cm, grub. ścianek 0,5 cm (MNKi/A/584 tabl. IV:2). 3. Pucharek esowaty. Górna część naczynia zdobiona trzema pasmami poziomych odcisków sznura: dwa złożone z pięciu linii, jedno z czterech. Dwa pola pomiędzy pasmami oraz krawędź dna pokrywają kreski stempelkowe. Powierzchnia gładka, ceglasto-brązowa. Wymiary: wys. 13,7 cm, średn. wylewu 11,2 cm, maksymalna wydętość brzuśca 11 cm, średn. dna 5 cm, grub. ścianek 0,5 cm (MNKi/A/494 tabl. IV:3). 4. Puchar esowaty z rozchyloną szyją zdobioną pięcioma podwójnymi poziomymi liniami sznurowymi obramowanymi pojedynczymi rzędami słupków stempelkowych. Powierzchnia słabo wygładzona, ciemnobrązowa. Wymiary: wys. 20,5 cm, średn. wylewu 18,7 cm, maksymalna wydętość brzuśca 20 cm, średn. dna 8 cm, grub. ścianek 0,7 cm (MNKi/A/550 tabl. IV:4). 5. Amfora baniasta z niską lekko rozchyloną szyjką i trzema kolankowatymi uszkami równomiernie rozmieszczonymi na największej wydętości brzuśca. Na szyjce pojedyncze poziome linie sznurowe, a pod nimi szereg dołków trójkątnych. Od niego opadają podwójne pionowe linie sznurowe obramowane dołkami. Powierzchnia wygładzona, brunatno-brązowa. Wymiary: wys. 23 cm, średn. wylewu 12 cm, maksymalna wydętość brzuśca 25,5 cm, średn. dna 8,5 cm, grub. ścianek 0,6 cm (MNKi/A/534 tabl. V:1). 6. Duży kubek z taśmowatym uchem, krótką cylindryczną szyją i baniastym brzuścem. Krawędź wylewu nacinana. Pod nią dwie potrójne poziome linie sznurowe, między nimi dwie potrójne faliste linie odciśniętego sznura. Niżej szereg trójkątnych dołków zwróconych jednym wierzchołkiem do góry, od niego opada 19 frędzli złożonych z takich samych trójkątów ułożonych w dwa szeregi. Ucho zdobione potrójnymi poziomymi liniami sznurowymi oraz dwoma szeregami trójkątów takich jak na brzuścu. Wymiary: wys. 22,3 cm, średn. wylewu 17 cm, maksymalna wydętość brzuśca 23,5 cm, średn. dna 7,9 cm, grub. ścianek 0,7 cm (MNKi/A/503 tabl. V:2). 7. Amfora baniasta z niską lekko rozchyloną szyjką i trzema kolankowatymi uszkami równomiernie rozmieszczonymi na największej wydętości brzuśca. Na szyjce pojedyncze poziome linie ryte, a pod nimi szereg dołków stempelkowych. Od 128 niego opadają podwójne i potrójne linie żłobkowe obramowane dołkami. Powierzchnia wygładzona, brunatno-brązowa. Wymiary: wys. 16,1 cm, średn. wylewu 9,9 cm, maksymalna wydętość brzuśca 17,5 cm, średn. dna 7 cm, grub. ścianek 0,7 cm (MNKi/A/609 tabl. V:3). 8. Amforka baniasta, dwuucha, zdobiona na szyjce grupami ukośnych kresek żłobkowanych. Niżej biegnie szereg dołków, od których opadają promieniście i skośnie żłobkowane linie. Powierzchnia wygładzona, brązowo-brunatna. Wymiary: wys. 17,5 cm, średn. wylewu 11 cm, maksymalna wydętość brzuśca 16,5 cm, średn. dna 7,5 cm, grub. ścianek 0,6 cm (MNKi/A/489 tabl. V:4). 9. Kubek z wyodrębnioną szyją i uchem ansa lunata. Szyjka zdobiona jest ukośnymi kreskami. Poniżej występuje szereg nieregularnych dołków stempelkowych, od którego opadają niemal do samego dna nieregularne delikatnie wyżłobione linie. Wzdłuż ucha biegną dwie pionowe kreski. Powierzchnia słabo wygładzona, brązowo-brunatna. Wymiary: wys. 11,5 cm, średn. wylewu 10,3 cm, maksymalna wydętość brzuśca 14,5 cm, średn. dna 6,7 cm, grub. ścianek 0,3 cm (MNKi/A/583 tabl. V:5). 10. Amfora bezucha o wysoko umieszczonym załomie wydętego brzuśca, wyodrębnionym dnie i krótkiej cylindrycznej szyjce. Szyjka zdobiona czterema podwójnymi falistymi odciskami sznura, pod którymi występują dwa rzędy odcisków daszkowatych. Poniżej występują naprzemienne pola wypełnione odciskami słupków oraz linie utworzone z pojedynczych odcisków daszkowatych. Powierzchnia wygładzona, jasnobrunatna; dolna partia obmazywana. Wymiary: wys. 35,5 cm, średn. wylewu 25,2 cm, maksymalna wydętość brzuśca 47,5 cm, średn. dna 13,5 cm, grub. ścianek 0,6-0,8 cm (MNKi/A/483 tabl. V:6). 11. Fragment pucharka o profilu esowatym, zachowana część szyi zdobionej trzema podwójnymi falistymi liniami sznurowymi umieszczonymi między podwójnymi poziomymi liniami. W zagłębieniach dolnej i górnej linii falistej występują pojedyncze rzędy krótkich słupków stempelkowych. Niżej przy przejściu szyi w brzusiec występuje rząd takich samych odcisków stempelkowych. Powierzchnia słabo wygładzona, brunatna. Wymiary: wys. 11,4 cm, średn. wylewu 10,4 cm, grub. ścianek 0,5 cm (MNKi/A/500 tabl. IV:5). 12. Kamienny topór łódkowaty o ostrzu łukowatym lekko opadającym ku dołowi. Obuch wypukły, o przekroju okrągłym. Przez grzbiet topora od obucha niemal do samego ostrza przebiega wypukłe żeberko. Przekrój poprzeczny owalny. Powierzchnia starannie wygładzona. Wymiary: dł. 16 cm, szer. ostrza 5 cm, średn. otworu 1,6 cm (MNKi/A/543 tabl. IV:6).

5 13. Duży stożkowaty przęślik o zaokrąglonych krawędziach, z lekko ukośnym otworem. Wymiary: wys. 4,6 cm, średn. otworu 1 cm, średn. przy podstawie 5 cm (MNKi/A/579 tabl. IV:7). 14. Siekierka krzemienna z szarego surowca, gładzona. Wymiary: dł. 6,2 cm, szer. ostrza 4,5 cm (Lenartowicz 1917, 3). Przedmiotu nie stwierdzono w zbiorach. 15. Stożkowaty przedmiot gliniany określony w publikacji Lenartowicza jako lejek. Wymiary: wys. 9,8 cm, średn. otworu górnego 6,5, dolnego 2 cm. Na powierzchni nacięcia (Lenartowicz 1917, 3, tab. II:5). Przedmiotu nie stwierdzono w zbiorach. Przynależność kulturowa grobu: kultura złocka. Grób II 1. Amfora czteroucha z niską cylindryczną szyjką zdobioną pięcioma pojedynczymi liniami sznurowymi. Pod nimi podwójne pasmo z odcisków horyzontalnych. Od nich opadają w miejscu uszek i między nimi pola złożone z łuczków i kresek stempelkowych. Między polami pionowe pasma łuczków stempelkowych. Powierzchnia gładzona, brunatno-czarno-brązowa. Wymiary: wys. 22,5 cm, średn. wylewu 11 cm, maksymalna wydętość brzuśca 25 cm, średn. dna 9,5 cm, grub. ścianek 0,7 cm. (MNKi/A/532 tabl. VI:1). 2. Amfora czteroucha z niską cylindryczną szyjką zdobioną trzema podwójnymi poziomymi liniami sznurowymi. Od nich opadają w miejscu uszek i między nimi pasma złożone z łuczków i kresek stempelkowych. Między pasmami rzędy łuczków stempelkowych. Powierzchnia słabo wygładzona, brunatno-czarno-brązowa. Wymiary: wys. 18 cm, średn. wylewu 11,6 cm, maksymalna wydętość brzuśca 24 cm, średn. dna 10,2 cm, grub. 0,6 cm MNKi/A/519 tabl. VI:2). 3. Pucharek z wysoką niemal cylindryczną szyją przechodzącą w wydęty brzusiec. Krawędź wylewu karbowana. Pod nią szyja zdobiona kilkoma podwójnymi liniami sznurowymi, między którymi występują pojedyncze szeregi kresek stempelkowych. Taki sam szereg kończy cały ornament. Powierzchnia wygładzona, brązowo-brunatna. Wymiary: wys. 14,5 cm, średn. wylewu 13,3 cm, maksymalna wydętość brzuśca 13,5 cm, średn. dna 7 cm, grub. ścianek 0,5 cm (MNKi/A/545 tabl. VI:3). 4. Pucharek o wysokiej lekko rozchylonej szyjce zdobionej siedmioma poziomymi żłobkami. Między krawędzią a pierwszą od góry linią występuje rząd kolistych odcisków stempelkowych. Takie same odciski umieszczone są między czwartą a piątą linią oraz u nasady szyi. Powierzchnia słabo wygładzona, brunatna. Wymiary: wys. 14 cm, średn. wylewu 11 cm, maksymalna wydętość brzuśca 13,4 cm, średn. dna 7 cm, grub. ścianek 0,4 cm (MNKi/A/599 tabl. VI:4). 5. Pucharek o baniastym brzuścu i niskiej rozchylonej na zewnątrz szyi. Niezdobiony. Powierzchnia słabo wygładzona, brunatno-brązowa. Wymiary: wys. 12 cm, średn. wylewu 11,5 cm, maksymalna wydętość brzuśca 13 cm, średn. dna 6,5 cm, grub. ścianek 0,4 cm (MNKi/A/506 tabl. VI:5). 6. Amfora jajowata, dwuucha, z wyodrębnionym dnem i cylindryczną szyjką, zdobioną czterema poziomymi pojedynczymi liniami sznurowymi. Powierzchnia słabo wygładzona, chropowata, brunatno-brązowa. Wymiary: wys. 30,5 cm, średn. wylewu 14 cm, maksymalna wydętość brzuśca 24,5 cm, średn. dna 9,5 cm, grub. ścianek 0,8 cm (MNKi/A/509 tabl. VI:6). 7. Naczynie szerokootworowe o szyjce lekko rozchylonej i zdobionej sześcioma poziomymi pojedynczymi liniami sznurowymi. Powierzchnia słabo wygładzona, brązowo-brunatna. Wymiary: wys. 23 cm, średn. wylewu 25,7 cm, maksymalna wydętość brzuśca 29 cm, średn. dna 9,5 cm, grub. ścianek 0,6 cm (MNKi/A/502 tabl. VII:1). 8. Naczynie szerokotworowe o wysokiej niemal cylindrycznej szyi. Krawędź wylewu karbowana. Na szyi ornament w postaci siedmiu pojedynczych poziomych linii sznurowych, poniżej których występuje rząd słupków stempelkowych. Powierzchnia wygładzona, brunatno-brązowa. Wymiary: wys. 19,7 cm, średn. wylewu 17,3 cm, maksymalna wydętość brzuśca 20,5 cm, średn. dna 7,4 cm, grub. ścianek 0,4 cm (MNKi/A/607 tabl. VII:2). 9. Naczynie szerokootworowe typu amfory o szyjce rozchylonej na zewnątrz i zdobionej dwoma potrójnymi poziomymi liniami sznurowymi, między którymi występują dwie potrójne faliste linie odciśniętego sznura. Poniżej pasmo złożone z pięciu szeregów łuczków stempelkowych. Od niego rozchodzą się w dół pasma złożone z trzech pionowych rzędów takich samych łuczków. Powierzchnia słabo wygładzona, brązowo-brunatna. Wymiary: wys. 27 cm, średn. wylewu 25 cm, maksymalna wydętość brzuśca 32,5 cm, średn. dna 9,8 cm, grub. ścianek 0,8 cm (MNKi/A/521 tabl. VII:3). 10. Naczynie szerokootworowe o wyodrębnionym dnie, kulistym brzuścu i szyi lekko wychylonej na zewnątrz, zdobione na szyi dwiema podwójnymi poziomymi liniami sznurowymi, między którymi biegną podwójne faliste linie sznurowe. Pod nimi pasmo złożone z pięciu szeregów łuczków stempelkowych, od którego opadają pasma złożone z trzech pionowych rzędów takich samych łuczków. Powierzchnia słabo wygładzona, brunatno-czarna. Wymiary: wys. 20,1 cm, średn. wylewu 18 cm, maksymalna wydętość brzuśca 22 cm, średn. dna 9,5 cm, grub. ścianek 0,6 cm (MNKi/A/516 tabl. VII:4). 11. Naczynie szerokootworowe z cylindryczną szyjką łagodnie przechodzącą w brzusiec i zdobiona 129

6 listwą z głębokimi dołkami palcowymi. Powierzchnia słabo wygładzona, brązowo-brunatna. Wymiary: wys. 27,5 cm, średn. wylewu 22,5 cm, maksymalna wydętość brzuśca 25,5 cm, średn. dna 10,5 cm, grub. ścianek 0,8 cm (MNKi/A/505 tabl. VII:5). 12. Fragment ozdoby bursztynowej. Zabytku nie stwierdzono w zbiorach. Przynależność kulturowa grobu: kultura złocka Grób III 1. Misa lekko profilowana o szyi delikatnie wychylonej na zewnątrz i wyraźnie wyodrębnionym dnie. Krawędź nacinana i ozdobiona wypustkami. Górna partia zdobiona dwoma pasmami potrójnych poziomych linii sznurowych, między którymi biegną trzy pasma potrójnych falistych linii sznurowych. W zagięciach dolnej linii falistej znajdują się trzy lub cztery łuczki stempelkowe. Niżej biegnie szereg łuczków stempelkowych skierowanych w prawo, od niego opadają krótkie odcinki, każdy złożony z trzech takich łuczków skierowanych w dół. Powierzchnia gładka, brunatno-brązowa. Wymiary: wys.13,6 cm, średn. wylewu 30 cm, maksymalna wydętość brzuśca 27,5 cm, średn. dna 8 cm, grub. ścianek 0,6 cm (MNKi/A/490 tabl. VIII:1). 2. Miseczka o wyodrębnionym dnie i wysokiej rozchylonej na zewnątrz szyi. Krawędź wylewu nacinana. Misa zdobiona w górnej partii dwiema podwójnymi poziomymi liniami sznurowymi, między którymi biegną trzy podwójne faliste linie sznurowe. W zagięciach zewnętrznych linii falistych znajdują się po trzy kreski stempelkowe. Niżej biegną dwa szeregi kresek stempelkowych, górny ciągły, dolny przerywany. Wymiary: wys. 8 cm, średn. wylewu 18,5 cm, maksymalna wydętość brzuśca 12 cm, średn. dna 6 cm, grub. ścianek 0,4 cm (MNKi/A/528 tabl. VIII:2). 3. Misa profilowana o wyodrębnionym dnie i szyjce rozchylonej na zewnątrz. Krawędź wylewu karbowana na niewielkim odcinku. Szyjka zdobiona czterema podwójnymi falistymi liniami sznurowymi umieszczonymi między dwiema podwójnymi poziomymi liniami odciśniętego sznura. W zagłębieniach zewnętrznych linii sznurowych występują po trzy do pięciu słupków stempelkowych. Niżej biegną dwa szeregi łuczków skierowanych w prawą stronę, w tym jeden ciągły, jeden przerywany. Powierzchnia słabo wygładzona, brunatno-brązowa. Wymiary: wys. 14,5 cm, średn. wylewu 29 cm, maksymalna wydętość brzuśca 28 cm, średn. dna 8 cm, grub. ścianek 0,6 cm (MNKi/A/507 tabl. VIII:3). 4. Pucharek o wysokiej lekko rozchylonej szyi, kulistym brzuścu i wyodrębnionym dnie. Szyja zdobiona pojedynczymi poziomymi liniami sznurowymi, poniżej których biegnie szereg kresek stempelkowych. Powierzchnia słabo wygładzona, 130 brązowa. Wymiary: wys. 10,6 cm, średn. wylewu 9,2 cm, maksymalna wydętość brzuśca 9,5 cm, średn. dna 5 cm, grub. ścianek 0,4 cm (MNKi/A/582 tabl. VIII:4). 5. Pucharek esowaty o kulistym brzuścu i wyodrębnionym dnie. Szyja zdobiona pojedynczymi poziomymi liniami sznurowymi, poniżej których biegnie rząd stempli kwadratowych. Powierzchnia słabo wygładzona, brązowa. Wymiary: wys. 11 cm, średn. wylewu 9 cm, maksymalna wydętość brzuśca 8,5 cm, średn. dna 4,7 cm, grub. ścianek 0,3 cm (MNKi/A/517 tabl. VIII:5). Zabytek zaginął. 6. Mała miseczka o wyodrębnionej szyi rozchylonej lekko na zewnątrz zdobionej pojedynczą poziomą linią sznurową, poniżej której biegną dwie podwójne faliste linie i jedna podwójna pozioma. W niektórych zagłębieniach górnych i dolnych linii falistych występują dwa lub trzy słupki stempelkowe. Niżej umieszczone są trzy szeregi kresek stempelkowych, górny ciągły, dwa dolne przerywane w szachownicę. Wymiary: wys. 6,5 cm, średn. wylewu 13 cm, maksymalna wydętość brzuśca 12,5 cm, średn. dna 5,5 cm, grub. ścianek 0,4 cm (MNKi/A/575 tabl. VIII:6). 7. Pokrywka miseczkowata z dnem delikatnie wklęsłym i ściankami lekko lejowatymi. Dno pokryte grupami kresek, z czego jedna grupa tworzy stylizowaną postać człowieka. Ścianki ozdobione podwójną poziomą linią sznurową, poniżej której występuje pięć podwójnych falistych linii sznurowych. Wymiary: wys. 3,5 cm, średn. wylewu 12,5 cm, średn. dna 10,6 cm, grub. ścianek 0,4 cm (MNKi/A/574 tabl. VIII:7). Przynależność kulturowa grobu: kultura złocka. W 1915 roku Lenartowicz odkrył też groby w okolicy Grodziska. Ze względu na brak jakiejkolwiek dokumentacji niemożliwe jest przypisanie ich do któregoś z wyróżnionych stanowisk w Złotej. Odkrywca zachował numerację ciągłą obiektów. Grób IV 1. Kubek o profilu esowatym z taśmowatym uchem zdobionym czterema rzędami dołków stempelkowych. Krawędź wylewu karbowana. Na szyi ornament w układzie: podwójna pozioma linia sznurowa, niżej dwie podwójne linie faliste, pod którymi biegną dwa szeregi dołków stempelkowych, następnie podwójna pozioma linia sznurowa i dwa rzędy odcisków stempelkowych. Niżej opadają frędzelki złożone z dwóch lub trzech pionowych linii dołków stempelkowych. Powierzchnia słabo wygładzona, brunatno-brązowa. Wymiary: wys. 16 cm, średn. wylewu 16 cm, maksymalna wydętość brzuśca 16 cm, średn. dna 6 cm, grub. ścianek 0,6 cm (MNKi/A/604 tabl. IX:1). Przynależność kulturowa grobu: kultura złocka.

7 Grób V 1. Amfora baniasta czteroucha, z wyodrębnionym dnem i krótką cylindryczną szyjką. Krawędź wylewu karbowana. Szyja zdobiona czterema podwójnymi poziomymi liniami sznurowymi. Na granicy szyjki i brzuśca występuje rząd słupków stempelkowych, od którego opadają frędzelkowate pasy złożone z takich samych słupków. Między nimi umieszczone są pasy z poziomych kresek stempelkowych. Powierzchnia gładka, brązowo-brunatna. Wymiary: wys. 22 cm, średn. wylewu 11 cm, maksymalna wydętość brzuśca 26,7 cm, średn. dna 8 cm, grub. ścianek 0,4 cm MNKi/A/602 tabl. IX:2). 2. Baniasta amfora czteroucha z krótką cylindryczną szyjką i delikatnie wyodrębnionym dnem. Krawędź wylewu nacinana. Szyjka zdobiona trzema potrójnymi poziomymi liniami sznurowymi. Na granicy szyi i brzuśca biegnie szereg słupków stempelkowych. Od niego opadają pasy frędzelkowate złożone z takich samych słupków. Między pasami występują łuczki stempelkowe. Powierzchnia słabo wygładzona, brązowo-brunatna. Wymiary: wys. 22,5 cm, średn. wylewu 11 cm, maksymalna wydętość brzuśca 26,7 cm, średn. dna 9,7 cm, grub. ścianek 0,5 cm (MNKi/A/600 tabl. IX:3). 3. Amfora czteroucha z baniastym brzuścem i krótką cylindryczną szyjką zdobiona pięcioma podwójnymi poziomymi liniami sznurowymi. Poniżej występuje szereg odcisków stempelkowych, od którego odchodzą frędzelkowate pasma złożone z sześciu do siedmiu rzędów takich samych odcisków stempelkowych. Ucha również zdobione odciskami. Powierzchnia słabo wygładzona, brązowo-brunatna. Wymiary: wys. 22,5 cm, średn. wylewu 9,5 cm, maksymalna wydętość brzuśca 26,5 cm, średn. dna 7 cm, grub. ścianek 0,5 cm (MNKi/A/601 tabl. IX:4). 4. Mała miseczka z lekko rozchyloną szyjką zdobioną czterema podwójnymi falistymi liniami sznurowymi i jedną poziomą podwójną linią. Poniżej umieszczone są dwa rzędy słupków stempelkowych, w tym jeden ciągły, a drugi ułożony w grupy po sześć kresek. Powierzchnia gładka, brunatno-brązowa. Wymiary: wys. 9,5 cm, średn. wylewu 15,5 cm, maksymalna wydętość brzuśca 17 cm, średn. dna 5,6 cm, grub. ścianek 0,3 cm (MNKi/A/605 tabl. IX:5). 5. Misa profilowana na wyodrębnionej nóżce zdobiona na krawędzi wylewu sześcioma trójkątnymi wypustkami. Na szyi ornament w postaci dwóch pasm potrójnych falistych linii sznurowych między dwoma pasmami potrójnych poziomych linii sznurowych. Powierzchnia wygładzona, brązowo-brunatna. Wymiary: wys. 9,4 cm, średn. wylewu 17,5 cm, maksymalna wydętość brzuśca 15 cm, średn. dna 7,3 cm, grub. ścianek 0,6 cm (MNKi/A/586 tabl. IX:6). 6. Miseczka lekko profilowana o wyodrębnionym dnie i wysokiej szyi rozchylonej delikatnie na zewnątrz. Ornament to trzy podwójne faliste linie sznurowe umieszczone między dwiema podwójnymi poziomymi liniami sznurowymi. Niżej występuje rząd odcisków stempelkowych. Powierzchnia niewygładzona, jasnobrązowa. Wymiary: wys. 10,5 cm, średn. wylewu 19 cm, maksymalna wydętość brzuśca 17,5 cm, średn. dna 6 cm, grub. ścianek 0,5 cm (MNKi/A/498 tabl. IX:7). 7. Misa profilowana o niskiej rozchylonej szyi. Krawędź wylewu karbowana. Szyja zdobiona czterema podwójnymi falistymi liniami sznurowymi ujętymi między podwójne poziome linie sznurowe. W zagłębieniach zewnętrznych linii falistych umieszczone są 3-4 słupki stempelkowe. Niżej występują dwa rzędy takich samych słupków. Jeden rząd przerywany. Powierzchnia wygładzona, brązowo-brunatna. Wymiary: wys. 12,5 cm, średn. otworu 24,5 cm, maksymalna wydętość brzuśca 23 cm, średn. dna 7 cm, grub. ścianek 0,6 cm (MNKi/A/606 tabl. IX:8). 8. Pucharek o wysokiej lekko rozchylonej szyi zdobionej siedemnastoma poziomymi liniami sznurowymi, poniżej których występuje szereg odcisków stempelkowych. Brzeg dna zdobiony szeregiem pionowych kresek. Powierzchnia gładka, ciemnobrunatna. Wymiary: wys. 10 cm, średn. wylewu 8,5 cm, maksymalna wydętość brzuśca 7,5 cm, średn. dna 4 cm, grub. ścianek 0,3 cm (MNKi/A/493 tabl. IX:9). 9. Pucharek o profilu esowatym, z wysoką rozchyloną szyjką i wyodrębnionym dnem. Szyja zdobiona pod krawędzią wylewu szeregiem okrągłych odcisków stempelkowych. Poniżej sześć dookolnych głębokich żłobków, pod którymi występuje rząd odcisków stempelkowych w kształcie łuczków. Powierzchnia słabo wygładzona, brunatno-brązowa. Wymiary: wys. 10 cm, średn. wylewu 9 cm, maksymalna wydętość brzuśca 8,5 cm, średn. dna 6 cm, grub. ścianek 0,4 cm (MNKi/A/576 tabl. IX:10). 10. Pucharek z krótką szyją zdobioną pojedynczymi liniami sznurowymi, pod którymi. Wymiary: wys. 8,2 cm, średn. wylewu 7,5 cm, maksymalna wydętość brzuśca 8,5 cm, średn. dna 4 cm. Zabytku nie stwierdzono w zbiorach. Przynależność kulturowa grobu: kultura złocka. Grób VI 1. Topór kamienny o wydłużonym kształcie i łódkowatym profilu bocznym (typ A wg J. Machnika). Łukowate rozszerzające się ostrze lekko opada ku dołowi. Wyodrębniony walcowaty obuch, okrągły w przekroju poprzecznym jest również nieznacznie opuszczony. Okrągły otwór do osadzenia trzonka znajduje się powyżej połowy długości topora. Przez grzbiet od obucha do prawie 131

8 samego ostrza przebiega wypukłe żeberko. Przekrój poprzeczny w najszerszej jego części, tzn. na wysokości otworu, ma zarys owalny. Wymiary: dł. całkowita 17,5 cm, największa szer. (przy otworze) 5,5 cm, grub. przy otworze 3,7 cm, dł. asymetrycznego ostrza 4,7 cm, średn. obucha 3,7 cm, średn. otworu 2 cm (MNKi/A/542 tabl. X:1). 2. Misa o wąskim wyodrębnionym dnie, stożkowatym brzuścu i szerokiej wychylonej na zewnątrz szyi. Powierzchnia wygładzona. Ornament: na szyi pięć potrójnych falistych linii odciśniętego sznura, między dwoma pasmami poziomych linii odcisków sznura, górnym potrójnym i dolnym podwójnym. Poniżej dwa rzędy pionowych odcisków stempelkowych. Krawędź wylewu zdobiona dziewięcioma wypustkami. Wymiary: wys. 17,5 cm, średn. wylewu 32,3 cm, maksymalna wydętość brzuśca 29 cm, średn. dna 10,3 cm, grub. ścianek 0,7 cm (MNKi/A/485 tabl. X:2). 3. Kubek o kulistym brzuścu i krótkiej cylindrycznej szyi. Grube taśmowate ucho łączy krawędź wylewu z górną częścią brzuśca. Ucho zdobione jest trzema pionowymi odciskami sznura. Na szyi występuje 6 poziomych podwójnych linii sznurowych. Od nasady szyi biegnie pionowo wzdłuż brzuśca 61 podwójnych linii sznurowych, które dochodzą prawie do dna. Powierzchnia słabo wygładzona, szaro-brązowa. Wymiary: wys. 13,8 cm, średn. wylewu 11,2 cm, maksymalna wydętość brzuśca 16,6 cm, średn. dna 8,6 cm, grub. ścianek 0,4 cm (MNKi/A/608 tabl. X:3). 4. Trójkątny grocik krzemienny o przekroju płaskowypukłym. Wymiary: dł. 2 cm. Zabytku nie stwierdzono w zbiorach. 5. Tarczka bursztynowa prostokątna ornamentowana. Wymiary: 4,5x3,7 cm. Zabytku nie stwierdzono w zbiorach. 6. Szydło kościane długości 8,6 cm. Zabytku nie zidentyfikowano w zbiorach. Przynależność kulturowa grobu: kultura złocka. GRODZISKO II Na stanowisku Grodzisko II w 1915 r. Lenartowicz odkrył dwa groby kryptowe i jeden studniowy. Grób kryptowy miał następującą budowę: obszerne wejście pionowe, z którego prowadzi w bok ku północy szyja zamknięta jednym dużym, lub paru małymi kamieniami, za szyją zaś znajduje się jama tej długości, że zwłoki tylko skurczone mogły się w niej zmieścić (Antoniewicz 1925, 205). Grób studniowy różnił się od kryptowych tym, że wejście prowadziło wprost do jamy. Grób VII Grób kryptowy z dwoma szkieletami w pozycji skurczonej i dwoma amforami Amfora baniasta, czteroucha, o niskiej cylindrycznej szyjce. Cztery uszka rozmieszczone symetrycznie tuż nad największą wydętością brzuśca, poziomo przekłute. Na szyi pasmo złożone z trzech falistych linii odciśniętego sznura między dwoma potrójnymi poziomymi liniami sznurowymi. Górna część brzuśca zdobiona od nasady szyi rzędem potrójnych łuczków stempelkowych zwróconych ku dołowi oraz pasmem potrójnej poziomej linii sznurowej. Poniżej występuje ornament złożony z pionowych pasm odciśniętego sznura, kresek i łuczków stempelkowych. Powierzchnia gładka, błyszcząca, brunatno-czarna. Wymiary: wys. 20,6 cm, średn. wylewu 10,3 cm, maksymalna wydętość brzuśca 25 cm, średn. dna 8 cm, grub. ścianek 0,4 cm (MNKi/A/591 tabl. XI:1). 2. Amfora dwuucha, jajowata, o niskiej cylindrycznej szyjce, zdobionej ornamentem sznurowym w układzie: potrójna pozioma linia sznurowa, potrójna falista linia sznurowa i dwie potrójne poziome linie odciśniętego sznura. Dwa duże ucha taśmowate, poziomo przekłute, umieszczone są u nasady szyi. Powierzchnia niewygładzona, chropowata, ciemnobrązowa. Wymiary: wys. 27,5 cm, średn. wylewu 10,5 cm, średn. dna 9 cm, grub. ścianek 0,4 cm (MNKi/A/487 tabl. XI:2). Przynależność kulturowa grobu: kultura złocka. Grób VIII Grób kryptowy z dwoma szkieletami w pozycji skurczonej, młodzi ludzie. W skład wyposażenia wchodził pucharek gliniany (Lenartowicz 1917, 9). 1. Pucharek doniczkowaty zdobiony dziesięcioma dookolnymi poziomymi liniami sznurowymi. Ornament zajmuje około 2/3 wysokości naczynia. Powierzchnia słabo wygładzona, brązowa. Wymiary: wys. 9,6 cm, średn. wylewu 8,6 cm, średn. dna 6,1 cm, grub. ścianek 0,5 cm (MNKi/A/571 tabl. XII:1). Przynależność kulturowa grobu: kultura ceramiki sznurowej. Grób IX Grób studniowy z jednym szkieletem (skurczonym?) zawierał amforę, małą amforkę i dwa pucharki. 1. Mała amfora kulista z trzema kolankowatymi uszkami równomiernie rozmieszczonymi w górnej partii brzuśca i krótką szyjką z wychyloną na zewnątrz krawędzią. Górna część brzuśca ponad uchami zdobiona jest dookolnym zgrubieniem, powyżej którego występują grupy rytych krótkich linii pionowych i ukośnych. Wymiary: wys. 17 cm, średn. wylewu 9,5 cm, maksymalna wydętość brzuśca 19,5 cm, średn. dna 7,5 cm, grub. ścianek 0,5 cm (MNKi/A/611 tabl. XII:2). 2. Pucharek esowaty o niskiej lekko rozchylonej szyi. Ornament złożony z pojedynczych poziomych linii sznurowych, między którymi występuje

9 podwójna falista linia odciśniętego sznura. Brzeg dna zdobiony pionowymi kreskami. Powierzchnia słabo wygładzona, brunatna. Wymiary: wys. 12 cm, średn. wylewu 9,5 cm, maksymalna wydętość brzuśca 10,8 cm, średn. dna 6,2 cm, grub. ścianek 0,5 cm (MNKi/A/504 tabl. XII:3). 3. Zachowany fragmentarycznie pucharek prawdopodobnie o profilu esowatym (brak części szyi), wyodrębnionym dnie i kulistym brzuścu. Szyja zdobiona poziomymi liniami odciśniętego sznura. Powierzchnia słabo wygładzona, brunatno-brązowa. Wymiary: wys. zach. 10,5 cm, maksymalna wydętość brzuśca 11 cm, średn. dna 6,3 cm, grub. ścianek 0,5 cm (MNKi/A/518 tabl. XII:4). 4. Miniaturowa amforka z niską lekko rozchyloną szyjką i trzema uszkami na największej wydętości brzuśca. Między uszkami występuje ornament złożony z grup nieregularnych kresek tworzących motyw jodełki. Powierzchnia niewygładzona, brązowo-brunatna. Wymiary: wys. 6,4 cm, średn. wylewu 4 cm, maksymalna wydętość brzuśca 8,5 cm, średn. dna 4,5 cm, grub. ścianek 0,4 cm (MNKi/A/548 tabl. XII:5). Przynależność kulturowa grobu: kultura złocka. MATERIAŁY LUŹNE Oprócz wyżej wymienionych znalezisk Lenartowicz przekazał do Muzeum PTK w Kielcach kilkadziesiąt naczyń i przedmiotów z kości i kamienia odkrytych w Złotej, których niestety nie da się przypisać do konkretnych grobów czy stanowisk. 1. Głęboka duża misa, profilowana, o wyodrębnionym dnie, baniastym brzuścu i wysokiej rozchylonej szyi. Krawędź wylewu ozdobiona na krótkim odcinku trójkątnymi wypustkami. Górna partia misy zdobiona pięcioma podwójnymi falistymi liniami sznurowymi, poniżej których biegnie podwójna pozioma linia sznurowa. W zagięciach zewnętrznej górnej linii falistej występują po 3-4 kreski stempelkowe. Poniżej linii sznurowych biegną trzy szeregi słupków stempelkowych, w tym dwa dolne przerywane w grupach po 8-9 kresek. Powierzchnia słabo wygładzona, brązowo-brunatna. Wymiary: wys. 19 cm, średn. wylewu 36 cm, maksymalna wydętość brzuśca 35,5 cm, średn. dna 9,5 cm, grub. ścianek 0,5 cm (MNKi/A/491 tabl. XIII:1). Przynależność kulturowa: kultura złocka. 2. Amfora czteroucha o baniastym brzuścu i cylindrycznej szyjce zdobionej czterema poziomymi podwójnymi liniami sznurowymi. Poniżej występuje szereg słupków stempelkowych, od którego odchodzi 17 frędzelkowatych pasm złożonych z takich samych słupków. Powierzchnia niewygładzona, brązowo-brunatna. Wymiary: wys. 24 cm, średn. wylewu 11,5 cm, maksymalna wydętość brzuśca 24,5 cm, średn. dna 8,3 cm (MNKi/A/610 tabl. XIII:2). Przynależność kulturowa: kultura złocka. 3. Naczynie szerokootworowe typu amfory o kulistym brzuścu, wysokiej cylindrycznej szyi i wyodrębnionym dnie. Szyjka zdobiona pięcioma podwójnymi falistymi liniami sznurowymi. Niżej biegnie szereg słupków stempelkowych. Od niego odchodzą pasy frędzelkowate złożone z takich samych słupków. Powierzchnia słabo wygładzona, brunatno-brązowa. Wymiary: wys. 19,5 cm, średn. wylewu 13 cm, maksymalna wydętość brzuśca 21,7 cm, średn. dna 7,5 cm, grub. ścianek 0,4 cm (MNKi/A/510 tabl. XIII:3). Przynależność kulturowa: kultura złocka. 4. Głęboka misa o wyodrębnionym dnie i wysokiej rozchylonej szyi. Na krawędzi wylewu umieszczonych jest osiem trójkątnych wypustek. Szyjka zdobiona pięcioma podwójnymi falistymi liniami sznurowymi. Poniżej dwa szeregi odcisków stempelkowych. Powierzchnia słabo gładzona, szorstka, jasnobrązowa. Wymiary: wys. 20 cm, średn. wylewu 31 cm, maksymalna wydętość brzuśca 32,5 cm, średn. dna 9 cm, grub. ścianek 0,4 cm (MNKi/A/496 tabl. XIV:1). Przynależność kulturowa: kultura złocka. 5. Amfora kulista, dwuucha, z wyodrębnionym dnem i niską rozchyloną szyjką. Krawędź wylewu karbowana. Szyjka zdobiona trzema podwójnymi poziomymi liniami sznurowymi. Poniżej szereg słupków stempelkowych, a pod nim pięć rzędów takich samych słupków ułożonych w grupy na kształt szachownicy. Powierzchnia słabo wygładzona, brunatno-brązowa. Wymiary: wys. 18,5 cm, średn. wylewu 10 cm, maksymalna wydętość brzuśca 20,5 cm, średn. dna 7 cm, grub. ścianek 0,5 cm (MNKi/A/595 tabl. XIV:2). Przynależność kulturowa: kultura złocka. 6. Głęboka misa profilowana z wyodrębnionym dnem, półkulistym brzuścem wyraźnie oddzielonym od rozchylonej szyi. Krawędź wylewu jest częściowo karbowana i częściowo zaopatrzona w trójkątne wypustki. Pod krawędzią występuje pięć podwójnych falistych linii sznurowych. W zagłębieniach linii umieszczonej pod krawędzią znajdują się po cztery słupki stempelkowe. Poniżej umieszczonych jest pięć rzędów słupków stempelkowych, w tym jeden ciągły, a cztery przerywane. Powierzchnia wygładzona, brunatno-brązowa. Wymiary: wys. 14,5 cm, średn. wylewu 28 cm, maksymalna wydętość brzuśca 26,5 cm, średn. dna 8 cm, grub. ścianek 0,5 cm (MNKi/A/538 tabl. XIV:3). Przynależność kulturowa: kultura złocka. 7. Amfora baniasta, czteroucha, z cylindryczną niską szyjką zdobioną trzema podwójnymi poziomymi liniami sznurowymi. Niżej biegnie szereg 133

10 słupków stempelkowych, od którego odchodzą ułożone na przemian frędzelkowate pasy złożone z takich samych słupków oraz poziomych kresek. Niżej występuje szereg słupków stempelkowych, od którego odchodzą pasy założone z poziomych kresek. Ucha zdobione słupkami stempelkowymi. Powierzchnia słabo wygładzona, szorstka, szara. Wymiary: wys. 21 cm, średn. wylewu 11 cm, maksymalna wydętość brzuśca 27 cm, grub. ścianek 0,5 cm (MNKi/A/515 tabl. XIV:4). Przynależność kulturowa: kultura złocka 8. Amfora bezucha z wysoką cylindryczną szyjką, kulistym brzuścem i wyodrębnionym dnem. Krawędź wylewu nacinana. Szyjka zdobiona pięcioma podwójnymi falistymi liniami sznurowymi. Niżej biegnie szereg złożony z trójkątnych słupków stempelkowych. Od niego odchodzą w dół pasy frędzelkowate złożone z takich samych słupków. Powierzchnia wygładzona, brązowo-brunatna. Wymiary: wys. 20,5 cm, średn. wylewu 17 cm, maksymalna wydętość brzuśca 26,5 cm, średn. dna 7,5 cm, grub. ścianek 0,5 cm (MNKi/A/511 tabl. XIV:5). Przynależność kulturowa: kultura złocka. 9. Pucharek o profilu zbliżonym do esowatego, z wyodrębnionym dnem i wysoką rozchyloną szyją z ornamentem w formie dziewięciu poziomych podwójnych linii sznurowych, poniżej których występuje rząd głębokich owalnych dołków stempelkowych. Powierzchnia słabo wygładzona, brązowa. Wymiary: wys. 13,5 cm, średn. wylewu 10,7 cm, maksymalna wydętość brzuśca 10 cm, średn. dna 5,2 cm, grub. ścianek 0,5 cm (MNKi/A/546 tabl.xiv:6). Przynależność kulturowa: kultura złocka lub kultura ceramiki sznurowej. 10. Przysadzista amfora czteroucha, kulista, z niską cylindryczną szyjką i wyodrębnionym dnem. Krawędź wylewu nacinana. Szyjka zdobiona trzema podwójnymi poziomymi liniami sznurowymi. Poniżej występują dwa szeregi łuczków stempelkowych i jeden szereg słupków. Od nich opadają pasy frędzelkowate złożone z takich samych łuczków i słupków. Między tymi pasmami umieszczone są pojedyncze kolumny łuczków. Niżej biegnie szereg słupków i dwa rzędy łuczków. Ucha zdobione są słupkami. Powierzchnia wygładzona, brązowo-brunatna. Wymiary: wys. 22 cm, średn. wylewu 11,5 cm, maksymalna wydętość brzuśca 28,5 cm, średn. dna 8 cm, grub. ścianek 0,4 cm (MNKi/A/603 tabl. XV:1). Przynależność kulturowa: kultura złocka. 11. Kubek esowaty z taśmowatym uchem łączącym krawędź wylewu z górną partią brzuśca. Ucho zdobione poziomymi podwójnymi liniami sznurowymi. Na szyi ornament w postaci pięciu podwójnych falistych linii sznurowych umieszczonych między dwoma poziomymi podwójnymi liniami 134 odciśniętego sznura. W zagłębieniach zewnętrznych linii falistych występują słupki stempelkowe (4-5). Poniżej biegnie szereg krótkich kresek stempelkowych. Krawędź wylewu nacinana. Na krawędzi po obu stronach ucha umieszczone są trójkątne wypustki. Powierzchnia niewygładzona, brązowo-brunatna. Wymiary: wys. 17 cm, średn. wylewu 13,5 cm, maksymalna wydętość brzuśca 16,5 cm, średn. dna 7,5 cm, grub. ścianek 0,5 cm (MNKi/A/587 tabl. XV:2). Przynależność kulturowa: kultura złocka. 12. Fragment misy profilowanej, o wysokiej rozchylonej szyi, zdobionej na krawędzi trójkątnymi wypustkami. Poniżej krawędzi wylewu umieszczonych jest sześć podwójnych falistych linii sznurowych i jedna podwójna pozioma. W zagłębieniach zewnętrznej linii znajdują się trzy słupki stempelkowe. Takie same słupki tworzą u nasady szyjki pasma, jedno ciągłe i dwa przerywane po dziewięć słupków. Powierzchnia szorstka, brązowo-brunatna. Wymiary: zachowana wys. 15,5 cm, szer. 25,5 cm, grub. ścianek 0,6 cm (MNKi/A/533 tabl. XV:3). Przynależność kulturowa: kultura złocka. 13. Amfora baniasta, czteroucha, z wyodrębnionym dnem i niską cylindryczną szyją zdobioną trzema podwójnymi poziomymi liniami sznurowymi. Poniżej biegnie szereg słupków stempelkowych, od którego opadają pasy frędzelkowate złożone z takich samych słupków. Pasy te przechodzą także przez ucho. Wymiary: 17,5 cm, średn. wylewu 8 cm, maksymalna wydętość brzuśca 20,4 cm, średn. dna 7 cm, grub. ścianek 0,5 cm (MNKi/A/514 tabl. XV:4). Przynależność kulturowa: kultura złocka. 14. Misa profilowana o wyodrębnionym dnie i rozchylonej szyi. Krawędź wylewu zdobiona na małym odcinku trójkątnymi wypustkami, na pozostałej części nacięciami. Na szyi ornament w postaci pięciu podwójnych falistych linii sznurowych i jednej podwójnej prostej. Niżej trzy rzędy słupków stempelkowych, jeden ciągły i dwa przerywane. W zagłębieniach górnej linii falistej występuje po 8-9 takich samych słupków. Powierzchnia słabo wygładzona, brunatna. Wymiary: wys. 13,5 cm, średn. wylewu 29 cm, maksymalna wydętość brzuśca 26 cm, średn. dna 8 cm, grub. ścianek 0,5 cm (MNKi/A/499 tabl. XV:5). Przynależność kulturowa: kultura złocka. 15. Garnek o profilu esowatym zdobiony na szyi rzędem krótkich odcisków palcowych. Powierzchnia niewygładzona, szorstka, brunatna. Wymiary: wys. 20 cm, średn. wylewu 17 cm, maksymalna wydętość brzuśca 17,7 cm, średn. dna 6,6 cm, grub. ścianek 0,5 cm (MNKi/A/513 tabl. XV:6). Przynależność kulturowa: kultura pucharów lejowatych.

11 16. Amfora dwuucha z wyodrębnionym dnem i wysoką cylindryczną szyjką zdobioną czterema podwójnymi poziomymi liniami sznurowymi. Poniżej szereg słupków stempelkowych. Ucha zdobione są czterema rzędami takich samych słupków. Powierzchnia słabo wygładzona, ceglasto-brązowa. Wymiary: wys. 18,5 cm, średn. wylewu 9 cm, maksymalna wydętość brzuśca 18 cm, średn. dna 7 cm, grub. ścianek 0,5 cm (MNKi/A/596 tabl. XV:7). Przynależność kulturowa: kultura złocka. 17. Duże naczynie zasobowe, smukłe, o jajowatym brzuścu i cylindrycznej niskiej szyi, na której występuje ornament w postaci poziomego wałeczka biegnącego pod krawędzią wylewu oraz czterech równomiernie rozmieszczonych pionowych wałeczków łączących krawędź wylewu z poziomym wałkiem. Powierzchnia naczynia szorstka, brązowo-szara. Wymiary: wys. 42 cm, średn. wylewu 40 cm, maksymalna wydętość brzuśca 38 cm, średn. dna 12,5 cm, grub. ścianek 0,8 cm (MNKi/A/488 tabl. XVI:1). Przynależność kulturowa: kultura amfor kulistych. 18. Kubek z wyodrębnionym dnem i brzuścem zbliżonym do kulistego oraz wałkowatym uszkiem łączącym wylew z największą wydętością brzuśca. Na krawędzi wylewu w pobliżu ucha występują dwie wypustki. Powierzchnia chropowata, brunatno-brązowa, silnie zniszczona. Wymiary: wys. 7,3 cm, średn. otworu 7,1 cm, maksymalna wydętość brzuśca 9 cm, średn. dna 5 cm, grub. ścianek 0,4 cm (MNKi/A/539 tabl. XVI:2). Przynależność kulturowa: kultura złocka? 19. Naczynie jajowate o wąskim wyodrębnionym dnie, wydętym brzuścu i słabo wyodrębnionej szyi, lekko rozchylonej. Poniżej krawędzi wylewu występuje 12 równo rozmieszczonych guzków. Powierzchnia słabo wygładzona, brunatno- -brązowa. Wymiary: wys. 16,3 cm, średn. wylewu 16,5 cm, maksymalna wydętość brzuśca 19 cm, średn. dna 5 cm, grub. ścianek 0,3 cm (MNKi/A/ tabl. XVI:3). Przynależność kulturowa: kultura amfor kulistych. 20. Kilkadziesiąt fragmentów naczyń zdobionych liniami sznurowymi i odciskami stempelkowymi w różnych układach. Wymiary: zachowana dł. 3,8 do 10 cm, szer. 4,6 do 7,8 cm (MNKi/A/597 tab. XVI:4-5). Przynależność kulturowa: kultura amfor kulistych. 21. Kubek doniczkowaty z wałkowatym uchem poniżej krawędzi wylewu, nieornamentowany. Wymiary: wys. 7,6 cm, średn. otworu 9,8 cm, średn. dna 8,4 cm, grub. ścianek 0,4 cm (MNKi/A/573 tabl. XVI:6). Przynależność kulturowa: kultura mierzanowicka. 22. Duże naczynie jajowate z czterema rożkowatymi uchwytami poniżej krawędzi, nieornamentowane. Powierzchnia chropowata, brunatno-brązowa. Wymiary: wys. 40,5 cm, średn. wylewu 21 cm, maksymalna wydętość brzuśca 39 cm, średn. dna 14 cm, gr. Ścianek 0,7 cm. (MNKi/A/541 tabl. XVI:7). Przynależność kulturowa: kultura mierzanowicka. 23. Grocik trójkątny o prostych krawędziach i podstawie załuskanych obustronnie. Wymiary: dł. 1,9 cm, szer. podstawy 1,3 cm (MNKi/A/589/1 tabl. XVII:1). Przynależność kulturowa: kultura złocka. 24. Smukły grocik trójkątny o prostych krawędziach i podstawie załuskanych obustronnie. Wymiary: dł. 2,2 cm, szer. podstawy 1,3 cm (MNKi/A/589/2 tabl. XVII:2). Przynależność kulturowa: kultura złocka. 25. Smukły grocik sercowaty o prostych bokach, z łukowatą wnęką w podstawie. Retusz powierzchniowy, dwustronny. Przekrój soczewkowaty. Wymiary: dł. 2 cm, szer. podstawy 0,9 cm (MNKi/A/589/4 tabl. XVII:3). Przynależność kulturowa: kultura złocka lub kultura mierzanowicka. 26. Grocik sercowaty z podstawą płytko wyciętą. Jeden zadzior ułamany. Retusz przykrawędny, dookolny, dwustronny. Przekrój płaski. Wymiary: dł. 2,5 cm, szer. podstawy 1,7 cm (MNKi/A/589/3 tabl. XVII:5). Przynależność kulturowa: kultura złocka. 27. Przekłuwacz o dwóch retuszowanych zbieżnych krawędziach tworzących ostry wierzchołek. Jedna krawędź łuskana dwustronnie. Wymiary: dł. 6,5 cm, największa szer. 2,8 cm (MNKi/A/589/5 tabl. XVII:4). Przynależność kulturowa: nieokreślona. 28. Półtylczak z krzemienia czekoladowego o krawędziach wyświeconych. Wymiary: dł. 5 cm, szer. 0,8 cm, grub. 0,4 cm (MNKi/A/562 tabl. XVII:6). Przynależność kulturowa: prawdopodobnie kultura amfor kulistych. 29. Wiór z krzemienia świeciechowskiego o krawędziach wyświeconych. Jeden bok częściowo mikrołuskany. Wymiary: dł. 5,7 cm, szer. 1,2 cm, grub. 0,2 cm (MNKi/A/564 tabl. XVII:7). Przynależność kulturowa: nieokreślona. 30. Wiór o zbieżnych niełuskanych bokach, ze śladami użytkowania w postaci wyszczerbień. Wymiary: dł. 6,6 cm, szer. 2,1 cm (MNKi/A/554 tabl. XVII:8). Przynależność kulturowa: nieokreślona. 31. Sierp krzemienny typu I wg A. Machnika o łagodnie wygiętym grzbiecie i delikatnie wklęsłym ostrzu, zwężający się w kierunku ściętego ukośnie wierzchołka. Retusz obejmuje obie powierzchnie. Krawędzie dodatkowo załuskane. Przekrój poprzeczny i podłużny soczewkowaty. Podstawa rozszerzona i ścieniona. Krzemień ożarowski. 135

12 Wymiary: dł. 14,8 cm, szer. podstawy 5,6 cm, grub. 0,8 cm (tabl. XVIII:1). Przynależność kulturowa: kultura mierzanowicka. 32. Sierp krzemienny typu I wg A. Machnika o łagodnie wygiętym grzbiecie i nieznacznie wklęsłym ostrzu oraz lekko zwężonym, zaokrąglonym końcu. Wykonany został retuszem powierzchniowym, przez co uzyskał soczewkowaty przekrój poprzeczny i podłużny. Krawędź grzbietowa i ostrze są dodatkowo załuskane. Podstawa rozszerzona i ścieniona. Krzemień ożarowski. Wymiary: dł. 13 cm, szer. przy podstawie 4 cm, grub. 1 cm (MNKi/A/590/1 tabl. XVIII:2). Przynależność kulturowa: kultura mierzanowicka. 33. Sierp krzemienny typu I wg A. Machnika o łagodnie wygiętym grzbiecie i lekko wklęsłym ostrzu, zwężający się przy wierzchołku. Powierzchnia obustronnie retuszowana, z dodatkowym załuskaniem krawędzi i grzbietu. Przekrój poprzeczny i podłużny soczewkowaty. Podstawa rozszerzona i ścieniona. Krzemień ożarowski. Wymiary: dł. 12,2 cm, szer. podstawy 3,7 cm, grub. 0,9 cm (MNKi/A/590/3 tabl. XVIII:3). Przynależność kulturowa: kultura mierzanowicka. 34. Fragment sierpa krzemiennego o łagodnie wygiętym grzbiecie, nieznacznie wklęsłym ostrzu, lekko zwężającym się w kierunku jednego końca. Retusz powierzchniowy, dwustronny. Krawędź grzbietowa i ostrza dodatkowo załuskane. Przekrój poprzeczny i podłużny soczewkowaty. Podstawa rozszerzona i ścieniona dodatkowym łuskaniem. Wymiary: zachowana dł. 6 cm, szer. przy podstawie 3,5 cm, grub. 1,1 cm (MNKi/A/590/5 tabl. XVIII:4). Przynależność kulturowa: kultura mierzanowicka. 35. Gruby wiór o nieregularnych krawędziach załuskanych jednostronnie na całej długości. Wymiary: dł. 12,8 cm, największa szer. 5,5 cm, największa grub. 2 cm (MNKi/A/590/6 tabl. XVIII:5). Przynależność kulturowa: kultura mierzanowicka. 36. Krzemienny grot oszczepu (płoszcze) kształtu zbliżonego do liściowatego, ze słabo wyodrębnionym trzonkiem. Retusz obustronny z wyraźnie zaznaczonym retuszem przykrawędnym. Krawędzie boczne łukowate. Przekrój poprzeczny i podłużny soczewkowaty. Wymiary: dł. 8,5 cm, największa szer. 3,5 cm, grub. 1,1 cm (MNKi/A/590/4 tabl. XVIII:6). Przynależność kulturowa: kultura mierzanowicka. 37. Siekierka czworościenna, klinowa, zwężająca się równomiernie od ostrza w kierunku obucha. Obuch prostokątny, lekko wypukły. Ostrze łukowate. Powierzchnia starannie wygładzona. Wymiary: dł. 8,5 cm, szer. obucha 2,8 cm, grub. obucha 2,3 cm, szer. ostrza 4,4 cm (MNKi/A/555 tabl. XIX:1). Przynależność kulturowa: kultura amfor kulistych. 38. Mała siekierka czworościenna, klinowa, zwężająca się równomiernie od ostrza w kierunku 136 obucha. Obuch prostokątny, płaski. Ostrze lekko łukowate. Powierzchnia starannie wygładzona. Wykonana z krzemienia pasiastego. Wymiary: dł. 10 cm, szer. obucha 2 cm, szer. ostrza 3,6 cm, grub. 0,8 cm (MNKi/A/553 tabl. XIX:2). Przynależność kulturowa: kultura amfor kulistych. 39. Mała siekierka czworościenna, klinowa, zwężająca się równomiernie od ostrza w kierunku obucha. Obuch prostokątny, lekko wypukły. Ostrze delikatnie łukowate. Cała powierzchnia starannie wygładzona. Wykonana z krzemienia pasiastego. Wymiary: dł. 8,2 cm, szer. obucha 2 cm, szer. ostrza 3,5 cm, grub. przy obuchu 1,3 cm (MNKi/A/552 tabl. XIX:3). Przynależność kulturowa: kultura amfor kulistych. 40. Siekierka czworościenna, klinowa, rozszerzająca się równomiernie od obucha w kierunku łukowatego ostrza. Obuch płaski, prostokątny. Powierzchnia starannie wygładzona. Wymiary: dł. 14 cm, szer. ostrza 6,8 cm, szer. obucha 3 cm, grub. 2 cm (MNKi/A/808 tabl. XIX:4). Przynależność kulturowa: kultura amfor kulistych. 41. Siekierka czworościenna, klinowa, rozszerzająca się równomiernie od prostokątnego płaskiego obucha do lekko łukowatego ostrza. Powierzchnia starannie wygładzona. Wykonana z krzemienia pasiastego. Wymiary: dł. 15,7 cm, szer. ostrza 6,2 cm, szer. obucha 3,7 cm, grub. 1,8 cm (MNKi/A/807 tabl. XIX:5). Przynależność kulturowa: kultura amfor kulistych. 42. Siekierka dwuścienna, o przekroju poprzecznym i podłużnym soczewkowatym. Obuch lekko zwężony, krawędzie boczne proste, ostrze proste. Powierzchnia częściowo wygładzona. Znaczną jej część pokrywają negatywy odbić formujących siekierkę. Wymiary: dł. 8,2 cm, szer. ostrza 4,1 cm, szer. obucha 2,2 cm, największa grub. 1,7 cm (MNKi/A/566 tabl. XIX:6). Przynależność kulturowa: kultura mierzanowicka. 43. Siekierka dwuścienna, soczewkowata w przekroju podłużnym i poprzecznym. Obuch lekko zwężony, krawędzie boczne zaokrąglone, ostrze proste. Powierzchnia wygładzona z negatywami odbić formujących siekierkę. Wymiary: dł. 8,3 cm, szer. ostrza 5,3 cm, szer. obucha 3 cm, największa grubość 3 cm (MNKi/A/565 tabl. XIX:7). Przynależność kulturowa: kultura mierzanowicka. 44. Dłuto wykonane z odłamanego zakończenia poroża, ze śladami strugania w miejscu ułamania. Wymiary: dł. 12 cm (MNKi/A/557/3 tabl. XX:1). Przynależność kulturowa: nieokreślona. 45. Szydło kościane o przekroju poprzecznym w kształcie litery C, tzw. ceowatym. Szydło posiada naturalny tylec w postaci zgrubienia stawowego. Starannie wygładzone przy ostrym końcu. Wymiary: dł. 14 cm (MNKi/A/557/1 tabl. XX:2). Przynależność kulturowa: nieokreślona.

13 46. Dłuto wykonane z krótkiej, masywnej kości, kształtu klinowatego, o ostrzu półokrągłym uformowanym przez zastruganie nożem i wygładzenie. Wymiary: dł. 7,5 cm (MNKi/A/557/4 tabl. XX:3). Przynależność kulturowa: nieokreślona. 47. Szydło wykonane nożem z długiego ułamka kości ostruganej, starannie zaostrzonej. Wymiary: dł. 13,7 cm (MNKi/A/557/2 tabl. XX:4). Przynależność kulturowa: nieokreślona. 48. Dłuto wykonane z masywnej kości, o ostrzu półokrągłym uformowanym przez zastruganie nożem i wygładzenie. Tylec ucięty. Wymiary: dł. 11,5 cm (MNKi/A/557/5 tabl. XX:5). Przynależność kulturowa: nieokreślona. 49. Fragment długiej okrągłej kości ze śladami obróbki, pustej w środku. Przy jednym końcu kość jest ścięta, drugi koniec ułamany. Wymiary: dł. 9,3 cm, średn. 1 cm, średn. otworu 0,4 cm (MNKi/A/593 tabl. XX:6). Przynależność kulturowa: prawdopodobnie kultura amfor kulistych. 50. Wisiorek z zęba zwierzęcego przewierconego na jednym końcu. Wymiary: dł. 3,5 cm (MNKi/A/580 tabl. XX:7). Przynależność kulturowa: nieokreślona. 51. Dłuto z poroża jelenia o zaostrzonym i wygładzonym jednym końcu. Wymiary: dł. 14 cm (MNKi/A/578 tabl. XX:8). Przynależność kulturowa: nieokreślona. 52. Dwadzieścia jeden krążkowych paciorków prawdopodobnie z poroża; otworki równo wywiercone. Wymiary: średn. ok. 1,2 cm, wys. 0,3 0,7 cm (MNKi/A/570 tabl. XX:9). Przynależność kulturowa: kultura mierzanowicka. 53. Krótki topór symetryczny o pięciobocznym zarysie z otworem mniej więcej w połowie długości. Ostrze asymetryczne, obuch owalny. Powierzchnia wygładzona. Wymiary: dł. 8,8 cm, maksymalna szer. 5,8 cm, szer. ostrza 4,7 cm, szer. obucha 3,7 cm, średn. otworu 2,3 cm (MNKi/A/588 tabl. XX:10). Przynależność kulturowa: kultura mierzanowicka. ANALIZA MATERIAŁÓW KULTURA ZŁOCKA Ceramika Zmarłym pochowanym w grobach KZ z reguły towarzyszyły naczynia. Liczba ich dochodziła do 20 w jednym grobie. Zauważyć można zależność: im więcej szkieletów w grobach, tym więcej w nich naczyń. Przeważającą część ceramiki stanowią naczynia o formach użytkowych. Są to używane w życiu codziennym amfory, misy, kubki i naczynia zasobowe. Na tle tej grupy wyróżniają się naczynia miniaturowe i pokrywki z zagadkowymi przedstawieniami. Amfory Ze względu na kształt i stylistyczne cechy można podzielić je na kilka grup. Do pierwszej należy 9 amfor czterouchych (tabl. I:2; IV:2; IX:2-4; XI:1; XIII:2; XIV:4; XV:4). Są to naczynia z brzuścem zbliżonym do kulistego i na ogół dobrze wyodrębnionym dnem. Szyjka niewysoka, wąska i cylindryczna, niekiedy lekko rozchylona. Poniżej szyjki lub na największej wydętości brzuśca umieszczone są cztery kolankowate uszka, przekłute poziomo. Ornament umieszczony jest na szyi i górnej partii brzuśca. Na szyi występuje motyw o osi poziomej w postaci falistych lub poziomych odcisków sznurowych. Brzusiec zdobiony jest motywami pionowymi w formie opadających od szyjki pasm złożonych ze słupków, łuczków i owalnych dołków wykonanych stempelkiem. Wymiary są bardzo zróżnicowane od małych o wysokości około 15 cm do dużych osiągających 24,5 cm. Drugą grupę stanowią trzy amfory z trzema uchami. Wyróżnia się miniaturowa amforka osiągająca 6,4 cm wysokości o brzuścu niemal dwustożkowatym, zdobiona w górnej partii brzuśca motywem jodełki (tabl. XII:2). Podobnie zdobiona jest amfora o brzuścu zbliżonym do kulistego i rozchylonej szyjce (tabl. XII:5). Ostatnia amfora z tej grupy posiada na kulistym brzuścu ornament podobny do tego, który występuje na amforach turyńskich, mianowicie w postaci pionowych pasm złożonych ze żłobków i dołków stempelkowych i przechodzących poniżej największej wydętości (tabl. V:3). Odrębną grupę tworzą trzy amfory kuliste, dwuuche. Formą przypominają okazy czterouche. Ich wysokość wynosi 17,5 i 18,5 cm. Jedna zdobiona jest tylko na szyi ornamentem linii sznurowych, poniżej którego umieszczony jest rząd słupków stempelkowych (tabl. VI:6). Kolejna amfora posiada dodatkowo ornament na górnej partii brzuśca w postaci słupków stempelkowych (tabl. XVI:2). Ostatni egzemplarz zdobiony jest ukośnymi rytymi liniami tworzącymi na szyi i brzuścu promienisty wzór (tabl. V:4). Do amfor dwuuchych zalicza się także duże kuliste amfory zwane turyńskimi. W zbiorach MNK znajduje się jeden taki okaz (tabl. IV:1). Posiada on krótką cylindryczną szyjkę, baniasty brzusiec oraz dwa szerokie karbowane ucha umieszczone na największej wydętości brzuśca. Szyjka zdobiona jest dookolnymi żłobkami i listwą z dołeczkami. Górna partia brzuśca posiada ornament pionowy w postaci zygzaków, żłobków i dołeczków. Oddzielną grupę tworzą dwie amfory jajowate (tabl. VI:6; XI:2). Posiadają one wydłużony, jajowaty brzusiec, wyodrębnione dno, wąską cylindryczną szyjkę i dwa ucha umieszczone w górnej partii brzuśca. 137

14 Ornament wykonany jest tylko na szyi i przybiera formę poziomych lub falistych linii sznurowych i odcisków stempelkowych. Należy także wymienić grupę naczyń typu amfory, ale bez uch. Posiadają one kuliste brzuśce, krótką cylindryczną lub lekko odchyloną szyjkę oraz ornament sznurowy umieszczony na szyi i stempelkowy na górnej części brzuśca w układzie nawiązującym do amfor (tabl. II:2; V:6; XIV:5). Amfory należą do jednych z najliczniej spotykanych naczyń KZ, występując czasami po kilka sztuk w jednym grobie. Przeważają amfory dużych rozmiarów dochodzące do wysokości 27,5 cm. Najmniejsza ma wysokość 6,4 cm. Różnią się między sobą ilością i kształtem uszek, miejscem ich rozmieszczenia, kształtem brzuśca, grubością ścianek. Amfory są bogato zdobione: na szyjce motywami w postaci odcisków sznurowych i kreskowanych stempelków, na brzuścu motywami pionowymi w formie opadających od szyjki pasm złożonych ze słupków, łuczków i owalnych dołków wykonanych stempelkiem. Pod nimi umieszczony jest często szereg lub pasmo z kilku szeregów stempelków. Niektóre naczynia posiadają ornament na szyjce, natomiast brzusiec pozostaje niezdobiony. Pokrywki W zbiorach Muzeum Narodowego występuje jedna pokrywka, która ma kształt miseczki, bogato zdobionej na dnie liniami żłobkowanymi tworzącymi stylizowaną postać człowieka, a na ściankach falistymi liniami sznurowymi (tabl. VIII:7). Misy Występują one w grobach KZ najliczniej (tabl. I:3; III:1, 2; VIII:1-3, 6; IX:5-8; X:2; XIII:1; XIV:1, 3; XV:5). Są dosyć jednolite pod względem formy i w zasadzie należą do jednego typu. To dość wysokie, szerokootworowe okazy z lejowato rozszerzającą się szyjką, wyraźnie zarysowującym się załomem ścianek, które silnie zwężają się w kierunku dna, prawie zawsze wyodrębnionego w formie niskiej stopki. Część mis ma łagodne profile przy zachowaniu takich samych ogólnych proporcji. Niektóre z kolei posiadają mocno zaznaczony załom brzuśca, niemal kulisty. Jeszcze inne charakteryzuje bardziej esowaty zarys brzuśca. Osiągają wysokość od 9,5 do 20 cm. Średnica wylewu waha się w granicach 15,5 do 32 cm. Górna partia jest bogato zdobiona ornamentem o osi poziomej, złożonym z linii odciśniętego sznura i szeregów odcisków stempelkowych w formie słupków i łuczków. Podobnie jak amfory, misy na największej wydętości brzuśca są zdobione szeregami stempelków ułożonych w różne kombinacje. Od nich opadają czasami pasma złożone z takich samych stempelków. Niekiedy krawędź brzegu ornamentowana jest rożkami lub karbowaniem. 138 Pucharki Można wyróżnić kilka ich typów. Pierwszy typ to pucharki o łagodnym, esowatym profilu, zaokrąglonym brzuścu przechodzącym w płaskie, nie wyodrębnione dno (tabl. I:1; III:2; XIII:5). Są one bogato zdobione motywami falistych i prostych pasm odcisków sznura, występującymi naprzemianlegle, uzupełnionych u dołu lub w środku rzędem odcisków stempelkowych. Drugą grupę tworzą okazy z mniej więcej lejkowato rozchyloną wysoką szyjką, niekiedy wyraźnie wyodrębnioną od kulistego brzuśca i z wyraźnie wydzielonym dnem (tabl. II:1; VIII:2, 3). Puchary te zdobione są na szyjce poziomymi żłobkami lub odciskami sznura, a także rzędami nakłuć. Wśród okazów złockich wyróżnia się pucharki z mocno wydłużoną niemal cylindryczną szyjką i brzuścem zbliżonym do dwustożkowatego, zdobione poziomymi odciskami sznura, żłobkami i odciskami stempelkowymi (tabl. V:3; VI:2; VII:2). Są to naczynia nawiązujące do pucharów typu A kultury ceramiki sznurowej. Kubki Stanowią grupę bardzo zróżnicowaną pod względem form i ornamentyki. Do pucharków o esowatym profilu proporcjami nawiązują rzadziej spotykane w kulturze złockiej kubki, zaopatrzone w jedno duże ucho o przekroju owalnym, które łączy krawędź wylewu z górną partią brzuśca. Są one zdobione falistymi i poziomymi pasmami odcisków sznura, ujętymi rzędami odcisków stempelkowych. Ucha również są ornamentowane odciskami sznurowymi. W zbiorach kieleckich znajdują się dwa tego typu kubki (tabl. IX:1; XV:2). Do drugiej grupy należy duży kubek o baniastym brzuścu, zaopatrzony w niską prawie cylindryczną szyję i taśmowate ucho (tabl. V:2). Okaz zdobiony jest na szyi i uchu liniami odciśniętego sznura i odciskami stempelka. Osobną grupę reprezentuje kubek z szerokim rożkowatym uchem wystającym wydatnie ponad krawędź wylewu i nawiązującym do ansa lunata w kulturze pucharów lejkowatych. Zdobiony jest na szyjce naprzemianlegle pochylonymi grupami kresek, u nasady szyjki poziomym rzędem nakłuć, poniżej na brzuścu promieniście rozchodzącymi się od dna żłobkami (tabl. V:5). Inny typ reprezentuje kubek o kulistym brzuścu i grubym owalnym uchu, zdobiony na szyjce poziomymi liniami sznurowymi, natomiast na brzuścu takimi samymi liniami tylko w układzie pionowym i dochodzącymi niemal do dna (tabl. X:3). Sposób ornamentowania naczynia przypomina zabytki kultury mierzanowickiej i nie znajduje bezpośrednich analogii w kulturze złockiej. Być może zabytek ten został mylnie włączony przez Lenartowicza do zespołu złockiego. Odmienny typ stanowi nie ornamentowany mały kubek, wykonany bardzo niestarannie zaopatrzony w dwie wypustki nad uchem (tabl. XVI:2).

15 Garnki (naczynia szerokootworowe) Pewna część zespołów grobowych zawierała dość duże naczynia, o mniej więcej esowatym profilu, z listwą karbowaną odciskami palcowymi umieszczoną na szyi (tabl. I:4; VII:5; XVI:6). Ich wysokość waha się od 21 do 31 cm. Inna odmianę stanowią esowate duże naczynia, o wysokiej rozchylonej szyjce, zdobionej poziomymi liniami sznurowymi i rzędami słupków stempelkowych (tabl. VII:3, 4; XIII:3). Do tej grupy zaliczają się także naczynia typu amfor, ale bez uszek, z niską mocno rozchyloną szyjką i kulistym brzuścem (tabl. VII:1, 2). Ornament sznurowy i stempelkowy obejmuje szyjkę i górną partię brzuśca. Technologia Naczynia KZ wykonane są z gliny z domieszką schudzającą przeważnie w postaci tłuczonych skorup, rzadziej tłucznia kamiennego. Oprócz tego w glinie występuje piasek pochodzenia naturalnego lub w charakterze sztucznej domieszki, która jest albo jednorodna albo stanowi mieszaninę wymienionych składników. Na ogół glina jest mocno schudzona. Przeważnie odznacza się gruzłowatością i w porównaniu z ceramiką innych neolitycznych kultur małą spoistością. Skorupy łatwo się kruszą i pod wpływem wilgoci rozpadają. Ta gruzłowatość nie pozwalała na dokładne wygładzenie powierzchni. Na wielu naczyniach widoczne są ślady lepienia w postaci odlepionych uszek, szyjek czy den w miejscu przyklejenia do brzuśca. Dzięki temu można wyróżnić etapy formowania naczyń. Dno wraz z zaczątkiem ścianek brzuśca wygniatano z jednego kawałka gliny. Ścianki brzuśca lepiono z wałków rozgniatanych na taśmy w czasie budowania naczynia. Być może lepiono je także z samych taśm. Ścianki naczyń są na ogół cienkie. Grubość waha się od 0,4 do 0,9 cm. Szyjki mis, amfor czy innych podobnych naczyń formowano takim sposobem jak brzusiec, albo wygniatano z jednego kawałka i przylepiano do brzuśca. Oddzielnie wykonywano uszka, które przyczepiano do ścianek za pomocą czopów. Zdobiona jest większość naczyń. Są to przeważnie ornamenty sznurowe, stempelkowe, rzadziej żłobkowane, oraz guzki plastyczne. Niektóre misy mają karbowane krawędzie. Ornamenty odciskano po uformowaniu naczynia w wilgotnej glinie: sznurkiem pojedynczym, podwójnym lub potrójnym oraz twardymi stempelkami, być może z kości. Stempelki miały kształt kresek, łuczków i kółeczek. Niektóre naczynia zdobiono żłobkami za pomocą ostro zakończonych stempelków. Naczynia są na ogół słabo gładzone. Powierzchnia nosi cechy gładzenia mokrej gliny po uformowaniu naczynia i jest wtedy nierówna i matowa, lub polerowania wewnątrz i z zewnątrz po podsuszeniu, twardym i gładkim narzędziem, o wypukłej powierzchni. Wyjątkiem są tutaj dwa naczynia z grobu VII, których powierzchnia jest bardzo starannie wygładzona, aż do uzyskania połysku. Amfora czteroucha z tego zespołu (tabl. XI:1) ma ubytki powierzchni, które sprawiają wrażenie odpadnięcia angoby. Niektóre naczynia, zwłaszcza dużych rozmiarów, wyrównywano jeszcze przed polerowaniem, narzędziem grzebieniowatym, również wewnątrz i z zewnątrz naczynia. Z powodu gruzłowatości gliny wiele naczyń ma powierzchnię nierówną, wiele natomiast niepolerowanych, ale wygładzonych zaraz po uformowaniu, stanowi formy jakby były niedbale lepione, co widać w nierównościach powierzchni, nieregularnych uszkach czy poszerzonych dnach. Ta cecha oraz gruzłowatość i kruchość stanowią cechy charakterystyczne dla ceramiki kultury złockiej (Krzak 1961, 143). Wypał jest na ogół słaby. Naczynia są kruche i miękkie oraz podatne na wilgoć. Mają barwę niejednolitą, przeważnie brunatną i zbliżoną do brudnożółtej, jasnobrązowej, miejscami ciemnoszarą i szarobrunatną. Na powierzchni wielu naczyń występują drobne brunatno-czarne i czarne plamki nieokreślonego charakteru. Narzędzia i broń W tej grupie wyrobów mamy krzemienne grociki trójkątne i sercowate. Okazy trójkątne są równoramienne, o prostych bokach, obustronnie retuszowane na krawędziach (tabl. XVII:1, 2). Grociki sercowate zaopatrzone są we wnękę w podstawie i lekko wypukłe boki, również obustronnie retuszowane (tabl. XVII:3, 4). Wykonane są z krzemienia świeciechowskiego. Ich długość waha się w granicach 1,9-2,5 cm, szer. podstawy osiąga od 0,9 do 1,7 cm. Na uwagę zasługują dwa łódkowate topory bojowe, charakterystyczne dla kultury ceramiki sznurowej, ale pochodzące z zespołów KZ (tabl. IV:6; X:1). Należy także wymienić stożkowaty przęślik gliniany, dość dużych rozmiarów (tabl. IV:7). Wśród ozdób mamy paciorki krążkowe, wycięte z muszli oraz wisiorek z zęba zwierzęcego, które pierwotnie tworzyły naszyjniki prawdopodobnie w różnych zestawach (tabl. XX:7, 9). Cechy kulturowe zabytków złockich W świetle dotychczasowych badań kultura złocka uważana jest za wynik wzajemnych wpływów kilku kultur neolitycznych. Największą rolę odegrały kultury amfor kulistych i ceramiki sznurowej, mniejszą kultury pucharów lejkowatych, ceramiki promienistej i pucharów dzwonowatych (Krzak 1976). Elementy tych kultur widoczne są w ceramice, narzędziach, ozdobach i w sposobie budowy grobów. Do poznania tego zagadnienia najwięcej danych dostarcza przede wszystkim ceramika, w której wpływy kulturowe wyrażają się w morfologii i ornamentyce naczyń. Typem, który reprezentuje ceramikę kultury amfor kulistych, jest amfora czteroucha o baniastym brzuścu i cylindrycznej szyjce, zdobiona 139

16 liniami sznurowymi oraz ornamentami stemplowymi, charakterystycznymi dla ceramiki kultury amfor kulistych. Elementy reprezentujące obydwie kultury widoczne są ornamentyce amfor, mis i pucharów. Charakterystyczna dla kultury złockiej jest przewaga motywu sznurowej linii falistej, nie spotykanej w takiej ilości w innych kulturach oddziałujących na kulturę złocką. Tłumaczy się to tym, że zmieszanie się kultury amfor kulistych i kultury ceramiki sznurowej doprowadziło do zetknięcia się motywów ornamentyki wykonywanej techniką stempelkową i techniką odciskanego sznura. W linii sznurowej falistej można więc widzieć naśladownictwo podłużnych stempelków tworzących na szyjkach mis i amfor kulistych przerywane zygzaki (Krzak 1958). Również w misach złockich widzimy pokrewieństwo z misami kultury amfor kulistych. Nowym elementem jest występowanie obok ornamentów stemplowych, linii sznurowych poziomych i falistych. Ponadto wpływowi kultury amfor kulistych przypisuje się wykładanie grobów kamiennymi płytami. Kulturę złocką łączy się także kulturą ceramiki sznurowej z terenu Małopolski. Najwyraźniej widać to w podobieństwie pucharów o lejkowatej szyi, które znamy z tych terenów. Z kulturą ceramiki sznurowej związany jest także zwyczaj chowania zmarłych w niszach. Znaleziska naczyń szerokootworowych, zdobionych plastyczną listwą z odciskami palcowymi oraz kubki z uchami ansa lunata świadczy prawdopodobnie o związkach kultury złockiej z kulturą pucharów lejkowatych. W kulturze złockiej spotykamy także elementy kultury ceramiki promienistej, o czym świadczy występowanie motywu promienistego na misach, amforach i kubkach. Podsumowując można stwierdzić, że głównymi komponentami kultury złockiej były kultura ceramiki sznurowej i kultura amfor kulistych, mniejszą natomiast rolę należy przypisać kulturom pucharów lejkowatych i ceramiki promienistej. Obrządek pogrzebowy Dla kultury złockiej charakterystyczny był szkieletowy obrządek pogrzebowy. W zdecydowanej większości groby miały charakter niszowy. Wejścia do nisz (krypt) znajdowały się od strony południowej lub południowo-wschodniej. Krypty miały wydłużony, przeważnie owalny kształt, a ich podłogi były wyłożone w całości lub w części brukami z płyt kamiennych. Wejście do niszy zasłaniano dużymi głazami, łatwymi do usunięcia. Groby były wielokrotnie wykorzystywane, przy czym wkładając kolejne zwłoki zmarłego robiono dla niego miejsce usuwając na bok poprzednio pochowanego. Większość grobów zawierała szkielety kilku osób różnej płci i wieku, do rzadkości należą groby zawierające zwłoki jednego zmarłego. 140 Zmarłych układano zwykle na boku, rzadziej na wznak, z nogami podkurczonymi, przy czym trzymano się zwyczaju orientowania po osi NW-SE. Mężczyzn na ogół kładziono na boku lewym, głową kierując na SE, kobiety zaś na prawym, z głową w odwrotną stronę. Uderza bogaty, w sensie ilościowym, inwentarz grobowy. Wyposażano kolejno wkładanych do grobu zmarłych. Mężczyznom układano na ogół dary przy nogach, kobietom natomiast w pobliżu głowy. Na wyposażenie składały się naczynia, nieraz w ilości kilkunastu egzemplarzy, następnie narzędzia krzemienne, kościane i rogowe oraz ozdoby z muszli, kości czy bursztynu. Chronologia Jeśli chodzi o ramy chronologiczne kultury złockiej, to wydaje się już nie ulegać wątpliwości, że proces jej tworzenia rozpoczął się niedługo po pojawieniu się na Wyżynie Sandomierskiej kultury amfor kulistych, na obszarach Wyżyny Krakowskiej natomiast rozwiniętej kultury ceramiki promienistej, a więc bezpośrednio po zaniku tam kultury pucharów lejkowatych. Ważnym momentem w rozwoju kultury złockiej było włączenie się niedługo potem elementów starosznurowych. Był to okres penetracji całej Wyżyny Małopolskiej, jak również dorzecza Wisły i Sanu przez nieduże grupy ludzkie reprezentujące starszą fazę kultury ceramiki sznurowej. Z tego okresu pochodzą groby złockie zawierające m. in. amfory turyńskie, niektóre puchary i topory bojowe. Klasyczny etap rozwoju kultury złockiej, z którego pochodzi znaczna część zespołów, m. in. z pucharkami i kubkami uchatymi zdobionymi w stylu złockim, z cechami sznurowymi w pełni już adaptowanymi, przypada prawdopodobnie na początki tworzenia się pewnych lokalnych odmian kultury ceramiki sznurowej. Koniec rozkwitu kultury złockiej przypada prawdopodobnie na czas rozprzestrzeniania się na całym zajmowanym przez nią obszarze grupy krakowsko-sandomierskiej kultury ceramiki sznurowej. Przyjmując za Z. Krzakiem, iż cechy złockie przetrwały do schyłku eneolitu chronologia absolutna kultury złockiej przypada więc na lata około 2800 do 2300 p.n.e. KULTURA AMFOR KULISTYCH Kultura amfor kulistych jest wśród znalezisk Lenartowicza reprezentowana znacznie słabiej. Możemy do niej przypisać zaledwie jeden hipotetyczny zespół grobowy z 1909 roku, którego inwentarz zaginął. Ponadto do kultury tej należą dwa naczynia szerokootworowe z ornamentem plastycznym (tabl. XVI:1,3) oraz gładzone siekierki z krzemienia pasiastego. Jest to pięć okazów czworościennych, o łukowatych ostrzach i prostych krawędziach bocznych, gładzonych na całej powierzchni, różnych rozmiarów (tabl. XIX:1-5). Długość wynosi od 8,2 do 15,7 cm.

17 KULTURA CERAMIKI SZNUROWEJ Dla tej kultury typowy jest pucharek doniczkowaty ornamentowany liniami sznurowymi prawie na całej wysokości (tabl. XII:1) pochodzący z grobu VIII z Grodziska II. Ludność kultury ceramiki sznurowej często wyposażała swoich zmarłych w pojedyncze naczynia (Machnik 1966, 64), towarzyszyły im jednak zazwyczaj drobne przedmioty krzemienne i kościane, które zostały prawdopodobnie przeoczone przez Lenartowicza. KULTURA MIERZANOWICKA Z kulturą tą wiązać możemy dwa naczynia: nieornamentowany kubek (tabl. XVI:6) oraz wysoki garnek zdobiony czterema płaskimi guzami (tabl. XVI:7). Ponadto do KM należą niewątpliwie dwie małe dwuścienne siekierki, gładzone przy ostrzu, o długości 8,2 i 8,3 cm (tabl. XIX:6, 7). Wykonane są z krzemienia pasiastego. Wśród narzędzi są także sierpy krzemienne o łagodnie wygiętych grzbietach, zaretuszowane obustronnie na całej powierzchni. Takie formy charakterystyczne są właśnie dla kultury mierzanowickiej (tabl. XVIII:1-2), podobnie jak liściowate groty oszczepów z wyodrębnionym trzonkiem (tabl. XVIII:6). MATERIAŁY NIEOKREŚLONE Wśród pozostałych narzędzi krzemiennych mamy noże wykonane na wiórach o wyświeconych krawędziach (tabl. XVII:7, 8). Wyświecenie powstało na skutek obróbki drewna i kości oraz cięcia słomy, skór itp. Wykonane są z krzemienia świeciechowskiego oraz jasnoszarego nieznanego pochodzenia. Oddzielną grupę stanowią narzędzia rogowe i kościane, zwłaszcza nieduże szydła i dłuta wykonane z kości rurkowatych i fragmentów poroży (tabl. XX; 2-6, 8). W przypadku niektórych wyrobów z rogu i kości niemożliwe jest określenie funkcji (tabl. XVIII:12). Pozostałe to wytwory o formach użytkowych, których określenie jednoznacznej przynależności kulturowej nie jest możliwe. Muzeum Narodowe w Kielcach LITERATURA: Antoniewicz W Eneolityczne groby szkieletowe we wsi Złota w pow. sandomierskim, Wiadomości Archeologiczne 9, Krzak Z Cmentarzysko kultury złockiej na stanowisku Grodzisko II we wsi Złota, pow. Sandomierz, Archeologia Polski 2, Materiały do znajomości kultury zlockiej, Wrocław-Warszawa-Kraków The Złota Culture, Wrocław-Warszawa-Kraków -Gdańsk Lenartowicz Z Inwentarz przedmiotów pochodzących z grobów przedhistorycznych we wsi Złotej, Pamiętnik Fizyograficzny 24, 1-9. Machnik J Studia nad kulturą ceramiki sznurowej w Małopolsce, Kraków. Sałacińska B., Zakościelna A Pierwsze groby kultur ceramik wstęgowych w Polsce. Groby kultury lubelsko-wołyńskiej ze stanowiska Złota Grodzisko I i Grodzisko II, Wiadomości Archeologiczne 59, Wawrzeniecki M Zbiory wykopalisk przedhistorycznych przy Muz. Oddziału Polskiego Tow. Krajoznawczego w Kielcach, Pamiętnik Fizyograficzny 22,

18 JOLANTA GĄGOROWSKA-CHUDOBSKA Neolithic materials from excavations of Zdzisław Lenartowicz in Złota, Sandomierz county Summary The Złota culture was discovered at the end of 19 th century. First amateur studies were carried out by Zdzisław Lenartowicz who excavated almost 50 graves and donated a big number of materials to the National Museum in Kielce. There were clay pots and tools made of flint, stone, antler and bones. Archaeological sites, especially cemeteries, are located here along the loess edge of the Sandomierz Upland, in a large promontory delimited by the valleys of the Vistula and Polanówka Rivers. These sites are called Grodzisko I, Grodzisko II, Nad Wawrem and Gajowizna. The Złota culture had developed the toughest links with the Cord Ware and Globular Amphorae tribes. Those with the Funnel Beaker, Bell Beaker and Baden cultures are less numerous and of minor importance. This relationship is illustrated by evident in the burial custom (grave pavement, orientations of skeletons) and furniture (types of pottery, jewellery). Among the graves crypt was the most commonly used type of sepulchre. It consisted of vertical shaft with the entrance to a spacious chamber, topped with the natural loess ceiling. The Złota community deposited their deads contracted, usually along the NW-SE line. A whole range of vessels was produced by this culture: amphorae and lids, bowls, beakers, mugs, wide-mouthed jars, vessels with short-wave moulding. The radiocarbon dating and the hypothetical calculations on the Złota burial sites enable us to located the culture in question somewhere around BC. Ryc. 1. Przybliżona lokalizacja grobów odkrytych przez Z. Lenartowicza na stanowiskach w Złotej (za Antoniewicz 1925; Sałacińska, Zakościelna 2007 ze zmianami) Fig. 1. Approximate location of graves discovered by Z. Lenartowicz on sites in Złota (after Antoniewicz 1925; Sałacińska 2007 with changes) 142

19 Tablica I. Złota, stanowisko nieokreślone. Wyposażenie grobu I odkrytego w 1913 roku. Rys. J. Gągorowska Table I. Złota, unidentified site. Inventory of the grave I discovered in Drawn by J. Gągorowska 143

20 Tablica II. Złota, stanowisko nieokreślone. Wyposażenie grobu I odkrytego w 1913 roku. Rys. J. Gągorowska Table II. Złota, unidentified site. Inventory of the grave I discovered in Drawn by J. Gągorowska Tablica III. Złota, stanowisko nieokreślone. Wyposażenie grobu II odkrytego w 1913 roku. Rys. J. Gągorowska Table III. Złota, unidentified site. Inventory of the grave II discovered in Drawn by J. Gągorowska 144

21 Tablica IV. Złota, st. 1 Grodzisko I. Wyposażenie grobu I odkrytego w 1915 roku. Rys. J. Gągorowska (1-6) oraz B. Witkowska (7) Table IV. Złota, site 1, Grodzisko I. Inventory of the grave I discovered in Drawn by J. Gągorowska (1-6) and B. Witkowska (7) 145

22 Tablica V. Złota, st. 1 Grodzisko I. Wyposażenie grobu I odkrytego w 1915 roku. Rys. J. Gągorowska (1-5); 6 za Krzak 1976, fig. 63:e Table V. Złota, site 1, Grodzisko I. Inventory of the grave I discovered in Drawn by J. Gągorowska (1-5); 6 after Krzak 1976, fig. 63:e 146

23 Tablica VI. Złota, st. 1- Grodzisko I. Wyposażenie grobu II odkrytego w 1915 roku. Rys. J. Gągorowska Table VI. Złota, site 1, Grodzisko I. Inventory of the grave II discovered in Drawn by J. Gągorowska 147

24 Tablica VII. Złota, st. 1 Grodzisko I. Wyposażenie grobu II odkrytego w 1915 roku. Rys. J. Gągorowska Table VII. Złota, site 1, Grodzisko I. Inventory of the grave II discovered in Drawn by J. Gągorowska 148

25 Tablica VIII. Złota, st. 1 Grodzisko I. Wyposażenie grobu III odkrytego w 1915 roku. Rys. J. Gągorowska (1-4; 6-7); 5 za Krzak 1976, fig. 52:c Table VIII. Złota, site 1, Grodzisko I. Inventory of the grave III discovered in Drawn by J. Gągorowska (1-4, 6, 7); 5 after Krzak 1976, fig. 52:c 149

26 Tablica IX. Złota, stanowisko nieokreślone. Wyposażenie grobu IV (1) oraz V (2-10) odkrytych w 1915 roku. Rys. J. Gągorowska Table IX. Złota, unidentified site. Inventory of the grave IV (1) and V (2-10) discovered in Drawn by J. Gągorowska 150

27 Tablica X. Złota, stanowisko nieokreślone. Wyposażenie grobu VI odkrytego w 1915 roku. Rys. J. Gągorowska Table X. Złota, unidentified site. Inventory of the grave VI discovered in Drawn by J. Gągorowska Tablica XI. Złota, st. 2 Grodzisko II. Wyposażenie grobu VII odkrytego w 1915 roku. Rys. J. Gągorowska Table XI. Złota, site 2, Grodzisko II. Inventory of the grave VII discovered in Drawn by J. Gągorowska 151

28 Tablica XII. Złota, st. 2 Grodzisko II. Wyposażenie grobu VIII (1) oraz IX (2-5) odkrytych w 1915 roku. Rys. J. Gągorowska Table XII. Złota, site 2, Grodzisko II. Inventory of the grave VIII (1) and IX (2-5) discovered in Drawn by J. Gągorowska Tablica XIII. Złota, stanowisko nieokreślone. Naczynia bez określonego kontekstu odkrycia. Rys. J. Gągorowska Table XIII. Złota, unidentified site. Vessels without identified context of discovery. Drawn by J. Gągorowska 152

29 Tablica XIV. Złota, stanowisko nieokreślone. Naczynia bez określonego kontekstu odkrycia. Rys. J. Gągorowska Table XIV. Złota, unidentified site. Vessels without identified context of discovery. Drawn by J. Gągorowska 153